Download as pdf
Download as pdf
You are on page 1of 10
NGON NGU sd2 VAN DE AN DU TRONG CAU DO 1. So vi cc thé ogi van hoc dan gian nhurca dao, tuc ngif, truyén cé tich, truyén cudi, truyén ngu ngon,..., thé loai cau dé ft duge cde nha nghién ctu chu ¥ bang. S6 tai ligu duge nhac dén nhiéu khi tim hiéu vé cau d6, dé 1a céc chuong mye ban vé cau dé trong: 1) Van hoe dan gian Viet Nam cha Dinh Gia Khinh (cha bién), Chu Xuan Dign, Vo Quang Nhon - muc Cau do‘do Chu Xuan Dién viet (1): 2) Nhiing dace diém thi phap ctia cae thé loai van hoc dan gian cita D6 Binh Tri! [2]; 3) Van hoe dan gian Viét Nam cia Hoang Tién Tuu (3). LL. Diu dang chi ¢ 1a céc nha nghién cdu dac biét quan tam dén van dé an du trong cau dd. + Chu Xuan Dién [1] da danh nhiéu céng stic cho vig ct nghia an dy trong cau dé: 6ng viét: "Trong céch phan dnh cila cau dé, chting ta thay cé nhing co s@ ging nhu cdc an du tong van hoc nghé thuat. Song ban than cau dé khong bao gid duge ding nhu mét phép én du trong vain hee nghé thuat, béi vi ban than cau do khéng chia dung méi quan hé giita nghia den va nghia bong thé hién moi quan hé gitta cdi cu thé va ci triu tuong" [1, 257]. Duéi day, 1a céc trich dan theo hé théng cia tic gid nay: - "Hang loat an du trong cau dé duge xay dung trén co sd quan sat nhing sy ging nhau gitia nhing dac diém ben ngoai cia nhiing sy vat va hien ThS TRIEU NGUYEN tuong. Nhiéu cau dé mé dau bang nhiing «ong tt rd quan hg so sinh nu "bing." “vira bang..."; "Bang 14 tre, ngo ngoe dudi nude" (con dia), "Vora bang hot lac, trong nac ngodi xuong” (con 6c van), "Vira bang c4nh cita, nam ngita gitta tdi" (tau 14 chuéi), "Dau bang con ruéi, dit bling cai dia" (ld trdu khong)..." (1, 261). - "Nhiéu an du cia cau 46 duoc xay dung bang phuong phdp nhan céch hod nhimg vat v6 tri vo giéc. Ti nhing dae digm cita vat dua ra dé, nhan dan hay lién tudng tdi nhing dac diém cia chinh ban than con ngudi. Dé la nhiing cau d6 néi vé nhiing "Ong..., ba..., anh. ., chang..., thi thang,. vi tat cf nhang biéu hien phong phut cla di song con ngudi. Phuong phap nhan cdch hod nhimg vat v6 tri vo gide nay c6 tac dung miéu ta duge mét cdch vita sinh déng, df dém, lai vita chinh xdc cc vat ong wang théi dang hoat dong" [1, 262]. - "Trong nhiing dn du cia cau do Vigt Nam, c6 mot s6 lay dé tai 6 nhimg con ngudi va su viéc 1én lao, c6 tinh chat anh hing. Phai ching day la mot biéu hién ciia xu huéng cao quy hod nhiing su vat va su viéc binh thutng nhung dang duoc ca ngoi. Day 1a cay mia: “Dau réng duoi phuong dng to; Lay dau néi nghigp to tong; Vat lay nuéc citu ban dan thién ha". Day 1a canh tat nude: "Hai ong tuéng si dé binh; Dem quan ra danh giifa thanh giang (6; Tran nay mdi biét giang hd; Dem quan ra lay co dé nude non”. Day Van & 31 la cong viée gift vit: “Chiéc thuyén nho nhd; Mai dé son son; Chéo ra gitta bién nude non dam dé; Nghénh ngang c& phat bon bé; Ngay thoi tap tran toi vé diém quan"... [1, 262]". "C6 nhing fin du duge xAy dung bang cach lién hé chi mét vai dau hiéu ging nhau nao dé cia nhiing vat dem ra dé va vat miéu ta. Léi lien he nay ich so sanh eta cau dé: v: dem ra d6 gidng vat miéu ta 6 mot dic diém hinh thite hoi chife nang nao d6, nhung khéng phai la ban than vat miéu ta. Do dé cau tao clla nhiing cau d6 thude loai nay thudng gdm hai ménh Gé néi lign vai nhau bang nhitng lién tir “kh6ng... ma” hoac "c6... ma khéng". Vi dy "Khong va ma sung" (cdi nhot), “Khong bao ma nhin" (cay chudi), "Cé voi khéng phai con voi; Né thay bong Iva n6 doi an ngay" (cdi hai), “Khong phai gau nhung ding dé tét; Khong phai quat cling dé gidi néng; Khong phai nong ciing ding dé dyng; Khéng phai mii cing dé adi dau" (cdi nén)" [1, 262]. - "Trong mét s6 sng téc dan gian Viét Nam, ching ta con ghi lai duoc it nhiéu dau vei cla nhing Idi néi an du da di gan tdi thé cau do hien nay. Truyeén 6 tich cla ta c6 mot truyén nhan dé 14 "Gai ngoan day chéng". Phan dau cia truyén ké lai vic mot Ong gid da ding muu ui thir tai mét cd gai ma Ong dinh kén lam vo cho con wai nhu thé nao. Trong nhiing tinh tiét noi vé tri thong minh va tai lam an cia c6 gai, c6 hai tinh én quan dén vigc sit dung Iéi néi dn du theo kiéu cau d6. Truyén ké ring: Cé mot [én Khi biét c6 gai sap di chg, ong gid dua ra mot quan tién nh& co mua hd "mot nam gid, mot bé lita”... co gai hiéu ¥, lién mua vé cho éng mot céi quat va mot con dao danh lia. Trong mét di ban khdc, truyén cn ké thém, ring khi cudi con dau vé réi, dé thir xem nang dau kiéng tén "Chin" cia gia dinh nh thé nao, dng gia dua cho cé chin déng tién, bao di chg mua chin nén nhang vé cing chin ong tugng... Cd géi dén nha hing néi: Téi cé that nhj déng tién, ba ban cho toi ngii tf nén nhang. Khi cting, co g4i da khan nhu sau: Lay chu vi, toi 1a con dau ong Bat Nhat, vo chéng toi co nhj that déng tién, mua ngii te nén nhang, vé cling luc tam thanh tugng" LL, 266]. + Dé Binh Tri [2] cing dat nang van dé an du trong cau dé, vi theo ong, day la "dac tung ban chat cia [2, 383]. Ong nhan manh "cau d chat la mét an dy", va di xa hon: "khong chi nhitng c4u dé sit dung phuong phap mé ti, ma ca nhing cfu a6 sir dung phuong phép choi chit ciing 14 nhing an du" [2, 383]. Ong phan biét dn du trong van hoc va an dy trong cau 46: "Cai ché ma vdi dn du cau dé, ta cé thé dimg lai, thi, véi an du van hoc, dé chi 1a ché bat dau” [2, 386] Dudi day, la cdc trich din (dang tém luoc) nhiing phan tich vé an du trong cau dé theo hé thong cia tc gid nay: mh chét ki di ctia nhiing hinh anh Gn du cdu dé: Phan |én nhing suv vat, hién tugng von hét svc quen thud vdi ngudi ta, khi tré thanh vat dé, déu dugc mé ta thanh nhdng sy vat, hién tugng Ki di. Vi du, cdi 6ng chan duoc mé ta thanh mat con vat: “Lumg di truéc, bung di sau; it céi dau céch nhau mot thudc"; cai géi "vita bang cdi trong tém vong" duge hinh dung nhu mot vat: "Dénh nga dan ong; Dénh nga dan ba; Danh nga Ong gia: Dénh nga ké cho: Hanh nga vo vua" (...). Tink chat than quen cita nhig hinh anh b6 phan trong dn du cdui dé: an dy cau dé c6 mét dac diém chung 1a, nhin tong thé thi ra mot 32. Ngon ngit sé 2 nam 2007 vat ki di, tham chi quai dan, chang nhiing khéng hé cé trong thé pidi hién thuc ma cing hiém thay ngay cd trong thé gidi c6 tich; nhung timg bo phan hop thanh cia né (3 day goi 18 nhing hinh anh bo phan) thi lai 4 nhing hinh anh vé nhitng su vat, tugng than quen véi ngudi lao déng. Vi dy, fin dy vé cai banh chung hin ¢ ca tong thé tht qua 1a mot su vat réc réi nhu mé cung: "Mot thita dat vuéng: Bén phia xay thanh; Xung quanh tréng chuéi; Gitta tla dau tréng hanh; Ngoai thanh tréng giang” nhung xét timg bo phan hgp thanh ta sé théy dé déu la nhiing hinh anh vé nhiing sy vat, hién tugng quen ihita dat, x4y thanh, tréng chuéi, tie dau, wéng hanb. (...) Tinh chdi sdng dong, cb hdn cia nhitag hin anh dn du cau dé: Ben canh tinh chat ki di, dn du cau dé cdn cé tinh chét thuéng goi la "do tho gidng thanh". Tinh chat nay duge chinh cau dé xéc nhan mot cach hén nhién: "Dé tho giang thanh, migng chao anh, hay tay nang dit". (..) Cau d6 thuéng m6 ta sy vat trong trang thi hoat dong hay bién déi cua né. Vi du, bat dia duge mé ta 6 wang thai dang duoc ria, sau bita an, dé gic lén chan: "Mot dan cd tring phau phau; An no tam mat ra nhau di na ai kéo duoc mé ta 6 trang thai lam lam “hanh chit": "Vira bang 1é tre, xun xoe danh vat"" (2, 394-397]. = "Két cau cia dn du cau dé: Se phan tich thé gidi vat dé va thé gidi nhimg hinh anh dn du cha vat dé da cho thay: trong cau dé, vat dé thi quen thudc nhung hinh anh an du ciia né lai cd vé rat ki di, bi dn. Di sau vao cdch cau tao an du cau d6, tlic a két cau ciia n6, ta sé nhan 16 cai “co ché” tao nén tinh chat Ki dj ay cla an du cau dd. Andy cau d6 c6 hai kiéu két cau: két cau don va két cau kép: Kéi edit don: An dy co két edu don [a an du chi g6m mét hinh anh don nhat, tae 1& hinh anh chi cla mét su vat. (...) Thi du: hinh anh don nhat ¢6 mét dc diém: "Trong nha cé ba an com tude” (cau dé vé doi dila cA) (...); hinh anh don nhat c6 nhigu dac dié “Vita bing hai dé, an 6 ca Tang” (hai dae diém) (cau dé vé con rudi) (...). Ta c6 thé m6 hinh hod én du cé két cau don nhu sau: Vat dé A va cac dac diém al, a2, a3... duge mé ta thanh dn du B véi céc dac diém tuong ting bl, b2, b3... (..) Két cau kép: (...) An du c6 két cau kép ld mot phiic hop én du, trong dé mdi fn du nhé tuong ting voi mot bé phan hop thanh cia vat d6, va toan phite hap tuong ting véi ca vat dé; an dy phite hop nay bién vat dé thanh mot su vat, hién tugng réc r6i hon, ki dj hon so Vai én du cé két cau don va, dac biét, thudng cé chit it tinh truyén. Thi du Cau d6 vé con trau (dang di cay): Bon Ong dap dat (= bon chan trau giam len dat cay); Mo ong phat c& (= cai dudi trau ve vay dudi rudi); Met ong vo co (= m6m trau tranh thi vo it cd ven ba); ‘Mét éng bé phan (= dit tru cing lam cAi viée cha nd). Van dé... 33 Ta cd thé mo hinh hod din du c6 két cfu kép nhu sau: Vat dé A vdi cdc 66 phan hop thanh Al, A2, A3... duge mo td thanh phic hop én du B, véi cdc dn du nhé Bl, B2, B3 (twong tng voi Al, A2, A3)" [2, 399-403]. + Hoang Tién Tuu [3] cfing quan tam dén an du trong cau dé, éng cho, dé la “phuong phdp én du riéng” [3, 126}, va giai thich: "BOi vi li an du trong ca dao tuc ngif va trong van hoc néi chung bao gid cing nhim néi vé con ngubi va x2 hoi Lodi ngubi mot céch kin dao, c6 nghé thuat. Vidu: nudt cd bé" (tuc ngi), "Ech kéu dudi ving tre ngm; éch keu mite éch, tre dam mac tre" (ca dao)... Con trong cau i duge gidu kin (4n di) khong nhat la ngudi ma cé thé 1a bat Ki su vat, do, thiét hién tuong trong thé gidi khéch quan. Vi du: "Anh lén thi mac 40 dé; Em nhé thi mac do xanh" (qua 60; "Bang cai vung, ving xudng ao, dio khong thiy, ldy khong duge” (mat trang mat tdi soi xudng nudc); "Ca nha cé6 mot ba hay khéc" (cdi xay. Ong viet tiép, khi ban vé hinh thee nghé thuat ciia cau 46: "Trong méi cau d6 thing cé hai hinh tung song song cita hai su vat khée nhau: mét hinh tugng pho bay ra bén ngoai, mot hinh tuong dn néu 6 bén trong. Hinh tuong bén trong 1a déi tugng phan énh dich thuc ciia cau 46 (vat 46). Hinh tuong bén ngodi chi 1a phuong tién dé phan nh, nham danh lita ngudi nghe (vat dé 6). Gitta vat dé (hinh tugng ben trong) va vat dé d6 (hinh tugng bén ngoai) thudng thudng chi co su tuong déng khéng quan trong vé hinh thitc (hoa t8n goi, hinh dang, mau sac,...). Cén ban chat thi khdc nhau va xa nhau vé ching loai (vf du bén wong 1a vat bén ngoai I nguéi, ben trong la dé ding, bén ngoai a dong vat, ben trong 1a cdc hign tung ty nhién, bén ngoai lai duge miéu ta thanh thuc vat, hoa qua... ). nén & cau dé khéng chi o6 phuong phap nhdn cach hoa hay an dy, bodn du thong thuéng nhu trong céc thé loai van hoc dan gian khdc ma con 6 nhiéu tha phap nghé thuat dc do, riéng biét cia nd, nhu dong vat hoa, thye vat hoa, ty nhién hod (cdc su vat trong déi s6ng x4 di), xa hdi hod (céc su vat hién tugng trong ty nhién)... Néi m6t c4ch téng quat thi d6 14 phuung phdp dn dy dac biet (én dy khéng cé gidi han va quy ude) hay phuong phap chuyén hod ty do cia cau d6. Phé bién nhat a chuyén vat thanh ngudi (nhan céch hod). Cho nén trong cau dé, thudng xuyén xudt hién cée i ti) nhan xung iva eas "chang", "Ong", "ba", "co", “cgu", “thang bé"....) oe céc danh tir chi ngudi (nhut vua quan, quan Linh,...) nhung thyc chat lai khong nh&m noi anh", 34 Ngon ngif sé 2 nam 2007 vé ngudi ma phin nhiéu 1 dé noi vé vat (thi du: "Mot tram tm van, mot van thing quan, thing nao cdi tran, ciing lan xuéng ho" - sing gao)" (3, 133-134]. 1.2. Cé thé rit ra tir nhiing trinh bay trén hai diéu: 1) dn du trong cau d6 phan biét vdi an du trong van hoc nghé thuat, trong cc phong cach ngén ngit, néi chung; 2) cdc bién phap tu tir nhu so sAnh, nhan hod (hay vat hoa),.... cc I6i néi cing nghia (hay gén nghia), ching trudng nghia va cd 16i choi chit déu dupe quy vé an dy. Ching cho thay c6 su bat én, boi néu vay thi ndi ham. cia kh4i niém nay bién 2. C6 18 cing cin phan tich lai chinh nhiing cau 46 ma cic tii ligu di néu xem Id bing chitng ca din du. Cf din ching vé dn du 6 [1] thude c&e dang so sinh, nhan hoé va ta thuc. Trutng hop hiéu "cdi quat” la “nim gid", “dao danh Ita" la “b6 lite”, va. ndéi “that nhj", "ngii te", "luc tam" thay cho "chin", & truyén cé tich Gai ngoan day chéng, duge cho 1a cdn ghi lai "dau vet cha nhitng 161 ndi an du da di gan tdi thé cau dé hién nay", cing Khong xéc dang. Boi quan hé gitla "nam gid” va “cdi quat” ciing nhuw gitta "bo lita" va “dao danh lita” 1a quan hé gitfa cdc tir ngif cing truéng nghia, con quan hé gitta "that nhi", “ngii ttt", “luc tam" véi “chin” la quan hé theo dang cing nghia (74229; 544=9,...), sau mot chuyén Gi theo céch cing am ("Chin" tén riéng, “chin" con sé urén 8 dudi 10, va "chin" tri véi séng)*. Thit doc mét s6 trich dan cau dé dé minh hoa cho phuong thite dn du & [2]: ~ "Lung di truée, bung di sau, Cai mat cdi dau cach nhau mor théc" (cang chan, tir mat cA dén dau gi); - "Vita bdng cdnh ctta nam ngta pitta tréi" (tau ld chudi, - "Vita bang hat dé, dn cé ca lang” (con ruéi); + "Khi di cua ngon, khi vé ciing cua ngon" (con ngtfa) - "Trai thanh tan vui tht giang ha Sao anh tre mdi khong gid hd anh?" (con trai), - "Nita lam mitt, nita nd canh, Dén khi mdi sdc theo anh hoc wo" (qua bi). Cé thé thay rang (xét Bi d6 trong phép so sfinh cita c&ch ta thuc: cau 46 vé con ngua va con trai ding hinh thie choi chit (choi chit néi — con ngua;: va choi chit cing 41 hop véi gan nghia: cing am “trai” (trai thanh tan - con fra), gan nghia: "khong gia" ~ “trai"); cau 46 vé qua bi két hop 14 thuc (bi - bi dao - vita ding dé Jam mit, vila ding dé nau canh) va choi chi ("bi" mat sé thank "bi", d6 choi ctia hoc sinh). Khong tim thay an du G day. 6 tai ligu [3], doan trich ti trang 133 da dan: "Cho nén é cau dé khong chi c6... phuong phap chuyén hod tu do cla cau a6". Cau truéc thita nhan cau dé co sit dung phuong phdp nhan cAch hod, an du, hon du thong thutng, déng thoi cing sis dung dong vat hod, thue vat hod, tu nhién hod, x4 hoi hod. Cau sau xem dong vat hod, thuc vat hod, ty nhién hod, x4 hi hod la én dy dac biét (hoac, 6 thé hiéu: cong them ca nhan céch hod, an du, hodn du thong thudng vao dé thanh an du dac biét). Van dé. 35 Ching thigu nhat quan (nhan céch h dong vat hod, thyc vat hod,..., cd ban nhau, ching ciing loai, thude h tu tir duge cau tao theo va loai dae biét, mA kh6ng cé mot sy dan chéng hay phan dinh nao gitta ching), vA md rong khéi niém an du mot céch thai qué, dénh mat noi ham cia né ("an du khong cé gidi han va quy ute" di khé c6 thé chap nhan, 'chuyga hod ty do” cng di qué xa linh vue an du). Diéu nay bude chung ta phai to lai van dé tir dau. An du la mat cach tu tit, tite mot hinh thie dién dat béng bay, c6 stic hap dan, Idi cudn. N6 la “cdch cd nhan lam thi lay tén goi biéu thi déi tugag nay ding dé biéu thi doi tuong kia, dua ten co sd cla méi quan hé lién tuéng vé nét tuong déng gitfa hai d6i tuong”*. Dan ligu vé da du thutng gap la bai ca dao "Tnyén vé c6 nhe ben chang: Ben thi mét da khiing khding doi thuyén". C6 thé suy an du 6 bai ca dao nay nhu sau: 1) ) “thuyén" lam thoi chuyén déi chuyén déi dé bigu thi "cd edi dung thé hién cia bai ca dao khong phai chuyén thuyén bén, séng aude, ma [a tinh yéu doi Ita va sy thuy chung doi cho. Hé qua dang chi y la: - Khi da chuyén déi dé biéu thi mot d6i tugng khac thi “cai chuyén déi" bién mat gid tri thuc cla chang, dé "cdi duge chuyén déi" phat huy tac dung trong vin ban (“thuyén” khong dn 1a vet dé van tai, "bén" khong con Ja noi nco thuyén, noi giat gid; trong hic dé, vin ban lai hién [én hinh anh mot co gai vdi tam long son sat va mot dang may rau vita di xa tro vé); au ~ Quan hé gitta "cai chuyén déi va “cdi duoc chuyén déi" 1a quan hé én" - "chang wai phan biet vdi loai quan hé gida mot bén 1a mot tap hgp ben kia Ii mot don vi; "C4i chuyén déi" va "cdi duoc chuyén déi" chi tén tai trong mot mdi truéng, hoan canh da cé su théng nhat gitta chting: khi moi trudng, hoan canh nay thay déi, chéing déng thoi sé bién mat (chang han, khi n6i “Doan thuyén danh cd dang Ian hen cép ben", thi chuyén "thuyén" - “chang trai “cb gai” khong con nita); - "Cé4i chuyén 46i" va "cdi durge chuyén d6i” duoc hinh thanh trén co sé phi hgp véi 18 thutng va théi quen tham mi cia cong déng, su phi hop nay 1a khé rong rai (mot doi tuong ce thé tim thay nét tuong déng véi minh & nhiéu déi tuong khéc), nén chiing mang tinh chat chi quan. D6i sinh diéu via trinh bay véi mot s6 cau dé (duge [2] cho li cd ding cach an du): + (L) "Trong nha cé ba dn com truréc" (doi dia ca). Cé thé suy tir di dé: (1) Cé mét ba 6 trong nha; (1) Ba nay &n com truée moi ngudi, Xét quan hé gia |ai dé va Idi gid, la thily khong thé néi day 1a én du duge: bdi vi: - Day JA quan hé gifta hai "cdi chuyén ddi" (1°) va (1) véi mor “di duge chuyén déi” (di dia a), vi pham quy tac "mot déi mot” cia an du; 36 ~ Gia sir (1) duoc thay bang "Trong nha cé cha dn com truéc" (1a), "G trong nha, an com truée" (1b), "O dusi bép, an com truéc" (1c), va c6é ngudi dé nhu vay, thi Idi gidi vin I déi dia cd. Trong lic d6, 16i 46 (1a) da thay chii thé “an com tude" 1a “cha”, 1di dé (1b) thi cht thé "an com trudc" khéng con, va dén (1c) thi chang nhiing chi thé “an com triée” khong con ma dia diém cla ngudi “An com truéc" cing thay déi, tit "nha" sang "bép". Diéu muén a 6 day holn cénh, méi truéng thay déi nhung "cai chuyén déi" vA “cdi duge chuyén déi" vé co bin khéng thay déi; ching trai voi quy tac dn du. + (2) "B6n a trong tinh méi ra, Nuéc da tréng todt nhathoa atte tan; M6t anh céng tit tan ngdn, Cai voi tong téng nue can cau tré" (bd dim chén, loai bn chén). Theo [2], day 18 mét “phite hop 4n du", va tuong ting gitta "cai chuyén d6i" v6i "cdi duge chuyén déi" duge cho 1a: (2') Hai dong dau: bon c6 gai dep = bén cdi chén (mdi); (2”) Hai dong sau; mét anh cong anh ta c6 cdi "vdi" 19 £0 ra = mot cai am (véi cai voi "da sdn sang’). ‘That ra, day khong phai 1a mot an du, bdi con dung di dén vige tim thay "bon chén va mot dm" (cha bo im chén, loai bn chén) nbur sau: ~ Buée 1, téng hop cdc tin hiéu, hinh nh, va quan hé gitta ching tir Idi dé: cé bon [vat gi dé giéng nhau) va mor [vat gi dé khac v6i bon vat via noi, nhung c6 quan hé véi ching; vat nay c6 véil; - Buée 2, khdi quét cdi vita téng hop: c6 mét thé g6m bén (edi) f... J va Ngon ngif sé 2 nam 2007 mét (cdi) [... }, viéng loai mét (cdi), thi 6 vor; = Buse 3, suy dodn: dé 1a bo am chén, gém bén chén va mét am. D6 18 con duéng cia luan 1°, suy li, ching dya trén cdc tin hiéu, cdc chi dan chinh xdc, 16 gich: hoan toan khong. phai bing con dung lién tyong cua phuong thitc an du. Ket cau "béin (cdi) 1... J va mot (cdi) [... J, ring loai mér (cdi), thi c6 vai" khong mang tinh chat chi quan, lam théi cia 16i dn dy, ma khdch quan, cé dinh. ‘Thir xét them hai cau dé vé bo am chén, loai s4u chén dudi day: (a) “M6t me sinh duoc sdu con, Yéu thong me sé nude non voi ddy" (b) "Méi ba ngéi dai, Sdu ba ngdi nhin" Theo huéng phan tich trén: Li dd (a): Bude 1: c6 mot [vat gi dé] va sdu [vat gi 46 bé hon vat kia]: gitta chting c6 quan hé khang khit v6i nhau: vat lén sé mréc non cho céc vat bé. Buse 2: cd mét thit gom mot (cdi don) va sdu (cdi be), c&i 16n sé nude cho cdc cdi bé. Bude 3: dé la bo am chén, gém sdu chén va mét dm. Li dé (b): Bude 1: c6 mot [vat gi d6] va sdu [vat gi d6), ching c6 chung mot dae diém nhat dinh; khi mor [vat gi dé) thao nuéc trong minh ra thi sé [vat gi dé] tu thé cé dinh va cing to vé quan tam. Budic 2: 6 mot thit g6m mét (cdi) va sdu (cdi), cdi chi cd mét c6 kha nang Jam chay nude. Bude 3: dé 1a bo 4m chén, gém s4u chén va mo am. Loi d¢ (a) ¢6 cc tin hieu, cdc chi dan trong ty Idi dé (2), diéu khai quat duge tir bude 2 "mdr (cdi 1én) va sau Van dé... 37 (edi bé), cai én se’ nude cho cde cdi bé" da cho thay su doan dinh vé b6 am chén, loai s4u chén 1a khé c6 thé sai lac. Con & Idi dé (b), cdi Khai quat duge tir buée 2, chi tiét “cdi chi c6 mor co kha nang lam chay nuéc", thi "kha nang lam chay nude” duge suy tit "théo nuée trong minh ra", td"Adi", viée suy ra nay ¢é tinh chat thuan If, chung it nhiéu m@ nhat so véi viée duge tir ngit biéu thi. Ngucc lai, diéu nay cing cé vai tro cha “mor (cdi) va sau (cdi)". Nghia 1a, céch dn du khong c6 mai 6 day. Trén day, ngudi viet da phan tich m6t s6 cau dé duge cho la ding phuong thie an dy, dé thay ring khong phai nhu vay. Cach lam nay thién vé cy thé, chi li. That ra, sy bat én khi cho ban chat cla cau do 1a an du da duge tim thay ngay cau tra 1di tir cAch céu tao va chttc ning ciia én du. An du duge hinh thanh uén mot digm duoc danh dau 6 tuc doc (cing gyi truc lua chon) cia 1vi. G do, mot an du gém “cdi chuyén déi" va “cai duge chuyén d6i". "Céi chuyén déi" duge trung bay ra nhim bigu thi "ca duge chuyén déi". Dé lam duge diéu nay, vai trd ngit phdp cita “edi chuyén déi" va “cai duge chuyén déi" [A nh nhau, nhung vai trd ngif nghia thi “cdi chuyén déi" dong di duge chuyén déi" mdi phat huy tac dung (noi fn du c6 téc dung chuyén nghia xuat phat tir co sO nay). Co thé vi an dy nhu mét 6 trong trd choi 6 chit. O ay & mét vi tri cé dinh trong day chit, 6 tén goi, nhung chi cé con chit ma né chita dumg mdi cé ¥ nghia Theo d6, néu cho 1di d6 1a dn dy hay “phitc hgp an du" tuong tng voi 1di gidi (vat dé), thi an du kh6éng thuéc . vé mét diém duge danh dau (ti, ngit) ma bao trim ca Idi d6 (6 day, cing 6 thé hiéu 1a vain ban). Néi khée di, "cdi An dy” va "cdi duge dn du" trong trubng hop nay da bao ham Jan nhau; va ngoai diéu Ay ra, khéng cin gi khéc. Ma da vay thi 16i "din dat bong bay, c6 site hap dan, l6i cudn” cia an du cing khong con tac dung, tiie khong cdn an du hay mot cai gi khac dé noi nifa. 3. Dén day, khong thé u4nh cau i: "Khong phai 1a dn du, vay ban ‘au dé° la gi?”. Tat nhién, dé wa Ii cau héi nay phai lam lai tir dau. Cach lam cia nguti viet gém ba bude: 1) tap hgp mét sé lugng cau dé trong dé di; 2) phan loai tat ca s6 cau dé da duge tap hop theo cdc tiéu chi thich ting; 3) khdo sat, xem xét cau dé theo hé théng phan loai da thyc hién Ngudi viet da suu tam, tap hop duoc 2000 cau dé”, va tién hanh phan loai ching theo hai huéng: dua vao vat dé (hé thong cde vat do), va dua vao ldi dé (cdch thitc cau tao loi dé trong quan hé véi vat 46). Dya vao h¢ thong cde vat dé (hudng nhiéu nha nghién citu cau d6 dang ding), cau dé duge chia lam hai loai: 1) cau 46 vé Tinh vuc tu nhién (bao gém: cau do vé su vat, hién tugng tu nhién; cau d6 vé thuc vat; cau d6 vé dong vat; cau 46 vé con ngudi va bo phan co thé ngudi); 2) cau dé vé Tinh vue x hdi (bao gém: cau dé vé viée ngudi lam; cau dé vé nha cra, mé ma, phuong tién di lai: cau dé vé dé mac, dé trang 46 vé cng cu sin xuat, dénh gid d6 vé dung cu sinh hoat, hoc tap: cau d6 vé thife an, dé ding phuc vy viée an udng). Dua vio cach thiic clu tao 18i dé trong quan hé véi vat 46 (huéng do 38 Ng6n ngir sé 2 nam 2007 ngubdi viét dé nghi), g6m cdc loai: cau 46 theo cach ta thuc; cau dé theo cach nhfin hod, déng vat hod, thuc vat hod, tu nhién hod, céng cu hoi,...; cu dé theo céch chai cht; va cau dé theo cdch t4 9. Riéng cach nhan hoa, déng vat hod, thuc vat hod, ty nhién hod, cong cu hod..... ngudi viel goi Ia "cach chuyén ting”. Boi ngoai viéc ndi gon (bao quat duge nhiéu khai nigm) ra, n6é con cho thay vat d6 duge loi dé chuyén sang mot loai khdc, mot I6t khéc, ngutti dodn nhan cn téch nhing cdi lét dy ra, dé thay véc dang thét cla vat 46 (thi du, cach nhan hod: "Minh da mde do cling da, Tay xéch con gé, déu d6i thing béng" (chim 6) - con chim 6 khodc voc dang, hoat dong cua con ngudi: “mac 40", “tay xdch con ga", "déu d6i thing bong"; céch dong vat hod: "Cai déu mot tac, C4i dudi mot thude, Di mot bude, nhdy mot c4i” (cdi cudc) - cdi cuée khodc hinh thé, hanh dong cia mot con vat: "déu", "dudi", "di", “nhay",...; cach thue vat hoa: "Cay kho ma né duge hoa, dau duge mot qua, khi gia khi non” (cai can xach) - cdi can rach Knodc ding dip cla cay < . hoa", "dau... qua", "gia. Dudi day la bang phan loai theo hai hung vita néu: BANG PHAN LOAI 2000 CAU DO (theo hé thong vat d6 va cach thite thé hien cilia 181 dd) ich thie me hin | Ta thc] Chuyén | Choich] Tay | Cong He ctia loi do truéng | thong wa a 2 | LSivat, hign tugng = 74 1 3 3 156 = | tuohién 2 2. Thy vat 144 181 28 36 389 2 |_3. Dong vat 170 | 119 | 19 1s 323, Z | 4.Ngudivabo phan} 38 45 3 2 88 co thé ngudi COng (1) 426 421 53 56 956 L.Viec ngudi lam | 106 4l 4 1 152 o | 2. Nha &, mé ma] 29 o i 5 114 = | phwong tien di lai 8. | 3. Dé mac, dd trang] 13 51 7 2 73 2 suite % | 4. Cong cy sin xuat) 37 M4 | 5 9 197 & | danh gidc _ | 5. Dung cu sinh 65 220 ie 24 321 hoat, hoe tp | 6. Thite an, dé ding 31 127 16 15 189 phue vu viée an Cong (Il) 281 | 652 55 56 | 1044 Téng cong (+11) 7o7 [1073 | (108 112__[ 2600 Van di Déi chiéu bang nay vdi nhing trinh bay & phén dau bai viét, cé thé thay rang: loai bi ngo nhan an du nhiéu nhat [a “chuyén truéng", chi chiém 53,65%, chit khong phai [a tat ca; logi ti thuc chiém 35,35%, nhung chua dugc xem xét ding mtic; loai choi chit (chiém_ 5,40%) méi dé cap & mite khéi quat; va loai t4 y (chiém 5,60%), thi khong duce néi tdi éc trinh bay bang phan loai nay da phén nao tra Loi cau hdi dat ra. Con dé dap ting day di van. dé, ddi hoi mot chuyén Juan vé cau dé. Day 1a diéu ngudi viét hi vong s& duge phye vu ban doc trong mét thdi gian khéng xa. CHU THICH ' Phén Nbimg dac diém thi phap cia cau 06 6 sdch udy duve in lai trong Gop phan nang cao chat Iuong suu tém, nghién ctu van hod van nghé dan gian, Nxb Van hod dén t6¢, H., 2000, wr, 380-409. Bai viét ding ban nay. ? Chi tiét ndi trdnh tén Chin cing duoc ké & mot truyén curbi. Truyén rang, 6 hai chang trai, mor thay 6, mot iam ruong (khong biét chit) dén cdu hén voi mar ngitai con gai ten la Chin, lam nghé mua ban 6 cho. B6 ciia cé Chin ra diéu kién: ai dén gdp con t6i, ndi mdi edu ndy "Thuta cé Chin, cho t6i mitgn chin déng tién, dé’ mua chin hat déu tién vé cing cho chin éng Phat" ma phdi ci€ tén n6, néu né ding ¥ cho muon tign, hi i sé gd cho. Anh d6 aa néi voi cé Chin: "Thuca c6 Nhat Bat, cho 16i muon tam luc déng tién, dé mua ngii tt hat dau tién, vé cing cho that nhi dug Phat". C6 gai ngé ra, Khéng hiéu anh a6 mudu ndi gi. Anh lam rudng néi khée "Thea cé Dd Hoen Hoét, cho t6i muon t6c mang déng tién, dé nua ban xdc har ddu tién vé cting cho 16n cdi Ong Phat". C6 gdi hiéu ra, dua tién cho muon. Vay id anh irai cay duoc vo. Céch thay thé "chin" bang "Nhat Bét!, "tam luc”, ctia thay dé trong truyén, 39 nlue dé phn tich, ld ding dang cing nghia. i anh trai cay, nhing "Bd Hoen ching la cdc tit ngit chi trang théi, tinh chat "chin" ctia qud. La cach diing cde tt ngit citng truéng nghia. Ca hai cdch ding déu khdc biét véi Idi dn du. + Mot thuiéc ta (thudéc moc) khodig 0,425 mét. + Cat Dinh Ta, Phong cach hoc va dac diém tu tir ting Viet, Nab DH & THCN, H., 1983, tr . 279. 5 Chit cia Hoang Tien Tum, khi ndi vé plucmg thite phan duh chi yeu cia cdu dé. “ "Ran chat cau a6”, & day, duge hiéu la cach thite cdu tao lai dé trong méi quan hé véi vat dé. ? $6 Iuong nay vugt xa cdc bd séch sin tap cau do hién cb. N6 tam dit dé 6 thé lam viéc. * Didu nay ncong tee voi hink dink ctta lodi 6c muon hén, cdi v6 dc chi dé che chdn, con than xdc that ste ctia ching fa mot lodi cua. TAI LIEU THAM KHAO 1. Chu Xun Dién, Cau dé (muc ILA, chuong Ill), rong Dink Gia Khdnh (chit bién). Chu Xuan Dién, V6 Quang Nhon, Van hoc dan gian Viet Nam, Nxb GD.H., 1997, tr. 257-269. 2. Dé Binh Tri, Nhing dic diém thi phip cia cau d6, trong Nhiéu tac gid. Gép phan nang cao chat lugng suu tam, nghién céu van hod van nghé dan gian, Nxb Van hod din 6c, H., 2000, tr. 380-409. 3. Hodng Tién Tu, Cau dé (muc B, phan Il), trong Hoang Tién Tune, Van hoc dan gian Viet Nam, Nxb GD, H,, 1990, tr, 126-136. 4. Neuyén Van Trung, Cau 6 Viet Nam, Nxb Téng hop Tp. H6 Chi Minh. 2005 (in tan 3). 5. Ninh Viét Giao, Cau d6 Viet Nam, Nxb KHXH, H., 1997 (in lan 4).

You might also like