ARALIN 1: ANG MATAAS NA GAMIT AT TUNGUHIN NG ISIP Memorya – kakayahang kilalanin at alalahanin ang nakalipas na

(INTELLECT) AT KILOS-LOOB (WILL) pangyayari o karanasan

TAO Imahinasyon – kakayahang lumikha ng larawan sa kaniyang isip at

palawakin ito
- Nilikhang kawangis ng Diyos.
- May kakayahang mag-isip, pumili at gumusto. Instinct – kakayahang maramdaman ang isang karanasan at tumugon
- May likas na kaalaman tungkol sa mabuti at masama (konsensya) nang hindi dumaan sa katwiran.
- May kakayahang gumawa ng malayang pagpili.
- Nilikhang hindi TAPOS.
3 Kakayahan na magkapareho ang tao at hayop:

a. Pandama – pumupukaw sa kaalaman.

Ang Kabuuang Kalikasan ng Tao
b. Pagkagusto (appetite) – pinagmumulan ng pakiramdam at emosyon
Kalikasan Pangkaalamang Pagkagustong
c. Pagkilos at paggalaw (locomotion)
ng Tao Pakultad Pakultad
Materyal Panlabas at Emosyon
(Katawan) Panloob na
ISIP
Pandama
- May kakayahang mag-isip, alamin ang diwa at buod ng isang
Ispiritwal Isip Kilos-loob
bagay. Ito ay may kapangyarihang maghusga, mangatwiran,
(Kaluluwa)
magsuri, mag-alaala, at umunawa ng kahulugan ng mga bagay at
(Rasyonal)
may kakayahang matuklasan ang katotohanan.
- May kakayahang magnilay at magmuni-muni
- May kakayahang kumuha ng buod o esensiya sa mga partikulaar
2 Kakayahan ng Tao:
na bagay na umiiral.
1. Pangkaalamang Pakultad
(knowing faculty)
KILOS – LOOB
- Dahil sa kanyang panlabas at panloob na pandama at dahil sa isip
kaya’t siya ay nakauunawa, naghuhusga at nangangatwiran.
- Ayon kay Sto. Tomas, isang makatwirang pagkagusto (rational
2. Pagkagustong Pakultad aappetency) dahil ito naaakit sa katotohanan at lumalayo sa
(appetitive faculty) masama.
- Taglay lamang ng tao na wala sa iba pang nilikha.
- Dahil sa mga emosyon at dahil sa kilos-loob. - Mahalagang gamit para sa moral na pagpili.

Panlabas na Pandama : paningin, pandinig, pandama, pang-amoy at TANDAAN : Ipinanganak man ang taong hindi TAPOS, nilikha
panlasa (may direktang ugnayan sa reyalidad) naman siyang kawangis ng Diyos na may isip at kilos-loob upang tuklasin
ang katotohanan at buuin ang kanyang pagkatao sa pamamagitan ng
Panloob na Pandama : pagmamahal at paglilingkod sa kapwa.

Kamalayan – pagkakaroon ng malay sa

pandama, nakapagbubuod at nakapag-uunawa
 ARALIN 2 : PAGHUBOG NG KONSENSYA BATAY SA LIKAS NA b. Kamangmangan na di madaraig
BATAS MORAL (invincible ignorance)
- Walang pamamaraan upang ito’y malampasan.
- Bumabawas o tumatanggal sa pananagutan ng tao
KONSENSYA - sa kanyang kilos o pasya.

- Pinakamalapit na pamantayan na gumagabay sa atin tungo sa

kabutihan. APAT NA YUGTO NG KONSENSYA
- Praktikal na paghuhusga ng isipan na magpasya na gawin ang
mabuti at iwasan ang masama. Unang Yugto: Alamin at naisin ang mabuti
- Gamit nito, natutukoy ang kasamaan at kabutihan ng kilos ng tao. - Nilkiha ang tao na may likas na pagnanais sa mabuti at
- Munting tinig sa loob ng tao na nagpapayo at nag-uutos sa kanya sa totoo.
gitna ng isang moral na pagpapasya kung paano kumilos sa isang
konkretong sitwasyon. (obligasyon at nagmumula sa isang Ikalawang Yugto: Ang pagkilatis sa partikular na kabutihan sa
maawtoridad at mataas na maykapangyarihan. isang sitwasyon
- Paglalapat ng pangkalahatang kaalaman sa partikular na sitwasyon. - Pangangalap ng impormasyon, pagsangguni, pagninilay
- “Gawin mo ang mabuti, iwasan mo ang masama.” at paghatol

2 Elemento ng Konsensya Ikatlong Yugto: Paghatol para sa mabuting pasya at kilos

1. Pagninilay/Paghatol –upang maunawaan ang tama o mali ; - Paghatol / resolusyon sa krisis
2. Pakiramdam – obligasyong gawin ang mabuti
Ikaaapat na Yugto: Pagsusuri ng Sarili/Pagninilay
2 Mahalagang Bahagi ng Konsensya: - Pagbabalik sa ginawang paghatol
1. Paghatol moral – kabutihan o kasamaan
2. Obligasyong moral – gawin ang mabuti at iwasan ang masama. ANG LIKAS NA BATAS MORAL BILANG BATAYAN NG
KABUTIHAN AT NG KONSENSYA
Maling gamit ng konsensya
LIKAS NA BATAS MORAL
- Maituturing na hindi masama (dahil sa kamangmangan ng
tao) - ibinigay sa tao dahil nakikibahagi siya sa karunungan at
kabutihan ng Diyos.
KAMANGMANGAN – kawalan ng kaalaman - Gamit ito, may kakayahan ang tao na kilalanin ang mabuti
- sa masama.
Uri: - Nagbibigay direksyon sa pamumuhay ng tao.
a. Kamangmangang madaraig - Personal na pamantayang moral ng tao.
(vincible ignorance)
- May pamamaraan upang malampasan ito gamit ang pagsisikap o Unang Prinsipyo: “gawin ang mabuti, iwasan ang masama”
pag-aaral.
- Nawawala ang dangal ng konsensya kapag “ipinagwalang bahala ng Pangalawang Prinsipyo:
tao ang katotohanan at kabutihan”
- Hindi binabawasan ang kanyang pananagutan. 1. Kasama ng lahat ng may buhay, may kahiligan ang
taong pangalagaan ang kanyang buhay.
 2. Kasama ng mga hayop (mga nilikhang may buhay at
pandama), likas sa tao (nilikhang may kamalayan at kalayaan)
ang pagpaparami ng uri at papag-aralin ang mga anak.
3.Bilang rasyonal na nilalang, may likas na kahiligan ang tao na
alamin ang katotohanan at mabuhay sa lipunan
Hakbang sa Paghubog ng Konsensya
1. Matapat at masunuring isagawa ang paghahanap at paggalang sa
katotohanan.
2. Naglalaan ng panahon para sa rregular na panalangin.
Mga Antas ng Paghubog ng Konsensya
1. Ang antas ng likas na pakiramdam at reaksiyon. – gagawin ng
isang bata ang lahat ng kanyang nais hanggat walang nagpipigil
sa kanya.
2. Ang antas ng superego – ang mga pagpapalagay at utos ng
mga magulang at taong makapangyarihan na naisaloob ng tao
kasama ang mga ipinagbabawal ng lipunan at impluwensya mula
pagkabata
3. Konsensyang moral – dito nagsisimula ang bata maging
mapanagutan.
TANDAAN: “Ang ating mga pagkabigo ay daan tungo sa ating pag-
unlad. Tinatawag tayo upang maging ganap sa salita at gawa. Kung ano
tayo at kung magiging ano tayo ay nakasalalay sa ating mga moral na
gawain. Ang mga gawaing ito ay humuhubog sa ating pagkatao, pag-
uugali at buong buhay.”
Aralin 3: ANG MAPANAGUTANG PAGGAMIT NG KALAYAAN
Kahulugan:
Ayon kay Sto. Tomas de Aquino,
“Katangian ng kilos-loob na itakda ng tao ang kanyang kilos tungo
sa maaari nyang hantungan at itakda ang paraan upang makamit ito.”
Ayon kay Johann.
“Karaniwang gumigising sa puso ng bawat tao. Karaniwang
tinitingnan ang kalayaan bilang kawalan ng panlabas na hadlang
sa pagkamit ng ninanais ng tao. Ito ay may kasunod na
responsibilidad.”
2 Pakahulugan ng Pananagutan:
1. Ang malayang kilos ay kilos na “mananagot ako.”
Kilos na nagmumula sa sarili kaya may pananagutan
siya sa kalalabasan ng kanyang ginawa.
2. Ang tao ay responsible sa kanyang kilos ngunit di ito
nangangahulugan na siya ay responsableng tao.
Ang responsibilidad ay hindi lamang pananagutan kundi I
to ay kakayahan o abilidad na magbigay paliwanag (
give account).
TANDAAN: Ang kalayaan ay hindi lamang nangangahulugan
ng pagkakaroon ng kakayahang kumilos ayon sa kagustuhan,
bagkus ang PAGIGING malaya ay nangangahulugang mayroon
akong kakayahang kumilos nang rasyonal o naayon
sa katwiran.
Ang makatwirang kilos ay :
- Humihingi ng pagiging malaya sa pagiging makasarili.
- Humihingi o nangangailangan ng pagpapalit ng pokus sa buhay.
 Ang TUNAY NA KALAYAAN ay pagpapahalaga sa kapwa:
magmahal at maglingkod.
2 ASPEKTO NG KALAYAAN
1. Kalayaan mula sa (freedom from)
- Kawalan ng hadlang sa labas ng tao sa pagkamit ng kanyang
kalayaan.
- Ngunit ang tunay na hadlang ay nagmumula sa kanyang loob o ang
kanyang mga negatibong katangian.
2. Kalayaan para sa (freedom for)
- ang tunay na kalayaan ay ang Makita ang kapwa at mailagay siyang
una bago ang sarili.
- Kailangan muna na maging malaya ang tao mula sa mga pansariling
hadlang upang maging malaya siya para sa pagtugon ng
pangangailangan ng kanyang kapwa.
 Ayon Kay Scheler, ang kalayaan ay kilos kung saan dumaraan
ang tao sa mula sa pagtataglay nito patungo sa pagiging isang
uri ng taong ninanais niyang maging.
2 URI NG KALAYAAN
1. MALAYANG PAGPILI ( FREE CHOICE) o HORIZONTAL FREEDOM
- pagpili sa kung ano ang makabubuti sa sarili (goods)
2. FUNDAMENTAL OPTION O VERTICAL FREEDOM
- nakabatay sa uri o istilo ng pamumuhay ng pinili ng isang tao.
- Maaaring patungo sa mas mataas na halaga o pagmamahal .
Maaari rin na patungo sa mababang antas ng halaga.
ARALIN 4: ANG DIGNIDAD NG TAO
“Huwag mong gawin sa iba ang ayaw mong gawin ng
iba sa iyo”. Kung ano ang makasasama sa iyo, makasasama rin ito
sa iyong kapwa. Kung ano ang makabubuti sa iyo, makabubuti rin ito
sa kaniya. Bakit nga ba? Sapagkat siya ay iyong kapwa tao.
Magkatulad ang inyong kalikasan bilang tao. Ito ang tunay
na mensahe ng gintong aral (Golden Rule). Kinikilala nito ang
karapatan ng bawat indibiduwal sa paggalang ng kanyang kapwa. Hindi
ngaba’t ito rin ang utos ng Diyos sa tao? Sinabi Niyang “Mahalin mo ang
iyong kapwa katulad ng pagmamahal mo sa iyong sarili.”
Nangangahulugan ito ng pagkilala sa dignidad na taglay ng
lahat ng tao. Nilikha ng Diyos ang lahat ng tao ayon sa Kaniyang
wangis. Ibig sabihin, ayon sa Kaniyang anyo, katangian at
kakayahan. Samakatuwid, ang dignidad ng tao ay nagmula
sa Diyos; Kaya’t ito ay likas sa tao. Hindi ito nilikha ng lipunan
at ito ay pangkalahatan, ibig sabihin, taglay ito ng lahat ng tao.
Ano ang Dignidad?
Ang dignidad ay galing sa salitang Latin na “dignitas” mula
sa “dignus” na ang ibig sabihin ay “karapat-dapat”. Ito ay
nangangahulugang pagiging karapat-dapat ng tao sa pagpapahalaga
at paggalang mula sa kaniyang kapwa. Lahat ng tao, anuman ang
kaniyang gulang, anyo, antas ng kalinangan at kakayahan ay kapwa
may dignidad.
 Ayon kay Propesor Patrick Lee, ang dignidad ang
pinagbabatayang kung bakit obligasyon ng bawat tao ang mga
sumusunod:
1. Igalang ang sariling buhay at buhay ng kaniyang kapwa.
2. Isaalang-alang ang kapakanan ng kapwa bago kumilos.
3. Pakitunguhan ang kapwa ayon sa iyong nais na gawin nilang
pakikitungo sa iyo.
Ang Pagkilala at Pagpapahalaga sa Dignidad ng Isang Tao
1. Pahalagahan mo ang tao bilang tao.
Ibig sabihin, hindi siya isang bagay o behikulo upang
isakatuparan ang isang bagay na ibig mangyari. Lalong hindi dahil siya
ay nagtataglay ng mga katangiang mapakikinabangan. Hindi nawawala
ang pagiging tao at ang kanyang dangal dahil sa pagtanda. At lalo’t higit
hindi sila katulad ng isang bagay na basta na lamang itatapon at
isasantabi kung luma na at wala nang pakinabang. Wala man siyang
tinapos na kurso, siya man ay bata o matanda o may espesyal na
kondisyon, ay nararapat na igalang.
2. Ang paggalang at pagpapahalaga sa dignidad ng tao ay ibinibigay
hangga’t siya ay nabubuhay.
Dapat ay patuloy mong isinasaalang-alang at
hinahangad ang lahat ng makabubuti para sa iyong kapwa. Ang tao ang
pinakabubukod tangi sa lahat ng nilikha ng Diyos.
Pagtatanggol sa Karapatan ng Katutubo: Pag-aangat sa kanilang
PantaongDignidad
May 110 na pangkat na nakalista sa National Commission on
Indigenous Peoples. Sila ay mga kapwa nating mga Filipino na dapat
kilalanin at igalang sa kabila ng pagkakaiba ng kanilang katutubong
kultura, espirituwal na tradisyon, kasaysayan at pilosopiya. Ang mga
katutubo ay kapantay ng dignidad at karapatan ng lahat ng tao.
Kagaya ng sinumang indibiduwal o pangkat ng tao, sila ay
malaya at may kakayahan silang magambag sa kayamanan ng
sibilisasyon at kultura, at sa kabuuan ng pamana ng sangkatauhan.
TANDAAN:
Ang prinsipyo ng dignidad ng tao ay hindi lamang
pagbabawal sa pagpatay o pagpapahirap sa buhay. Sa halip,ito ay
panawagan ng isang kultura ngbuhay, pakikiisa sa mga mahihirap,
para sa katarungan, kapayapaan at kabutihan ng buhay. Ang buhay
ay banal at ang dignidad ng tao ang batayan ng moral na pamumuhay
ng isang lipunan. Ang dignidad ng tao ay hindi nanggagaling sa uri
ng kanyang hanapbuhay kundi mula sa kanyang pagkatao.
Ang tao ay siyang layunin ng mga institusyon at lipunan at
hindi dapat napagsasamantalahan o pinahihirapan. Ang mga tao
ay dapat iginagalangna may kabanalan. Ang ugnayan ng bawat tao
ay dapat banal. Ganyan ang tao, isang banal dahil siya ay nilikhang
kawangis ng Diyos.