FAKULTET ZA INFORMACIONE TEHNOLOGIJE

Univerzitet “Mediteran”, Podgorica

Pojam i značaj informacionih sistema

Poslovni Informacioni Sistemi

Doc.dr Velimir Strugar, dipl.el.ing.

PODGORICA 2021
Pojam i značaj informacionih sistema
• Informacioni sistemi: Osnovni pojmovi i definicije
• Globalna platforma zasnovana na vebu
• Pritisci koji se javljaju u poslovanju, organizaciona rješenja i
podrška IT
• Zašto su važni informacioni sistemi?

Informacioni Sistem korisnicima u organizaciji treba da obezbijedi:

pravu informaciju
pravim ljudima
u pravom trenutku
u pravoj količini
u pravom formatu

2
Pojam i značaj informacionih sistema
UVOD

Informacione tehnologije predstavljaju veoma važan faktor (resurs) u procesu strateškog pozicioniranja preduzeća.
Proces tranzicije koji u sebi sadrži i procese globalizacije i integracije tržišta obezbjeđuje kompanijama da izlaze na
inostrano tržište, ali istovremeno i otvara granice za priliv stranog kapitala, investicija i proizvoda. U takvom okruženju
kompanije se, kao i ukupna ekonomija, moraju prilagoditi poslovanje novim okolnostima.
Optimalno operativno upravljanje procesima, kao i strateški menadžment su ekstremno zavisni od pravovremene i
pouzdane informacije.

Brzina, globalizacija, unaprijeđenje produktivnosti, dolaženje do novih klijenata i distribucija znanja među
organizacijama i institucijama u cilju ostvarivanja konkurentne prednosti - jesu termini koji određuju elektronsko
poslovanje. Ukratko, sinonim za savremeno poslovanje jeste elektronsko poslovanje!

Elektronsko poslovanje, e-business, je skup poslovnih aktivnosti koje se odvijaju posredstvom informaciono-
komunikacionih tehnologija, a posebno Interneta, i koje podrazumijevaju:
• optimizaciju poslovnih procesa (proizvodnja, marketing, veleprodaja, distribucija, prodaja, naplata, isporuka, dopuna
zaliha);
• unaprijeđenje odnosa sa javnošću (klijentima, zaposlenima, dobavljačima, distributerima) i
• unaprijeđenje ostalih poslovnih servisa podrške (banke, advokatske agencije, računovodstvene agencije,
zakonodavstvo i vladine agencije). 3
Pojam i značaj informacionih sistema
UVOD

Savremene kompanije koriste informacione tehnologije i sisteme da učvrste, prošire i unaprijede svoj biznis, da
povećaju profit, povećaju zadovoljstvo kupaca i olakšaju svoje svakodnevno poslovanje. Temelj poslovanja savremenog
biznisa je informacioni sistem.

Osnovni oblici elektronskog poslovanja vezani su za upotrebu Informacionih tehnologija (IT) u poslovanju i to:

internu upotrebu - primjena Intraneta, Extraneta (mreža poslovnih partnera nastala objedinjavanjem korporacijskih
intranetova), Business to Employee - B2E (plate, odmori, bolovanja, odsustva, utrošak radnog vremena).

Business to Business (B2B) - potpuno automatizovani sistem koji je podržan E-Commerce i ekstranetom i omogućuje
trgovinu između firmi preko Interneta, sa nizom pratećih aktivnosti.

Business to Customer (B2C) se odnosi na mnogo širi dio privrede: online bankarstvo, turizam i saobraćaj, online
aukcije, zdravstvene informacije, nekretnine.

4
 Pojam i značaj informacionih sistema
UVOD

e-Commerce (Electronic Commerce EC - elektronska trgovina) je kupovina ili prodaja dobara ili usluga putem
Interneta, naročito putem servisa World Wide Web. U praksi se ovaj termin često koristi umjesto novijeg termina e-
business, što znači poslovanje putem Interneta, iako nijesu sinonimi. Termin e-Commerce može se definisati i kao
proces upravljanja online finansijskim transakcijama od strane pojedinaca ili kompanija. Ovaj proces uključuje kako
maloprodajne, tako i veleprodajne transakcije.
Electronic Data Interchange (EDI) je razmjena poslovnih podataka gdje se koristi razumljivi format ovih podataka.
Ovaj sistem razmjene podataka je prethodio pojavi Interneta i obično se koristio u razmjeni podataka između
korisnika.
Electronic Business (EB - elektronsko poslovanje) je vođenje poslova na Internetu, što ne podrazumijeva samo
kupovinu i prodaju, nego i brigu o klijentima i poslovnim partnerima, kao i organizacija poslovanja u sopstvenoj
firmi online i organizacija prema klijentima.
Elektronska trgovina je moderna poslovna metodologija koja organizacijama, trgovcima i kupcima omogućuje
smanjenje troškova, uz unapređenje kvaliteta roba i usluga i povećanje brzine njihove isporuke. Broj elektronskih
transfera raste više od 15% godišnje, što je skoro tri puta više od ukupnog godišnjeg porasta poslovnih transakcija.
Primjena elektronske trgovine je počela još sedamdesetih godina, ali je uglavnom bila ograničena na velike
korporacije i veoma mali broj korisnika. Komercijalizacijom Interneta, primjena elektronskog poslovanja je rapidno
porasla. U poslednjih pet godina su se pojavile mnoge inovativne primjene ove tehnologije, kao što su oglašavanja,
aukcije i druga iskustva virtuelne realnosti. 5
Pojam i značaj informacionih sistema

KARAKTERISTIKE I ISTORIJAT RAZVOJA

U početku: primjena informacionih sistema je usmjerena na transakcije, obradu

zaliha, prećenje proizvodnje i prodaje, evidenciju zaposlenih, obradu plata..

Protokom vremena: informacioni sistemi služe rukovodstvu kompanije za podršku u

poslovnom odlučivanju

Danas: integrisani softverski paketi podržani bazama znanja i metodama vještačke

inteligencije simuliraju zaključivanje i ponašanje eksperata

6
 Pojam i značaj informacionih sistema
KARAKTERISTIKE I ISTORIJAT RAZVOJA

Razvoj kompjutera
Pod pojmom kompjuter se podrazumijeva bilo koji elektronski sistem koji u skladu sa dobijenim instrukcijama vrši
prijem, obradu, skladištenje i prikazivanje podataka i informacija.
Dimenzije, dizajn i funkcionalnosti kompjutera su se intenzivno mijenjale tokom vremena.

Dijele se na četiri velike kategorije:

 Mikrokompjuteri
 Midrange kompjuteri korporativna primjena
 Mainframe kompjuteri
 Superkompjuteri

Mikrokompjuteri
 Desktop
 Notebook
 Tablet PC
 Personal Digital Assistans – PDAs Handheld uređaji
 Palm PC
7
 Pojam i značaj informacionih sistema

Mikrokompjuteri

 Desktop
 Notebook
 Tablet PC
 Personal Digital
Assistans – PDAs
 Palm PC

8
 Pojam i značaj informacionih sistema
• Kako su troškovi superračunara padali tokom 1990-ih, sve je
više preduzeća počelo koristiti superračunare za istraživanje
tržišta i druge poslovne modele.
 Tipični superkomp troši velike količine električne
energije, sa gotovo potpunom disipacijom, što zahtijeva
hlađenje. Na primjer, Tianhe-1A troši 4,04 megavata
(MW) električne energije. Troškovi napajanja i hlađenja
sistema mogu biti značajni, npr. 4 MW pri 0,10 € / kWh
iznosi 400 € na sat ili oko 3,5 Mil. € godišnje.
Superkomp Cray-1, c. 1976. dimenzije 1,8 puta 2,1 metar.
Superkomp bilo koje klase izuzetno je moćan računar. Izraz
se obično primjenjuje na najbrže sisteme visokih
performansi dostupne u bilo kojem trenutku. Takvi računari
se prvenstveno koriste za naučni i inženjerski rad koji
zahtijeva izuzetno velike brzine proračuna. Uobičajene
primjene za superračunare uključuju ispitivanje
matematičkih modela za složene fizičke pojave ili dizajne,
poput
• klime i vremena, evolucije kosmosa, nuklearnog oružja i
reaktora,
• novih hemijskih spojeva (posebno u farmaceutske svrhe)
i kriptologije.
9
Pojam i značaj informacionih sistema
Informacione tehnologije i njihova primjena u organizaciji

10
Teorija sistema
Opšta teorija sistema je naučna oblast koja izučava sisteme i zakonitosti pod kojima se sistemi vladaju. Veoma
značajno za ovu teoriju je što se zasniva na specifičnom pristupu koji nalaže da se nijedan objekat ne
posmatra izolovano, već uvijek kao dio šireg koncepta. Ovakvim stavom se objekti uvijek dovode u korelaciju
sa drugim objektima i njihovo ponašanje se objašnjava njihovim međusobnim uzajamnim djelovanjem.
U širem kontekstu se tada zapravo govori o sistemu, koji ima svoje zakonitosti po kojima se elementi sistema
međusobno odnose i koji odnosi direktno utiču na ponašanje sistema.
Postulati i definicije opšte teorije sistema pomažu boljem razumijevanju ljudi različitih specijalnosti i ova
teorija je primjenjljiva na sisteme različite kategorije i vrste.

Sistem je organizovani skup komponenti (objekata, entiteta) sa posebnim i jasno utvrđenim međusobnim
relacijama organizovano usmjerenih ka postizanju zajedničkog cilja. Komponente sistema se opisuju preko
njihovih karakteristika odnosno atributa.
Sistem realizuje unaprijed definisane aktivnosti, ima jasan model ponašanja, jedinstven za taj sistem, ili ima
specifičnu svrhu ili cilj.
Svaka komponenta sistema utiče na određeni način na ponašanje sistema u cjelini kao i na njegovo
postojanje. Ako se neka komponenta ukloni ili se zamijeni drugom sa izmijenjenim atributima,
promijeniće se i ponašanje sistema. 11
 Teorija sistema
Pošto je razumijevanje termina sistem subjektivna kategorija, ne postoji opšte prihvaćena definicija sistema
(električna mašina u fabrici je dio električnog sistema gledano sa aspekta te mašine kao potrošača električne
energije, ali je takođe i dio sistema inventara fabrike gledano iz ugla knjigovodstvenog sistema organizacije).
Ipak, postoje bitne osobine svih sistema koje imaju veliki stepen opštosti.
Sistem je ograničen skupom svojih komponenti i njihovim međusobnim relacijama.
Svaki sistem ima najmanje tri komponente: materiju, energiju i informacije
Oblast van granica sistema se naziva sistemsko okruženje ili okolina sistema.
Uticaj okruženja na sistem je važan i posebno se izučava. Iz sistemskog okruženja dolaze svi sistemski inputi.
Sistem prema svom okruženju emituje svoje izlaze ili output-ove.
Karakteristika sistema je njegova dinamičnost. Ogleda se u činenici da svi ulazi u sistem mijenjaju stanje sistema.
Stanje sistema je skup informacija o ponašanju sistema u prošlosti kako bi se na osnovu poznatih ulaza moglo
projektovati njegovo ponašanje u budućnosti.
Sistem se može dekomponovati na podsisteme. Takođe, svaki sistem je zapravo dio nekog većeg sistema i čini
njegov podsistem.
Entropija sistema je mjera sistemske neuređenosti ili haosa. Prirodna težnja svakog sistema je da bez utroška
energije povećava haotičnost. Entropijom se upravlja. 12
 Teorija sistema
MODELOVANJE I SIMULACIJA
SISTEMA

Matematički model
Fizički model
Numerički - informacioni model

13
 Teorija sistema
MODEL I REALAN SISTEM

Mjerljivi ulazi sistema Mjerljivi izlazi sistema

Zadati ulazi sistema Izračunati izlazi sistema

14
 Teorija sistema
MODEL I REALAN SISTEM
Zašto modelujemo sisteme?

 Jednostavnije je koristiti model nego realni sistem u fazi izučavanja ponašanja sistema
 Jeftinije je koristiti model nego realni sistem, izbjegavamo moguće štete koje mogu nastati tokom izučavanja
odnosno eksperimenta
 Analizom rezultata obezbjeđujemo efikasnije upravljanje sistemo, upoznajemo se sa sistemom i učimo o njegovom
ponašanju i odzivima
 Na modelu sistema možemo da uvedemo niz restrikcija karakteristika stvarnog sistema odnosno da uvedemo
prihvatljiva zanemarivanja koja ne utiču na dobijanje pouzdanog odziva sistema

Predmet modelovanja mogu biti svi realni sistemi

 Proizvodni pogoni
 Energetski pogoni (Powwr, Oil, Gas, Electricity and Supply......)
 Saobraćajni i transportni sistemi
 Mrežni sistemi (vodovod, kanalizacija, gasovod......
 Kritična infrastruktura (energetska, putna, zdravstvena, vojna, policijska.....)
 Računarski sistemi (banke, javna uprava, hidrometeorologija....
15
Teorija sistema
MODEL I REALAN SISTEM
REALAN SISTEM
 Postoji ili može postojati u prostoru
 Ima svoju jasnu funkciju i ulogu u široj
društvenoj zajednici
 Ima očekivane izlaze koji su determinisani
njegovom ulogom odnosno funkcijom
 Ponašanje mu je predvidivo ukoliko su mu
ulazi u opsegu projektovanih tolerancija
MODEL SISTEMA
 Apstraktno prikazuje realni sistem
 Ima funkciju samo u dijelu izučavanja ponašanja
realnog sistema
 Ima očekivane izlaze koji su u vezi sa izmjerenim
izlazima realnog sistema i korespondiraju sa
ulazima realnog sistema
 Ponašanje mu je predvidivo ukoliko su mu ulazi
u opsegu projektovanih tolerancija i ukoliko je
model dovoljno reprezentativan i verifikovan
16
Teorija sistema
MODEL I REALAN SISTEM

MODEL SISTEMA - zahtjevi VERIFIKACIJA MODELA

 Dobro odrediti granice sistema,  Da bi model bio upotrebljiv mora proći

obuhvatiti sve elemente od značaja fazu verifikacije
 Ograničiti model u pogledu  Verifikacija je potvrda da se za istovjetne
kompleksnosti ulaze u realni sistem i model tog sistema
 Uključiti sve bitne pretpostavke, a dobijaju identični ili prihvatljivi izlazi
zanemariti nerelevantne detalje koji  Razlika između izlaznih vrijednosti realnog
uvećavaju kompleksnost sistema i modela na iste inhibicije je
 Koristiti za modelovanje potvrđene posljedica aproksimacija
alate i pristupe  Uvedene aproksimacije moraju da budu
takve da ne dovode u pitanje ponašanje
sistema i relevantnost rezultata modela

17
Teorija sistema
MODEL I REALAN SISTEM

DETERMINISTIČKI I STOHASTIČKI MODEL SISTEMA

 Deterministički je sistem kod kojega se za iste ulaze i nepromijenjeno stanje sistema dobijaju uvijek
isti izlazi
 U protivnom model sistema je stohastički

STATIČKI I DINAMIČKI MODELI

 Statički modeli su modeli sistema u ravnotežnom stanju, rezultati nijesu vremenska funkcija
 Dinamički modeli su modeli kod kojih izlazi zavise od stanja sistema koje se može mijenjati u
vremenu. Izlazi su vremenski zavisni i oslikavaju promjenjljivost prirode sistema u finkciji vremena

18
Teorija sistema

KARAKTERISTIKE SISTEMA

Hijerarhičnost sistema
Dinamičnost sistema
Otvorenost sistema
Upravljivost sistema

19
Teorija sistema
Hijerarhičnost sistema
Svaki sistem moguće je
dekomponovati na podsisteme i
elemente. Istovremeno, svaki sistem
je dio nekog šireg sistema.
Hijerarhičnost se mora uzeti u obzir
prilikom istraživanja: ponašanja,
funkcionisanja, razvoja i izgradnje i
upravljanja sistemima.

Dinamičnost sistema
Pod dinamičnošću sistema podrazumijeva se da se veze između
elemenata sistema ostvaruju razmjenom energije, materije i
informacija. Ukoliko je ova razmjena između elemenata sistema
značajna za njegovo postojanje, tada se govori o dinamičkim
sistemima. Za razliku od njih, kod statičkih sistema dinamika između
elemenata unutar sistema nije primarna za njihovo postojanje.
20
 Teorija sistema
Otvorenost sistema

Otvorenost predstavlja komunikaciju između

elemenata sistema i elemenata iz njegovog
okruženja. Ova komunikacija ostvaruje se
razmjenom energije, materije i informacija.
Odatle potiče i podjela na otvorene i zatvorene
sisteme. Otvoreni sistemi imaju vezu sa
spoljnim okruženjem, dok kod zatvorenih
sistema postoji izvjesna veza, ali ona nije
značajna za njihovo postojanje.

Upravljivost sistema

Upravljivost sistema označava mogućnost njegove regulacije. To znači da se sistem ponaša u skladu sa
zahtjevima upravljača. Polazeći od mjesta upravljača, koji reguliše ponašanje sistema, razlikuju se
samoupravljivi sistemi i sistemi kojima se upravlja van sistema. Samoupravljive sisteme karakteriše postojanje
upravljačkog podsistema koji reguliše ponašanje sistema u cjelini.
21
Kratki rezime
1. Šta je to sistemski pristup ?
2. Šta je cilj opšte teorije sistema ?
3. Šta je to sistem ?
4. Šta mogu da budu objekti u sistemu ?
5. Kako se objekti u modelu nekog sistema opisuju ?
6. Šta karakteriše svaki sistem?
7. Šta je to stanje sistema ?
8. Šta je entropija sistema?
9. Kako se dijele modeli sistema u pogledu vremenske zavisnosti stanja sistema?
10. Koja je razlika između realnog sistema i model sistema?
11. Zašto modelujemo realne sisteme?
12. Zašto verifikujemo modele sistema, moramo li to da radimo?
22