*PAN TADEUSZ ADAM MICKIEWICZ

Czyli ostatni zajad na Litwie. Historia szlachecka z roku 1811 i 1812 we dwunastu księgach
wierszem
 KSIĘGA I. GOSPODARSTWO
Inwokacja – do Litwy, podmiot liryczny porównuje ją do wartości tak ważnej, jak zdrowie, której
znaczenie ludzie sobie uświadamiają, dopiero jak ją stracą. Narratorem jest człowiek
pozbawiony ojczyzny, emigrant. Zwraca się do Maryi, modląc się o przywrócenie wolnego kraju i
wyzwolenie spod zaborów. Następnie zostaje opisane piękno przyrody ojczystej, do której tęskni
dusza pomiotu lirycznego.
Po zakończonych studiach Tadeusz wraca do Soplicowa i obserwuje majątek stryja Sędziego,
gdzie spotyka Zosię, która uciekła z pokoju Tadeusza do ogrodu.
Tadeusz na spotkaniu poznaje innych gości przebywających w Soplicowie, w starym zamku
odbywa się wieczerza. Sędzia wygłasza słynną mowę o grzeczności, która jest kluczowa dla
zachowania tożsamości narodowej młodego pokolenia. Obok Tadeusza usiada Telimena, którą
wziął za spotkaną wcześniej nieznajomą. Przy stole toczy się spór Asesora i Rejenta o zalety
chartów. W nocy do Sędziego przybywa Ksiądz Robak.

 KSIĘGA II. ZAMEK

Rano mężczyźni wyjechali na polowanie, na które spóźnił się Hrabia. Ten spotyka się z
Gerwazym, który przedstawia mu historię Jacka Soplicy.
Mężczyzna zakochał się w Ewie – córce Stolnika Horeszki, chciał się z nią ożenić, jednak spotkał
się z odmową (czarną polewką). W rozpaczy krążył wokół zamku ukochanej. Kiedy zamek
napadli Moskale, Jacek ze strzelby jednego z Rosjan zastrzelił Stolnika. Gerwazy przysiągł zemstę
i nienawiść rodowi Sopliców.
Hrabia obiecuje nie oddać zamku.
Towarzystwo wraca z polowania, nie udało się rozstrzygnąć sporu o charty (zając uciekł
). Telimena proponuje grzybobranie.

 KSIĘGA III. UMIZGI

Hrabia zachwyca się Zosią karmiącą ptactwo i zajmującą się wiejskimi dziećmi. Grzybobranie –
Sędzia oznajmia Telimenie, że planuje ożenić Tadeusza z Zosią. Telimena ma wobec Tadeusza
inne plany, chce go zabrać do Petersburga i wprowadzić w wielki świat. W lesie Telimena
rozmawia z Hrabią o urodzie krajobrazu włoskiego, Tadeusz nie zgadzając się z nimi, chwali
piękno litewskiego nieba. Telimena przekazuje dyskretnie Tadeuszowi liścik i klucz do swojego
pokoju. W lesie pojawia się niedźwiedź.

 KSIĘGA IV. DYPLOMATYKA I ŁOWY

Tadeusz zaspał na polowanie, obudziło go „zjawisko w papilotach” – Zosia. W karczmie u Żyda
Jankiela gości Ksiądz Robak, który częstuje wszystkich tabaką ze złotej tabakiery. Zgromadzeni
zachwycają się „tabaką z Polski” i wygrywaną przez pozytywkę „Mazurkiem Dąbrowskiego”.
Ksiądz zachęca szlachtę do powstania przeciwko Moskalom na Litwie.
 Robak widzi przez okno Tadeusza jadącego na koniu, by dołączyć do obławy na niedźwiedzia.
Podąża za nim i jak się okazuje, strzałem w zwierza ratuje życie Hrabiego i Tadeusza. Gerwazy
stwierdza, że tylko Jacek Soplica tak potrafił.
Wojski na znak zakończenia łowów odgrywa koncert na rogu bawolim, naśladując odgłosy
polowania i wszyscy częstują się tradycyjnym bigosem myśliwskim.
Spór Asesora z Rejentem nadal pozostaje nierozwiązany.
 KSIĘGA V. KŁÓTNIA
Telimena chce wydać Zosię za Hrabiego, natomiast swoją przyszłość planuje z Tadeuszem.
Tadeusz gdy widzi jednocześnie Zosię i Telimenę, uświadamia sobie swoją pomyłkę, kłóci się z
Telimeną i opuszcza salę jadalną. Telimena płacze w „świątyni dumania” w lesie. Atakują ją
mrówki, które pomaga jej odgonić Tadeusz.
W czasie wieczerzy w zamku Tadeusz czuje się nieswojo z powodu pomylenia Zosi z Telimeną.
Na salę wchodzi Gerwazy i bardzo głośno nastawia zegary. Na zwróconą mu uwagę odpowiada
zuchwało i zachęca Hrabiego do wystąpienia przeciw Soplicom.
Gerwazy zostaje oskarżony o bezprawne najście zamku i Sędzia nakazuje zakucie go w dybach.
Rozpoczyna się bijatyka. Goście Sędziego wychodzą z zamku, a Gerwazy wraz z Hrabią planują
zajazd na dwór Sopliców.
 KSIĘGA VI. ZAŚCIANEK
Sędzia chce pozwać Gerwazego i Hrabiego do Sądu. Robak namawia go jednak do porzucenia
tego zamiaru, bowiem Jacek Soplica bardzo chciałby, aby rody się pogodziły. Ksiądz podkreśla, że
powinni się teraz przygotowywać do powstania przeciwko Moskalom i się zbratać. Sędzia jednak
odrzuca to i pozostaje przy swoim zdaniu, stwierdza, że Soplicowie zawsze wygrywali pozwy.
Do Dobrzyna przybywa posłaniec, który wzywa szlachtę zaściankową do powstania. Na czele tej
szlachty – „Maciek nad Maćkami”.
 KSIĘGA VII. RADA
W czasie narady w Dobrzynie, u „Maćka nad Maćkami”, szlachta nie może dojść do
porozumienia. Zamieszanie zwiększa jeszcze Gerwazy, który wypacza słowa Robaka, iż należy
oczyścić dom ze śmieci, przekonując, że na myśli miał Sędziego.
Jankiel i Maćko byli przeciwni wyprawie na Sopliców. Maćko dokonuje krytyki głupoty
szlacheckiej. Wytyka swoim braciom brak umiejętności zjednoczenia się we wspólnym działaniu
dla dobra ojczyzny i gotowość do walki z sąsiadami.
Szlachta po wizycie w karczmie rusza na Sopliców.
 KSIĘGA VIII. ZAJAZD
! Mieszkańcy Soplicowa słuchają „koncertu wieczornego”, który dla ludzi gra natura.
„Rozmawiają ze sobą” kochankowie – niebo i ziemia. Najbardziej czuła na dźwięki wieczoru jest
Zosia – wychowana na łonie natury, doskonale je rozumie.
Robak w rozmowie z Sędzią odkrywa swoje prawdziwe imię, podejmuje się zażegnania sporu z
zaściankiem i prosi Sędziego, aby w razie śmierci Robaka poprowadził powstanie na Litwie.
Tadeusz w rozmowie z Sędzią wyznaje swoje rozterki miłosne, kocha Zosię, ale boi się, że nie
będzie mógł jej poślubić, wstępuje do wojska. Rozmowę słyszała Telimena, która oskarżyła go o
zdradę, powiedziała, że pojedzie na wojnę jako jego żona. Na co ten się nie zgodził. Doszło do
kłótni, po której Tadeusz chciał się utopić – popełnić samobójstwo. (Telimena uraziła jego dumę)
Nie udaje mu się to, ponieważ wpadł w ręce ludzi Hrabiego i stał się pierwszym zakładnikiem.
 Szlachta dobrzyńska opanowuje dwór, zamyka Sopliców, po czym oddaje się pijaństwu i
obżarstwu.
 KSIĘGA IX. BITWA
Pijaną szlachtę bierze do niewoli oddział Moskali pod dowództwem Majora Płuta i kapitana
Rykowa. Przybyły ksiądz Robak upija Rosjan, gdy pijany Płut zaleca się do Telimeny, Tadeusz
staje w jej obronie i go policzkuje. Wybucha kłótnia, Tadeusz strzela do Majora – rozpoczyna się
bitwa. Soplicowie uwalniają Dobrzyńskich i łączą się w wspólnej walce z Moskalami. Robak
zostaje ranny, gdy własną piersią zasłania Hrabiego przed strzałem. Odnawia się u niego i rana i
wdaje gangrena.
Bitwa jest zwycięska, Moskale się poddają. Burza niesie informację całemu światu o tym, co
działo się w Soplicowie.
 KSIĘGA X. EMIGRACJA. JACEK
Ryków obiecuje zatuszować sprawę, Gerwazy zabił Płuta(jego opinia już nie będzie ważna),
stwierdza, że zrobił to dla dobra ogółu. Hrabia i Tadeusz, najbardziej zaangażowani w walkę,
muszą uciekać do Księstwa Warszawskiego – przed tym jednak Tadeusz obiecuje, że poprosi o
rękę Zosi, gdy okryje się sławą wojenną, ponadto dostaje od Zosi relikwiarzyk i krzyżyk – jako
znak, że będzie na niego czekać. Telimena zaś przypina chustę Hrabiemu.
Jacek Soplica odbywa spowiedź w obecności Sędziego i Gerwazego – opowiada o tym, jak
potraktował go Horeszka (wprowadzał go w błąd, obiecując, że dostanie rękę jego córki, tak
naprawdę chciał tylko jego głosów w sejmikach). Okrutnie odtrącony, cały w emocjach Jacek
zastrzelił ojca ukochanej. Został przez to okrzyknięty sprzymierzeńcem Moskali.
Uciekł z Soplicowa, ożenił się z przypadkową dziewczyną, która na świat wydała Tadeusza –
nieszczęśliwa i niekochana zmarła po jakimś czasie.
Jacek udał się na emigrację, wstąpił do klasztoru i przybrał imię Robak – symbol pokuty. Walczył
w Legionach i udał się jako emisariusz na Litwę.
Jego marzeniem jest powstanie u boku Napoleona i pogodzenie rodów Sopliców i Horeszków.
Gerwazy przebacza mu i mówi, że Stolnik przed śmiercią też mu wybaczył – żegnając się znakiem
krzyża. Jacek Soplica umiera.
 KSIĘGA XI. ROK 1812
Rosjanom wypowiedziała wojnę Francja. Przyroda oczekuje, przeżywa i współodczuwa nadejście
jakichś bardzo ważnych wydarzeń. Do Soplicowa wraca Tadeusz i Hrabia. Telimena niestała w
uczuciach związuje się z Rejentem, ale twierdzi, że może wrócić do Hrabi – na co ten się nie
zgadza.
Jacek Soplica po śmierci zostaje odznaczony przez Napoleona Krzyżem Ligii Honorowej.
Ma miejsce uczta zaręczynowa – Tadeusza i Zosi, Asesora i Tekli Hreczeszanki i Rejenta i
Telimeny.
 KSIĘGA XII. KOCHAJMY SIĘ.
W czasie uczty staropolskim zwyczajem Tadeusz i Zosia usługują gościom. Wśród nich byli polscy
generałowie np. Henryk Dąbrowski. Na salę wchodzi Telimena z Hrabią ubranym w stylu
francuskim, co oburzyło Maćka. Tadeusz i Zosia oddają wolność chłopom.
Gerwazy w prezencie młodym daje skarb ukryty w zamku i swoje oszczędności.
Jankiel odgrywa na cymbałach „koncert nad koncertami” wyrażający chlubną i tragiczną
historię Polski. Wykonawca dedykuje ją Dąbrowskiemu, płacząc i nazywając go „Mesyjaszem”.
Taniec poloneza – tradycyjnie najmłodsza z najstarszym – Zosia z Podkomorzym.
 EPILOG
Podmiot liryczny wyraża tęsknotę do ojczyzny, która jest bardziej nostalgiczna. Dla emigrantów
ojczyzna była miejscem pozostającym w sferze wspomnień. Pamiętają ją jako ta część Ziemii, na
której są szczęśliwi. Pamiętają tylko dobre strony ojczyzny, takie jak poczucie bycia u siebie i
przynależności, bliskości rodaków i wzajemnej miłości. Podmiot idealizuje kraj. Na emigracji jest
zupełnie inaczej.

MOTYW PRZYKŁAD
PRZYRODA, Inwokacja – podmiot liryczny wychwala przyrodę Litwy – ojczyny, jest on
NATURA przypomnieniem o ojczyźnie, powoduje, że stęskniony emigrant, pragnie
wrócić do swojego kraju.
Tadeusz w rozmowie z Telimeną i Hrabią, który stwierdza, że niebo litewskie
jest najpiękniejsze – stanowi punkt podziwu, przyroda jest tutaj również
źródłem sporu między rozmówcami, gdzie Telimena i Hrabia wychwalają
włoskie krajobrazy. Tadeusz wychwala litewskie widoki i przyrodę, bowiem
jest do niej tak bardzo przywiązany.
„Koncert wieczorny” przed zajazdem na Sopliców. Kochankowie – niebo i
ziemia rozmawiają ze sobą. Natura gra koncert dla ludzi, mieszkańców
Soplicowa. Jest tak bardzo zjednoczona z istotami ludzkimi, że wspólnie z nimi
tworzy nierozerwalną więź i relację.
Burza po zajeździe (siła niszcząca budynków) – przyroda zjednoczona z
człowiekiem przeżywa razem z nim ziemskie sprawy, przekazuje również
emocje i uczucia. Burza, która nastała po najeździe na Sopliców roznosi wieść
po okolicy o tym co wydarzyło się na miejscu. Jest więc przekaźnikiem
istotnych informacji.
Świątynia dumania – miejsce spokoju Telimeny
Przyroda w „Panie Tadeuszu” odgrywa ważną rolę, czuje, przeżywa i
przekazuje informacje. Można powiedzieć, że jest jednym bohaterów utworu.
PATRIOTYZM W Inwokacji i Epilogu, wygląd dworu (obrazy sławnych rodaków), „koncert
nad koncertami” Jankiela, Tadeusz mówiąc o polskim niebie, postawa księdza
Robaka wobec organizacji powstania i jednoczenia szlachty, imię Tadeusza na
cześć Kościuszki
TRADYCJA Mowa Sędziego o grzeczności podczas wieczerzy, Taniec poloneza, obsługa
wesela przez parę młodą, myśliwski bigos i gra na rogu Wojskiego po
polowaniu na niedźwiedzia, kolejność zasiadania przy stole podczas wieczerzy
na podstawie statusu, grzybobranie, zajazd
PRZEMIJANI Przymiotnik ostatni gra bardzo ważną rolę, podkreśla przemijanie pewnego
E okresu w historii polskiej. Kultura szlachecka odchodzi w zapomnienie, na
rzecz nowego – symboliczne uwłaszczenie chłopów przez Tadeusza i Zosię:
- ostatni zajazd na Litwie – w podtytule
- ostatni król (Zygmunt August) zwiedzający Litwę
- ostatni sługa Stolnika (Gerwazy)
SPORY, - spór o zamek między Horeszkami a Soplicami (po śmierci Stolnika
KŁÓTNIE opustoszałym zamkiem opiekował się tylko Gerwazy, zamek wcześniej
najechali Moskale i gdy dowiedzieli się, że Stolnik zginął z rąk Jacka Soplicy
uznali go za sojusznika, podczas obrad targowickich ustalono, że Soplicowie
zaopiekują się zamkiem, TO NIE MOSKALE IM GO DALI !!!!
- spór Asesora z Rejentem, wielokrotnie próbowano go rozwiązać, jednak
wciąż ich chartom uciekała zdobycz, w końcu uznali, że ich psy są tak samo
dobre

TANIEC I - „koncert nad koncertami” Jankiela o historii Polski

MUZYKA - „koncert wieczorny”, który zagrała przyroda
- „koncert Wojskiego” na rogu bawolim
- „Mazurek Dąbrowskiego” – parę razy w utworze, ku chwale ojczyzny, ostatni
raz przez Jankiela
- Polonez – tradycyjnie, dawna Polska