DENEYİN AMACI

Penetrasyon yöntemi ile hata kontrolünü tanıtmak ve uygulamaktır.

KULLANILAN MALZEMELER

Muayene parçası, penetrant, geliştirici (devolapman), yüzey temizleyici.

1.1. TEORİK BİLGİ

Önceleri ısıtılmış yağ ve talk kullanılarak sadece fikir elde etmek amacıyla uygulanan sıvı
penetrasyon yöntemi, gelişen teknoloji ile birlikte bilimsel esaslara dayandırılarak tahribatsız
muayeneler içinde bugünkü yerinin almıştır.

Yöntemin fiziksel ilkesi, cisim üzerine serbest olarak bırakılan bir sıvı damlası ile cisim
yüzeyi arasındaki kohezyon kuvveti nedeniyle oluşan yüzey gerilimi ile açıklanır. Şekilden de
görüleceği gibi θ açısı 90 ° den küçük olduğunda sıvı yüzeyi iyi ıslatılacaktır. [1]

Şekil 1. Sıvı damlasının yüzeyi ıslatabilirliği

Bu özellikten yararlanarak şekilde görülen yüzey süreksizliği içeren cismin üzerine ıslatma
özelliği iyi olan bir sıvı sürüldüğünde, hatalı yerde sıvı kılcallık özelliğinden dolayı birikecek,
bu sıvıyı belirgin hale getiren geliştiriciler ile de (developer) yüzey süreksizlikleri
izlenebilecektir. Temel ilkelere göre sıvı penetrasyon muayenesi rijit ve gözeneksiz cisimlerin
yüzeylerinde gözle görünmeyen çatlak ve hataların saptanmasında kullanılan tahribatsız
malzeme muayenesi yöntemi olarak tanımlanır. [1]

Şekil 2. Yüzey hatalarına penetrasyon sıvısının girmesi ve developer ile gözlenmesi

İşlemin İzahı

Tatbik edilen işlemin şekli ile kullanılan penetrantın tipi ne olursa olsun sıvı penetrant
muayenesi beş sırayı gerektirir.
1. Yüzeyin hazırlanması: Muayene yapılmadan önce muayenesi yapılacak parçanın bütün
yüzeyleri temizlenip tamamen kurulanacaktır. Muayenesi yapılacak sahanın en azından 2,54
cm ötesindeki sahada dahil olmak üzere çatlakların, aralıkların meydana çıkması için yağdan,
sudan ve diğer kirlerden temizlenmiş olmalıdır.

2. Penetrasyon: Parça temizlendikten sonra sıvı penerant satıha bir film tabakası teşkil edecek
şekilde tatbik edilir. Bu tabaka yüzeydeki her bir açığa, çatlağa nüfuz edecek zaman
kalmalıdır.

3. Fazla penetrantın alınması: Daha sonra yüzeydeki penetrantın fazla alınarak, yüzey
kullanılan penetrantın cinsine göre suyla veya bir eritici ile temizlenir.

4. Developman işlemi: Daha sonra yüzeye tatbik edilen developman işlemi ile aralara sızmış
olan penetrantın etrafa yayılarak yüzeydeki çatlak ve oyukların görünmesi sağlanır.

5. Muayene: yeterli developman tatbikinden sonra yüzeydeki boşluklardan, başka penetrantın

gelip gelmediğine bakılır. Gözle yapılan muayenede iyi bir beyaz ışık lüzumludur. Floresans
ışık kullanıldığında yerin karanlık olması gerekir. [1]

Şekil 3. Su ile yıkanabilir sistemi kullanarak sıvı penetrant muayene için beş lüzumlu
operasyon. Operasyonlar diğer sıvı penetrant sistemler için benzerdir.

Şekil 4.Sıvı Penetrant ile Muayenenin Temel Aşamaları [2]

Penetrant Sistemleri

Sıvı penetrant muayene için uygulamalar arasında geniş farklar sebebiyle üç ana penetrant
sistemi geliştirmek için aşağıdaki ana faktörlerdeki geniş değişiklikleri birbirine uygun hale
getirmek gerekir.
1. Muayene edilecek malzemenin yüzey durumu,
2. Muayene edilecek malzeme yaygın kusurların karakteristikleri,
3. Muayene zamanı ve yeri,
4. İş parçası ölçüsü.

Değişik maksat ve yerlerde kullanılan üç ana sistem mevcut olup bunlar;

a) Su ile yıkanabilir sistem
b) Emülsiyonlayıcı sistem
c) Solvent ile çıkarılabilir sistem [1]

a) Su ile yıkanabilir sistem: bu sistemde tatbik edilen penetrantın fazlası direkt olarak suyla
yıkanabilir. Emülsiyonlaştırıcı sistemde olduğu gibi ayrı bir emülsiyon kullanmaya lüzum
yoktur. Parçalara çubuk ve tesirli olarak tatbik edilir. Yalnız; yıkama anında penetrantın çok
fazlasının alınmasını önlemek için kontrollü ve dikkatli yapılmalıdır. Fazla penetrantın
alınması yani yıkanması tatbik edilen penetrantın tipine, yüzey durumuna, suyun tazyikine,
hararetine ve püskürtme memelerinin ebadına bağlı olarak değişir. [1]

b) Emülsiyonlaşabilir sistem: bazı malzemelerin çok küçük kusurlarını bulmada kullanılan

çok hassas penetrantların yıkanmasında su kullanılmaz. Çünkü bu durumda çatlaklardaki
penetrantın fazlası akıp gidebilir. Bu sebepten tatbik edilen penetrantın nüfuz etme
(penetrasyon) zamanından sonra üzerine emülsiyonlaştırıcı tatbik edilerek penetrant suda
eriyebilir hale getirilir. Böylelikle fazla penetrant suyla yıkanarak alınmış olur. Parçaların hem
yüzeyindeki, hem de çatlaklardaki penetrantın erir hale gelmesi için emülsiyonlaşma zamanı
çok iyi kontrol edilmelidir. Bu sistemde zaman, maliyet ve kullanılan tesisatın yer kaplaması
bakımından suyla olana nazaran dezavantajlıdır. [1]

c) Solvent ile çıkarılabilir sistem: bu eritici sistem bir parçanın muayene istasyonunun
dışında küçük bir sahayı muayene etmek gerektiğinde kullanılır. Böyle durumlarda uygundur.
Bu solventler hem temizlik öncesinde hem de fazla penetrantın alınmasında kullanılır.
Solventler de emülsiyonlaştırıcılar gibi yağ esaslıdırlar. Ya da parçanın yüzeyi suda olduğu
gibi solventle yıkanır. Bu sistem ayrıca laboratuar gerektirmediği için daha ziyade özel
maksatlar için kullanılır. [1]
Sıvı Penetrant maddeler
Sıvı penetrant maddeler floresanslı ve görülebilir olmak üzere iki ana tiptir. Bunların her ikisi
de sayılan sistemlerde kullanılabilir. İlki karanlık bir sahada ultraviyole ışık altında kullanılır.
İkincisi, kırmızı rengi mavi olup beyaz ışık altında tatbik edilir. [1]
Fiziksel ve Kimyasal karakteristikler:
1. Kimyevi katılığı ve düzgün fiziksel kesafeti
2. 60 °C den aşağı olmayan parlama noktası
3. Yüksek ıslatma kabiliyeti
4. Düşük viskozite
5. Aralıklara tam olarak nüfuz etme kabiliyeti
6. Renginin parlak ve saydam olması
7. Kullanılan malzemeye dahili kimyevi tesiri
8. Az zehirleyici olması
9.Çıkarma kolaylığı
10. Yavaş kuruma özelliğine sahip olması
11. Kokusuz olması
12. Düşük maliyet [1]
Emülsiyonlayıcılar
Su ile yıkanabilir satıhlar üzerindeki fazla yağlı penetrantın fazlasını almak için kullanılır.
Yağ esaslı ve su esaslı olmak üzere iki tiptir. [1]

Temizleyiciler
Yüzey üzerindeki fazla penetrantı eriterek almaya yararlar. Tutuşan ve tutuşmayan olmak
üzere iki ana çeşidi vardır.[1]

Developerlar
Bunlar çatlaklardaki veya oyuklardaki penetrantın etrafa yayılarak, ışığı emerek veya
yansıtarak kusurların çıplak gözle de görülmesini kolaylaştırırlar. Banyo maddeleri kuru toz
banyolar ve ıslak banyolar olmak üzere ikiye ayrılırlar. Islak banyolar da üç tiptir. Su
çalkalamalı banyolar, su eritmeli banyolar, eritici çalkalamalı banyolar. [1]

Developman Seçimi: çok kusurlu satıhlarda kuru toz banyoları çok düzgün, cilalı yüzeylerde
ise ıslak banyolar kullanılmalıdır.[1]

Üretim Yöntemi Hata Türü Durumu

Çekmeden oluşan çatlaklar Yüzeyde

Yüzeyde yırtılmalar Yüzeyde

Döküm Soğuk yırtılma, katlanma ve Dar ve sığ

kalıntılar

Mikroskobik çekme Yüzeyde, süngerimsi

gözenekleri

Dövme çatlakları Yüzeyde ve altında

Dövme Üst üste binme Dar ve sığ

Kanalcıklar Yüzeyde, her doğrultuda

Saç kenarında katmer Yüzeyde, açık

Haddeleme
hataları

Isı etki bölgesinde her türlü Yüzeyde

çatlak
Kaynak
Gözenekler ve küresel Yüzeyde
boşluklar
 Isıl işlemde soğutmada Yüzeyde
oluşan çatlaklar
Diğer
Gerilme korozyonu çatlakları Yüzeyde ve içeri devam eden

Yorulma çatlakları Yüzeyde

Şekil 4. Sıvı penetrasyon muayenesi ile gözlenebilir hatalar [1]

Penetrant Yönteminin Uygulanabileceği Malzemeler

Penetrant yüzeye açık olan süreksizliklerin tespitinde hemen hemen bütün metal ve metal
olmayan malzemelerde uygulanabilir. Bu metodun uygulanabileceği malzemelerin bazılarını
şöyle sıralayabiliriz.

 Alüminyum ve alaşımları

 Demir ve alaşımları (Çelikler), Magnezyum

 Bakır ve alaşımları (Pirinç ve Bronz)

 Plastik, Cam

 Titanyum [3]

Penetrant Yönteminin Avantajları

 Ucuz ve donanımı basittir. Uygulaması oldukça basittir, çabuk sonuç verir.

 Çok küçük çatlakları bile ortaya çıkarır.

 Yönüne bakmaksızın bütün yüzey süreksizlikleri bir işlemle tespit edilebilir. [3]

 Genel olarak malzeme sınırlaması yoktur. Metaller, metal dışı malzemeler, manyetik
ve manyetik olmayan malzemeler, iletken ve iletken olmayan malzemeler muayene
edilebilir. Ferritik olmayan metallerde yüzey çatlakları için en iyi yöntemdir.

 Büyük yüzeyler ve çok sayıda parça hızlı ve ekonomik olarak muayene edilebilir.

 Niceldir. [4]

Penetrant Yönteminin Dezavantajları

 Sadece yüzeye açık hataların tespitinde kullanılır. İç hatalarda kullanılmaz

 Aşırı pürüzlü ve gözenekli yüzeylerin testinde sağlıklı sonuç alınamaz.[4]

 Önemli miktarda eriyen malzeme kullanılır.

  Penetrantı uygulamadan önce yapılan ön temizlemenin çatlakları kapatan etkenleri
ortadan kaldıracak şekilde uygun seçilmesi uzmanlık isteyen bir iştir.

 Çeşitli sebeplerle (dövme, taşlama gibi) ağzı daralmış ve sıkışmış çatlakların

değerlendirilmesi güçlük yaratır. [3]

1.2. DENEYİN YAPILIŞI

Deney parçası olarak yüzey hatası bulunan bir kalıp parçası kullanılır.

- Deney parçasının yüzeyi, yüzey temizleyici solvent ile temizlenir.

- Basınçlı tüp yardımı ile yüzeye penetrant tatbik edilir. Yüzey en az 15 dakika kurumaya
bırakılır.

- Fazla penetrant üstübü yardımı ile yüzeyden temizlenir.

- Basınçlı tüp ile yüzeye developman tatbik edilir. En az 10-15 dakika beklenir.

- Yüzey gözlemlenir.

- Parça üzerindeki hataların yeri ve büyüklüğü üzerine yorum yapılır.

SORULAR

1.Sıvı penetrasyon Yöntemi uygulanırken dikkat edilmesi gereken hususlar nelerdir?

2.Sıvı Penetrasyon Yönteminin uygulanma alanları nelerdir? Açıklayınız.

KAYNAKÇA

[1] Topuz, A., (1993). Tahribatsız Muayeneler, Yıldız Teknik Üniversitesi Yayınları,
İstanbul

[2] Tepe, E., Yüzey Tahribatsız Muayene Metotları,

http://www.mmo.org.tr/resimler/dosya_ekler/4ba35d5ce36259e_ek.pdf?dergi=853,
11.05.2016

[3] Özbek, Y., Sıvı Penetrasyon,

http://content.lms.sabis.sakarya.edu.tr/Uploads/48945/38253/2.hafta_s%C4%B1v
%C4%B1_penetrasyon.pptx , 11.05.2016

[4] Kocaeli Üniversitesi, Tahribatsız Muayene Yöntemi,

http://metalurji.kocaeli.edu.tr/files/lab1/tahribatsiz_testler.pdf, 11.05.2016