WIKA - sistema ng arbitraryongng (selected randomly) tunog na pinagkasunduan ng isang

lipunan upang maging instrumento ng komunikasyon.

Katangian/Kalikasan (Features/Nature) ng wika:

1. Binubuo ng tunog at kahulugan - mapapansing sa tuwing nagsasalita ang isang tao, ang
pinagtutuunan ng pansin ng mga tagapakinig ay ang bawat salitang namumutawi sa mga labi
ng nagsasalita at ito ay tahasang pinakikinggan upang agarang maunawaan ang nais ipahayag
ng tagapagsalita. Ang bawat tunog na sinasambit ng isang tagapagsalita ay inaasahang may
kahulugan. Kaya't sinasabing inaasahang may kahulugan dahil may mga pagkakataon na may
mga tunog na nalilikha ang isang tao na hindi tuwirang maunawaan ng tagapakinig ang
kahulugan.

2. May tiyak na sistema - binubuo ng mga antas o lebel ang wika - may sistema ng
palatunugan o ponolohiya, sistema ng palabuuan o morpolohiya at ang sintaks o ang pagbuo
ng mga pahayag.

3. Masalimuot - kompleks - bagama't may maayos na sistema ang wika, ang bawat sistema
ay binubuo ng mga mas maliliit na sistema na kinakailangang maunawaan upang lubusang
maunawaan ang kabuuan ng isang sistema. At sa bawat papaakyat na pag-unawa ng isang
aspekto ng sistemang ito, may mas mataas na antas ng sistema na kailangang maunawaan
upang lubusang masabi na ang isang tao ay lubusang maalam (knowledgeable) sa isang wika.

4. Nahahati ayon sa segments - kaugnay ng sistema, sa pagsusuri ng wika, maaaring hatiin

ang pagsusuri ayon sa segments - tunog, bokabularyo at gramatika

5. Malikhain - kung ang isang tula ay maaaring magkaroon ng higit sa isang kahulugan, ito ay
dahil sa likas na malikhain ang wika. Ang isang salita ay may higit sa isang kahulugan.

Bukod pa rito, ang pagpapalit ng mga bantas sa isang pahayag ay nakakapagpabago rin ng
kahulugan. Ang isang simpleng pahayag ay maaari ring sabihin sa higit sa isang pamamaraan.

Halimbawa ang I LOVE YOU - mahal kita, iniibig kita, sinasamba kita, minamahal kita, sinisinta
kita.

5. Nagbabago - ang kahulugan ng isang salita ay maaaring magbago. May mga salita ring
namamatay at may bagong isinisilang. Ang mga dahilan nito ay karaniwang ang pagbabago rin
ng mga taong gumagamit. Patuloy na umuunlad, yumayabong at lumalago ang wika sa patuloy
na pag-unlad din ng lipunan at ng mga mamamayan kung saan kabilang ang wika. Bukod pa
rito, nagbabago rin ang wika dahil sa panghihiram. Hindi maaaring hindi manghiram ang isang
wika sa iba pang wika dahil ang paglago ng wika ay nakadepende rin ng bahagya sa kontak ng
ispiker ng isang wika sa mga ispiker ng ibang wika. Sa patuloy ding pag-aaral ng mga
gumagamit ng isang wika, lumalago ang wika dahil sa mga bagong inobasyon, at mga
imbensyon.
7. Yunik - bilang ang wika isang na instrumento ng pakikipagtalastasan, wala ng upang
makahihigit pa sa wika. Maituturing ang wika pinakakumpleto bilang isang instrumento
maipaabot ang isang mensahe.

8. Nailalarawan - dahil may aspektong pasulat ang wika, maaari itong mailarawan. Bukod sa
maaaring nasa anyong pasulat ang wika, mailalarawan rin ito sa aspekto naman ng kanyang
sistema. Matutukoy kung anong aspekto ng wika ang nakasaad sa isang pahayag.

9. Ang wika ay isang aydentiti ng mga taong gumagamit nito. Agarang matutukoy kung
saan nanggaling ang isang ispiker base sa kanyang wikang ginamit.

10. Ang wika rin ay isang sandata. Alam natin base sa ating kasaysayan kung ano ang papel
na ginampanan ng mga inakda ni Rizal upang pukawin ang mga nahihimlay na isipan ng mga
Pilipino. Wika ang kanyang tanging sandata kung kaya't tunay nga na higit na makapangyarihan
ang pluma sa espada.

11. Ang wika ay ginagamit - ang halaga ng wika ay dahil sa ito ang mahalagang instrumento
sa pakikipagtalastasan.

12. Ang wika ay arbitraryo - ang mga taong gumagamit ng isang wika ay nagkasundo sa
sistema nito at sa mga kahulugan na nakapaloob sa kanilang wika.

13. Ang wika ay pinipili at isinasaayos - ang taong gumagamit ng wika ang siyang bumuo ng
wika at upang ito ay maayos na magamit sa komunikasyon, ito ay kanilang isinaayos sa
pamamaraang makabubuti sa kanila ayon sa kanilang pangangailangan.

14. Ang wika at kultura ay magkabuhol. Nailalarawan ang kultura gamit ang wika at
nasasalamin ng wika ang kultura.

MGA TEORYA NG PINAGMULAN NG WIKA:

1. Teoryang Bow-wow - panggagaya ng tao sa tunog ng kalikasan tulad ng tunog ng mga

hayop, agos ng tubig sa ilog talon (falls)

2. Teoryang pooh-pooh - mga tunog na nalikha bunga ng damdamin at emosyon tulad ng

pagsabi ng aray o huh???

3. Teoryang Yo-he-ho - ang tunog na nalikha ng tao ay bunga ng pwerang pisikal tulad ng
uhmmmmmmmm .......

4. Teoryang ta-ra-ra-boom-de-ay - mula sa paglikha ng mga tunog para sa ritwal

5. Teroyang tata - ang pagkumpas o paggalawe ay ginaya ng dila na nakalikha naman ng
tunog.

6. Teoryang ding-dong - panggagaya ng mga tunog na nalikha ng paligid, maaaring mga

bagay

KAHALAGAHAN NG WIKA

1. Instrumento ng Komunikasyon - daan para magkaroon ng komunikasyon; sa wikang

pasalita nag-ugat ang wikang pasulat pati na rin ang mga simbolo at senyas.

2. Nag-iingat at nagpapalaganap ng kaalaman - ang kaalaman ay nakapaloob sa wika at

dahil may wika, naipapasa sa susunod na henerasyon. Halimbawa sa pagtuturo sa paaralan,
wika ang ginagamit ng mga titser upang ituro ang leksyon sa mga mag-aaral.

3. Nagbubuklod ng bansa - dahil may isang wika na maaaring magkaunawaan ang mga tao,
nagkakaisa ang mga taong nakatira sa isang bansa. Nakasulat an gating mga batas,
regulasyon sa wikang nauunawaan ng mga taong nakatira sa isang bansa.

4. Lumilinang ng malikhaing pag-iisip - ang ating mga kaisipan ay ating naipapahayag sa

pamamagitan ng paggamit ng wika; nagiging kongkreto ang ating mga kaisipan dahil sa wika.

Halimbawa, kapag tayo ay nagbabasa, ang mga ideya sa aklat ay naisasaisip natin. Minsan
naman, kung may naiisip tayo, giagamit natin ang wika upag maging kongkreto ang ating
kaisipan

TUNGKULIN NG WIKA:

1. Interaksyunal - daan sa pagkakaroon ng ugnayang sosyal ng mga tao tulad ng pagbati.

Magandang umaga.

2. Instrumental - daan sa pagtugon ng mga pangangailangan ng mga tao tulad ng pakikiusap o

pag-utos. Pakikuha ng bag ko o Kunin mo ang bag ko.

3. Regulatori - daan sa paggabay o pagkontrol sa kilos ng iba. Halimbawa: Huwag kar

maingay.

4. Personal - daan upang maipahayag ang sarili. Mahilig akong kumain ng tsokolate.

5. Imahinatibo - daan sa pagpapahayag ng malikhaing isip.Ikaw ang liwanag sa nandidilim na

buhay.

6. Heuristik - daan upang makakalap ng kaalaman. Saan ka nakatira?

7. Impormatib - daan upang magpahayag ng mga kaalaman. Ang Pilipinas ay mattatagpuan sa
timog-silangang bahagi ng Asya.

ANTAS NG WIKA:

1. Pormal - may maingat na pagsasaang-alang sa gramatika at maingat na pagpili ng mga

salitang gagamitin.

a. Pambansa - wikang ginagamit sa pamahalaan at larangang pang-akademya, halimbawa ay

pag si PNoy ay nagbigay ng State of the Nation Address o kaya ay sa pagbabalita sa TV.

b. Pampanitikan - malikhiang paggamit ng wika upang magpahayag ng kaisipan tulad ng mga

kwento o tula

2. Impormal

a. Lalawiganin - wikang karaniwang ginagamit sa isang partikular na lugar na nagsasalamin ng

kultura nila, halimbawa sa Davao, nag-Bibisaya ang mga tao o kaya ay nag-Tatagalog na may
halong Bisaya.

Nagkain ako ng ice cream. (Davao-Tagalog)

Kumain ako ng ice cream. (Manila-Tagalog)

b. Kolokyal - karaniwang wikang ginagamit sa pang-araw-araw, halimbawa: Punta tayo sa

mall.

c. Balbal - salitang nabuhay at karaniwang namamatay sa kalye; medaling magbago o

mapalitan, halimbawa: May amats na ako. (The word amats is from the word tama meaning you
are drunk or tipsy.)

VARAYTI NG WIKA:

Nagkakaroon ng varayti ang wika dahil sa likas na kakayahan nito na bumuo ng mga salita,
kakaibang pattern, pagbuo ng pangungusap at sariling pananda ng diskors. Ito ay dahil sa
buhay ang wika at buhay ang taong gumagamit nito na siyang dahilan ng pagbabago at
pagunlad ng wika.

Varayti ng wika - maliliit na pangkat ng pormal o makabuluhang katangian na nauugnay sa

partikular na uri ng katangiang sosyo-sitwasyonal. Pagpapangkat ng isang uri ng wika sa mga
mumunting pangkat dahil sa iba't ibang salik.

Ang varayti ay nauuri sa dalawa - varayti bunga ng heograpikal na sitwasyon at ang

varayti bunga ng dimensyong sosyal
BAWAT WIKA AY MAY VARAYTI:

a. dayalek - varayti batay sa heograpiya - halimbawa: Bisaya, Tagalog, Ilonggo. Katulad din ng
English, may British English, American English, Australian English and Philippine English at
marami pang iba.

b. idyolek - varayti ng wikang kaugnay sa personal na kakayahan o katangian ng ispiker na

maaaring bunga ng kanyang karanasan at kaligirang kinalakhan. Halimbawa ay kapansin-
pansin ang kakaibang estilo ng pananalita ni Kris Aquino.

c. sosyolek - varayti ayon sa relasyong-sosyal o nakabatay sa pangkat panlipunan halimbawa

ang mga bakla ay may tinatawag na Gay Lingo. Ang mga kabataan ay may mga salitang
nauugnay sa teknolohiya na bunga ng kanilang henerasyon tulad ng PM, chat, OL, status, etc.

d. Rejister ng wika - varyasyon batay sa gamit o gamit ng wika ayon sa larangan. Ito ay
itinuturing din na estilo ng pananalita. Halimbawa: kapag ang kausap natin ay isang principal,
nag-liba ang ating paggamit ng wika. Halimbawa ay ang mga taong nasa larangan ng
kompyuter, karaniwang salita nila ay program, syntax error, debug, run.

e. Mode - varayti ayon sa midyum na ginagamit, halimbawa ay pasulat o pasalita. Nag-iiba ang
mga salitang ginagamit natin sa pagpapahayag depende sa midyum na ating ginagamit. Sa
wikang Filipino, mas nagiging pormal ang wikang ginagamit kung ang mode ay pasulat keysa
pasalita.

PAGTALAKAY UKOL SA PAMBANSANG WIKA:

PAMBANSANG WIKA - istandard na midyum ng komunikasyon, pasalita o pasulat, ng isang

bansa.

OPISYAL NA WIKA - istandard na midyum ng komunikasyon, pasalita man o pasulat, sa mga

opisyal na transaksyon ng pamahalaan at sa larangang pang-akademya.

FILIPINO - pambansang wika na ginagamit sa buong Pilipinas bilang wika ng komunikasyon ng

mga etnikong grupo. Ang Filipino ay dumaraan sa proseso ng paglinang sa pamamagitan ng
panghihiram at sa ebolusyon ng iba't ibang varayti ng wika para sa iba-ibang sitwasyon, sa mga
nagsasalita nito at sa mga paksa ng talakayan.

Batay sa depinisyon ng pambansang wika, mapapansin na ang wikang Filipino ay wikang

(buhay) dahil ito ay patuloy na pinauunlad gamit ang katutubong wika at mga dayuhang wika na
nakaimpluwensiya dito.

Tagalog - Isang katutubong wika ng mga taga-rehiyong Tagalog naging () ng unang

Pambansang wika na Kilala sa katawagang Pilipino.
Pilipino - mono-based na pambansang wika na nabigyan ng katawagan noong Aug. 13, 1959.
Nakabatay lamang ito sa wikang Tagalog. Kasalukuyan ay ginagamit upang tukuyin ang mga
tao sa Pilipinas.

Filipino - kasalukuyang PW o maitutoring na pambansang lingua franca. (Lingua franca means

a language both understood and spoken by 2 people with different first language)

Kasaysayan ng Pambansang Wika Batay sa Konstitusyon

a. 1935 konstitusyon Art 14 sek 3 - isinilang ang konsepto ng Pambansang Wika. Nakasaad
sa konstituvon ang pagpapasimula ng pagbuo at paglinang ng isang pambansang wika.
3 mahalagang kaisipan bago ang '35 konstitusyon, wala pang PW dahil bubuuin pa lamang ang
PW: wala pang katawagan ang PW, mono-based ang PW

b. 1936 - base sa Batas Komonwelt Blg. 184, nagtatag ng Surian ng Wikang Pambansa na
siyang naatasan na pag-aralan ang paglinang ng pambansang wika

c. 1937 - Tagalog ang naging batayan ng Pambansang Wika ayon sa Executive Order 134 na
itinalaga noong Dec. 30, 1937.

d. Aug. 13, 1959 - tinawag na Pilipino ang Pambansang Wika ayon sa Kautusang
Pangkagawaran 7 ni Kalihim Jose E. Romero ng Kagawaran ng Edukasyon.

e. 1973 konstitusyon Sek 3 Art 15 - Pinalitan ng katawagang Filipino ang Pambansang Wika
na Pilipino at nakasaad sa konstitusyon ang pagtaguyod ng hakbang upang malinang at pormal
na maadapt ang Filipino bilang Pambansang Wika. Ang Opisyal na Wika ay Pilipino at Ingles. 3
mahalagang kaisipan: ang PW na Filipino ay kasisilang pa lamang ngunit ang nucleus nito ay
Pilipino; ito ay multi-based na wika,ang F ay kumakatawan sa mga katutubong wika ng bansa
na bahagi sa pagpapaunlad ng PW.

Sa panahong ito, isinilang ang katawagang Filipino, na nangangahulugang ang

Pambansang Wika ay hindi lamang ibabase sa Tagalog kundi sa mga katutubong wika na
matatagpuan sa bansa. Nasa anyong kontemplatibo pa lamang ang FILIPINO.

Namatay ang katawagang PILIPINO para sa Pambansag Wika ngunit nanatili bilang opisyal na
Wika. Isinilang ang katawagang FILIPINO para sa pambansang wika

f. 1987 konstitusyon Sek 6-9 Art. 14 - PW ay Filipino, Opisyal na Wika ay Filipino at Ingles

Kapansin-pansin na tiyak na ang pagtawag sa ating Pambansang Wika bilang Filipino.

• Filipino - Pambansang Wika ng Pilipinas na base sa mga katutubong wika na matatagpuan

sa bansa at tumatanggap ng asimilasyon. Ito ay buhay at dinamiko at patuloy na nililinang
upang maging intelektwalisado.
• Pilipino - Ang katawagan ng dating Pambansang Wika . Katawagang iginawad taong 1959 at
namatay bilang katawagan taong 1973.

• Tagalog - katutubong wika na sinasalita ng mga taong naninirahan sa rehyong Tagalog.

• Iba pang kaibhan ng Tagalog at Filipino:

Kaibhan ng Filipino, Pilipino at Tagalog:

1. Sa Tagalog, ang pangungusap ay may "ay" upang maging anyong pormal, sa Filipino
ay walang "ay" ngunit ito ay anyong pormal.

Tagalog: Ang bata ay kumakain. Filipino: Kumakain ang bata

2. Karaniwang hindi na inuulit ang unang pantig ng salitang-ugat sa Filipino na bunga ng

impluwensya ng mga katutubong wika tulad ng Cebuano o Bisaya.

Halimbawa: Nagtrabaho siya sa Dubai.

3. Sa Filipino, karaniwang ginagamit kung ano ang mas nakasanayan samantalang sa

Tagalog ay ginagamit ang mga matatandang salita.

Halimbawa: Filipino: boluntaryo Tagalog: kusang-loob.

4. Sa wikang Tagalog, sa panghihiram, unang dumudulog sa wikang Kastila, sa wikang

Filipino, sa wikang Ingles madalas na nanghihiram.

Tagalog: Ang guro ay mahusay. Filipino: Ang titser ay mahusay.

5. Ang "siya" ay hindi ginagamit sa mga di tao sa wikang Tagalog ngunit sa Filipino
ginagamit.

Filipino. Gusto ko siya. (ngunit ang tinutukoy ay isang bagay.)

V. ANG GRAMATIKA NG WIKANG FILIPINO

Walang katotohanan ang isang puna na nagsasabing mababa ang katayuan ng gramatika ng
ibang wika. Hangga't naipapahayag ng mga tagapagsalita ng isang wika ang anumang gusto
nilang ipahayag hindi pwedeng sabihing mababa ang gramatika ng kanilang wika. Kung sapat
na natutugunan ng kanilang wika ang kinakailangan nila sa pakikihalubilo sa loob ng kanilang
kulturang kinabibilangan, hindi pwedeng sabihing mababa ang gramatika ng wika nila. Kaugnay
nito mahalagang maintindihan na lahat ng wika ay may gramatika at ito'y binubuo ng
ponolohiya, morpolohiya, sintaks at semantics. Lahat ng wika ay mayroon nito kaya bilang
tagapagsalita o ispiker ng isang wika alam natin kung paano bigkasin ang mga tunog at mga
salita ng ating wika. Alam din nating bumuo ng mga salita at mga pangungusap at pati mga iba't
ibang interpretasyon ng mga ito.

I. Ponolohiya

Pangunahing dapat malaman ang ponolohiya o palatunugan ng wika sa pag-aaral ng wikang

Filipino. Dito nakasalalay ang wastong paggamit ng mga ponemang nagtataglay ng sariling
tunog at bigkas. Ang ponolohiya ay tungkol sa pagpapatern o kombinasyon nig mga
tunog sa loob ng isang wika.

Ang Pagsasalita

May tatlong salik na kinakailangan para makapagsalita ang isang tao. Ito'y ang; enerhiya,
artikulador at resonador. Ang pagsasama ng tatlong salik na ito ang lumilikha ng alon ng tunog.
Ang hangin ang siyang nagiging midyum o pahatiran ng mga alon ng tunog na naririnig natin.
Enerhiya naman ang gumagawa ng puwersa o presyon na nagpapalabas ng hininga mula sa
baga na siya namang nagpapagalaw sa mga babagtingang pantinig na nagsisilbing artikulador.
Ang tunog na galing dito ay minomodipika ng bibig na gumaganap bilang palatunugan o
resonador. Tinuturing na mga resonador ang bibig at ang guwang ng ilong. Upang makabigkas
ng makabuluhang tunog, pinagagana ang apat na mahalagang bahagi ng bibig, tulad ng dila at
panga, ngipin at labi, matigas na ngalangala at malambot na ngalangala

A) Mga Tunog sa Filipino

May kaugnayan ang wikang Filipino sa Malayo-Polinesyo. Si Dr. Richard Pittman, isang
lingwistikong Amerikano, ang nagsabi na ang katangiang pamponetiko ng Tagalog ay higit
kaysa Espanol at Ingles (qtd. Lachica, 2000). Ang Tagalog ay may maraming titik, at
pantignamay kaukulang tunog at bigkas samantalang hindi lahat ng titik at pantig ay binibigkas
sa Ingles. Sa Tagalog, kung paano binibigkas ang salita ay siya ring baybay at kung paano
binabaybay ay siya ring bigkas. Kaya, bahagi sa pag-aaral ng wika ang mga tunog. Ang mga
salita sa Filipino tulad din ng ibang wika ay maaaring hatiin ayon sa tunog na gaya ng:
1. Tunog Ponetiko

Ponetiko ang maagham na paglikha ng tunog sa pagsasalita. Galing ang salitang ponetiko sa
salitang Griyegong phonetikos na nangangahulugan na bibigkasin pa lamang. Hiniram natin sa
Ingles ang salitang phone (tunog) + tic at alinsunod sa tuntunin ng pagbigkas: tulad sa
ponetikong baybay. At pag-aasimila sa wikang Filipino, tinatawag natin itong ponetika o
ponetiko at tinutumbasan ng salitang palatinigan.

Saklaw sa pag-aaral ng ponetiko ang galaw at pamamaraan ng bahagi ng bibig ng tao kung
paano isinasagawa ang pagpapalabas ng tunog sa pagsasalita. Pinag-aaralan din sa ponetiko
ang wastong pagbigkas at kung paano nalilikha ang tunog. Mas higit na mauunawaan ang mga
ponetikong tunog kung gagamitan ng notasyon. Ang notasyon ang paraan ng paggamit ng
simbolo upang kumatawan sa salita at parirala. Ang notasyong [] o bracket ang gagamitin sa
transkripsiyong ponetiko. Ipinapakita sa transkripsiyong ponetiko ang kaayusan ng mga tunog
na isinaayos sa loob ng notasyon na kakaiba sa orihinal na pagkakasulat . Ang mga tunog na
ipinapasok sa notasyong bracket ay mga di-makabuluhang tunog. Halimbawa, [a,s,o], [b,o,l,a],
[b,a,g,a].

2. Tunog Ponemiko

Ang yunit ng tunog na bumubuo sa isang salita na nakapagbabago ng kahulugan ay tinatawag

na ponema, Tumutugon ito sa makabuluhang tunog na nagbibigay kahulugan sa nais iparating.
Ang salitang ponema ay galing sa salitang Griyegong phonema - ang makatuturang tunog at ng
phone na nangangahulugan ng salitang tinig (boses) na naasimila sa wikang Filipino bilang
ponema.

Ang wikang Filipino gaya ng napag-aralan sa unang balarila ay binubuo ng labinlimang

ponemang katinig at limang ponemang patinig. Subalit kung ibabatay sa simulain ng bagong
linggwistika ang wikang Filipino ay may 21 ponemang segmental, labing-anim na katinig at
limang patinig. Ang mga ponemang katinig ay: / p, b, t, d, k, g, s, h, m, n, ng, I, r, w, y, ? /.
Ang/?/ ay itinuturing na isang ponemang katinig kahit na walang sagisag ito sa lumang
palabaybayan ng ating wika. Ang kinatawan nito ay nasa anyong pasulat at pagbigkas. Ang
mga ponemang patinig naman ay; /a, e, i, o, u /, kaya mayroon tayong dalawampu't isang
ponema lahat-lahat.

Sa linggwistika, ang ponema ay lipon o pangkat ng magkakaugnay o magkakalapit na tunog na

kinakatawan sa transkripsiyong ponemiko, na kaiba sa ginagamit na notasyon sa
transkripsiyong ponetiko. Pangulong / / o guhit pahilis ang eksklusibong notasyon sa mga tunog
ponema. Lahat ng mga tunog na ipinapasok sa notasyong / / ay mga makabuluhang tunog dahil
magiging bahagi na ito ng isang salita.

Halimbawa:
Ang transkripsiyong ponemiko na / laba /, /ba:ga / at /paso /, ang magiging ayos ito sa
transkripsiyong ponetiko ay [l,a,b,a]. [b.a.g.a ] at [p,a,s,o].
Sa wastong pagbigkas ng mga ponemang napapaloob sa dalawang pahilis na guhit upang
maging makabuluhan ito, mahalaga ang tinatawag na glotal na tunog. Nagkakaroon ng tunog
na glotal sa pamamagitan ng konstriksyon ng glotis, Ang glotis ay ang hugis V,sa pagitan ng
vocal cords. Ang glotal ay bahaging pangartikulasyon, tulad ng / ? / o (konvensyonal) / h /.
Maaaring matagpuan ang / ? / sa unahan ng salitang nagsisimula sa patinig at maging sa pinal
na pusisyon ng patinig. Dito sumasara ang babagtingang pantinig tulad ng salitang /paso?/ na
nangangahulugang, "bagay na yari sa porselana o luwad na pinagtatamnan ng bulaklak",
Magkakaroon pa rin ng ibang kahulugan ang salita kapag lalagyan ng simbolong : tulad ng
/pa:so ?/ na nangangahulugang "nadikitan ng apoy o anumang mainit na bagay". Ang / h / ay
ginagamit lamang sa hulihan ng salita na nagtatapos sa patinig. Nakabukas ang babagtingang
pantinig kapag ito'y binibigkas. May pagkakataon ding gumagamit ito ng simbolong : (hudyat ng
saglit na pagtigil o paghinto) tulad ng salitang /ka:pah/ na nangangahulugang, "mahaba at
malapad na tela na may palamuti at kinakabit sa likod ng damit ng nagsusuot".

Makikita sa ibaba ang mga halimbawa na ginagamitan ng transkripsiyong ponetiko at

transkripsiyong ponemiko.

Mga Salita Kabulugan Transkripsiyon Ponetiko Ponemiko

1. saka . pagbubukid, pagbubungkal [s,a,k,al / sa:ka / h 2. saka paglipas, pagkatapos

[s,a,k,al /saka/

luwa paglabas ng anumang bagay [Lu,w,a] / luwa

sa bibig

gala suot pang-okasyon [g,a,I,a] /ga:la /

gala lagalag, palalibot lg,a,la] /gala /

B) Mga Ponemang Segmental

Ang ponemang segmental ay nagbibigay-pansin sa pamamagitan ng pagbigkas at pagsulat.

Saklaw nito ang paglikha ng tunog sa mga ponemang patinig at ponemang katinig. Tatalakayin
ang bawat pangkat ng ponema sa ibaba.

1. Ang Mga Ponemang Patinig

Mahalagang tandaan sa paglikha ng mga ponemang patinig ang: hugis ng mga labi, ang agwat
o layo ng naaabot ng punong dila at ang degri ng tensyon sa pagitan ng dila at mga labi.
Lumilikha ang mga ponemang patinig ng iba't ibang pusisyon ng dila sa loob ng bibig sa
pamamagitan ng paghuhugis at di-paghuhugis bilog ng labi. Ang pag-iiba ng pusisyon ng dila
ang pangunahing dahilan ng pagbabago sa mga tunog ng iba't ibang ponemang patinig.

Makatutulong sa ating pag-aaral ang tsart sa ibaba upang makilala at masanay sa iba't ibang
pagbigkas ng mga ponemang patinig sa wikang Filipino tulad ng / a /, / e /, / i /, / o /, / u /.

Ang Mga Ponemang Patinig

Makikita sa tsart paano ang pagsasaayos ng dila sa pagbigkas ng bawat ponemang patinig at
mga halimbawa sa ibaba nito.

Harap (Front) Sentral (Center) Likod (Back)

Mataas (High /i/ /u/

Gitna (Mid) /e/ /o/

Mababa (Low) /a/

/ i/ Ang ponemang patinig sa ?:log/ (nasa harap, mataas)

/ e / Ang ponemang patinig sa /me:sa/ (nasa harap, gitna)

/a/ Ang ponemang patinig sa /bi:sa/(nasa sentral, mababa)

/u/ Ang ponemang patinig sa /?ubas/ (nasa likod, mataas) ,

/o/ Ang ponemang patinig sa /?a:po/ (nasa likod, gitna)

Bukod sa mga payak na ponemang patinig, mayroon din hugnayang ponemang patinig - ang
diptonggo. Hango sa salilang ?dipthongos ng Griyego, ito'y nangangahulugang, "tambalang
tunog". Kung gayon, diptonggo ang alinmang patinigna sinusundanng malapatinig na w at y sa
loob ng isang pantig. Ang tunog nito'y nagagawa sa pamamagitan ng paggalaw ng dila mula sa
isang posisyon hanggang sa kabila. 'Ang mga diptonggo ay aw, iw, iy, ey, ay, oy at uy.
Halimbawa: awto, giliw, reyna, buhay, tuloy, aruy at iba pa. Tandaan lamang na dapat nasa
loob ng isang pantig ng isang salita ang tinutukoy na diptonggo.

2. Mga Ponemang Katinig

Bawat ponemang katinig ay may paraan ng artikulasyon (manner of articulation) at punto ng

artikulasyon (pointof articulation). Ang paraan ng artikulasyon ay naglalarawan kung paano
nililikha ang isang tunog sa pamamagitan ng pagpapaliwanag kung saan nagdaraan ang
hanging kailangan sa paglikha ngtunog. Ang punto ng artikulasyon ay nagsasaad naman kung
saangtiyak na sangkap ng ating organong pananalita (speech organs) naganap ang paglikha ng
tunog.

Samakatuwid, kung nais nating ipaliwanag kung paano nalilikha ang tunog na kinakatawan ng
ponemang / b /, sasabihin nating ito ay pabuga, may tinig at palabi. Ang tunog naman na
kinakatawan ng ponemang / p / ay inilalarawan na katulad ng / b / subalit ang tanging kaibahan
ay walang tinig ang / p /. Pagpalit-paliting bigkasin ang / p /at / b /. Ngayon, maipapaliwanag na
ba ninyo kung bakit taning kaibahan ng dalawang ponemang ito ay may tinig ang / b / at walang
tinig ang / p /.

Paano naman mapatutunayang magkaibang ponema ang / b / at / p / Kung ilalagay ang mga
ponemang ito sa magkatulad na magkatulad na kapaligiran, makikitang ang bawat isa ay
magbibigay sa salita ng magkaibang kahulugan.

Halimbawa:

Ang salitang bala ( sangkap ng baril) . Kapag ang / b / ay pinalitan ng / p'/ ang mabubuong
salita ay pala(kasangkapang panghukay). Dito ay malinaw na mapatitibayang ang / b / at / p / ay
magkaibang ponema sapagkat nagkaroon ng pagbabago ng kahulugan ang salitang sinuri. Sa
ikadadali ng pag-unawa, tingnan ang tsart ng mga ponemang katinig sa kasunod na pahina.

Unlapi ang unlapi ay matatagpuan sa unahan ng salitang-ugat.hal: magluto,tag-ulan,uminom.

Gitlapi ang gitlapi ay matatagpuan sa gitna ng salitang-ugat. Ang mga karaniwang gitlapi sa
Filipino ay -in- at -um- .hal: lumakad kumain

Hulapi ang hulapi ay matatagpuan sa hulihan ng salitang-ugat. Ang mga karaniwang hulapi sa
Filipino ay -an, -han, -in, at -hin. hal: talaan sulatan batuhan

Kabilaan - ang kabilaan ay binubuo ng tatlong uri.