Problematyka

Poemat ten, będący wielką polską epopeją narodową, powstawał w latach 1832-1834.
Wydanie w roku 1834 Pana Tadeusza nie stało się jednak literacką sensacją. Książka
rozchodziła się bardzo słabo, przez wielu współczesnych Mickiewiczowi była krytykowana.
Powszechnie nie rozumiano wielkości i nowatorstwa dzieła.

Mickiewicz opisuje życie i obyczaje szlachty w schyłkowym okresie Rzeczypospolitej

szlacheckiej. W Panu Tadeuszu, oprócz średniej szlachty, pojawiają się również
przedstawiciele arystokracji oraz drobnej szlachty zaściankowej. Głównym celem poety było,
oprócz ucieczki od kłótni i swarów emigracji polistopadowej, ukazanie i obudzenie w
narodzie uczuć patriotycznych, rozbudzenie nadziei na przyszłość. Z tego właśnie powodu
pojawiają się w Panu Tadeuszu liczne nawiązania do walki narodowowyzwoleńczej, do
okresu świetności Rzeczypospolitej, do postulatów łączenia walki politycznej z reformami
społecznymi. Nie bez przyczyny tłem historycznym utworu jest kampania napoleońska
(marsz wojsk Napoleona na Moskwę), bardzo wyraźny jest również kult Bonapartego, z
którym Polacy na początku XIX w. wiązali ogromne nadzieje na odzyskanie niepodległości.

Pan Tadeusz jest dziełem wielowątkowym. Można w nim wyróżnić trzy zasadnicze wątki,
które wyraźnie splatają się ze sobą, uzupełniając się nawzajem. Pierwszym wątkiem jest
wątek miłosny, obejmujący dzieje budzenia się i rozkwitu uczucia między Tadeuszem i Zosią.
Drugim jest spór o zamek, jaki wiodą ze sobą Sędzia i Hrabia, natomiast trzeci ukazuje
działalność księdza Robaka, będącego emisariuszem przygotowującym grunt pod przyszłe
powstanie.

Akcja poematu toczy się przez kilka letnich dni 1811 roku oraz w jeden dzień wiosenny roku
1812, w Soplicowie i w pobliskim zaścianku Dobrzyńskich.

Pan Tadeusz jest polską epopeją narodową. Świadczy o tym wiele cech gatunkowych: jest to
utwór obszerny, dużych rozmiarów, pisany wierszem (trzynastozgłoskowcem), ukazujący losy
wybranej grupy bohaterów (zwykłych, przeciętnych ludzi, przedstawicieli głównie średniej
szlachty, choć pojawia się również arystokracja oraz drobna szlachta zaściankowa) na tle
wydarzeń ważnych, przełomowych dla całego narodu (kampania napoleońska). Narrator jest
wszechobecny, wszechwiedzący i obiektywny. Pojawiają się liczne opisy, zarówno statyczne,
jak i dynamiczne, mające na celu opóźnienie, czyli retardację rozwoju wydarzeń i wzmożenie
ciekawości czytelnika.
Wśród wielu pierwszo- i drugoplanowych bohaterów najważniejszym wydaje się być ksiądz
Robak - Jacek Soplica. Jest to bowiem bohater romantyczny nowego typu, oprócz cech
charakterystycznych dla bohaterów znanych z wcześniejszych utworów Mickiewicza posiada
również cechy nowe, świadczące o ewolucji postaci. Jacek Soplica jest przede wszystkim
postacią dynamiczną, zmieniającą się wewnętrznie w miarę rozwoju akcji. Jest również
bohaterem samotnym, działającym w pojedynkę, podobnie jak wielu “tradycyjnych”
bohaterów romantycznych (Giaur, Konrad Wallenrod, Konrad z III cz. Dziadów). Soplicę
cechuje nieprzeciętność, wyróżnia się z tłumu, ma szansę osiągnąć w życiu znacznie więcej
niż inni, przeciętni ludzie. To również jest cecha znana, nieprzeciętny był zarówno Konrad
Wallenrod, Kordian, jak i Konrad. Podobnie jak jego literaccy poprzednicy, Jacek działa
motywowany wysokimi pobudkami, przede wszystkim wielką, romantyczną miłością, która
okaże się miłością nieszczęśliwą, tragiczną w skutkach. Po zabójstwie Stolnika Jacek będzie
skłócony ze światem i z samym sobą, to kolejna cecha bohatera romantycznego (Giaur,
Konrad...). Jako ksiądz Robak będzie postacią tajemniczą, pełną zagadek. Podobnie
zagadkowy jest chociażby Konrad Wallenrod, o którym czytelnik początkowo wie bardzo
niewiele, którego życie osnute jest mgłą tajemnicy.

Zmiana w tradycyjnie już pojmowanym modelu bohatera romantycznego polega na tym, że

po wewnętrznej przemianie, już jako ksiądz Robak, Jacek przestaje działać w pojedynkę, staje
się częścią ogromnego przedsięwzięcia, mechanizmu, będzie odtąd służył wielkiej idei
odzyskania przez Polskę niepodległości jako jeden z wielu anonimowych emisariuszy.

Cechą Pana Tadeusza jako wielkiego dzieła romantyzmu jest synkretyzm gatunkowy, czyli
łączenie różnych gatunków literackich, w tym przypadku poematu epickiego, sielanki, eposu i
gawędy. Dzieło Adama Mickiewicza cechuje również wiele mistrzowskich opisów przyrody;
ludzi, przedmiotów.

Pan Tadeusz jest również w dużym stopniu utworem realistycznym. Świadczą o tym zgodne z
rzeczywistością obrazy z życia szlachty i magnaterii polskiej, częste nawiązywanie do faktów
historycznych oraz świetne szkice psychologiczne przedstawionych w książce bohaterów.

Epopeja Adama Mickiewicza jest uważana za największe arcydzieło poezji polskiej. Duży
wpływ na tę ocenę ma język, jakim utwór ten jest napisany. Jest to język niezwykle
urozmaicony, bogaty w kunsztowne przenośnie i porównania oraz wiele innych środków
artystycznych.