Liechtenstein

Liechtenstein ([ˈlixtɛnʂtajn], wymowa polska), Księstwo Liechtensteinu

Księstwo Liechtensteinu (niem. Fürstentum Fürstentum Liechtenstein
Liechtenstein, [ˈfʏɐstəntuːm ˈliːçtənʃtaɪn]) –
państwo unitarne[4] położone w Europie
Zachodniej, w dolinie górnego Renu, w Alpach
Retyckich, między Austrią a Szwajcarią.

Powierzchnia Liechtensteinu wynosi 160,44

km²[1], co daje mu 189. miejsce na świecie, a Flaga Liechtensteinu Herb Liechtensteinu
zamieszkiwane jest przez 39 711 osób[2], co z Dewiza: (niem.) Für Gott, Fürst und Vaterland

kolei daje 187. miejsce na świecie. Liechtenstein (Dla Boga, Księcia i Ojczyzny)
składa się z jedenastu gmin, posiadających Hymn:
szeroką autonomię, ale pozostających pod 1:25
zwierzchnictwem władzy centralnej[4]. Siedzibą
Oben am jungen Rhein

władz państwowych i konstytucyjną stolicą („Nad młodym Renem”)

państwa jest Vaduz.

Państwo jest monarchią konstytucyjną, na której

czele stoi Książę Liechtensteinu. Obecnie
panującym księciem jest Jan Adam II. Podstawą
ustroju Liechtensteinu jest konstytucja z 1921 r.
Władzę ustawodawczą sprawuje jednoizbowy
(unikameralizm) parlament – Landtag.

Księstwo Liechtensteinu powstało w 1719 r. z

połączenia majątków Schellenberg oraz Vaduz i
od tamtej pory państwem rządzi nim dynastia
Liechtensteinów. Było częścią Świętego Konstytucja Konstytucja
Cesarstwa Rzymskiego, Związku Reńskiego i Liechtensteinu
ostatecznie Związku Niemieckiego, a po jego Język urzędowy niemiecki
rozwiązaniu w 1866 r. stało się suwerennym
państwem. Podczas obu wojen światowych Stolica Vaduz
Liechtenstein pozostał neutralny, a od lat 50. XX Ustrój polityczny monarchia
wieku doszło w kraju do ożywienia konstytucyjna
gospodarczego i napływu zagranicznego kapitału,
Typ państwa księstwo
w wyniku czego państwo stało się najbogatszym
lub jednym z najbogatszych państw świata z PKB Głowa państwa książę Jan Adam II
per capita równym 169,3 tys. dolarów Następca tronu książę Alojzy
amerykańskich[3]. (koregent)
Liechtenstein znajduje się w unii celnej i Szef rządu premier Daniel Risch
monetarnej ze Szwajcarią, należy do Organizacji Powierzchnia

Narodów Zjednoczonych, Rady Europy,  • całkowita

 • wody śródlądowe 160,48[1] km²

Europejskiego Obszaru Gospodarczego,

2,7%
Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu,
Światowej Organizacji Handlu i strefy Schengen. Liczba ludności (2022)

 • całkowita 

  • gęstość zaludnienia

Spis treści  • narody i grupy etniczne

39 711[2]

Geografia 247,45 osób/km²

Historia Liechtensteińczycy

Szwajcarzy

Ustrój polityczny Austriacy

Podział administracyjny Niemcy

Demografia PKB (2019)

 • całkowite 

Liczba ludności  • na osobę

6,427 mld USD

Zmiany liczby ludności 169 049 USD[3]

Migracje Waluta frank szwajcarski
Struktura płci i wieku (CHF)
Struktura narodowościowa Niepodległość wystąpienie ze
Struktura językowa Związku Niemieckiego

Struktura wyznaniowa 1866

Urbanizacja Religia dominująca katolicyzm
Gospodarka Strefa czasowa UTC +1 – zima

Struktura zatrudnienia UTC +2 – lato

Rolnictwo[16] Kod ISO 3166 LI
Użytki rolne
Domena internetowa .li
Hodowla zwierząt
Kod samochodowy FL
Winiarstwo
Drewno Kod samolotowy HB
Raj podatkowy Kod telefoniczny +423
Transport
Transport drogowy
Transport kolejowy
Autobusowy transport publiczny
Transport lotniczy
Łączność
Poczta
Telekomunikacja
Energetyka
Kultura
Zwyczaje i tradycje
Kuchnia
Dni wolne od pracy i święta
Architektura
Język retoromański
Media
Obronność
Sport
Piłka nożna
Uwagi
Przypisy
Linki zewnętrzne

Geografia
Liechtenstein położony jest nad górnym Renem, w Alpach. Cała granica zachodnia państwa
przebiega wzdłuż biegu Renu, wschodnia zaś wyznaczana jest przez łańcuchy alpejskie.
Najwyższym szczytem Liechtensteinu jest Grauspitz o wysokości 2599 m n.p.m.

Współrzędne: 47°10′N 9°32′E (https://tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=pl&p

agename=Liechtenstein&params=47.166666666667_N_9.5333333333333_E)
Powierzchnia: 161,5 km²
Całkowita długość granic: 77,9 km, w tym z Austrią 36,7 km i ze Szwajcarią 41,2 km
Najniższy punkt: Ruggeller Riet 430 m n.p.m.

Powierzchnia Liechtensteinu zwiększyła się o około 0,5 km² (kosztem Austrii), a granica wydłużyła
o 1,9 km, gdy 28 grudnia 2006 roku rząd dokładnie określił granicę państwa[5][6].

Historia
Obecne tereny Liechtensteinu już ponad 1500 lat temu zostały zasiedlone przez Alamanów i innych
Germanów. W tym czasie Karol Wielki włączył te ziemie do swego imperium. Przez wieki te tereny
były podzielone na dwa hrabstwa: jedno ze stolicą w Vaduz, a drugie w Schellenbergu. Hrabstwo
Schellenberg dzieliło losy ważniejszego hrabstwa Vaduz. Na przełomie XVII i XVIII wieku obydwa
hrabstwa zostały zakupione przez ród Liechtensteinów.

W 1719 roku ziemie te zostały uznane przez cesarza za suwerenne księstwo w granicach Rzeszy
Niemieckiej. W roku 1806 cesarz Świętego Cesarstwa Rzymskiego Franciszek II (I) Habsburg
został zmuszony przez Napoleona do abdykacji i zrzeczenia się tytułu cesarza rzymskiego.
Liechtenstein w 1806 został członkiem Związku Reńskiego, który miał zastąpić cesarstwo i pozostał
w nim do 1814 roku. W latach 1815–1866 był członkiem Związku Niemieckiego. Przez te wszystkie
lata księstwo utrzymywało ścisłe kontakty gospodarcze i polityczne z Austrią. Wynikiem tego było
w 1866 wystąpienie z nią ze Związku Niemieckiego i uzyskanie przez Liechtenstein pełnej
niepodległości.

Podczas I wojny światowej państwo było neutralne. Po wojnie więzy z Austrią zostały zastąpione
przez umowy ze Szwajcarią. 24 października 1921 w Liechtensteinie ustanowiono konstytucję,
według której kraj jest monarchią o demokratyczno-parlamentarnej formie rządów. W 1924
państwo weszło w skład szwajcarskiego związku celnego. Liechtenstein związał się ze Szwajcarią
również unią monetarną i pocztową.

W 1949 roku państwo zostało członkiem Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości[7], a w

1978 zostało przyjęte do Rady Europy. W 1984 roku książę Franciszek Józef II przekazał regencję
Janowi Adamowi II. W tym samym roku przyznano kobietom prawo głosu w wyborach
powszechnych, zaś w 1990 roku Liechtenstein został przyjęty do ONZ. W 1989 roku zmarł książę
Franciszek i władzę przejął książę Jan Adam II. W 2003 roku ogólnonarodowe referendum
zwiększyło uprawnienia monarchy. Tym samym Księstwo zostało pierwszym państwem
europejskim, które przywróciło klasyczną monarchię, ograniczając demokrację parlamentarną.

Ustrój polityczny
Księstwo Liechtensteinu jest monarchią konstytucyjną.
Głową państwa jest Panujący Książę (niem. Fürst), który obok Narodu jest jednym z dwóch
suwerenów. Należy do niego władza wykonawcza, ale posiada również szerokie kompetencje w
zakresie ustawodawstwa (prawo bezwzględnego weta) oraz sądownictwa (odpowiada za wybór
sędziów). Książę jest również reprezentantem państwa za granicą. W imieniu Księcia władzę
sprawować może jego następca (niem. Erbprinz) jako koregent.

Władzę wykonawczą w imieniu Księcia sprawuje kolegialny Rząd z Premierem na czele.

Członkowie Rządu są mianowani przez Księcia na wniosek Landtagu. Rządowi podlega cała
administracja państwowa.

Władzę ustawodawczą sprawuje jednoizbowy parlament zwany Landtagiem. Składa się z 25

deputowanych, którzy są wybierani przez Naród w powszechnych, równych, bezpośrednich i
tajnych wyborach o ordynacji proporcjonalnej.

Władzę sądownicza stanowią: Sądy Powszechne w trzech instancjach (Sąd Krajowy, Wyższy Sąd
Krajowy i Najwyższy Sąd Krajowy); Trybunał Państwowy i Trybunał Administracyjny. Sędziów
wybiera Książę.

Inicjatywę ustawodawczą posiadają: Landtag, Książę oraz Naród.

Podział administracyjny
W tradycyjnym podziale Księstwa wyróżnia się dwa regiony
(oficjalnie: okręgi wyborcze): Unterland oraz Oberland. Nie
ma on jednak znaczenia administracyjnego, natomiast jest
ważny dla legislacji wyborczej, bo właśnie zgodnie z tym
podziałe przydzielane są mandaty do Landtagu[8].

Funkcję administracyjną pełni podział na jedenaście gmin,

który jest kompatybilny z podziałem na regiony – w skład
Unterlandu wchodzi 5 gmin, a w skład Oberlandu 6.
Największą gminą jest Schaan, a najmniejszą Planken.

Cechą charakterystyczną podziału administracyjnego Księstwa

jest silne rozdrobnienie jednostek administracyjnych,
wynikające z przebiegu granic historycznych majątków
feudalnych. Przykładowo gmina Schaan posiada cztery
eksklawy, a jednocześnie na jej terenie znajdują się cztery
enklawy: dwie należące do Vaduz oraz dwie do Planken. Podział administracyjny
Liechtensteinu

Demografia

Liczba ludności

Według rocznika statystycznego (niem. Statistisches Jahrbuch Liechtensteins) wydawanej przez

Urząd Statystyczny (niem. Amt für Statistik) z roku 2021, populacja Liechtensteinu na dzień 31
grudnia 2019 roku wynosi 38 747[9] i są to najnowsze dane podane przed tę instytucję. Według
CIA World Factbook liczba ludności Księstwa na dzień 31 grudnia 2020 wyniosła 39 425[10].

Zmiany liczby ludności

Liczba ludności praktycznie
nieprzerwanie rośnie. Wzrost
zintensyfikował się po
zakończeniu II wojny
światowej – od 1945 roku
populacja państwa potroiła
się, a od początku XXI wieku
wzrosła o 17,9%.

Przyrost naturalny jest

dodatni, co stanowi
ewenement wśród wysoko
rozwiniętych krajów zachodu.
Według danych urzędu
statystycznego w roku 2019 Zmiany liczby ludności i współczynnika przyrostu naturalnego od 1901 roku
urodziło się 356 osób, a w Liechtensteinie[9].
zmarło 263, zatem
bezwzględny przyrost
naturalny wyniósł +93, co w przeliczeniu na 1000 mieszkańców daje 2,4‰ [9]. Najwyższy przyrost
naturalny w ostatnim stuleciu notowano tuż po II wojnie światowej, kiedy wynosił 17–18‰ [9]. Od
tamtego momentu wartość tego wskaźnika stopniowo spada, jednak od kilkunastu lat obserwuje
się wypłaszczanie tej krzywej.

Migracje

Przed II wojną światową saldo migracji w Liechtensteinie było ujemne lub bliskie zera. Po wojnie
natomiast rozpoczął się napływ imigrantów do kraju. Saldo spadało nisko poniżej zera w latach
1969 i 1980. Poza tymi wyskokami wartość wskaźnika migracji jest dodatnia i utrzymuje się na
podobnym, dodatnim poziomie[9].

Według danych urzędu statystycznego w roku 2019 do państwa napłynęło 727 imigrantów, a
wyjechało 446 emigrantów. Saldo migracji w przeliczeniu na 1000 mieszkańców zgodnie z tymi
danymi wyniosło zatem 7,1‰[9].

Oznacza to, że łącznie populacja Liechtensteinu zwiększyła się o 374, zatem wskaźnik przyrostu
rzeczywistego wyniósł 9,5‰[9].

Według CIA World Factbook pod koniec roku 2021 przyrost rzeczywisty populacji wyniósł
7,3‰[10].

2020

Na podstawie CIA Factbook[10]

Przyrost naturalny 2,46‰

Współczynnik urodzeń 10,35‰
Współczynnik zgonów 7,89‰
Saldo migracji 4,84‰
Przyrost rzeczywisty 7,3‰
Umieralność noworodków 4,12‰
Płodność kobiet 1,69 urodzeń na kobietę
Struktura płci i wieku

W populacji Liechtensteinu
przeważają kobiety,
stanowiące ok. 50,41% –
oznacza to, że współczynnik
feminizacji wynosi 101,65[9].
Najwyższą procentową
nadwyżkę mężczyzn w
pięcioletnich grupach
wiekowych notuje się wśród
osób w wieku od 5 do 9 lat,
gdzie wynosi ona 6,27%[9],
natomiast nadwyżkę kobiet w
wieku powyżej 85 lat, gdzie
wynosi 33,91%[9].

Społeczeństwo Liechtensteinu
jest społeczeństwem
starzejącym się, o czym
świadczy postać piramidy płci
i wieku regresywnej. Na
podstawie piramidy płci i
wieku można stwierdzić, że Struktura płci i wieku populacji Liechtensteinu. Stan na rok 2019[9].
Liechtenstein znajduje się w
ostatniej fazie rozwoju
demograficznego. Piramidę płci i wieku Liechtensteinu odróżnia od analogicznych wykresów w
innych państwach europejskich (np. Niemczech lub Polsce), brak powtarzającego się cyklicznie
echa powojennego niżu demograficznego. Jest to związane z nieuczestnictem Księstwa w II wojnie
światowej, a co za tym idzie z brakiem znaczących strat ludnościowych.

Według CIA Factbook średnia mediana wieku wynosi 43,7 lat (u mężczyzn 42; u kobiet 45,3) i
znajduje się na 22. miejscu wśród państw świata według tego wskaźnika[10]. Również według CIA
Factbook oczekiwana średnia długość życia wynosi 82,36 lat (u mężczyzn 80,11; u kobiet
85,19)[10].

W wieku produkcyjnym[a] znajduje się 64,06% populacji[9].

 2019

Na podstawie CIA Factbook[10]

Ludność według wieku

0 – 14 lat 15,2%
15 – 24 lata 11,29%
25 – 54 lata 40,22%
55 – 64 lata 14,41%
ponad 65 lat 18,88%
Mediana wieku
ogółem 43,7 lat
mężczyźni 42 lat
kobiet 45,3 lat
Ludność według płci
przy urodzeniu 1,26 mężczyzn/kobiet
0 – 14 lat 1,21 mężczyzn/kobiet
15 – 24 lata 1,03 mężczyzn/kobiet
25 – 54 lata 1 mężczyzn/kobiet
55 – 64 lata 0,93 mężczyzn/kobiet
ponad 65 lat 0,85 mężczyzn/kobiet
ogółem 0,991 mężczyzn/kobiet
Oczekiwana długość życia
W całej populacji 82,2 lat
Mężczyzn 79,9 lat
Kobiet 85 lat

Struktura narodowościowa

Liechtenstein można określić państwem wielonarodowym i niejednolitym etnicznie, ponieważ

narodowość liechtensteińską deklaruje jedynie 65,89% ludności[9]. Największymi mniejszościami
są Szwajcarzy, Niemcy, Austriacy i Włosi[10], czyli pochodzący z państw sąsiadujących lub
położonych w niedalekiej odległości od Księstwa. Ponadto stosunkowo duży odsetek populacji
stanowią osoby pochodzenia bałkańskiego przede wszystkim Kosowianie, Bośniacy, Serbowie i
Chorwaci[9].
 Mniejszość
Liczebność Procent
narodowa

Szwajcarzy 3 692 9,58%

Austriacy 2 267 5,88%

Niemcy 1 669 4,33%

Włosi 1 185 3,07%

705 1,83%
Portugalczycy
Turcy 559 1,45%

Kosowianie 422 1,09%

Hiszpanie 378 0,98%

Bośniacy 263 0,68%

Serbowie 237 0,61%
Struktura narodowościowa Liechtensteinu. Stan na rok 2019[9].

Struktura językowa

Jedynym językiem urzędowym uwzględnionym w Konstytucji Liechtensteinu jest język

niemiecki[11]. Jest on językiem ojczystym dla 91,5% populacji. Pozostała część populacji posługuje
się językami francuskim, włoskim i innymi językami mniejszości narodowych.

Głównym dialektem języka niemieckiego występujący na terytorium Liechtensteinu jest dialekt

alemański[10].

Struktura wyznaniowa

Rzymskokatolicyzm stanowi zgodnie z

Konstytucją religię państwową[12] i jest
wyznawany przez 76% mieszkańców
Księstwa.

2 grudnia 1997 roku struktury

kościelne Liechtensteinu zostały
wyizolowane od kościoła
szwajcarskiego, kiedy to papież Jan
Paweł II powołał arcybiskupstwo w
Vaduz (wydzielone z arcybiskupstwa w
Chur). Od tamtej pory na jego czele
stoi arcybiskup Wolfgang Haas[13]. W
skład archidiecezji Vaduz wchodzi 12
parafii[14].
Struktura wyznaniowa Liechtensteinu. Stan na rok 2015[9].
Około 9% obywateli Liechtensteinu
deklaruje wyznanie protestanckie,
głównie luterańskie – są to głównie członkowie mniejszości narodowych niemieckiej i
szwajcarskiej. Ponadto kilkaset obywateli jest wyznania prawosławnego.
W Liechtensteinie żyje także stosunkowo duża diaspora muzułmańska – ponad 2 tys. osób, której
liczebność wynika z dużej liczebności uchodźców z Kosowa i Bośni i Hercegowiny, a także Turków.

2015

Na podstawie danych Amt für Statistik[9]

Liczba
Wyznanie Procent
wiernych

rzymskokatolicyzm 27 599 76,4%

niereligijni 2 623 7,0%
islam 2 215 5,9%
protestantyzm 3 071 8,2%
prawosławie 472 1,3%
pozostałe religie 413 1,1%

Urbanizacja

W Liechtensteinie trudno mówić o wskaźniku urbanizacji, ze

względu na to, że administracyjnie nie ma w Liechtensteinie miast.
Dlatego też określenie wskaźnika urbanizacji jest dość subiektywne.
Według CIA World Factbook wskaźnik ten wynosi 14,4%[10].

Największym miastem jest Schaan zamieszkiwane przez 6083 osób,

a najmniejszym Planken z liczbą ludności 473 osoby[9].

Gospodarka

Struktura zatrudnienia Schaan – największe miasto

Liechtensteinu.
Liczba miejsc pracy w Księstwie przekroczyła w 2018 liczbę
mieszkańców państwa i wyniosła 41 784 miejsc pracy. Najwięcej
ludzi zatrudnionych jest w usługach – 63,5%. Zatrudnieni w przemyśle stanowią 35,9%, a w
rolnictwie pracuje zaledwie 0,7% pracujących[15].

Rolnictwo[16]

Użytki rolne

Według danych z 2016 roku na terenie Księstwa funkcjonują 102 gospodarstwa rolne, na których
pracuje łącznie 318 rolników. Użytki rolne zajmują łączną powierzchnię 3592 ha, czego 1355 ha
stanowią pola uprawne, na których uprawiane są przede wszystkim zboża (pszenica, kukurydza i
jęczmień), ale także ziemniaki. Gospodarstwa rolne w państwie są średniej lub małej wielkości –
większość z nich (76,47%) ma powierzchnię nie przekraczającą 50 hektarów. Liczba gospodarstw
stale się zmniejsza, a od 2000 do 2016 roku ich ilość zmniejszyła się o 50%.
Hodowla zwierząt

Hodowla zwierząt opiera się przede wszystkim na bydle, którego pogłowie w 2018 roku wyniosło
5894 sztuki, w tym 2721 krów. Hodowane są również owce (pogłowie 3989 sztuk), trzoda chlewna
(pogłowie 1772 sztuk), kozy (pogłowie 431 sztuk). Pogłowie drobiu wyniosło 12916 sztuk, w tym
12779 kurczaków. Ponadto w Liechtensteinie znajduje się 985 kolonii pszczół.

Ważną dziedziną rolnictwa w Liechtensteinie jest przetwórstwo mleka. W 2018 roku

wyprodukowano 13793,5 ton mleka.

Winiarstwo

Północna i południowa część Liechtensteinu ma łagodny klimat, co pozwala na uprawę winorośli.

W Liechtensteinie znajduje się kilka winnic, które zajmują 25 ha powierzchni, a pracuje na nich
około 100 winiarzy. W 2018 roku liechtensteińskie winnice wyprodukowały 1343 hektolitrów wina
(w tym 883 hl wina białego). Do najbardziej preferowanych odmian winorośli należą
Blauburgunder (Pinot noir) i Müller-Thurgau[17].

Drewno

Średnia ilość drewna produkowana rocznie w Liechtenstenie (2010) wynosi 409,5 m³/ha, z czego
największy odsetek stanowią drewno drzew iglastych – świerkowe (54,5%), sosnowe (8,7%),
jodłowe (7,5%), modrzewiowe (6,3%). Drewno drzew liściastych stanowi 22,7% całej produkcji
drewna (przede wszystkim buki).

Raj podatkowy

Liechtenstein, ze względu na niskie podatki oraz liberalną politykę względem depozytów

bankowych, jest uważany za jeden z niewielu rajów podatkowych na terenie Europy[18]. W
Liechtensteinie mają swoją siedzibę liczne przedsiębiorstwa zagraniczne i towarzystwa finansowe.
Znajduje się ich tam ok. 80 000.

Transport

Transport drogowy

Sieć drogowa Liechtensteinu jest ściśle powiązana z siecią drogową Szwajcarii. Na terenie państwa
nie ma autostrad, jednak wzdłuż Renu, po szwajcarskiej stronie, przebiega Autostrada A13, której
trasa przebiega wzdłuż całej wschodniej granicy Szwajcarii. Przy granicy z Liechtensteinem
znajduje się pięć węzłów, które umożliwiają bezpośrednie połączenie autostrady z miastami
Balzers, Triesen, Vaduz, Gamprin i Ruggell. Przez kraj przebiega również przedłużenie
szwajcarskiej drogi głównej nr 16, łączącej Tägerwilen i przygraniczne Buchs. Przedłużenie to jest
główną arterią kraju i łączy zachodnią oraz wschodnią granicę, tworząc główne połączenie drogowe
z Austrią, a dokładnie z drogą krajową nr 191, prowadzącą do Feldkirch. Drugą osią
liechtensteińskiej sieci drogowej jest droga łącząca Ruggell i Balzers przez Bendern, Schaan,
Vaduz, Triesen.

Na sieć drogową składają się: 130 kilometrów dróg wiejskich (w tym górskich i dojazdowych) i
około 500 kilometrów dróg gminnych[19].
Przepisy drogowe są generalnie identyczne z przepisami
szwajcarskimi. Tablice rejestracyjne w Liechtensteinie są
czarne, z białą czcionką (identyczną z czcionką szwajcarską).

Ze względu na ogromne zapotrzebowanie na pracowników

(głównie w sektorach przemysłowych i usługowych) znacznie
wzrosła liczba osób dojeżdżających ze Szwajcarii i Austrii do
pracy w Liechtensteinie. W 1970  r. liczba osób dojeżdżających
wynosiła 2601, w 1990 wynosiła 6885 i do 2006 wzrosła do
15138.[20]

W roku 2018 granice ze Szwajcarią przekraczało dziennie około

67,3 tys. osób, z czego najwięcej przez most w Bendern (17
902)[21]. Granice ze Austrią natomiast przekraczało 18,3 tys.
pojazdów, z czego większość przez przejście graniczne w
Schaanawaldzie (11,5 tys.).

W 2001 roku transport drogowy stanowił 63% krajowego

transportu towarowego[20].

Transport kolejowy
Sieć drogowa w Liechtensteinie.
Liechtenstein nie posiada rozwiniętej sieci kolejowej, ze
względu na małą powierzchnię. Przez państwo przebiega jedna
linia kolejowa austriackiego przewoźnika ÖBB, łącząca
austriackie Feldkirch i szwajcarskie Buchs. Linia kolejowa
przechodzi przez centralną część kraju. Na terytorium
Liechtensteinu znajdują się trzy działające stacje tej linii:
Nendeln, Forst Hilti i Schaan-Vaduz. Linia jest obsługiwana
wyłącznie przez połączenia regionalne ÖBB.

Linia obsługuje także ruch towarowy. W roku 2018

przewieziono tą linią 1 468 980 ton towarów, z czego 97,5% to
Stacja kolejowa Schaan-Vaduz
transport tranzytowy[22], najczęściej ze Szwajcarii do Austrii
lub z Austrii do Szwajcarii.

Autobusowy transport publiczny

Transport publiczny w Liechtensteinie jest bardzo dobrze

rozwinięty i wszystkie gminy księstwa są dobrze
skomunikowane. Najważniejszym przewoźnikiem
autobusowym w Liechtensteinie jest firma
LIECHTENSTEINmobil (w skrócie: LIEmobil), która oferuje
czternaście połączeń autobusowych na terenie państwa. Linie
kursują pomiędzy wszystkim większymi miejscowościami
państwa (Ruggell, Gamprin, Bendern, Mauren, Schellenberg,
Schaanawald, Nendeln, Schaan, Eschen, Planken, Vaduz, Autobus LIEmobil w Vaduz
Triesen, Triesenberg, Gaflei, Malbun i Balzers), a także ze
szwajcarskimi Buchs, Sevelen, Trübbach i Sargans oraz
austriackimi Feldkirch i Gisingen.

Transport lotniczy
W Liechtensteinie nie znajduje się żadne komercyjne lotnisko,
ale w mieście Balzers działa prywatny heliport. Najbliższy port
lotniczy znajduje się w Saint Gallen (St.Gallen-Altenrhein) –
około 50 km od Vaduz. 90 km od stolicy znajduje się lotnisko
we Friedrichshafe, a 115 km od Vaduz – lotnisko w Zurychu.

W 2008 roku Airbus A340 linii Swiss International Air Lines

został ochrzczony Fürstentum Liechtenstein.
Heliport w Balzers
Łączność

Poczta

W Liechtensteinie działa Liechtensteinische Post (Poczta

Liechtensteińska), której akcje w 25% posiada szwajcarska
poczta Die Schweizerische Post. Jej siedziba znajduje się w
mieście Schaan. Centrum logistyczne
Liechtensteinische Post w mieście
Kody pocztowe w Liechtensteinie zostały ustalone wspólnie ze Schaan
Szwajcarią. Składają się z czterech cyfr i zaczynają się na 94.

Kod Kod
Miejscowość Miejscowość
pocztowy pocztowy

Nendeln 9485 Eschen 9492

Schaanwald 9486 Mauren 9493
Gamprin-Bendern 9487 Schaan 9494
Schellenberg 9488 Triesen 9495
Schaan Log 9489 Balzers 9496
Vaduz 9490 Triesenberg 9497
Ruggell 9491 Planken 9498

Telekomunikacja

Publiczna sieć telefoniczna Liechtensteinu została uruchomiona 15 listopada 1898 r. i wówczas

obejmowała dwa połączenia dla rządu i 14 stacji publicznych.

20 października 1951 r. Liechtenstein stał się pierwszym krajem na świecie, który uruchomił w
pełni automatyczną sieć telefoniczną. Komunikacja mobilna zaczęła działać w 1978 r., a Internet w
1992 r. W 1963 r. Księstwo dołączyło do Międzynarodowego Związku Telekomunikacyjnego i
Europejska Konferencja Administracji Poczty i Telekomunikacji.

Według danych z 2016 roku, w Liechtensteinie jest około 15 852 stacjonarnych linii telefonicznych,
około 46 625 telefonów komórkowych i około 37 214 użytkowników Internetu[23].

Energetyka
Liechtenstein posiada na swoim terytorium dwie elektrownie wodne – Lawena oraz Samina.
Według danych w 2015 roku elektrownie te wyprodukowały 68,34 miliona kWh energii. Co
stanowiło zaledwie 17,4% zapotrzebowania na energię w kraju. Przez to większość energii jest
importowane, głównie ze Szwajcarii[23].

Cała populacja Liechtensteinu ma dostęp do energii elektrycznej.

Kultura

Zwyczaje i tradycje

Wiele tradycji w Liechtensteinie jest powiązane ze zwyczajami

innych państw niemieckojęzycznych, ponieważ państwo jest
bardzo niewielkie nie powstały ludowe tradycje i zwyczaje
charakterystyczne tylko dla Liechtensteinu. Jedną z
najstarszych udokumentowanych tradycji na tych terenach są
kolędnicy misyjni, o których pierwsze wzmianki na tych Dzieci malujące twarze na czarno,
terenach pochodzą z 1677 roku. Zwyczaj ten przetrwał do dziś i podczas karnawału – Raussla
można spotkać kolędników w święto Trzech Króli. Na
Wielkanoc podobnie jak w innych państwach główne dekoracje
stanowią kolorowe pisanki i zające.

Jednym z najważniejszych okresów w roku jest karnawał. Początek prawdziwego karnawału

stanowi Tłusty Czwartek, ale bale kostiumowe odbywają się już po Trzech Króli. Unikatową
tradycją, jest malowanie przez dzieci twarzy na czarno. Zwyczaj ten nazywany jest Ruassla.
Podobnie jak w Szwajcarii, Austrii i Niemczech, karnawałowym paradom towarzyszy muzyka –
Guggenmusik. Wydawana wówczas jest karnawałowa gazeta (Fastnachtszeitung). W pierwszą
niedzielę po środzie popielcowej odbywa się Funkensonntag. Nazwa pochodzi od alemańskiego
zwyczaju, podczas którego spala się dużą drewnianą wieżę lub stertę słomy, w którą wetknięty jest
jodłowy słup z przymocowaną do niego lalką wiedźmy.

15 sierpnia obchodzone jest Święto Państwowe, podczas którego odbywają się pokazy sztucznych
ogni. Pod koniec alpejskiego lata rolnicy przywożą krowy z górskich pastwisk udekorowane
kwiatami z powrotem do wiosek. Najbardziej produktywne krowy ozdabia się drewnianym sercem
na czole. Zwyczaj ten znany jest również w Szwajcarii i Austrii, a nazywany jest Alpabfahrt.

Raz w roku wszyscy rezydenci są zapraszani na imprezę w ogrodach zamkowych[24].

Kuchnia

Kuchnia Liechtensteinu przypomina inne kuchnie z obszaru Alp

(szwajcarską, austriacką, niemiecką), lecz istnieje kilka potraw, które są
charakterystyczne dla Liechtensteinu i przygranicznych terenów
Szwajcarii i Austrii, są to, np.:

Käsknöpfle – potrawa kuchni tyrolskiej, szwajcarskiej, niemieckiej i

austriackiej, szpecle poprzekładane twardym krowim serem ze
skwarkami. Na terenie Liechtensteinu i w regionie Vorarlberg w
Austrii, potrawa jest podawana z musem jabłkowym.
Käsknöpfle
 Ribel – potrawa charakterystyczna dla kuchni Liechtensteinu i sąsiednich terenów Austrii i
Szwajcarii. Jest wytwarzana z tutejszej odmiany kukurydzy, tzw. Rheintaler Ribelmais.
Podawana jest z mlekiem, kawą mleczną, cukrem lub kwaśnym serem.
Kratzete – nieco grubsze naleśniki, podawane najczęściej z sosem kompotowym lub
jabłkowym.

Dni wolne od pracy i święta

Jako iż chrześcijaństwo jest religią państwową Liechtensteinu,

to wszystkie święta państwowe w kraju są świętami religijnymi.
Wyjątek stanowi 1 maja, dzień ten ustanowiono bowiem
Świętem Pracy, w roku 1970. 15 sierpnia obchodzone jest
Pomnik z okazji obchodów 300-lecia
równocześnie Święto Państwowe Księstwa Liechtensteinu i
Księstwa Liechtensteinu w 2019
Święto Wniebowzięcia NMP. Poza świętami uroczystości roku
odbywają się z okazji urodzin księcia, inauguracji nowego
rządu, rocznic państwowych (np. 300. rocznica utworzenia
Księstwa Liechtensteinu w 2019 roku).

Architektura

Najstarszymi zabytkami budowlanymi w Liechtensteinie są pozostałości rzymskich willi w Nendeln

i Schaanwald oraz rzymski fort w Schaan. W okresie średniowiecza i późnego średniowiecza
powstało kilka zamków, w tym w Vaduz, Schellenbergu i Balzers. Dawne kościoły romańskie i
gotyckie zostały zastąpione w XIX i na początku XX wieku przez nowe budynki w stylu
klasycystycznym. Aż do około 1850 r. oprócz pojedynczych reprezentatywnych budynków
administracyjnych, krajobraz kształtowały gospodarstwa wiejskie. To skromne dziedzictwo
architektoniczne ukazuje przeszłość państwa, które niegdyś było biednym, rolniczym księstewkiem
bez miast.


Rekonstrukcja Zabytkowy Zamek w Vaduz Barokowa

rzymskiego fortu w Biedermann-Haus w Duxkapelle w
Schaan Schellenbergu, jako Schaan
przykład typowej
wiejskiej architektury

Kościół parafialny w Kościół św.Gawła w Średniowieczna Klasycystyczny

Schaan, zbudowany Triesen, zbudowany kaplica św. Memarta kościół św.Marcina
w stylu historyzmu w stylu historyzmu w Triesen w Eschen


Kościół w Ruggell Kościół świętego Rot Haus w Vaduz Modernistyczny

Mikołaja i zamek kościół w
Gutenberg w Schellenbergu
Balzers

Modernistyczny Postmodernistyczny
budynek Landtagu budynek zespołu
w Vaduz szkół w Schaan

Język retoromański

Z racji tego, że księstwo jest na terytoriach dawnej prowincji Recja, jednym z języków używanych
przez rdzennych mieszkańców jest retoromański. Według oficjalnych dokumentów populacja
posługujących się tym językiem jest niewielka, aczkolwiek ludzie tam mieszkający twierdzą, że
znają ludzi znających bądź używających tego języka[25][26].

Media
W Liechtensteinie działają dwa dzienniki: Liechtensteiner Vaterland i Liechtensteiner Volksblatt.
Nie podlegają one kontroli władz, ale są administrowane przez partie polityczne. Vaterland przez
VU, a Volksblatt przez FBP. W kraju działa również stacja radiowa. Liechtenstein posiada
narodową telewizję 1FLTV.

Obronność
Liechtenstein nie posiada własnej armii. Bezpieczeństwo zewnętrzne państwu zapewnia
Szwajcaria. Jednak gdyby zaszła taka potrzeba, wcielony do wojska może zostać każdy dorosły
mężczyzna do 60 roku życia.

W tej sprawie doszło do szeroko opisywanego (zwłaszcza w szwajcarskich mediach) incydentu w

2007 roku. Zgodnie z umowami, armia szwajcarska musi uprzedzać i dostawać zgodę na
wkroczenie na teren Liechtensteinu. Tymczasem podczas ćwiczeń w górach, grupa około 170
uzbrojonych (ale prawdopodobnie bez amunicji) żołnierzy zgubiła się w górach na granicy i bez
zgody Księstwa wkroczyła na ich teren. O fakcie przekroczenia w ten sposób granicy poinformowali
sami Szwajcarzy. Księstwo nie zdecydowało się nawet na dyplomatyczną naganę, pozostawiając
incydent bez echa. Sytuacja była o tyle historyczna, że Szwajcaria jest neutralna[24].

Sport

Piłka nożna

W Liechtensteinie piłka nożna (obok sportów zimowych) jest

najpopularniejszym sportem. Od 1945 roku rozgrywany jest,
organizowany przez Liechtensteińską Federację Piłkarską,
Puchar Liechtensteinu (niem. FL1 Aktiv – Cup). Zwycięzca
tego turnieju staje się mistrzem Liechtensteinu, a także
zyskuje prawo udziału w eliminacjach do Ligi Konferencji
Europy UEFA. Jednocześnie w państwie nie funkcjonuje
żaden system rozgrywek ligowych, a wszystkie kluby księstwa
uczestniczą w szwajcarskich ligach.
Rheinpark Stadion.
W kraju funkcjonuje osiem klubów piłkarskich, a najbardziej
utytułowanym z nich jest stołeczny FC Vaduz. Klub rozgrywa
swoje mecze na największym stadionie księstwa – Rheinpark Stadion, którego maksymalna
pojemność wynosi 7584. W sezonie 2019/20 klub ze stolicy rozgrywa swoje mecze w Swiss
Challenge League – drugiej najwyższej lidze Szwajcarii. Klub FC Vaduz zdobywał mistrzostwo
kraju 47 razy. Drugim najbardziej utytułowanym klubem jest FC Balzers, grającym na czwartym
stopniu szwajcarskich rozgrywek (Swiss 1. Liga), który podnosił puchar kraju 11 razy.

Liechtenstein posiada również swoją reprezentację narodową, którą zarządza Liechtensteińska

Federacja Piłkarska, która od 1974 roku jest członkiem FIFA oraz UEFA, dzięki czemu ma prawo
uczestnictwa w kwalifikacjach do Mistrzostw Świata, a także Mistrzostw Europy, nigdy jednak w
tych turniejach nie uczestniczyła. Najlepszym zawodnikiem w historii reprezentacji jest Mario
Frick, który zdobył 16 bramek w 125 meczach.

Uwagi
a. Przyjmując, że rozpoczyna się on w wieku 18 lat, a kończy wraz z początkiem wieku
emerytalnego, który w Liechtensteinie wynosi 64 lata.

Przypisy
1. Amt für Statistik des Fürstentum Liechtenstein, Statistisches Jahrbuch Liechtensteins 2022 (htt
ps://www.statistikportal.li/statistikportal/publications/101-statistisches-jahrbuch/2022/01/1/101.2
022.01_01_statistisches-jahrbuch-2022.pdf), Karin Knöller, Mario Schädler (red.), Schaan, luty
2022, s. 37, 75, ISBN 978-3-9525033-3-1 [dostęp 2022-07-24] (niem.).
2. Liechtenstein (https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/liechtenstein/), Central
Intelligence Agency, 14 lipca 2022 [dostęp 2022-07-26] (ang.).
3. GDP per capita (current US$) | Data (https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.PCAP.CD?m
ost_recent_value_desc=true), data.worldbank.org [dostęp 2022-07-16].
4. Krzysztof Koźbiał, System polityczny Księstwa Liechtensteinu (https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstrea
m/handle/item/5936/kozbial_system_polityczny_ksiestwa_liechtensteinu_2013.pdf?sequence=
1&isAllowed=y), Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2013, s. 159,
ISBN 978-83-233-3523-8.
 5. Większy maleńki Liechtenstein (http://wyborcza.pl/1,76842,3818214.html). Gazeta.pl, 2006-12-
28. [dostęp 2009-03-03].
6. Liechtenstein redraws Europe map (http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/6215825.stm). BBC
News, 2006-12-28. [dostęp 2009-03-03]. (ang.).
7. W 1955 Trybunał rozpatrzył sprawę Liechtensteinu przeciw Gwatemali w sprawie o
obywatelstwo. Obywatel niemiecki Friedrich Nottebohm, zamieszkały od 1905 r. w Gwatemali i
prowadzący tam przedsiębiorstwo, w październiku 1939 r. przyjął obywatelstwo Liechtensteinu.
Po przystąpieniu do wojny w 1941 rząd Gwatemali traktując Nottebohma jako Niemca
skonfiskował jego majątek. W 1951 r. rząd Liechtensteinu wniósł w tej sprawie skargę do
Trybunału. Jak orzekł Trybunał sprawą każdego państwa suwerennego jest określać własnym
ustawodawstwem nabywanie jego obywatelstwa, lecz przy nadawaniu go powinien istnieć
rzeczywisty związek między obywatelem a państwem, bowiem obywatelstwo stanowi więź
prawną, której podstawą jest społeczny fakt przywiązania, rzeczywista solidarność egzystencji,
interesów, uczuć, za którą idzie wzajemność praw i obowiązków (Nottebohm Case
(Liechtenstein v. Guatemala) (https://www.refworld.org/cases,ICJ,3ae6b7248.html) (ang.)).
8. Art.46 Konstytucji Księstwa Liechtensteinu (http://biblioteka.sejm.gov.pl/wp-content/uploads/20
16/01/Liechtenstein_pol_010712.pdf).
9. Statistisches Jahrbuch. Amt fuer Statistik (https://www.llv.li/inhalt/1859/amtsstellen/statistisches
-jahrbuch), www.llv.li [dostęp 2021-03-12].
10. Liechtenstein – The World Factbook (https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/liechten
stein/), www.cia.gov [dostęp 2021-03-12].
11. Art.6 Konstytucji Księstwa Liechtensteinu (http://biblioteka.sejm.gov.pl/wp-content/uploads/201
6/01/Liechtenstein_pol_010712.pdf).
12. Art.37 Konstytucji Księstwa Liechtensteinu (http://biblioteka.sejm.gov.pl/wp-content/uploads/20
16/01/Liechtenstein_pol_010712.pdf).
13. Erzbistum Vaduz (http://www.erzbistum-vaduz.li/index.php/erzbistum-vaduz/12-erzbistum-vadu
z), www.erzbistum-vaduz.li [dostęp 2021-03-12].
14. alle Pfarreien (http://www.erzbistum-vaduz.li/index.php/pfarreien/11-alle-pfarreien),
www.erzbistum-vaduz.li [dostęp 2021-03-12].
15. Rocznik statystyczny Księstwa Liechtensteinu 2020, strona 197
https://www.llv.li/files/as/statistisches-jahrbuch-liechtensteins-2020.pdf.
16. Rocznik statystyczny Księstwa Liechtensteinu 2020, strony 203-212
https://www.llv.li/files/as/statistisches-jahrbuch-liechtensteins-2020.pdf.
17. Essen, Trinken, Esskultur, Speisen, Spezialitäten, Trinkkultur – Fürstentum Liechtenstein (http
s://web.archive.org/web/20200819183407/https://www.liechtenstein.li/kultur/traditionen/essen-u
nd-trinken/), www.liechtenstein.li [dostęp 2020-07-09] [zarchiwizowane z adresu (https://www.li
echtenstein.li/kultur/traditionen/essen-und-trinken/) 2020-08-19].
18. A. Gomułowicz w:A. Gomułowicz, J. Małecki Podatki i prawo podatkowe, wyd. IV, Warszawa
2008, s. 105 ISBN 978-83-7334-863-9.
19. LLV (https://www.llv.li/inhalt/16205/amtsstellen/verkehrsplanung), www.llv.li [dostęp 2020-07-09]
(ang.).
20. Verkehr – Historisches Lexikon (https://historisches-lexikon.li/Verkehr), historisches-lexikon.li
[dostęp 2020-07-09] (niem.).
21. Rządowy raport dot. infrastruktury transportowej (https://www.llv.li/files/abi/pdf-llv-tba-verkehrsin
frastrukturbericht_2020pdf.pdf).
22. Rocznik statystyczny 2019 https://www.llv.li/files/as/jb_2019-kapitel-05.pdf.
23. Europe :: Liechtenstein – The World Factbook – Central Intelligence Agency (https://web.archiv
e.org/web/20200501044245/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ls.
html), www.cia.gov [dostęp 2020-07-09] [zarchiwizowane z adresu (https://www.cia.gov/library/
publications/the-world-factbook/geos/ls.html) 2020-05-01] (ang.).
24. 13 Fascinating Little Facts About Liechtenstein | Mental Floss (https://www.mentalfloss.com/arti
cle/69736/13-fascinating-little-facts-about-liechtenstein), www.mentalfloss.com [dostęp 2020-
03-15] (ang.).
25. https://www.llv.li/files/as/pdf-llv-as-vz_2010_bd1.
26. Why did all of Liechtenstein’s Romansh speakers leave between 2000 and 2010?.
Liechtenstein (https://www.reddit.com/r/liechtenstein/comments/buea3k/why_did_all_of_liechte
nsteins_romansh_speakers/), www.reddit.com [dostęp 2020-03-15] (ang.).

Linki zewnętrzne
Oficjalna strona Księstwa (http://www.liechtenstein.li/)

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Liechtenstein&oldid=68492635”

Tę stronę ostatnio edytowano 13 paź 2022, 11:31.

Tekst udostępniany na licencji Creative Commons: uznanie
autorstwa, na tych samych warunkach (http:https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/deed.pl), z możliwością
obowiązywania dodatkowych ograniczeń.
Zobacz szczegółowe informacje o warunkach korzystania
(http:https://foundation.wikimedia.org/wiki/Warunki_korzystania).