Maaskant niet aan de kant

Hoe de identiteit van het gemeentelijk monument ‘Het Maaskant Gebouw’ behouden wordt ondanks de
toevoeging van een nieuw onderwijs- en sportcomplex SC010

BK6AC3 Academische ontwerpreflectie

BSc Bouwkunde, Technische Universiteit Delft

Else Wintermans

4729455
A.E.Wintermans@student.tudelft.nl

13 november 2020
Silvia Naldini

Abstract / Samenvatting Op het bouwvlak voor een nieuw te realiseren sportgebouw (SC010) bevindt zich een
gemeentelijk monument, Het Maaskant Gebouw. Om te voorkomen dat de identiteit van dit monument
verloren gaat door de toevoeging van het SC010 wordt de volgende hoofdvraag onderzocht: ‘Hoe kan door het
toevoegen van het nieuwe SC010 gebouw, de huidige identiteit van Het Maaskant Gebouw behouden worden?’
De identiteit van Het Maaskant Gebouw wordt gekenmerkt door het vele transport dat er plaatsvond,
de kantoorfunctie die vandaag de dag nog gewaarborgd wordt en haar lichte en open karakter. Al deze
kenmerken worden als belangrijk verondersteld en zullen na de realisatie van het SC010 nog steeds zichtbaar
moeten zijn. Hierbij is het van belang dat de functie indeling, het materiaalgebruik en de positionering van het
SC010 goed aansluiten op Het Maaskant Gebouw.

Key words / Sleutelbegrippen Het Maaskant Gebouw, gemeentelijk monument, identiteit, integreren,
onderwijs- en sportcomplex

1. Inleiding (nummer je paragrafen en sub-paragrafen)

In de Schiehaven van Rotterdam wordt een gemengd onderwijs- en sportcomplex gerealiseerd,
genaamd het SC010. Op het bouwvlak van het SC010 staat een gemeentelijk monument, ‘Het
Maaskant Gebouw’. Een monument is een gebouw met cultuurhistorische of wetenschappelijke
waarde. Als een gebouw van plaatselijk of regionaal belang is, kan de gemeente het op de
gemeentelijke monumentenlijst zetten. (Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, 2019). Het
Maaskant Gebouw mag niet gesloopt worden en is daarom onderdeel van de opgave.
Als er bij het ontwerp voor het SC010 geen rekening wordt gehouden met Het Maaskant
Gebouw, zal de toevoeging van het SC010 naar alle waarschijnlijkheid de identiteit van het monument
tenietdoen. Daarom is het van belang dat er een manier gezocht wordt om het monument te
integreren in de ontwerpopgave voor het SC010 gebouw.
Dit leidt tot het onderzoeken van de volgende hoofdvraag: ‘Hoe kan door het toevoegen van
het nieuwe SC010 gebouw, de huidige identiteit van Het Maaskant Gebouw behouden worden?’
Aan de hand van literatuuronderzoek en analyses zal er een antwoord gegeven worden op de
hoofdvraag, uiteindelijk zal dit vertaald worden in een visie voor het SC010 gebouw. De deelvragen die
hierbij van belang zijn worden beantwoord in hoofdstuk 2. De paragrafen 2.1, 2.2, 2.3 en 2.4 gaan
opeenvolgend in op de identiteit van Het Maaskant Gebouw, de functie indeling, het materiaalgebruik
en de belangrijkste zichtlijnen.
Een discussie / positionering, conclusie en reflectie op basis van het onderzoek, de
hoofdstukken 3, 4, en 5, sluiten het paper af.
2. Onderzoek

Figuur 1: Situatietekening met het bouwvlak en Het Maaskant Gebouw; Schiehaven, Rotterdam (Brightspace –
eigen bewerking, 2020)

In figuur 1 is de situatietekening van het Schiehavengebied in Rotterdam te zien. Het bouwvlak voor
het SC010 met daarin Het Maaskant Gebouw zijn hierin aangegeven.

2.1 Identiteit van Het Maaskant Gebouw

Het Maaskant Gebouw is ontworpen door de architect Hugh Maaskant. Het werd tijdens de
wederopbouw in 1960 gebouwd voor de Firma Progress, op dat moment een van de drie grootste
stuwadoors in Rotterdam. In 1956 gaven deze het bureau Maaskant opdracht de aanwezige oude
houten loodsen te vervangen door een modern stukgoedcomplex met nieuwe, bakstenen loodsen en
een poortgebouw, ‘Het Maaskant Gebouw’. Het complex was opgebouwd uit een standaard model:
lange hallen voor de opslag langs de kades, met op een centrale plaats een representatief
poortgebouw waarin de bedrijfskantoren en arbeidersvoorzieningen ondergebracht waren (figuur 2).
Het poortgebouw zorgde voor de logistiek van de haven, waarbij er een verdeling werd gemaakt
tussen de kades (het besloten bedrijventerrein) en de openbare toegangsweg; de hallen vormden de
bebouwde grens tussen beide en het poortgebouw de doorgang naar de kade.
Zo is het ontwerp voor Het Maaskant Gebouw ook gebaseerd op een efficiënte afhandeling van
transport en vervoer. Het gebouw is een verkeersschema in horizontale en verticale zin, van
vrachtauto’s, treinen, goederen en mensen, dat verhevigd is in een architectonisch ontwerp. De
benadering waarin de dynamiek van het verkeer het gebouw oplaadde met beweging en levendigheid
was een onderdeel van Hugh Maaskants ideaalbeeld (Provoost, 2003).
Figuur 2: De Schiehaven met loodsen en Het Maaskant Gebouw, gezien vanuit het westen (Rotjeknor, O. (2016, 27
april). Rotterdam. Geraadpleegd op 11 november 2020, van http://fotos.serc.nl/zuidholland/rotterdam/rotterdam
-55272/)

Tegenwoordig wordt de Schiehaven niet meer als haven gebruikt. De westelijke loods wordt
gebruikt als partycentrum en vestigingsplaats voor bedrijven. De oostelijke loodsen zijn gesloopt en
vervangen door sportvelden en het Lloyd Multiplein, waarvan een deel is aangewezen als
ontwerplocatie voor het SC010 (Google Maps, 2020). Het Maaskant Gebouw kreeg in 2016 de status
als gemeentelijk monument (Helleman, 2020). Er kan geconcludeerd worden dat Het Maaskant
Gebouw symbool staat voor de havenactiviteit die aan de Schiehaven heeft plaatsgevonden, waarbij
Het Maaskant Gebouw gezien kan worden als rustpunt te midden van de immer chaotische
havenactiviteiten (Provoost, 2003).

2.2 Functie indeling

Figuur 3: Schematische transportweergave van de BG-plattegrond van Het Maaskant Gebouw (Eigen illustratie,
2020)
 Zoals al eerder vermeld is het ontwerp voor Het Maaskant Gebouw gebaseerd op een
efficiënte afhandeling van transport en vervoer (Provoost, 2003). In figuur 3 is een schematische
weergave te zien van de BG-plattegrond van Het Maaskant Gebouw. Hier is te zien dat er openingen
zijn gemaakt voor vrachtwagens (rechtdoor de kade op) en voor een treinspoor (diagonaal door het
gebouw). Deze openingen zijn dominant geweest voor de indeling van de begane grond, waarbij het
bebouwde oppervlak slechts uit twee driehoeken en twee kleinere rechthoeken bestaat.

Figuur 4: Globale functie indeling van Het Maaskant Gebouw in de lengtedoorsnede (Eigen illustratie, 2020)

In figuur 4 is een globale functie indeling van Het Maaskant Gebouw te zien. Het gebouw
bestaat uit vier bouwlagen. De transportopeningen uit figuur 3 lopen door tot aan de tweede
bouwlaag, waardoor de derde en vierde bouwlagen weer een vrij in te delen rechthoekig
bouwoppervlak hadden. Daarom ontstaat er een soort tweedeling in het gebouw, waarbij de begane
grond en eerste verdieping voornamelijk gebaseerd zijn op het transport met wat overige functies als
kantoren, technische ruimte, bergingen en stijgpunten. De tweede en derde verdieping zijn meer
gericht op de mens, hier bevindt zich voornamelijk kantoorruimte met waskamers aan weerszijden van
de gang.

Aangezien het pand momenteel niet meer als poortgebouw voor de haven functioneert,
wordt het tegenwoordig enkel gebruikt als kantoorgebouw. Het is toegestaan om een deel van het PvE
van het SC010 in De Nieuwe Maaskant te realiseren, wel is het hierbij van belang dat dit niet ten koste
gaat van de identiteit van Het Maaskant Gebouw. Het PvE van het SC010 bestaat grofweg uit drie
soorten ruimten: algemene ruimten, onderwijsruimten en sportaccommodatie. Mocht (een deel van)
de kantoorfunctie van Het Maaskant Gebouw behouden worden, zal geluid afkomstig van het SC010
een belangrijke factor zijn om rekening mee te houden. In de sportaccommodatie zal vanzelfsprekend
gesport worden, wat voor geluidsoverlast zou kunnen zorgen. Om de geluidsoverlast te minimaliseren
kan de sportaccommodatie daarom het best zo ver mogelijk van de kantoorfunctie geplaatst worden.
De educatieve functie valt daarentegen goed te combineren met de kantoorfunctie vanwege het
vergelijkbare karakter. In figuur 5 is een globale optimalisatie van de functie indeling van het SC010
ten opzichte van de kantoorfunctie te zien.
Figuur 5: Globale optimalisatie van de functie indeling van het SC010 ten opzichte van de kantoorfunctie van Het
Maaskant Gebouw (Eigen illustratie, 2020).

Geconcludeerd kan worden dat Het Maaskant Gebouw enerzijds ruimte bood aan het vele
transport dat er plaatsvond en anderzijds aan de mens zelf in de vorm van kantoren en wasruimten.
Deze functies worden als kenmerkend en belangrijk verondersteld en zullen na de realisatie van het
SC010 nog steeds zichtbaar moeten zijn. Daarom is het van belang dat de functies van het SC010 hier
goed op aansluiten.

2.3 Materiaalgebruik
Het Maaskant Gebouw bestaat uit een betonconstructie met gladde pui-invullingen van glas, glazen
bouwstenen en staalplaat. Het poortgebouw was tussen de loodsen met gevels van hardgrauw
metselwerk, matglazen ruiten en dichte schuifdeuren het stralende middelpunt van het complex
(Provoost, 2003). Dit is vooral bereikt doordat de bovenste twee bouwlagen door brede witte
borstweringen sterk horizontaal gearticuleerd zijn. De bouwlagen lijken als het ware boven de
onderbouw te zweven, doordat de onderbouw vooral uit transportdoorgangen bestaat met weinig
massa (figuur 6).

Figuur 6: Noord- en oostgevel van Het Maaskant Gebouw (Brightspace, 2020)

 Het Maaskant Gebouw wordt dus voornamelijk gekenmerkt door haar lichte en open uitstraling.
Het SC010 gebouw zou hier met haar materiaalgebruik op verschillende manieren op in kunnen
spelen. Enerzijds zou het net als de vroegere loodsen een contrast kunnen vormen met het
poortgebouw. Hierbij is het van belang dat dit wel op een zorgvuldige manier gedaan wordt, om te
voorkomen dat alle aandacht naar het SC010 gebouw getrokken wordt. Anderzijds zou het lichte, open
karakter van het poortgebouw juist door gezet kunnen worden in het SC010 gebouw. Hierbij is het
juist van belang dat Het Maaskant Gebouw nog wel herkenbaar blijft en dus niet wegvalt tegen het
SC010 gebouw.

2.4 Zichtlijnen

Figuur 7: Belangrijkste zichtlijnen van Het Maaskant Gebouw (Brightspace – eigen bewerking, 2020)

In figuur 7 zijn de belangrijkste zichtlijnen van Het Maaskant Gebouw te zien. De Westzeedijk speelt
door haar hogere ligging een belangrijke rol in de zichtlijnen vanuit achter de dijk. Vanuit hier zijn
namelijk alleen de bovenste twee bouwlagen van Het Maaskant Gebouw zichtbaar. De noordgevel van
het poortgebouw is gericht op de straatkant en de zuidgevel op de waterkant. Zoals al eerder vermeld
diende Het Maaskant Gebouw als doorgang naar de kade. De noord- en zuidgevel versterken deze
poortfunctie door hun lichte en open karakter. Daarom worden deze gevels als belangrijk
verondersteld, het SC010 mag de zichtlijnen naar deze gevels niet verstoren. Er zal dus niet voor de
noordgevel of achter de zuidgevel gebouwd mogen worden. De oostgevel van Het Maaskant Gebouw
heeft een veel meer gesloten karakter, vroeger sloten de loodsen ook aan op deze gevel. Om terug te
verwijzen naar deze aansluiting zal het SC010 wel aan de oostgevel kunnen grenzen.
3. Discussie / Positionering
Het onderzoek dat beschreven wordt in dit paper bevat een aantal kanttekeningen. Allereest is een
deel van het onderzoek gebaseerd op eigen analyses, waardoor de opvattingen en observaties
daarvan persoonsgebonden zijn. Daarnaast zijn de gemaakte analyses niet volledig doordacht
vanwege het korte tijdsbestek waarin de studies gedaan zijn. De betrouwbaarheid van de opvattingen
en observaties van de analyses kan daarom in twijfel getrokken worden.
De kennis die is opgedaan uit literatuuronderzoek over de geschiedenis van Het Maaskant Gebouw
wordt daarentegen wel als betrouwbaar verondersteld omdat dit afkomstig is uit betrouwbare
bronnen en vrij feitelijke informatie bevat.
De uitspraken die gedaan worden in dit paper zijn erg globaal, er is verdere verdieping nodig om
specifieker antwoord te kunnen geven op de hoofdvraag. Daarbij is er nu enkel rekening gehouden
met de optimalisatie van het SC010 gebouw ten opzichte van Het Maaskant Gebouw. Terwijl andere
omgevingsfactoren zoals bezonning, geluid, omliggende functies, etc. ook degelijk van belang zijn bij
de optimalisatie van het SC010 gebouw.

4. Conclusie
In dit paper werd de volgende hoofdvraag onderzocht: ‘Hoe kan door het toevoegen van het nieuwe
SC010 gebouw, de huidige identiteit van Het Maaskant Gebouw behouden worden?’. Door middel van
literatuuronderzoek en analyses is deze vraag beantwoord.
Het Maaskant Gebouw staat symbool voor de vele havenactiviteit die aan de Schiehaven
heeft plaatsgevonden, waarbij het poortgebouw zelf gezien kan worden als rustpunt te midden van de
immer chaotische havenactiviteiten. De identiteit van het gebouw wordt gekenmerkt door het vele
transport dat er plaatsvond, de kantoorfunctie die vandaag de dag nog gewaarborgd wordt en haar
lichte en open karakter. Al deze kenmerken worden als belangrijk verondersteld en zullen na de
realisatie van het SC010 nog steeds zichtbaar moeten zijn.
Allereerst zullen de functies van het SC010 gebouw aan moeten sluiten op al bestaande
kantoorfunctie van Het Maaskant Gebouw. De educatieve functie heeft een vergelijkbaar karakter en
zal dus dichtbij de kantoorfunctie gerealiseerd kunnen worden. De sportaccommodatie dient
daarentegen verder van Het Maaskant Gebouw geplaatst te worden om de geluidsoverlast te
minimaliseren.
Daarnaast zal het SC010 gebouw het lichte en open karakter van het poortgebouw moeten
ondersteunen. Dit kan door net als de vroegere loodsen een contrast te vormen met Het Maaskant
Gebouw, of juist door het lichte, open karakter door te zetten in het SC010 gebouw.
Tot slot mag het SC010 gebouw de zichtlijnen van de noord- en zuidgevel van Het Maaskant
Gebouw niet verstoren. De noord- en zuidgevel versterken namelijk de zichtbaarheid van de vroegere
poortfunctie door hun lichte en open uitstraling. De oostgevel van Het Maaskant Gebouw heeft een
veel meer gesloten karakter, vroeger sloten de loodsen ook aan op deze gevel. Om terug te verwijzen
naar deze aansluiting zal het SC010 wel aan de oostgevel kunnen grenzen.
Bij de toevoeging van het SC010 gebouw moet er dus onder andere rekening gehouden
worden met een goede aansluiting van de functies, het materiaalgebruik en de positionering, om de
identiteit van Het Maaskant Gebouw te behouden.

5. Reflectie
Het onderzoek naar de identiteit van Het Maaskant Gebouw in verhouding tot het nieuwe onderwijs-
en sportcomplex heeft geholpen in het vormen van een eerste visie. Er is een standpunt ingenomen
ten opzichte van het monument. De opgedane kennis over de geschiedenis en identiteit van Het
Maaskant Gebouw zal van groot belang zijn in het verdere ontwerpproces. Het ontwerp voor het
SC010 zal namelijk sterk gedomineerd worden door Het Maaskant Gebouw.
In een vervolgonderzoek zal er echter meer aandacht geschonken moeten worden aan
overige omgevingsfactoren als licht, geluid, wind, etc., die ook wel degelijk invloed zullen hebben op
de functie indeling en positionering van het SC010. Dit paper was vanwege het korte tijdsbestek wat
oppervlakkig. Het volgende paper biedt daarentegen mogelijkheden om meer de diepte in te gaan,
omdat het ontwerpproces dan al verder gevorderd is.
Bronnenlijst

Google Maps. (2020). Schiehaven, Rotterdam. Geraadpleegd op 12 november 2020, van

https://www.google.nl/maps/place/Schiehaven/@51.9028501,4.4513548,17z/data=!4m5!3m4!1s0x47c4348c3
9f7488f:0x46ee2d9d9c25f065!8m2!3d51.9022742!4d4.4542945

Helleman, J. (2020). Nieuwe Maaskant renovatie en uitbreiding. Geraadpleegd op 12 november 2020, van
https://nieuws.top010.nl/nieuwe-maaskant-rotterdam.htm

Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. (2019). Wat is een monument en welke typen monumenten
zijn er? Geraadpleegd op 11 november 2020, van https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/erfgoed/vraag-
en-antwoord/wat-is-een-monument-en-welke-typen-monumenten-zijn-er

Provoost, M. (2003). Hugh Maaskant, architect van de vooruitgang. Uitgeverij 010, Rotterdam.