1

Onur Kurulu / Honorary Members Committee

Prof. Dr. Erol ÖZVAR,

Yükseköğretim Kurulu Başkanı /
President of the Council of Higher Education (CoHE)

Prof. Dr. Gülfettin ÇELİK,

İstanbul Medeniyet Üniversitesi Rektörü /
Rector of Istanbul Medeniyet University

Prof. Dr. Hamza AL,

Sakarya Üniversitesi Rektörü /
Rector of Sakarya University

Prof. Dr. Birol ÇETİN,

Türk Tarih Kurumu Başkanı /
President of Turkish Historical Society

Prof. Dr. Turhan KAÇAR,

İstanbul Medeniyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dekanı /
Dean of Faculty of Arts and Humanities at Istanbul Medeniyet University

Abdullah EREN,
Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı Başkanı /
President of Presidency for Turks Abroad and Related Communities

Serkan KAYALAR,
Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı Başkanı /
President of Turkish Cooperation and Coordination Agency

Bilal EKŞİ,
Türk Hava Yolları Genel Müdürü / CEO of Turkish Airlines

Hilmi TÜRKMEN,
Üsküdar Belediye Başkanı / Mayor of Üsküdar Municipality

Adem YAZICI,
Üsküdar Kaymakamı / Governor of Üsküdar

OSARK 2022 Dönem Başkanları /Chairs of OSARK 2022

Prof. Dr. Selim KARAHASANOĞLU

(İstanbul Medeniyet Üniversitesi/Istanbul Medeniyet University)

Prof. Dr. İsmail Hakkı KADI

(İstanbul Medeniyet Üniversitesi/Istanbul Medeniyet University)

I
 Bilim Kurulu / Scientific Advisory Committee
Prof. Dr. Abraham MARCUS, The University of Texas at Austin
Prof. Dr. Ali AKYILDIZ, İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi
Prof. Dr. Azmi ÖZCAN, İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi
Prof. Dr. Barbara KELLNER-HEINKELE, Freie Universität Berlin
Prof. Dr. Benjamin C. FORTNA, The University of Arizona
Prof. Dr. Cornell H. FLEISCHER, The University of Chicago
Prof. Dr. Evgenia KERMELİ ÜNAL, Hacettepe Üniversitesi
Prof. Dr. Feridun M. EMECEN, İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi
Prof. Dr. Hatice AYNUR
Prof. Dr. Hülya TAŞ, Ankara Üniversitesi
Prof. Dr. Hüseyin ÇINAR, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi
Prof. Dr. İdris BOSTAN, İstanbul Üniversitesi
Prof. Dr. İhsan FAZLIOĞLU, İstanbul Medeniyet Üniversitesi
Prof. Dr. Judith PFEIFFER, Rheinische Friedrich-Wilhelms-Universität Bonn
Prof. Dr.Kazuaki SAWAI, Kansai University
Prof. Dr. Mehmet Âkif AYDIN, İstanbul Medipol Üniversitesi
Prof. Dr. Mehmet İPŞİRLİ, İstanbul Medipol Üniversitesi
Prof.Dr. Michael URSINUS, Universität Heidelberg
Prof. Dr. Mücahit KAÇAR, İstanbul Üniversitesi
Prof. Dr. Olivier BOUQUET, Université Paris Cité
Prof. Dr. Randi DEGUILHEM, Aix-Marseille Université
Prof. Dr. Rifa‘at Ali ABOU-EL-HAJ, State University of New York at Binghamton
(1933-2022)
Prof. Dr. Rositsa GRADEVA, American University in Bulgaria
Prof. Dr. Suraiya FAROQHI, İbn Haldun Üniversitesi
Prof. Dr. Şit Tufan BUZPINAR, İstanbul Medipol Üniversitesi
Prof. Dr. Yaşar SARIKAYA, Justus-Liebig-Universität Giessen
Doç. Dr. Abdurrahman ATÇIL, Sabancı Üniversitesi
Doç. Dr. Ada Holly SHISSLER, The University of Chicago
Doç. Dr. Ahmet Tunç ŞEN, Columbia University in the City of Newyork
Doç. Dr. Ali YAYCIOĞLU, Stanford University
Doç. Dr. Berat AÇIL, Marmara Üniversitesi
Doç. Dr. Gábor ÁGOSTON, Georgetown University
Doç. Dr. Milena B. METHODIEVA, University of Toronto
Doç. Dr. Mustafa Erdem KABADAYI, Koç Üniversitesi

II
 Dr. Christiane CZYGAN, Rheinische Friedrich Wilhelms-Universität Bonn
Dr. Fatih ERMİŞ, Orient Institut Beirut
Dr. Houssine ALLOUL, Universiteit van Amsterdam
Dr. Özgen FELEK, Yale University

Düzenleme Kurulu/ Executive Committee

Prof. Dr. Selim KARAHASANOĞLU, İstanbul Medeniyet Üniversitesi,

Düzenleme Kurulu Başkanı / Executive Committee Chairperson
Prof. Dr. Adem ÖLMEZ, İstanbul Medeniyet Üniversitesi
Prof. Dr. Arif BİLGİN, Sakarya Üniversitesi
Prof. Dr. Bilgin AYDIN, İstanbul Medeniyet Üniversitesi
Prof. Dr. İsmail Hakkı KADI, İstanbul Medeniyet Üniversitesi
Prof. Dr. Sadık YAZAR, İstanbul Medeniyet Üniversitesi
Doç. Dr. Elif BAYRAKTAR TELLAN, İstanbul Medeniyet Üniversitesi
Doç. Dr. Fatih BOZKURT, Sakarya Üniversitesi
Doç. Dr. Harun KUŞLU, İstanbul Medeniyet Üniversitesi
Doç. Dr. Hilal GÖRGÜN, İstanbul Medeniyet Üniversitesi
Doç. Dr. Kenan YILDIZ, İstanbul Medeniyet Üniversitesi
Doç. Dr. M. Talha ÇİÇEK, İstanbul Medeniyet Üniversitesi
Doç. Dr. M. Zahit ATÇIL, İstanbul Medeniyet Üniversitesi
Doç. Dr. Mustakim ARICI, İstanbul Medeniyet Üniversitesi
Dr. Öğr. Üyesi Fatih GÜRCAN, İstanbul Medeniyet Üniversitesi
Dr. Öğr. Üyesi Tuğba İSMAİLOĞLU KACIR, İstanbul Medeniyet Üniversitesi
Öğr. Gör. Dr. Ayşe KARA, İstanbul Medeniyet Üniversitesi
Arş. Gör. Dr. Gülseren DUMAN KOÇ, İstanbul Medeniyet Üniversitesi
Arş. Gör. Ayşe KARAHAN, İstanbul Medeniyet Üniversitesi
Arş. Gör. Büşranur BEKMAN, Sakarya Üniversitesi
Arş. Gör. İrem GÜNDÜZ POLAT, Sakarya Üniversitesi
Arş. Gör. M. Nureddin ÖZEL, İstanbul Medeniyet Üniversitesi
Arş. Gör. Ömer Fâruk CAN, Sakarya Üniversitesi

III
7 EYLÜL ÇARŞAMBA
SEPTEMBER 7, WEDNESDAY

Karşılama ve Kayıt / Welcoming and Registration (08:30-09:00)

Açılış Konuşmaları/Opening Speeches (09:30-10:00)

Ziraat Bankası Konferans Salonu / Ziraat Bank Conference Hall

Prof. Dr. Arif BİLGİN, OSAMER Müdürü/Director of OSAMER

Prof. Dr. İsmail Hakkı KADI, OSARK 2022 Dönem Başkanı/Chair of OSARK 2022
Prof. Dr. Selim KARAHASANOĞLU, OSARK 2022 Dönem Başkanı/Chair of OSARK 2022

Protokol Konuşmaları/Welcome Speeches (10:00-11:00)

Ziraat Bankası Konferans Salonu/Ziraat Bank Conference Hall

Hilmi TÜRKMEN, Üsküdar Belediye Başkanı/Mayor of Üsküdar Municipality

Adem YAZICI, Üsküdar Kaymakamı/Governor of Üsküdar
Prof. Dr. Hamza AL, Sakarya Üniversitesi Rektörü/Rector of Sakarya University
Prof. Dr. Gülfettin ÇELİK, İstanbul Medeniyet Üniversitesi Rektörü/Rector of Istanbul
Medeniyet University
Prof. Dr. Turhan KAÇAR, İstanbul Medeniyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dekanı/Dean of
Faculty of Arts and Humanities at Istanbul Medeniyet University
Bilal EKŞİ, Türk Hava Yolları Genel Müdürü/CEO of Turkish Airlines
Serkan KAYALAR, Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı Başkanı/President of Turkish
Cooperation and Coordination Agency
Prof. Dr. Birol ÇETİN, Türk Tarih Kurumu Başkanı/President of Turkish Historical Society
Abdullah EREN, Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı Başkanı/President of
Presidency for Turks Abroad and Related Communities
Prof. Dr. Erol ÖZVAR, Yükseköğretim Kurulu Başkanı/President of The Council of Higher
Education (CoHE)

Kahve Arası/Coffee Break (11:00-11:15)

Açılış Konferansı/Opening Conference (11:15-12:00)

Ziraat Bankası Konferans Salonu/Ziraat Bank Conference Hall

Özer ERGENÇ (İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi), Osmanlı Tarihine İlişkin

Verilerin Niteliği ve Tespiti Hakkında/A Review on Qualification and Identification of Data
on Ottoman History

4
ÖĞLE YEMEĞİ/LUNCH (12:00-13:00)

Kuruluştan 18. Asra Kadar Osmanlı’da Siyaset ve Uluslararası İlişkiler/

Politics and Diplomacy in the Ottoman Empire from Its Foundation to the
18th Century (13:00-14:30)
Ziraat Bankası Konferans Salonu/Ziraat Bank Conference Hall

Oturum Başkanı/Chair: İlhami DANIŞ (Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi)

Yahya BAŞKAN (İnönü Üniversitesi), Osmanlıların Aşiretten Emarete (Beyliğe) Geçiş Süreci/The
Ottomans from Tribe to Emirate

Büşra AKTAŞ KÜTÜKÇÜ (İstanbul Medeniyet Üniversitesi), XVI. Yüzyıl Osmanlı-Ceneviz

İlişkilerine Bir Katkı: 1520 Tarihli Sakız Ahidnamesi/A Contribution to the Ottoman-Genoa
Relations in the 16th Century: The Chios Ahdname of 1520

Selim PARLAZ (Pamukkale Üniversitesi), XVIII. Yüzyılda Osmanlı-Ceneviz İlişkileri Tekrar

Canlandırılabilir miydi? (1710-1715)/Could Ottoman-Genoese Relations Be Revived in the
18th Century? (1710-1715)

Güner DOĞAN (Çankırı Karatekin Üniversitesi), Osmanlı İmparatorluğu’nun Sınırlarının

Tespiti ve Haritalandırılması Üzerine Düşünceler/Reflections on the Detection and Mapping
of the Ottoman Empire’s Boundaries

Osmanlı’da Taşra İdaresi/Provincial Administration in the Ottoman Empire

(13:00-14:30)
Bankkart Konferans Salonu/Bankkart Conference Hall

Oturum Başkanı/Chair: Ümit EKİN (Sakarya Üniversitesi)

Maxime DUROCHER (Sorbonne Université), Tokat’s Hinterland During the Fifteenth

Century: A Case Study of Ottoman Rural Settlement/On Beşinci Yüzyılda Tokat
Hinterlandı: Bir Osmanlı Kırsal Yerleşim Merkezi Örneği

Mehmet DOĞAN (Kırıkkale Üniversitesi), Tımar Yoklama Defterleri Hakkında: XVII.

Yüzyıl Örneği/The Timar Yoklama Registers: The Example of the Seventeenth Century

Hakan DOĞAN (Kırıkkale Üniversitesi), XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Rumeli Eyaleti’nde
Malikâne Sisteminin İşleyişi/Selânik Sancağı Örneği/Functioning of the Mansion System in
the First Half of the 18th Century: The Case of Thessaloniki

5
Din ve Siyaset/Religion and Politics (13:00-14:30)
Hasan Polatkan Konferans Salonu/Hasan Polatkan Conference Hall

Oturum Başkanı/Chair: Fatih DURGUN (İstanbul Medeniyet Üniversitesi)

Muhammet Habib SAÇMALI (İstanbul Medeniyet Üniversitesi), Nadir Şah’ın Caferilik

Teklifi: Osmanlı Halifesine İslam’ın Merkezinde Meydan Okuma/Nadir Shah’s Jafarism
Proposal: Challenging the Ottoman Caliph in Islam’s Heartland

Şit Tufan BUZPINAR (İstanbul Medipol Üniversitesi), II. Abdülhamid Döneminin İlk
Yıllarında Suriye Dürzilerine Yönelik Osmanlı Politikası (1878-1881)/Ottoman Policy
Toward the Druzes of Syria During the Early Years of Abdulhamid II

Soumaya LOUCHICHI-GÜZEL (Goethe Universität Frankfurt Am Main), The Ideological

Exploitation of ‘Abd al-Hamīd II in Contemporary Arab-Islamist Narrative/Çağdaş Arap-
İslamcı Anlatıda II. Abdülhamid'in İdeolojik Sömürüsü

Sevde BOLAT (İstanbul Medeniyet Üniversitesi), İttihatçı Dönemde Panislamist Entelektüel

Hareket: Bir Vaka İncelemesi/A Case Study on Panislamist Intellectual Movement During
the Unionist Period

Osmanlı Belagat Geleneğine Yeniden Bakmak/Re-visiting the Ottoman

Rhetoric (13:00-14:30)
Mavi Konferans Salonu/Blue Conference Hall

Oturum Başkanı/Chair: Sadık YAZAR (İstanbul Medeniyet Üniversitesi)

Mücahit KAÇAR (İstanbul Üniversitesi), Osmanlı Dönemi Türkçe Belagat Eserlerinde

Etkilenme ve İntihal Üzerine Değerlendirmeler/Evaluating Plagiarism and Being Influenced
in Turkish Rhetoric Works of the Ottoman-Era

Ali BENLİ (Marmara Üniversitesi), Osmanlı Dönemi İstiare Literatürü ve Türkçe İstiare
Risaleleri Üzerine Bir Değerlendirme/An Evaluation of the Ottoman-Era İstiare Narratives
and the İstiare Treatises in Turkish

Osman CENGİZ (Pamukkale Üniversitesi), Osmanlı’da Belagat Ne İşe Yarar? El-Hâşiyetü’l-

Cedîde ‘Alâ Şerhi ‘İsami’l-Ferîde’de İlmî Literatür ve Kavram İnşası/What is the use of
Rhetoric in the Ottoman Empire? Scientific Literature and Concept Construction in El-
Hâşiyetü’l-Cedîde ‘Alâ Şerhi ‘İsami’l-Ferîde

Ömer Said GÜLER (Abdullah Tivnikli İSAR Vakfı), Edebî Şerh Metinlerinde Belagat
İlimlerinin Yeri: Bir Çerçeve Denemesi/An Attempt at Framing the Place of Rhetoric Sciences
in Literary Commentary Texts

6
 OSMANLI’DA BELAGAT NE İŞE YARAR?

EL-HÂŞİYETÜ’L-CEDÎDE ‘ALÂ ŞERHİ ‘İSAMİ’L-FERÎDE’DE İLMÎ LİTERATÜR

VE KAVRAM İNŞASI

Osman Cengiz

(Pamukkale Üniversitesi/Dr. Öğrt. Üyesi/osmancengiz@pau.edu.tr)

Özet

Osmanlı düşüncesinin kaynaklarından olan belagat ilmindeki klasik çalışmalardan biri

Ebü’l-Kâsım es-Semerkandî (ö. 888/1483’ten sonra)’nin istiâreyle ilgili çalışması Risâletü’l-
istiârât’dır. Bu esere İsâmüddin İsferâyînî (ö. 945/1538) tarafından şerh yazılmış ve bu şerhe
de Filibeli Halil Fevzi Efendi (ö. 1301/1884) yaklaşık bin sayfalık bir haşiye kaleme almıştır.
Disiplinler arası metinlerden sayabileceğimiz bu kitap, Halil Fevzi Efendi üzerinden bir
entelektüelinin düşünce dünyasını resmetmektedir. Bildiri, elimizdeki eserin disiplinler arası
yönüyle ilgilenmektedir. Bu ilmin diplomasi, siyaset, hukuk, usûl-i fıkıh, tefsir, kelam ve
mantık gibi pek çok sahayla ilgili olması, entelektüel zihnin ondan müstağni kalamayacağını
gösterdiği gibi niçin mecaz ve istiareye yöneldiğimize de işaret etmektedir. Bildiri, istiâre
yapılış biçimlerinin icmalen veya tafsilen Türkçe olarak verilmesi; mantıksal önermelerin veya
metafizik yorumun belagat ilmine tatbiki; ara cümle bahsinde olduğu gibi eserde belagat
metodunun mantığa uyarlanması şeklinde başlıkları konu edinmektedir.

Ruh, kalp ve nefis kavramları için klasik metafizik metinlerinden yapılan iktibaslar;
irade, ilim ve kudret kavramları yanında tasavvurât ve tasdikât bahislerinin, âdab-ı bahs
konularının ele alınması; zaman zaman Meşşâî ve İşrakî geleneğe, hukemâ ve mütekellimin
mesleklerinin farkına dikkat çekilmesi eserin disiplinler arası özelliğini göstermektedir. Bunun
yanında kuvve-i nazariyye ve ameliyye’ye, havâss-ı hamse-i bâtına ve araz-ı nisbî’ye, eyniyyet,
keyfiyyet ve zaman-mekân tasavvurlarına yer veren çalışma, zihnî suretler konusunda da
izahlarda bulunmuştur. Akıl ve idrak kavramlarının tıp ilmiyle iç içe ele alan eserin mecaz ile
hareket ilişkisini de fizik üzerinden örneklediği görülmektedir. Bildiri, belagat metinlerinde
alan dışı literatür ve kavram inşası çalışmalarına katkı sunmayı amaçlamaktadır.
 WHAT IS THE USE OF RETORIC IN OTTOMAN EMPİRE?

SCIENTIFIC LITERATURE AND CONCEPT CONSTRUCTION IN

EL-HÂŞİYETÜ’L-CEDÎDE ‘ALÂ ŞERHİ ‘İSAMİ’L-FERÎDE

Abstract

One of the classical studies in the science of rhetoric, which is one of the sources of
Ottoman thought, is the work of Ebü'l-Kasım es-Samarkandi (d. 888/1483): Risâletü’l-istiârât.
An annotation was written on this work by Isâmuddin Isferâyînî (d. 945/1538) and Filibeli Halil
Fevzi Efendi (d. 1301/1884) wrote an ohter annotation for this commentary. This book, which
we can count as an interdisciplinary text, depicts the world of thought of an intellectual through
Halil Fevzi. The paper deals with the interdisciplinary aspect of the present work. The fact that
this science is related to many fields such as politics, law, and logic shows that the intellectual
mind cannot be detached from it and also indicates why we turn to metaphor and figurative
meaning. Giving the papers and metaphors in Turkish, concisely or in detail; the application of
logical propositions or metaphysical interpretation to rhetoric; the work deals with topics such
as the adaptation of the rhetoric method to logic.

There are quotations from classical metaphysical texts for the concepts of soul, heart
and soul. In addition to this, the study, which includes havâss-ı hamse-i batina, the conceptions
of time-space, also gave explanations about mental forms. It is seen that the work, which deals
with the concepts of mind and comprehension together with the science of medicine, also
exemplifies the relationship between metaphor and movement through physics. The paper aims
to contribute to non-field literature and concept construction studies in rhetoric texts.