Học phần: Triết học Mác- Lênin

Giới thiệu chương trình

1. Triết học Mác - Lê nin: 45 tiết
2. Nội dung: nghiên cứu về thế giới quan và phương pháp luận triết học của chủ nghĩa
Mác - lê nin.
3. Phương pháp học: - Đọc SGK và trả lời câu hỏi của giáo viên trước khi đến lớp.
- Ngoài SGK, SV cần tham khảo các tài liệu khác liên quan đến
môn học.
- Sinh viên phải tham gia hoạt động nhóm, làm bài tập nhóm.
4. Tài liệu bắt buộc:
- Giáo trình Triết học Mác – Lênin, Bộ Giáo dục và Đào tạo.
- Tài liệu giảng viên gửi
 TRIẾT HỌC MÁC - LÊNIN

Chương 1 Triết học và vai trò của triết học trong đời sống xã hội

Chương 2 Chủ nghĩa duy vật biện chứng

Chương 3 Chủ nghĩa duy vật lịch sử

 Chương 1: TRIẾT HỌC VÀ VAI TRÒ CỦA TRIẾT HỌC TRONG ĐỜI
SỐNG XÃ HỘI

1. Khái lược về triết học

I. Triết học và vấn
đề cơ bản của triết 2. Vấn đề cơ bản của triết học
học
3. Biện chứng và siêu hình
1. Sự ra đời và phát triển của triết
học Mác – Lênin
II. Triết học Mác –
Lênin và vai trò 2. Đối tượng và chức năng của triết
của triết học Mác học Mác – Lênin
– Lênin trong đời
3. Vai trò của triết học Mác - Lênin
sống xã hội
trong đời sống xã hội và trong sự
10/10/2022
nghiệp đổi mới ở Việt Nam hiện nay
 1. Khái lược về Triết học

a. Nguồn gốc của triết học

b. Khái niệm Triết học

c. Vấn đề đối tượng của triết học trong lịch sử

d. Triết học - hạt nhân lý luận của thế giới quan

10/10/2022
 Triết học?
Trung hoa
cổ đại: Trí
Ấn độ cổ đại:
Darshana

Hy lạp cổ đại:
Philosophy

CN Mác – Lênin: Triết học là hệ thống quan điểm lí luận chung nhất về
thế giới và vị trí con người trong thế giới đó, là khoa học về những quy
luật vận động, phát triển chung nhất của tự nhiên, xã hội và tư duy.
 Đặc thù của triết học:

triết học là một hình thái ý thức xã hội phản ánh thế giới
trong tính chỉnh thể toàn vẹn vốn có của nó.

Triết học là hệ thống tri thức lý luận chung nhất, mang tính
logic, trừu tượng và khái quát cao

Phương pháp nghiên cứu triết học: Xem xét thế giới như
một chỉnh thể để mang lại hệ thống các quan niệm về
chỉnh thể đó

Triết học là hạt nhân lý luận của thế giới quan

10/10/2022
Nguồn gốc của triết học???

Trường học Athens Ấn Độ cổ đại

TS. Đặng Thị Phương Duyên 8

Nguồn gốc của triết học: Triết học ra đời từ những trung tâm văn minh lớn
của phương Đông và phương Tây vào khoảng TK thứ VIII- VI (Tcn)

Nhận Xã
thức Khi năng lực tư duy trừu
tượng của con người đạt
tới trình độ khái quát
hội Phân công lao động xã
hội dẫn đến sự phân chia
những hiện tượng riêng lao động là nguồn gốc
lẻ,rời rạc thành hệ thống dẫn đến chế độ tư hữu
quan niệm chung nhất.

Triết học là hình thức tư

Khi xã hội có sự phân
duy lý luận đầu tiên và
chia giai cấp, triết học ra
thể hiện khả năng tư duy
đời bản thân nó đã mang
trừu tượng, năng lực khái
“tính đảng” (nhiệm vụ của
quát của con người để
nó là luận chứng và bảo
giải quyết tất cả các vấn
vệ lợi ích của một giai
đề nhận thức chung về
cấp xác định).
tự nhiên, xã hội, tư duy
Đối tượng của triết học trong lịch sử

Thời kỳ Cổ đại Triết học bao gồm trong đó mọi tri thức khoa
học, được coi là khoa học của các khoa học

Thời Trung cổ Triết học kinh viện

Thời kỳ
phục hưng, Triết học tự nhiên
cận đại

Triết học Mác Nghiên cứu những quy luật chung nhất của
tự nhiên, xã hội và tư duy

10/10/2022
 Triết học - hạt nhân lý luận của thế giới quan

Thế giới quan: Là khái niệm triết học chỉ hệ thống các tri thức, quan
điểm, tình cảm, niềm tin, lý tưởng xác định về thế giới và về vị trí của
con người (bao gồm cá nhân, xã hội và cả nhân loại) trong thế giới
đó.
- Thế giới quan quy định các nguyên tắc, thái độ, giá trị trong định
hướng nhận thức và hoạt động thực tiễn của con người.

Nhân sinh quan gồm những quan niệm về cuộc sống của con người:
lẽ sống của con người là gì? mục đích, ý nghĩa, giá trị của cuộc sống
con người ra sao và sống như thế nào cho xứng đáng?

10/10/2022
 Thế giới quan
đúng đắn

Nhân sinh
quan tích cực
Cấu trúc của thế giới quan
Tri thức là hạt
Tri thức nhân và cũng là
cơ sở trực tiếp
cho sự hình
Niềm tin thành thế giới
quan, song nó
chỉ gia nhập thế
Lý tưởng giới quan khi đã
trở thành niềm
tin định hướng
cho hoạt động
của con người.
Các loại hình thế giới quan?

Thế giới
Thế giới Thế giới
quan
quan tôn quan triết
huyền
giáo học
thoại

Biểu tượng và cảm tính Niềm tin Tư duy lý luận

d. Triết học, hạt nhân lý luận của thế giới quan

• Khác với thế giới quan thần thoại và tôn giáo, thế giới quan triết
học dựa vào tri thức, là sự diễn tả quan niệm của con người
dưới dạng hệ thống các quy luật, phạm trù đóng vai trò là
những nấc thang trong quá trình nhận thức thế giới.
• Với ý nghĩa đó, triết học được xem là hạt nhân lý luận của thế
giới quan, là hệ thống các quan điểm lý luận chung nhất về thế
giới và về vị trí của con người trong thế giới đó.
 Bản thân triết học chính là thế giới quan
1

Trong số các loại hình thế giới quan, thế giới

quan triết học bao giờ cũng là thành phần quan
2
trọng, đóng vai trò là nhân tố cốt lõi
Triết học ảnh hưởng và chi phối các thế giới
quan khác như: thế giới quan tôn giáo, thế giới
3 quan kinh nghiệm, thế giới quan thông
thường…,
Thế giới quan triết học quy định mọi quan niệm
4 khác của con người

Thế giới quan duy vật biện chứng là đỉnh cao của thế giới quan do nó dựa trên quan
niệm duy 10/10/2022
vật về vật chất và ý thức, trên các nguyên lý, quy luật của biện chứng
 2. Vấn đề cơ bản của triết học

Vấn đề cơ bản của triết học: Mối quan hệ giữa

VẬT CHẤT – Ý THỨC

”Vấn đề cơ bản lớn của mọi triết học, đặc biệt là triết
học hiện đại, là vấn đề quan hệ giữa tư duy và tồn tại”.

10/10/2022 Đặng Thị Phương Duyên 17

Nội dung vấn
đề cơ bản của MQH giữaVC và
Mặt thứ nhất YT, cái nào
triết học? có trước và QĐ
Cái nào

Vấn đề bản
thể luận
Mặt thứ hai

Con người có
Vấn đề
khả năng nhận thức
nhận thức
thế giới
luận
hay không?

Đặng Thị Phương Duyên 18 10/10/2022

Giải quyết mặt thứ nhất vấn đề cơ bản của triết học

Chủ nghĩa CNDT chủ quan

duy tâm
YT→VC CNDT
Nhất nguyên
khách quan
Chủ nghĩa
duy vật
VC→YT CN duy vật cổ đại
Mặt thứ 1
CN
Duy vật siêu hình
nhị nguyên
CN
VC , YT cùng tồn tại duy vật biện chứng

Đặng Thị Phương Duyên 19 10/10/2022

Giải quyết mặt thứ hai của vấn đề cơ bản của triết học

Con người có khả năng nhận

Khả tri
thức thế giới

Mặt thứ 2

Phủ nhận khả năng nhận

Bất Khả tri
thức thế giới của con người

Nghi ngờ khả năng nhận Hoài nghi

thức thế giới của con người luận

Đặng Thị Phương Duyên 20 10/10/2022

 Là điểm xuất phát để giải quyết
các vấn đề khác của triết học
Ý nghĩa vấn đề
cơ bản
của triết học
Là cơ sở để xác định lập trường triết học
của các triết gia và học thuyết của họ

21 10/10/2022
Đặng Thị Phương Duyên
 3. Biện chứng và siêu hình

• Xây dựng bộ Luật Thanh niên, đặt trong mối quan hệ với luật Lao
động, Luật Hôn nhân và gia đình,…
• => biện chứng
• Quan niệm tăng thuế thu nhập, chỉ liên quan đến người giàu, tầng lớp
trung lưu,…. Không liên quan đến người có thu nhập thấp.
• => siêu hình

10/10/2022
 3. Biện chứng và siêu hình
Phương pháp siêu hình
✓ Nhận thức đối tượng trong trạng thái
tĩnh tại, cô lập, tách rời
✓ Là phương pháp được đưa từ toán
học và vật lý học cổ điển vào các khoa
học thực nghiệm và triết học
✓ Có vai trò to lớn trong việc giải quyết
các vấn đề của cơ học nhưng hạn chế
khi giải quyết các vấn đề về vận động,
liên hệ
10/10/2022
Phương pháp biện chứng
✓ Nhận thức đối tượng trong các mối
liên hệ phổ biến; vận động, phát triển
✓ Là phương pháp giúp con người
không chỉ thấy sự tồn tại của các sự vật
mà còn thấy cả sự sinh thành, phát triển
và tiêu vong của chúng
✓ Phương pháp tư duy biện chứng trở
thành công cụ hữu hiệu giúp con người
nhận thức và cải tạo thế giới
 Các hình thức cơ bản của phép biện chứng

Là học thuyết về Phép biện chứng duy vật

PHÉP BIỆN CHỨNG
MLH phổ biến &PT TGQ: duy vật - PPL: biện chứng

Biện chứng của ý niệm Phép biện chứng duy tâm

➔ biện chứng của sự vật PPL: biện chứng- TGQ: duy tâm

Vũ trụ vận động Phép biện chứng cổ đại

Biến hóa Trực quan, tự phát
II. Triết học Mác – Lênin và vai trò của triết học Mác – Lênin trong
đời sống xã hội

• Sự ra đời và phát triển của triết

1 học Mác - Lênin

• Đối tượng và chức năng của

2 triết học Mác - Lênin

• Vai trò của triết học Mác - Lênin trong

3 đời sống xã hội và trong sự nghiệp
đổi mới ở Việt Nam hiện nay
10/10/2022
1. Sự ra đời và phát triển của triết học Mác – Lênin

a. Những điều kiện lịch sử của sự ra đời triết học Mác

b. Ba thời kỳ chủ yếu trong hình thành và phát triển của

Triết học Mác (Giai đoạn Mác và Ăngghen)

c. Thực chất và ý nghĩa cuộc cách mạng trong triết

học do C.Mác và Ph.Ăngghen thực hiện

d. Giai đoạn Lênin trong sự phát triển Triết học Mác

10/10/2022
 Điều kiện kinh tế xã hội

Sự
Sự xuất hiện
Sự
Sự củng cố
củng cố Thực tiễn CM
và phát triển CủaCủa GCVS trên
Của GCVS
của PTSX TBCN vũ
của vũ đài
đài lịch
lịch sử
sử -cơ sở chủ yếu
trong
trong điều
điều kiện -- nhân
nhân tố CT-XH Và trực tiếp
CM
CM CNCN quan
quan trọng

10/10/2022 27
 KTCT cổ
điển Anh
CNXH không
Triết học cổ
tưởng PP
điển Đức Triết học
Pháp
Mác -Lênin
Nguồn
gốc lý
luận

Lịch sử tư tưởng nhân loại

 Tiền đề lý luận:

➢Kế thừa trực tiếp học thuyết triết học Hêghen và Phoi-ơ-bắc để xây dựng
học thuyết triết học duy vật biện chứng

➢Kế thừa có phê phán học thuyết kinh tế chính trị cổ điển Anh, chỉ ra quy
luật kinh tế cơ bản của CNTB, luận giải bản chất của PTSX TBCN

➢Kế thừa có phê phán học thuyết CNXH không tưởng, luận giải tính tất yếu
của việc thay thế CNTB bằng một chế độ xã hội mới tiến bộ hơn
10/10/2022 Đặng Thị Phương Duyên 29
 Thuyết tiến
hóa
Định luật bảo
toàn và
Thuyết tế bào
chuyển hóa
năng lượng
Triết học
Mác-Lênin
Tiền đề
KHTN

Thành tựu KHTN cuối TK

18 đầu TK 19
 Các thành tựu khoa học đó có ý
Tiền đề khoa học tự nhiên nghĩa gì với việc ra đời của triết
học Mác?

• Các thành tựu khoa học đó mang lại cơ sở khoa học cho quan điểm

triết học của Chủ nghĩa Mác - Lênin:

✓ Tính thống nhất vật chất của thế giới

✓Nguồn gốc khách quan của sự tồn tại, vận động và phát triển của thế

giới vật chất

✓Quan điểm biện chứng về sự tồn tại, vận động và phát triển của thế giới
10/10/2022 Đặng Thị Phương Duyên 31
Những điều kiện, tiền đề
của sự ra đời Triết học Mác

Điều kiện
KT-XH
Tiền đề
Tiền đề lý
KH tự
luận
nhiên
CHỦ
NGHĨA
MÁC-
LÊNIN

10/10/2022 Đặng Thị Phương Duyên 32

Nhân tố chủ quan trong sự ra đời triết học Mác

Nhân tố chủ
quan trong sự
hình thành
triết học Mác

Xây dựng hệ thống lý luận để

cung cấp cho GCCN một công cụ
sắc bén để nhận thức và cải tạo
thế giới.
10/10/2022
b. Ba thời kỳ chủ yếu trong sự hình thành và phát triển của
Triết học Mác

• Thời kỳ hình thành tư tưởng triết học với bước chuyển từ

1841 - 1844 chủ nghĩa duy tâm và dân chủ cách mạng sang chủ nghĩa
duy vật và lập trường giai cấp vô sản

• Thời kỳ đề xuất những nguyên lý triết học duy vật biện

1844-1848
chứng và duy vật lịch sử

• Thời kỳ C.Mác và Ph.Ăngghen bổ sung và phát triển toàn

1848 - 1895
diện lí luận triết học

10/10/2022
c. Thực chất và ý nghĩa cuộc cách mạng trong triết học do
C.Mác và Ph.Ăngghen thực hiện

Khắc phục hạn chế của chủ nghĩa duy vật cũ và phép biện chứng
duy tâm, sáng tạo ra chủ nghĩa duy vật biện chứng

Vận dụng sáng tạo CNDV vào nghiên cứu lịch sử xã hội, sáng tạo
ra chủ nghĩa duy vật lịch sưr

Bổ sung những đặc tính mới vào triết học, sáng tạo ra triết học duy
vật biện chứng
 Thống
nhất lý
luận –
thực tiễn
Tính nhân Vai trò xã
đạo cộng hội: cải tạo
sản thế giới Đặc tính mới
Triết học trong triết học
DVBC duy vật biện
Tính chứng?
Tính sáng giai cấp
tạo Thống nhất
tính Đảng –
Mối quan tính KH
hệ triết học
– khoa học
cụ thể
 d. Giai đoạn Lênin trong sự phát triển Triết học Mác

Hoàn cảnh lịch sử V.I.Lênin phát triển Triết học Mác

➢ Cuối XIX, đầu XX: CNTB phát triển sang giai đoạn CNĐQ, xuất
hiện những mâu thuẫn mới, đặc biệt GCTS >< GCVS
➢Trung tâm cách mạng thế giới chuyển sang nước Nga và xuất hiện
phong trào giải phóng dân tộc tại các nước thuộc địa cần hệ thống
lý luận mới soi đường
➢Những phát minh mới trong KHTN (vật lý học) dẫn đến sự khủng
hoảng về TGQ… CNDT lợi dụnghững phát minh này gây ảnh
hưởng trực tiếp đến nhận thức và hoạt động CM, nở rộ các loại
CNDT khoa học tự nhiên
➢Các nhà tư tưởng tư sản tấn công nhằm xuyên tạc và phủ nhận
chủ nghĩa Mác
 V.I.Lênin kế thừa và phát triển sáng tạo triết học Mác trong thời đại mới: thời
đại đế quốc chủ nghĩa và quá độ lên CNXH

✓1893 - 1907, V.I.Lênin bảo vệ và phát triển triết học Mác và chuẩn bị
thành lập đảng mácxít ở Nga hướng tới cuộc cách mạng dân chủ tư
sản lần thứ nhất.
✓1907 – 1917, V.I.Lênin phát triển toàn diện triết học Mác và lãnh đạo
phong trào công nhân Nga, chuẩn bị và thực hiện cuộc cách mạng
xã hội chủ nghĩa đầu tiên trên thế giới.
✓1917 – 1924, Lênin tổng kết kinh nghiệm thực tiễn cách mạng, bổ
sung, hoàn thiện triết học Mác, gắn liền với việc nghiên cứu các vấn
đề xây dựng chủ nghĩa xã hội.
✓Từ 1924 đến nay, triết học Mác - Lênin tiếp tục được các Đảng
Cộng sản và công nhân bổ sung, phát triển.
10/10/2022
2. Đối tượng và chức năng của triết học Mác - Lênin

a. Khái niệm triết học Mác – Lênin

b. Đối tượng của triết học Mác - Lênin

c. Chức năng của triết học Mác - Lênin

10/10/2022
a. Khái niệm triết học Mác - Lênin

Triết học Mác - Lênin là hệ

thống quan điểm duy vật biện
chứng về tự nhiên, xã hội và tư
duy, là thế giới quan và phương
pháp luận khoa học, cách mạng
giúp giai cấp công nhân, nhân
dân lao động và các lực lượng
xã hội tiến bộ nhận thức đúng
đắn và cải tạo hiệu quả thế giới.

10/10/2022
a. Khái niệm triết học Mác - Lênin

Triết học Mác - Lênin là triết học duy vật biện

chứng cả về tự nhiên và xã hội

Triết học Mác - Lênin trở thành thế giới

quan, phương pháp luận khoa học của giai
cấp công nhân và các lực lượng tiến bộ trên
thế giới

Triết học Mác - Lênin là thành tựu vĩ đại của tư

tưởng triết học nhân loại, là hình thức phát triển
cao nhất trong số các hình thức triết học từng
có lịch sử
10/10/2022
b. Đối tượng của triết học Mác - Lênin

Triết học Mác - Lênin

giải quyết mối quan hệ
giữa vật chất và ý thức Triết học Mác -
trên lập trường duy vật Lênin phân biệt rõ
biện chứng và nghiên ràng đối tượng Triết học Mác -
cứu những quy luật vận của triết học và Lênin có mối
động, phát triển chung đối tượng của các quan hệ gắn bó
nhất của tự nhiên, xã khoa học cụ thể chặt chẽ với các
hội và tư duy. khoa học cụ thể

10/10/2022
 c. Chức năng của triết học Mác - Lênin

Chức năng thế giới quan Chức năng phương pháp luận

Giúp con người nhận Thế giới Trang bị

Cơ sở khoa Trang bị hệ
thức đúng đắn thế giới quan duy hệ thống
học để đấu thống khái
và bản thân => nhận vật biện nguyên tắc
tranh với các niệm, phạm
thức đúng bản chất của chứng phương
trù, quy luật,
loại hình thế pháp luận
tự nhiên và xã hội => nâng cao làm công cụ
giới quan chung nhất
hình thành quan điểm vai trò tích nhận thức và
duy tâm, tôn cho nhận
khoa học, xác định thái cực, sáng phát triển tư
giáo, phản thức và
độ và cách thức hoạt tạo của thực tiễn duy khoa học
khoa học.
động của bản 10/10/2022
thân. con người
3. Vai trò của triết học Mác - Lênin trong đời sống xã hội và
trong sự nghiệp đổi mới ở Việt Nam hiện nay

Triết học Mác - Lênin là thế giới quan, phương

pháp luận khoa học và cách mạng cho con người
trong nhận thức và thực tiễn

Triết học Mác - Lênin là cơ sở thế giới quan và phương pháp

luận khoa học và cách mạng để phân tích xu hướng phát
triển của xã hội trong điều kiện cuộc cách mạng khoa học và
công nghệ hiện đại phát triển mạnh mẽ.

Triết học Mác - Lênin là cơ sở lý luận khoa học của công cuộc xây
dựng chủ nghĩa xã hội trên thế giới và sự nghiệp đổi mới theo định
hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam.
10/10/2022