Chöông 3: CAÙC PHÖÔNG PHAÙP PHAÂN TÍCH MAÏCH

3.1. PHÖÔNG PHAÙP DOØNG NHAÙNH

Laø phöông phaùp laáy doøng nhaùnh laøm aån soá cuûa baøi toaùn. Maïch ñieän coù n nhaùnh seõ coù n
aån doøng ñieän. Döïa vaøo 2 ñònh luaät K ñeå vieát n phöông trình.
Caùc böôùc thöïc hieän:
B1: Choïn chieàu + cho caùc doøng ñieän nhaùnh
B2: Vieát (d-1) phöông trình theo ñònh luaät K1 cho d nuùt.
B3: Choïn m maïch voøng ñoäc laäp vaø vieát m phöông trình theo ñònh luaät K2 vôùi m = n-
d+1.
B4: Giaûi heä n phöông trình tìm n doøng ñieän nhaùnh.
Doøng ñieän tìm ñöôïc trong nhaùnh coù trò soá aâm thì chieàu thöïc cuûa doøng ñieän ngöôïc chieàu
+ ñaõ qui öôùc.
Ví duï 1: Cho maïch ñieän ñöôïc phöùc hoaù nhö hình, tìm doøng ñieän treân caùc nhaùnh vaø coâng
suaát cung caáp bôûi nguoàn vaø coâng suaát tieâu thuï treân caùc ñieän trôû.

Phöông trình K1:

(1)

Phöông trình K2:

(2)

3-1
 (3)

(1)

(2)

Thay vaøo (1) ta được

3-2
Coâng suaát nguoàn:

3-3
3.2. PHÖÔNG PHAÙP ÑIEÄN THEÁ NUÙT
Ñoåi caùc nguoàn aùp thaønh nguoàn doøng.
B1: Choïn aån soá laø ñieän theá caùc nuùt. Trong ñoù choïn moät nuùt laøm goác cho ñieän theá nuùt
ñoù baèng 0 (m = 0). Ñieän theá caùc nuùt coøn laïi kí hieäu 1, 2, 3 ... m-1
(Choïn nuùt coù nhieàu nhaùnh noái tôùi laøm nuùt goác)

B2: Thaønh laäp heä phöông trình ñieän theá nuùt goàm (m-1) phöông trình coù daïng toång quaùt
sau:
Y11 1 – Y12 2 – Y13 3 ... – Y1 m –1 m – 1 =  J
1

– Y21 1 + Y22 2 – Y23 3 ... – Y2 m –1 m – 1 =  J

2

– Y31 1 – Y32 2 + Y33 3 ... – Y2 m –1 m – 1 =  J

3

.
.
- Ym – 1 1 1 - Ym – 1 2 2 – Ym – 1 3 3 ... – Ym – 1 m –1 m – 1 =  J
m 1

Trong ñoù:
Y11, Y22, ... : daãn naïp rieâng: baèng toång taát caû caùc daãn naïp cuûa caùc nhaùnh noái tôùi
nuùt 1,2
Y12 = Y21... : laø daãn naïp töông hoå giöõa nuùt 1 vaø nuùt 2 baèng toång caùc daãn naïp noái
thaúng töø nuùt 1 ñeán nuùt 2.
 J : toång ñaïi soá caùc nguoàn doøng chaûy vaøo nuùt. Neáu nguoàn doøng tôùi nuùt

mang daáu coäng, neáu nguoàn doøng rôøi nuùt mang daáu tröø.
3-4
 B3: Töø heä phöông trình giaûi tìm 1, 2, 3 ... m-1.
Khi tìm ñöôïc ñieän theá taïi caùc nuùt töø ñoù theo ñònh luaät K 2 giaûi tìm caùc doøng ñieän chaïy
trong nhaùnh. Phöông phaùp naøy thuaän lôïi khi maïch coù ít nuùt.

 
Ví duï 1: Tìm doøng ñieän I 1 ; I 2 trong maïch ñieän hình sau duøng phöông phaùp theá nuùt

100
Bieán ñoåi nguoàn aùp 10 0 noái tieáp ñieän trôû 5  thaønh nguoàn doøng  20 maéc
5
song song vôùi ñieän trôû 5  ta ñöôïc hình :

Choïn nuùt 3 laøm nuùt goác. Theo qui taéc (3.2.7) ta vieát ñöôïc heä phöông trình K1 ñoái vôùi caùc
 
bieán theá nuùt  1 ; 2 nhö sau:

3-5
  1 
1 / 5  1 / 2  9  j12 1/ 2   
  2 
   1   
 1    230
1/ 2 1/ 2   2 
 4  2 j 

Ruùt goïn laïi:

 1 / 2  1   2

0.74  j 0.0533 
  
 1/ 2 0.7  j 0.1   1.73  j 
 2
Suy ra:
 2  0.5 
 

1   0.5 0.7  0.1 j  
2.266  j 0.3
 8  j 2.17
0.74  j 0.0533  0.5  0.273  j 0.0367
  0.5 0.7  0.1 j 

0.74  j 0.0533 2 
   0.5 1.732  j  2.228  j 0.832
1     7.6  j 0.4
0.273  j 0.0367 0.273  j 0.0367

 
 U   2
 I 2  12  1  0.2  j 0.95  0.9778
2 2
 
 U 
I 1  2  31  0.2   0.4  j 0.434  0.5947
5 5
3.3. PHÖÔNG PHAÙP DOØNG MAÉT LÖÔÙI
3.3.1. Phöông phaùp doøng maét löôùi
Theo phöông phaùp naøy, moãi maét löôùi ta gaùn cho noù moät bieán (doøng ñieän kheùp maïch
trong maét löôùi ñoù) goïi laø doøng maét löôùi. Chieàu cuûa doøng maét löôùi coù theå choïn tuøy yù,
nhöng thöôøng ta choïn chuùng cuøng chieàu vôùi nhau(hoaëc cuøng chieàu kim ñoàng hoà
hoaëc ngöôïc chieàu kim ñoàng hoà).

3-6
Töø ñònh luaät K1 ngöôøi ta thaáy raèng coù theå bieåu dieãn doøng ñieän chaûy trong moät
nhaùnh baèng toång ñaïi soá caùc doøng maét löôùi chaûy qua nhaùnh ño
  
I s   I mi  I mj

Trong ñoù Is laø doøng ñieän chaûy treân nhaùnh s chung cuûa 2 maét löôùi thöù i vaø thöù j,
doøng ñieän maét löôùi naøo cuøng chieàu vôùi doøng nhaùnh seõ mang daáu +, ngöôïc chieàu seõ
mang daáu –
Ví dụ: Mạch ở hình ta sẽ coù

Chú ý: Với mạch có d nút, n nhánh thì số mắt lưới là n-d+1. Viết n-d+1 phương trình
mà các ẩn số là n-d+1 mắt lưới dùng định luật K2.

Các bước thực hiện khi giải một bài toán mạch điện bằng phương pháp dòng mắt
lưới:
   
B1: Moãi maét löôùi ta gaùn cho noù moät bieán goïi laø doøng maét löôùi : I m1 ; I m 2 ; I m3 …… I mL
B2: Thaønh laäp heä phöông trình ñoái vôùi n-d+1 doøng maét löôùi nhö sau:
   
Z11 I m1  Z12 I m 2  ………….+ Z1L I mL = E m1  Phöông trình K2 vieát cho maét löôùi 1
   
Z 21 I m1  Z 22 I m 2  ………….+ Z 2 L I mL = E m 2  Phöông trình K2 vieát cho maét löôùi 2
………………………………………………………………………………..
   
Z L1 I m1  Z L 2 I m 2  ………….+ Z LL I mL = E mL  Phöông trình K2 vieát cho maét löôùi L

Zij laø toång trôû khaùng cuûa caùc nhaùnh thuoäc maét löôùi i (i=1  L )
Zij=Zji (i  j )=  (toång trôû khaùng cuûa caùc nhaùnh chung giöõa 2 maét löôùi I vaø j), laáy
daáu + neáu treân caùc nhaùnh chung 2 doøng maét löôùi chaûy cuøng chieàu nhau, laáy daáu -
trong tröôøng hôïp ngöôïc laïi. Neáu chuùng ta choïn taát caû caùc doøng maét löôùi coù cuøng
chieàu vôùi nhau thì treân nhaùnh chung giöõa 2 maét löôùi hai doøng ñieän maét löôùi luoân
chaûy ngöôïc chieàu nhau, do ñoù laáy daáu –

3-7
 Emi= toång ñaïi soá caùc söùc ñieän ñoäng thuoäc maét löôùi I neáu chieàu doøng maét löôùi I ñi
töø cöïc – ñeán cöïc + cuûa nguoàn söùc ñieän ñoäng thì nguoàn sdñ ñoù mang daáu +, ngöôïc
laïi mang daáu –
Trong tröôøng hôïp maïch coù chöùa nguoàn doøng maéc song song moät trôû khaùng thì coù
theå duøng pheùp bieán ñoåi hình 3.2.2 ñeå bieán thaønh nguoàn aùp tröôùc khi laäp heä phöông
trình

3.3.2. Caùc ví duï

Ví duï 1: Cho maïch ñieän nhö hình. Söùc ñieän ñoäng cuûa nguoàn e(t)=100cos(8t)V. Duøng
phöông phaùp doøng maét löôùi tìm bieåu thöùc xaùc laäp doøng ñieän i1(t), i(t) vaø uc(t)?

Phöùc hoaù maïch nhö hình

(1)

(2)

Töø (1) vaø (2) suy ra:

3-8
 Vaäy:

3.4. CAÙC ÑÒNH LYÙ MAÏCH CÔ BAÛN

3.4.1. Nguyeân lyù xeáp choàng
- Ñaùp öùng cuûa maïch vôùi nhieàu nguoàn kích thích ñoäc laäp baèng toång caùc ñaùp öùng vôùi
töøng nguoàn kích thích ñoäc laäp rieâng reõ.
- Khi tìm ñaùp öùng cuûa maïch vôùi moät nguoàn kích thích ñoäc laäp naø o ñoù phaûi trieät tieâu
caùc nguoàn ñoäc laäp khaùc.
+ Nguoàn aùp : ngaén maïch.
+ Nguoàn doøng : hôû maïch.
(löu yù khoâng trieät tieâu nguoàn phuï thuoäc)

3-9
Theo nguyeân lyù xeáp choàng

1. Nguyeân lyù tyû leä

Neáu taát caû caùc nguoàn kích thích trong moät maïch tuyeán tính cuøng ñöôïc nhaân leân K
laàn thì taát caû caùc ñaùp öùng cuõng ñeàu nhaân leân k laàn. Ñaëc bieät neáu maïch tuyeán tính
chæ coù 1 nguoàn kích thích duy nhaât thì moãi ñaùp öùng seõ tyû leä vôùi kích thích ñoù. K laø
haèng soá thöïc hoaëc soá phöùc
2. Ñònh lyù Thevenin vaø Ñònh lyù Norton
- Ñònh lyù thevenin ñöôïc phaùt bieåu nhö sau:
“Coù theå thay töông ñöông moät maïng moät cöûa tuyeán tính bôûi moät nguoàn aùp baèng
ñieän aùp treân cöûa khi hôû maïch maéc noái tieáp vôùi trôû khaùng thevenin cuûa maïng moät
cöûa”
- Ñònh lyù norton phaùt bieåu nhö sau:
“Coù theå thay töông ñöông moät maïng moät cöûa tuyeán tính bôûi moät nguoàn doøng baèng
doøng ñieän treân cöûa khi ngaén maïch maéc song song vôùi trôû khaùng thevenin cuûa maïng
moät cöûa”.

3-10
Nhaän xeùt:
a. Khi bieát maïch töông ñöông Theùvenin coù theå suy ra maïch töông ñöông Norton vaø
ngöôïc laïi.
b. Tìm trôû khaùng Theùvenin Zth , coù theå duøng caùc caùch sau ñaây:

Caùch 1:
Laàn löôït hôû maïch vaø ngaén maïch 2 cöïc a, b ñeå xaùc ñònh ñieän aùp hôû maïch Uhm vaø
doøng ñieän Inm. Töø ñoù suy ra Z th

U hm
Z th  
I nm

Neáu maïng moät cöûa A khoâng chöùa nguoàn, thì khoâng theå duøng caùch naøy vì khi ñoù
Uhm=0, Inm=0
Ví duï 1: Xeùt maïch ñieän nhö hình beân döôùi:
Tìm maïch töông ñöông Theùvenin vaø Norton cho phaàn maïch beân traùi a vaø b.

Tìm maïch thay theá töông ñöông Theùvenin

3-11
Sô ñoà thay theá töông ñöông Theùvenin

Caùch 2:
Tröôøng hôïp maïch A khoâng chöùa nguoàn phuï thuoäc ngöôøi ta thöôøng tính Zo baèng
caùch sau: Trieät tieâu taát caû caùc nguoàn ñoäc laäp beân trong maïch A (Nguoàn aùp noái taét,
nguoàn doøng hôû maïch), sau ñoù duøng caùc pheùp bieán ñoåi töông ñöông ñeå bieán ñoåi ñeå
tính Zth
Ví duï2: xeùt maïch ñieän nhö hình:
Tìm maïch töông ñöông Theùvenin vaø Norton cho phaàn maïch beân traùi A vaø B.

3-12
Khi hôû maïch AB

Khi trieät tieâu caùc nguoàn ñoäc laäp (hình 3-16b):

Khi trieät tieâu caùc nguoàn ñoäc laäp (hình 3-16b):

Vaäy sô ñoà thay theá Theùvenin.

Caùch 3: Trieät tieâu taát caû caùc nguoàn ñoäc laäp beân trong maïng 1 cöûa A

Kích thích ôû cöûa ab moät nguoàn aùp E t nhö hình 3.6.18a ( giaù trò Et coù theå choïn tuøy yù,
ví duï Et=1v). Theo 3.6.17 ta tính ñöôïc Zo=Et/It. Cuõng coù theå kích thích ôû cöûa ab

moät nguoàn doøng J t nhö hình 3.6.18 (giaù trò Jt coù theå choïn tuøy yù, chaûng haïn laø 1A).
Xaùc ñònh ñieän aùp Ut töø ñoù suy ra

3-13
 
Ut
Zo  
Jt

3-14
 BÀI TẬP
Baøi 1: Cho maïch ñieän nhö hình . Söùc ñieän ñoäng cuûa nguoàn e(t)=100cos(8t)V.
Tìm bieåu thöùc xaùc laäp ñieän aùp i(t) vaø ic(t).

Baøi 2: Tìm doøng ñieän trong caùc nhaùnh ôû maïch hình beân döôùi duøng phöông phaùp theá nuùt.

Baøi 3: Tính doøng trong caùc nhaùnh ôû maïch hình beân döôùi. Nghieäm laïi söï caân baèng coâng
suaát taùc duïng, coâng suaát phaûn khaùng trong maïch. Cho E = 50∠0 (V) (hieäu duïng).

Baøi 4: Tính doøng trong caùc nhaùnh ôû maïch hình . Nghieäm laïi söï caân coâng suaát
taùc duïng, coâng suaát phaûn khaùng trong maïch .

3-15
Baøi 5: Tìm u1(t) ôû maïch hình

Baøi 6:
Tìm u(t) vaø i(t) ôû maïch hình .

Baøi 7: Xaùc ñònh u(t) treân maïch ôû hình beân döôùi .

3-16
Baøi 8: Tìm giaù trò töùc thôøi cuûa ñieän aùp V trong maïch hình.

Baøi 9: Xaùc ñònh coâng suaát cung caáp cho maïch do nguoàn E  500 (hieäu duïng phöùc) vaø
coâng suaát tieâu taùn treân caùc maïch ñieän trôû ôû hình .

Baøi 10: Tìm coâng suaát cung caáp bôûi nguoàn vaø coâng suaát tieâu thuï treân caùc ñieän trôû ôû maïch
hình duøng phöông phaùp doøng maét löôùi.

3-17
Baøi 11: Xacù ñònh coâng suaát cung caáp bôûi töøng nguoàn E 1 , E 2 ôû maïch hình beân döôùi.
 
Cho bieát hieäu duïng phöùc E1  E 2 = 1090

Baøi 12: Tìm doøng treân caùc nhaùnh ôû maïch ñieän hình beân döôùi baèng:
a) Phöông phaùp theá nuùt.
b) Phöông phaùp doøng maét döôùi.

Baøi 13: ÔÛ maïch hình beân döôùi, tìm E 2 ñeå doøng qua trôû 4Ω baèng 0. Khi ñoù tính U ad ,U bd

Baøi 3.14 : Cho maïch ñieän nhö hình beân döôùi . Tìm sô ñoà thay theá Thevenin vaø xaùc ñònh

3-18
doøng ñieän i treân ñieän trôû R= 4Ω.

Baøi 3.15: Cho maïch ñieän nhö hình. Tìm sô ñoà thay theá Thevenin vaø xaùc ñònh
ñieän aùp V0 treân ñieän trôû R= 4Ω.

Baøi 3.16: Cho maïng moät cöûa treân hình beân döôùi. Tìm sô ñoà töông ñöông thevenin cho
maïng moät cöûa a-b ñaõ cho?

Baøi 3.17: Cho mạch điện hình .

a. Tìm sơ đồ tương đương Thevenin và sơ đồ Norton của mạng 1 cửa A-B.
b. Mắc giữa 2 cực A và B một điện trở R. Xác định giá trị của R để công suất truyền trên R là
cực đại. Tính giá trị Pmax đó.

Baøi 3.18: Xaùc ñònh u(t) ôû xaùc laäp trong maïch hình . Cho bieát e(t) = 17sin10t + 14,14sin20t
(V).
3-19
Baøi 3.19
Duøng sô ñoà töông ñöông Theùvenin hoaëc Norton ñeå tính coâng suaát tieâu hao treân trôû khaùng
(2+j4)Ω cuûa maïch hình .

Baøi 3.20 Duøng ñònh lyù Thevenin tìm I ôû maïch hình .Cho RL =7Ω

3-20