1)Część pierwsza :"Słowne formułowanie myśli"

Rozdział I )Mowa
znak - jest to taki spowodowany przez kogoś dostrzegalny układ rzeczy ,z którym według jakiś wyraźnie
ustalonych ,bądź zwyczajowo ukształtowanych reguł wiązać należy myśli o określonej treści
substrat materialny znaku - jest to sam układ rzeczy czy zjawisko bez przypisanych reguł znaczeniowych
,które by nakazywały wiązać z tym substratem myśli o określonej treści
oznaka - oznaką jakiegoś stanu rzeczy czy zdarzenia nazywamy wszystko to ,co współwystępując z owym
stanem rzeczy czy zdarzeniem powołuje skierowanie nań czyjejś myśli ,choć nie istnieją reguły
znaczeniowe ,które by takie skierowanie myśli nakazywały
funkcje języka:
 funkcja opisowa - wypowiedzi o pewnym kształcie jako środkiem opisu ,że tak jest albo tak a tak nie jest
 funkcja ekspresyjna - polega na wyrażaniu przez wypowiedzi naszych przeżyć różnego rodzaju ,uczuć i
pragnień
 funkcja sugestywna - jest wtedy ,gdy wypowiedź w stosunku do jej odbiorcy oddziałuje jako bodziec do
określonego zachowania się
 funkcja performatywna - poprzez wygłoszenie tych wypowiedzi w określonym układzie życia
społecznego dokonuje się takich aktów o charakterze umownym , konwencjonalnym jak np. nadanie
imienia
idiomaty - wyrażenia złożone ,które mają swoiste znaczenia odmienne niż te ,które wyznaczałoby zwykłe
znaczenie wyrazów składowych
kategorie synktatyczne - kategorie wyrażeń ,wyróżnianych ze względu na ich rolę w budowaniu wyrażeń
złożonych
funktor - jest to wyraz lub wyrażenie ,które nie jest zdaniem ani nazwą ,lecz służy do wiązania nazw czy
zdań w wyrażenia bardziej złożone
argumenty funktora - są to wyrazy czy wyrażenia ,które są przez dany funktor wiązane w złożoną całość
rodzaje funktorów:
 funktory zdaniotwórcze - wiążą wyrażenia składowe w zdanie n.p"śpi"(z:n) --> Jan śpi , "ogląda" (z:nn) -
-> Jan ogląda telewizję ,"nie jest tak,że"(z:z) --> Nie jest tak ,że Jan śpi , "chociaż…to…"(z:zz) -->
Chociaż Jan śpi ,to Piotr czuwa
 funktory nazwotwórcze - wiążą wyrażenia składowe w nazwę np."zielony"(n:n) --> zielony trawnik
,"nad"(n:nn) --> most nad rzeką ,"między…a…"(n:nnn) --> most między Warszawą ,a Pragą
 funktory funktotwórcze - wiążą funktory w funktory złożone (przysłówki - z:n:z:n)
 funktory o argumentach zdaniowych - wiążą ze sobą zdania
 funktory o argumentach nazwowych - wiążą ze sobą nazwy

Rozdział II)Nazwy
nazwa - jest to wyraz ,albo wyrażenie ,które nadaje się na podmiot lub orzecznik orzeczenia imiennego w
zdaniu
dysygnat - jest to przedmiot dla którego dana nazwa jest znakiem (z punktu widzenia semantyki)
rodzaje nazw :
 nazwy konkretne - takie nazwy ,które są znakami dla rzeczy albo osób ,ewentualnie dla czegoś ,co
wyobrażamy sobie jako rzecz lub osobę
 nazwy abstrakcyjne :
o takie nazwy ,które nie są znakami rzeczy czy osób zni vzegoś ,co sobie jako rzecz wyobrażamy
o wskazują one na pewną cechę wspólną wielu przedmiotom (n.p. "białość") ,na pewne zdarzenie
czy stan rzeczy (n.p. "płacz") albo na pewien stosunek między przedmiotami (n.p. "braterstwo")
 nazwy indywidualne - to takie nazwy ,które nadajemy poszczególnym ,tym a nie innym przedmiotom
,nie przypisując przez to samo danemu przedmiotowi takich czy innych właściwości wyróżniających go
 nazwy generalne - nazwy ,które nadajemy przedmiotom ze względu na jakieś cechy , które te
przedmioty posiadają
 nazwy zbiorowe (kolektywne )- nazwy ,których desygnatami są nie poszczególne rzeczy ,lecz agregaty
złożone z poszczególnych rzeczy
 nazwy ogólne - takie ,które mają więcej niż jeden desygnat
 nazwy jednostkowe - takie ,które mają tylko jeden desygnat
 nazwy puste - takie ,które nie mają desygnatów
 nazwy proste - składają się z jednego wyrazu
 nazwy złożone - składają się z wielu wyrazów
treścią jakiejś nazwy generalnej - nazywamy taki zespół cech ,na podstawie którego osoba używająca danej
nazwy we właściwy dla danego języka sposób osoba gotowa jest uznać jakiś dowolny przedmiot za
dysygnat tej nazwy ,jeśli stwierdzi w nim te cechy łącznie ,a przy stwierdzeniu brak którejś z nich -
odmówić dysygnatu tej nazwy
 konstytutywny zespół cech - taki zespół cech ,który już wystarcza do tego ,by odróżnić dysygnaty danej
nazwy od innych przedmiotów
 cechy konstytutywne (czasami nazywane cechami istotnymi) - cechy tworzące konstytutywny zespół
cech
 cechy konsekutywne - pozostałe cechy względem cech konstytutywnych
 treść leksykalna - zespół cech konstytutynych ,które można uznać za najprościej wyjasniające o co
chodzi
supozycje :
 supozycja prosta - nazwa może być używana w wypowiedzi jako znak dla poszczególnego przedmiotu
tego właśnie rodzaju ,jako znak dla określonego desygnatu tej nazwy
 supozycja formala - wyraz może być nazwą dla całego gatunku przedmiotów (nazwa staje się
abstrakcyjna)
 supozycja materialna - użycie jakiegoś wyrazu jako znaku dla niego sam
rodzaje zboirów :
 zbiór w sensie kolektywnym (agregat) - zbiór w sensie całość powstała z łącznego ujęcia części
 zbiór w sensie dystrybutynym (klasa) - zbiór w rozumieniu wszystkie z osobna brane przedmioty mające
jakąś wspólną cechę

Rozdział III)Stosunki pomiędzy zakresami nazw

stosunki pomiędzy dwoma nazwami S i P (bez nazw pustych) :
 stosunek zamienności zakresów - istnieją przedmioty ,które są jednocześnie desygnatami nazwy S i P
,lecz lecz nie ma takich desygnatów nazwy S ,które nie byłyby desygnatami nazwy P i nie ma takich
desygnatów nazwy P ,które nie są S (np, S = jedno z czterech najludniejszych miast nad Wisłą ,P =
miasto nad Wisłą mające uniwersytet)

 stosunek podrzędności zakresu nazwy S względem zakresu nazwy P - istnieją przedmioty które są
desygnatami i nazwy S ,i nazwy P , nie ma takich przemiotów ,które byłyby S nie będąc zarazem P ,ale
są takie ,które są desygnatami P ,choć nie są S (np. S = wrobel ,P = ptak)

 stosunek nadrzędności zakresu nazwy S względem zakresu nazwy P - istnieją przedmioty które są
desygnatami nazwy S i nazwy P ,prócz tego są przedmioty będące desygnatami nazwy S ,które nie są
desygnatami nazwy P ,lecz nie ma takich ,które byłyby desygnatami P nie będąc desygnatami S (np.S =
lekarz ,P = chirurg)
 stosunek krzyżowania się zakresów - istnieją S ,które są zarazem P ,istneją S ,które nie są P , oraz P
,które nie są S (np. S = student ,P = inwalida)

 stosunek wykluczania się zakresów - istnieją S ,które nie są P ,istnieją P ,które nie są S, natomiast nie
istnieją takie przedmioty ,które byłyby desygnatami i nazwy S i zarazem nazwy P (np. S = nos ,P =
pięść)

o sprzeczność zakresów 2 nazw zachodzi ,gdy mamy jakąś nazwę i nazwę w stosunku do tej
pierwszej negatywną np. sędzia i niesędzia
o przeciwieństwo zakresów 2 nazw zachodzi ,gdy nazwy te nie mają wspólnech dysygnatów ,a
zakresy obu tych nazw łącznie nie tworzą klasy uniwersalnej np. słowik i osioł
Rozdział IV)Definicje
rodzaje definicji :
 definicja sprawozdawcza :
o to definicja ,która wskazuje ,jakie znaczenie ma czy też miał kiedyś definiowany wyraz w
pewnym języku
o ma odtwarzać takie znaczenie wyrazu ,jakie ma on w danym języku ,a więc jeśli definiowany
wyraz nie ma wyraźnej treści ,jest nazwą nieostrą ,to definicja sprawozdawcza musi tę nieostrość
zachować
 definicja projektująca - to definicja .która ustala znaczenie jakiegoś słowa na przyszłość , w
projektowanym sposobie mówienia
o jest definicją konstrukcyjną ,jeżeli ustala znaczenie pewnego wyrazu na przyszłość nie licząc się
z dotyczczasowym znaczeniem tego wyrazu ,gdy jakieś w ogóle przedtem posiadał
o jest definicją regulującą ,jeśli ustala na przyszłość wyraźne znaczenie pewnego wyrazu , licząc
się z dotychczasowym ,niedostatecznie określonym znaczeniem tego wyrazu
 definicja sprawozdawcza :
o to definicja ,która wskazuje ,jakie znaczenie ma czy też miał kiedyś definiowany wyraz w
pewnym języku
o ma odtwarzać takie znaczenie wyrazu ,jakie ma on w danym języku ,a więc jeśli definiowany
wyraz nie ma wyraźnej treści ,jest nazwą nieostrą ,to definicja sprawozdawcza musi tę nieostrość
zachować
 definicja projektująca - to definicja .która ustala znaczenie jakiegoś słowa na przyszłość , w
projektowanym sposobie mówienia
o jest definicją konstrukcyjną ,jeżeli ustala znaczenie pewnego wyrazu na przyszłość nie licząc się
z dotyczczasowym znaczeniem tego wyrazu ,gdy jakieś w ogóle przedtem posiadał
o jest definicją projektującą ,jeśli ustala na przyszłość wyraźne znaczenie pewnego wyrazu licząc
się jednak z dotychczasowym ,niedostatecznie określonym ,znaczeniem tego wyrazu
części definicji :
 definiendum - wyrażenie ,którego sens nie jest znany lub którego sens nie jest wyraźny
 definiens - wyrażenie ,którego sens jest znany i za pomocą którego kreślamy nienane definiendum
 spójka definicyjna o charakterze równości ,łącząca wyrażenie definiowane z wyrażeniem definiującym
rodzaje stylizacji :
 stylizacja przedmiotowa (definicja realna) - zdanie ,które zawiera jednoznaczną charakterystykę jakiegoś
przedmiotu czy przedmiotów pewnego rodzaju ,wskazując cechy im i tylko im wspólne np."bursztyn jest
naturalną żywicą skamieniałą"
 stylizacja metajęzykowa (definicje nominalne) - dostarcza informacje o tym ,jakie inne wyrażenie jest
wyrażeniem równoznacznym z wyrażeniem definiowanym np. "słowo materialista znaczy to samo ,co
wyrażenie :człowiek ,który uznaje istnienie jedynie materii"
 stylizacja semantyczna (definicja stylizacji semantycznej) - zdanie ,które głosi ,że pewien wyraz czy
wyrażenie oznacza pewien przedmiot lub odnosi się do przedmiotu określonego rodzaju ,do rzeczy
,wyrażeń itd. np."słowo słód oznacza wszelkie zboże sztucznie kiełkowane"
błędy definicyjne :
 definiowanie "ignotum per ignotum" - nieznane przez nieznane
 błędne koło :
o definiowanie "idem per idem" - w definicji równościowej wyraz definiowany nie może
występować w części stanowiącej definiens ("to samo przez to samo")
o błędne koło pośrednie - jeżeli wyraz A definiujemy używając wyrazu B , wyraz B za pomocą
wyrazu C,a w końcu okazuje się ,że ów wyraz C wymaga zdefiniowania przez wyraz A
 krzyżowanie się zakresów definiendum i definisa (w przypadku definicji sprawozdawczej - muszą być
zamienne) :
o definicja za szeroka - jeżeli zakres definiensa obejmuje także jakieś przedmioty nie należące do
zakresu definiendum ("Prokurator jest to pracownik prokuratury")
o definicja za wąska - zakres definiensa nie obejmuje wszystkich przedmiotów należących do
zakresu definiendum
 błąd przesunięcia kategorialnego :
o zakresy defieniensa i definiendum wykluczają się - w definiensie podajemy jako określenie
rodzajowe genus zasadniczo odmienny od tego ,który należałoby wskazać ,by właściwie określić
obiekty definiowane przy przyjęciu dotychczasowego znaczenia definiendum (np. "czerń to tyle
co rzecz czarna" --> czerń nie może być rzeczą bo to jest cecha różnych czarnych rzeczy)
 definiens ma podawać znaczenie definiendum w możliwie najprostszy sposób (poręczone przepisami
prawnymi)

Rozdział V)Zdanie
zdanie w sensie logicznym - wyrażenie ,które jednoznacznie stwierdza ,że tak a tak nie jest albo ,że tak a tak
jest (można o nim powiedzieć ,że jest prawdziwe albo fałszywe) ;tylko zdania oznajmujące ;musi być przez
nas rozumiana w jedym znaczeniu
zdarzenie - fakt ,że rzecz czy osoba R w momencie T wykazywała własność W ,a w innym momencie T1 tej
własności nie wykazywała
stan rzeczy - to fakt ,że rzecz czy osoba R w okresie od momentu T do momentu T1 nieprzerwanie
wykazywała własność W
wartość logiczna zdania - prawdziwość albo fałszywość zdania
 zdanie prawdziwe - zdanie ,które opisuje rzeczywistość taką jaka ona jest
 zdanie fałszywe - zdanie ,które opisuje rzeczywistość inaczej jak się ona ma
 zdanie analityczne - zdanie ,którego prawdziwość jest oczywista ze względu na samo znaczenie użytych
w nim słów ,zdanie ,któremu nie można zaprzeczyć bez naruszenia reguł określających w danym języku
znaczenie użytych w nim słów
wypowierdź niezupełna - takie wyrażenie ,które samo przez się nie jest zdaniem w sensie logicznym ,lecz o
tyle spełnia rolę zdania w sensie logicznym ,o ile słuchacz zdaje sobie sprawę z penych domyślnych
uzupełnień wypowiedzi ,pominiętych przez mówiącego
funkcja zdaniowa - takie wyrażenie zawierające zmienne ,które to po dokonaniu odpowiednich podstawień
na miejsce zmiennych staje się zdaniem w sensie logicnym
 kwantyfikator ogólny - znak oznaczający ,że dla wszystkich podstawień w miejsce zmiennej zdanie w
sensie logicznym jest prawdziewe (pi)
 kwantyfikator szczegółowy - znak oznaczający ,że dla wszystkich podstawień w miejsce zmiennej zdanie
w sensie logicznym jest fałszywe (sigma)
rodzaje zdań logicznych :
 zdanie wewnętrznie kontradyktoryczne - zdanie ,którego fałszywość jest oczywista ze względu na samo
znaczenie użytych w nim słów
 zdanie syntetyczne - zdanie ,którego wartość logicznej nie możemy poznać bez odwołania się do
doświadczenia
 zdanie złożone - takie zdanie ,w obrębie którego występuje część będąca odrębnym zdaniem (składa się
z funktora zdaniotwórczegao uzupełnionego przez 1 lub 2 argumenty zdaniowe)
 zdanie egzystencjalne - zdania orzekające o istnieniu przedmiotów jakiegoś rodzaju
 zdanie proste - zdanie ,którego żadna część nie jest odrębnym zdaniem (nie ma funktorów
zdaniotwórczych od argumentów zdaniowych)
 zdania atomiczne - zdanie orzekające ,że jakieś indywiduum czy jednostka oznaczona nazwą
indywidualną ,przynależy albo nie nie przynależy alba nie przynależy do określonej klasy A
 zdania subsumcyjne - zdanie orzekające ,że jakaś klasa A w całości czy w części zawiera się lub nie
w jakiejś klasie B
o zdanie ogólno - twierdzące - "Każde S jest P"
o zdanie ogólno - przeczące - "Żadne S nie jest P"
o zdanie szczegółowo - twierdzące - "Niektóre S są P"
o zdanie szczegółowo - przeczące - "Niektóre S nie są P"

Rozdział VI )Funktory prawdziwościowe a spójniki międzyzdaniowe mowy potocznej

1.Pojęcie funktora prawdziwościowego
funktor prawdziwościowy - jest to taki funktor zdaniotwórczy o argumentach zdaniowych , przy którym na
podstawie samej tylko wartości logicznej jego argumentów zdaniowych , można określić jaka jest wartość
logiczna całego zdania zbudowanego przy pomocy tego funktora :
funktory prawdziwościowe od jednego argumentu zdaniowego :
p f1 f2 f3 f4
(argument (p) (p) (p) (p)
zdaniowy)
1 1 1 0 0
0 1 0 1 0
f3 (p) - funktor negacji :
p Np
1 0
0 1
funktory prawdziwościowe od 2 argumentów zdaniowych :
 funktor koniunkcji - oznaczamy znakiem
p q pq
1 1 1
1 0 0
0 1 0
0 0 0
 funktor alternatywy nierozłącznej - oznaczany jest znakiem \/
p q p\/q
1 1 1
1 0 1
0 1 1
0 0 0
 funktor alternatywy rozłącznej - oznaczony jest znakiem
p q pq
1 1 0
1 0 1
0 1 1
0 0 0
 funktor dysjunkcji - oznaczamy znakiem /
p q p/q
1 1 0
1 0 1
0 1 1
 0 0 1
 funktor równoważności - znaczamy znakiem =

p q p=q
1 1 1
1 0 0
0 1 0
0 0 1
 funktor implikacji - oznaczamy znakiem
 poprzednik - zdanie przed znakiem
 następnik - zdanie po znaku
p q pq
1 1 1
1 0 0
0 1 1
0 0 1
relacje pomiędzy funktorami :
 p q = (p = q)
 p q = (p q)
 p q = p\/q
negacja ("Nie" , "Nieprawda ,że" itd.):
 myślenia :
 para zdań względem siebie sprzecznych - taka para zdań ,w którym jedno jest negacją
drugiego("Wszyscy studenci lubią logikę" - "Nie jest tak ,że każdy student lubi logikę")
 podstawowe zasady zasada sprzeczności :
o 2 zdania względem siebie sprzeczne nie mogą być oba prawdziwe
o p : (p p)
 zasada wyłączonego środka :
o 2 zdania względem siebie sprzeczne nie mogą być oba prawdziwe
o p : p\/ p
 zasada podwójnego przeczenia :
o negacja negacji jakiegokolwiek zdania ma taką samą wartość logiczną ,jak to zdanie ,które
zostało podwójnie zanegowane
o p : p = ( p)
 para zdań względem siebie przeciwnym - zdania ,które mają taką właściwość ,że prawdziwość
któregokolwiek z nich przzesądza o fałszywości drugiego ("Jan jest niewidomy" - "Jan jest lotnikiem")
koniunkcja (""i" , "oraz" , "a")
 znaczenia słowa "i" :
 znaczenie koniunkcyjne - A jest B i C (przedmiot czy przedmioty A należą do klasy B oraz do klasy
C)
 znaczenie enumeracyjne - A i B są C (przedmiot czy przedmioty A oraz przedmiot czy przedmioty B
należą do klasy C)
 znaczenie syntetyzujące - A i B razem wzięte to C (A - żołnierz ,B - poeta)

alternatywa nierozłączna ,alternatywa rozłączna ,dysjunkcja

 funktor alternatywy nierozłącznej - "lub"("Nabywca otrzymał części zamienne lub bon na bezpłatną
naprawę")
 funktor alternatywy rozłącznej - "albo"("Nabywca otrzymał części zamienne albo bon na bezpłatną
naprawę")
 funktor dysjunkcji - "bądź…bądź…"("Nabywca otrzymał bądź części zamienne ,bądź bon na bezpłatną
naprawę")
równoważność ("zawsze i tylko wtedy ,gdy …")
 spójnika "zawsze i tylko wtedy ,gdy …" używa się w mowie potocznej do połączenia takich 2 zdań o tej
samej wartości logicznej ,które są ze w jakiś sposób powiązane treściowo
 nie każde 2 zdania rownoważne są równoznaczne :
o x:x A=x B
o "Sekcja zwłok noworodka x ujawni powietrze w płucach zawsze i tylko gdy noworodek urodził
się żywy "
implikacja i stosunek wynikania ("jeżeli …to…")
 spójnika "jeżeli …to …" używa się w mowie potocznej do połączenia takich 2 zdań o tej samej wartości
logicznej ,które są ze w jakiś sposób powiązane treściowo
 ze zdania p wynika zdanie q wtedy i tylko wredy ,gdy :
o implikacja zbudowana ze zdania p jako poprzednika i ze zdania q jako następnika jest prawdziwe
oraz
o prawdziwość tej implikacji opiera się na jakimś związku między tym ,co głosi zdanie p,a tym ,co
głosi zdanie q
 rodzeje związków między p i q :
 związek przyczynowy - "Jeśli długo padają deszcze ,to gliniaste drogi stają się
trudne do przebycia"
 związek strukturalny - "Jeśli patrzę w kierunku Gwiazdy Polarnej , to po lewej
ręce mam las ,za którym schowało się słońce"
 związek tetyczny - "Jeśli kto z winy swojej wyrządził drugiemu szkodę ,to według
art.145 kod. cyw. obowiązany jest do jej naprawienia"
 wynikanie logiczne :
o jeżeli z poprzednika implikacji wynika jej następnik ,to poprzednik nazywamy racją ,a następnik
implikacji zazywamy następstwem
o możliwości wartości logicznej racji i następstwa zdania "Jeśli Piotr jest bandytą ,to Piotr jest
przestępcą" :
 racja prawdziwa i następstwo prawdziwe
 racja fałszywa i następstwo prawdziwe
 racja fałszywa i następstwo fałszywe

Rozdział VII)Podstawowe pojęcia dotyczące relacji

stosunki (relacje) - zdania mające budowę x R y (przedmiot x pozostaje w stosunku R do przedmiotu y)
 poprzednik stosunku - wszystko to ,o czym w opisie stosunku może być mowa na pierwszym miejscu
 następnik relacji - wszysko to ,o czym w opisie stosunku może być mowa na drugim miejscu
 dziedzina - przedmioty ,które aktualnie są poprzednikami danego stosunku i tworzą pewną klasę
 przeciwdziedzina - przedmioty ,które aktualnie są następnikami danego stosunku i tworzą pewną klasę
 stosunek odwrotny - jeżeli w każdym przypadku ,gdy pewien stosunek R1 zachodzi między jakimś
poprzednikiem x a następnikem y ,zachodzi również stosunek R2 między tym y a tym x mówimy ,że
stosunek R2 jest stosunkiem odwrotnym względem stosunku R1
rodzaje stosunków :
 stosunek symetryczny - taki stosunek ,który w każdym przypadku ,jeśli zachodzi między pewnym
poprzednikiem ,a następnikiem ,to zachodzi rónież pomiędzy następnikiem ,a poprzednikiem
 stosunek asymetryczny - taki stosunek ,który w każdym przypadku ,jeśli zachodzi między pewnym
poprzednikiem ,a następnikiem ,to nie zachodzi rónież pomiędzy następnikiem ,a poprzednikiem
 stosunek niesymetryczny - taki stosunek ,który nie jest ani stosunkiem symetrycznym ani stosunkiem
niesymetrycznym
 stosunek wynikania (pomiędzy zdaniami) :
o stosunek wynikania - stosunek niesymetryczny ,bo jeśli ze ze zdania p wynika zdanie q ,to wcale
nie wiadomo stąd ,czy ze zdania q wynika zdanie p
o stosunek równoważności - stosunek symetryczny ,bo jeśli w każdym przypadku ,w którym zdanie
p jest równoważne zdaniu q ,zdanie q jest rónoważne zdaniu p
 stosunek przechodni - stosunek ,który ma taką własność ,że w każdym przypadku ,jeśli zachodzi on
między jakiś x a jakimś y oraz między tymże y a jakimś z ,to zachodzi on również między x a z
,niezależnie od tego jakie x,y,z wzięto pod uwagę
 stosunek atranpozytywny - stosunek ,który ma taką własność ,że w każdym przypadku ,jeśli
zachodzi on między jakiś x a jakimś y oraz między tymże y a jakimś z ,to nie zachodzi on między x a z
,niezależnie od tego jakie x,y,z wzięto pod uwagę
 stosunek spójny w danej klasie przedmiotów - taki stosunek ,który zachodzi w jednym lub drugim
kierunku między między każdymi dowolnie wybranymi elementami tej klasy
 stosunek porządkujący w danej klasie przediotów - taki stosunek ,który pozwala ustawić wszystkie
przedmioty należące do danej klasy w jeden szereg ,w którym każdy przedmiot będzie zajmować
określone ,to ,a nie inne miejsce .Aby jakiś stosunek był stosunkiem porządkującym w pewnej klasie
przedmiotów ,musi on być zarazem :
o stosunkiem asymetrycznym
o stosunkiem przechodnim
o stosunkiem spójnym w danej klasie

Rozdział X)Pytania i odpowiedzi

rodzaje pytań :
 pytania niezawisłe - pytania takie po których stawia się znak zapytania (nie są zdaniami w sensie
logicznym)
 pytania zawisłe - pytania są zdaniami w sensie logicznym stwierdzającymi fakt ,że ktoś zapytał bądź
zapyta
 pytania do rozstrzygnięcia - to takie pytania ,na które należy udzielić odpowiedzi "tak" albo "nie" (jest
tak zbudowane ,że przed jakimś zdaniem oznajmującym stawiamy partykułę pytajną)
 pytanie do uzupełnienia - takie pytania ,w których odpowiedź polegać ma odpowiednim wypełnieniu
luki (niewiadomej pytania) ,która by powstała w pytaniu ,gdyby usunąć partykułę pytajną
o zakres niewiadomej pytania - zbiór tych wyrażeń ,które można wstawić na miejsce niewiadomej
pytania zgodnie z tym ,czego pytanie dotyczy
 pytania podchwytliwe - pytania ,w których pytający zmierza do uzyskania odpowiedzi ,z której w sposób
niepostrzeżony dla odpowiadającego wynika coś ,czego odpowiadający zeznać nie chciał
 pytania sugestywne - pytania ,które mogą niepostrzeżenie narzucić odpowiadającemu jakąś określoną
odpowiedź wtedy gdy nie jest on pewny jak odpowiedzieć na pytanie
budowa pytania :
 partykuła pytajna - kto? ,kiedy? itd.
 osnowa pytania (datum quaestionis) - ta część odpowiedzi ,która zawarta jest w postawionym pytaniu
o założenia pytania - twierdzenia ,które zakłada się stawiając jakieś pytanie (pytanie ,które opiera
się na fałszywych założeniach jest pytaniem niewłaściwie postawionym)
rodzaje odpowiedzi :
 odpowiedź właściwa - na dane pytanie do uzupełnienia nazywamy każde zdanie powstałe przez
uzupełnienie osnowy pytania jakimś wyrażeniem należącym do zakresu niewiadomej tego pytania
 odpowiedź niewłaściwa - nazywamy odpowiedź ,która niewiadomą pytania zastąpiono wyrażeniem nie
należącym do zakresu niewiadomej pytania
 odpowiedź całkowita - odpowiedź ,która stanowi odpowiedź właściwą ,albo nie jest odpowiedzią
właściwą ,ale z której jakaś odpowiedź właściwa wynika
 odpowiedź częściowa - odpowiedź ,która choć nie kieruje nas na tę czy inną odpowiedź właściwą ,to
jednak tyle jest warta ,że pewne odpowiedzi właściwe pozwala wykluczyć
Rozdział XI)Przyczyny nieporozumień
homonim - słowo o wielu znaczeniach
rodzaje wieloznaczności słów i zwrotów językowych :
 pomieszanie supozycji :
o supozycja prosta - nazwa może być używana w wypowiedzi jako znak dla poszczególnego
przedmiotu tego właśnie rodzaju ,jako znak dla określonego desygnatu tej nazwy
o supozycja formala - wyraz może być nazwą dla całego gatunku przedmiotów (nazwa staje się
abstrakcyjna)
o supozycja materialna - użycie jakiegoś wyrazu jako znaku dla niego sam
 podwójna rola znaczeniowa zwrotów czasownikowych :
o znaczenie aktualne - zwrot czasownikowy oznacza ,że dana czynność jest czy była wykonywana
w tym momencie ,o którym mówimy
o znaczenie potencjalne - zwrot czasownikowy znaczy tyle ,że w okresie czasu ,który mamy na
myśli ,ktoś czy coś ma zdolność czy skłonność do wykonywania danej czynności
 wieloznaczności związane ze słowami okazjonalnymi (ja ,ty ,oni)
konsekwencje wieloznaczności słów :
 błąd ekwiwokacji - polega na tym ,że pewna osoba w jednym i tym samym rozumowaniu kilkakrotnie
używa pewnego słowa wieloznacznego w coraz to innym znaczeniu ,mylnie uznając ,że słowa są
jednoznaczne
 logomachia (spór słowny) - dyskusja ,w której każdy nadaje inne znaczenie użytym słowom
rodzaje wieloznaczności wypowiedzi złożonych :
 zdania nie są zdaniami w sensie logicznym
 problemy z określeniem czy wypowiedź ma charakter szczegółowy czy ogólny
 nieporozumienia co do tego ,czy wypowiedź dotyczy elementów pewnej klasy ,czy agregatów złożonego
z tych elementów
 wieloznaczność budowy składniowej wypowiedzi złożonej
 nieporozumienia spowodowane nieumiejętnym posługiwaniem się słowami "tylko" lub "nie"
 nieporozumienia ,gdy pewna wypowiedź wieloznaczna nabiera różnych znaczeń w zależności od
sposobu jej wygłoszenia
konsekwencje wieloznaczności wypowiedzi złożonych :
 amfibologia - błąd amfibologii popełnia osoba ,która wygłasza wypowiedź wieloznaczną ze względu na
składnię tej wypowiedzi ,nie zdając sobie sprawy z tej wiloznaczności sprawy
 błąd figuralnego myślenia - polega na tym ,że ktoś pewne zwroty obrazowe sformułowane przez siebie
czy przez kogoś innego bierze w znaczeniu dosłownym i wysnuwa dziwne i fałszywe konsekwencje

2)Część druga :"Uzasadnianie twierdzeń"

Rozdział XII)Uzasadnianie bezpośrednie
postulat racji dostatecznej - domaga się abyśmy niczemu bezpodstawnie nie dawali wiary ,ale byśmy za
prawdziwe przyjmowali tylko takie zdania ,które zostały przez innych lub przez nas samych należycie
uzasadnione
uzasadnienie bezpośrednie - sądy wyrażane w zdaniach ,które podajemy za prawdziwe są uzasadnione
naszymi doznaniami lub są oparte bezpośrednio oparte na doświadczeniu
uzasadnienie pośrednie - sądy wyrażane w zdaniach ,które podajemy za prawdziwe są uzasadnione w ten
sposób ,że są wywnioskowane z innych zdań przyjętych poprzednio za prawdziwe
wrażenie - każdy z elementów niezróżnicowanych ,jednorodnych ,na jakie rozłożyć można treść każdego
meldunku o otaczającym świecie ,otrzymanego za pośrednictwem organów zmysłowych
spostrzeżenie - przeżycie składające się z :doznania wrażeń i pewnego przeświadczenia odnoszącego się do
tych wrażeń (doznanie wrażeń to odbicie jakiegoś fragmentu rzeczywistości w czyjejś świadomości)
 spostrzeżenie zewnętrzne - zmysłowe ,dotyczące świata zewnętznego
 spostrzeżenie wewnętrzne -czyli introspekcyjne ,w którym zwracamy się ku przebiegom zachodzącym w
naszej własnej świadomości
obserwacja - jest to dochodzenie na podstawie rozmyślnego spostrzegania do sądów ,które mają być
odpowiedzią na pewne ,w danej chwili stawiane sobie pytanie
eksperyment - jesy to złożona czynność polegająca na tym ,że wytwarzamy przedmiot czy zjawisko w tym
celu ,by je obserwować ,i tej obserwacji dokonujemy

Rozdział XIII)Wnioskowanie dedukcyjne i jego podstawy logiczne

A)Pojęcia ogólne
wnioskowanie - jest to proces myślowy polegający na tym ,że ktoś przyjmując pewne zdanie lub kilka zdań
za prawdziwe dochodzi na tej podstawie do przeświadczenia o prawdziwości innego zdania
przesłanki - zdania ,na których podstawie uznajemy inne zdania za prawdziwe ,czyli te zdania od których
zaczyna się wnioskowanie
 przesłanka entymematyczna - domoślna przesłonka wnioskowania (zatrzymana w umyśle)
funkcja zdaniowa - funkcja zdaniowa zbudowana ze stałych logicznych oraz ze zminnych
prawo logiczne - taka funkcja logiczna ,która przy dokonywaniu wszelkich składnych podstawień za
występujące w niej zmienne zmienia się w zdanie prawdziwe
rodzaje praw logicznych :
 prawo transpozycji :
o p ,q :(p q) ( q p)
o ponieważ :Jeżeli p ,to q ,więc : Jeżeli nie jest tak że q ,to nie jest tak ,że p
o "Jeżeli pada deszcz ,to jest mokro" --> "Jeżeli nie jest tak ,że jest mokro ,to nie jest tak ,że pada
deszcz"
 prawo kontrapozycji zdań typu S a P :
o S ,P :S a P = nie - P a nie - S
o ponieważ :S a P ,więc nie - P a nie - S
o "Każdy samochód jest pojazdem" --> "Każdy nie - pojazd jest nie - samochodem"
wynikanie logiczne - z pierwszego zdania zdania drugiego ,jeśli jakieś zdanie powstaje przez właściwe
podstawienie jakichś wyrażeń na miejsce zmiennych występujących w poprzedniku prawa logicznego o
postaci implikacji ,a inne zdania powstają przez przez takie samo podstawienie w następniku takiego prawa
wnioskowanie dedukcyjne - takie wniskowanie ,z którego przesłanek wynika logicznie jego wniosek
(przesłanka czy koniunkcja przesłanek jest racją ,a wniosek następstwem wynikającym z tej racji)
wnioskowanie dedukcyjne entymematyczne - wnioskowanie ,w którym z wypowiedzianych przesłanek
wniosek nie wynika logicznie ,ale wynika on logicznie z koniunkcji przesłanek wypowiedzianych i pewnych
przesłanek domyślnych
B)Prawa logiczne ze zmiennymi zdaniami
 pierwsze prawo de Morgana (dotyczy negowania koniunkcji) :
o p ,q : (p q) = ( p + q)
o ponieważ :nie jest tak że zarazem p i q
więc :nie jest tak ,że p - lub - nie jest tak ,że q
i odwrotnie
o "Jeśli nieprawda ,że Jan jest miły i usłużny ,więc nie jest tak ,że Jan jest miły ,lub nieprawda , że
Jan jest usłużny"
 drugie prawo de Morgana (dotyczy negowania alternatywy) :
o p ,q : (p \/ q) = ( p q)
o ponieważ :nie jest tak ,że :p lub q
więc :nie jest tak ,że p i nie jest tak ,że q
i odwrotnie
o "Nieprawda ,że oskarżony był członkiem SS lub był pracownikiem Gestapo , wynika ,że
nieprawda ,że oskarżony był członkiem SS i nieprawda ,że był on pracownikiem Gestapo"
 prawo negowania implikacji :
o p ,q : (p q) (p q)
o ponieważ :nie jest tak ,że jeżeli p to q
więc :jeżeli p ,to nie jest tak ,że q
o zdanie nieprawdziwe - "Jeśli 1 listopada jest piątek ,to 2 listopada jest niedziela" to wynika ,że
:"1 listopada jest piątek ,to 2 listopada nie jest niedziela"
transpozycja - jakiegoś zdania warunkowego nazywamy takie zdanie warunkowe ,które powstaje z
poprzedniego przez przestawienie poprzednika z następnikiem oraz zanegowanie każdego z nich
prawo transpozycji :
 prawo transpozycji :
o p ,q :(p q) ( q p)
o ponieważ :Jeżeli p ,to q ,więc : Jeżeli nie jest tak że q ,to nie jest tak ,że p
o "Jeżeli pada deszcz ,to jest mokro" --> "Jeżeli nie jest tak ,że jest mokro ,to nie jest tak ,że pada
deszcz"
sylogizm - wypowiedź o postaci zdania warunkowego mającego w poprzedniku koniunkcję 2 zdań ,w
których powtarza się pewien składnik wspólny ,następnik zaś jest zdaniem zbudowanym ze składników nie
powtarzających się w poprzedniku
prawo sylogizmu hipotetycznego :
 p ,q ,r :((p q) (q r)) (p r)
 ponieważ :jeżeli p ,to q ,
i jeżeli q ,to r ,
więc : jeżeli p to r
 "Jeżeli dany prostokąt ma boki równe ,to dany prostokąt jest kwadratem i jeśli jest kwadratem ,to jest
figurą ,której przekątne są prostopadłe"
modus ponendo ponens :
 p ,q :((p q) p) q
 ponieważ :jeżeli p ,to q
ip
więc :q
 "Warszawianom wiadomo ,że w ich mieście ,jeżeli tramwaj nosi numer 5 ,to z Placu Wolności jedzie na
Dworzec Główny ,i stwierdziwszy ,że dany tramwaj jest 5 ,wsiadają do niego na Placu Wolności pewni
są tego ,że dojadą na Dworzec Główny"
modus ponendo tollens :
 p ,q :((p q) p) q
 ponieważ :bądź p ,bądź q
ip
więc :nie jest tak ,że q
 "Jeśli wiadomo ,że z pewnej porcji gliny zostanie zrobiony wazownik ,bądź zostanie zrobiona figurka i
wiadomo ,że zostanie zrobiony wazonik to wnioskujemy ,że nie zostanie zrobiona figurka
modus tollendo tollens :
 p ,q :((p q) p) q
 ponieważ :jeżeli p ,to q
i nie jest tak ,że q
więc :nie jest tak ,że p
 "Obawiam się ,że pada deszcz .Wiadomo ,że jeżeli pada deszcz to jest mokro na dworze ,a wyglądając
na ulicę spostrzegam ,że chodniki nie są mokre ,wnioskuję więc ,że nie pada deszcz"
modus tollendo ponens :
 p ,q :((p q) p) q
 ponieważ :p lub q
i nie jest tak ,że p
więc q
 "Jeśli wiadomo ,że dane przestępstwo popełnił Jan lub popełnił Piotr i stwierdzono ,że Jan go nie
popełnił to wnioskujemy ,że popełnił je Piotr"
prawo eksportacji i importacji :
 p ,q ,r :((p q) r) = (p (q r))
 "Wiadomo ,że karabin jest gotowy do strzału i ktoś naciska na spust ,to pada strzał . Wnosić , więc
można ,że jeżeli karabin jest gotowy do strzału ,to jeżeli ktoś naciska na spust to pada strzał"
 prawo eksportacji :
o ponieważ :jeżeli zarazem p i q to r
więc :jeżeli p ,to jeśli q ,to r
 prawo importacji :
o ponieważ :jeżeli p ,to jeśli q ,to r
więc :jeżeli zarazem p i q ,to r
dylemat - wzór wnioskowania z "założenia dwojakiego"
prawo dylematu konstrukcyjnego :
 p ,q ,r :((p r) (q r) (p + q)) r
 ponieważ :jeżeli p ,to r
i jeżeli q ,to r
i p lub q
więc :r
 "Jeśli Jan pojedzie koleją ,to będzie w Wawie jutro rano i jężeli Jan poleci samolotm jutro rano i
wiadomo ,że Jan pojedzie do Wawy koleją lub samolotem więc możemy wnioskować , że będzie tam
jutro rano"
prawo dylematu konstrukcyjnego złożonego :
 p ,q ,r ,s:((p q) (r s) (p r)) (q s)
 jeżeli p to q
i jeżeli r to s
i p lub r
więc :q lub s
 "Jeżeli pójdę do kawiarni to wypiję kawę i jeżeli pójdę do restauracji to wypiję herbatę ,a wiadomo ,że
pójdę do kawiarni lub do restauracji to możemy wnioskować ,że wypiję kawę lub herbatę"
system aksjomatyczny - ogół twierdzeń teorii zdań
 aksjomat :
o zdanie przyjmowane bez dowodu
o zbudowane są ze słów przyjmowanych za wyrazy pierwsze i wyznaczają znaczenie tych słów
o do systemu wolno przyjmować jedynie twierdzenia wyprowadzone według określonych reguł
dowodowych czy to bezpośrednio z aksjomatów ,czy z twierdzeń poprzdnio w ten sposób
wyprowadzonych z aksjomatów
o mają być względem siebie :
 niezależne
 niesprzeczne
 stanowić układ zupełny
 reguły dowodowe :
o reguła podstawiania - jeżeli jako aksjomat albo twierdzenie przyjęto do systemu jakąś funkcję ,to
wolno też przyjąć funkcję ,która powstaje z pierwszej przez podstawianie w niej na miejsce
określonej zmiennej jakiejś dowolnej funkcji sformułowanej w języku danego systemu
o reguła zastępowania - jeżeli jako aksjomat albo twierdzenia przyjęto do systemu jakąś funkcję
,to wolno też przyjąć funkcję ,która powstaje z pierwszej przez zastąpienie jakiegoś jej fragmentu
wyrażeniem równoważnym
o reguła odrywania - jeżeli jako aksjomat albo twierdzenie systemu przyjęto do sytemu jakąś
funkcję o postaci implikacji i przyjęto też jej poprzednik ,to wolno też przyjąć do systemu jej
następnik
C)Prawa logiczne ze zmiennymi nazwami
termin rozłożony w danym zdaniu - jeśli z samej budowy zdania subsumpcyjnego widać ,że w zdaniu tym
mowa o wszystkich desygnatach któregoś z terminów tego zdania
 zdanie ogólno - twierdzące - "Każde S jest P" S a P
 zdanie ogólno - przeczące - "Żadne S nie jest P" S e P
 zdanie szczegółowo - twierdzące - "Niektóre S są P" S i P
 zdanie szczegółowo - przeczące - "Niektóre S nie są P" S o P
konwersja - jakiegoś zdania subsumpcyjnego nazywamy zdanie powstałe zeń w ten sposób , że termin ,który
poprzednio był orzecznikiem ,stawiamy na miejscu podmiotu
obwersja - jakiegoś zdania subsumpcyjnego nazywamy zdanie powstające zeń przez wpisanie na miejsce na
miejsce dotychczasowego orzecznika nazwy w stosunku do tego ostatniego negatywnej ,przy jednoczej
zmianie jakości zdania (z twierdzącego na przeczące lub odwrotnie)
kontrapozycja - jakiegoś zdania subsumpcyjnego nazywamy zdanie powstające zeń przez przestawienie i
zanegowanie obu jego terminów
sylogizm kategoryczny - taki sylogizm ,w którym podstawowym elementem w budowie wzoru są nazwy
stanowiące terminy zdań kwadratu logicznego
 rodzaje terminów :
o termin mniejszy - termin ,który występuje jako podmiot wniosku
o termin większy - termin stanowiący orzecznik wniosku
o termin średni - termin ,który powtarza się w przesłankach ,a nie powtarza się we wniosku
 rodzaje przesłanek :
o przesłanka mniejsza - występuje termin mniejszy
o przesłanka większa - występuje termin większy
 tryb sylogistyczny - każda odmiana wzoru sylogizmu kategorycznego (jest 256 różnych trybów) :
o tryb słuszny - przy każdym podstawieniu za S ,M ,P daje prawdziwą implikację
o tryb niesłuszny - tryb nie stanowiący prawa logicznego
 reguły sylogizmu :
o termin średni musi być przynajmniej w jednej przesłance terminem rozłożonym
o przynajmniej jedna z przesłanek musi być zdaniem twierdzącym
o jeśli jedna z przesłanek jest zdaniem przeczącym ,to i wniosek jest zdaniem przeczącym
o jeśli obie przesłanki są zdaniami twierdzącymi ,to i wniosek musi być twierdzący
o jeśli jakiś termin ma być terminem rozłożonym we wniosku ,to musi on być terminem
rozłożonym i w przesłance
błędy we wnioskowaniach dedukcyjnych :
 błąd materialny - popełniamy ,gdy bierzemy we wnioskowaniu przesłanki fałszywe , mylnie uważając je
za prawdziwe
 błąd formalny - polega na tym ,że ktoś uważa swoje wnioskowanie za wnioskowanie dedukcyjne ,a w
rzeczywistości dany wniosek nie wynika logicznie z przesłanek (nie jest prawem logicznym)

Rozdział XIV)Wnioskowanie uprawdopodobniające

wnioskowanie redukcyjne - takie ,w którym z wniosku tego wnioskowania wynika przesłanka choć z
przesłanek tego wnioskowania nie wynika jego wniosek ("Prawdą jest ,że zawsze ,jeśli w doniczce jest zbyt
sucho ,to kwiaty w niej marnieją.Natomiast nie jest prawdą ,że w każdym przypadku gdy kwiaty w niej
marnieją marnieją z powodu braku wody")
wnioskowanie indukcyjne - to takie wnioskowanie ,w którym na podstawie wielu przesłanek jednostkowych
,stwierdzających ,że poszczególne przedmioty pewnego rodzaju mają pewną cechę ,przy braku stwierdzeń
przeciwnych ,dochodzimy do wniosku ogólnego ,że każdy przedmiot tego rodzaju taką cechę posiadał
("Jeżeli Warszawa ,Łódź ,Kraków i Wrocław ma tramwaje i nie ma w Polsce innych ponadpółmilionowych
miast ,to wiadomo ,że wszytkie miasta ponad pół milionowe miasta w Polsce mają tramwaje")
 indukcja zupełna - jeśli wiadomo ,że nie ma innych przedmiotów danego rodzaju oprócz tych które
zostały wymienione w przesłankach jednostkowych
 indukcja niezupełna - jeśli nie wiadomo ,że nie ma innych przedmiotów danego rodzaju oprócz tych
,które zostały wymienione w przesłankach jednostkowych
kanony indukcji eliminacyjnej - pewne ogólne wskazówki ,jak wykrywać związek między występowaniem
zjawisk pewnego rodzaju ,a występowaniem zjawisk innego rodzaju
 kanon jedynej zgodności - jeżeli zjawisko Z występowało jednocześnie z różnymi innymi zjawiskami
podejrzanymi o związek z tym zjawiskiem ,a wśród tych zjawisk stale występowało zjawiskop X
,podczas gdy inne nie występowały stale to prawdopodobnie zjawisko X ma istotny związek ze
zjawiskiem Z
 kanon jedynej różnicy - jeżeli zjawisko Z stale występowało ,gdy występowało zjawisko X i stale nie
występowało gdy zjawiska X nie było ,choć inne poprzednio występujące zjawiska zachodziły również i
w tych przypadkach - to prawdopodobnie zjawisko X ma istotny związek ze zjawiskiem Z
 kanon zmian towarzyszących - jeśli zjawisko Z ulega zmianom odpowiednio do zmian , które zachodzą
w zjawisku X ,podczas gdy inne towarzyszące zjawiska pozostają bez zmiany ,to prawdopodobnie
zjawisko X ma istotny związek ze zjawiskiem Z
wnioskawanie z analogii :
 wiedząc ,że S1 jest P ,S2 jest P … Sn jest P
 znając przedmiot S1 ,który ma cechy A ,B ,C ,D i jest P ,wnioskujemy ,że przedmiot S2 , który też ma
cechy A ,B ,C ,D przynależy do klasy P

Rozdział XV)Myślenie kierowane z góry postawionymi zadaniami

myślenie spontaniczne - dokonując wnioskowan nie stawiamy sobie określonych celów do osiągnięcia
myślenie kierowane z góry postanowionymi zadaniami - wnioskowanie mające z góry wyznaczony cel ,do
którego ma zmierzać
rodzaje zadań :
 rozstrzygnięcia - "Czy prawda ,że p ?"
 wyjaśnienia - "dlaczego jest prawdą ,że p ?"
dowodzenie - jest to czynnośc myślowa polegające na tym ,że uważając jakieś zdanie za wątpliwe ,szukamy
dlań racji wśród zdan poprzednio uznanych za prawdziwe ,by z poprawności owej racji wnioskować o
prawdziwości owego pierwszego zdania
 dowodzenie wprost (Czy q ?) - wiadomo ,że jeśli p to q i wiadomo ,że p więc na pewno też q
 dowodzenie nie wprost (Czy q ?) - przypuśćmy ,że nie q ,wiadomo ,że jeżeli nie q ,to r i wiadomo ,że nie
r więc na pewno q
 błady w dowodzeniu :
o błąd materialny
o bład formalny
o bład petitio principii - polega na przyjmowaniu za przesłankę zdania niepewnego o nie zbadanej
jeszcze wartości logicznej bezpodstawnie przyjętego za prawdziwe
o błędne koło w dowodzeniu - polega na przyjęciu za przesłankę tego ,co dopiero ma być
wywnioskowane w danym dowodzeniu
o błąd ignotario elenchii - polega na tym ,że dowodzi się czegoś innego niż to ,co mabyć
dowiedzione
sprawdzenie - jest to czynnośc ,która polega na tym ,że uważając jakieś zdanie za wątpliwe szukamy jego
następstw ,by z ich prawdziwości wnosić o prawdopodobieństwie owego wątpliwego zdania albo z
fałszywości następstwa wnosić o fałszywości owego pierwszego zdania
wyjaśnianie - jest to czynność myślowa polegająca na wskazaniu racji dla zdania ,które stwierdziliśmy
hipoteza wyjaśniająca -stawiana na gruncie posiadanej wiedzy jest to takie zdanie o nie ustalonej jeszcze
wartości logicznej ,które przyjmujemy tymczasowo za prawdziwe ze względu na to ,że owo zdanie w
koniunkcji ze zdaniami posiadanej wiedzy stanowi rację dla zdań o faktach stwerdzonych w doświadczeniu
 postępowanie :
 o stwierdzamy ,że prawdziwe jest zdanie Z o pewnym fakcie
o mamy jakąś wiedzę W (ustaliliśmy ,że pewne zdania są prawdziwe)
o chcemy ustlić zdanie ,które stanowi rację dla zdania Z
o z samych zdań tworzących wiedzę W zdanie Z nie wynika
o ale ze zdania H(hipoteza) i zdań łącznie zdanie Z wynika

Zadania z podręcznika
Rozdział 1)
1)Znak ,którego substrat materialny byłby dostrzegalny przy pomocy innego zmyslu niż wzrok i słuch ?
- alfabet Breila dostrzegalny za pomocą dotyku
znak - jest to taki spowodowany przez kogoś dostrzegalny układ rzeczy ,z którym według jakiś wyraźnie
ustalonych ,bądź zwyczajowo ukształtowanych reguł wiązać należy myśli o określonej treści
substrat materialny znaku - jest to sam układ rzeczy czy zjawisko bez przypisanych reguł znaczeniowych
,które by nakazywały wiązać z tym substratem myśli o określonej treści
2) 3 znaki ,które mają powszechnie ustalone znaczenie o zasięgu międzynarodowym :
- biała flaga
-
-
3)99 guzików znajduje się w pudełku 100 jest przymocowany na wierzch pudełka .Jaką role spełnia ?
- 100 guzik jest znakiem dla osoby ,która weszła w kontakt z pudełkiem guzików informującym tę osobę o
tym ,że wewnątrz pudełka znajdują się guziki takie same jak ten , który dostrzega ta osoba
4)Samowolne przemieszczanie znaków wodnych jest zakazane i karane jako przestępstwo.Przed wejściem
do portu umieszczono boję ,która oznaczała miejsce w którym znajdował się stary wrak ,Wskutek sztormu
boja znalazła się na mieliźnie .Czy Jan ,który przechodził tamtędy i przeniósł ją na brzeg popełnił
przestępstwo ?
- Jan popełnił przestępstwo ponieważ samowolnie przemieścił znak wodny ,a taka czynność jest uznawana
za przestępstwo i karana .
5)Czy podniesienie przez kogoś ręki do góry jest znakiem :
gdy ktoś wkłada sweter ? - nie
gdy odbywa się jawne głosowanie ? - tak
gdy odbywa się dyskusja ? - tak
gdy ktoś się gimnastykuje ? - nie
gdy ,ktoś stoi na brzegu chodnika i nadjeżdża taksówka ? - tak
6)Czy ściśle wyraził się ktoś ,kto powoedział ,że gorączka jest znakiem choroby ?
- Nie ,gorączka jest oznaką choroby (nie ma ściśle określonej reguły, karzącej wiązać z gorączkę z chorobą)
oznaka - oznaką jakiegoś stanu rzeczy czy zdarzenia nazywamy wszystko to ,co współwystępując z owym
stanem rzeczy czy zdarzeniem powołuje skierowanie nań czyjejś myśli ,choć nie istnieją reguły
znaczeniowe ,które by takie skierowanie myśli nakazywały
7)Analiza wypowiedzi "3 trefle" :
- trzy trefle - podczas gry w brydża - znak oznaczający daną ilość punktów
- trzy trefle - jako odpowiedź na pytanie - znak słowny
8)Przykład wypowiedzi o tylko ekspresynej funkcji :
- "Psiakrew" ,"Oj" ,"Ach ,jakie to smaczne"
funkcja opisowa - wypowiedzi o pewnym kształcie jako środkiem opisu ,że tak jest albo tak a
tak nie jest
funkcja ekspresyjna - polega na wyrażaniu przez wypowiedzi naszych przeżyć różnego rodzaju ,uczuć i
pragnień
funkcja sugestywna - jest wtedy ,gdy wypowiedź w stosunku do jej odbiorcy oddziałuje jako bodziec do
określonego zachowania się
funkcja performatywna - poprzez wygłoszenie tych wypowiedzi w określonym układzie życia społecznego
dokonuje się takich aktów o charakterze umownym ,konwencjonalnym jak np. nadanie imienia
9)Przykład wypowiedzi performatywej :
"Nadaję ci imię N. Płyń po morzach i oceanach świata …"
10)Jak można rozumieć zwroty ? :"On ma węża w kieszeni" ; "On siedzi na pieniądzach"
- "On ma podstęp" , "On ma dużo pieniędzy"
idiomaty - wyrażenia złożone ,które mają swoiste znaczenia odmienne niż te ,które wyznaczałoby zwykłe
znaczenie wyrazów składowych
11)Zdanie składające się z 5 wyrazów i określ kategorie syntaktyczną wyrazów składowych :
"Rozsądny student uważnie słucha wykładu"
-

kategorie synktatyczne - kategorie wyrażeń ,wyróżnianych ze względu na ich rolę w budowaniu wyrażeń
złożonych
funktor - jest to wyraz lub wyrażenie ,które nie jest zdaniem ani nazwą ,lecz służy do wiązania nazw czy
zdań w wyrażenia bardziej złożone
argumenty funktora - są to wyrazy czy wyrażenia ,które są przez dany funktor wiązane w złożoną całość
rodzaje funktorów:
 funktory zdaniotwórcze - wiążą wyrażenia składowe w zdanie n.p"śpi"(z:n) --> Jan śpi , "ogląda" (z:nn) -
-> Jan ogląda telewizję ,"nie jest tak,że"(z:z) --> Nie jest tak ,że Jan śpi , "chociaż…to…"(z:zz) -->
Chociaż Jan śpi ,to Piotr czuwa
 funktory nazwotwórcze - wiążą wyrażenia składowe w nazwę np."zielony"(n:n) --> zielony trawnik
,"nad"(n:nn) --> most nad rzeką ,"między…a…"(n:nnn) --> most między Warszawą ,a Pragą
 funktory funktotwórcze - wiążą funktory w funktory złożone (przysłówki - z:n:z:n)
 funktory o argumentach zdaniowych - wiążą ze sobą zdania
 funktory o argumentach nazwowych - wiążą ze sobą nazwy
12)Określ kategorie syntaktyczne wyrazów :
pracuje :

żółty :

otwiera :

chociaż :

poniżej :

rozsądnie :

Rozdział 2)
1)Podaj przykłady zdań ,w których jako podmiot występowałby :
- przymiotnik - Chory cierpi .
- czasownik - Błądzić jest rzeczą ludzką .
- zaimek - On śpi .
- liczebnik - Drugi z kolei śpi .
- wyrażenie złożone zawierające czasownik w trybie oznajmujązym - Jechałem za szybko .
nazwa - jest to wyraz ,albo wyrażenie ,które nadaje się na podmiot lub orzecznik orzeczenia imiennego w
zdaniu
dysygnat - jest to przedmiot dla którego dana nazwa jest znakiem (z punktu widzenia semantyki)
2)Przykłady nazw :
abstrakcyjnych - płacz, błękit nieba, sen, zabójstwo, wysokość, przyjaźń, śmierć
konkretnych - łza, błękit pruski, śpioch, kowal, kuźnia, wysoki dom, chochlik
nazwy konkretne - takie nazwy ,które są znakami dla rzeczy albo osób ,ewentualnie dla czegoś ,co
wyobrażamy sobie jako rzecz lub osobę
nazwy abstrakcyjne :
 takie nazwy ,które nie są znakami rzeczy czy osób zni vzegoś ,co sobie jako rzecz wyobrażamy
 wskazują one na pewną cechę wspólną wielu przedmiotom (n.p. "białość") ,na pewne zdarzenie czy stan
rzeczy (n.p. "płacz") albo na pewien stosunek między przedmiotami (n.p. "braterstwo")
3)Czy nazwy Wojski ,Sędzia ,Podkomorzy są nazwami generalnymi czy indywidualnymi ?
- nazwy indywidualne
nazwy indywidualne - to takie nazwy ,które nadajemy poszczególnym ,tym a nie innym przedmiotom ,nie
przypisując przez to samo danemu przedmiotowi takich czy innych właściwości wyróżniających go
nazwy generalne - nazwy ,które nadajemy przedmiotom ze względu na jakieś cechy , które te przedmioty
posiadają
4)Wskaż nazwy indywidualne :
"Co drugi rybak na Pówyspie Helskim ,to człowiej noszący nazwisko Budzisz - powiedział stary Kaszub"
- Półwysep Helski
5)Podaj treśc nazw ,ograniczając się do cech konstytutywnych :
wieczne pióro - przyrząd do pisania, które się nie wyczerpuje
tramwaj - pojazd szynowy elektryczny naziemny służący do komunikacji lokalnej
kajak - niewielki przyrząd do pływania napędzany siłą ludzkich mięśni ( wiosłowaniem ) ze zwężonym
kadłubem i rufą
treścią jakiejś nazwy generalnej - nazywamy taki zespół cech ,na podstawie którego osoba używająca danej
nazwy we właściwy dla danego języka sposób osoba gotowa jest uznać jakiś dowolny przedmiot za
dysygnat tej nazwy ,jeśli stwierdzi w nim te cechy łącznie ,a przy stwierdzeniu brak którejś z nich -
odmówić dysygnatu tej nazwy
 konstytutywny zespół cech - taki zespół cech ,który już wystarcza do tego ,by odróżnić dysygnaty danej
nazwy od innych przedmiotów
 cechy konstytutywne (czasami nazywane cechami istotnymi) - cechy tworzące konstytutywny zespół
cech
 cechy konsekutywne - pozostałe cechy względem cech konstytutywnych
 treść leksykalna - zespół cech konstytutynych ,które można uznać za najprościej wyjasniające o co
chodzi
6)Cechy przysługujące każdemu desygnatowi nazwy "skuter" :
cechy konstytutywne - pojazd ,jednoślad ,napędzany silnikiem spalicowym ,służy do przemieszczania się
cechy konsekutywne - posiada migacz ,światła ,hamulec ,skrzynie biegów
treść leksykalna - pojazd jednoślad napędzany silnikiem spalinowym służący do przemieszczania się
7)Podaj przykład nazwy generalnej ,której jesteś desygnatem :
student zamieszkały na ul.Sikorskiego 12/14 w Aleksandrowie Łódzkim
8)Znaczenie słowa "uniwersytet" w różnych supozycjach :
- suspozycja prosta- ten student nie zdał egzaminu
- studenci mają problemy z egzaminami z prawa cywilnego
- słowa student składa się z dwóch sylab
supozycja prosta - nazwa może być używana w wypowiedzi jako znak dla poszczególnego przedmiotu tego
właśnie rodzaju ,jako znak dla określonego desygnatu tej nazwy
supozycja formala - wyraz może być nazwą dla całego gatunku przedmiotów (nazwa staje się abstrakcyjna)
supozycja materialna - użycie jakiegoś wyrazu jako znaku dla niego samego
9)Podaj supozycje wyróżnionych nazw :
- Zgniatacz - to nazwa urządzenia stosowanego w produkcji hutniczej - supozycja formalna
- Fabryka samochodów zbudowana została na Żeraniu - supozycja prosta
- Racjonalizator jest to wyraz o rdzeniu łacińskim - supozycja materialna
10)Wskaż nonsensy w zdaniach :
- Treść nazwy to zespół cech tej nazwy - nie wszystkich, tylko takich, które pozwalają wyróżnić jej
desygnaty,
- Zakres nazwy "jodła rosnąca w Górach Świętokrzyskich" to Puszcza Jodłowa.- W skład zakresu nazwy
"puszcza jodłowa" wchodzą lasy jodłowe rosnące w Górach Świętokrzyskich.
11)Czy zakres nazwy pilot uległby zmianie gdyby do treści tej nazwy zaliczyli dodatkowo cechę :
przystojny - tak
mający zdrowe serce - nie
stosunki pomiędzy dwoma nazwami S i P (bez nazw pustych) :
 stosunek zamienności zakresów - istnieją przedmioty ,które są jednocześnie desygnatami nazwy S i P
,lecz lecz nie ma takich desygnatów nazwy S ,które nie byłyby desygnatami nazwy P i nie ma takich
desygnatów nazwy P ,które nie są S (np, S = jedno z czterech najludniejszych miast nad Wisłą ,P =
miasto nad Wisłą mające uniwersytet)
 stosunek podrzędności zakresu nazwy S względem zakresu nazwy P - istnieją przedmioty które są
desygnatami i nazwy S ,i nazwy P , nie ma takich przemiotów ,które byłyby S nie będąc zarazem P ,ale
są takie ,które są desygnatami P ,choć nie są S (np. S = wrobel ,P = ptak)

 stosunek nadrzędności zakresu nazwy S względem zakresu nazwy P - istnieją przedmioty które są
desygnatami nazwy S i nazwy P ,prócz tego są przedmioty będące desygnatami nazwy S ,które nie są
desygnatami nazwy P ,lecz nie ma takich ,które byłyby desygnatami P nie będąc desygnatami S (np.S =
lekarz ,P = chirurg)

 stosunek krzyżowania się zakresów - istnieją S ,które są zarazem P ,istneją S ,które nie są P , oraz P
,które nie są S (np. S = student ,P = inwalida)

 stosunek wykluczania się zakresów - istnieją S ,które nie są P ,istnieją P ,które nie są S, natomiast nie
istnieją takie przedmioty ,które byłyby desygnatami i nazwy S i zarazem nazwy P (np. S = nos ,P =
pięść)

o sprzeczność zakresów 2 nazw zachodzi ,gdy mamy jakąś nazwę i nazwę w stosunku do tej
pierwszej negatywną np. sędzia i niesędzia
o przeciwieństwo zakresów 2 nazw zachodzi ,gdy nazwy te nie mają wspólnech dysygnatów ,a
zakresy obu tych nazw łącznie nie tworzą klasy uniwersalnej np. słowik i osioł
12)Sformułuj zdanie ,w którym słowo nazwa występowałoby jako nazwa i takie ,w którym występowałoby
jako funktor nazwotwórczy od argumentu nazwowego :
- jako nazwa - Dziecko to osoba nie mająca ukończonych 18 lat
- jako funktor nazwotwórczy - Dziecko Adama
13)Podaj przykład nazwy :
- zarazem prostej ,zbiorowej i ogólnej - biblioteka
- zarazem złożonej ,zbiorowej i jednostkowej - Fundacja Bałuckie Dzieci
- zarazem złożonej ,zbiorowej i pustej - Biblioteka Rzgowska
zbiór w sensie kolektywnym (agregat) - zbiór w sensie całość powstała z łącznego ujęcia części
zbiór w sensie dystrybutynym (klasa) - zbiór w rozumieniu wszystkie z osobna brane przedmioty mające
jakąś wspólną cechę
nazwy zbiorowe (kolektywne )- nazwy ,których desygnatami są nie poszczególne rzeczy ,lecz agregaty
złożone z poszczególnych rzeczy
nazwy ogólne - takie ,które mają więcej niż jeden desygnat
nazwy jednostkowe - takie ,które mają tylko jeden desygnat
nazwy puste - takie ,które nie mają desygnatów
nazwy proste - składają się z jednego wyrazu
nazwy złożone - składają się z wielu wyrazów
14)Czy nazwa "łańcuch żelazny" to nazwa zbiorowa ?

15)3 przykłady nazw wyraźnych :

- choinka ,telefon komórkowy ,skuter
nazwa ostra - jeśli umiemy bez wątpliwości rozstrzygnąć o każdym napotkanym przedmiocie czy on jest
,czy też nie jest desygnatem pewnej nazwy w danym języku
 nazwy stają się nazwami ostrymi dzięki temu ,że są nazwami wyraźnymi - to znaczy umiemy podać
zespół cech wystarczających dla odróżnienia desygnatów danej nazwy od innych przedmiotów lub
dzięki temu ,że są nazwami intuicyjnymi - to znaczy ,że na podstawie ogólnego wglądu danego
przedmiotu ,bez zastanowienia się nad treścią danej nazwy ,umiemy określić , czy jest on ,czy nie jest
desygnatem tej nazwy
nazwa nieostra - jeżeli o pewnych napotkanych przedmiotach ,mimo dobrego zapoznania się z ich cechami
,nie umiemy orzec ,czy są one ,czy nie są desygnatami danej nazwy
Rozdział 3)
1)Podaj przykłady stosunków pomiędzy zakresami nazw :
- zamienności- alkohol, związek chemiczny o symbolu C2H5OH
- nadrzędności,- książka, podręcznik,
- podrzędności- podręcznik, książka
- krzyżowania się,- środek komunikacji- pojazd
- wykluczania ( przeciwieństwa )- telefon komórkowy- klej,
2)Określ stosunki pomiędzy zakresami nazw :
- linia kolejowa Warszawa - Berlin - linia kolejowa Warszawa - Gdynia - wykluczania przeciwieństwa
- makówka - ziarno maku - wykluczania przeciwieństwa
- płaszcz oddany do szatni - numer na płaszcz oddany do szatni - wykluczania przeciwieństwa
3)Określ stosunki pomiędzy zakresami nazw :
- porucznik WP - kapitan WP - nadrzędności
- oficer WP- żołnierz WP - podrzędności
4)Określ stosunki pomiędzy zakresami nazw :
- osoba, która ukończyła 18 lat - osoba, które nie przekroczyła 50 roku życia - krzyżowania się,
5)Określ stosunki pomiędzy zakresami nazw :
- zwierzę - nie - pies - krzyżowania się,
- nie - piernik - nie - wiatrak krzyżowania się
- analfabeta - nie - student - podrzędności,
- nie - ptak - wróbel - wykluczania się
6)Określ stosunki pomiędzy zakresami nazw :
- zwierzę nieparzytokopytne - coś, co nie jest zwierzęciem parzystokopotnym - podrzędności,
7)Określ stosunki pomiędzy zakresami nazw :
- oko - siatkówka oka - wykluczania się,
- nos - część twarzy - podrzędności,
- fabryka - kierownik fabryki - wykluczania się,
- spółka - wspólnik - wykluczania się,
- kraina geograficzna należąca do europejskiego Pasa Wielkich Dolin - kraina geograficzna położona w
granicach PRL - krzyżowania się,
- całość obszaru Europy - całość obszaru Polski - wykluczania
- całość obszaru Pasa Wielkich Dolin - całość obszaru PRL - wykluczania
8)
nie, bo druga nazwa jest nazwą pustą,
9)
stosunki między zakresami dwóch nazw jednostkowych - wykluczania się, zamienności
stosunek między zakresem nazwy jednostkowej a zakresem nazwy ogólnej - podrzędności, wykluczania
10)
11)Zamek - przedmiot metalowy ( znaczenie ), dziecko - chłopiec (znaczenie, płeć, suspozycja)
Rozdział 4)
1)Określ jakie są to definicje :
- Podręcznik jest to książka zawierająca zbiór wiadomości z pewnej dziedziny wiedzy, ułożonych tak, aby
czytelnik mógł jak najłatwiej te wiadomości opanować" - sprawozdawcza
- Włóczykij to student, któremu jego grupa powierzyła organizowanie wspólnych wycieczek - projektująca
konstrukcyjna,
- Przez mienie znaczącej wartości rozumie się mienie o wartości przekraczającej 100 tys. złotych, a przez
mienie wielkiej wartości mienie o wartości przekraczającej 200 tys. zł - projektująca regulująca,
- Wysoki człowiek to taki, który ma 220 cm wzrostu - projektująca konstrukcyjna
definicja sprawozdawcza :
 to definicja ,która wskazuje ,jakie znaczenie ma czy też miał kiedyś definiowany wyraz w pewnym
języku
 ma odtwarzać takie znaczenie wyrazu ,jakie ma on w danym języku ,a więc jeśli definiowany wyraz nie
ma wyraźnej treści ,jest nazwą nieostrą ,to definicja sprawozdawcza musi tę nieostrość zachować
definicja projektująca - to definicja .która ustala znaczenie jakiegoś słowa na przyszłość ,w projektowanym
sposobie mówienia
 jest definicją konstrukcyjną ,jeżeli ustala znaczenie pewnego wyrazu na przyszłość nie licząc się z
dotyczczasowym znaczeniem tego wyrazu ,gdy jakieś w ogóle przedtem posiadał
 jest definicją regulującą ,jeśli ustala na przyszłość wyraźne znaczenie pewnego wyrazu , licząc się z
dotychczasowym ,niedostatecznie określonym znaczeniem tego wyrazu
2)Podaj definicję sprawozdawczą dla nazw :
- Prokurator - to prawnik ( genus ) zajmujący się oskarżaniem w sądzie ( differentiam specificam )
- Budzik - to przyrząd ( g ), w którym włącza się alarm, gdy ustawimy go na określoną godzinę ( d. s. )
- Organizacja - to związek osób ( g ), mających wspólne cele ( d. s. ),
3)Podaj definicje regulujące dla nazw :
- Duże miasto to takie miasto, które liczy powyżej 250 tys. mieszk.
- Długa podróż to taka, która trwa co najmniej 3 tygodnie albo liczy powyżej 10 tys. km.
4)Wypisz osobno definiendum ,łącznik i definiens z definicji "Zwrotem :pomyślany zespół cech
konstytutywnych - można zastępować zwrot :treść konstytutywna"
- definiendum - treść konstytutywna
- definiens - Zwrotem :pomyślany zespół cech konstytutywnych
- łącznik - można zastępować
definiendum - wyrażenie ,którego sens nie jest znany lub którego sens nie jest wyraźny
definiens - wyrażenie ,którego sens jest znany i za pomocą którego kreślamy nienane definiendum
spójka definicyjna o charakterze równości ,łącząca wyrażenie definiowane z wyrażeniem definiującym
5)Czym różnią się od siebie stylizacje definicyjne ?
 stylizacja przedmiotowa (definicja realna) - zdanie ,które zawiera jednoznaczną charakterystykę jakiegoś
przedmiotu czy przedmiotów pewnego rodzaju ,wskazując cechy im i tylko im wspólne np."bursztyn jest
naturalną żywicą skamieniałą"
 stylizacja metajęzykowa (definicje nominalne) - dostarcza informacje o tym ,jakie inne wyrażenie jest
wyrażeniem równoznacznym z wyrażeniem definiowanym np. "słowo materialista znaczy to samo ,co
wyrażenie :człowiek ,który uznaje istnienie jedynie materii"
 stylizacja semantyczna (definicja stylizacji semantycznej) - zdanie ,które głosi ,że pewien wyraz czy
wyrażenie oznacza pewien przedmiot lub odnosi się do przedmiotu określonego rodzaju ,do rzeczy
,wyrażeń itd. np."słowo słód oznacza wszelkie zboże sztucznie kiełkowane"
6)Podaj przykład definicji przez postulaty ,sprawozdawczej ,konstrukcyjnej
- Definicja przez postulaty sprawozdawcza - Jeżeli dany trójkąt jest równoboczny, to znaczy, iż wszystkie
jego kąty mają miarę 60.
- Definicja przez postulaty projektująca konstrukcyjna - Jeżeli dany przyrząd jest kasetą, to znaczy, iż
można nim jeździć po lodzie.
definicja sprawozdawcza :
 to definicja ,która wskazuje ,jakie znaczenie ma czy też miał kiedyś definiowany wyraz w pewnym
języku
 ma odtwarzać takie znaczenie wyrazu ,jakie ma on w danym języku ,a więc jeśli definiowany wyraz nie
ma wyraźnej treści ,jest nazwą nieostrą ,to definicja sprawozdawcza musi tę nieostrość zachować
definicja projektująca - to definicja .która ustala znaczenie jakiegoś słowa na przyszłość ,w projektowanym
sposobie mówienia
 jest definicją konstrukcyjną ,jeżeli ustala znaczenie pewnego wyrazu na przyszłość nie licząc się z
dotyczczasowym znaczeniem tego wyrazu ,gdy jakieś w ogóle przedtem posiadał
 jest definicją projektującą ,jeśli ustala na przyszłość wyraźne znaczenie pewnego wyrazu licząc się
jednak z dotychczasowym ,niedostatecznie określonym ,znaczeniem tego wyrazu
7)Co możesz zarzucić definicjom ?
"Pole stosunku jest to suma logiczna jego dziedziny i przeciwdziedziny"
- ignotum per ignotum
"Metal jest to substancja ,która może zastępować jony wodorowe w kwasach"
-
"Kwas jest to substancja zawierająca jony wodorowe ,które mogą być zastępowane przez metal"
-
"Notariusz jest to osoba zatrudniona w państwowym biurze notarialnym na stanowisku notariusza"
-
"Wybuch jest cechą charakterystyczną materiałów ,które ulegają gwałtownym reakcjom chemicznym"
- błąd przesunięcia kategorialnego (krzyżowanie się zakresów)
"Trolejbus to środek komunikacji miejskiej poruszany siłą elektryczności"
- za szeroka
"Atrament to ciemnogranatowy płyn ,którego używa się pisząc piórem"
- za wąska
"Zegarek kieszonkowy to przyrząd do mierzenia czasu"
- za szeroka
"Człowiek leniwy to taki człowiek ,który nie bierze udziału w produkcji"
- za wąska
"Stół jest to sprzęt drewniany składający się z poziomej płyty opartej o 4 słupki wysokości około 80 cm."
- za wąska
 definiowanie "ignotum per ignotum" - nieznane przez nieznane
 błędne koło :
o definiowanie "idem per idem" - w definicji równościowej wyraz definiowany nie może
występować w części stanowiącej definiens ("to samo przez to samo")
o błędne koło pośrednie - jeżeli wyraz A definiujemy używając wyrazu B , wyraz B za pomocą
wyrazu C,a w końcu okazuje się ,że ów wyraz C wymaga zdefiniowania przez wyraz A
 krzyżowanie się zakresów definiendum i definisa (w przypadku definicji sprawozdawczej - muszą być
zamienne) :
o definicja za szeroka - jeżeli zakres definiensa obejmuje także jakieś przedmioty nie należące do
zakresu definiendum ("Prokurator jest to pracownik prokuratury")
o definicja za wąska - zakres definiensa nie obejmuje wszystkich przedmiotów należących do
zakresu definiendum
 błąd przesunięcia kategorialnego :
o zakresy defieniensa i definiendum wykluczają się - w definiensie podajemy jako określenie
rodzajowe genus zasadniczo odmienny od tego ,który należałoby wskazać ,by właściwie określić
obiekty definiowane przy przyjęciu dotychczasowego znaczenia definiendum (np. "czerń to tyle
co rzecz czarna" --> czerń nie może być rzeczą bo to jest cecha różnych czarnych rzeczy)
 definiens ma podawać znaczenie definiendum w możliwie najprostszy sposób (poręczone przepisami
prawnymi)
Rozdział 5
1)Czy to są zdania w sensie logicznym ?
"Czyżby ta wypowiedź Jana dowodziła w sposób całkowicie pewny ,że nie rozumie on ,jaka jest różnica
między zdaniem w senie logicznym a zdaniem w sensie gramatycznym"
- tak
"Ewa zadała pytanie Janowi ,czy rozumie on ,co to jest zdanie w senie logicznym "
- tak
"Powiedz ,co to jest zdanie w sensie logicznym"
- nie
zdanie w sensie logicznym - wyrażenie ,które jednoznacznie stwierdza ,że tak a tak nie jest albo ,że tak a tak
jest (można o nim powiedzieć ,że jest prawdziwe albo fałszywe) ;tylko zdania oznajmujące ;musi być przez
nas rozumiana w jedym znaczeniu
zdarzenie - fakt ,że rzecz czy osoba R w momencie T wykazywała własność W ,a w innym momencie T1 tej
własności nie wykazywała
stan rzeczy - to fakt ,że rzecz czy osoba R w okresie od momentu T do momentu T1 nieprzerwanie
wykazywała własność W
2)Czy można rozstrzygnąć przez praktykę ,jaka jest wartość logiczna wypowiedzi mającej postać zdania
orzekającego ,lecz zawierającej słowo dla wszystkich niezrozumiałe ?
-
wartość logiczna zdania - prawdziwość albo fałszywość zdania
zdanie prawdziwe - zdanie ,które opisuje rzeczywistość taką jaka ona jest
zdanie fałszywe - zdanie ,które opisuje rzeczywistość inaczej jak się ona ma
3)Czy napis "Jan widział dnia 2 XI 1963 roku kozę" należy traktować jako jedno zdanie w sensie logicznym
czy jako szereg zdań ?
- należy je traktować jako jedno zdanie w sensie logicznym
4)Czy od tego ,że ktoś uzna za prawdziwe zdanie ,które uprzednio uznawał za fałszywe , zmieni się wartość
logiczna tego zdania ?
- nie
zdanie analityczne - zdanie ,którego prawdziwość jest oczywista ze względu na samo znaczenie użytych w
nim słów ,zdanie ,któremu nie można zaprzeczyć bez naruszenia reguł określających w danym języku
znaczenie użytych w nim słów
zdanie wewnętrznie kontradyktoryczne - zdanie ,którego fałszywość jest oczywista ze względu na samo
znaczenie użytych w nim słów
zdanie syntetyczne - zdanie ,którego wartość logicznej nie możemy poznać bez odwołania się do
doświadczenia
5)Czy przez odwołanie się do doświadczenia mógłby ktoś próbować wykazać fałszywość zdania
:"Wszystkie punkty okręgu koła narysowanego na płaszczyźnie są jednakowo odległe od środka tego koła
?"O czym świadczy pojęcie takiej próby ?
- mógłby ,ale świadczyłoby to onieznajomości terminów
6)Zmień wypowiedzi niezupełne w zdania w sensie logicznym :
"Przyszedł" - "Przyszedł Jan w odwiedziny do Pawła"
"Zapada mrok" - "Zapada mrok coraz szybciej tej zimy"
"Jan ceni Piotra" - "Jan ceni Piotra za odwagę"
wypowierdź niezupełna - takie wyrażenie ,które samo przez się nie jest zdaniem w sensie logicznym ,lecz o
tyle spełnia rolę zdania w sensie logicznym ,o ile słuchacz zdaje sobie sprawę z penych domyślnych
uzupełnień wypowiedzi ,pominiętych przez mówiącego
7)Przykład funkcji zdaniowej o 3 zmiennych nazwowych :
"sigma x,y,z :x kocha y w chwili ich z"
"Anna kocha Jurka w chwili ich ślubu"
8)Czy powstanie zdanie prawdziwe ,jeśli umieścimy kwantyfikator ogólny odnoszący się do zmiennych x
oraz y przed funkcją :
"Jeżeli x jest krewnym y ,to y jest krewnym x" - tak
"Jeżeli x jest życzliwy dla y ,to y jest życzliwy dla x" - nie
"Jeżeli x jest większe od y ,to y jest większe od x" - nie
funkcja zdaniowa - takie wyrażenie zawierające zmienne ,które to po dokonaniu odpowiednich podstawień
na miejsce zmiennych staje się zdaniem w sensie logicnym
 kwantyfikator ogólny - znak oznaczający ,że dla wszystkich podstawień w miejsce zmiennej zdanie w
sensie logicznym jest prawdziewe (pi)
 kwantyfikator szczegółowy - znak oznaczający ,że dla wszystkich podstawień w miejsce zmiennej zdanie
w sensie logicznym jest fałszywe (sigma)
9)Sformułuj zdanie atomiczne ,w którym mowa o Twoich cechach osobistych :
Jacek Lewandowski jest studentem I roku praawa"
zdanie złożone - takie zdanie ,w obrębie którego występuje część będąca odrębnym zdaniem (składa się z
funktora zdaniotwórczegao uzupełnionego przez 1 lub 2 argumenty zdaniowe)
zdanie egzystencjalne - zdania orzekające o istnieniu przedmiotów jakiegoś rodzaju
zdanie proste - zdanie ,którego żadna część nie jest odrębnym zdaniem (nie ma funktorów zdaniotwórczych
od argumentów zdaniowych)
 zdania atomiczne - zdanie orzekające ,że jakieś indywiduum czy jednostka oznaczona nazwą
indywidualną ,przynależy albo nie nie przynależy alba nie przynależy do określonej klasy A
 zdania subsumcyjne - zdanie orzekające ,że jakaś klasa A w całości czy w części zawiera się lub nie w
jakiejś klasie B
o zdanie ogólno - twierdzące - "Każde S jest P"
o zdanie ogólno - przeczące - "Żadne S nie jest P"
o zdanie szczegółowo - twierdzące - "Niektóre S są P"
o zdanie szczegółowo - przeczące - "Niektóre S nie są P"
10)Wyróżnij zdania atomiczne :
"Ośrodkiem pewnego układu planetarnego jest Słońce" - zdanie subsumcyjne (2 argumenty zdaniowe)
"Ośrodek naszego układu planetarnego jest Słońce" - zdanie anatomiczne (2 argumenty zdaniowe)
"Jest wiele Słońc we wszechświecie" - zdanie egzystencjonalne (1 argument)
11)Zastąp słowo "jest" :