Środki stylistyczne i ich funkcje
1. Fonetyczne środki stylistyczne – środki wykorzystujące właściwości brzmienia
Rodzaj środka
ONOMATOPEJA – imitowanie za pomocą
dźwięków mowy rozmaitych, pozajęzykowych
zjawisk akustycznych
,,Dudnił deszcz o deseczki i deszczułki”
ALITERACJA – powtórzenie tych samych głosek
na początku kolejnych wyrazów lub
w słowach zajmujących tę samą pozycję
w wersie
,, O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni
EUFONIA – dążenie do przyjemnego brzmienia
wypowiedzi poprzez harmonijne zestawienie
głosek
RYTM – powtarzanie różnych elementów
w utworze, np. regularne rozmieszczenie sylab
w kolejnych wersach, równomierne rozłożenie
akcentów
RYM – powtarzanie jednakowych lub podobnych
zakończeń wyrazów
2. Słowotwórcze środki stylistyczne
Rodzaj środka
NEOLOGIZM – wyraz nowo utworzony zgodnie z
normami słowotwórczymi
Przykład
,,(…) beczące stado dwunogów”
(Z. Herbert, U wrót doliny)
,,I koła turkocą, i puka, i stuka to (…)”
(Jan Tuwim, Lokomotywa)
(Józef Czechowicz, Koniec rewolucji)
jesienny”
(Leopold Staff, Deszcz jesienny)
,,W ostry mróz chłopek wiózł
Z lasu chrust na wozie,
Skrzypi coś, oś nie oś,
Trzaska chrust na mrozie.”
(Julian Tuwim, Mróz)
,,Sponad wiślanych leci fal
Wiosenny chłodny wiatr
Leci ku mojej ziemi w dal
Ku śnieżnym szczytom Tatr”
(Kazimierz Przerwa-Tetmajer,
Pozdrowienie)
Przykład
„(…)komediant i komediantka, ulubieńcy
publiczności(…)”
(W. Szymborska, Buffo)
,,Głaź głębica srebliwa”
(Julian Tuwim, Słopiewnie)
Funkcja
● pozwala osiągnąć większą
wyrazistość opisu;
● służy efektom brzmieniowym
● pozwala wprowadzić iluzję
rzeczywistych dźwięków
● zwraca uwagę na wyrazy
zestawione
● zwiększa rytmiczność i ekspresję
wypowiedzi
● buduje nastrój w tekście (np.
przyjemny, łagodny, melancholijny)
● nadaje wypowiedzi melodyjny
charakter
● dynamizuje, ożywia tekst lub go
spowalnia
● zwraca uwagę na relacje
znaczeniowe między wyrazami
rymującymi się
Funkcja
● w poezji pełnią szczególną
funkcję ekspresywną
● wprowadza do tekstu
dodatkowe znaczenia
● służy uniezwykleniu mowy,
ma zadziwiać, przykuć uwagę
● może nadawać wypowiedzi
żartobliwy charakter
 gryzipiórek ● wprowadzana nowe
ZŁOŻENIE – wyraz będący połączeniem kilku długonogi znaczenia
słów, często ma charakter neologizmu
● nadaje wypowiedzi
ZDROBNIENIE – wyraz utworzony za pomocą ,,Nowe piosnki sobie tworząc emocjonalne zabarwienie –
odpowiedniego formantu, oznaczający Nie zamykając ustek nigdy” przeważnie wyraża sympatie,
przedmiot mniejszy w stosunku do przedmiotu, (Jan Kochanowski, Tren VI) życzliwość, czułość
którego nazwa stała się podstawą słowotwórczą ● niekiedy wprowadza
tego wyrazu pogodny, radosny nastrój
● użyty przewrotnie sygnalizuje
ironię

,,Grzeczna dama, powiadasz, ale w słówku ● wprowadza element gry

ANAGRAM – przestawienie głosek zdrada, słownej
Nie każdy gładysz gładki, nie każda, co ma, da.”
(Wacław Potocki, Dama)

„(…)niechlujny dziad(…)” ● nadaje wypowiedzi

ZGRUBIENIE - formacja słowotwórcza (J. Paradowski, Królestwo piekieł) emocjonalne zabarwienie –
(rzeczownik, przymiotnik, przysłówek), zwykle wyraża niechęć,
która odnosi się najczęściej do wyrazu większego pogardę, lekceważenie
niż wyraz oznaczony nazwą podstawową ● niekiedy wprowadza poufały
ton

3. Składniowe środki stylistyczne

Rodzaj środka Przykład Funkcja

,,Nieraz o świcie już go tam widziano. ● wzmacnia ekspresję
INWERSJA – zmiana szyku wyrazów w zdaniu Łzami poranną mnożącego rosę, wypowiedzi
A chmury swego oblicza chmurami.” ● zwraca uwagę na wyraz
(William Szekspir, Romeo i Julia) wyeksponowany w
zmienionym szyku

APOSTROFA - bezpośredni zwrot do osoby, „(…)moja droga Orszulo (…)” ● nadaje wypowiedzi
bóstwa, uosobionego przedmiotu (J. Kochanowski, Tren VIII) oficjalny charakter
● podkreśla emocjonalny
stosunek nadawcy do
odbiorcy

● nadaje wypowiedzi
INWOKACJA – rozbudowana apostrofa ,,Litwo, ojczyzno moja!” oficjalny charakter
na początku utworu (Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz) ● podkreśla emocjonalny
stosunek nadawcy do
odbiorcy

,,Pokój – szczęśliwość, ale bojowanie ● zwiększa spójność tekstu

ELIPSA – opuszczenie jakiegoś składnika lub Byt nasz podniebny” ● czasem wprowadza większą
wyrażenia w zdaniu (Mikołaj Sęp Szarzyński, Sonet IV) ekspresję lub
niedomówienie

„Tylko nie w oko!” ● wyraża bardzo silne

WYKRZYKNIENIE - krótkie zdanie wykrzyknikowe (K.I.Gałczyński, Filon i Laura i dobrze emocje, zaangażowanie
wtrącone w tok wypowiedzi poinformowany facet) mówcy
 „Chcemy być sobie radzi?(…)” ● zasygnalizowanie
PYTANIE RETORYCZNE - zdanie ujęte w formie (J. Kochanowski, Pieśń IX) wątpliwości;
pytania, na które nie oczekuje się odpowiedzi zaprezentowania własnych
przekonań
● podkreślenia swojego
punktu widzenia
,,A na wojnie świszczą kule, ● zwiększa klarowność,
PARALELIZM SKŁADNIOWY – powtórzenie zdań Lud się wali jako snopy, dobitność i rytmiczność
o takiej samej albo podobnej budowie A najdzielniej biją króle, wypowiedzi
A najgęściej giną chłopy.”
(Maria Konopnicka, A jak poszedł król…)

,,Leżysz zabity i jam też zabity, ● pokazuje sprzeczność lub

ANTYTEZA - zestawienie dwóch opozycyjnych Ty strzałą śmierci, ja strzałą miłości” kontrast, podkreśla dobitną
znaczeniowo segmentów wypowiedzi (Jan Andrzej Morsztyn, Do trupa) różnicę między
(najczęściej zdań) zestawionymi zjawiskami w
celu ich ośmieszenia lub
udramatyzowania
„myśli o duszy tkliwe, myśli o duszy z czułością” ● poetycka – koncentruje
ANAFORA - powtórzenie tych samych słów na (Z. Herbert, Dusza Pana Cogito) uwagę na tekście
początku kolejnych wersów ● homologiczna – przynosi
każdorazowo ten sam
materiał dźwiękowy
„Innego końca świata nie będzie, ● poetycka – koncentruje
EPIFORA - powtórzenie tych samych słów na innego końca świata nie będzie.” uwagę na tekście
końcu kolejnych wersów (Czesław Miłosz, Piosenka o końcu świata) ● homologiczna – przynosi
każdorazowo ten sam
materiał dźwiękowy
„Miłość nie zazdrości, nie szuka poklasku, nie ● podkreśla ład w tekście
WYLICZENIE - polega na kolejnym wymienianiu unosi się pychą; nie dopuszcza się bezwstydu(…)”
i ewentualnym opisywaniu wszystkich (Nowy testament, Hymn do miłość”)
składników pewnego, wskazanego w wypowiedzi
zespołu

4. Leksykalne i frazeologiczne środki stylistyczne

Rodzaj środka Przykład Funkcja

„(…)pannom rumianym smukłym giętkim” ● podkreśla właściwość
EPITET – wyraz (przymiotnik, imiesłów, (E.Lipska, Mądry król) opisywanego przedmiotu
rzeczownik) określający rzeczownik, ● ujawnia stosunek
uwydatniający charakterystyczne cechy osób mówiącego do przedmiotu
lub przedmiotów ● zwiększa obrazowość i
konkretność opisu
● uplastycznia wypowiedź
EPITET STAŁY - określenie odnoszące się zawsze prędkonogi Achilles ● podkreśla główną cechę
do tego samego zjawiska, osoby lub przedmiotu ikarowy lot zjawiska, osoby,
gromowładny Dzeus przedmiotu

„(…)przemija jak cień chwilowy(…)” ● uwydatnia cechę zjawiska

PORÓWNANIE – zestawienie dwóch (Księga Hioba) (poprzez wskazanie na jego
przedmiotów lub zjawisk ze względu na jakąś podobieństwo do innego
wspólną im cechę, która stanowi podstawę zjawiska)
porównania ● zwiększa obrazowość opisu

PORÓWNANIE HOMERYCKIE – porównanie
bardzo rozbudowane, którego jeden człon jest
szczegółowym obrazem, zwykle dotyczy czynów
ludzkich zestawianych z zachowaniem zwierząt
lub zjawiskami przyrody
METAFORA (PRZENOŚNIA) - wyrażenie,
w którego obrębie następuje zamierzona
przemiana znaczeń składających się na nie słów
ANIMIZACJA (OŻYWIENIE) -– nadawanie
przedmiotom nieożywionym, zjawiskom
przyrody lub pojęciom abstrakcyjnym atrybutów
istot żyjących
PERSONIFIKACJA (UOSOBIENIE) – nadawanie
przedmiotom, pojęciom lub zjawiskom cech
ludzkich
METONIMIA (ZAMIENNIA) - zastąpienie
właściwego wyrazu innym, ale pozostającym z
nim, w bliskiej zależności
SYNEKDOCHA - zastąpienie nazwy ogólnej
bardziej szczegółową, węższą lub odwrotnie
(część zastępuje całość lub całość część)
PERYFRAZA (OMÓWIENIE) - zastąpienie nazwy
jakiegoś zjawiska przez bardziej rozbudowane
jego opisanie
SYNESTEZJA - przypisanie jednemu zmysłowi
właściwości innego zmysłu
PARADOKS - zaskakujące stwierdzenie
zawierające myśl z pozoru sprzeczną, która
posiada jednak głębszy sens i wskazuje na
ważną prawdę
OKSYMORON - związek frazeologiczny
obejmujący 2 opozycyjnie znaczeniowo wyrazy
,, Jak kiedy wichr południowy ze wschodnim ● nadaje wypowiedzi
uderzą na siebie i wysokimi targają drzewami podniosły charakter
na leśnej polanie (…)” ● przydaje malarskości
(Homer, Iliada) przedstawianym sytuacjom
,,Tutaj deszczyk lipcowy, co sfrunął z wysoka, ● upoetycznienie wypowiedzi
układa modrych kałuż świecące lusterka” ● zespół wyrazów zyskujący
(Jerzy Ficowski, Tutaj) specjalne, odmienne
znaczenie od tego, które
wynika z poszczególnych
jego składników,
np. morze gwiazd
„zaświtaj cienko, a pobiegnie rzeka” ● dynamizuje opis poetycki
(Zbigniew Herbert, Pudełko zwane wyobraźnią)
,„(…)ucieka niby źdźbło bystre (…)” ● skraca dystans między
(F.Petrarka, La vita fugee…) opisywanym światem a
odbiorcą
● dynamizuje opis
● zwiększa ekspresję
wypowiedzi
Czytam Norwida (zamiast Czytam utwory ● skraca wypowiedź
Norwida), Cała wieś wyległa na ulicę (zamiast i eksponuję tę część, która
Wszyscy mieszkańcy wsi wylegli na ulicę) ma w tekście najistotniejsze
znaczenie
Liść opadł z jesiennego drzewa ● zwraca uwagę na szczegół
(jeden liść zamiast liści w ogóle) lub podkreśla znaczenie
Rycerz zakuty w żelazo rzeczy ogólnych
(zamiast rycerz zakuty w żelazną zbroję)
złota ognista kula (zamiast słońce) ● służąca w dawnej
królowa polskich rzek (zamiast Wisła) twórczości do wzbogacenia
i rozwijania tematu
● pełni rolę swoistej zagadki
poetyckiej, skłaniając
czytelnika do definiowania i
nazwania zjawiska
zapach wody, zielony w cieniu, złoty w słońcu ● oddziałuje na zmysły
(Leopold Staff, Wysokie drzewa) odbiorcy
● pobudza wyobraźnię
● uplastycznia tekst
Prawdziwe życie zaczyna się po śmierci, ● służy przykuciu uwagi
Dzielenie się czasem powoduje, że jest go więcej. odbiorcy
● niekiedy staje się osią
utworu literackiego i
wówczas nazywany jest
konceptem
mądry głuptas ● łączy przeciwieństwa
sucha woda ● wywołuje efekt paradoksu
gorący lód

HIPERBOLA - metafora, w której występują
elementy zamierzonej przesady
SYMBOL- motyw lub zespół motywów
występujący w dziele, będący znakiem treści
bezpośrednio nie ujawnionych i mający
sygnalizować ich istnienie
ALEGORIA- znak, motyw, który poza sensem
dosłownym posiada znaczenie domyślne,
umowne – ustalone przez tradycję,
odwołujące się do utartych wyobrażeń;
alegoria jest jednoznaczna
IRONIA- sprzeczność między dosłownym
znaczeniem wypowiedzi a jej znaczeniem
właściwym wynikającym z intencji zawartej w
kontekście
„(…)nadchodzi śmierć milowym krokiem(…)”
(F.Petrarka, La vita fugee…)
złoty róg, czapka z pawimi piórami, taniec
Chochoła w Weselu Stanisława Wyspiańskiego
róża – alegoria miłości
lilia – alegoria niewinności
sowa – alegoria mądrości
lis – alegoria przebiegłości
,,Każdy jest takim, jakim go Bóg stworzył –
a często jeszcze gorszy”
(Miguel de Cervantes Saavedra, Don Kichot)
● wzmacnia ekspresję
wypowiedzi
● czasami tworzy nastrój
grozy, powagi
● reprezentuje pewne głębiej
ukryte treści pojęciowe
(etyczne, religijne,
ideologiczne, itp.)
● buduje nastrój
tajemniczości
● zwiększa wieloznaczność
tekstu
● budzi odległe skojarzenia
● zadaniem odbiorcy jest
rozszyfrowanie ukrytego
znaczenia motywu
alegorycznego
● jest elementem
kompozycyjnym utworów
dydaktycznych (np. bajek)
● ujawnia dystans osoby
mówiącej do świata (i
siebie)
● wyraża dezaprobatę dla
czyichś słów i zachowań
● jest narzędziem szyderstwa
i kpiny – służy ośmieszeniu
poglądów lub
postępowania innych
● wzmacnia argumentację w
wypowiedziach
retorycznych
● może mieć charakter
żartobliwy, prześmiewczy
(dowcip, parodia) lub
drwiący (sarkazm) i służyć
do tworzenia wypowiedzi
satyrycznych

Kochani!
Mamy nadzieję, że te materiały posłużą Wam do jak najlepszego przygotowania się do egzaminu maturalnego.
Trzymamy za Was bardzo mocno kciuki i wierzymy, że zdacie maturę jak najlepiej!
Gdybyśmy mogli Wam jakoś pomóc z przygotowaniem do matury lub odpowiedzieć na pytania/wątpliwości, to
śmiało – jesteśmy dla Was! Piszcie do nas, odzywajcie się, bo to co robimy, robimy z myślą o Was!
ŚZostawiamy tutaj link do naszej strony na Facebooku! https://www.facebook.com/Maturalnicom
Trzymajcie się mocno i powodzenia na maturze!

Zespół Maturalni.com