architektura iM2

Miesięcznik Stowarzyszenia Architektów Polskich SARP rocznik XXVIII

 V

MIESIĘCZNIK NR 11-12(324-325) HISTORIA PEWNEJ IDEI 472

LISTOPAD-GRUDZIEŃ 1974 Yona Friedman
.
DZIELNICA MIESZKANIOWĄ ŁAZDYNAJ
W WILNIE v" 474
/
MIASTA EMILA AILLAUD 476
Piotr Parandowski
-•.y :
NAGRODY MINISTRA BUDOWNICTWA
I PRZEMYSŁU MATERIAŁÓW
BUDOW LANYCH W 1974 R. 480

DOM TECHNIKA W GDAŃSKU 486

architektura SPIS TREŚCI

Szczepan Baum

WSPÓLNE DZIAŁANIE 432

Marcin Przyłubski
Organ Stawarzyszenia Architektów Polskich
SARP PRACOWNIE ZINTEGROWANE 433
Jerzy GruchaIski

NOWI MIESZKAŃCY W NOWYCH

OSIEDLACH
Waldemar Siemiński

SPÓŁDZIELCZE BUDOWNICTWO
MIESZKANIOWE WE WROCŁAWIU
Zenon Nasterski DWORZEC PKS W GDAŃSKU 490

OSIEDLE KOZANÓW WE WROCŁAWIU 439 GŁOS W DYSKUSJI

© REDAKTOR NACZELNY NAD SPRAWĄ
Zygmunt Skrzydlewski OSIEDLE NOWY DWÓR AKTUALIZACJI
WE WROCŁAWIU 445 KARTY WENECKIEJ 494
© REDAKTORZY Stefan Kwilecki
Andrzej Jeleński DZIELNICA GĄDÓW -LOTNISKO Stanisław La to ur
Barbara Jeziorowska WE WROCŁAWIU 450
Marcin Przyłubski KARTA WENECKA
Maria Skotnicka INNE PRACE CZYLI O POTRZEBIE
Barbara Szczucka WYRÓŻNIONE W KONKURSIE DYSKUSJI 496
SARP NR 522 - 454 Lech Krzyżanowski
® REDAKTOR TECHNICZNY
Janusz Reda SZANSE I NIEBEZPIECZEŃSTWA 458 PROJEKT HALI SPORTOWO-
Stefan Muller WIDOWISKOWEJ W BYDGOSZCZY 497
© OPRACOWANIE GRAFICZNE
I PROJEKT OKŁADKI OSIEDLE IM. MIKOŁAJA KOPERNIKA JAN CHMIELEWSKI (1895-1974) 500
Henryk Dekker W GLIWICACH 459 Bolesław Malisz
KONKURS TUP NR 33
® RADA REDAKCYJNA KRONIKA SARP
T. Przemysław Szafer (przewodniczący), POMNIK JÓZEFA CONRADA
Aleksander Franta, Witold Korski, KORZENIOWSKIEGO 463 LISTY DO REDAKCJI
Stefan Muller, Stanisław Niewiadomski,
Ryszard Rodak, Zygmunt Skrzydlewski DZIELNICA RZĄDZ W GRUDZIĄDZU DZIEJE WSPÓŁCZESNEJ ARCHITEKTURY
KONKURS TUP NR 36 463 NA NOWO ODCZYTANE 502
© ADRES REDAKCJI Andrzej Wojda
00-060 Warszawa, KONCEPCJA A RZECZYWISTOŚĆ 466
ul. Królewska 27, p. 235, tel. 27-66-17 Marek Hryniewicki WYKUSZ - KOLUMNA STUDENCKA 503
M O D ELO W A JED N O STKA M IESZKANIOW A
• ADRES POCZTOWY
Marek Cholewka
Warszawa 1.
00-950 skr. poczt. 169,
redakcja miesięcznika ARCHITEKTURA

© ADRES ADMINISTRACJI
Wydawnictwo ARKADY
00-010 Warszawa, ul. Sienkiewicza 14

© Zakłady Graficzne
DOM SŁOWA POLSKIEGO
Warszawa, ul. Miedziana 11
Zam. 8123/c. B-65
Materiał przekazano do drukarni II strona okładki — Wrocław-Popowice. Autor
7X1974 arch. Witold Molicki
CENTRUM l SIEĆ USŁUGOW A
© Materiałów nie zamówionych redakcja JASTRZĘBIA II! strona okładki — Osiedle Nowy Dwór we
nie zwraca Czesław Bielecki Wrocławiu. Rys. W. Jarząbek, W. Hryniewicz

431

Wspólne
działanie
Marcin Przyłubski
Mieszkanie, dom, osiedle to środowi­
sko najbliższe każdemu człowiekowi.
Tak się jednak składało, że to środo­
wisko przez wiele lat tworzono poniżej
poziomu potrzeb społecznych i aspira­
cji wielu projektantów. Ostatnie lata
przyniosły jednak zasadnicze zmiany.
Określone zostały programy ilościowe,
a wzrost możliwości gospodarczych
i technicznych oraz krytyka tego, co
dotychczas powstało, spowodowały,
że jakość zaczyna stawać się mierni­
kiem równoprawnym z ilością.
Na czele tych, którzy prowadzą bataiię o po­
prawę jakości nowej zabudowy mitast, trzeba
wymienić spółdzielczość mieszkaniową. Nie
przez przypadek używam słowa „miasto” — za
budowa mieszkaniowa jest przecież najistot­
niejszym tworzywem miasta. Żeby jednak ta
zabudowa była prawidłowa, tworzyła logiczną
całość z organizmem miejskim i wzbogacała
krajobraz, inwestor musi tego chcieć. Do proje­
ktanta natomiast należy zaoferowanie mu naj­
lepszego rozwiązania.
Jeszcze do niedawna niewielu inwestorów in­
teresowały te sprawy. Nie wszyscy też projek­
tanci chcieli, a może nie potrafili, dać najlep­
szych prapozycjii, choć oficjalna postawa
środowiska architektonicznego była zgoła
inna.
Dziś inwestor mieszkaniowy — Centralny Zwią­
zek Spółdzielni Budownictwa Mieszkaniowe­
go — nie tylko chce dobrej „mieszkaniówki” ,
ale w ostatnich latach zrobił bardzo dużo, aby
stworzyć warunki do tego, żeby dobra „miesz­
kaniówka” powstawała. Można więc mówić o
wspólnym celu działania spółdzielczości mie­
szkaniowej i środowiska architektonicznego.
Ta wspólnota celu jest od stycznia 1972 r. re­
alizowana praktycznie. W tym bowiem czasie
powstały zintegrowane Zakłady Usług Proje­
ktowych i Inwestycyjnych „Inwestprojekt” , w
których architekt — generalny projektant ofi­
cjał nie reprezentuje interesy inwestora i jest
odpowiedzialny za całość przebiegu procesu
inwestycyjnego. Dawny trójkąt organizacyjny:
inwestor — projektant — wykonawca przekształ­
cił się w układ dwubiegunowy, a w niektórych
przypadkach, np. mieszkalnictwa jednorodzin­
nego, nawet zupełnie znikł, bo spółdzielczość
mieszkaniowa zajęła się realizacją własnych
zamierzeń.
Współdziałanie inwestor — projęktant przyczy­
niło się m. in. do rozszerzenia zakresu opra­
cowań — od zagadnień w skali ogólnomiejskiej
do małych form architektonicznych i detalu
budowlanego, od poszukiwań rozwiązań tech­
nologicznych dla fabryk domów do spraw spo­
łecznych i propozycji nt. warunków eksploata­
cji zrealizowanego projektu. Po kilkudziesięciu
miesiącach pracy w nowej organizacji wielu
architektów stało się po prostu działaczami
spółdzielczymi. Przesadą byłoby jednak twier­
dzić, że są nimi wszyscy projektanci z „Inwest-
projektów” , tak jak nie można powiedzieć, że
wszystkie nowe projekty spółdzielczych zespo­
łów mieszkaniowych są już rozwiązywane
z uwzględnieniem kompleksu zagadnień urba­
nistycznych, społecznych i plastycznych. Ale
wydaje mi się, że niedługo każdy projekt wy­
chodzący z „Inwestprojektu” będzie tak opra­
cowany.
Na czym opieram to przypuszczenie?
Po pierwsze, coraz wyższe są wymagania spo­
łeczeństwa. Na przykład w dużych miastach
niektórzy członkowie spółdzielini zaczynają już
wybierać miejsce przyszłego zamieszkania pod
kątem atrakcyjności projektu i lokalizacji w
mieście, odkładając nawet termin zasiedlenia.
Ludzie chcą wygodnych mieszkań, w dobrze
zorganizowanym i ładnym osiedlu, które będzie
sprawnie powiązane z resztą miasta. Muszą
więc powstawać dobre projekty.
Po drugie, wszyscy zdajemy sobie sprawę, że
nie stać nas na doraźne i niepełne rozwiązania
oraz że budować powinniśmy nie tylko na
dziś, ale i na jutro.
Wreszcie, po trzecie, ogromne rozmiary zadań
mieszkaniowych, którym podporządkowany jest
rozwój budownictwa, muszą doprowadzić do
zmniejszenia się udziału pracy projektanta nad
zagadnieniami technicznymi, a tym samym
przesunąć jego zainteresowania w kierunku
problematyki społecznej, środowiska zamiesz­
kania, spraw kompozycji przestrzennej, powią­
zań projektowanego zespołu z istniejącym m ia­
stem itp.
Działalność Centralnego Związku Spółdzielni
Budownictwa Mieszkaniowego zmierza ku stwo­
rzeniu najlepszych warunków dla powstawania
optymalnych rozwiązań projektowych. W tym
celu CZSBM zawarł porozumienie z zarządami
głównymi SARP i TUP, utrzymuje kontakty z
wieloma placówkami naukowo-badawczymi
i politechnikami oraz z Ministerstwem Kultury
i Sztuki i wyższymi uczelniami plastycznymi.
Współpraca ta jest dowodem, że spółdzielczo­
ści mieszkaniowej nieobojętne są sprawy ar­
chitektury. Świadczą o tym również interwencje
i inicjatywy CZSBM w sprawach nowej zabu­
dowy Paczkowa, Sanoka, Leska, Gołdapi, K a­
zimierza i innych zabytkowych małych miast.
Osobnym rozdziałem działalności CZSBM są
organizowane dwa razy w roku seminaria dla
architektów pracujących w „Inwestprojektach”
oraz prowadzone w tych zakładach współza-
wod nictwo proj ektowe.
Doceniając dotychczasową pracę CZSBM, któ­
ra doprowadziła już do pierwszych efektów
projektowych, nie sposób pominąć tego, co jest
jeszcze do zrobienia. Mam na myśli przede
wszystkim sprawy leżące poza tematyką tech­
niczno-ekonomiczną, która aktualnie dominuje
w pracy architektów.
Spółdzielcze zespoły 'mieszkaniowe, zwłaszcza
duże, projektowane dla szybko rozwijających
się miast, są tematem mało jeszcze w Polsce
zbadanym. Obecnie każda niemal z iprojekto-
wanych dzielnic to propozycja autorska, cza­
sem tylko poparta wnioskami z konsultacji
udzielanych architektowi przez specjalistów z
innych dziedzin: socjologów, pedagogów, le­
karzy. Nie twierdzę, że te autorskie propozycje
są złe, ale nie jestem przekonany, czy są naj­
lepsze. A przecież dzielnica mieszkaniowa to
już nie iprzestrzeń, w której mogą zadziałać
więzi sąsiedzkie czy inne związki społeczne,
które dotychczas badaliśmy. Nowa dzielnica
jest obszarem społecznie jeszcze nie rozezna­
nym. Skala zadań, jakie czekają nas w naj­
bliższych latach, nie upoważnia do pozosta­
wienia sprawy tworzenia każdej z tych
przestrzeni „indywidualnie” , tym bardziej że
nierówny jest poziom wiedzy, zdolności i za­
angażowania projektantów. Widzę przeto ko­
nieczność (jak najpilniejszego opracowania
społecznego modelu spółdzielczej dzielnicy
mieszkaniowej, opartego na wnioskach z ba­
dań naukowych prowadzonych przede wszyst­
kim przez humanistów: socjologów, psycholo­
gów, pedagogów, a także lekarzy, ekologów
itd.
Przestrzeń środowiska zamieszkania musi być
humanistyczna, komponowana dla człowieka,
a nie — jak często dotąd — dla dźwigu lub s a ­
mochodu.
Być może, że nie każdemu projektantowi po­
trzebny jest taki model. Przyda się jednak tym,
którzy będą go traktować jako punkt odniesie­
nia, ulepszać lub adaptować do potrzeb pro­
jektowanego terenu. Pewne jest bowiem, że
tak ogromnych tematów jak dzielnica mieszka­
niowa nie wolno projektować „po omacku” .
Wniosek o opracowanie społecznego modelu
dzielnicy kieruję przede wszystkim do spół-
dz ielczości m ieszka ni owej.
Prawidłowa działalność społeczna w środowis­
ku zamieszkania .wymaga jednak odpowied­
niej organizacji tego środowiska, nie tylko
pod względem technicznym. W tym kierunku
zmierzają też takie inicjatywy spółdzielczości
mieszkaniowej, jak budowanie mieszkań rota­
cyjnych zamiast hoteli robotniczych, domów dla
ludzi istar szych czy domów dla osób chorych
i kalekich. Wiele jest jeszcze do zrobienia pod
tym względem w dziedzinie oświaty i wychowa­
nia, kultury, rozrywki, wypoczynku, zdrowia...
Niemal nietknięte jeszcze są w praktyce pro­
jektowej zagadnienia oddziaływania przestrze­
ni na psychikę ludzką, percepcji wizualnej
itp.
Długa jest lista zadań czekających na rozwią­
zanie, zwłaszcza w skali dzielnicy. Dopiero gdy
to nastąpi, będzie można używać terminu p r o ­
j e k t k o m p l e k s o w y , czyli taki, który speł­
nia wszystkie potrzeby społeczne i określa
warunki techniczno-ekonomiczne środowiska
zamieszkania.

POROZUMIENIE ZAWARTE PRZEZ CENTRALNY ZWIĄZEK SPÓŁDZIELNI
BUDOWNICTWA M IESZKANIOWEGO I STOWARZYSZENIE ARCHITEK­
TÓW POLSKICH (10.VII.74) dotyczy konieczności podjęcia współpracy,
której przedmiotem będzie w pierwszej fazie:
• kształcenie specjalistów dla potrzeb budownictwa mieszkaniowego ze
szczególnym uwzględnieniem studiów podyplomowych; współdziałanie
w tym zakresie z wyższymi uczelniami; • doskonalenie metod pracy
projektowej przede wszystkim w celu przygotowania architektów do peł­
nienia funkcji głównych projektantów; wywoływanie fachowej krytyki;
• aktywizacja środowiska zawodowego; organizowanie seminariów
i sympozjów umożliwiających szeroką dyskusję i wymianę poglądów;
włączanie tematów o specjalnym znaczeniu do programu współpracy
z zagranicą; • rozwiązywanie problemów wynikających z potrzeb spo­
łecznych, m.in. określenie formy działania zapewniającego prawidłowość
procesu inwestycyjnego w odniesieniu do budownictwa jednorodzinnego;
© społeczna działalność dydaktyczna i informacyjna na tematy zwią­
zane z mieszkalnictwem, prowadzona przez SARP w klubach budowa­
nych w osiedlach spółdzielczych.
W celu realizacji tego programu współpracę nawiążą wojewódzkie od­
działy CZSBM i oddziały SARP.
Obecnie trwają przygotowania do organizowanego przez Zarząd Głów­
ny SARP i Zarząd CZSBM seminarium nt. mieszkalnictwa. Jego wyniki
będą stanowiły materiał m. in. na XII Kongres Międzynarodowy Unii Ar­
chitektów, który odbędzie się w maju 1975 r. w Madrycie.
Istnieje również zamiar rozpisania konkursów na projekty zabudowy kil­
ku małych miast. To zamierzenie odnotowujemy ze szczególnym zado­
woleniem, ponieważ domagaliśmy się od naszego Stowarzyszenia —
zwłaszcza w zeszycie 11/1973 „Architektury” - zajęcia się tym proble­
mem. Mamy nadzieję, że nie będzie to tylko jednorazowa akcja, lecz
początek stałego, konsekwentnego i skutecznego działania.

432

Pracownie
zintegrowane
Jerzy Gruchalski
Wraz z rozwojem działalności inwe­
stycyjnej mieszkalnictwa podnosić się
musi poziom rozwiqzań urbanisty­
czno-architektonicznych, funkcjonal­
nych i użytkowych mieszkań i budyn­
ków, osiedli i zespołów mieszkanio­
wych. Spółdzielnie mieszkaniowe, jak
wiadomo, sq inwestorem i następnie
użytkownikiem substancji mieszkanio­
wej. Wymaga to odmiennego niż
w innych działaniach inwestycyjnych
zorganizowania prac przygotowaw­
czych, jak również projektowania
i nadzoru nad przebiegiem całego
procesu inwestycyjnego.
Systematycznie doskonalona jest zatem dzia­
łalność spółdzielczych służb projektowych i in­
westycyjnych, które od 1972 r. tworzą jednolitą
organizację projektowo-inwestycyjną: Zakłady
Projektowania i Usług Inwestycyjnych „Inwest-
projekt". Obecnie działają one we wszystkich
województwach i miastach wydzielonych.
Proces ulepszania działalności łącznie z po­
wstaniem jednolitych, zintegrowanych zakła­
dów projektowo-inwestycyjnych nie przebiegał
mechanicznie, drogą formalnych działań. Inte­
gracja bowiem pociągała za sobą konieczność
przystosowania zawodowego i psychicznego ze­
społów, wykonujących dotychczas pracę o róż­
nym charakterze. Odbywało się to w poszcze­
gólnych województwach w różnych warunkach
i w różny sposób, w zależności od charakteru
świadczonych przez zakład usług w zakresie
przygotowania, projektowania bądź realizacji
inwestycji oraz wzajemnych proporcji tych za­
dań, jak również w zależności od stanu orga­
nizacyjnego zakładów, zakresu opracowań
miejscowych planów zagospodarowania prze­
strzennego, stanu technicznego i organizacyj­
nego w dziedzinie infrastruktury technicznej w
zakresie gospodarki komunalnej, energetycz­
nej i komunikacji, poziomu technologii i orga­
nizacji wykonawstwa budowlano-montażowego.
Podstawowymi komórkami zintegrowanych Z a­
kładów Projektowania i Usług Inwestycyjnych
„Inwestprojekt” sq pracownie projektowo-re-
clizacyjne kierowane przez głównych projek-
tantów-architektów.
Łącznie z pracowniami specjalistycznymi, z a j­
mującymi się m. in, sprawami te ren owo-praw­
nymi, ekonomicznymi, obsługą geologiczną
i geodezyjną, tworzą one jednostki organiza­
cyjne. skupiając całość obsługi inwestycyjnej
spółdzielczego budownictwa mieszkaniowego.
Zakres działania pracowni projektowania i re­
alizacji inwestycji obejmuje:
— zebranie informacji o terenie inwestycji i je ­
go wyposażeniu w urządzenia komunalne,
— uzgodnienie możliwości doprowadzenia wo­
dy, energii elektrycznej, gazu, ciepła oraz od­
prowadzenia ścieków,
— uzyskanie opinii właściwego organu koor­
dynacji terenowej inwestycji,
— kompleksowe opracowanie założeń technicz­
no-ekonomicznych,
— opracowanie projektów technicznych,
— pełnienie nadzoru inwestycyjnego, który
jest jednocześnie nadzorem autorskim, i pro­
wadzenie innych prac w czasie budowy inwe­
stycji, aż do wygaśnięcia okresu gwarancyj­
nego.
Opracowany przez spółdzielczość mieszkanio­
wą model własnej służby projektowo-inwesty-
cyjnej połączył programowanie, przygotowanie
inwestycji i projektowanie zespołów mieszka­
niowych oraz nadzór inwestorski nad ich rea­
lizacją. Tak zintegrowane spółdzielcze służby
projektowo-inwestycyjne przejmują całkowitą
odpowiedzialność za wszystkie elementy pro­
cesu inwestycyjnego, w którym współdziałają
tylko dwaj partnerzy: inwestor (reprezentowa­
ny przez projektanta) oraz wykonawca robót
bud owi ano -montażowych.
Z praktyki spółdzielczości mieszkaniowej wyni­
ka, że najlepsze pod względem funkcjonalnym
są osiedla programowane kompleksowo, przy­
gotowywane i projektowane przez spółdzielcze
służby inwestycyjne. Do takich należą często
wymieniane w całym kroju osiedle Winogrady
w Poznaniu, Sady Żoliborskie w Warszawie,
LSM w Lublinie itp.
Spółdzielczość mieszkaniowa postawiła przed
projektantami zadanie, aby już w fazie przygo­
towania inwestycji podejmowali współpracę z
jednostkami miejscowego planowania prze­
strzennego, a kończyli swoją działalność wraz
z przekazaniem do użytku gotowego obiektu.
Takie ustawienie zadań, 'a tym samym i umiej­
scowienie odpowiedzialności, znakomicie
usprawnia fazę przygotowania inwestycji oraz
wpływa na poprawę jakości realizowanych za­
dań inwestycyjnych.
Tak więc poczynając od uzyskania i zebrania
informacji o terenie, od wyboru lokalizacji,
opracowania założeń techniczno-ekonomicz­
nych, główny projektant-architekt kierujący zin­
tegrowanym zakładem staje się koordynatorem
poczynań decydujących o tym, czy budowane
osiedle spełni oczekiwania jego mieszkańców.
W ten sposób ukształtowane zasady pracy
podnoszą znaczenie pracy zespołowej wielu
specjalistów kierowanych przez głównego pro-
iektanta.
Projektowanie mieszkań i osiedli nie ogranicza
się dzisiaj do spraw technicznych i ekonomicz­
nych. Mieszkanie, jako jeden z podstawowych
czynników podnoszenia stopy życiowej ludno­
ści oraz warunek stabilizacji i rozwoju rodziny,
i osiedle, jako miejsce zbioroweąo życia społe­
cznego, wymagają nie tylko tradycyjnej współ­
pracy urbanistów i architektów, konstruktorów,
inżynierów instalacji sanitarnych i elektrycz­
nych, komunikacji i zieleni.
W skład zespołu projektowego powinni wcho­
dzić, w zależności od bieżących potrzeb, na
stałe lub jako konsultanci, specjaliści od spraw
organizacji zarządzania zasobami, eksploata­
cji, prowadzenia działalności społeczno-wy­
chowawczej itp.
W referacie na V Plenum KC PZPR Edward
Gierek powiedział: O warunkach mieszkanio­
wych nie decyduje bowiem tylko mieszkanie,
ale także to, w jakim znajduje się ono budyn­
ku, jakie jest osiedle, a także w jaki sposób
zaspokaja ono potrzeby rodziny, związane z
wychowaniem dzieci, kształceniem, ochroną
zdrowia, wypoczynkiem, rozwojem kultury
itp.
Spółdzielczość mieszkaniowa preferuie zasadę,
że działalność inwestycyjna w budownictwie
mieszkaniowym powinna być podporządkowana
przyszłym celom eksploatacji zasobów miesz­
kaniowych, ponieważ rozwiązania inwestycyjne
mają zasadniczy wpływ na koszty eksoloatacji,
na warunki zamieszkania i procesy integracji
społecznej mieszkańców.
Przewodniczący Zarządu CZSBM Stanisław Ku-
kuryka w referacie wygłoszonym na ogólnopol­
skiej konferencji naukowej int.: ,,Planowanie
i metody realizacji polityki społecznej” mówił
na ten temat:
W działalności inwestycyjnej istotnym zagad­
nieniem jest oparcie je j o właściwy program,
którego konsekwentna i kompleksowa realiza­
cja powinna zapewnić efekt w postaci dobrych
i funkcjonalnych mieszkań w budynkach roz­
mieszczonych przestrzennie w taki sposób,
aby tereny i urządzenia osiedlowe stanowiły
naturalne przedłużenie funkcji mieszkania.
Rozwiązania techniczne budynków oraz układ
funkcjonalny zespołów i osiedli mieszkalnych
powinny sprzyjać integracji społecznej miesz­
kańców.
A więc i te społeczne cele są obecnie w za­
sięgu zainteresowań głównego projektanta, tak
jak wpływ na poszczególne etapy realizacji in­
westycji. Prócz pełnienia nadzoru autorskiego
główny projektant musi również brać udział
w zespole autorskim nadzoru inwestycyjnego,
działającego w ramach ogólnego podziału
obowiązków. Inspektor nadzoru inwestorskie­
go jest bowiem jednym ze specjalistów, któ­
rego praca podlega koordynacji głównego
projektanta.
Coraz częściej spółdzielczość mieszkaniowa po­
dejmuje przygotowanie i projektowanie w iel­
kich dzielnic mieszkaniowych, takich jak Ursy­
nów-Natolin w Warszawie, Nowy Dwór we
Wrocławiu, Nowe Miasto w Rzeszowie, Opole
Wschód, Koszalin Północny i wiele innych.
Właściwe przygotowanie i projektowanie tych
inwestycji musi umocnić albo wręcz stworzyć po­
zycję głównego projektanta, a przede wszyst-
kiem generalnego projektanta, odpowiedzial­
nego za całokształt przestrzenny i p rog ramowo -
-funkcjonalny jednostki strukturalnej, koordynu-
jącego poczynania wszystkich zainteresowa­
nych budową dzielnicy. Współpracuje on ści­
śle z projektantami poszczególnych zespołów
osiedlowych w ramach dzielnicy oraz z pro­
jektantami określonych urządzeń usługowych.
Taka pozycja generalnego projektanta zaczyna
się już kształtować w Zakładach Projektowania
i Usług Inwestycyjnych „Inwestprojekt” . Dos­
konale zaprezentowano to na ostatniej nara­
dzie projektantów „Inwestprojektów” w Trze-
meśni koło Krakowa na przykładzie m.in. dziel­
nic mieszkaniowych Ursynów i Marymont Dol­
ny w Warszawie. Są to koncepcje zespołów
autorskich, na czele których stoi generalny
projektant; pod jego kierunkiem — nie krępo­
wani i nie ograniczani przez niego — pracują
główni projektanci, autorzy poszczególnych ele­
mentów projektu. Generalny projektant musi
czuwać, aby jego koncepcja programowo-prze­
strzenna była konsekwentnie rozwijana w pro­
jekcie, z wykorzystaniem indywidualnych kon­
cepcji poszczególnych autorów.
Generalny projektant powinien tworzyć warun­
ki dla rozwoju życia społecznego w zespole
mieszkaniowym, ujmowanym kompleksowo już
od momentu opracowania programu do mo­
mentu oddania gotowego obiektu. Jego pracy
powinno towarzyszyć przekonanie, że tworzy
model osiedla społecznego, które nie może być
traktowane wyłącznie jako jednostka urbanis­
tyczna, ale również jako jednostka społeczna
i samorządowa, obejmująca kompletny pro­
gram usług niezbędnych do zaspokojenia co­
dziennych potrzeb mieszkańców.
Znajomość potrzeb społecznych jest niezwykle
istotna zwłaszcza teraz, kiedy spółdzielczość
mieszkaniowa coraz częściej podejmuje tematy
dużych zespołów mieszkaniowych, dzielnic czy
fragmentów miast. Zaczynając często pro­
jektowanie od opracowania miejscowych pla­
nów zagospodarowania przestrzennego', mamy
możliwość tworzenia nie tylko wizji przestrzen­
nej dzielnic mieszkaniowych, ale i oddziaływać
na strukturę miasta i organizacje danego śro­
dowiska, sugerować i przedstawiać koncepcję
społecznego modelu życia w dużych zespołach
mieszkaniowych.
Koncepcja zintegrowanych służb projektowo-
-inwestycyjnych, jak potwierdza to codzienna
praktyka, zdała egzamin. Trzeba ją jednak w
dalszym ciągu doskonalić, gdyż przejście ze
skali projektowania osiedli do skali projekto­
wania dzielnic mieszkaniowych, jak i wciąż no­
we wymagania jakościowe związane z kształ­
towaniem współczesnego środowiska zamiesz­
kania, stawia przed spółdzielczością mieszka­
niową nowe i trudne zadania.
Wzmocnienie pozycji i rozwój zintegrowanych
zakładów sprzyjać więc powinno doskonaleniu
organizacji procesu projektowania inwestycji
spółdzielczego mieszkalnictwa.
433

Nowi mieszkańcy
w nowych osiedlach
Waldemar Siemiński
Co wyróżnia „zespół" lub „jednostkę mieszka­
niową" wśród innych miejskich form zamiesz­
kiwania? Czy takie cechy osiedli, jak lepsze niż
gdzie indziej w mieście warunki tworzenia się
więzi społecznych pomiędzy mieszkańcami,
wyższy komfort itp.? Wahałbym się uznać któ­
rąkolwiek z tych cech za „istotę" miejskiego
zespołu mieszkaniowego, zwłaszcza że konce­
pcja „osiedla społecznego" czy też „jednostki
sąsiedzkiej" przeżywa dziś widoczny kryzys.
Można użyć jeszcze innej definicji „zespołu
mieszkaniowego" — uznać, że jest nim taki
zespół, przy którego projektowaniu i budowie
myślą przewodnią było ułatwienie jego przy­
szłym mieszkańcom adaptacji do ich nowego
środowiska mieszkalnego. Taka definicja po­
zwala objąć mianem „zespołu mieszkaniowe­
go" różnorakie pod względem wielkości reali­
zacje urbanistyczne od miast-ogrodów Howar­
da do jednostki sąsiedzkiej Perrego. Zabudowa
mieszkaniowa tradycyjnym systemem ulicowym
nie może być z tego punktu widzenia uznana
za zespół mieszkaniowy, bowiem dostosowana
jest nie do potrzeb jeąo mieszkańców, lecz
do komunikacji. W podobny sposób można by
osądzić bardzo wiele współczesnych projektów
434
rozwiązania kwestii mieszkaniowej, zwłaszcza
zaś te bardziej' futurologiczne, „a la rok 2000".
W gruncie rzeczy nie chodzi w nich bowiem
o wzajemne „zgranie" ludzi i architektury, lecz
o rozwiązanie rebusa demograficznego, o jak
najsprawniejsze „upchnięcie" masy ludzkiej
(nie mylić „masy" z człowiekiem) w rozdętą
kubaturę.
Dotychczas zebrane przez socjologów i psy­
chologów doświadczenia pozwalają mówić o
niektórych przynajmniej warunkach, jakie mu­
szą być spełnione, ażeby mieszkańcy mogli
dobrze się zaadaptować i przyzwyczaić do
swego środowiska mieszkalnego. Część z tych
warunków jest wśród projektantów osiedli zna­
na, nie zawsze są one jednak stosowane w
praktyce i dlatego warto je przypomnieć.
Mówiąc skrótowo — zespół mieszkaniowy wtedy
stwarza dobre warunki adaptacji dla swych
mieszkańców, gdy daje im możliwość identyfi ­
kacji z osiedlem, gdy mieszkaniec może uznać
osiedle za „swoje", widzi jego odrębność
wśród innych zespołów mieszkaniowych. N aj­
większym chyba tego wrogiem jest daleko po­
sunięta obecnie standaryzacja budownictwa
oraz, zwłaszcza u nas, zaniedbania w wykań­
czaniu osiedli i wyposażaniu ich w odpowiedni
standard usług (znane jest permanentne nie­
nadążanie budownictwa usług za tzw. „miesz­
ka niówką"). Architekt nie jest najczęściej w
stanie przeciwstawić tym plagom wystarczają­
cych kontrargumentów. Tym bardziej więc po­
winien przestrzegać paru zasad, wśród których
najważniejsze przypomnę.
© Zasada wyodrębniania granic zespołu
mieszkaniowego. Na psychologiczną funkcję
granic osiedla zwracał już uwagę pionier pol­
skiej socjologii urbanistycznej — prof. St. Os­
sowski. Granica ta pełni rolę symboliczną
i psychologiczną, oddziela „swoje" od „cu ­
dzego” , pozwala lepiej się czuć „na swoim
obszarze". W projektowanych przez siebie
osiedlach Halina Skibniewska akcentuje rolę
granic osiedla przez wznoszenie murków
wkomponowanych w rzeźbę terenu. Jacek No­
wicki uważa, że wystarczy w tym celu podkre­
ślić funkcjonalną odrębność osiedla od sąsia­
dującego z nim otoczenia. Zdarzają się jednak
osiedla, w których zupełnie zignorowano rolę
granic zespołu mieszkaniowego. Sondaż socjo-
logiczny przeprowadzony w jednym ze śród­
miejskich osiedli warszawskich wykazał, że
dzieci tam zamieszkałe uważały za integralną
część osiedla tereny położone za arterią o wy­
jątkowo dużym natężeniu ruchu. Arteria, która
w zamierzeniach projektowych stanowiła gra­
nicę, musiała być w tym wypadku systematycz­
nie przekraczana przez dzieci spragnione zie­
leni, której zabrakło wewnątrz osiedla. Oczy­
wiście o adaptacji do „swojego" zespołu
mieszkaniowego nie może być w tym wypad­
ku mowy. Warto dobrze sobie uświadomić, że
wraz ze wzrostem wielkości wznoszonych jed­
nostek mieszkaniowych psychologiczne znacze­
nie funkcji granic nie maleje, lecz przeciw­
nie - wzrasta i że jednostkowanie większych
zespołów mieszkaniowych właśnie przez wy­
tyczanie ich czytelnych granic nabierać będzie
coraz większego znaczenia.
® Umiejętność stosowania tzw. małych form
architektonicznych. Jest to umiejętność szcze­
gólnie ważna, gdy architekt ma ograniczone
możliwości wpływania na skalę architektury
osiedlowej, podległej bezapelacyjnemu władz-
twu standardów i normatywów. Trzeba powie­
dzieć, że możliwości, jakie stwarzają małe for­
my, są bardzo często niedoceniane. Szukając
zrozumiałej skądinąd satysfakcji, jaką daje
„wielka skala", projektanci stosują nieraz sza­
blonowy i nieciekawy schemat drobnych form
architektonicznych w osiedlu, nie rozumiejąc
ich rzeczywistych, poważnych funkcji psycholo­
gicznych. To przecież właśnie one najbardziej
potrafią „uczłowieczyć" i „zhumanizawać" be­
tonowy pejzaż wysokich ścian. Wraz z następ­
nym elementem „małej skali” — zielenią —
stwarzają na terenie osiedla psychiczne
mikroklimaty, kameralizujące i udomowiające
przestrzenie międzydomowe, znacznie przyspie­
szając adaptację do osiedla.
@ Umiejętność operowania tzw. małą skalą w
architekturze i urbanistyce zespołów mieszka­
niowych. Typowym przykładem przekraczania
tej ludzkiej skali są wznoszone coraz częściei
domy-giganty, nazywane „mrowiskowcami" lub
„wstęgowca mi". Charakterystyczne jest zacho­
wanie małych dzieci wobec takich budynków.
Trudności z odszukaniem „swojego" wejścia
do „swojej" klatki schodowej, trudności z od­
 szukaniem w wielkiej ścianie budynku okien
„swojego” mieszkania — oto typowe przykłady
trudności adaptacyjnych płynących z pogwał­
cenia „ludzkiej” , kameralnej skali. Skala lud z­
ka, czy też raczej ludzka wymowa obiektów
mieszkaniowych, jest w rozwiązaniach nadmier­
nie gigantycznych gwałcona i na inny sposób.
Otóż przy dominacji elementów powtarzalnych,
nadających się z równym powodzeniem do
stosowania przy budowie budynku mieszkal­
nego, jak i obiektu np. biurowego, zanika moż­
liwość odróżnienia i rozpoznania indywidual­
nych znaczeń symboliki, wyrazu czy też wymowy
obiektu architektonicznego. W morzu okien
któregokolwiek z budynków warszawskiego
osiedla „Za Żelazną Bramą” tonie niemożliwy
do zidentyfikowania sens pojęcia „mój dom” ,
a zwłaszcza treść zwrotu „my home is my cast-
le” . Nie ma chyba drastyczniejszego niż ten
przykładu na trudności adaptacyjne stwarzane
przez współczesne budownictwo mieszkaniowe!
Nie podważam potrzeby budowania wysokich
domów, ale uważam za konieczne zwrócić
uwagę na niektóre wynikające stąd konsek­
wencje społeczne.
wego. Temat ten jest niesłychanie modny no
świecie w różnorodnych kręgach zainteresowa­
nych przyszłością zespołów mieszkaniowych.
Mimo jego popularności niewiele zrobiono w
dziedzinie „wdrażania” partycypacji w życie.
Znana zasada, że człowiek czuje się wtedy do­
brze, gdy widzi wyniki swej własnej działalności
i może z nich korzystać, nie znajduje jak na
razie zastosowania na terenie jednostki miesz­
kaniowej. Zastanawiam się, co byłoby bardziej
„przyszłościowe” ? Na pewno, oprócz ogłasza­
nia ogólnych konkursów na osiedla przyszłości.,
należałoby ogłosić konkurs na kompleksowe
rozwiązanie zagadnień partycypacji mieszkań­
ców w zespole mieszkaniowym. Bowiem w roz­
wiązywaniu tych właśnie zagadnień leży sedno
problemu usunięcia zagrożeń alienacyjnych na
terenie współczesnego zespołu mieszkaniowe­
go. Zacząć należałoby od rzeczy stosunkowo
prostych.
Dla przykładu, pozostawienie dzieciom pu­
stych placów zabaw, które urządzałyby lub
„dezorganizowały” według własnych impulsów.
Podobnie z małymi formami architektury, które
nie muszą być tak masywne i niezniszczalne
organizacja społeczna zespołu mieszkaniowe­
go, I na tym polu zgromadzono sporo do­
świadczeń na temat dobrych warunków adap­
tacji mieszkańców. Wymieniłbym tu dwa kapi­
talnej wagi:
— prawidłowa organizacja zasiedlania osied­
la,
— zapoznanie przyszłych mieszkańców nowego
osiedla ze specyfiką zespołu mieszkaniowego,
w którym będą mieszkali.
W „biografii” każdego zespołu mieszkaniowe­
go wyróżnić można identyczne niemal etapy.
Chyba najważniejszy z nich to trwający 1,5 do
2 lat okres początkowy, etap zasiedlania
osiedla. W okresie tym kształtuje się środowi­
sko społeczne osiedla, wyłaniają się osoby
„znane” i „nieznane” , zawiązują się najtrwal­
sze więzi międzyludzkie. To wtedy też wytwarza
się swoista atmosfera „pionierskości” pierw­
szych mieszkańców. Tak się niestety składa, że
najczęściej mobilizują ich do wspólnych wysił­
ków nie wspólnie pożądane przyjemności i sa­
tysfakcje, lecz konieczność zapobiegania licz­
nym usterkom i wadom wykonawstwa. Pierwszy
etap życia zespołu mieszkaniowego polega

ST JBMSl W A
ę d n le M.okotów sprzedam Tel. ‘ ku je p racu jąca. Telefon od w yje żd żając
■szka- 42-30-54 20-64-45 p o 19 W-336278H) g r a n ic ę . O f e r t y
c y c h , W* Poszukuję pokoju Tel. n ie m w a ru n k ó w
m m m ałżeństw o poszu.- 23-22-81 W. MB (8—1 5 ) . B iuro Ogłoszeń,
Ce­ k u je n a o k r e s 2-~3t lat v. W -326661-1 k o w s k a 3/5. M
k a w a le r k i lu b M-S, Przyjm ę dwie m łode T e l. P o s z u k u ję M -2 1
la
n e g .c „
35-32-12. W ~ 3 3 6 4 3 0 S! 48-21-38. W -3 38652-1 n a jc h ę t n ie j od y
i 6a. v ia lż e ń s tw o z d z ie m P o s z u k u ję lo k a lu u ż y tk o ­ ją c y c h n a r o k 1
5183-1 Iz ie ln e - w e g o n a " p ra c o w n ię z a ­ t a . T e le fo n 34-
ikuje go m ie s z k a n ia . O fe r t y b a w e k n a ' te r e r iia P ra g i- ’ g o d z . 17. "V
3 k o ju 336664 B iu r o O g ło sz e ń , P ld . O fe r t y 379441", P o k ó j do w y n a ję c
> ferty 3/5. B iu r o O g ło sz e ń , P o z n a ń ­ g o d a m i, U l, C ze
W -336664-1 s k a 38. W -379441-1 ' s k a ^ -S C m ,s
>szeń,
M ło d a , p r a c u ją c a p o szu ­ P iln ie p o s z u k u ję W c e n ­
m i- i V k22-42-38,
u je p o k o ju . W ia d o m o ś ć
8—13, G r z e s ia k .
tru m s a m o d z ie ln e dw u- P o s z u k u ję
dwa p o k o jo w e s te le fo n e m . T e le fo n 39-34-0O.
lenka M ło d e m a łż e ń s tw W -338640-1 25-84-31. ¥7-336560-1 P o s z u k u ję poko
feden • k u j © s a m o d z ie ln e g op o spz ou ­­
o P r a c u ją c a p o a z u k u je
u m e b lo w a n e g o
n ie -
p o k o ju .
te re n ie K o n s ta n c
05-500 o k o lic T e l. grze<
>578-1 kot u lu b m ie s z k a n ia . D z w o n ić 26-57-40 o d g o d z . w y §6-40-61 w .
W a rs z a w a lu b o k o lic e t r z y n a s t e j do d w u d z ie s te j. P r a c u ją c a p o s t u d
5 PO -
(U r s u s , W ło c h y ). T e le fo n P r a c u ją c a , s a m o tn a , w y­ szu k u j© sam o i
n a -
20-55-27 do g o d z. 15.00. k s z ta łc e n ie p ó łw y ż s z e la t p o k o ju lu b za
2o~

® Zachowanie indywidualnego charakteru ze­
społu mieszkaniowego. Można by tu sformuło­
wać twierdzenie, że im wyraźniejsza jest indy­
widualność i „osobowość” danego osiedla, tym
łatwiejsza jest adaptacja jego mieszkańców.
Jest to prawda dość dobrze znana projektan­
tom osiedli, którzy starają się przecież nadać
każdemu osiedlu swoiste, płynące z ich twór­
czego powołania piętno. Idzie tu jednak nie
tyiko o formę przestrzenną zespołu mieszkanio­
wego. Cechy specyficzne, właściwe tylko temu,
a nie innemu zespołowi, powinien mieć też
jego program. Kto jednak ma nadać progra­
mowi zespołu mieszkaniowego niepowtarzalny
i atrakcyjny charakter? Czy programista, któ­
rego kompetencje są w naszym systemie pro­
jektowania i zatwierdzania raczej niejasne?
Czy o „ściągnięcie” na teren jednostki miesz­
kaniowej atrakcyjnych instytucji ma starać się
architekt-projektant i tak przeciążony pracą?
Odpowiedzi na te pytania będą jednymi
z ważniejszych rozwiązań dylematu adaptacji
mieszkańca do współczesnego osiedla.
• Umożliwienie mieszkańcom partycypacji w
kształtowaniu przestrzeni zespołu mieszkanio-
jak dzisiaj, a mogłyby składać się z elementów
zapewniających dowolne niemal kształtowanie
różnych układów przez samych mieszkańców.
Idzie tu także np. o takie wytyczenie przejść
pieszych, by ścieżka uporczywie wydeptywana
na zakazanym do deptania trawniku nie była
przestępstwem. I d a le j: sprawa elastyczności
w urządzaniu mieszkań — umożliwienie miesz­
kańcom wprowadzania zmian w ich własnycn
przecież mieszkaniach. Adaptacja mieszkańca
do jego zespołu mieszkaniowego odbywa się
właśnie przez spełnienie takich błahych na po­
zór warunków. Czy ich uwzględnienie jest trud ­
ne? Pyta nie to nie jest retoryczne. W obec­
nym, z konieczności nastawianym na szybkie
tempo systemie projektawainia uwzględniania
wyżej wymienionych warunków jest częs o
wręcz niemożliwe. Wymagają one troski o „d e­
tal” , potrzebują czasu na dopracowanie rze­
czy - wydawałoby się — drobnych. Tego czę­
stokroć obecnie brakuje. Ceną za taką sytua­
cję jest właśnie utrudniona lub wręcz zła
adaptacja mieszkańców do ich środowiska
mieszkalnego. Cenę tę płaci się zresztą nie
tylko z powodu błędów w dziedzinie organiza­
cji przestrzeni osiedla. Równie ważna jest tu
więc na przystosowaniu się jego mieszkańców
do niestety zbyt często spotykanych koniecz­
ności o ujemnie przez mieszkańców ocenia­
nym charakterze. Dlatego ta wstępna adap­
tacja ma chairaikter nietrwały i po pewnym
okresie bardzo często zanika. Okres zasiedla­
nia jest ważny również i z innego powodu.
Otóż w okresie tym mieszkaniec urabia
sobie, często podświadomie, obraz swoje­
go osiedla, który pozostaje mu na długo
w pamięci, mimo zmian, jiakim później
osiedle podlega. Chaos organizacyjny, prowi­
zorka, brak informacji zostają w pamięci. Ist­
nieje dostatecznie dużo doświadczeń nagroma­
dzonych zwłaszcza przez spółdzielczość miesz­
kaniową, które pozwoliłyby etap zasiedlania
wykorzystać jako okres prawidłowej i pełnej
wstępnej adaptacji mieszkańców do zespołu
mieszkaniowego. Aby te doświadczenia wyko­
rzystać, potrzebna jest jednak fachowość, któ­
rą reprezentować powinien kwalifikowany
„animator życia społecznego” w zespole
mieszkaniowym. Jego działalność musi znacz­
nie wyprzedzać w czasie oddanie osiedla do
użytku, a do jego pierwszych akcji należeć po­
winno organizowanie systematycznych kontak­

435
tów pomiędzy przyszłymi, zrzeszonymi w spół­
dzielni mieszkańcami a projektantami osiedla.
Dopóki tak się nie stanie, organizacja spół­
dzielczości mieszkaniowej (i inne organizacje
mieszkaniowe) cierpięć będzie na brak w swej
strukturze organizacyjnej jednego bardzo waż­
nego ogniwa. Pomiędzy etapem projektowania
i budowy osiedla, a etapem, w którym rozpo­
czyna się działalność społeczno-wychowawcza
na żyjącym już osiedlu, nie ma w chwili obec­
nej etapu przejściowego — etapu animacji
i przygotowania. W strukturze organizacyjnej
etapowi temu powinny odpowiadać stosowne
komórki operacyjne i etaty. Dopóki tak się nie
stanie, istnieć będzie luka — wyrwa w procesie
adaptacyjnym mieszkańców do swego nowego
osiedla.
Jedną z istotnych przyczyn trudności adapta­
cyjnych nowego mieszkańca nowego zespołu
mieszkaniowego polega często na zupełnym
bratku rozeznania, w jakim zespole mieszka­
niowym on zamieszka. Nawet jeśli potencjalny
mieszkaniec zna nazwę i lokalizację swojego
przyszłego zespołu mieszkaniowego — za in­
formacją tą często nie stoi nic. Nie wiadomo,
jakie cechy indywidualne mieć będzie przyszłe
osiedle, czym różnić się będzie od innych itp.
itd. Nie pomaga to w przyzwyczajeniu się do
swego przyszłego środowiska mieszkalnego.
Czy jednak to najwcześniejsze „oswojenie się"
może nastąpić, gdy osiedla są do siebie po­
dobne jak dwie krople wody, gdy problem in­
dywidualizacji osiedla nie jest zadowalająco
rozwiązany? Mamy tu także do czynienia z in­
nym problemem psychologicznym. Uzyskanie
mieszkania jest dla przeważającej liczby
mieszkańców nabyciem najdroższego w ich ży­
ciu trwałego środka spożycia. Częstokroć więc
przyszły mieszkaniec ma do czynienia z kla­
syczną sytuacją kupna kota w worku. A nie
trzeba przypominać, jak na usatysfakcjonowa­
nie „nabywcy" i na zaspokojenie jego snobiz­
mu wpływa przekonanie, że nabywa „towar"
renomowany i popularny wśród innych. Niewie­
dza o swym przyszłym osiedlu stała się niemal
społeczną tradycją. Jest rzeczą charakterystycz­
ną, że prawie każda inwestycja produkcyjna —
fabryka, huta, kopalnia, oczyszczalnia ście­
ków — jest u nas w prasie, w radiu, w telewizji
szeroko omawiana, popularyzowana, często aż
do przesytu. Znamy tempo robót przy jej wy-
436
konywaniu, znamy jej przyszłe cechy, wiemy co
i dla kogo będzie produkować. Osiedla nato­
miast nie zasłużyły sobie niestety, jak dotąd,
na takie zainteresowanie opinii i kontroli pu­
blicznej, chociaż częstokroć osiedla nie są in­
westycjami ekonomicznie tańszymi od zakła­
dów produkcyjnych. A przecież ludzie chcieliby
wiedzieć jak najwięcej o swych przyszłych miej­
scach zamieszkania.
Klasyfikując występujące u nas typy zespołów
mieszkam iowych socjologowie zauważyli, że po­
dział na osiedla spółdzielcze, komunalne i za­
kładowe dobrze oddaje szereg wyraźnych róż­
nic pomiędzy nimi.
Do tej pory zwracano uwagę na wyraźną wyż­
szość spółdzielczej formy organizacji osiedla,
jeśli idzie o trwałość i zasięg zawiązywanych
pomiędzy mieszkańcami więzi społecznych.
Wydaje mi się, że równie wyraziście rysuje się
zróżnicowanie pomiędzy wymienionymi typami
osiedli pod względem sposobu rozwiązywania
problemu adaptacji mieszkańców. Z całą pew­
nością spółdzielczy system projektowania ze­
społów mieszkaniowych i spółdzielczy system
organizacji życia społecznego w osiedlu naj-
skuteczniej radzi sobie z wszystkimi wymienio­
nymi wyżej zagadnieniami adaptacji. Można
chyba nawet mówić o „spółdzielczej szkole"
rozwiązywania tych zagadnień. I dobrze się
dzieje, że „szkoła" ta jest ekspansywna, że
np. duża część budownictwa zakładowego jest
przejmowana właśnie przez spółdzielczość.
Zakończenie rozważań nad problemami adap­
tacji na słowach uznania dla spółdzielczości
byłoby chyba jednak zmornowainiem okazji do
postawienia paru kluczowych zagadnień, które
stoją przed wszystkimi formami budownictwa
mieszkaniowego w Polsce. Spółdzielcza „szko­
ła" tego budownictwa, właśnie ze względu na
swój przodujący charakter, musi wypowiedzieć
się na temat tych zagadnień szczególnie wy­
raźnie i szybciej niż inni; musi to zrobić mię­
dzy innymi dlatego, że zagadnienia te mają
charakter „pytań o przyszłość” .
Najpierw więc pytanie, czy dotychczasowy za­
sób doświadczeń i stojące za nim rozwiązania
orgamizacyjne wystarczą dla opanowania nad­
chodzących zadań w budownictwie mieszka­
niowym? Można by je przecież określić w ten
sposób, że wyjątkowo wielka skala ilościowa
tych nowych zadań przejdzie z pewnością w
nową, niezbyt jeszcze dziś może wyraźnie
uświadamianą jakość zadań. Pytania dotyczą­
ce adaptacji mieszkańców mogą najlepiej po­
służyć do zilustrowania tego zagadnienia. Czy
ludzie będą się przyzwyczajać do coraz czę­
ściej wznoszonych zespołów mieszkaniowych o
wielkości dzisiejszych dzielnic i miast (20—40
tys. mieszkańców) równie sprawnie jak do tra­
dycyjnych 5- i 10-tysięcznych osiedli? Na pyta­
nie to częściowo starałem się odpowiedzieć
mówiąc o znaczeniu różnych „skal" w adapta­
cji mieszkańca do zespołu mieszkaniowego.
Pełna odpowiedź wyjść jednak musi poza ramy
samego tylko zespołu mieszkaniowego i zrewi­
dować powinna poglądy na relacje między ze­
społem mieszkaniowym a miastem.
Pytanie drugie dotyczy kwestii być może je ­
szcze bardziej skomplikowanej niż poprzednie.
Jest to pytanie o sens i zasadę życia społecz­
nego przyszłych zespołów mieszkaniowych. Nie
jest dla nikogo tajemnicą, że tradycyjna kon­
cepcja życia społecznego osiedla, oparta o
sąsiedztwo i więź sąsiedzką, przeżyła się. Dziś
kwestionują ją zarówno architekci, jak i soc­
jologowie. W obecnym, powstałym na tym tle
impasie rysują się dwie tendencje. Część ar­
chitektów, zgodnie zresztą z poglądami holen­
derskiego socjologa Groenmana, uznaje jed­
nostki mieszkaniowe za strefy społecznie puste.
Główną troską tego odłamu projektantów jest
zapewnienie na osiedlu dobrych warunków re­
generacji fizycznej i psychicznej mieszkańca,
czyli stworzenie mu przede wszystkim dobrych
warunków izolacji chroniącej przed uciążliwo­
ściami dnia powszedniego. Reprezentanci tej
tendencji zajmują się przede wszystkim prob­
lemem dobrego mieszkania, a nie dobrego
osiedla, zapominają, że dobre warunki izola­
cji mają nie zastąpić, lecz wzbogacić życie
społeczne, że dobra izolacja akustyczna, w i­
zualna itp. mają nie odgradzać od życia zbio­
rowego, lecz — przeciwnie — pozwolić miesz­
kańcowi lepiej doń się przygotować i zregene­
rować.
Drugi odłam twórców jednostek mieszkanio­
wych nie rezygnuje z rozwijania koncepcji je ­
dnostki mieszkaniowej jako jednostki społecz­
nej. Poszukiwania prowadzone przez ten odłam
nie dały jednak jak dotąd wizji tak wyraźnej,
jak np. koncepcja „jednostki sąsiedzkiej" Per-
rego. Wiadomo, że nowa formuła społeczna
 dla zespołu mieszkaniowego musi być o wiele
szersza niż poprzednie. Być może zostanie nią
nie „więź sąsiedzka” , lecz „integracja społecz­
na” mieszkańców zespołu mieszkaniowego. In­
tegracja ta oparta być musi — i to jest już dziś
wiadome — w znacznie szerszym niż dotąd
stopniu na działalności wyspecjalizowanych
osiedlowych organizacji formalnych. Odpo­
wiedź na drugie pytanie rozstrzygnąć więc po­
winna, do jakiego pod względem społecznym
środowiska mieszkalnego adaptować ma się
przyszły mieszkaniec nowych zespołów miesz­
kaniowych. Czy nastawić ma się na zamieszka­
nie w strefie społecznie pustej, czy też przy­
gotować się ma na branie udziału w niekrę-
pującym, ale bogatym życiu zbiorowym swo­
jego zespołu mieszkaniowego.
Pytania te pociągają za sobą pytanie trzecie.
Jaki mianowicie ma być mechanizm społeczny
doboru mieszkańców do zespołu mieszkanio­
wego? Jak do tej pory, uznawano tu bezwzglę­
dny prymat zasady kompletnego wymieszania
wszystkich zawodów i warstw społecznych.
Tylko ta zasada miała rzekomo zapewnić rea­
lizacje pryncypiów egalitaryzmu społecznego.
Zasada ta budziła jednak liczne, przeważnie
ukrywane kontrowersje, głównie w dziedzinie
adaptacji mieszkańców do swych nowych osie­
dli. Niedostosowanie się do siebie przedstawi­
cieli różnych zawodów, różnice wynikające ze
stylów życia i upodobań kulturalnych powo­
dowały — według wielu opinii — główne trud­
ności w zawiązywaniu się autentycznego życia
społecznego w jednostkach mieszkaniowych
i przyczyniały się do złej adaptacji mieszkań­
ców do swych osiedli. Czy istnieje tu jakieś
rozwiązanie pośrednie, nie naruszające zasady
egalitaryzmu, które bezwzględnie powinno być
respektowane również w przyszłości? Wydaje
się, że tak. Zasada egalitaryzmu w doborze
mieszkańców do osiedli obowiązywała głównie
jako instrument znoszenia różnic warstwowych
i klasowych między mieszkańcami. W mia­
rę rozwoju socjalistycznej integracji społe­
czeństwa różnice te będą malały coraz bar­
dziej. Czy przy postępującej minimalizacji tych
właśnie różnic rnie stanie się możliwy samo­
dzielny dobór mieszkańców pod względem
ich upodobań kulturalnych i stylów życia?
Oczywiście trudno sobie wyobrazić dobiera­
nie się pod tym kątem ludności całych ze-
* społów mieszkaniowych, nietrudno jednak zgo­
dzić się, że w ten sposób mogłyby powstawać
wewnątrz osiedli np. 200-rod z inne kolonie.
Byłoby to realizacją inie od dziś wysuwanych
postulatów zwiększenia samodzielności (party-
cypacjii) mieszkańców w wyborze swojego
mieszkalnego otoczenia. Jak już pisaliśmy,
warunek ten jest jednym z naczelnych kano­
nów zasady dobrej adaptacji mieszkańca do
swego zespołu mieszkaniowego.
Pozostaje do poruszenia jeszcze jeden, być
może najbardziej praktyczny, z „przyszłościo­
wych” problemów adaptacji ludności do no­
wych zespołów mieszkaniowych. Jest to spra­
wa przystosowania wielkich rzesz migrantów
ze wsi do nowych warunków mieszkaniowych
w miastach. Jak wiadomo, do roku 2000 lud­
ność naszych miast, zwłaszcza miast dużych,
ma się w znacznym stopniu powiększyć. W iel­
ki udział w tym przyroście będzie miała lud­
ność migrująca do miast ze wsi. Jak adapto­
wać się będą migranci do swego nowego śro­
dowiska, w tym — do nowego środowiska mie­
szkaniowego? Czy trudności związane z ich
adaptacją nie opóźnią tempa ogólnospołecz-
nego postępu cywilizacyjnego w naszym kra­
ju? Nie są to pytamia błahe. Wielkie ruchy
migracyjne pierwszej połowy lat 50 dostar­
czyły tu sporo gorzkich lekcji. Niestety, oprócz
pamięci o wyjątkowej wadze tamtych nauk,
niewiele da się dziś wyciągnąć z (nich wnios­
ków. Dosyć gruntownie bowiem zmieniły się
dziś relacje między miastem a wsią, zmniej­
szyły się dystanse między nimi. Niepotrzebna
jest więc oczywiście forma osadzania migran­
tów w specjalnych „osiediach-szkołach nowe­
go stylu życia” , stosowana np. w niektórych
krajach półnoonoafrykańskich. Tym niemniej
problem migrantów i ich spraw mieszkanio­
wych (nastręczy sporo specyficznych trudino-
ści. Rozważając nowe perspektywiczne kierun­
ki rozwoju Warszawy, zespół socjologów i de­
mografów doszedł np. do wniosku, że nowe
tereny mieszkaniowe stolicy mogłyby być w
tak silnym stopniu zajmowane przez ludność
napływową, że groziłoby to terytorialnym po­
działem społeczności stołecznej na ludność
„starą” i „nową” , co pociągnęłoby za sobą
powstawanie niepotrzebnych sytuacji konflik­
towych, ujemnych stereotypów, uprzedzeń itp.
Powstał więc pomysł 'opracowania „scena-
riusza” procesu odaptacji migranta w mieś­
cie. W „scenariuszu” tym zasadniczą rolę
adaptacyjną przeznaczono miejskiemu zespo­
łowi mieszkaniowemu — osiedlu. Na dobrą
sprawę z samej swej istoty jest ono przezna­
czone do spełnienia tej właśnie roli, jest bo­
wiem — jak to określił St. Ossowski — „syntezą
przeciwieństw” - syntezą lokalnego (a więc
zbliżonego w duchu do wiejskiego) stylu życia
z życiem ruchliwym i intensywnym — życiem
wielkomiejskim. Wśród architektów jedynie
chyba Jacek Nowicki w swej pracy „Jednostka
sąsiedzka” zwrócił na to uwagę, przyznając
osiedlu ważną rolę adaptacyjną we wdrażaniu
migrantów do życia w mieście. Te ogólne,
programowe konstatacje należy jedna!k ubrać
w konkret poszczególnych rozwiązań projekto­
wych. Jakie formy zamieszkiwania najlepiej
odpowiadałyby migrantom, a zarazem przy­
spieszyły procesy adaptacji? Z pewnością bę­
dzie to zabudowa miska, przystosowana stru­
kturą mieszkań do przewagi mieszkań wie­
lorodzinnych (z większą ilością dzieci), poło­
żona wśród zieleni. Należy też zastanowić się
nad umożliwieniem migrantom korzystania z
,,podwórkowych” typów zajęć po pracy, cho­
ciażby typu „ogródek działkowy czy przydo­
mowy” . Program „osiedla adopcyjnego" też
musi być odmiennie skonstruowany. Musi być
on nastawiony na mieszkańców młodych, żą­
dnych kulturalnego awansu, podnoszenia kwa­
lifikacji, uczenia się niemal wszystkiego na no­
wo — od nowego sposobu wychowywania
dzieci po nową kulturę mieszkaniową.
Tak szeroko i jednocześnie dokładnie za­
krojonych planów rozwiązywania przyszłych
problemów adaptacji nowych mieszkańców do
nowych zespołów mieszkaniowych jeszcze — o
ile mi wiadomo — nie ma. Centralne komórki
planowania rozwoju spółdzielczych form bu­
downictwa mieszkaniowego pracują nad nimi
wraz z całym sztabem stowarzyszonych nauko­
wców. Należy im życzyć powodzenia w imie­
niu i w interesie nas wszystkich.
Ilustracje pochodzą z czasopism: ,,Casabella” i ,,The
Architecture Review” .
437

Spółdzielcze
budownictwo
mieszkaniowe
we Wrocławiu
Zenon Nasterski
Budownictwo mieszkaniowe jest we
Wrocławiu problemem trudniejszym
niż w pozostałych aglomeracjach
miejskich kraju. Przewidywany stan
zasobów mieszkaniowych w 1975 r.
wyniesie ok. 154 tys. mieszkań (450 tys.
izb), w których wg prognozy demogra­
ficznej zamieszka ok. 560 tys. miesz­
kańców.
438
Potrzeby związane z wymianą zasobów miesz­ przygotowania budowy niektórych osiedli
kaniowych, wynikające z rozbiórek, niskiego mieszkaniowych we Wrocławiu i na Dolnym
standardu i przeludnienia, oraz potrzeby człon­
ków spółdzielni mieszkaniowych wyniosą na
Śląsku. Obejmuje ono prace z zakresu progra­
mowania, załatwienia formalności terenowo-
koniec 1975 r. ok. 70 tys. nowych mieszkań. -prawnych, dokonanie wszystkich uzgodnień,
Przewiduje się stały wzrost tych potrzeb mimo opracowanie wstępnych koncepcji projekto­
planowanego stosunkowo dużego rozwoju wych i pełnej dokumentacji oraz pełnienie
budownictwa. Równocześnie zakłada się, że nadzoru nad realizacją.
ludność Wrocławia w 1985 r. osiągnie ponad Do kompleksowych zadań inwestorów budow­
700 tys. mieszkańców. nictwa spółdzielczego we Wrocławiu należy
ponadto projektowanie i budowa całej infra­
Plany gospodarcze i przestrzenne przewidują
w najbliższym 10-Ieciu wybudowanie we Wro­ struktury technicznej i socjalnej wchodzącej
cławiu ok. 80 tys. mieszkań, tj. ok. 280 tys. w skład osiedla, tzn. uzbrojenie terenu i bu­
izb w budownictwie wielorodzinnym, z tego downictwa towarzyszącego z zakresu handlu,
ok. 85% stanowić będą różne formy budow­ rzemiosła, gastronomii, oświaty, zdrowia, kul­
nictwa spółdzielczego. tury 'itp., przy założeniu repartycji środków fi­
nansowych przez zainteresowane instytucje.
Planowany wzrost zadań w zakresie budow­
nictwa spółdzielczego we Wrocławiu przed­ Zadanie jest trudne z wielu powodów, do
których między innymi należą:
stawia siię następująco (w tys. iz b ):
— konieczność budowania na nowych, nie
Rok Budownictwo CZSBM Ogółem uzbrojonych terenach, stanowiących w znacz­
nej części własność osób prywatnych,
1974 6,7 15,8 — brak niezbędnego wyprzedzenia w budo­
1975 7,8 19,6 wie magistralnych sieci uzbrojenia,
1976 19,0 23,0 — niski potencjał wykonawstwa budowlanego,
1977 21,0 25,0 zwłaszcza jeśli chodzi o roboty inżynierskie,
1978 22,5 27,0 drogowe i budownictwo ogólne, pozamiesz-
1979 24,5 29,0 kamiowe.
1980 26,0 30,0 Potrzeby Wrocławia do 1980 r. w zakresie
uzbrojenia terenów są ogromne. Występuje
Równocześnie bardzo poważnie zwiększa się konieczność budowy nowego zakładu uzdat­
rola służb inwestycyjno-projektowych spół­ niania wody, nowej centralnej oczyszczalni
dzielczości mieszkaniowej. Decyzją Zarządu ścieków, wybudowania ok. 70 km magistral
Centralnego Związku Spółdzielni Budownic­ wodociągowych, ok. 80 km kolektorów, ok.
twa Mieszkaniowego istniejący we Wrocławiu 20 km magistral cieplnych itp., nie mówiąc o
Zakład Usług Inwestycyjnych CZSBM podjął budowie i przebudowie układu komunikacyj­
od kwietnia 1973 r. zadanie kompleksowego nego i wielu innych sprawach.
Wrocław 1976 - 1985, zabudowa mieszkaniowa
1 — ośrodek centralny IV stopnia
2 — ośrodki zespołu dzielnic III stopnia
3 — ośrodki dzielnicowe II stopnia
4 - zabudowa mieszkaniowa wysoka
5 — zabudowa mieszkaniowa niska
6 - zespoły jednostek osiedlowych spółdziel­
czego budownictwa mieszkanowego w re­
jonie zachodnim
7 - zakłady prefabrykacji
Zespoły jednostek osiedlowych w zachodnim
rejonie Wrocławia
Rejon ekspansji budownictwa mieszkaniowego
we Wrocławiu w latach 1976—80 o powierz­
chni ok 8 km2 położony jest w zachodniej
części miasta, w odległości ok. 7 km od Ryn­
ku Starego Miasta między korytem Odry a
zakładami przemysłowymi, w pobliżu węzła
kolejowego i terenów parkowych. Powstanie
tam zespół obejmujący 5 osiedli mieszkanio­
wych :
® Kozanów dla ok, 23 000 mieszkańców z oś­
rodkiem usługowym II stopnia, położony w
pobliżu Odry i dużego zespołu zieleni parko­
wej, jest osiedlem najatrakcyjniejszym pod
względem krajobrazowym;
technologia: Wrocławska Wielka Płyta —
WWP;
termin realizacji: 1976—1981.
& Nowy Dwór również dla ok. 23 000 miesz­
kańców z ośrodkiem usługowym II stopnia, po­
łożony w'klinie utworzonym przez linie kolejowe
i drogę do lotniska cywilnego, jest pierwszym
osiedlem we Wrocławiu projektowanym wg no­
wych normatywów;
technologia: W-70;
termin realizacji: 1975—1978;
przed wojną rozpoczęto tu budowę osiedla
projektowanego wówczas dla 3700 mieszkań­
ców;
6 Gqdów - Lotnisko dla ok. 34 000 mieszkań­
ców z ośrodkiem usługowym III stopnia dla
całego zespołu dzielnic; położony jest na te­
renie obecnego lotniska sportowego;
technologia: W-70;
termin realizacji: 1977—1981;
9 Gqdów Mały dla ok. 5500 mieszkańców jest
Osiedle
Kozanów
we Wrocławiu
Autorzy
arch. Andrzej Bohdanowicz
arch. Ryszard Daczkowski
arch. Edward Lach
arch. Krzysztof Wiśniowski
Projekt wykonano w Zakładzie Projektowania
i Usług Inwestycyjnych „Inwestprojekt” we
Wrocławiu
Teren osiedla Kozanów, warunki klimatyczne
1 - skarpy
2 - obszary inwersji
3 - zieleń
4 — główne kierunki wiatrów
5 - kierunki spływu zimnego powietrza
kontynuacja wcześniej rozpoczętej budowy;
technologia: WWP;
termin realizacji: 1975—1977;
# Muchobór Mały dla ok. 7000 mieszkańców
jest osiedlem uzupełniającym istniejącą zabu­
dowę jednorodzinną;
tech no Iog ia : W W P; , i budowa wielu odcinków tego uzbrojenia.
termin realizacji: 1976—1978.
Wybór takich lokalizacji dla spółdzielczego
budownictwa mieszkaniowego o planowanej
wielkości 90 000 izb (ponad 2/3 planu budow­
nictwa mieszkaniowego we Wrocławiu w la­
tach 1976—1980) wynika z wielu czynników
zewnętrznych, wśród których do najważniej­
szych należą:
— kierunek rozwoju aglomeracji w układzie
pasmowym Lubińsko-głogowskie Zagłębie Mie­
dzi — Wrocław Jelcz,
— kształt wrocławskiego węzła kolejowego,
umożliwiający jego adaptację do potrzeb szyb­
kiej kolei miejskiej,
— lokalizacja przemysłu maszynowego, elek­
tromaszynowego, elekronicznego, hutniczego
i innych w dzielnicy południowo-zachodniej
miasta,
— lokalizacja centralnej oczyszczalni ścieków
oraz elektrociepłowni, najszybsze możliwości
zrzutów do nowo wybudowanych kolektorów
kanalizacyjnych,
— zaplecze terenów zielonych (parki zachod­
nie i łąki nad Odrą i Slężą),
— stosunkowo bliskie sąsiedztwo centrum mia­
sta,
— obecny i projektowany układ komunikacji
drogowej.
Po opracowaniu i zatwierdzeniu planów prze­
Osiedle Kozanów położone jest w północno-za­
chodniej części Wrocławia, w odległości 6 km
od śródmieścia, na terenie bardzo atrakcyjnym
i urozmaiconym ze względu na otaczającą
zieleń, bliskość dwóch rzek i dwa zbiorniki
wodne oraz skarpę terenową dzielącą go na
część północną, inwersyjną, i południową o
korzystnych warunkach klimatycznych.
Podstawą ukształtowania funkcjonalno-prze­
strzennego osiedla są następujące zasady:
— zgodność struktury funkcjonalnej i sposobu
kształtowania przestrzeni,
— prawidłowa obsługa i powiązania komuni­
kacyjne,
— zaprojektowanie wszelkich połączeń we­
wnątrzosiedlowych jako ciągów pieszych i n a ­
danie im odpowiedniej oprawy i znaczenia,
— uzyskanie jak największych zwartych zespo­
łów zieleni rekreacyjnej,
— uwzględnienie warunków fizjograficznych,
klimatycznych i wartości i krajobrazowych,
strzennych podjęto decyzje gospodarcze. Zlo­
kalizowano i zbudowano dwa zakłady pre-
fabrykacji o wydajności po 5000 izb rocznie.
W budowie jest fabryka domów W-70 o pla­
nowanej produkcji rocznej 12 000 izb. Równo­
cześnie trwa intensywne przygotowanie doku­
mentacji ogólnomiejskiego uzbrojenia terenu
Przygotowanie tych inwestycji mieszkaniowych
i opracowanie projektów powierzono Zakłado­
wi Projektowania i Usług Inwestycyjnych ,.In­
westprojekt" we Wrocławiu. Każde z osiedli
projektuje inny zespół autorski. Osiedla: Ko-
zanow, Nowy Dwór i Muchobór Mały przygo­
towuje jedna pracownia zajmująca się wyłącz­
nie projektowaniem budownictwa osiedlowego
we Wrocławiu. Największe osiedle Gadów —
Lotnisko, którego projekt wyłoniony został w
konkursie SARP, będzie opracowywane w no­
wej pracowni autorskiej.
Zamierzeniem autorów, środowiska architekto­
nicznego zgrupowanego przy wrocławskim
„Inwestprojekcie” , inwestorów bezpośrednich
oraz władz miejskich jest, aby każdemu osie­
dlu nadać odrębny, indywidualny charakter.
Już w fazie koncepcji wszystkie rozwiązania
są szeroko dyskutowane i porównywane. Nie­
rzadko dochodzi do zmian wytycznych planu
szczegółowego.
Przedstawione w następnych artykułach proje­
kty trzech największych osiedli: Kozanów, Nowy
Dwór i Gqdów - Lotnisko pokazują kierunki
poszukiwań przestrzennego kształtu przyszłych
spółdzielczych osiedli mieszkaniowych w za­
chodnich rejonach Wrocławia.
— uzyskanie zabudowy pozwalającej na opty­
malną percepcję otoczenia w sposób jedno­
rodny w każdym jej miejscu,
— zastosowanie technologii WWP w budownic­
twie mieszkaniowym i szkieletu prefabrykowa­
nego w obiektach usługowych, co pozwoli na
wybudowanie osiedla w latach 1976-1981.
Tworząc model funkcjonalno-przestrzenny,
szczególną uwagę zwrócono na pierwszoplano­
wą rolę takich elementów życia w osiedlu, jak
wychowanie, szkolnictwo i wypoczynek oraz
umożliwienie kształtowania kontaktów między­
ludzkich. Kierowano się wynikami przeprowa­
dzonej wcześniej analizy zawartej w opracowa­
nym przez autorów „Studium elementów struk­
tury osiedla mieszkaniowego". Warunki fizjo­
graficzne, klimatyczne, a ściślej konieczność
wyboru prawidłowego sposobu zagospodaro­
wania terenu położonego na skarpie północ­
nej, sprawdzenie możliwości uzyskania prawid­
łowej struktury funkcjonalnej, a co za tym idzie
i układu przestrzennego, wymagało opracowa­
nia koncepcji osiedla w dwu wariantach. W Charakterystyka wariantów WARIANT
wariancie A przyjęto, że po przeprowadzeniu
prac terenowych i podniesieniu poziomu użyt­ A B
kowego warunki dla budownictwa mieszkanio­ Teren objęty opracowaniem 116,60 ha 116,60 ha
wego będą w zasadzie równorzędne na całym
obszarze. Natomiast w wariancie B, poza Tereny mieszkaniowe brutto 80,16 ha 81,35 ha
fragmentaryczną zabudową przeznaczoną dla Tereny mieszkaniowe netto 44,19 ha 47,35 ha
rodzin bezdzietnych, wykluczono budowanie Liczba mieszkańców 23 200 24 000
mieszkań na terenach gorszych. Liczba projektowanych izb 22 300 23 500
Powierzchnia ogólna 480 000 m2 514 000 m2
Wariant A Powierzchnia ogólna/lM 21,5 m2 21,5 m2
Osiedle podzielono na dwie jednostki struktu­ Intensywność zabudowy brutto 0,60 0,635
ralne, z których każda ma pełny zakres usług Intensywność zabudowy netto 1,26 1,25
podstawowych. Gęstość zaludnienia brutto 290 M/ha 302 M/ha
Obwodowy układ komunikacyjny w dwóch pę­
Gęstość zaludnienia netto 610 M/ha 580 M/ha
tlach (N-III) podłączono do arterii miejskiej
(N-ll). Do poszczególnych obiektów doprowa­ Wskaźnik motoryzacji 315i sam./1000 M 310 sam./1000 M
dzono drogi pieszo-jezdne, wykorzystując ulicę Wskaźnik usług podstawowych 480 m2 pu/1000 M 480 m2 pu/1000 M
wewnętrzną (W), przebiegającą pod skarpą Wskaźnik usług ponadpodstawowych 380 m2 pu/1000 M 375 m2 pu/1000 M
w jednostce zachodniej. Parkingo-garażę roz­
mieszczono w zespołach na obwodzie osiedla
wzdłuż ulicy W, stwarzając możliwość bezpo­
średniego wjazdu pod budynki i skarpę. — zespół sąsiedzki — ok. 300 mieszkańców przedszkole 8-oddziałowe — 240 miejsc). Dla
Struktura ośrodków usługowych jest dwustop­ — kolonia — ok. 1300—1500 mieszkańców obsługi osiedla i terenów sąsiednich wprowa­
niowa. Ośrodki I stopnia zaprojektowano w — zespół kolonii — ok. 6000 mieszkańców dzono szkołę średnią specjalizacji kierunkowej
obu jednostkach; ośrodek II stopnia jest ele­ — jednostka strukturalna - ok. 12 000 miesz­ (660 miejsc). Właściwe wykorzystanie czasu
mentem spinajiącym jednostki. Zapewniono kańców wolnego przez mieszkańców osiedla zapewnio­
pionową segregację ruchu, wykorzystując Zespół oświatowy, zgodnie z przyjętym ukła­ no przez wprowadzenie:
skarpę. dem strukturalnym i w oparciu o nowe zasady — przydomowych terenów rekreacji i zabaw,
Usługi spółdzielcze jako czynnik wiążący mie­ szkolnictwa, ma w każdej jednostce podstawo­ — ogrodów dziecięcych, parków osiedlowych
szkańców z osiedlem rozlokowano zgodnie ze wą szkołę macierzystą (880—1061 miejsc) oraz i miejskich,
strukturą rozmieszczenia i organizacją zespo­ po dwie szkoły elementarne połączone z przed­ — terenów sportu osiedlowego i ponadosiedlo-
łów mieszkalnych: szkolem (szkoła elementarna — 228 miejsc, wego.

ZESPÓ L SĄSIEDZKI KOLONIA 1300-1500 M

300 M URZĄDZENIA TEREN. 300 M

Elementy wiązi sąsiedzkiej w strukturze zespołu

mieszkaniowego
ZESPÓŁ KOLONII 6000 M JEDNOSTKA STRUKTURALNA 10000-12000M

OSIEDLOWY ZESPÓŁ USŁUG. EKREACJA

ZIELEŃ

SEKTOR KULTURALNC
OŚWIATOWY SZKOŁY
PODSTAWOWEJ
SZKOŁA ELEMENTAR

TERENY R EKR EA CJI I ZIELENI

SPORT ZINTEGROWANY Z E
SZKOŁA

B
SCHEMAT ORGANIZACJI ZESPOŁU OŚWIATY
SCHEMATY ORGANIZACJI ZESPOŁU OŚWIATY W OSIEDLU
W OSIEDLU
W1 20000 24000M W1A
O
SEZ0 O

SE =0 OO

P PRZEDSZKOLE S E SZKOŁA 3KL. S P sZ K O Ł A 7 KL. SSK SZKOŁA SPECJALIZ. JP PRZEDSZKOLE SE SZKOŁA S P sZ K O ŁA SSK SZKOŁA
O SPOD ELEMENTARNA PODSTAWOWA K IER U N K O W E J Q SPOD ELEMENTARN. PODSTAWOWA SPEC.KIER.
Poszczególne zespoły powiązano ciągiem re-
kreacyjno-usługowym, nadając mu odpowied­
nią oprawę.
Zabudowę mieszkaniową, rozczłonkowaną
i wieloskalową, zaprojektowano zgodnie ze
strukturą podziałów na zespoły funkcjonalne.
Kształtowanie jej gwarantuje właściwe prze­
wietrzenie i umożliwia spływ zimnego powie­
trza w stronę Odry. Wnętrza mieszkaniowe są
otwarte na zieleń parkową. Partery budynków
ze względu na zaleganie zimnego powietrza
przeznaczono na usługi spółdzielcze, halle
wejściowe i prześwity.
W architekturze osiedla uwzględniono trzy typy
zabudowań: budynki jednorodzinne, budynki
wielorodzinne 4—11-kondygnacyjne oraz bu­
dynki punktowe 16-kondygnacyjne.
Na podstawie tak przyjętej koncepcji osiedla
442
ustalono optymalną liczbę jego przyszłych mie­
szkańców oraz powierzchnie poszczególnych
terenów.
Wariant B
Osiedle podzielono na dwie nierównej wiel-
kości jednostki strukturalne, z których większa
obejmuje dwie trzecie całego programu. Obie
wyposażono we wszystkie usługi zarówno pod­
stawowe, jak i spółdzielcze. Układ komunika­
cyjny, rozwiązany obwodowo w dwu pętlach
(N-III), podłączono w trzech punktach do ar­
terii N-ll. Obsługuje on w zasadzie bezpośred­
nio większość zabudowy, jedynie we fragmen­
tach doprowadzono drogi pieszo-jezd-ne.
Parkingo-garaże rozmieszczono wzdłuż skar­
py i zabudowy pasmowej w sąsiedztwie spina­
jącej drogi N-III oraz na zamknięciu północnej
granicy terenów osiedla.
Ośrodki usługowe o strukturze dwustopniowej
rozwiązano jak w wariancie A.
Usługi spółdzielcze rozlokowano zgodnie z roz­
mieszczeniem zespołów mieszkaniowych przy
zachowaniu szczebli aktywizacji więzi miesz­
kańców, zgodnie z podziałem jak w wariancie
A. Zespół oświatowy, odpowiadający przyjęte­
mu w wariancie układowi strukturalnemu, za­
projektowano w trzech skupiskach szkół ob­
sługujących, zgodnie z nowymi zasadami
szkolnictwa, po ok. 7500 mieszkańców. Każda
z nich składa się ze szkoły postawowej (700
miejsc), szkoły elementarnej (300 miejsc) i
dwóch przedszkoli 5-oddziałowych (160 miejsc).
Szkoła specjalizacji kierunkowej — jak w w a­
riancie A.
Rozmieszczenie ośrodków usługo­
wych oraz zespołów oświaty i wy­
chowania (wariant A)
1 — ośrodek usługowy II stopnia
2 — ośrodki podstawowe I stop­
nia (izochrona 500 m)
3 - szkoła specjalizacji kierunko­
wej
4 — szkoły podstawowe macierzy­
ste (izochrona 500 m)
5 — szkoły elementarne (izochro­
na 300 m)
6 - punkty opieki nad dzieckiem
(izochrona 150 m)
Tereny i urządzenia rekreacyjne
(wariant A)
1 - tereny rekreacji przydomowej
2 - tereny rekreacji zamkniętej
(szkoły)
3 — ogród osiedlowy
4 - ogródki działkowe
5 - ośrodek sportowy
6 - zieleń łęgowa
7 - parki i zwarte zespoły zieleni
Sprawy związane z wykorzystaniem czasu wol­
nego — jak w wariancie A. Poszczególne ze­
społy powiązano ciągiem pieszym prowadzo­
nym wzdłuż zabudowy intensywnej); ciąg pro­
wadzi bezpośrednio do terenów rekreacyj­
nych.
Kształtowanie zabudowy mieszkaniowej, pod­
porządkowane założeniom wyjściowym, polega
na:
— podniesieniu intensywności zabudowy na te­
renach dogodnych, przy równoczesnym prze­
znaczeniu terenów gorszych na inne cele,
— stworzeniu układu iprzestrzennego inspiro­
wanego warankami środowiska,
— uzyskaniu w ramach technologii WWP naj­
większej głębokości traktu, co wpłynie na
mniejsze zagęszczenie budynków.
Sytuowanie pasmowej zabudowy wysokiej, sta­
nowiącej główny element kompozycji prze­
strzennej wzdłuż skarpy w sposób podkreślają­
cy ukształtowanie terenu i uzupełnionej zespo­
łami punktowców wraz z towarzyszącą
zabudową niską 3-kondygnacyjnq i partero­
wą — zadecyduje na pewno o indywidualnym
wyrazie przestrzennym projektowanego osie­
dla.
Niewątpliwym walorem rozwiązania posługują­
cego się w większości jednym rodzajem seg­
mentu będzie duże ułatwienie wykonawstwa
oraz możliwość stosowania elastycznej struk­
tury mieszkań — przewiduje się próbne wpro­
wadzenie systemu ,,diplexM. Przyjęto zasadę
przeznaczania parterów budynków wysokich na
cele niemieszkalne — jak w wariancie A.
Przy spełnianiu postawionych założeń ustalono
szereg danych składających się na charakte­
rystykę liczbową wariantów, która pozwoli na
porównanie i wybór wariantu najlepszego jako
podstawy opracowania założeń techniczno-
ekonomicznych osiedla.
Studia i wstępne prace projektowe upewniły
autorów co do słuszności przyjętych tez i po­
zwoliły na sformułowanie generalnej konkluzji:
podstawą kształtowania zespołów mieszkanio­
wych jest prawidłowa struktura elementów fun­
kcjonalnych, na której opierają się rozważania
formaIno-iprzestrzenne. Natomiast elementy tej
struktury, w ujęciu nowych aktów prawnych
i aktualnych poglądów, są na tyle elastyczne,
że pozwalają na uzyskanie wielowariantowych,
prawidłowych rozwiązań przestrzennych.
Rozmieszczenie ośrodków usługo­
wych oraz zespołów oświaty i wy­
chowania (wariant B)
1 — ośrodek usługowy Ił stopnia
2 — ośrodki podstawowe I stop­
nia (izochrona 500 m)
3 — szkoła specjalizacji kierun­
kowej
4 — zespół oświaty: szkoła p od ­
stawowa, szkoła elementar­
na i przedszkole (izochro­
na 300-500 m)
5 - punkty opieki nad dzieckiem
(izochrona 150 m)
Tereny i urządzenia rekreacyjne
(wariant B)
1 - tereny rekreacji przydomowej
2 - tereny rekreacji zamkniętej
3 - ogród osiedlowy
4 — ogródki działkowe
5 - ośrodek sportowy
6 - zieleń łęgowa
7 - parki i zwarte zespoły zieleni
443
Przekrój i widok
osiedla Kozanów
(wariant A) od stro­
ny południowo-za­
chodniej

444
 Autorzy Tereny mieszk. brutto — 68,01 ha
arch. Wacław Hryniewicz Tereny mieszk. netto — 30,76 ha
Osiedle arch. Wojciech Jarzqbek Zabud. istniejąca brutto
Intensywność zabudowy
— 9,40 ha
arch. Andrzej Jurkowski
Nowy Dwór brutto
Intensywność zabudowy
_ 0,57

netto 1,25
we Wrocławiu
—

Konsultant Liczba mieszkańców w za­

arch. Bohdan Jezierski budowie nowej _
19 600
Liczba mieszkańców w za­
budowie istniejącej — 3 700
Gęstość zaludnienia brutto — 342 M/ha
Gęstość zaludnienia netto _ 636 M/ha
Powierzchnia użytkowa
mieszkań _
306 000 m2
Powierzchnia użytkowa u-
Projekt opracowany w Zakładzie Projektowa­ sług — 91 000 m2
nia i Usług Inwestycyjnych „Inwestprojekt" we Powierzchnia użytkowa/lM — 15,31 m2
Wrocławiu został wyróżniony we współzawod­ Powierzchnia ogólna /1M — 21,66 m2
nictwie między biurami projektowymi „Inwest- Średnia wielkość mieszka­
projektu". nia — 57,74 m2

m m m

445
Osiedle Nowy Dwór stanowi część peryferyjnej
dzielnicy Wrocławia, przewidzianej dla 40 000
mieszikańeów. Centrum miasta jest odległe o
5,5 ikm i łatwo dostępne przy sprawnych po­
wiązaniach 'komunikacji miejskiej. Przyjmuje
się, że w przyszłości osiedle będzie obsługiwa­
ne linią SKM poprowadzoną wzdłuż istnieją­
cej linii kolejowej, zgodnie z planowanym roz­
wojem Wrocławia w kierunku zachodnim.
Otwarte tereny podmiejskie oraz tereny re­
kreacyjne nad Ślężą zapewniają mieszkańcom
dobre warunki wypoczynku. Uciążliwością są
natomiast trasy linii kolejowej, sąsiedztwo te­
renów przemysłowych i składowych, które zaj­
mują znaczne przestrzenie i izolują zespół od
innych osiedli.
Ruch kołowy przejmują poprowadzone obrzeż-
nie arterie P-l, N-l, N-III oraz sprzężony z
nimi system sięgaczy i dróg pieszo-jezdnych,
tworzący drugi pierścień wewnętrznej komuni­
kacji zbiorczej. Prawie wszystkie parkingi urzą­
dzono łna obrzeżu wewnętrznym osiedla w po­
wiązaniu z ośrodkami usługowymi poszcze­
gólnych jednostek strukturalnych, zatrzymując
w ten sposób ruch kołowy przed strefą mie­
szkaniową.
W centrum osiedla znajduje się duży obszar
zieleni, do którego otwierają się wszystkie
wnętrza urządzeń usługowych.
Poprowadzony stycznie do węzłów kom unika-
cyjno-usługowych ciąg pieszy integruje po­
szczególne zespoły w zwartą całość, stwarza­
jąc warunki dla lokalizacji zespołów miesz­
kaniowych na styku dwóch stref: ruchu
i gwaru wewnętrznej ulicy oraz ciszy i wypo-
czynlku wśród zieleni.
Organizacja fukcjonalno - przestrzenna
Przyjęto jako zasadę zaprojektowanie struktu­
ralnych jednostek mieszkaniowych odpowiada­
jących organizacyjnym jednostkom życia zbio­
rowego. Układ funkcjonalny jednostek zgodny
jest z podziałem administracyjno-eksploatacyj-
nym i samorządowym w osiedlu. Strukturalne
jednostki mieszkaniowe obejmują zarówno z a ­
budowę projektowaną, jak i tereny mieszka
ni owe już zainwestowane, integrując je pro­
gramowo i przestrzennie.
Generalnie wyodrębniono dwa zespoły miesz­
kaniowe tak rozłożone, że uzyskano wewnątrz
osiedla kompleks zieleni o charakterze re ­
kreacyjno-wypoczynkowym. Kompleks ten w ią­
że wytyczony przez Ogólny Plan Zagospodaro­
wania Przestrzennego m. Wrocławia teren
sportu i wypoczynku III stopnia, położony nad
Ślężą, z projektowanym po przeciwnej stronie
terenem sportowym dla zespołu nowodwor­
skiego. Obszar ten obejmuje zieleń istniejącą,
a jego zasięg częściowo pokrywa się z terenem
o gorszych warunkach fizjograficznych.
Osiedle podzielono na pięć jednostek struktu­
ralnych zorganizowanych przestrzennie w ten
sposób, aby można było je odczytać jako jed­
norodną całość, przy czym forma spiętrzające­
go się sześcioboku całego zespołu pozwala
odróżnić go od innych zespołów miejskich.
Względnie odmiennie potraktowane jednostki
mieszkaniowe powiązano w jedną całość sy­
stemem ciągów ruchu pieszego i towarzyszą­
cych mu urządzeń usługowych. Wszystkie nie­
mal budynki mieszkalne z jednej strony przy­
legają do ruchliwej ulicy osiedlowej, z drugiej
sąsiadują z dużym kompleksem zieleni, co
umożliwia bezkolizyjne przechodzenie z terenu
zabaw dla dzieci do terenów wypoczynku do­
rosłych.
Charakter dominant przestrzennych, decydują­
cy o odróżniaIności w zespole miejskim, mają
Schemat układu funkcjonalnego
1 - mieszkalnictwo
2 - administracja
3 — usługi podstawowe
4 - oświata i wychowanie
Schemat rozmieszczenia usług
1
- administracja
2
- handel, gastronomia, rzemiosło
3
— kultura
4
- szkoły elementarne
5
- szkoły podstawowe
6
— przedszkola
7
— żłobki
8
- szkoła specjalizacji kierunkowej
9
- stacje obsługi samochodów i stacje
paliw
10 — urządzenia sportowe
11 - izochrona 5* (250 m)
budynki wysokie, 11- i 8-kondygnacyjne, usta­
wione dłuższą ossią wzdłuż ciągu pieszego.
Taka obudowa ciągu spiętrza się przy ośrod­
kach usługowych. Najwyższe, 16-kondygnacyj-
ne punktowce znajdują się przy dzielnicowym
ośrodku usługowym, podkreślając jego znacze­
nie w skali miasta.
Partery budynków najwyższych, stanowiących
oprawę głównego ciągu pieszego, zaprojekto­
wano jako niemieszkalne, częściowo wykorzy­
stane na urządzenie drobnych placówek usłu­
gowych (kioski).
Przewidziano również urządzenie przejść
i prześwitów w zabudowie dla lepszego
przewietrzania wnętrz mieszkaniowych. Kon­
sekwentnie poprowadzony ciąg ruchu pieszego
jednoznacznie i czytelnie określa sposób po­
ruszania się na obszarze osiedla. Również
kolorystyka budynków mieszkalnych podkre­
śli układ przestrzenny osiedla. Wzdłuż głów­
nych ciągów pieszych zaproponowano malo­
wanie na elewacjach ciemnoczerwonych pa­
sów kierujących. Oddalające się od ciągu
budynki, których wysokość stopniowo maleje
— będą miały pasy coraz jaśniejsze aż do
koloru żółtego.
Usługi
Ogólna koncepcja rozmieszczenia usług prze­
widuje, że mieszlkańcy osiedla obsługiwani bę­
dą przez sieć dwustopniową. Stopień pierwszy
stanowią usługi podstawowe rozmieszczone
równomiernie w pięciu zespołach obsługują­
ce po ok. 4 500 mieszkańców, stopień drugi -
- placówki w ośrodku centralnym, zlokalizo­
wanym (zgodnie z planem ogólnym Wrocła­
wia) pomiędzy osiedlami Nowy Dwór, Much-
bór Mały i Muchobór Wielki.
Placówki usług podstawowych, lokalizowane
przy głównych ciągach pieszych, tworzą skon­
centrowane ośrodki z tendencją do rozciągnię­
cia wzdłuż głównych kierunków ruchu.
W rejonie przewidywanego przystanku SKM
zlokalizowano ośrodek usług podstawowych
o rozszerzonym programie. Połączono go
z ośrodkiem międzyosiedlowym najważniejszym
ciągiem rekreacyjno-usługowym osiedla. Ciąg
ten z domem kultury, klubami, kawiarniami itp.
urządzeniami tworzy swego rodzaju „korso".
Program oświaty skonstruowano zgodnie z
nowym systemem szkolnictwa, którego podsta­
wą jest powszechna 10-letnia szkoła ogólno­
kształcąca (3-letnia szkoła eiementaPrta
+ 7-letmia szkoła podstawowa). Najniższym
szczeblem zespołu oświatowo-wychowawczego
są „przedszkola otwarte” — punkty opieki nad
dzieckiem (do 3 lat) będące pierwszym eta­
pem wychowania pod fachową opieką. Umiesz­
czono je w najmniejszych rejonach kontaktów
społeczności osiedla, grupujących 1500—2000
mieszkańców jednego wnętrza mieszkalnego —
zespołu budynków tworzącego kolonię.
Następny etap wychowam ia odbywa się w
przedszkolach (3—6 lat). Wydaje się celowe
łączenie przedszkola ze szkołą elementarną
(7—9 lat), aby złagodzić raptowne przejście
od swobodnej zabawy do rygorów nauki. D la­
tego przedszkole i szkołę elementarną potra­
ktowano jako jeden obiekt z odpowiednio
zorganizowanym funkcjonalnie wspólnym te­
renem oraz z niektórymi wspólnymi elementa.
mi programu użytkowego zarówno wewnętrzne­
go, jak i zewnętrznego. Nauczanie w szkole
podstawowej obejmuje dzieci w wieku 10—16
lat. Wielkość tej szkoły powinna umożliwiać
koncentrację środków technicznych oraz rea­
lizację pełnego programu urządzeń sporto­
wo^ rekrea cyjinyeh.
Schemat układu komunikacyjnego
1 - drogi ogólnomiejskie
2 - drogi osiedlowe
3 - ciągi pieszo-jezdne
4 - ciągi piesze
5 - parkingi wielopoziomowe
6 — parkingi terenowe
7 - garaże 4-kondygnacyjne (600 samocho­
dów)
8 — przystanki autobusowe
9 - przystanki Szybkiej Kolei M iejskiej (SKM )
W - izochrona 4' (150 m)
447
Ńa osiediu Nowy Dwór przewidziano utworze­
nie trzech zespołów oświatowo-wychowaw­
czych obejmujących dwa przedszkola z dwo­
ma szkołami elementarnymi i jedną szkołę
podstawową.
Jeden z zespołów zaprojektowano wykorzystu­
jąc istniejącą szkołę podstawową. Wszystkie
zespoły oświatowo-wychowawcze powiązano z
terenami zieleni rekreacyjnej wewnątrzosied­
lowej, gdzie znajdują się urządzenia dla spor­
tu i wypoczynku czynnego. Tereny wypoczynku
biernego sąsiadują z terenami mieszkanio­
wymi.
Zgodnie z prognozą motoryzacyjną: 1 samo­
chód na jedno mieszkanie, przewidziano urzą­
dzenie 6800 stałych miejsc postojowych na
TOM' Fil
-f
parkingach terenowych oraz wielopoziomo­
wych. Na terenach mieszkaniowych (netto)
urządzono tytko 680 stanowisk postoju cza­
sowego. Przy trzech wlotach do osiedla za­
projektowano trzy stacje obsługi samochodów
ze stacjomi%paliw.
Zabudowa mieszkaniowa
W osiedlu Nowy Dwór zastosowana będzie
technologia W-70. Stosując ten system dążono
do skrócenia długości budynków przez zwięk­
szenie średniej głębokości traktu, uzyskania
miękkiej linii zabudowy przy pomocy uskoków,
wydobycia efektu przenikania się przestrzeni
wewnętrznej z zewnętrzną przez swobodne
kształtowanie planów budynków. Zgódriie i
wytycznymi kompozycyjnymi, przyjęto zasadę
różnicowania elewacji różnymi fakturami i ko­
lorystyką oraz indywidualnie projektowanym
detalem architektonicznym (balkony, loggie,
wejścia do budynków). Po przeprowadzeniu
wszechstronnej analizy zaprojektowano dwa
różniące się zasadniczo rodzaje sekcji: typu
liniowego (klatkowe i klatkowo-galeriowe)
oraz typu uskokowego (klafckowo-punktowe
i klatkowo-koryta rzowe).
Zaprojektowanie większej liczby sekcji pozwo­
liło uzyskać różne warianty funkcjonalne dla
tej samej kategorii mieszkań, przez co stwo­
rzono mieszkańcom możliwość wyboru warun­
ków zamieszkania.
449
 Teren objęty opracowaniem - 153,0 ha
Tereny mieszkaniowe brutto - 119,0 ha
Dzielnica Ośrodek usługowy III stopnia - 12,0 ha
Dzielnicowy ośrodek sportowy - 12,5 ha
Gądów- Urządzenia pozostałe - 9,5 ha
Liczba mieszkańców - 33 700
-Lotnisko Powierzchnia ogólna mieszkań
(42 000 izb) - 674 330 m2
we Wrocławiu Wskaźnik intensywności brutto - 0,57
Wskaźnik intensywności netto - 1,0
Technologia - W-70
Projekt został nagrodzony w 1973 r.
I nagrodg w konkursie SARP nr 522 Teren przeznaczony pod budowę dzielnicy jest
ograniczony od północy arterią klasy N-l, od
wschodu trasą P-ll, od południa linią kolejo­
wą, od zachodu zakładami przemysłowymi.
Jest to teren całkowicie płaski, nie daje
więc żadnej naturalnej inspiracji dla ukształ­
towania przestrzennego zabudowy.
Elementy kompozycji przestrzennej
Autorzy i funkcjonalnej
arch. Kazimierz Bieńkowski Ośrodek usługowy III stopnia usytuowano
arch. Andrzej Chachaj wzdłuż trasy P-ll, w rejonie najłatwiej dostęp­
arch. Zbigniew Malinowski nym dla mieszkańców sąsiednich osiedli
arch. Daniela Przyłęcka Dzielnicowy ośrodek sportowy zaprojektowano
w zachodniej części terenu, gdzie istnieją już
niektóre obiekty sportowe.
Usługi podstawowe ukształtowano razem z za­
budową mieszkaniową jako obudowę ciągu
Projekt realizacyjny opracowywany jest w Za­ pieszego, łączącego ośrodek III stopnia z
kładzie Projektowania i Usług Inwestycyjnych ośrodkiem sportowym. Utworzony w ten spo­
„Inwestprojekt” we Wrocławiu. sób linearny ciąg usługowy ma charakter wnę­
450
trza ulicznego o zróżnicowanym przekroju
i zmiennym wyrazie architektonicznym. Powi­
nien on stać się miejscem współżycia miesz­
kańców, czymś w rodzaju „korsa", czynnikiem
integracji społecznej zaspokajającym po­
wszechne tęsknoty za tradycyjnym wnętrzem
ulicznym. W tej koncepcji staje się on czymś
więcej niż zwykłym ośrodkiem usługowym
osiedla, a osiedle czymś więcej niż zwykłą
„sypialnią", wyposażoną co najwyżej w urzą­
dzenia szkolne i dziecięce. Linearny ciąg usłu­
gowy staje się czynnikiem identyfikacji miesz­
kańców z dzielnicą i osiedlem.
Zespoły złożone ze szkół elementarnych zblo­
kowanych z przedszkolami (3—5 lat) oraz szkół
środowiskowych (10—14 lat) — uformowano
jako „ośrodki — ciągi szkolne” . Są one na­
nizane poprzecznie na główny ciąg funkcjo­
nalny dzielnicy i biegną od niego w głąb je ­
dnostek mieszkaniowych. Wokół wytworzonego
w zabudowie forum szkolnego skupiają dzia­
łalność dydaktyczną i wychowawczą dzieci
i młodzieży, a także kulturalną i społeczną
dorosłych. Przestrzennie organizują one w je ­
dnostkach mieszkaniowych wewnętrzne ciągi
piesze.
Tereny zieleni rekreacyjnej ukształtowano w
formie pasma biegnącego równolegle do
głównego ciągu dzielnicy przez wszystkie jed­
nostki osiedlowe — są drugim czynnikiem in­
tegracji społecznej mieszkańców.
Trzy jednostki osiedlowe po ok. 11 000 miesz­
kańców tworzą strukturę przestrzenną nałożo­
ną poprzecznie na główne ciągi funkcjonalne
dzielnicy. Mają one wewnętrzną oś funkcjo­
nalną, której odpowiednikiem przestrzennym
są wewnętrzne ciągi piesze łączące poszcze­
gólne wnętrza blokowe z zespołami szkół
i głównymi ciągam i: usługowym i rekreacyj­
nym.
Koncepcja zabudowy
Główną oś kompozycyjną dzielnicy — ciąg
usługowy, podkreślono poziomym ukształtowa­
niem zabudowy i spiętrzeniem brył. Dążono
do stworzenia nowego krajobrazu miejskiego,
ukształtowania dzielnicy w jednolitą formę
przestrzenną łączącą wszystkie elementy kom­
pozycji: sztucznie uformowany teren, archite­
kturę tarasów, pergoli, pawilonów, parterów
oraz zabudowy mieszkaniowej. Koncepcja za­
budowy zasadza się na formowaniu budynków
w zróżnicowane gabarytowo (4—16 kondygna­
cji) i swobodne w rzucie ciągi. W połączeniu
z detalem balkonów i loggi pozwala to na
uzyskanie indywidualnego wyrazu architekto­
nicznego dzielnicy. Wytworzone wnętrza urba­
nistyczne różnią się nastrojem i wyrazem ar­
chitektonicznym, stwarzając mieszkańcom mo­
żliwość wyboru urozmaiconych dróg i miejsc
pobytu. i i
Komunikacja
Komunikacja zewnętrzna odbywa się ulicami
ruchu normalnego i ruchu przyśpieszonego
wysokiej klasy. Komunikacja wewnętrzna
przebiega ulicami po obrzeżu jednostek mie­
szkaniowych północ — południe. Wzdłuż arterii
N-l (Lotniczej) zaprojektowano jezdnię lokal­
ną. Doprowadzone do niej ulice wewnętrzne
są podłączone do ulicy ruchu normalnego
(Lotniczej) „na prawy skręt". W miejscu prze­
cięcia się wewnętrznej komunikacji kołowej
z głównym ciągiem pieszym (linearny ciąg
usługowy), zastosowano pionową segregację
ruchu poprzez nieznaczne obniżenie jezdni
i podwyższenie poziomu ruchu pieszego, wy­
korzystując możliwość płytkiego posadowienia
magazynów i piwnic obiektów usługowych.
Pomiędzy ulicami komunikacji wewnętrznej
przebiegają w środku jednostek mieszkanio­
wych równoległe ciągi piesze, które bocznymi
odgałęzieniami wymijają się z odgałęzieniami
dojazdów lokalnych.
Parkingi i garaże zlokalizowano na obrzeżu
dzielnicy i pod budynkami usług podstawo­
wych. Wzdłuż ulic komunikacji wewnętrznej
umieszczono miejsca postojowe czasowe. Z
parkingów pod zespołami usługowymi wiodą
kryte dojścia do klatek schodowych. Dla do­
jazdów straży pożarnej przewidziano system
prześwitów i przejść o wzmocnionej nawierz­
chni, którymi również mogą poruszać się inne
pojazdy uprzywilejowane i wozy meblowe.
Zieleń
Tereny zieleni to sąsiadujący z dzielnicą od
północy Park Zachodni, włączony do dziel­
nicy ośrodek sportowy, który zamyka kompo­
zycję osiedla od zachodu i wewnętrzny ciąg
zieleni (ogród osiedlowy) łączący ośrodek
usługowy III stopnia z ośrodkiem sportowym
przez wszystkie jednostki mieszkaniowe.
Rzeźbę ogrodu osiedlowego uformowano sztu­
cznie, wykorzystując ziemię z wykopów oraz
obniżając teren w miejscach, w których za­
projektowano obszerne przejścia pod ulicami
dzielnicy. Wzdłuż naturalnego spadku terenu
przewidziano sztuczny ciek wodny w^ celu
odwodnienia i melioracji terenu, jak również
dla jego urozmaicenia. Ciek wodny bierze
początek w zespole fontann i basenów sta­
nowiących element plastyczny ośrodka usługo­
wego, a kończy się w zespole basenów spor­
towych i zbiorników wodnych dzielnicowego
ośrodka sportowego.
W obrębie ogrodu osiedlowego przy szkołach
środowiskowych zaprojektowano baseny kąpie­
lowe, a w sąsiedztwie kawiarń, sal plenero­
wych i salonów ogrodowych dekoracyjne lustra
wodne.
Uzasadnienie przyznania I nagrody i opinia
Sądu Konkursowego
Z przedłożonych do oceny rozwiązań konkur­
sowych praca nr 4 (tzn. powyżej publikowana
— przyp. red.) w najwłaściwszy sposób daje
odpowiedź na sformułowany w warunkach cel
konkursu. Podstawowe zadanie polegające na
stworzeniu odpowiednich ram przestrzennych
i funkcjonalnych dla zapewnienia człowieko­
wi warunków życia i rozwoju — zostało osią­
gnięte przez umiejętne operowanie skalą za­
budowy oraz zaprojektowanie niekonwencjo­
nalnych wnętrz urbanistycznych o różnym
klimacie. Osiągnięto jedność struktury funk­
cjonalnej i wrażeń plastycznych. Uzyskano
strukturalne powiązanie z ogólnomiejskim par­
kiem leśnym. Walorem rozwiązania jest pra­
widłowa lokalizacja ośrodka usługowego
III stopnia zarówno w sensie obsługi zespo­
łów mieszkaniowych, jak i projektowanej dziel­
nicy, co stanowiło jeden z postulatów ogólne­
go planu miasta.
Rozwiązanie funkcjonalno-przestrzenne oparto
na dwóch równoległych pasach: ciągu parko-
wo-rekreacyjnym oraz ciągu usługowym, któ­
re zostały spięte ośrodkami usługowymi. Roz­
wiązanie to wzbogacone jest poprzecznymi
układami komunikacyjnymi wiążącymi projek­
towany zespół mieszkaniowy z ogólnomiej­
skim terenem parkowo-leśnym. Dyspozycję
przestrzenną oparto na odpowiednim kształ­
towaniu zabudowy mieszkaniowej, co pozwo­
liło uzyskać wnętrza urbanistyczne o zróżnico-
451
 PARK ZACHODNI H A .IA
SPORTOWA

dzielnicowy
-SPORTOWY

ODM
R ite is m

PONAO'1
i

p°o-#l
$TA~» ■ 10 +
IWOWTO
PCU — v' • -
F •' v v , - ■
/ ' :Ą
• $:&<,%turni v>t*<

PRZYSTANEK
SCHEMAT ROZM IESZCZENIA USZUG
PODSTAWOWYCH I OSdLNOM IEJSKlCH
W POWIĄZANIU ZE STRU KTU RA 1

452
 C
o
cl
ł
ÓC
2
| 4 B | 4 3 |. 14 4 1 14 4
SOH-tAA-AT^ 5ENC1I USNONOWYC-H"
VII - Al K O N D Y G N Ą C Y ] N YC-łM -400
n .
Ip s rn j 1
| b O | 71 t j________ L2 Z .
SCHEMATY 5 Ł K C ]I USNOKOW YCtt-
III - V N O N D Y G N A C Y J N Y C tf-1 4 0 0
wanym nastroju przy zachowaniu jedności wy­
razu całego układu.
Wartości uzyskane dzięki operowaniu zróżni­
cowanym tworzywem mieszkaniowym zostały
obniżone przez nadmierne zagęszczenie zabu­
dowy zurbanizowanego ciągu pieszego, co
pogorszyło warunki mieszkaniowe.
Wprowadzenie parkingów na skrzyżowaniach
ciągów komunikacyjnych i 'osi usługowej, któ­
re znalazły się ma poziomie dostawczym, jest
interesującym poszukiwaniem rozwiązań, jeśli
chodzi o segregację ruchu i Zbliżenie miejsc
garażowych do miejsc zamieszkania. Wymaga
to jednak pełnego uzasadnienia programo­
wego, technicznego i ekonomicznego.
Interesujące próby rozwiązania programu usług
związanych z oświatą i wychowaniem są zgo­
dne z przyjętym w projekcie stopniowaniem
funkcji.
Obsługa komunikacją zbiorową nie została
dostatecznie przemyślana. Ogólną koncepcję
kształtowania ruchu, wynikającą z zasady
segregacji, uznać należy za prawidłową, je ­
S C ttE M A T Y 5ENC11 U SN O N O W Y C tt
111 — V K O N J D Y O N A C Y ] N Y C t t - l :4 O 0
dnak w wielu przypadkach budzi zastrzeżenia
organizacja ruchu dostawczego. Przepraco­
wania wymaga powiązanie komunikacji we­
wnętrznej z siecią miejską szczególnie na sty­
kach z węzłami.
Proponowana zmiana przebiegu ulic przy ad a­
ptowanym obiekcie przemysłowym jest korzy­
stna dla projektowanej zabudowy mieszkanio­
wej, wymaga jednak skonsultowania z pracow.
nią urbanistyczną. Dotyczy to również prze­
znaczenia terenu między wspomnianą trasą a
linią kolejową.
Przedstawiony sposób kształtowania zabudowy
mieszkaniowej stwarza poważne trudności re­
alizacyjne szczególnie w warunkach transportu
kontenerowego. Stąd dalsze opracowania tego
tematu wymagają bardzo szczegółowych stu­
diów pod kątem kształtowania zabudowy z u-
względnieniem warunków techmologiczno-man-
tażowyoh. Z drugiej strony warunki te należy
wnikliwie przeanalizować w celu znalezienia
możliwości stosowania układów niekonwencjo­
nalnych.
453
 Praca nr 6 Wyróżnienie I stopnia
Inne prace
za osiągnięcie przestrzennej jedności
wyróżnione
dzielnicy, stworzenie właściwej kame­
w konkursie SARP nr 522 Autorzy ralnej skali oraz indywidualizację
na projekt arch. Maria Muller wnętrz mieszkalnych przy jednoczesnej
dzielnicy arch. Stefan Muller prostocie zastosowanego tworzywa
Gądów-Lotnisko Model wykonał arch. Jan Matkowski, a per­
mieszkaniowego wzbogaconego zróż­
we Wrocławiu spektywy rysował arch. Wojciech Jarząbek nicowaniem terenu.

454
Opinia Sądu Konkursowego
Usytuowanie ponaddzielnicowego ośrodka
usługowego II! stopnia jest prawidłowe, zarów­
no w stosunku do bezpośredniego otoczenia
jak i struktury ogólnomiejskiej.
W proponowanym rozwiązaniu przestrzennym
zabudowy mieszkaniowej stworzono wizualne
połączenia z terenem parkowym, natomiast nie
wyprowadzono potrzebnych połączeń funkcjo­
nalnych. Interesujące ukształtowanie zespołów
mieszkaniowych na obrzeżu projektowanego
obszaru oraz stworzenie wielkiego wewnętrz­
nego kompleksu zieleni pozwoliło uzyskać jed­
ność przestrzenną dzielnicy. Dodatkowym w a­
lorem rozwiązania jest zaprojektowanie dia­
gonalnej osi kompozycyjnej nawiązującej do
usytuowania usług. Wymienione walory obniża
zbytnia koncentracja usług oświatowych, brak
jednoznacznych powiązań funkcjonalnych z za­
budową mieszkaniową oraz sposób zaprojek­
towania zespołów zabudowy jednorodzinnej.
Pozytywnie ocena się zaprojektowanie we­
wnętrznego obwodu komunikacyjnego, który
jednak nie został właściwie i w pełni wykorzy­
stany. Również pozytywnie ocenia się umiesz­
czenie parkingów na obwodzie dzielnicy oraz
poszukiwania zmniejszenia ich uciążliwości
dzięki wykorzystaniu ukształtowania terenu.
Rozwiązanie urbanistyczne uwzględnia wyma­
gania przemysłowej realizacji inwestycji. Po­
siada walory ekonomiczne w zakresie robót
ziemnych i prac montażowych.
455
Praca nr 2 W yróżnienie II stopnia
zcipróbę konsekwentnego zastosowa­
nia teoretycznego modeiu dzielnicy
mieszkaniowej w konkretnej sytuacji
Gądowa.
Autor Opinia Sądu Konkursowego
arch. Witold Jerzy Moiicki
Usytuowanie ośrodka usługowego II! stopnia
Współpraca
wzdłuż ul. Lotniczej można uznać za intere­
arch. Maria Molicka
sujące. Nie wydobyto jednak koniecznych w
Przy opracowaniu graficznym współpracowali danej sytuacji związków przestrzenno-funkcjo-
arch. Michał Mońka, techn. Roman Pietrzyk, nalnych z sąsiadującym osiedlem Gądów Mały.
techn. Alicja Płonka, stud. Wojciech Kujawski Zastrzeżenia budzi zaprojektowanie ośrodka
na przestrzeni 1.5 km. Pozytywnie ocenia się
Konsultant komunikacji powiązanie funkcjonalne ciągami pieszymi
inż. Feliks Rzeszotarski N-S z terenami parkowo-leśnymi.
IK/JEIATCA WKOCfcAW (JADÓW WITNMCO
P S A PODSTAWOWA 1*1000 \l
456
Wykazano rygorystyczną konsekwencję w
kształtowaniu modelu dzielnicy. Osiągnięto du­
ży stopień zgodności wewnętrznej struktury
z elementami makroskali. Jednak uzyskamy wy­
raz przestrzenny mie wydaje się właściwy dla
stworzenia odpowiedniej atmosfery środowis­
ka mieszkalnego.
Obsługę dzielnicy komunikacją masową zorga­
nizowano bardzo dobrze. Przeprowadzono kon­
sekwentnie i rygorystycznie segregację ruchu
pieszego i kołowego, jednak proponowany
sposób jest bardzo kosztowny oraz funkcjonal­
nie wątpliwy.
Walory rzeźbiarskie ukształtowania, zabudowy
i interesujące formowanie fragmentów dziel­
nicy zostało osłabione zarówno przez powta­
rzanie schematycznych rozwiązań w różnych
sytuacjach, jak przez mechaniczny monumen­
talizm symetrycznych zespołów mieszkaniowych.
Rozwiązanie przestrzenne uwzględnia wyma­
gania przemysłowej realizacji inwestycji.
w*»w»
 SCHEMAT TERENÓW ZIELONYCH
8 MtM tstmtite &<my.y<o
SSLM ttmm OŚWIATOWYCH
C J Z&t* WgW**?*»U
1^*1 *c.-^ tiCŁXVM
SCHEMAT u a u o PODSTAWOWYCH
MM mim mwAictm msmmęrn
WĘ$ poammom
lal | t OSROm tiHMWM '
mm v?tim poarom ^ic«m«^kacy,m
't&t2Ą®f SUDVfśf«3W
HA^oa. mę.mu.0, mmmmi*
SCHEMAT UMIESZCZENIA MIE‘
\ USŁUG śś STOPNIA
CG1 WfESST^A!^2U RO&BNatK¥£H
H,J MJ£S28ANiA out SÓ33NMAŁYCH'
lUGS MfcS2K*}*A DLASA.WOT^T.H
liii UStUGi <?*? Pr«A
SCHEMAT KOMUNIKACJI
AeMU^KAeAA
0&S&23Y
) suen osśtawcjy
CiAG? P&$2£

Szanse
i niebezpieczeństwa
Stefan Muller
Jest sprawą znamienną, iż budo­
wę „drugie] Polski” utożsamia
się ze zwielokrotnieniem substan­
cji mieszkaniowe], natomiast
problem budowy nowych miast
jest dyskretnie przemilczany. Nie
wnikając w słuszność takiego
ujęcia sprawy, trzeba stwierdzić
bezsporny fakt, że przed środo­
wiskiem architektów stawiane są
coraz większe zadania budowy
osiedli, dzielnic i miast zwanych
dzielnicami. Trudno przecież
uważać za dzielnicę np. 100-ty-
sięczny warszawski Gocław czy
60-tysięczny Bełchatów.
Powszechna krytyka społeczna monokultury na­
szego budownictwa, przejawiającej się m.in. w
rygorystycznym nakazie stosowania określo­
nych wysokości budynków, w oszczędnościowym
normatywie urbanistycznym i w ściśle okreś­
lonych kosztach jednostkowych budynków, do­
prowadziła w ostatnich czasach do stworze­
nia w projektowaniu pewnego pola manewru,
wyrażającego się zmniejszeniem gęstości za­
budowy oraz zniesieniem ograniczeń w odnie­
sieniu do różnicowania wysokości zabudowy.
Z faktem tym wiążą się określone żądania
i nadzieje. Odnosi się to zwłaszcza do ochro­
ny krajobrazu kulturowego małych miast, gdzie
występują drastyczne dysonanse pomiędzy ist­
niejącą zabudową a architekturą nowo proje­
ktowaną. Dzięki rozgęszczeniu urbanistycznemu
i zwiększeniu wielkości mieszkań powstały re­
alne szanse na uzyskiwanie bardziej funkcjo­
nalnych mieszkań oraz dobrych osiedli i dziel­
nic mieszkaniowych. Jednak obserwacje osta­
tnio rozstrzygniętych konkursów i przegląd
prac projektowych zmusza do zastanowienia
i postawienia pytania, czy znajdziemy pra­
widłowe rozstrzygnięcie tych złożonych, wielo­
warstwowych problemów.
I tak w zakresie kształtowania formalnego za­
obserwować można — w pewnych przypadkach
dopuszczalny — trend polegający na negacji
rzeczywistości, a przejawiający się m.in. w
szukaniu wyrazu formalnego budowli, sprzecz­
nego ze specyfiką technologii1, w której' budy­
nek jest wznoszony. W pierwszych latach od­
budowy kraju, gdy głównym materiałem była
cegła i tynk, efekty „wielkopłytowe", osiągane
za pomocą rysunku na elewacji, wyrażały tęsk­
notę za uprzemysłowieniem. Spotykane w osta­
tnich latach podziały elewacji budynków wiel­
kopłytowych, imitujące budownictwo ceglane
458
lub wielkoblokowe, są swego rodzaju protestem
przeciwko stosowanej technologii. O ile daw­
niej można było uznać te poczynania za pe­
wien margines „wolności twórczej" architekta,
to obecnie stawiane zadania wymagają znacz­
nie większej dyscypliny i odpowiedzialności
twórczej.
Jako charakterystyczny przykład niezrozumie­
nia istoty przestrzennego formowania budow­
nictwa osiedlowego można przytoczyć dość
powszechną ostatnio modę na „lubicz-nycze" —
formalną zabawę polegającą na projek­
towaniu budynków uskakujących w płatnie
i w sylwetce. Autorzy takich rozwiązań tłuma­
czą je chęcią przeciwstawienia się monotonii
i schematyzmowi dotychczas budowanych osie­
dli. Nie negując słuszności takich intencji,
można by dyskutować ze sposobem znajdo­
wania panaceum. Osiedla i budynki wznoszo­
ne według określonej neoromantycznej sztam­
py, udziwniane, stosowane w dużych ilościach,
mogą być w percepcji bardziej uciążliwe niż
schematyczne osiedla dotychczas budowane.
Sprawą nie bez znaczenia jest problem kształ­
towania budynków niezgodnie z technologią
ich wznoszenia. Eklektyzujące, amorficzne for­
my, stosowane w dużych ilościach, rzutują w
sposób istotny zarówno na koszt jednostkowy
budynków, jak i na czas ich wznoszenia. Trud­
no oprzeć się przeświadczeniu, że technologia
budynków wielkopłytowych, jeśli chodzi o ich
kształt architektoniczny, jest jeszcze nie w peł­
ni rozeznana. Należałoby raczej szukać sposo­
bów wzbogacania kształtu architektonicznego
budynków nie tyle przez negowanie tej tech­
nologii, lecz raczej przez twórcze jej rozwija­
nie. Możliwość stosowania prześwitów, balko­
nów i loggi, jak również — w ograniczonych
ilościach — zmiennych wysokości czy kształtów
poziomych, wynikających z konkretnych pro­
gramów potrzeb i treści w nich zawartych,
wydaje się być zgodne ze specyfiką wznosze­
nia budynków wielkopłytowych.
Fascynacja rozwiązaniami makietowymi i gra­
ficznymi prowadzi również do pomijania istot­
nej, jeżeli nie najważniejszej, sprawy w bu­
downictwie osiedlowym, jaką jest kształto­
wanie przestrzenne i treściowe poziomu terenu
oraz przestrzeni bezpośrednio z terenem zwią­
zanych, tzn. parterów budynków.
Odrębnym nie rozwiązanym zagadnieniem jest
skala wnętrz urbanistyczych oraz możliwość
ich zwielokrotniania. I tak np. w konkursie na
projekt dzielnicy Gadów — Lotnisko we Wro­
cławiu 1, przeznaczonej dla 30 tys. mieszkań­
ców, występują bardzo różne rozwiązania: od
projektu podlegającego na stworzeniu kameral­
nych, kilkutysięcznych zespołów związanych
ciągiem spacerowym — korsem, przez projekt
zbudowania dwóch zespołów urbanistycznych
po około 15 tysięcy mieszkańców, aż do pra­
cy prezentującej koncepcję jednego 30-tysię-
cznego zespołu rozwiniętego wokół dużego
ogrodu-parku dzielnicoweąo. Ani sąd konkur­
sowy, ani uczestnicy dyskusji nie potrafili w
sposób jednoznaczny określić, która z tych
zasad w konkretnej sytuacji jest prawidłowa.
Problemem istotnym jest również określenie
granic, w jakich można niejako powielać przy­
jęty wątek architektoniczno-urbanistyczny. W
konkursie wrocławskim wszystkie zespoły autor­
skie wypowiedziały się za celowością stosowa­
nia jednorodnego wątku przestrzennego dla
30-tysiecznei dzielnicy. W Warszawie na se­
minarium „Gocław-72"2 przyjęto tę zasadę
w stosunku do miasta stutysięcznego. Ciekawe,
czy w projektach nowych miast dwustu-, trzy­
stu- i piećsettysiecznych otrzymamy podobne
propozycje? A jeżeli tak, to gdzie i czy istnie­
je granica takiego powielania?
Podobnie nie zbadany wydaie się problem
wielkości i celowości stosowania częściowo
zamkniętych wnętrz urbanistycznych tworzo­
nych przez elementarne zespoły budynków. W
tym zakresie konkurs wrocławski również
przedstawił szeroką panoramę propozycji.
Przy podejmowaniu na tak wielką skalę pro­
blemów projektowych osiedli i dzielnic miesz­
kaniowych nie sposób nie odpowiedzieć — w
oparciu o odpowiednie badania — na elemen­
tarne pytanie: czy należy stosować małe, zam­
knięte, Intymne wnętrze urbanistyczne o ka­
meralnej skali, czy też zabudowę wielkoprze-
strzenną liniową i punktową, dającą wrażenie
swobody i otwartej przestrzeni?
Koiejmą sprawą wyłaniającą się przy omawia­
niu problemu mieszkaniowego jest sposób roz­
wiązywania zespołów usług na terenie osiedli.
Powszechnie stosowany system pawilonów
usługowych jest coraz częściej krytykowany.
Niska jakość budownictwa w połączeniu z
drobną skalą pawilonów oraz — co bywa
najczęściej stosowane — ich rozproszenie na
terenie osiedla stwarzają wrażenie chaosu
i przypadkowości. Niekorzystne wrażenie po­
tęguje widok z mieszkań położonych na wyż­
szych kondygnacjach na niestarannie wyko­
nane dachy pawilonów i na bałagan panują­
cy na zapleczu (odpadki, opakowania). Przy
ciągle dużej intensywności zabudowy proble­
mem jest także nieodpowiednie odprowadza­
nie spalin zanieczyszczających mikroklimat
osiedli. Również „modne” sposoby lokalizowa­
nia zakładów usługowych w budynkach mie­
szkalnych lub tworzenie „uliczek" nawiązują­
cych w prostej linii do zabudowy XIX-wiecz-
nej, niezależnie od tego, że komplikuje to
proces wznoszenia budynków — co w tym
przypadku nie powinno być używane jako
argument — wywołuje określone uciążliwości
dla mieszkańców tych domów. Rzeczowe, wie­
loaspektowe rozważenie problemu budowy
obiektów usługowych na terenie osiedli i dziel­
nic mieszkaniowych oraz określenie ramowych
wskazań ich projektowania wydaje się również
sprawą wymagającą rozwiązania.
Następnym problemem rysującym się w świe­
tle ostatnich decyzji rządowych, dotyczących
reformy oświaty, jest zagadnienie budownic­
twa szkolnego na terenie dzielnic mieszkanio­
wych. Stało się ono poligonem disneylendo-
wych propozycji. W kolejnych konkursach
architekci w najlepszej wierze przedstawiają
propozycje oparte na amatorskich „studiach"
socjologicznych, psychologicznych, antropolo­
gicznych i politycznych (sic!), częstokroć z
dużą powagą przyjmowane pftzez sądy konkur­
sowe. Nie negując skądinąd szlachetnych
pobudek „uzdrawiania rzeczypospo-litej" wyda­
je się, że są to zagadnienia, które powinny być
rozwiązywane zupełnie w innym miejscu i przez
inne zespoły specjalistyczne.
Przytoczone tu wyrywkowo wątpliwości rodzą­
ce się na tle zamierzonej budowy „drugiej
Polski" zdają się potwierdzać brak pełnego
rzeczowego przygotowania architektów do roz­
wiązywania stojących przed nimi zadań. Wy­
stępująca nieraz beztroska, brak krytycyzmu
w stosunku do własnej i cudzej pracy, ule­
ganie sezonowym modom pogłębiają wyrażo­
ne wątpliwości.
Dlatego też sprawą pilną i niezbędną wydaje
się być odpowiedzialne i rzeczowe ustosunko­
wanie się do problemu budownictwa mieszka­
niowego. Decyzje rządowe stwarzające realne
szanse dla podniesienia jakości architektury
mieszkaniowej nie powinny stać się pretekstem
do prezentacji „postaw" i „szkół".
Oczywiście nie oznacza to negowania prawa
do ryzyka i eksperymentu. W każdym rejonie
Polski, w każdym nieomal mieście i miastecz­
ku może i powinien być pozostawiony pewien
margines na budownictwo mieszkaniowe o ce­
chach szczególnych. Decyzie o podięciu tego
rodzaiu pro:ektowania powinny być szczegóło­
wo przemyślane i uzasadnione nietypowa sy-
tuacią lub innymi względami. Przykład unikal­
nej budowy na Placu Grunwaldzkim we Wro­
cławiu 3, stanowiącej niewielki procent w licz­
bie powszechnie wznoszonych domów miesz­
kalnych na terenie miasta, jest potwierdzeniem
słuszności takiego działania.
Złożoność i wielowarstwowość problematyki
budowy nowych miast, konieczność szybkiego
podejmowania decyzji Inwestycyjnych stawia
przed wszystkimi kontrahentami procesu In­
westycyjnego wyjątkowo trudne, odpowiedzial­
ne zadania. Dlatego też należałoby możliwie
szybko podjąć na szerszą skalę wieloaspekto­
we badania naukowe przedstawionej proble­
matyki oraz wdrażanie ich wyników do prak­
tyki projektowej. Trudno bowiem sobie wy o­

brazić, ażeby organizowane seminaria, konkursy
czy opracowania porównawcze mogły dać w ią­
żące odpowiedzi na problem budowy nowyęh
miast w Polsce. Tego rodzaju działania mogą
i powinny przyczyniać się do zwracania uwagi
na określone problemy. Sposobów ich rozwią­
zywania należy natomiast szukać w oparciu
o wyniki prac badawczych wielobranżowych
zespołów specjalistów, w których architekci
zajmują oczywiście poczesne miejsce. Wyniki
takich studiów stworzyłyby przed środowiskiem
architektów zupełnie nowe, dziś jeszcze nie
ujawnione szanse kształtowania środowiska za ­
mieszkiwania. Można się spodziewać, że w
miejsce obecnie proponowanej panoramy form
(niestety nie tendencji), powodowanej określo­
nymi sezonowymi modami, uzyskalibyśmy róż­
norodne kształty osiedli i budynków, wynika­
jące z określonych bogatych treści.
Problem estetyki i wartości społecznych no­ dowalnych tworzyły to, co dziś nazywamy
wych miast musi być rozpatrywany na podsta­ architekturą. Nowe dzielnice i nowe miasta
powinny stwarzać ich mieszkańcom szanse
wie zupełnie innych kryteriów wartościowania.
0 ile moda na romantyzm i w ogóle czas identyfikowania się ze swoim środowiskiem,
być nośnikiem prestiżu indywidualnego i zbio­
miniony, dość powszechna w różnych dzie­
dzinach życia i sztuki, może być traktowana rowego. Muszą również być wynikiem pogo­
jako interesująca i twórcza również w przy­ dzenia pozornej sprzeczności, jaka istnieje
między techniczno-ekonomicznymi wartościami
padku projektowania pojedynczych, unikalnych
budowli, o tyle w odniesieniu do tak ważnego nieodzownej produkcji przemysłowej a urodą
i wartościami humanistycznymi architektury.
problemu społeczno-gospodarczego, jakim jest
budowa „drugiej Polski'1, musi być przede
wszystkim uwzględniany racjonalizm w tworze­
niu nowych, być może jeszcze nie uzmysławia­
nych wartości, w tym również estetycznych.
Dzieje rozwoju kształtów przestrzennych wie­
lokrotnie potwierdzały, że nie dekadentyzm
1 Zob. w numerze 452-455 (przyp. red.)
1 pasywność twórcza, ale znajomość procesów
2 Zob. „Architektura” nr 3/1973 (przyp. red.)
społecznych i świadome szukanie nowych w ar­
S Zob. „Architektura" nr 10/1973 (przyp. red.)
tości w aktualnie dostępnych tworzywach bu-

Wielu naszych Czytelników domaga się publikowania w „Architektu­
rze" materiałów konkursowych w większym niż dotąd zakresie. Ostatnio
otrzymaliśmy sporo pytań dotyczących zwłaszcza (konkursów na pro­
jekty „przyszłościowych osiedli mieszkaniowych".
W związku z tym informujemy, że w roczniku 1975 opublikujemy wszyst­
kie prace nagrodzone i wyróżnione w tych konkursach. Jeden z zeszy­
tów przeznaczymy również na zaprezentowanie wyników konkursu na
projekty Warszawskiego Zgrupowania Naukowego oraz prac ekspono­
wanych na „Konfrontacjach Warszawskich — 75", związanych z tym
tematem. Poza tym zamierzamy, od drugiej połowy 1975 r., utworzyć
w „Architekturze" stały dział poświęcony konkursom. Zrealizowanie
tych zamierzeń zależy jednak nie tylko od redakcji. Zależy również,
a nieraz wyłącznie, od sekretarzy konkursów, którzy powinni — w ra­
mach swych obowiązków — dostarczać nam materiały konkursowe.
Niestety coraz częściej natrafiamy tu na trudności. Niektórzy sekre­
tarze nie nadsyłają nam materiałów mimo naszych wielokrotnych in­
terwencji. Zdarzają się też przypadki, że fotografie prac konkursowych
są źle zrobione i nie nadają się do reprodukcji.
Zwracamy się więc z prośbą do kolegów, którzy podjęli lub podejmą
się w przyszłości tej funkcji, o współpracę polegającą przede wszyst­
kim na s z y b k i m dostarczeniu nam tekstów (warunki1konkursu, opi­
nie o pracach, zalecenia pokonkursowe itp.) oraz d o b r y c h tech­
nicznie ilustracji.
Prosimy również o zawiadamianie naszej redakcji o terminach dyskusji
pokonkursowych.
Apelujemy także do zarządów oddziałów SARP, które wykorzystując
swe uprawnienia mogą pomóc nam w spełnieniu życzeń naszych Czy­
telników.
REDAKCJA

stracyjnymi, położony jest na północ od śród­

Osiedle
im, Nikołaja
Kopernika
w Gliwicach
Konkurs TUP 33
(zamknięty)
Konkurs został przeprowadzony na zlecenie
PM RN w Gliwicach w porozumieniu z oddzia­
łem SARP w Katowicach. Celem jego było
m. in. sprawdzenie projektu nowego nor­
matywu urbanistycznego. Obszar opracowania
(160 ha), zabudowany w południowej części
obiektami przemysłowo-składowymi i admini­
mieścia Gliwic bezpośrednio za tzw. autostra­
dą. Zachodnią granicę stanowi linia PKP,
wschodnią ulica wylotowa z miasta w kierun­
ku Pyskowic, od północy obszar osiedla przy­
lega do Leśnego Pasa Ochronnego GOP, w
którym, przy granicy konkursowego terenu, znaj­
duje się kąpielisko letnie. Teren opada ku za­
chodowi, w stronę torów PKP, za którymi^ znaj­
dują się zakłady przemysłowe i port gliwicki.
Jego warunki geologiczno-gruntowe są zróżni­
cowane.
Zadaniem uczestników konkursu było przed­
stawienie rozwiązania funkcjonalno-przestrzen­
nego uwzględmiającego miejscowe ^warunki
środowiska, w tym szczególnie wartości krajo­
brazowe terenu, i zapewniającego dogodne
pawiążarnie osiedla ze śródmieściem Gliwic
oraz z miejscom i pracy w Łabędach i poza
linią kolejową.
Warunki konkursu określały m. in. liczbę mie­
szkańców (od 13 500 do 18 000 osób), tech­
nologię budownictwa mieszkaniowego (W-70
SG ), program usług podstawowych i ogól-
nomiejskich oraz pewne założenia dla ko­
munikacji masowej, w tym przebieg linii Ś lą ­
skiej Kolei Regionalnej. Lokalizacja osiedla im. Mikołaja Kopernika
Do konkursu zaproszonych zostało 8 zespołów: w Gliwicach (wg pracy nr 1): A — osiedle, B —
5 z Katowic, 2 z Warszawy i 1 z Opola. Sąd centrum Gliwic, C - centrum Łabęd, D - Leśny
Konkursowy, któremu przewodniczyła arch. H a­ Pas Ochronny GOP, E - tereny przemysłowo-
lina Skibniewska, nie przyznał I nagrody. -składowe

459
Praca nr 2
El nagroda rów norzędna

za uzyskanie jednorodnej i właściwej skali

zabudowy, charakterystycznej dla niewielkiego
zespołu mieszkaniowego zlokalizowanego w
oddaleniu od centrum miasta i na terenach
o szczególnych wartościach naturalnych.

Autorzy

arch. Jerzy Suchanów, TUP, SARP Opole

arch. Marek Przybylski, TUP, SARP Opole
arch. Maciej Mazurek, SARP Opole
mgr Janina Pierzchała, TUP Opole

Opinia Sądu Konkursowego (fragmenty)

Dogodne powiązanie osiedla i ośrodka usłu­

gowego z przystankami komunikacji masowej.
W pracy uwzględniono warunki środowiska,
dostosowując układ przestrzenny do rzeźby
terenu i stosunków wodno-gruntowych. Układ
zieleni osiedlowej został ciekawie powiązany
z zespołem zieleni w rejo^nie kąpieliska.
Interesujący układ zabudowy mieszkaniowej...
Korzystnie ukształowano dwurzędowe, ,,łańcu­
chowe” ciągi zabudowy, tworzące zaciszne
wnętrza... Wątpliwości budzi bliskie sąsiedztwo
wysokiej zabudowy mieszkaniowej i ośrodka.
Układ ośrodka zbyt schematyczny i nie dość
skoncentrowany... Kołowa komunikacja we­
wnętrzna poprawnie połączona z ulicami miej­
skimi... Zbyt głębokie uskoki segmentów bu­
dynków mieszkalnych mogą pogorszyć warunki
nasłonecznienia części mieszkań oraz utrud­
nić wykonawstwo.

Plan: A - koncentracja usług,

B - przystanek SKR, C - przy­
stanek PKP
Widok od strony południowej

460
Praca nr 8
II nagroda rów norzędna

za uzyskanie jedonolitego wyrazu architektury

osiedla projektowanego jako zwarta całość
przestrzenna, przy jednoczesnym znacznym
zindywidualizowaniu i zróżnicowaniu poszcze­
gólnych wnętrz oraz za interesujące w mak­
roskali poprowadzenie pieszego ciągu łączą­
cego miasto z ośrodkiem rekreacyjnym.

Autorzy

inż. Jan Stobiecki, TUP, SARP Katowice

arch. Andrzej Klimczyk, S^RP Katowice
arch. Jerzy Witeczek, SARP Katowice

Opinia Sądu Konkursowego (fragmenty)

Połączenia z przystankami komunikacji publi­

cznej poprawne. Zastrzeżenia budzi nieczytel­
ne dojście z miasta do kąpieliska oraz ucią­
żliwe dla mieszkańców prowadzenie „tranzy­
towego” ciągu pieszego... Nie wykorzystano
walorów istniejącego drzewostanu w rejonie
kąpieliska, tworząc przegrodę z wysokiej za­
budowy i urządzeń parkingowo-garażowych.
Nie wykorzystano także w dostatecznym stop­
niu rzeźby terenu.
W pracy uzyskano interesujący wyraz prze­
strzenny osiedla jako zwartej całości, osiąga­
jąc jednocześnie zróżnicowanie wnętrz... Cie­
kawie rozwiązano ośrodek usługowy.
Ukształtowanie zabudowy w zasadzie interesu­
jące, choć nie zawsze zapewniające popraw­
ne warunki życia mieszkańców (nasłonecznie­
nie, wglądy i widoki). Przyjęty system zabudo­
wy może utrudnić organizację budowy.

Plan: A - koncentracja usług.

B - przystanek SKR, C - przy­
stanek PKP
Widok od strony północno-za­
chodniej

461
Praca nr 1
Wyróżnienie w grupie N
za uwzględnienie warunków środowiska
i kształtowanie zespołów zieleni osiedlowej
w skali osiedla oraz za walory funkcjonalne
i architektoniczne ośrodka usługowego.

Autorzy

arch. Witold Mieszkowski, TUP, SARP Warszawa

arch. Marcin Przyłubski, TUP, SARP Warszawa
*
Komunikacja
inż. Jan Bąk, SITKom Warszawa

Opinia Sądu Konkursowego (fragmenty)

Pracę zaliczono do grupy N ze względu na

niespełnienie obowiązujących warunków Kon­
kursu w zakresie przeprowadzenia limii Ś lą ­
skiej Kolei Regionalnej.
Komunikację autobusową o znaczeniu dziel­
nicowym w relacji: śródmieście Gliwic — Ła ­
będy poprowadzono ulicą Zygmuntowską, cze­
mu podporządkowany został cały układ osie­
dla.
W pracy uwzględniono podstawowe warunki
środowiska, wykorzystując je do zorganizowa­
nia urządzeń rekreacyjnych i sportowych. Spo­
sób ukształtowania zabudowy mieszkaniowej
niejednorodny z zastosowaniem zbyt dużej
liczby budynków 16-kondygnacyjnych. Mimo
znacznego rozciągnięcia w przestrzeni, ośro­
dek usługowy ma interesującą kompozycję
wnętrz i walory funkcjonalne.

Plan: A - koncentracja usług,

B - przystanki PKP i SKR
Widok od strony południowo-za­
chodniej

462
 Pomnik
Józefa Conrada
Korzeniowskiego
Konkurs międzynarodowy *
Krakowscy architekci Grażyna Schneider-Skal-
ska i Henryk Skalski wygrali międzynarodowy
konkurs na projekt pomnika Józefa Conrada
Korzeniowskiego w San Francisco. Zgodnie
z warunkami konkursu ich projekt będzie rea­
lizowany.

Główne cechy projektu

© Głównymi elementami kompozycji są —
zgodnie z warunkami konkursu — popiersie
Conrada dłuta J. Epsteina (wys. 60 cm) oraz
część rufy i ster żaglowca Otago (wys. 6 m),
wsparte na 9-metrowych masztach stalowych
© Pionowy akcent pomnika otaczają trzy ni­
skie elementy z białego betonu, będące sty­
lizacją fal morskich opływających łódź. Dzię­
ki zróżnicowanym wysokościom mogą służyć
jako siedziska umieszczone w odpowiednich
miejscach widokowych. Z jednego z tych ele­
mentów „wyrasta” popiersie Conrada (głowa
znajduje się na wysokości oczu oglądające­
go). Takie rozwiązanie umożliwiło stworzenie
kompozycji ze składników o podobnej skali
® Trzy portowe słupki cumownicze z bazaltu
prowadzą po zielonkawej kamiennej posadz­
ce w kierunku popiersia Conrada, pod którym
wyryty jest fragment powieści „Smuga cienia”
© Całość uzupełniają trawnik, piasek i dwie
grupy niskiej zieleni (działka przeznaczona
pod pomnik jest trójkątna, jej najdłuższy bok * W iadomość o rozstrzygnięciu konkursu nadeszła już
ma 38 m). po złożeniu do druku zeszytu „Architektury' (red.).

projektowanej dzielnicy ma bardzo dobre w a­ straty ciepła) oraz powstawanie licznych zacie­
runki nasłonecznienia (spadek ku południo­ nionych fragmentów elewacji.
Dzielnica wi) oraz jest wyjątkowo atrakcyjnie ekspono­
wany krajobrazowo. Skarpa widoczna jest z ♦W skazując pracę nr 14 do dalszych opracowań pro­
lewego brzegu Wisły już od szosy Bydgoszcz — jektowych, Sąd Konkursowy swoje wnioski i zalecenia
Rządz — Gdańsk, a od zachodu i południa Kępa sformułował przede wszystkim w odniesieniu do tej
pracy.
Strzemięcińska stanowi dominantę w krajobra­
w Grudziądzu zie od strony Brodnicy i Chełmna.
Sąd Konkursowy pod przewodnictwem arch.
Kazimierza Józefczyka nie przyznał I nagrody.

Wnioski i zalecenia pokonkursowe * (frag­

Konkurs TUP nr 36
Konkurs przeprowadził Oddział Bydgoski TUP
na zlecenie Zakładu Projektowania i Usług
Inwestycyjnych „Inwestprojekt” CZSBM w Byd­
goszczy jako otwarty, realizacyjny. Uczestnicy
mieli za zadanie przedstawić propozycję fun­
kcjonalno-przestrzennego rozmieszczenia pro­
gramu, określając w niej m.in. optymalną
liczbę mieszkańców, ukształtowanie kompozy­
cyjne zabudowy, organizację obsługi komuni­
kacyjnej zewnętrznej i wewnętrznej oraz kolej­
ność realizacji projektu. Podstawę do projek­
towania stanowił nowy normatyw urbanistycz­
ny i wytyczne planu ogólnego miasta.
Obszar opracowania konkursowego o powie­
rzchni 260 ha położony jest w południowej
części miasta na prawym wysokim brzegu
Wisły na tzw. Kępie Strzemięcińskiej. Od pół­
nocy graniczy on z osiedlem Strzemię cin
(w budowie) i lasem Strzemięcińskim. Od
wschodu przylega do szosy wylotowej w kie­
runku Chełmna, za którą biegnie linia kole­
jowa. Na południu znajdują się tereny prze-
mysłowo-składowe przylegające do dużego
kompleksu leśnego i jeziora Rudnik. Obszar
menty)
@ Należy ze szczególną pieczołowitością
i konsekwencją odnieść się w dalszym opraco­
waniu tematu do walorów naturalnych te­
renu. Należy poczynić starania, aby z jak
największej liczby mieszkań uzyskać mo­
żliwość widoku na krajobraz nadwiślański.
Projekt sylwety dzielnicy Rządz powinien być
wynikiem studiów rzeczywistych warunków wi­
dokowych.
© Pogłębienia studiów wymaga struktura fun­
kcjonalno-przestrzenna i ukształtowanie pod­
stawowych zespołów mieszkaniowych.
© Uznaje się za najwłaściwsze przyjęcie wska­
źników intensywności zabudowy brutto około
0,5 i netto ok. — 1,0.
© Tereny północnej części dzielnicy Rządz,
przy głównej arterii komunikacyjnej uznano
za najwłaściwsze dla ośrodka międzydzielni-
cowego.
© Przy rozwiązywaniu układu komunikacyjne­
go należy zwrócić"uwagę na właściwe powią­
zanie projektowanej dzielnicy z ul. Obrońców
Stalingradu (szosa Grudziądz — Chełmno) m.in.
poprzez umożliwienie wjazdu od strony połud­
niowej.
© Należy dążyć do grupowania wielopozio­ Schemat ogólnego planu zagospodarowania
mowych zespołów garażowych i parkingowych przestrzennego Grudziądza
w układach gniazdowych.
1 — tereny mieszkaniowe
© Nie należy nadmiernie rozczłonkowywać 2 - ośrodki usługowe
budynków mieszkalnych ze względu na tru­ 3 — tereny przemysłowe
dności realizacyjne i eksploatacyjne (większe 4 — tereny rekreacyjne

463
Praca nr 14
II N agrod a

Autorzy

arch. Witold Mieszkowski, TUP, SARP Warszawa

orch. Marcin Przyłubski, TUP, SARP Warszawa
inż. Jan Bąk (komunikacja), SITKom Warszawa
inż. Marek Wilczyński (konsultacje w zakresie
instalacji), PZiTS Warszawa
Opracowanie graficzne wykonał stud. Mi­
chał Łukawski, Wydz. Arch. PW

Opinia Sądu Konkursowego (fragmenty)

W pracy autorzy uzyskali największa ilość

mieszkańców — 33 900 osób oraz największa
intensywność zasiedlenia przy zachowaniu ko­
rzystnych warunków życia. Powiązanie fun­
kcjonalno-przestrzenne z osiedlem Strzemię-
cin — prawidłowe. Szczególnie korzystne
związki uzyskano w powiązaniach z rejonem
skarpy wiślanej, obszarem przemysłowym, par­
kiem (las Strzemięciński) i międzydzielnicowym
ośrodkiem usługowym. Za bardzo korzystną
uznaje się koncepcję wprowadzenia urzą­
dzeń sportowych w rejonie centrum i parku.
Interesująca kompozycja pod względem^ syl­
wety oraz wnętrz blokowych w niektórych
zespołach operuje nadmiernie rozdrobnionymi
bryłami budynków.
Zasada rozwiązania układu sieci ulicznej i jej
powiązanie z zabudową prawidłowe; dostę­
pność komunikacyjna dobra. Lokalizacja par-
kingo-garażu w centralnej części dzielnicy
niesłuszna (tworzenie zapory w powiązaniach
wewnętrznych). Niesłuszne jest też zblokowa­
nie parkingo-garaży z blokami mieszkalnymi.
Etapowanie realizacji zamierzenia jest pra­
widłowe.

Praca nr 16
III Nagroda

Autorzy

arch. Jerzy Suchanów, TUP, SARP Opole

arch. Marek Przybylski, TUP, SARP Opole
arch. Maciej Mazurek, TUP, SARP Opole
mgr Janina Pierzchała, TUP, SARP Opole

Opinia Sądu Konkursowego (fragmenty)

W pracy uzyskano jedną z większych liczbę

mieszkańców — 30 000 osób, przy zabezpiecze­
niu właściwych warunków życia. Powiązania
funkcjonalno-przestrzenne z osiedlem Strze-
mięcin prawidłowe, natomiast z rejonem prze­
mysłowym — niekorzystne. Na podkreślenie
zasługuje stworzenie dogodnych powiązań z
jeziorem Rudnik. Podział funkcjonalno-prze­
strzenny obszaru dzielnicy prawidłowy; wyod­
rębniona centralna strefa usług stanowi w a­
lor rozwiązania w aspekcie potrzeb dzielnicy
Rządz.
Kompozycja przestrzenna prawidłowa, stwarza
jednak trudności realizacyjne. Rozwiązanie
sieci ulicznej i powiązanie jej z zabudową
w zasadzie prawidłowe. Lokalizacja wielkich
zespołów parkingowych wzdłuż głównej arterii
przy jednoczesnym niekonsekwentnym układzie
ulic wewnętrznych — niekorzystne.

464
Praca nr 12
Wyróżnienie

Autorzy

arch. Andrzej Hubka, SARP Wrocław

arch. Zbigniew Kalinowski, SARP Wrocław
arch. Mieczysław Sowa, TUP, SARP Wrocław
inż. Andrzej Nędzi, TUP Wrocław
jnż. Andrzej Rubaniuk, PZiTS Wrocław

Opinia Sądu Konkursowego (fragmenty)

W pracy uzyskano jedna z największych licz­

bę mieszkańców — 33 000 osób, przy zacho­
waniu względnie korzystnych warunków^ życia.
Przecięcie każdej z jednostek mieszkaniowych
ulicą zbiorczą z przyległymi zespołami par­
kingowymi uznano za nieprawidłowe. Wyelimi­
nowanie dojazdów z wnętrz blokowych należy
uznać za zaletę projektu.
W pracy bardzo dobrze powiązano układ c ią ­
gów pieszych z zespołem rekreacyjnym nad je ­
ziorem Rudnik i nad Wisłą. Organizację pod­
stawowego zespołu mieszkaniowego uznaje
się jako rozwiązanie interesujące, jednakże o
nieprawidłowym detalu i zbyt dużej skali
wnętrz.

Praca nr 17
Wyróżnienie

Autorzy

arch. Maciej Chojnacki, TUP, SARP Gdańsk

inż. Jan Adamus, TUP, SARP Gdańsk

Opinia Sądu Konkursowego (fragmenty)

W projekcie uzyskano liczbę 26 000 mieszkań­

ców przy zapewnieniu im względnie prawidło­
wych warunków życia. Powiązania funkcjonal­
no-przestrzenne z osiedlem Strzepnięcin i tere­
nami przemysłowymi’— prawidłowe. Słabe nato­
miast jest powiązanie zespołów mieszkanio­
wych ze skarpą wiślaną. Za wyróżniającą się
należy uznać koncepcję wciągnięcia progra­
mu usług międzydzielnicowych w głąb dziel­
nicy Rządz. Zaprojektowanie urządzeń spor­
towych na skarpie wiślanej interesujące, je ­
dnak uniemożliwia to bardziej racjonalne
i kompozycyjnie słuszniejsze wykorzystanie te­
renu pod zabudowę mieszkaniową. Praca wy­
kazuje dość znaczne walory wykonawcze.

465

Koncepcja
a rzeczywistość
Marek Hryniewicki
Generalna koncepcja osiedla „Ustro­
nie” w Radomiu w tej formie, w jakiej
jq teraz realizujemy, powstała w 1968
roku *. Z poprzednich kilku projektów
zagospodarowania tego terenu żaden
nie osiągnął fazy projektu wstępnego,
nie spełniał bowiem postulatów wysu­
wanych albo przez spółdzielczość
mieszkaniową, albo przez władze
miejskie.
Koncepcja z 1968 roku przyjęta została w R a­
domiu z aplauzem, wprowadzała bowiem do
rozwiązań przestrzennych osiedla mieszkanio­
wego elementy nowe, dotychczas w praktyce
polskich osiedli nie stosowane:
— całkowity rozdział ruchu pieszego i kołowe­
go w dwóch poziomach,
— skoncentrowanie parkingów i garaży w cen­
trum osiedla przy zachowaniu wartości rekrea­
cyjnych zieleni w tej strefie,
— określenie strefy hałasu od arterii komuni­
kacyjnych przez wyznaczenie odległości izofo-
ny 40 decybeli od arterii komunikacyjnej i ich
skrzyżowań, linii kolejowej i przemysłu, która
określiła granicę zabudowy.
Podobało się ponadto modelowe rozmieszcze­
nie programu, zasada strefowego układu jed­
nostek, spiętrzenie i zagęszczenie zabudowy
mieszkaniowej w centrum każdej jednostki dla
stworzenia rozległych terenów rekreacyjnych
i sportowych.
Rozwiązanie było przedstawione w spółdziel­
czym środowisku architektonicznym („Inwest-
projekty” ) jako przykładowe, otrzymało nagro­
dy CZSBM i przy poparciu najwyższych władz
Centralnego Związku i działaczy radomskich —
zatwierdzone w kieleckim oddziale. Opraco­
wanie koncepcji osiedla „Ustronie” odbywało
się w okresie wdrażania na wielką skalę w bu­
downictwie mieszkaniowym technologii wielko­
płytowej W-70. Radomskie środowisko budo­
wlane wzięło na siebie cały prawie ciężar pro­
totypowania budynków. Na radomskim osiedlu
„Struga” wyznaczono trzy budynki 5-kondy-
gnacyjne, które stały się dla Radomskiego
Przedsiębiorstwa Budowlanego poligonem do­
świadczalnym dla poznania systemu W-70. Ele­
menty do tych budynków pochodziły z różnych
stron kraju; tak więc stropy i biegi schodowe
sprowadzono spod Szczecina, ściany zewnętrz­
ne z Puław.
Zorganizowany specjalnie zakład produkcji ele­
mentów miał mieć początkowo charakter zakła­
du poligonowego dla potrzeb osiedla „Ustro­
nie” . Później jednak zmieniony został w za­
kład stały (kryte hale) o założeniach pro­
dukcyjnych wynoszących 6 tys. izb rocznie.
Do budowy osiedla „Ustronie” Radomskie
Przedsiębiorstwo Budowlane przystąpiło w koń­
* „Architektura” nr 11/1972.
466
cu 1970 r. Już na początku wypłynęły poważne
problemy techniczne i organizacyjne hamują­
ce przebieg budowy. Wydają się one charak­
terystyczne wie tylko dla radomskiego środo­
wiska budowlanego i dlatego warte są szer­
szego omówienia.
Osiedle „Ustronie” położone jest na trzech
wzgórzach, o spadkach od 3 do 8% i różni­
cach poziomów do 10 m. Szczyt każdego wzgó­
rza został przecięty wąwozem dróg jezdnych,
które stanowią dolny poziom układu komuni­
kacyjnego (rozwiązanie takie zmniejsza w za­
sadniczy sposób powierzchnię zajętą na drogi
i dojazdy wewnątrzosiedlowe). Trasami dróg
poprowadzono główne ciągi zewnętrznych sieci
kanalizacji sanitarnych i kanalizacji wód opa­
dowych.
Pierwszym punktem harmonogramu realizacji
osiedla była makroniwelacja, która miała po­
legać na ukształtowaniu z grubsza terenu osie­
d la: przede wszystkim wykonaniu zagłębień dla
dróg i parkingów, zrobieniu głównych nasypów.
Masy ziemi miały zbilansować się na terenie
osiedla, tak aby wykonanie makroniwelacji nie
wymagało użycia transportu kołowego. Przed­
siębiorstwo zaczęło jednak budowę domów
mieszkalnych, nie wykonując przedtem makro­
niwelacji. Kiedy więc przvszło do układania
sieci zewnętrznych, okazało się, że trzeba ko­
pać na głębokość 6 — 7 m, a ziemia z wyko­
pów utworzyła „góry” wewnątrz osiedla. Przy­
stępujemy w tej chwili do realizacji następnej
jednostki mieszkaniowej, jednostki „B ” . Na na­
radzie dyrekcja przedsiębiorstwa, które obecnie
jest kombinatem, postanowiła nie powtarzać
błędu z jednostki „A ” . „Zrobimy najpierw ma-
kroniwelacje” — stwierdzono. „Zróbmy zgodnie
z decyzjami projektantów” — powiedział dyrek­
tor — „a zobaczymy, czy będzie lepiej” . Od
podjęcia tej decyzji minął rok. W jednostce
„ B ” układa się już sieci zewnętrzne w wyko­
pach 7-metrowej głębokości. Bez makroniwe­
lacji.
W kompozycji przestrzennej osiedla „Ustro­
nie” zastosowano zespoły łączonych budyn­
ków, które dają odpowiednią skalę dużego
osiedla, o czytelnej sylwecie poszczególnych
jednostek otoczonych zespołami zieleni rekre­
acyjnej i terenów sportowych.
Układy te, z długimi ciągami elewacji, wyma­
gały zastosowania przejść przez budynki — w
poziomie podziemi lub parteru — dla przepro­
wadzenia ciągów pieszych, a także w celu
wentylowania przestrzeni między budynkami
i umożliwienia spływu mas zimnego powietrza.
Przyjęta koncepcja zakładała wykonanie prze­
świtów na długości ok. 25% wszystkich bu­
dynków. Prześwity musiały być jednak wyko­
nane w technologii wylewanej, ponieważ cię­
żary prefabrykowanych słupów i podciągów
przekraczałyby wielokrotnie udźwig żurawi, któ­
rymi dysponuje przedsiębiorstwo. Pierwsze
prześwity wykonano w budynkach 5-kondygna-
cyjnych. Nie budziły one jeszcze sprzeciwu
wykonawcy, jakkolwiek sposób ich wykonania
kazał przypuszczać, że w przedsiębiorstwie nie
ma ani jednego cieśli umiejącego robić de­
skowania. Liczba prześwitów została zmniej­
szona do minimum - w wersji projektu tech­
nicznego nie stanowiły one nawet 5% długo­
ści budynków.
Prawdziwy problem powstał dopiero przy rea­
lizacji pierwszego budynku 11-kondygnacyjne-
go, który łącząc się przestrzennie z zespołem
pawilonów handlowych miał duży prześwit
w poziomie parteru na przeprowadzenie sze­
rokiego ciągu pieszego. Realizacja części wy­
lewanej ciągnęła się wiele miesięcy. Zaczęty
równocześnie na całej długości budynek zo­
stał zmontowany prawie całkowicie w seg­
mentach bez prześwitu, zanim rozpoczęto
montaż kondygnacji na ramie wylewanej. Nie
bez winy byli tu także autorzy projektu — w
rysunkach konstrukcyjnych ram brakowało
wielu informacji — wymiarów, oznaczeń prze­
bić instalacyjnych. Tymczasem ukazało się
rozporządzenie o eliminacji technologii tra­
dycyjnych, pracochłonnych i materiałochłon-
nych. „N ie będziemy robić betonów wylewa­
nych — stwierdzono w Kombinacie — bo to
jest technologia tradycyjna. Zrezygnujcie z
prześwitów. Zmieńcie urbanistykę” . Zwrócono
dokumentację techniczną jednostki „B ” (której
założenia techniczno-ekonomiczne zostały
przez Kombinat przyjęte w 1972 r.).
Aby zachować zasadniczą koncepcję układu
przestrzennego osiedla, dokumentacja ta mu­
siała zostać zmieniona. Zachowaliśmy prze­
świt tylko w jednym segmencie 5-kondygna-
cyjnym i w jednym segmencie 11-kondygna-
cyjnym. Stypizowaliśmy deskowania, przero­
biliśmy projekty techniczne i plan zagospo­
darowania terenu. Dokumentacja została przy­
jęta. Na razie „wilk syty” .
Projekt przewidywał wykonanie podłoża dróg
osiedlowych z betonu wylewanego. Zanim
przystąpiono do realizacji — ukazało się za­
rządzenie o oszczędności betonu i wyrobów
betonowych. Nie można było już stosować
betonu wylewanego, nie można było budować
dróg z bloczków betonowych — tryl inki. W
przedsiębiorstwie nie ma kamieniarzy, nie ma
zresztą także kamienia. Jakie jest więc wyj­
ście? Układa się podłoża dróg z płyt „Grzy­
bów” , które zwykle stosowane są do budowy
prowizorycznych dojazdów dla potrzeb budo­
wy. Zużyta ilość betonu jest o połowę większa
niż przy metodzie wylewanej, poza tym beton
ten jest wyższej marki i w dodatku zbrojony
(płyty „Grzybów” przeznaczone są do dzie­
sięciokrotnego wykorzystania). W rezultacie
koszt podkładów drogowych jest 3-krotnie
większy! Nie pomagają sprzeciwy ze strony
projektantów, użytkowników i inwestora, gdyż
stosowanie betonów wylewanych wymagałoby
zorganizowania węzła betoniarskiego, a do
tego generalny wykonawca nie jest przygoto­
wany.
Generalny wykoinawca zawarł poza tym umowę
z podwykonawcą na wybudowanie dróg w c a ­
łej jednostce „A ” do końca bieżącego roku.
Podwykonawca zagwarantował już sobie pro­
dukcję płyt i zmiana umowy doprowadziłaby
do niedotrzymania terminu.
Płyty „Grzybów” przywozi się do Radomia
z Kielc.
Nierówności i wybrzuszenia na wylewanych
betonowych ścianach prześwitów oraz brak
w nich bruzd na przewody instalacyjne spo­
wodowały konieczność zastosowania okładzin
zewnętrznych. W pierwszej wersji projektu
zastosowaliśmy do wyłożenia ścian prześwitów
niewielkie prefabrykaty betonowe w formie
koryteik, z fakturą z okrągłych kamieni wci­
skanych w beton. Z wersji tej zrezygnowaliś­
my ze względu na dużą pracochłonność wy­
konania takiej faktury i zaproponowaliśmy wy­
kładzinę ceramiczną (w Radomiu produkuje
się glazurę i terakotę). Nie można jej jednak
dostać, proponujemy więc klinkier, ale budo­
wa nie otrzymała przydziału. Więc może ce­
gła licówka? Nie ma.
Zgłosił się kamieniołom z Szydłowca — wyko­
nają okładziny ścian wszystkich prześwitów ze
ścinków płyt z czerwonego i białego pia­
skowca po 360 zł za m2 ściany, ale pod jed­
nym warunkiem: muszą natychmiast otrzymać
mieszkania na „Ustroniu” . „Znamy ich” — po­
wiedziano w spółdzielni — „mieszkania wez­
mą, a okładzin nie zrobią” . Skończyło się na
tym, że okładamy ściany prześwitów cegłą
piaskowo-wapienną.
•
Takich problemów jest jeszcze wiele. Oddziel­
ne historie można by opowiadać o fakturach
elewacji, murach oporowych itp. Wynikają
one - naszym zdaniem — przede wszystkim ze
zbyt rygorystycznie przyjętej orientacji przed­
siębiorstw budowlanych na wyłączny montaż
z prefabrykatów.
Sytuację pogarsza brak doświadczenia przy
tego typu pracach i brak odpowiedniej dy­
scypliny wykonawczej, a także brak podsta­
wowych materiałów.
Nie tylko jednak sprawy techniczne powodują
korekty projektu w trakcie jego realizacji. W
czasie budowy jednostki „A ” wynikła zmiana
także programu struktury mieszkań w osiedlu.
Pierwotnie ustalona struktura mieszkań nie
odbiegała od struktur innych osiedli: ok. 15%
mieszkań małych, 70% M-3 i M-4 oraz 15%
M-5 i większych. Była ona sporządzona na
podstawie zgłoszeń członków spółdzielni.
W Radomskiej Spółdzielni Mieszkaniowej cze­
ka się na mieszkania ok. 8 lat. W momencie
rozdzielania mieszkań okazało się, że od vda-
wna zmieniły się potrzeby przyszłych miesz­
kańców. Nagle zmalało zapotrzebowanie na
małe mieszkania, zmniejszyła się również ilość
kandydatów na mieszkania największe jako
zbyt drogie. Wydłuży to oczywiście czas ocze­
kiwania na mieszkania średnie, najbardziej
potrzebne — zwłaszcza czteroosobowe. N ale­
żało więc jak najszybciej zmienić strukturę
mieszkań w jednostce ,,B ” osiedla, aby dopa­
sować ich liczbę do aktualnych potrzeb spół­
dzielni, co wymagało zmian projektów tech­
nicznych szeregu budynków. Na szczęście zbie­
gło się to w czasie z wprowadzaniem zmian w
związku ze zmniejszeniem liczby prześwitów.
Jak na przyszłość unikać takich zmian? Wy­
daje się niemożliwe określenie potrzeb człon­
ków spółdzielni na prawie dziesięć lat na­
przód. Jest tylko jedno rozw iązanie'- skrócić
czas oczekiwania na mieszkanie. A także
stworzyć w spółdzielni niewielką rezerwę
mieszkań rotacyjnych, która zezwoli na pro­
wadzenie zamiany mieszkań w obrębie osie­
dla.
Jakie są wnioski po czterech latach budowy
osiedla? Czy zrealizowane fragmenty po­
twierdziły słuszność założeń projektowych?
Niestety, osiedle nie jest budowane ani w
przewidywanym tempie, ani według ustalonej
kolejności. Zakład produkcji elementów nie
osiągnął postulowanej produkcji 6 tys. izb
rocznie. W tej chwili produkuje ok. 3,5 tys.
izb rocznie, czeka go ponadto wymiana
wszystkich form, co jeszcze opóźni produkcję.
Chęć osiągnięcia szybkich efektów kubaturo­
wych spowodowała, że wybudowano najpierw
zespoły domów niskich, znajdujące się na
obrzeżu osiedla. W tej chwili buduje się ze­
społy domów 11-kondygnacyjnych w centrum
jednostki mieszkaniowej. Do placu budowy
prowadzą ze wszystkich stron drogi dojazdo­
we pomiędzy budynkami niskimi od dawna
zasiedlonymi; uniemożliwia to urządzenie te­
renu, uformowanie projektowanych skarp, za­
gospodarowanie przestrzeni drobnymi forma­
mi, zielenią, urządzenie placów zabaw dla
dzieci. Nie ma ani jednego zakończonego
fragmentu osiedla, który byłby podstawą oce­
ny- , ,
0 trafności rozwiązań przestrzennych stanowi
układ funkcjonalny osiedla — zasada komu­
nikacji kołowej i pieszej, rozmieszczenie pro­
gramu. W przypadku osiedla „Ustronie” układ
ten nie został jeszcze nawet we fragmencie
zrealizowany. Nie ma dojazdów, nie ma także
pawilonów handlowych. Dopiero budowa tych
elementów może potwierdzić słuszność założeń
projektowych.
Tym niemniej już pierwsze fragmenty osiedla
wywołały szereg uwag krytycznych na temat
jego układu przestrzennego. Że^budynki pła­
skie, bez koloru, „ściany płaczu” . Wiele kon­
trowersji budziła także lokalizacja garaży —
że w centrum teren zajęty, że blisko budyn­
ków, że trudna realizacja. Te uwagi ^wysu­
nięto przy zatwierdzaniu nowej koncepcji osie­
dla „Ustronie", której opracowanie było po­
dyktowane zmianą planu ogólnego miasta. W
nowej wersji osiedle jest większe o 5 tys.
mieszkańców (obliczone jest na 32 tys. osób)
przy zachowaniu poprzednich zasad rozmiesz­
czenia programu, układu komunikacyjnego
1 kompozycji przestrzennej jednostek miesz­
kaniowych (zmieniły się tylko zasady progra­
mowania szkół).
Nowa koncepcja została przyjęta, choć za­
rzucano jej powtarzalność rozwiązań prze­
strzennych.
W tym miejscu rodzą się pytania, które będą
się powtarzać coraz częściej w miarę pro­
jektowania coraz większych zespołów mieszka­
niowych: czy wolno narzucać koncepcję jed­
nego autora dla układu przestrzennego całej
dzielnicy miasta? Jak duże zespoły budynków
czy osiedli może projektować jeden autor,
aby uniknąć monotonii powtarzających się
pomysłów? „Ustronie” jest jednym z mniej­
szych zespołów mieszkaniowych. Powstają
przecież w Polsce dzielnice liczące 150 tys.
mieszkańców i większe, które będą nosiły ce­
chy jednego autorstwa.

467

Centrum
i sieć usługowa
Jastrzębia
Czesław Bielecki
Stan istniejący
Jastrzębie leży w pow. wodzisławskim woj.
katowickiego w Rybnickim Okręgu Węglo­
wym. Do r. 1964 było to uzdrowisko liczące
około 5 tys. mieszkańców. Od tego roku da­
tuje się gwałtowny rozwój miasta, które obe­
cnie1 liczy już 55 tys. mieszkańców, a w roku
1985 ma osiągnąć liczbę 80 tysięcy. Podsta­
wowym czynnikiem miastotwórczym są kopal­
nie węgla koksującego, położone w odległości
1,5 do 3,5 km od miasta.
W roku 1967 decyzją KERN przyspieszono roz­
wój Jastrzębia przez zakup fabryki domów na
licencji NRD. Tempo wzrostu miasta dykto­
wane wielkością produkcji tej fabryki (dla
której było jedynym poligonem budowlanym)
spowodowało całkowite zachwianie prooorcji
między mieszkalnictwem a usługami. Jastrzę­
bie przekształciło się w miasto-sypialnię, za­
siedlone wyłącznie przez górników.
Koncepcja funkcjonalno-przestrzenna miasta
opiera się na:
— rozdziale funkcji mieszkalnej i usługowej,
— całkowitej hierarchizacji komunikacji,
— trzystopniowym systemie ośrodków usługo­
wych,
— niezależności ruchu kołowego i pieszego w
skali miasta,
468
- jednostkach szkolnych jako podstawie struk­
turalnej,
- skali architektury wynikającej z przyjętej
technologii — klatkowce długości do 230 m
i wysokości 11 kondygnacji ustawiono na
zniwelowanym terenie (w mieście występują
różnice wysokości rzędu 50 m).
Ludność Jastrzębia różni się pod względem
kulturowym od ludności miast takich jak Nowa
Huta czy Nowe Tychy. Ze względu na tru­
dności w eksploatacji węgla (gaz) sprowa­
dzono znaczną liczbę wyspecjalizowanej kadry
z innych ośrodków miejskich.
Trudno uważać rekordowe dane o prostytucji,
pijaństwie i przestępczości w Jastrzębiu za
wyraz nieprzystosowania ludności wiejskiej do
życia w warunkach zurbanizowanych. Szcze­
gólnie, że pod względem psychospołecznym
warunki te są w Jastrzębiu sumą negatywów
miasta i wsi. Miasto pozbawione jest całkowi­
cie usług ogóinomiejskich; usługi podstawo­
we i dzielnicowe nie zostały całkowicie zrea­
lizowane. Koncepcja trzystopniowej sieci usłu­
gowej oparta jest na mechanicznym stosowa­
niu izochron, a nie tworzeniu jakichkolwiek
kategorii przestrzennych. Z wyjątkiem ulicy
średnicowej i arterii wylotowych na Rybnik
(N-S), Pawłowice i Wodzisław (W-Z) istnie­
jąca komunikacja ma charakter zupełnie nie­
regularny i przypadkowy, co nie wynika z kon­
figuracji terenu, lecz z koncepcji urbanistycz­
I g M Ę * # » * ZZ
■■
■•- r< dr:,wś«
*<8t3ffi£K££«U. •
■ ijirarm;
psrJdhgi, cjsarssais.
I g-k»
liii «3K3*fcVl
liii «SiM»Nxy
xiv<ac i I »5aś!»y k«*»«8»<
|g g M « m ; ^Mmą&,sw§§
nej, polegającej na „komponowaniu" domów
w przestrzeni, a później projektowaniu do nich
dojazdów. Uniemożliwia to całkowicie orien­
tację w mieście, utrudnioną już ze względu
na teren. Sięgacze dochodzą do 450-500 m,
co niezwykle hierarchizuje i usztywnia fun­
kcjonalnie całe miasto. W Jastrzębiu nie ma
ulic w znaczeniu przestrzennym ani funkcjo­
nalnym, miasto jest chaotycznym układem do­
mów, wzdłuż których przebiegają drogi. Pro­
jektowane kompozycje urbanistyczne można
uważać za „zanieczyszczanie" krajobrazu
architekturą. Ciągi piesze w zieleni niczego
nie w iążą; wiadomo, jak ludziom architekt ka­
zał chodzić, ale nie wiadomo, jak oni cho­
dzić będą.
Analiza teoretyczna
Trudno byłoby zgodzić się z twierdzeniem, że
opisane powyżej negatywy Jastrzębia są wy­
łącznie wynikiem błędnych decyzji gospodar­
czych. Miasto to zainteresowało mnie jako ko­
lejny przykład klęski koncepcji urbanistycz­
nych i architektonicznych ukształtowanych w
latach dwudziestych naszego wieku. Konce­
pcje te bazowały na przekonaniu, że można
przy pomocy metod naukowych wytworzyć
sobie obiektywny obraz rzeczywistości społecz­
nej i stworzyć w oparciu o te metody nową rze­
czywistość. Na tej podstawie architekt byłby
w stanie, a nawet powinien determinować
przestrzeń i według optymalnego modelu, w
imię rzekomo obiektywnego postępu — kształ­
tować w ten sposób życie społeczne.
Istnieje więc pełna równoległość między dzie­
więtnastowiecznym z gruntu apsychologicznym
determinizmem społecznym a determinizmem
urbanistycznym Gropiusa i Le Corbusiera. Ja ­
strzębie, którego koncepcja funkcjonalno-prze­
strzenna opiera się na tych założeniach, jest
tak samo pomyłką urbanistyczną, jak Brasilia,
Chaindigarh czy Dhacca, ponieważ różni się od
nich tylko estetyką. Wszystkie te miasta łączy
wspólne przekonanie ich twórców, że mają
prawo w takim stopniu i w takiej skali na­
rzucić ludziom swoje koncepcje estetyczne.
Szkoda, że polemika Yony Friedmana z Kartą
Ateńską została u nas zauważona tylko w
warstwie techniczno-funkcjonalnej, a nie spo­ ,usrnz*:»iR
łecznej. Friedman twierdził w „L'Architecture
Mobile" w 1958 r., że architekt nie mogąc
przewidzieć bogactwa form, które tworzy życie,
powinien tylko tworzyć reguły gry, według
których w określonej neutralnej infrastrukturze
to życie powinno się realizować.
W XIX wieku organizm ludzki rozumiano jako
mechanizm powiązanych ze sobą funkcjonal­
nie części, a dziś wiemy, że jest to realizacja
pewnego ogólnego schematu zakodowanego
w DNA. I tak u Friedmana miasto nie jest ar­
bitralnie powiązanym zbiorem wydzielonych
Etapy drogi, jaką przeszła urbanistyka od
totalnej wizji Le Corbusiera - której reali­
zacje doprowadziły do kompletnego rozbicia
przestrzeni miejskiej fragmentów Paryża — do
uniformistycznego pejzażu Jastrzębia
Hj
_ l
.
1
j
■
j
Na bazie siatki urbanistycznej proponuję
stopniowe przekształcenie miasta o strukturze
osiedli i trzystopniowej sieci usługowej w
miasto o ciągłej strukturze równoległych stref
obsługiwanych i obsługujących
469
Konkretne formy architektoniczne nie są tu jednak skończonym
projektem, a jedynie przykładem tego, jak według zaproponowa­
nych przeze mnie „ reguł gry” przestrzeń ta mogłaby się ukształ­
tować
Chodzi o to, aby zabudowa jednego czy dwóch pól prowoko­
wała rodzaj zabudowy następnego pola, a całość zachowała
harmonijny charakter wywodzący się z estetyki collage’u, a nie
z estetyki rzeźby
470
Tak więc w oparciu o system dwóch siatek - urbanistycznej
i architektonicznej - proponuję taką budowę pejzażu, w którym
ulice i place będą znów pustkami w żywej tkance miejskiej,
a nie budowę martwej kompozycji obiektów rozrzuconych w te­
renie
...oddawanie użytkownikom budynków w stanie surowym tak, aby
sami kształtowali elewacje lub też indywidualnie to komuś
zlecali
funkcji, lecz realizacją pewnej ogólnej idei mia­
sta, którą jest siatka infrastruktury, wypełniana
wymienną, ruchomą tkanką, o której charakte­
rze decyduje już nie architekt, a użytkownik.
Dom jest jak samochód - można przekony­
wać klienta, żeby kupił taką, a nie inną mar­
kę, ale nie można go do tego zmusić (jest
to swoista trawestacja formuły Le Corbusiera
„Dom jest maszyną do mieszkania"). Fried­
man dokonał więc przewartościowania roli za­
wodu architekta. Naśladowcy jego koncepcji
nie zauważyli tego. Etapy drogi, jaką przeszła
urbanistyka od totalnej wizji Le Corbusiera,
przez realizacje tej wizji, które doprowadziły
do kompletnego rozbicia przestrzeni miejskiej
fragmentów Paryża, do uniformistycznego
pejzażu Jastrzębia, przedstawia jedna z ilu­
stracji.
Podstawową wadą wszystkich nowo wybudo­
wanych miast — jak wskazał Christopher
Alexander, jest brak bezhierarchicznych, zda­
wałoby się przypadkowych powiązań, które wy­
stępują w miastach starych i stanowią ich
główną atrakcję.
Hierarchizacja funkcjonalna i komunikacyj­
na nowych miast, którą A!exander nazywa
„drzewem” , ustawia mieszkańca miasta wobec
innych na zasadzie hierarchii wojskowej. Pro­
pozycją teoretyczną — będącą zdaniem Ale-
xandra wyjściem z powyższych sprzeczności —
jest „półkrata".
Jak dowodzą liczne badania psychologiczne,
człowiekowi nie można narzucić rozumienia
przestrzeni, bo dziedziczy je biologicznie i
kulturowo.
Przekonanie z lat dwudziestych o tym, że nie­
chęć do stojących w otwartej przestrzeni do-
mów-płyt jest jedynie wyrazem konserwatyzmu,
w świetle badań Davida Halla okazuje się
naiwnością. Można określić z dokładnością do
10 cm odległość, w jakiej ludzie określonego
kręgu cywilizacyjnego rozmawiają ze sobą w
kontaktach intymnych, towarzyskich czy służbo­
wych. Podobnie ludzie siedzący w narożniku
stołu rozmawiają ze sobą 6 razy częściej niż
2 osoby siedzące przy tym samym stole w
identycznej odległości, ale obok siebie w jed­
nej linii. Człowiek jest więźniem swojej kon­
stytucji psychofizycznej, której elastyczność
jest ograniczona.
Architekt nie ma więc prawa w arbitralny spo­
sób narzucać ludziom swego rozumienia prze­
strzeni, rozumienia opartego jedynie na su­
biektywnej estetyce.
W określonym mieście, w określonym czasie
i obszarze kulturowym, zgodnie z badaniami
Kevin Lyncha, ludzie postrzegają przestrzeń
Raster architektoniczny jest wielokrotnością
i transformacją geometryczną trójkąta równo­
bocznego i kwadratu o boku 180 cm
kolejno według następujących kryteriów: a)
drogi, b) granice, c) dzielnice, d) węzły, e)
punkty orientacyjne.
Dlatego przestrzeń Jastrzębia budowana wed­
ług innych kryteriów - obszarów osiedli - nie
jest i nie będzie dla mieszkańca ani czytelna,
ani przez niego akceptowana.
Projekt centrum i sieci
usługowej Jastrzębia
Celem mojego projektu 1 była próba przedsta­
wienia systemu społecznego i urbanistycznego,
według którego powinna rozwijać się sieć
usługowa i centrum Jastrzębia. Konkretne for­
my architektoniczne nie są tu jednak skończo­
nym projektem, a jedynie przykładem tego, jak
według zaproponowanych przeze mnie „reguł
gry" przestrzeń ta m o g ł a b y s i ę ukształto­
wać. Uważam bowiem, że projektowanie przez
jednego człowieka w tak wielkiej skali jest
sprzeczne z przesłankami teoretycznymi, które
przyjąłem za punkt wyjścia mojej pracy.
Na obszar miasta nałożony został raster ur­
banistyczny o wymiarach 108X108 m oraz
raster architektoniczny, będący wielokrotno­
ścią i transformacją geometryczną trójkąta
równobocznego i kwadratu o boku 180 cm.
Wymiar siatki 108X108 m wynikł z konieczno­
ści włączenia się w istniejącą zabudowę i ko­
munikację (zaakceptowałem wszystko, co w
Jastrzębiu już wybudowano, oraz wszystko, co
zaprojektowano, z wyjątkiem usług, ponieważ
w Polsce powstają dziesiątki miast lub fra­
gmentów miast o podobnej koncepcji, a po­
lemika z tą koncepcją była celem mojej pra­
cy dyplomowej). Siatka urbanistyczna ma na
celu uczytelnienie miasta przez stworzenie w
nim sieci ulic i ciągów pieszych, będących
kontynuacją i powtórzeniem zasadniczych kie­
runków wylotowych z miasta: na Rybnik, Pa­
włowice i Wodzisław. Siatka 108X108 m nie
jest uniwersalna, lecz wynikła z analizy kon­
kretnego przypadku Jastrzębia. Będzie ona
ulegać koniecznym deformacjom związanym z
terenem czy nawet samym procesem inwe­
stycyjnym.
Siatka architektoniczna stwarza możliwość
pełnej prefabrykacji i nieograniczoną możli­
wość kształtowania rzutu i przekroju (skok co
30 cm w pionie, co 180 cm w poziomie)2. Obie
te siatki wyznaczają więc niejako reguły gry,
według których ma się rozwijać sieć usługowa
i centrum, natomiast nie definiują ostatecznie
ich formy architektonicznej (proces inwesty­
cyjny tej skali nie może być zdefiniowany do
końca). Chodzi o to, aby zabudowa jednego
czy dwóch pól prowokowała rodzaj zabudowy
następnego pola, a całość zachowała harmo­
nijny charakter, wywodzący się z estetyki col­
lage^, a nie z estetyki rzeźby. Ten żywy colla­
ge osiągnięty może być przez równoległe sto­
sowanie 3 metod:
— przeprowadzania ankiet wśród użytkowni­
ków, którzy będą zgłaszać swoje indywidualne
programy,
— organizowania sukcesywnie konkursów na
określone pole lub pola siatki urbanistycznej
lub też pojedyncze obiekty architektoniczne,
— oddawania użytkownikom budynków w
stanie surowym, tak by sami kształtowali ele­
wacje lub też indywidualnie to komuś zlecali.
Na bazie siatki urbanistycznej proponuję sto­
pniowe przekształcenie miasta o strukturze
osiedli i trzystopniowej sieci usługowej, w
miasto o ciągłej strukturze równoległych stref
obsługiwanych i obsługujących. Gdzie jest to
możliwe, prowadzę pasma usług (prostokąty)
i pasma zieleni (paski) równolegle do istnie­
jących zespołów mieszkaniowych. Stwarzam
więc możliwość zintegrowania rozbitej prze­
strzeni miejskiej w oparciu o sieć usług obu­
dowujących ulice prostopadłe do średnicowej.
W centrum miasta sytuuję w węzłowych pun­
ktach dominanty, celowo potraktowane sche­
matycznie (każda z nich to przecież temat
konkursu), sześcian kościoła, kulę sali wysta­
wowej i walec sznurowni teatru. W skompli­
kowanej konfiguracji terenu obserwowanie
wzajemnego położenia dominant jest dla
mieszkańca jednym ze sposobów orientacji
w mieście (jak wzajemne położenie dzwon­
nicy i kopuły Santa Maria del Fiore we Flo­
rencji).
W centralnym parku miejskim pozostawiam
istniejącą zabudowę wiejską jako żywy skan­
sen, zaadaptowany na restauracje i kawiarnie.
Zachowanie reliktu poprzedniej skali da
mieszkańcom poczucie ciągłości: teren ten nie
był ^przecież pustynią, na którą wkroczyło
dopiero nowe Jastrzębie.
Tak więc w oparciu o system dwóch siatek —
urbanistycznej i architektonicznej — proponu­
ję taką budowę pejzażu, w którym ulice i pla­
ce będą znów pustkami w żywej tkance miej­
skiej, a nie budowę martwej kompozycji
obiektów rozrzuconych w terenie.
1 Projekt opracowany w oparciu o materiały z
1970 r., uzyskane z „M iastoprojektu” — Katowice.
2 Prefabrykację proponuję ze względu na potrzebę
natychmiastowej budowy centrum, jednak wyłączam z
niej wszystkie budynki o charakterze dominant. Była­
by to prefabrykacja poligonowa, zawsze dla okreś­
lonego budynku.

Historia
pewnej idei
Yona Friedman
\
W 1958 r., dokładnie piętnaście lat temu, spo­
wodowałem „wprowadzenie” do terminologii
architektonicznej określenia „mobilność” (w
znaczeniu, w jakim jest ono używane dzisiaj).
Wprowadzenie tego terminu dokonało się za
pośrednictwem kilku publikacji, które ukazały
się w czasopismach zawodowych takich, jak
„Techniąues & Architecture” we Francji, „Bau-
welt” w Niemczech (RFN - przyp. tłum.)
i „Kindai Kenchiku” w Japonii (wymieniam
tutaj oczywiście tylko periodyki, nie biorę pod
uwagę publikacji o nakładzie ograniczonym,
takich jak moja broszura „L'architecture mo­
bile” , która ukazała się również w 1958 r.).
W tym samym 1958 roku powołałem do istnie­
nia G.E.A.M . (Grupa Studiów nad Architekturą
Mobilną). Od 1957 r. szukałem w różnych
krajach europejskich młodych architektów,
którzy mogliby stać się sojusznikami mojej
idei mobilności, ponieważ na CIAM w Du­
browniku w r. 1956 stwierdziłem, że idea ta
była w owym czasie jeszcze nie odkryta. Istota
idei mobilności polegała na założeniu, że
architekt nie jest w stanie określić „ostatecz­
nie” użytkowania i charakteru budowanego
obiektu i że decyzja (i zmiana decyzji) o spo­
sobie jego użytkowania należy do użytkowni­
ka budynku. Budynek musi więc być „mobil­
ny” w tym sensie, żeby każdy sposób użytko­
wania, jakiego życzy sobie użytkownik, każdy
sposób użytkowania, jakiego sobie życzy gru­
pa społeczna, był zawsze możliwy i dający
I/N AJ AJ się zrealizować i żeby sam budynek nie sta­
X PIX X H X X X n X
nowił przeszkody przy wprowadzaniu zaistnia­
łych zmian. Celem G.E.A.M . było przyspiesze­
X X X X k X XI nie takiego podejścia do zagadnienia.
X xj X X X X IX G.E.A.M . prowadziła działalność praktycznie
X0 X X X X X X do 1962 r., do czasu, gdy idea mobilności za­
X X X X X ;k X częła już torować sobie drogę wśród archi­
tektów. G.E.A.M . osiągnął więc swój cel
X X X X X X X
_ i przestał „działać” poczynając od r. 1962.
Część członków grupy przestała się intereso­
wać poszukiwaniami i „wróciła do szeregów”
X I konwencjonalnej praktyki. Inni, którzy uczes­
tniczyli w grupie od jej założenia (tacy jak
Gunschel, Otto, Emmerich i ja sam), kontynu­
owali swoje poszukiwania indywidualne w
kierunku, który ich interesował, szanując
wzajemnie swoje wysiłki, zainteresowania
i hipotezy. Niektórzy z tych, którzy przyłączyli
się do G.E.A.M . dopiero po 1960 r„ działali
w ten sam sposób (Schulze-Fielitz).
Pierwsza reakcja na moje idee w środowisku
zawodowym była raczej chłodna. W Paryżu
tylko studenci pracowni Bodianskiego i Paula
Herbe poprosili mnie o wygłoszenie wykładu
na ten temat w r. 1959. Za granicą periodyk
„Architectural Design” zasygnalizował w
1959 r. (w dziewięciu wierszach) ukazanie się
mojej broszury „^architecture mobile” i to
ogłoszenie spowodowało kilka listów i pytań
o informacje, jak można uzyskać tę broszurę.
Pierwszy list pochodził od Moshe Safdiego,
wówczas jeszcze studenta, który opisał stan
moich badań w swojej pracy dyplomowej.
472
Wśród „znaczących” architektów Buckminster
Fuller i Kenzo Tange zareagowali bardzo
przychylnie (ten ostatni opublikował w Japo­
nii moje pierwsze projekty oraz główne fra­
gmenty „L'architecture mobile” , przetłumaczo­
ne na japoński w 1960 r.). Dopiero dziś, w
piętnaście lat później, mogę stwierdzić fak­
tyczny wpływ idei, których broniłem i które
rozwijałem od 1957 r. Przez te lata miałem
nieraz okazję znajdować w czasopismach ar­
chitektonicznych sporo projektów inspirowa­
nych przez idee, teorie i przykładowe projek­
ty, które ja sam publikowałem w periodykach
sprzyjających moim poszukiwaniom.
Te idee, projekty i teorie dotyczyły mieszkal­
nictwa „zadecydowanego” przez użytkownika
i związanych z tym rozwiązań technicznych,
takich jak infrastruktura techniczna „neutral­
na i niezderminowana” i przerzucanie pomo­
stów (w oryginale „enjambement” — chodzi o
wyniesienie konstrukcji ponad ziemię na pio­
nach komunikacyjnych — przyp. tłum.), póź­
niej zająłem się poszukiwaniem języka łatwo
zrozumiałego dla użytkownika, aby dać mu
możliwość podejmowania przez niego same­
go decyzji o wszyskim, co dotyczy jego otocze­
nia prywatnego lub publicznego. Proponowane
przeze mnie badania i rozwiązania wywarły
oczywiście pewien wpływ — były więc naślado­
wane — i byłbym bardzo naiwny, gdyby mnie
to oburzało. Uważałem na swój sposób za
zachęcające to, że znajdowałem w czasopis­
mach fachowych tak znaczną liczbę projektów,
których autorzy stosowali moje prace. Nie je ­
stem także zdziwiony tym, że nie miałem nigdy
okazji sam zrealizować żadnego z moich po­
mysłów. Z filozoficznym uśmiechem przyjmuję
więc, że to inni je realizują, tym bardziej że
zawsze uważałem, iż naśladownictwo lub roz­
winięcie moich prac będzie dowodem mojego
suikcesu. Ale jest coś, co mi psuje przyjem­
ność: czy naśladownictwa nie są liczniej­
sze niż rozwinięcia moich prac? Czy te roz­
winięcia natomiast nie są zbyt powierzchow­
ne? (Dziwna zbieżność: kilka miesięcy temu
otrzymałem list od Freia Otto, który zadał mi
te same pytania).
Jeśli rozważam różne projekty, które naśladują
moje prace (moje archiwa są ich pełne;
autorzy części tych projektów przysłali mi je
na znak wdzięczności, ale największa część
naśladowców przywłaszczyła sobie bez za­
strzeżeń autorstwo moich propozycji), to
sądzę, że mogę napisać, iż większość tych
projektów można zakwalifikować do kilku po­
niższych kategorii:
A. Niektóre projekty naśladują tylko formę
(pewnych proponowanych przeze mnie wy­
pełnień infrastruktury), formę, która ma sens,
gdy jest rezultatem „architektury mobilnej” , to
znaczy rezultatem zmienności rzeczywistych
preferencji rzeczywistych mieszkańców; otóż
w projektach inspirowanych przez moje przy­
kłady ta forma (która szuka upodobnienia do
kompozycji spontanicznych — rezultatów tej
zmienności) była z góry przyjęta i z góry prze­
sądzona przez autora usiłującego ją narzucić
mieszkańcowi tak, jak to robił architekt mi­
nionych wieków. Na czym więc polega ulep­
szenie?

B. Inne projekty podejmują ideę „neutralnej
infrastruktury” (więc nie ideę wypełnień), ale
od tej chwili już ograniczają z góry zmien­
ność urządzeń w infrastrukturze z powodów
estetycznych albo dla preferowania określone­
go z góry sposobu użytkowania.
C. Inne jeszcze prace są dosłownymi kopiami
moich projektów, naśladowanymi z zadziwia­
jącym brakiem wyobraźni, Jedną z cech wspól­
nych (nie usprawiedliwionych i nie dających
się usprawiedliwić) prawie wszystkich tych „in­
spirujących się” projektów jest to, że ich
architektura jest przeznaczona (na przekór
moim intencjom) wyłącznie dla ludzi zamoż­
nych i mimo faktu, że mobilność w architek­
turze jest bardziej istotna i bardziej potrzebna
mieszkańcom biednym. Fakt, że te projekty
„inspirujące się" były rozważane jako budo­
wle luksusowe,'jest prawdopodobnie tym, co
prowadzi do ich formalizmu, i tym, co oburza
mnie najbardziej.
D. Aby być bardziej optymistycznym, dorzucił­
bym do tego wyliczenia czwartą kategorię,
kategorię, która stanowi pewną nadzieję roz­
woju idei mobilności. Są to projekty tych,
którzy zamiast powierzchownych naśladow-
nictw próbują rozwinąć samą ideę architektu­
ry mobilnej. Nie myślę tu o moich przyja­
c io ła c h , jak Frei Otto czy Gunschel, kontynuu­
jących dziś rozwijanie swoich idei, idei, któ­
rych bronią od początku ruchu: nie uważam
ich za „kontynuatorów”, lecz współtowarzyszy
od początku. Ci, których projekty zaliczam do
czwartej kategorii, są młodsi ode mnie
i podjęli ideę architektury mobilnej, wnosząc
w nią swój własny wkład; kontynuując i roz­
w ijając ideę wzbogacają ją. Wymienię tu
wśród wielu innych Nicholasa Negroponte
(który interesuje się problemem wyboru do­
konanego lub możliwego do dokonania przez
użytkownika), grupę Archigram (która prowa­
dziła najbardziej zażartą kampanię przeciw
samowystarczalności zawodu architekta), Nel­
sona Santos w Brazylii (który próbuje prak­
tycznie realizować architekturę mobilną we
współpracy z mieszkańcami faweli w Rio) lub
licznych entuzjastów pneumatyków, którzy
dążą do osiągnięcia tych samych celów przy
zastosowaniu innej techniki. Ci kontynuatorzy
dodają mi otuchy, mimo iż zauważam także
innych naśladujących wyłącznie pozory, i ta
pociecha jest mi bardzo potrzebna, ponieważ
poświęciłem ponad piętnaście lat trudu w
obronie tej idei.
Podkreślam „tej idei mobilności”, a nie „mo­
jej idei”, ponieważ wiem, że myśl ta musiała
zrodzić się w tamtym okresie i jeśli nie ja
sam byłbym ją sformułował i rozwinął, zrobiłby
to ktoś inny. Ale myślę, że w takim wypadku
(gdyby ktoś inny rzucił tę myśl), uważałbym
siebie za kogoś z tej czwartej kateąorii, jed­
nego z tych, którzy wzbogacają myśli rzucone
przez innych.
Jeśli krytykuję innych, którzy kontynuują (lub
naśladują) idee, które lansowałem w cią ­
gu piętnastu lat, powinienem przeprowadzić
jednocześnie rodzaj samokrytyki. Ta samokry­
tyka jest oczywiście niekompletna; zadaje mi
się często pytanie: „Jakie są wady pana
propozycji?" - czy mógłbym odpowiedzieć
inaczej niż: „nie znam ich, gdybym je znał,
to bym ich uniknął”. Jest bowiem prawdą,
że nie znajduję prawie błędów w moich pro­
pozycjach, chociaż dziwię się, że tak wiele
czasu było mi potrzebne, żeby je zebrać (co
oznacza stwierdzenie, że były one niekomple­
tne w ciągu różnych stadiów mojej pracy).
Tłumaczę się: na początku sformułowałem za­
sadę „mobilności” i zacząłem szukać rozwią­
zań technicznych: znalazłem zasadę nie zde­
terminowanych i nie determinujących infra­
struktur; ciekawość kazała mi dowiedzieć się,
co znaczy „każde”, kiedy mówię, że w infra­
strukturze przestrzennej (czy w mieście prze­
strzennym) każde zagospodarowanie jest
możliwe. Doszedłem w ten sposób najpierw
do poszukiwania systemów aksjomatów doty­
czących zagospodarowania przestrzeni, póź­
niej do pomysłu „języka" dla projektanta-
amatora, języka dostępnego dla przeciętnego
człowieka i wreszcie w konsekwencji doszedłem
do stwierdzenia faktu rosnącej bezużyteczno-
ści zawodu architekta (w jego formie tradycyj­
nej). Moje ostatnie prace dotyczą — co jest
logiczne — wiedzy „nauczanej” (na poziomie
szkoły podstawowej i średniej), która umożli­
wia podejmowanie decyzji potrzebnych przy
zagospodarowaniu przestrzeni, decyzji, które
będzie mógł podjąć sam użytkownik. Po pięt­
nastu latach pracy za rzecz najważniejszą, ja ­
ką udało mi się stworzyć, uważam podręcznik
przeznaczony dla dzieci, w którym uczę je sa-
moprojektowania, a zarazem ośmielam do te­
go. Cały ten ustęp wydaje mi się być bardziej
rekapitulacją niż samokrytyką. W rzeczywis­
tości jest to mimo wszystko samokrytyka, po­
nieważ podkreśla słaby punkt, do którego się
przyznaję: mój rozwój z etapu na etap nie na­
stępował według zasad rozwoju logicznego.
Wydaje mi się teraz, że bardziej logiczny był­
by rozwój w innym kierunku: zacząłbym od
sformułowania generalnej teorii (aksjomaty
i zasady „mappingu”), kontynuowałbym ją
przez stworzenie podręcznika, a skończyłbym
na opracowaniu możliwych rozwiązań tech­
nicznych, rozwiązań odpowiadających warun­
kom określonym przez teorię. Nie pozostaje
mi nic innego, jak znaleźć dla siebie jakieś
wytłumaczenie: nie zawsze wpada się na po­
mysły według logicznego porządku... szczegól­
nie na terenie niezbadanym.
Ale ten błąd rozwoju miał dziwne konsekwen­
cje — tak dziwne, jak to może się tylko wyda­
wać ” i.nn.i architekci inspirowani moimi idea­
mi i moimi pracami poszli tą samą drogą nie­
logicznego rozwoju.
Jeśli mogę bronić się mówiąc, że byłem pier­
wszym, który zrobił ten charakterystyczny błąd,
i że naprawiłem go od tamtej pory, to wydaje
mi się, że ci, którzy powtarzali go po mnie,
zasługują na mniejsze pobłażanie, gdyż nie
musieli go koniecznie popełnić. Ale czy mieli
naprawdę możliwość poprawienia tego błędu?
Nie byłbym tego taki pewien, bowiem jest to
sprzeczne z całą tradycją zawodową niektórych
architektów. Ta tradycja kładła zawsze akcent
na prace najbardziej powierzchowne i najbar­
dziej spektakularne z całości prac, które nale­
żą do profesji: na „fasadę” materialną czy te­
oretyczną, na „twórczość" (słowo często uży­
wane w żargonie zawodowym), na „koordyna­
cję potrzeb” mieszkańców i na wszystkie inne
podobne^ określenia żenująco nieskromne. Ta
skłonność do powierzchowności tłumaczy wy­
starczająco fakt, że niektórzy moi koledzy ła-
twiej przyzwyczaili się do „dekoracji moBilno-
fci” i pewnej frazeologii, niż zrozumieli moją
ideę (nie mówiąc już o działaniu dla niej).
Kończąc ten bilans, czuję się trochę zrezygno­
wany, gdy sobie przypomnę, co mi powiedział
w r; Pewien bardzo sławny architekt: że
architekci zaakceptują moje idee, ale ich nie
zrozumieją. Tym architektem był Le Corbusier...
Na szcpz^ście pozostaję optymistą i ciekawi
mnie,^ jaki będzie mój następny bilans po
upływie kolejnych piętnastu lat (jeśli będę
jeszcze zdolny do napisania takiego bilansu).
Tłumaczył z francuskiego Czesław Bielecki
(Przedruk z „ Techniques & Architecture"
nr 294/1973)
473
Dzielnica
mieszkaniowa
Łazdynaj
w Wilnie

Projekt został nagrodzony w 1974 r.

Nagrodą Leninowską
Schemat planu dzielnicy Łazdynaj w Wilnie
Autorzy

aręh. W. Czekanauskas Aleja spacerowa łącząca centrum dzielnicy z centrum mikrodzielnicy

arch. W. Biełaczunas
arch. W. Bredikis
arch. G. Waluszkis
inż. A. Klejnotas
inż. W. Szylejko

Dzielnica Łazdynaj, oddzielona od istniejącej

zabudowy rzeką Neris, znajduje się w północ­
no-zachodniej części Wilna. Jest jednym z fra­
gmentów przyszłego dużego regionu miasta,
położonego na wyjątkowo malowniczym tere­
nie. Składa się z 4 mikrodzielnic, w których
zamieszka 42 000 osób.
W centrum dzielnicy usytuowano obiekty uży­
teczności publicznej, jak sklepy, kino (600
miejsc), przychodnie lekarskie itp. Poza tym
w każdej mikrodzielnicy zaprojektowano lokal­
ny zespół handlowo-usługowy.
Dzielnica połączona jest z centrum miasta ale­
ją Kosmonautów, która nigdzie nie krzyżuje
się w jednym poziomie z ulicami dzielnicy.
Mikrodzielnice powiązano obwodnicą (ul. Ar­
chitektów), od której odchodzą ulice lokalne.
Centrum dzielnicy połączono z zespołami han­
dlowo-usługowymi mikrodzielnic czterema
głównymi alejami spacerowymi, przy których
usytuowano obiekty kulturalno-oświatowe (w
tym 3 szkoły).
Zaprojektowano 5 typów mieszkań: 1-pokojo­
we (17% ), 2-pokojowe (49% ), 3-pokojowe
mniejsze (7% ), 3-pokojowe większe (22%)
i 4-pokojowe (5% ).
Elewacje domów mieszkalnych wykonano w
jasnych kolorach, cokoły mają dodatek czer­
wonawego lub szarego kamienia naturalnego.
Na obramowania loggii, okien, drzwi' wejścio­
wych użyto kolorów najbardziej jaskrawych:
żółtego, błękitnego, czerwonego, pomarańczo­
wego itp. Na balustradach loggii zastosowano
płytki ceramiczne. Niektóre ściany budynków
użyteczności publicznej są licowane czerwoną
cegłą.
Kompozycja dzielnicy Łazdynaj wyróżnia się
dobrym powiązaniem budynków z bogato
ukształtowanym terenem i starannym wykorzy­
staniem dużych obszarów istniejącej zieleni
oraz zieleni nowo projektowanej. Dzięki temu
dzielnica Łazdynaj ma swoisty, indywidualny
charakter.

474
Przychodnia lekarska

Centrum dzielnicy

Zespół garaży

475
 „ W dzisiejszych czasach r z e c z y ,które dawniej b
Miasta licznych, stały się powszechnie dostępne i tym samym nieodzowne.
Emila Aillaud Mieszkańcy miast domagają się łatwej konsumpcji, gazu, ciepłej wody,

ogrzewania. Zwykle na tym poprzestają. Powiadam — nie: zawsze

myślę o dziecku, o dzieciństwie i jego prawach do własnego intymnego

świata. Dla dzieci przede wszystkim tworzę miasta, w których nie czy­

hają na nie zasadzki, miejsca obce...”

Piotr Parandowski

Sq to słowa Emila Aillaud, jednego z najbar­

dziej niezwykłych i budzqcych kontrowersje ar­
chitektów francuskich, którego poglqdy na
równi ze śmiałymi realizacjami co jakiś czas
pomszajq opinię publicznq nie tylko w jego
kraju.
Siedemdziesięcioletni dziś artysta — żadne in­
ne określenie nie wyraża lepiej jego osobo­
wości — ma za sobq pokaźne osiqgnięcia w
dziedzinie architektury i urbanistyki. Rozpoczqł
prace tuż po I wojnie światowej jako kreślarz
w jednym z biur paryskich, by następnie dać
się poznać jako autor dworca Versailles-Chan-
tier i budynku Ministerstwa Marynarki Handlo­
wej, obu utrzymanych w dość tradycyjnym,
„wiedeńskim” — jak sam to określa — stylu. Po
wojnie projektuje szereg zakładów przemysło­
wych, m. in. w Mozeli i Lotaryngii. Jest to we
Francji okres dużego rozmachu budownictwa
mieszkaniowego, a wraz z nim triumfuję kon­
cepcje wielkich zespołów mieszkaniowych Le
Corbusiera. O ile jego własne dzieła, choć
wy pływa jqce z nieco utopijnej wizji doskonałe­
go osiedla-kolektywu, zdały egzamin, o tyle
naśladowcy potrafili je tylko zwulgaryzować.
Corbusierowskę „maszynę do mieszkania” ,
przeznaczonę dla kilkudziesięciu rodzin, prze­
kształcono z biegiem czasu w monstrualne bu­
dynki z tysięcami lokatorów. Jak w wielu dzie­
dzinach francuskiej kultury, tak i tu następił
kryzys akademizmu. Jednym z tych, którzy po­
trafili wyzwolić się z owego martwego nurtu,
był właśnie Aillaud. Dziś przyznaje on, że bodź­
cem dla nowych poszukiwań był dlań przykład
architektury skandynawskiej, nie tylko wolnej
od sztywnych reguł i kulturowych uprzedzeń,
lecz nade wszystko funkcjonalnej. Od tej pory
Aillaud poświęca się bez reszty urbanistyce
w pełnym tego słowa znaczeniu, budujęc mias­
ta i osiedla i odrzucajęc, z charakterystycznę
dla niego stanowczościę, propozycje projekto­
wania willi dla zamożnych klientów. Obecnie
rozgłos zawdzięcza głównie projektom dla pa­
ryskiej dzielnicy La Defance oraz zrealizowa­
nemu przy współpracy z polskim architektem,
Krzysztofem Lukasiewiczem, osiedlu Grandę
Borne. Powstało ono przed dwoma laty w oko­
licy Paryża w najbliższym sęsiedztwie terenu,
na którym ożyje wkrótce miasto Evry (w 1985 r.
ma ono liczyć 500 000 mieszkańców). Grandę
Borne liczy obecnie 15 000 mieszkańców i na­
leży do najdziwniejszych „miast” w Europie.
Na skutek braku wewnętrznej sieci komunika­
cyjnej odcięte jest praktycznie od świata. Mias­
to bez kin, lokali rozrywkowych — ma jeden
urzqd pocztowy, 4 budki telefoniczne i kiosk
z papierosami. Ludność jest tak uboga*, że
otwarto zaledwie połowę zaprojektowanych
sklepów. Wszyscy czekajg z niecierpliwościę
na potężne Evry...

476
Mury kształtują psychikę
W urbanistycznym planie Grandę Borne domi­
nuję krzywizny. Uliczki i place łqczq się ze so­
bą falistq linia, wzdłuż której ustawione sq
różnokolorowe domy o zaokrqglonych, ażuro­
wych murach i fasadach o niezliczonej ilości
okien. Na niektórych placach (jest ich w Gram-
de Borne 20) bruk uformowany jest w niewiel­
kie wzniesienia, jakby wydmy, z których wyras-
tajq niezwykłe, lalkowate „pomniki". Biednym
poczciwcom z Grandę Borne zaofiarowano
wspaniałe mozaiki wyobrażajęce Rimbauda
i Kafkę. „Oczywiście zdaję sobie sprawę, że
dorośli z Grandę Borne żałujq nieraz, iż nie
dane im było mieszkać w normalnym mieście.
Dziwność miejsca wytrqca ich z równowagi,
może nawet niekiedy gorszy. Czymże jest dla
nich ogromna para kamiennych gołębi, poe­
maty na obeliskach! Cóż z tego, skoro jest to
miasto dla dziecka". Ten motyw, w którym
nietrudno wyczuć, jeśli nie lekceważenie, to
nonszalancję wobec dorosłych, powtarza się
często w wypowiedziach Aillaud. Sympatia dla
małego dziecka czyni go obojętnym nawet na
sprawy szesnastolatków, którym nie stworzył
w Grandę Borne ani jednego klubu czy miej­
sca spotkań. Niewgtpliwie pragnqł stworzyć
warunki szczególnie sprzyjajgce dziecięcej kon­
templacji, jedynq w swoim rodzaju okazję do
niczym nie skrępowanej samotności, w której
dziecko — ten „prawdziwy" człowiek — może
być szczęśliwe. Nie w hałaśliwej gromadzie
ogrodu jordanowskiego, ale właśnie na pus­
tym otwartym placu może dziecko rozwinqć
własng inwencję w zabawie, bqdi też, sponta­
nicznie, z własnego wyboru, przyłqczyć się do
innych.
Trudno oprzeć się myśli, że jest to eksperyment,
chociaż miasto istnieje już od kilkunastu mie­
sięcy. Być może nawet eksperyment ryzykowny.
Mali mieszkańcy osiedla sq powściqgliwi w
swym entuzjazmie. Na jedno z pytań ankiety,
które brzmiało: „czy Twoje miasto jest pię­
kne?" — kilkuletnia dziewczynka odpowiedziała
prosto: „Ależ skqd, tu domy sq takie kolorowe,
zielone, czerwone...” O wiele bardziej charak­
terystyczne były rysunki dzieci, którym zadano
temat: „Twoje miasto". Niemal wszystkie przed-
477

stawiały obraz typowego miasta pełnego sa ­
mochodów i anten telewizyjnych. Wspomnienie
poprzedniego miejsca było silniejsze niż na
wpół bajeczny świat pana Aillaud. Dzieci nie
zdążyły się przystosować do Grandę Borne.
Zapewne w tym fakcie — na zasadzie parado­
ksu — tkwi największa siła idei francuskiego
architekta, który w nadmiernej skłonności do
przystosowania, podporządkowania jednostki
zachowaniom ogółu upatruje jedno z najwię­
kszych zagrożeń społecznych. Jako urbanista
dostrzega te tendencje w kształcie ulic i do­
mów przeciętnych, monotonnych miast. Jeśli
istotnie mury mają wpływ na psychikę ludzi,
to dzieci z Grandę Borne, być może, za kilka­
naście lat różnić się będą od swych rówieśni­
ków wychowanych w innych osiedlach francus­
kich. Aillaud wyraża swą nadzieję w lapidarny
sposób: „Nie jest istotne, jacy będą; ważne,
by każde z nich było odrębne, niepodobne do
innych” .
Nanterre
Aillaud ma więcej przeciwników niż zwolenni­
ków. Wielu zapewne urzekają jego pełne fan­
tazji idee, drażni jednak śmiałość, z jaką wcie­
la je w życie. Istotnie, przewyższa on w tej mie­
rze znacznie wielu wizjonerów, jak choćby
amerykańskiego architekta Soleriego, który
buduje niesłychane modele miast przyszłości,
nie ponosząc jednak tego ryzyka, jakie stwarza
bezpośrednie zetknięcie się z doświadczeniem
mieszkańców. Soleri buduje już wprawdzie coś
w rodzaju atrapy przyszłego miasta, lecz do
zamieszkania w. nim zaprasza świadomych
eksperymentu ochotników. Różnica między nimi
polega też zapewne na tym, że Soleri pokłada
zaufanie głównie w technologii i jej niema!
nieograniczonych możliwościach, podczas gdy
odpowiedzialność za realizację miasta Aillaud
spoczywa od początku do końca na jego zna­
jomości psychiki ludzkiej. Oczywiście naiwno­
ścią byłoby sądzić, że ogromne możliwości te­
chniczne nie odgrywają tu roli. W przeszłości,
z wyjątkiem obozów rzymskich i niektórych
miast egipskich, nie wznoszono miast ex nihilo,
zakomponowanych w całości i zdolnych od ra­
zu służyć tysiącom mieszkańców. Miasta for­
mowały się przez setki lat, podlegając żywio­
łom przyrody i historii. Co więcej, proces ten
w zasadniczy sposób wpłynął na tradycję bu­
dowy miast i dziś, chociaż jesteśmy w stanie
zrealizować niemal każdy projekt, nieuchronnie
korzystamy z tej tradycji. Mechanizm ten poj­
muje Aillaud z właściwą mu skłonnością do
poetyckiego ujęcia: „Tworząc całkowicie ory­
ginalną konstrukcję czy nowe miasto, mimo­
wolnie sięgamy do wzorów z przeszłości. Sam
nie czynię tego nigdy w sposób dosłowny, ale
raczej metaforycznie, niemal irracjonalnie” .
W tym miejscu nieco uwagi należy poświęcić
oryginalnym projektom dwu całkowicie różnych
„miast” twórcy Grandę Borne. Aillaud zapo­
wiada, że w miejscowości Nanterre pragnie
zbudować osiedle wieżowców. Wysokie,
100-metrowe domy w bardzo gęstej zabudowie,
250 mieszkań na hektar, stanowić będą samo­
wystarczalny ośrodek miejski. Czyżby rażący
brak konsekwencji? Ten sam człowiek, który
z pasją przeciwstawiał się gęstym aglomera­
cjom mieszkaniowym, projektuje — jakby na
ironię — dzielnicę drapaczy chmur, będących
symbolem wyobcowania człowieka XX wieku.
Otóż artysta zapewnia, że jego domy, podobnie
jak te z Grandę Borne, będą miały piany o
skomplikowanych krzywiznach, mury o bogatym
wystroju z różnobarwnego szkła, co sprawi, że
smukłe bryły wieżowców o iluzorycznych pro­
porcjach będą jakby nieuchwytne dla oka
i tym samym pozbawione właściwej im agre­
sywności. Wgskość budynków stworzy możli­
wość zaplanowania zaledwie paru mieszkań
na każdej kondygnacji. Interesujące jest roz­
wiązanie samych wnętrz, gdzie pokoje uszere­
gowane będą w kształcie litery L, tak aby z
każdego widać było pozostałe pomieszczenia.
Troskę o zachowanie intymnego, a jednocześ­
nie radosnego nastroju widać w takich szcze­
gółach jak kształt okien, które mają być okrą­
głe, prostokątne, lub w formie liścia.
s
Ruch kołowy w Nanterre ma być w całości spro­
wadzony pod ziemię, dzięki czemu przestrzeń
między domami da się wykorzystać niemal wy­
łącznie jako miejsce rekreacji i wypoczynku.
I tu może najbardziej zaskakujący element w
„programie" Aillaud. Wolny teren wypełnią
przejścia, aleje, zaułki wymodelowane w be­
tonie i cegle —wszystko to niejako w zastęp­
stwie ogródków i skwerów. W tym kamiennym
pejzażu tkwić będą pojedyncze drzewa, któ­
rych liczba odpowiadać będzie, liczbie miesz­
kań w Nanterre. Każda rodzina pielęgnować
będzie swoje drzewo. Wkomponowywanie roz­
ległych trawników i klombów w tkankę miej­
ską uważa za rodzaj manii bądź przesądu za­
korzenionego we współczesnej urbanistyce.
Można by powiedzieć nawet w ięcej: jest to
dla niego grzech, który popełnia się wobec
szlachetnej, czystej idei miasta. O ile w G ran­
dę Borne brak gazonów tłumaczy on potrzebą
nieograniczonej swobody ruchu, którą miasto
gwarantować musi zarówno dorosłym, jak
i dzieciom, o tyle w przypadku Nanterre czy In­
nego projektu w Chanteloup-les Vignes cho­
dzi mu o zachowanie absolutnie praktycznego
charakteru miasta. Chanteloup ma być reali­
zacją koncepcji miasta-apartamentu. Place o
rozmaitych kształtach i funkcjach mają speł­
niać podobną rolę, jaką spełniają pokoje i po­
mieszczenia, z których każde ma inne przezna­
czenie. Każdy fragment powierzchni ma być
wykorzystany do konkretnego celu, jakiego nie
spełnia, zdaniem Aillaud, bezużyteczny skwer.
Jeśli chodzi o przyrodę, to zdaje się, że jedy­
nie powietrze i niebo będą mieć prawa miej­
skie. Wykluczone zostaną prywatne samocho­
dy, a ich hałas zastąpi zgiełk codziennych
ludzkich rozmów, kłótni, odgłosów robót ulicz­
nych i miejskiej komunikacji. Człowiek żyjący
w mieście, dorosły i dziecko, potrzebuje w
większym stopniu niż ciszy właśnie owego gwa­
ru z zewnątrz, nieustannej pewności, że wokół
toczy się normalne życie. Sztucznie stworzo­
na cisza sprawia, że nieznośny staje się płacz
własnego dziecka. Zapewne więcej można po­
wiedzieć o nie napisanej książce niż o nie
zbudowanym mieście, którego sens realizuje
się z biegiem czasu. Grandę Borne wegetuje
dziś jako jedno z wielu dalekich przedmieść
Paryża; o Nanterre i Chanteloup wypowiada
się Aillaud nadzwyczaj oszczędnie. To, co rysu­
je się najwyraźniej, to droga poszukiwań, prób,
pozornie sprzecznych ze sobą, a jednak krą­
żących nieustannie wokół jednego problemu:
ochrony jednostki, pojedynczego człowieka
przed utratą własnej osobowości. Nie ma środ­
ków, których nie byłoby warto na ten cel poś­
więcić. Aillaud jest jednym z tych, którzy mają
odwagę podjąć ryzyko kompletnej porażki.
Niewiele jest takich dziedzin, gdzie tak łatwo
o nią jak właśnie w urbanistyce. Miasto, nie­
mal ex definitione, jest kompromisem. W przy­
padku bezkompromisowego twórcy, jak Emile
Aillaud, możliwe jest tylko jedno wyjście: po­
zostać wiernym własnym ideom.*
* W Grandę Borne brak miejsc pracy -» przyp. red.
Grandę Borne. Ilustracje przedrukowano z na­
stępujących czasopism. Fot. ,,L'crchitecture
d'auiourd'hui” 144/1969, „ Baumeister” 5/1973,
„ Urbanisme" 139/1973
S? J 8

—™ ^ ™ ~

' ;•'.-V'' -•.*.’'

■
.

479
Nagrody Ministra
Budownictwa i Przemysłu
Materiałów Budowlanych w 1974 r.
przyznane w 1974 r. za wybitne osiągnięcia w pro­
jektowaniu w dziedzinie budownictwa i architektury

NAGRODY I STOPNIA
w dziale budownictwa ogólnego

• za zrealizowany projekt hali sportowo-widowiskowej OLIVIA w Gdań

sku

zespół autorski w składzie:

Maciej Gintowt, Maciej Krasiński, Stanisław Kuś, Jan Koca, Mieczy­
sław Wolski, Kazimierz Bronowski, Michał Jasiński, Stanisław Piekar­
ski, Mieczysław Wierzbowski, Tadeusz Cieśliński, Michał Bald, Ro­
muald Wilczyński

projekt wykonano w Centralnym Ośrodku Badawczo-Projektowym Budow­

nictwa Przemysłowego BISTYP w Warszawie (,,Architektura” nr 3/1974)

w dziale budownictwa przemysłowego

• za zrealizowany projekt przędzalni czesankowej anilany POLANU

w Łodzi

zespół autorski w składzie:

Tadeusz Terebiński (generalny projektant), Zdzisław Ślusarski (tech­
nologia przędzalni), Waldemar Łucki (architektura), Witold Strze­
miński (konstrukcje budowlane), Jerzy Zawadzki (instalacje elektrycz­
ne), Stanisław Kaczorowski (zagadnienia energetyczne), Jerzy Ku-
rzyp (zagadnienia ekonomiczne), W acław Włodarczyk (technologia
wykurczalni), Bogusław Rżanek (technologia farbiarni), Józef Mosz­
czyński (transport i urządzenia mechaniczne), Tadeusz Czekański
(aranżacja wnętrz), Zygmunt Gajda (klimatyzacja i wentylacja), Pa­
weł Skupiński (instalacje wod.-kan.)

projekt wykonano w Biurze Studiów i Projektów Przemysłu Włókiennicze­

go w Łodzi

w dziale budowli inżynierskich

• za projekt i budowę masztu radiowego RCN o wysokości 646 m w Kon­

stantynowie

zespół w składzie:
Jan Polalk, Andrzej Szepczyński, Stefan Barabach, Józef Pyster, An­
drzej Uniejewski, Jan Jasiulek, Franciszek Domardzki, Adam Brzeziń­
ski, Wiktor Skupik, Andrzej Kopeć *

projekt wykonano w Biurze Projektów Konstrukcji Metalowych i Urządzeń

Przemysłowych MOSTOSTAL-ZABRZE

budowę przeprowadziło Śląskie Przedsiębiorstwo Konstrukcji Stalowych

i Urządzeń Przemysłowych MOSTOSTAL-ZABRZE

480
© za projekty obiektów inżynierskich na Trasie Mostowej Łazienkowskiej
w Warszawie, w szczególności mostu przez Wisłę i kładki łukowej na
przedłużeniu ulicy Jazdów

zespół autorski mostu przez W isłę:

Jerzy Mazur, Józef Miturski, Marian Smolarczyk, Andrzej Bieliński,

Czesław Szkudlarek, Andrzej Buchner, Stanisław Marzyński, Stanisław
Niewiadomski, Henryk Czudek, Tadeusz Paszkowski, Danuta Ruszczyń-
ska, Jerzy Mąkosa

zespół autorski kładki łukowej na przedłużeniu ulicy Jazdów:

Witold Witkowski, Kazimierz Cywiński, Stanisław Tucholski, Michał

Kaczorowski, Alicja Palmowska

autorzy pozostałych obiektów na Trasie:

Roman Barszcz, Stanisław Błażejczyk, Marian Bogacki, Adam Brzo-

stowiecki, Lech Gruszczyński, Jan Knothe, Janusz Kucharczyk, Marek
Łałowski, Janusz Majerowicz, Andrzej Rajkowski, Stanisław Szyma­
niak, Jerzy Umański, Wiesław Waniak (,,Architektura" nr 6/1974)

w dziale organizacji budowy

® za nowe metody organizacji i technologii budowy zastosowane przy

realizacji elektrowni w Kozienicach w latach 1970—1974 zespół autorski

w składzie:
Józef Zieliński, Adam Biały, Tadeusz Zborowski, Damazy Laudyn, Ze­
non Kaźmierczak, Andrzej Nowacki, Stanisław Kominek, Euzebiusz Ty-
mes, Andrzej Bartoszewicz, Franciszek Cieciora, Witold Staniszkis, Je­
rzy Gontarczyk

budowę przeprowadziło Warszawskie Przedsiębiorstwo Budowy Elektrowni

i Przemysłu BETON-STAL (Generalny Realizator Inwestycji) przy współu­
dziale jednostek organizacyjnych Zjednoczenia Przedsiębiorstw Budowy
Elektrowni i Przemysłu oraz Zjednoczenia Energetyki

® za zastosowanie technologii wielkopłytowej i organizację budowy ho­

telu POLONEZ w Poznaniu, ze znacznym skróceniem cyklu realizacyjne­
go

zespół projektowy:
Janusz Flieger, Janusz Lenartowicz, Jerzy Liśniewicz, Józef Maciejewski,
Leszek Marchwicki, Czesław Nawrocki, Stefan Zieleśkiewicz

zespół generalnego realizatora;

Alojzy Adamski, Jerzy Brązert, Bartłomiej Głowacki, Alfred Hofman,
Bonifacy Jankojć, Czesław Karolewski, Florian Klaus, Feliks Nogala,
Wojciech Siwa, Ewa Stankowska, Bogdan Szlifirczyk, Stanisław Wiciak,
Włodzimierz Wróblewski

projekt wykonano w Zakładzie Projektowania INWESTPROJEKT w Pozna­

niu przy udziale współprojektantów z czterech innych jednostek organi­
zacyjnych,

budowę przeprowadziło Poznańskie Przedsiębiorstwo Budowlane nr 3

(Generalny Realizator Inwestycji), koordynując pracę 30 przedsiębiorstw
specjalistycznych

481
NAGRODY II STOPNIA

w dziale budownictwa ogólnego

• za zrealizowany projekt Domu Technika w Gdańsku, ze szczególnym

wyróżnieniem architektury wnętrz
zespół autorski w składzie:
Szczepan Baum, Danuta Olędzka, Łucja Bała, Jacek Zembrzuski,
Jerzy Wojsławski, Wiesław Kobyliński, Ewa Szyszko, Jerzy Szyszko
projekt wykonano w Biurze Projektowo-Badawczym Budownictwa Ogól­
nego MIASTOPROJEKT - Gdańsk (s. 488)

• za zrealizowany projekt Ośrodka Obliczeniowego ZETO przy al. N ie­

podległości w Warszawie
zespół autorski w składzie:
Główny projektant i autor koncepcji — Halina Skibniewska
Projekt architektoniczny — Halina Skibniewska
przy współpracy Alicji Lewandowskiej
Projekt wnętrz — Ewa Majewska, Halina Skibniewska
Projekt konstrukcji — Tadeusz Perzyński
Projekt klimatyzacji — Tadeusz Kołodziejek
Opracowanie stolarki - Edmund Fetting
projekt został wykonany w Zakładzie Projektowania Kombinatu Budow­
nictwa Miejskiego Warszawa Śródmieście - Pracownia Projektowa nr 2

® za zrealizowany projekt dworca PKS i tunelu pod torami w Gdańsku

zespół autorski w składzie:

Bernard Cofta, Wiesław Pławiński, Andrzej Ulasiński, Jan Szuca

projekt wykonano w Biurze Projektów Kolejowych w Gdańsku (s. 492)

482
 w dziale budownictwa przemysłowego

• za zrealizowany projekt Zakładów Sprzętu Motoryzacyjnego POLMO

w Praszce koło Wielunia

zespół autorski w składzie:

Jan Sobczak (generalny projektant), Krystyna Lachert (główny archi­
tekt zakładu), Krzysztof Olak (konstruktor), Jan Augustyn (konstruk­
tor), Wiesław Dutkiewicz (konstruktor), Jan Około-Kułak (architekt
wnętrz), Marek Leykam (główny specjalista), Leszek Duda (kierownik
Działu Bud.)» Jerzy Stępień (zagadnienia wod.-sanit.), Jan Krysiak
(zagadnienia cieplno-went.), Antoni Leszczyński (zagadnienia inst.
przem.), Jerzy Stachowski (zagadnienia el.-energ.), Ryszard Kanaffa
(zagadnienia el.-energ.)

projekt wykonano w Biurze Projektowo-Technologicznym Przemysłu Mo­

toryzacyjnego MOTOPROJEKT w Warszawie

9 za zrealizowany projekt Zakładów Przemysłu Dziewiarskiego „Jarlan"

w Jarosławiu

zespół autorski w składzie:

Czesław Szarejko (generalny projektant), Alicja Dobrzańska (urbani­
styka i architektura), Zbigniew Dytkowski (konstrukcja), Marian Ko-
łodziński (technologia produkcji), Zbigniew Bystry (technologia pro­
dukcji), "Stefan Przybylski (efektywność inwestycji), Tadeusz Wasiak
(klimatyzacja i instalacja c.o.), Henryk Pęczek (instalacje wod.-kan.),
Mirosław Piotrowski (instalacje elektryczne), Leon Janio (urządzenia
energetyczne cieplne), Julian Włodarczyk (ślusarka aluminiowa), Ta­
deusz Czekański (architektura wnętrz), Anna Filipowicz (konstrukcja),
Bohdan Bartniak (technologia produkcji), Alicja Krystkowiaik (urbani­
styka i architektura), Jan Wysocki (gospodarka warsztatowa)

projekt wykonano w Biurze Studiów i Projektów Przemysłu Włókienni­

czego w Lodzi

• za zrealizowany projekt cukrowni XANTH! w Grecji

zespół autorski w składzie:

Zbigniew Śliwiński, Zbigniew Wasiukiewicz, Jan Gliński, Janusz Przy-
chocki, Aleksander Włodarz, Tadeusz Fedorczuk

projekt wykonano w Centralnym Ośrodku Badawczo-Projektowym Bu­

downictwa Przemysłowego BISTYP w Warszawie

483
I
 w dziale budownictwa wiejskiego

• za twórcze wdrożenie systemu konstrukcyjno-montażowego FERMBET,

sprawdzonego w zrealizowanych projektach żelbetowych prefabrykowa­
nych budynków inwentarskich

zespół autorski w składzie:

Marek Kownacki, Jerzy Woliński, Wincenty Zaleski, Kazimierz Kuni-
kowski, Henryk Welsberg, Bogdan Bartoszewski, Michał Myszkowski,
Jerzy Żak, Bogdan Bednarek, Zbigniew Dutkiewicz

temat został opracowany w Centralnym Ośrodku Badawczo-Rozwojo­

wym Budownictwa Rolniczego BISPROL w Warszawie przy współpracy
Wojewódzkiego Biura Projektów Budownictwa Wiejskiego w Toruniu

w dziale budowli inżynierskich

© za zrealizowany projekt mostu drogowego przez Wisłę w Kieżmarku

zespół autorski w składzie:

Zdzisław Bednarek, Jan Kaznowski, Tadeusz Klocek, Jan Kowalczyk,
Tadeusz Król, Eugeniusz Łoboda, Lucjan Malinowski, Jerzy Mieszczuk,
Leon Mitraszewski, Franciszek Szatkowski, Tadeusz Zarzecki
projekt wykonano w Gdańskim Biurze Projektów Dróg i Mostów w G dań­
sku

• za zrealizowany projekt zbiornika o pojemności 50 000 m3 z dachem

pływającym dla rafinerii w Gdańsku

zespół autorski w składzie:

Gerard Błaszczak, Janusz Kielawa, Marek Gołębiowski
konsultanci:
Jerzy Faliński, Stanisław Kołodziejski, Marek Janas, Zbigniew Ba­
czyński

projekt wykonano w Biurze Projektów CPN NAFTOPROJEKT w Warszawie

w dziale organizacji budowy

• za projekt i budowę trasy E-8 na odcinku Poznań-Września, jako

przykład sprawnie przeprowadzonej modernizacji

zespół autorski w składzie

Barbara Zielaskowska, Janusz Szostak, Andrzej Falkowski
z Wojewódzkiego Zarządu Dróg i Ulic w Poznaniu
Andrzej Patalas, Roman Kaczmarek, Henryk Stanisławski
z Wojewódzkiego Zarządu Dróg Publicznych w Poznaniu
Bogumił Wołowczyk, Antoni Woźniak, Stefan Kliśko, Bolesław Stęp-
czak, Franciszek Tomczak
z Zarządu Dróg, Mostów i Zieleni w Poznaniu
NAGRODY III STOPNIA

w dziale budownictwa ogólnego

9 za zrealizowany projekt Obserwatorium Astronomicznego w Ostrowiku

autor projektu
Piotr Zajlich

projekt wykonano w Biurze Projektów Budownictwa Ogólnego w W ar­

szawie („Architektura" nr 3/1974)

9 za zrealizowany projekt Domu Handlowego PSS pn. CENTRAL w Łodzi

zespół autorski w składzie:

Maciej Gintowt, Maciej Krasiński, Józef Sieczkowski, Cezary Frączek,
Zygmunt Zagórski, Anna Bogusz, Michał Jasiński, Stanisław Piekarski,
Irena Werakso, Janusz Strzyżewski

projekt wykonano w Centralnym Ośrodku Badawczo-Projektowym Bu­

downictwa Przemysłowego BISTYP w Warszawie

9 za zrealizowany projekt Pawilonu Obsługi Wystawców na Międzyna­

rodowych Targach Poznańskich

zespół autorski w składzie:

Henryk Jarosz, Bolesław Szmidt, Mieczysław Hellwig, Bogusław Sło-
necki, Józef Pochroń, Lech Marchwicki

projekt wykonano w Biurze Projektowo-Badawczym Budownictwa Ogól­

nego MIASTOPROJEKT - Poznań

Poza tym minister budownictwa i przemysłu materiałów budowlanych

przyznał:

9 2 nagrody za prace o podstawowym znaczeniu dla organizacji pro­

cesu inwestycyjnego 9 6 nagród za prace teoretyczne przydatne dla
projektowania i realizacji budownictwa • 1 nagrodę w dziale instalacji
sanitarnych i ciepłowniczych ® 2 nagrody w dziale instalacji elektro­
energetycznych 9 7 nagród za wybitne osiągnięcia w projektowaniu,
prototypowaniu i produkcji w dziedzinie przemysłu materiałów budo­
wlanych.

Razem — 38 nagród, w tym 8 nagród I stopnia, 19 nagród II stopnia

i 11 nagród III stopnia. Wręczał je minister Alojzy Karkoszka w dniu
4 lipca 1974 r. w Sali Kolumnowej Rady Ministrów w Warszawie.

A u t o r z y zd jęć: S . B a rtm a ń ski, A. Jeleński, R. K a lb a rczy k, P, Łucenko,

,
A. O rliń ski C A F

485
 Fot. T. S u w a r t

Autorzy Projekt koncepcyjny Domu Technika w G dań­

sku wraz z koncepcją przestrzennego zagospo­
arch. Szczepan Baum, gł. projektant
Dom arch. Danuta Olędzka
darowania tzw. pl. Heweliusza był w 1965 r.
przedmiotem zamkniętego konkursu SARP nr
378. I nagrodę uzyskał zespół: architekci Szcze­
Technika pan Baum, Zbigniew Budzyński, Danuta
Olędzka. Konstrukcję konsultował Włodzimierz
w Gdańsku Konstrukcja Warszawski. W opracowaniach realizacyjnych
projekt ten - wskutek wprowadzonych przez
inż. Łucja Bałowa
inwestora zmian w programie — uległ gruntow­
inż. Jacek Zembrzuski
Szczepan Baum nym zmianom. Zachowano jednak dążenie do
harmonijnego powiązania Domu Technika z
zabytkowym otoczeniem oraz do nadania
obiektowi charakteru integrującego różne fun­
Nagroda II stopnia - 1974 Instalacje elektryczne kcje Indywidualnego i zbiorowego użytkowa­
tech. Jerzy Woj sławski nia. Utrzymano również zasadę traktowania
Ministra Budownictwa
Wnętrza projektowali architekci Szczepan elementów plastycznych jako naturalnego
i Przemysłu Baum i Danuta Olędzka (sala widowiskowa, wzbogacenia struktury budowlanej.
Materiałów Budowlanych sale szkoleniowe, halle główne) oraz artyści Wydaje się, że tak pojęta wszechstronna i or­
plastycy Wiesław Kobyliński (część administra­ ganiczna współzależność architektury i pla­
cyjna, biblioteka), Ewa Szyszko i Jerzy Szyszko styki sprawdziła się, zwłaszcza jeśli chodzi o
(część gastronomiczna i klubowa) zastosowanie surowego tworzywa ceramiczne­
go i drewna. Znalazło to potwierdzenie na pa­
ryskiej wystawie „Le Mur Vivant" (6.V.—9.VI.
74), na której eksponowane fragmenty wnętrz
Domu Technika spotkały się z dużym zaintere­
Autorami elementów plastycznych sq artyści sowaniem. Również na międzynarodowym ple­
plastycy Andrzej Trzaska (ściany ceramiczne), nerze w Kadynach pod hasłem „Ceramika dla
Józef Konieczny (ceramika na zakończeniu architektury" Dom Technika był wymieniony
schodów), Jerzy Zabłocki (kurtyna), Janina Pa­ jako dobry przykład współpracy architekta
li ńs^ka (mozaika w barze). i plastyka.
Dom Technika jest typowym przykładem wie­
lofunkcyjnego obiektu o charakterze kultural-
no-szkoleniowym i administracyjno-usługowym.
Projekt opracowano w BPBBO „Miastopro- Można w uproszczeniu powiedzieć, że jest to
jekt” — Gdańsk, wnętrza i elementy plastyczne dom kultury dla określonego środowiska inte­
w Pracowni Sztuk Plastycznych w Gdańsku. ligencji technicznej.
Powierzchnia użytkowa 7094 m2 Koncepcja funkcjonalna polega na zgrupowa­
Powierzchnia zabudowy 2466 m2 niu różnych działów w poziome układy, kon­
S, Baum D. O lęd zka Kubatura 33460 m3 dygnacjami związanymi otwartym, wielkoprze-

486
II piętro

Fot. T. S u w a r i

48 7

strzennym hallem. Uwzględniono przy tym, że
duży ruch na dolnych kondygnacjach stopnio­
wo maleje na górnych. W zwartej, prostoką­
tnej bryle ukształtowanej na siatce modular­
nej 3 m, zaprojektowano następujące zespoły
funkcjonalne:
© dział klubowo-wypoczynkowy
bar na 100 miejsc z zapleczem (parter) połą­
czony bezpośrednio schodami z kawiarnią na
70 miejsc i pokojami klubowymi (I piętro);
© dział biurowo-administracyjny
pomieszczenia administracji budynku (parter),
gabinety i sekretariat główny OW NOT (I pię­
tro), sekretariaty poszczególnych stowarzyszeń
(III piętro);
G ł ó w n y h a l l . F o t . T. S u w a r t
488
® zespół konferencyjno-widowiskowy
sala wielofunkcyjna na 400-600 miejsc (I—III
piętro), estrada z zapleczem (I piętro), sala
odczytowa na 100—150 miejsc łączona z salą
wielofunkcyjną (II piętro), pomieszczenia kino­
techniczne i kabiny tłumaczy (III piętro);
© dział szkoleniowo-dydaktyczny
czytelnia z biblioteką na 40 000 tomów (par­
ter), sale i pokoje dla celów szkoleniowych
oraz pomieszczenia Klubu Racjonalizacji (II
piętro);
© dział Młodego Technika
sale wykładowe i zajęć praktycznych z doda­
tkowym, oddzielnym wejściem (parter);
*
© dział pomieszczeń gospodarczych
powielarnia, introligatornia, archiwa, miesz­
kania służbowe itp.;
© księgarnia techniczna „Domu Książki"
(parter i podziemie) jako zespół pomieszczeń
niezależnych, dostępna z głównego hallu i ma­
jąca odrębne wejście.
Konstrukcja: szkielet prefabrykowany, stropy
prefabrykowane typu „Ackerman” z gazo-
betonu i z cegły. Sala przekryta więzarami
stalowymi o rozpiętości 21,00 m.
W opublikowanym omówieniu Nagród Mini­
stra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Bu-
W n ętrza sali w ie lo fu n k c y jn e j,
sta u ra cji. Fot. A. O rliń ski
dowlanych podkreślono, że „rozwiązanie pro­
jektowe Domu Technika w Gdańsku jest in­
teresującym przykładem trafnego doboru ma­
teriałów budowlanych i umiejętnego wydoby­
cia ich plastycznej możliwości. Zastosowanie
na elewacji surowego betonu oraz licówki z
czerwonej cegły dobrze komponuje się z ko­
lorytem zabytkowej architektury, a forma de­
talu wprowadza specyficzną plastykę światło­
cienia. Całość w sposób przekonywający po­
kazuje, że poszukiwanie bogactwa plastyczne­
go w najprostszych materiałach daje najlepsze
efekty. Ogólny układ oraz rozwiązania prze­
strzenne poszczególnych wnętrz upoważniają
do wyróżnienia „architektury wnętrz” . Na
przykład przestrzenność hallu z jednokierunko­
k a w ia rn i i re­
wymi schodami, prowadzącymi przez wszystkie Ś c ia n a ce ra m iczn a w głów n ym hallu
kondygnacje, jest twórczym rozwiązaniem ar- F o t . T. S u w a r t
chitektoniczno-przestrzennym. Podobnie na
specjalne wyróżnienie zasługuje amfiteatralna
sala zebrań, o specyficznym „klim acie” . We
wszystkich wnętrzach materiały wykończeniowe
zostały bardzo dobrze zestawione. Na uwagę
zasługuje, poza dobrym i starannie wykona­
nym detalem stolarki, zastosowanie okładzin
ceramicznych, prostych w formie i dobrych w
kolorycie. Obiekt jest bardzo dobrze rozwią­
zany pod względem funkcjonalnym i prze­
strzennym, a także budowlanym, materiałowym
i plastycznym. Spełnia on bardzo dobrze swo­
ją rolę społeczną, przyciągając do środka i
zachęcając użytkowników do pobytu we­
wnątrz” .
489
Dworzec
PKS
w Gdańsku

Nagroda II stopnia - 1974

Ministra Budownictwa B. Cofto W. P ła w iń sk i J. Szuca

i Przemysłu
Materiałów Budowlanych
Projekt opracowano na podstawie następują­
cych założeń:
Autor program na 1975 r.
arch. Bernard Cofta
- 16 500 podróżnych odjeżdżających w ciągu
doby (1800 w godzinie szczytu)
Konstrukcja tunelu — 45 autobusów odjeżdżających w godzinie
inż. Wiesław Pławiński szczytu;
inż. Andrzej Ulasiński program docelowy
- 27 000 podróżnych odjeżdżających w ciągu
Konstrukcja dworca doby (3200 w godzinie szczytu),
inż. Jan Szuca — 80 autobusów odjeżdżających w godzinie
szczytu;
Projekt wykonano w latach 1968-69 w Biurze przepustowość tunelu — 75 000 osób w ciągu
Projektów Kolejowych w Gdańsku doby (13 500 w godzinie szczytu)
Lokalizacja dworca autobusowego u stóp Góry
Gradowej za torami kolejowymi wymagała bu­ Dworzec autobusowy
dowy tunelu zapewniającego pasażerom PKS
bezpośrednie i szybkie połączenie z dworcem W I etapie wybudowano budynek dworca od
kolejowym i ze śródmieściem. razu dla docelowej liczby podróżnych i 9 sta­
nowisk odjazdowych. W II etapie, przewiduje
się budowę jeszcze 7 stanowisk. W czasie eks­
ploatacji stwierdzono, że z jednego stanowi­
ska — dzięki odpowiedniemu zaprojektowa­
niu — autobusy mogą odjeżdżać nawet co 5
minut.
Podstawowa obsługa podróżnych odbywa się
w pomieszczeniach znajdujących się nie na
poziomie ulicy i stanowisk odjazdowych, lecz
na poziomie tunelu pod ul. 3 Maja. Dzięki
temu uzyskano:
- bezpośrednie połączenie hali kasowej z wyj­
ściami do przystanków tramwajowych, pe­
ronów dworca kolejowego i do śródmieścia,
- bezpieczne dojście oddzielnym tunelem do
wszystkich stanowisk odjazdowych autobu­
sów,
- zmniejszenie kubatury budynku i powierz­
chni zabudowanej, co ma szczególne zna-

490
 ISTNIEJĄCY TU N EL MIEJSKI PERONY PODMIEJSKIE PERONY DALEKOBIEŻNE SCHODY RUCHOME

UL. PODWALE GRODZKIE DWORZEC KOLEJOWY P K.R UL.3-GO MAJA DWORZEC AUTOBUSOWY P K.S

Rzut na p o zio m ie tunelu

1 - hall
2 — kasy b ileto w e
3 — p rzech o w a ln ia b a g a żu
4 — kiosk „Ruchu11
5 — kabiny telefon.
6 —k o t ł o w n i a
7 —s k ł a d op a łu
8 - pom. techn.

Rzut parteru

1 - hall wejściowy
2 — kasy biletowe
3 — przechowalnia bagażu
4 — kuchnia z zapleczem
5 — biuro
6 - po rtiernia
7 — mag. rzeczy znalezionych
8 — poczekalnia

491
 czenie ze względu na bardzo małą po­
wierzchnię działki.
Pomieszczenie dla dyspozytora wysunięto z
bryły budynku, zapewniając w ten sposób do­
brą widoczność stanowisk odjazdowych.
Konstrukcja budynku dworcowego
Szkielet żelbetowy, częściowo stalowy, zapro­
jektowany na siatce 6 X 18 m. Ściany piwnic
z betonu wylewanego, ściany wyższych kondy­
gnacji wypełnione cegłą kratówką lub gazo-
betonem. Stropy nad piwnicą z typowych ele­
mentów prefabrykowanych, a w części admi-
nistracyjno-socjalnej — strop DZ-3. Stropo­
dach nad salą kasową, poczekalnią i barem
ze stalowych wiązarów kratowych o rozpiętości
18 m + 6 m wsporniki.
Tunel
Tunel, łączący istniejące przejście pod ul. Pod­
wale Grodzkie z nowym dworcem PKS przy ul.
3 M aja, składa się z czterech zasadniczych
części:
— pierwsza o szerokości 9,5 m jest przedłu­
żeniem istniejącego przejścia pod ul. Pod­
wale Grodzkie,
— druga o szerokości 14 m mieści automaty
biletowe i telefoniczne oraz kasę wymiany
pieniędzy,
— trzecia o szerokości 10 m przebiega pod
492
torami kolejowymi i ma wyjścia na wszyst­
kie perony dworca kolejowego oraz na ul.
Podwale Grodzkie,
— czwarta o szerokości 16 m znajduje się pod
ul. 3 Maja i wyposażona jest w 4-biegowe
ruchome schody w celu pokonania 9-metro-
wej różnicy poziomu.
Konstrukcja tunelu
Poniżej poziomu wody gruntowej - rama żel­
betowa typu „U ", umożliwiająca wykonanie
szczelnej wanny. Ponad poziomem wody grun­
towej - przyczółki żelbetowe spięte przegu­
bowo z konstrukcją nośną. Pod torami — pre­
fabrykaty kablobetonowe (rozpiętość 10,8 m,
szerokość 2,6 m, wysokość 0,8 m) o przekroju
skrzynkowym, sprężone kablami typu Freyssi-
neta. W międzytorzu — zmodyfikowane dźwi­
gary prefabrykowane typu ,,Kujon” o rozpię­
tości 10,8 m. Pod ul. 3 Maja — rama żelbe­
towa zamknięta, dwuprzęsłowa o zmiennej
wysokości i rozpiętości przęseł.
Materiały wykończeniowe
W budynku dworcowym i tunelu użyte materia­
ły — granit, marmur, drewno — umożliwiają
eksploatowanie pomieszczeń bez zakłóceń po­
wodowanych częstymi remontami.
• nie funkcjonalno-użytkowe.
W opublikowanym omówieniu Nagród Mini­
stra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Bu­
dowlanych podkreślono, że trafna decyzja lo­
kalizacyjna i koncepcja funkcjonalnego roz­
wiązania zadania projektowego pozwoliły na
znakomite powiązanie w jeden węzeł komuni­
kacji wszystkich rodzajów transportu pasażer­
skiego tak zewnętrznego, jak i wewnątrzmiej-
skiego, umożliwiając pasażerom bezpieczne
przesiadanie się na dowolne środki transportu
kolejowego i miejskiego. Wszystkie istniejące
linie komunikacyjne, tj. kolejowa dalekpbież-
na i podmiejska, autobusowa PKS dalekobież­
na i podmiejska oraz miejska autobusowa i
tramwajowa, zostały spięte tunelem zapewnia­
jącym wygodne dojście do wszystkich wymie­
nionych środków komunikacji. Dwupoziomowy
budynek dworca autobusowego oraz tunelowe
wejścia na perony autobusowe eliminują ko­
lizje między ruchem pieszym i kołowym. Za­
projektowana w sposób dotychczas nie stoso­
wany przy tunelach stacyjnych konstrukcja
i technologia wykonawstwa pozwoliły uzyskać
minimalną wysokość ustrojową mającą po­
ważny wpływ na obniżenie kosztów. Architek­
tura budynku współczesna i w pełni odpowie­
dnia do funkcji obiektu. Warunki terenowe,
wymagające pokonania trudności wynikają­
cych z ukształtowania terenu (12,5 m różnicy
pomiędzy tunelem a peronami dworca PKS) —
wykorzystano uzyskując optymalne rozwiąza­
W szystk ie z d ję c ia wykonał i. O rliń ski
Głos w dyskusji
nad sprawą
aktualizacji
Karty Weneckiej
Stefan Kwilecki
Stanisław Latour
Publikowane wielokrotnie na łamach „Archi­
tektury" wypowiedzi dotyczące tematyki kon­
serwatorskiej są z jednej strony niewątpliwym
odzwierciedleniem ciągle żywych problemów
związanych z ochroną artystycznego i histo­
rycznego dorobku poprzednich pokoleń, prze­
kazanego nam między innymi w zabytkowych
zespołach, z drugiej zaś konsekwencją sta­
łych przemian w warunkach życia człowieka,
którym towarzyszy przebiegający równolegle
proces przekształcania jego środowiska, nie
omijający obiektów zabytkowych.
Ciągła konfrontacja aktualnych potrzeb i dą­
żeń estetycznych, wyrażanych we współczesnej
cfrch itekturze, ze spuścizną minionych stuleci
wymaga stałej aktualizacji wzajemnego sto­
sunku, poszukiwania właściwego miejsca dla
historycznej architektury we współczesnym
świecie, a przede wszystkim określenia zasad,
na jakich ten stosunek i nasza ingerencja
zmierzająca do zachowania bądź adaptacji
zabytkowych obiektów czy ich zespołów powin­
ny się opierać. Pierwszą próbą określenia sta­
nowiska w tej kwestii, podjętą w skali mię­
dzynarodowej, była „Karta Ateńska Konser­
wacji Zabytków", uchwalona na konferencji
konserwatorów w Atenach w 1931 roku, przy
współudziale ówczesnego polskiego środowi­
ska konserwatorskiego, określająca podstawo­
we zasady konserwacji dóbr kultury.
Sytuacja, jaka powstała po drugiej wojnie
światowej w wielu krajach na tle totalnego
zniszczenia kulturalnego dorobku, wymagała
podjęcia intensywnych działań, zmierzających
do międzynarodowej ochrony tego, co pozo-
494
stało, a także ustosunkowania się do prób od­
twarzania zniszczonych obiektów lub ich grup,
podejmowanych jako odruch protestu prze­
ciwko brutalnemu, niejednokrotnie celowemu
pozbawieniu ich widomych świadectw kultu­
ralnego dorobku.
Rezultatem międzynarodowych prac prowa­
dzonych w ramach UNESCO, obok Konwencji
Haskiej ogłoszonej w 1954 r., stało się opra­
cowanie nowej Karty Konserwatorskiej, naz­
wanej od miejsca jej uchwalenia „Kartą W e­
necką". Nad jej sformułowaniem pracowało
wielu specjalistów z czynnym udziałem przed­
stawicieli Polski, szczególnie zaś prof. Jana
Zachwatowicza. > zasadami wyłożonymi w artykułach poprzedza­
Ideą przewodnią Karty jest troska o zachowa­
nie dla następnych pokoleń spuścizny minio­
nych wieków w formie jak najbardziej auten­
tycznej, nie zniekształconej lub wręcz nie sfał­
szowanej przez późniejszą działalność czło­
wieka.
Ta troska o autentyzm emanuje ze wszystkich
rozdziałów Karty. Jest potęgowana świado­
mością opartą na doświadczeniu, że istniejący
dziś w rękach współczesnego człowieka po­
tencjał i możliwości techniczne są w stanie w
Wewnętrzny dziedziniec zamku w Trokach
niezmiernie krótkim czasie zniszczyć cały do­
robek przeszłości, względnie przekształcić go
świadomie czy podświadomie w sposób prze­
kreślający całkowicie jego autentyzm.
Idee zawarte w Karcie zostały ujęte w lap i­
darny sposób w siedmiu rozdziałach i pię­
tnastu artykułach, w sformułowaniu możliwym
do przyjęcia przez wszystkich sygnatariuszy.
Karta Wenecka stanowi więc niejako między­
narodową „konstytucję” konserwatorską. D al­
sze precyzowanie jej treści, poparte ewentu­
alnymi przykładami, powinno w zasadzie na­
leżeć do aktów wykonawczych, wydawanych
przez poszczególne rządy państw — sygnata­
riuszy na użytek własny, z uwzględnieniem
specyficznej własnej’ tradycji, sytuacji i potrzeb.
W konfrontacji z codzienną praktyką konser­
watorską w okresie od 1964 roku, idee zawarte
w Karcie Weneckiej sprawdziły się całkowicie
i zostały powszechnie przyjęte jako obowiązu­
jące. Jednakże sformułowania poszczególnych
artykułów mimo swego ogólnego niejako nad­
rzędnego charakteru są, jak wiadomo pow­
szechnie, już dziś niewystarczające, a w nie­
których wypadkach zbyt zawężone, aby stano-
wić wytyczne dla złożonej problematyki prac
konserwatorskich. Szczególnie w zakresie pro­
blemu ochrony większych zespołów architek­
tonicznych czy krajobrazowych sformułowania
zawarte w art. 14 Karty Weneckiej są nazbyt
ogólnikowe. Na dowód pozwolimy sobie przy­
toczyć jego treść:
„Przedmiotem szczególnych starań powinny
stać się miejsca o wartości zabytkowej, celem
zachowania ich integralności oraz zapewnie­
nia ich uszanowania, ich zagospodarowania
i ich waloryzacji.
Wykonywane przy nich prace w zakresie kon­
serwacji i restauracji powinny kierować się
jących".
Pod określeniem „miejsca o wartości zabytko­
wej" można i należy rozumieć zarówno mikro-
zespoły w formie np. zagrody, placu czy par­
ku krajobrazowego jak i całe dzielnice sta­
romiejskie, bądź wreszcie grupy osiedli stano­
wiących w regionie charakterystyczny krajo­
brazowo czy historycznie zespół, podlegający
konserwatorskiej ochronie 1.
W każdym z podanych wyżej przypadków pro­
blematyka konserwatorska, operując różną
(ZSRR)
„skalą" albo kilkoma „skalam i" równocześnie,
będzie wymagać odrębnego formułowania
problemu dla poszczególnych zadań, które w
konsekwencji mogą się znaleźć w sprzeczności
ze sobą i z tezami zawartymi w innych arty­
kułach Karty.
Istotę tego problemu podnieśli w swym artyku­
le poświęconym Karcie Weneckiej autorzy —
Andrzej Gruszecki i Waldemar Łysia k 2. Za­
warte w III części tego artykułu rozważania na
temat konieczności zróżnicowania treści po­
szczególnych form zabiegów konserwatorskich,
w zależności od skali, jakiej zabiegi te doty­
czą, poparte interesującymi schematami gra­
ficznymi, są na ogół przekonywające i po­
twierdzają się w działaniu praktycznym przy
podejmowaniu tematyki związanej z restaura­
cją i rewaloryzacją starych miast.
Prace restauracyjne prowadzone w takich ze­
społach, nie wykraczając nawet poza zakres
prac podporządkowanych tej kategorii zabie­
gów, wymagają z reguły rozszerzonego zakre­
su ingerencji w stosunku do poszczególnych
obiektów. Za przykład służyć tu może odbudo­
wa zabytkowego zespołu Starego Miasta w
Gdańsku, zabudowa wnętrza Rynku w Pozna­
niu czy restauracja zespołu fortyfikacji zamku
w Trokach. Niejednokrotnie bowiem zabudowa
typu plombowego, odbudowa, a nawet w pew­
nych sytuacjach^rekonstrukcja jednego czy kil­
ku elementów składowych w restaurowanym
zespole może wydawać się sprawą wręcz nie­
odzowną dla osiągnięcia założonego celu.
W prostocie zaprezentowanego systemu myś­
lenia kryje się jednak niebezpieczeństwo uza­
leżnienia - bądź wręcz podporządkowania -
zakresu zabiegów stosowanych w odniesieniu
do poszczególnych zabytkowych obiektów, te­
matowi naczelnemu, który zgodnie z przed­
stawionym schematem może się mieście cał­
kowicie w problematyce określonej jako „kon­
serwacja” , tyle że wyższego szczebla. Para­
doksalną ilustracją występujących tu możliwo­
ści różnej interpretacji mogłoby być np. zali­
czenie domu projektowanego przez Bohdana
Lacherta w Kazimierzu nad Wisłą w poczet za­
biegów wchodzących w skład konserwacji za­
bytkowego miasta. Pryncypialna zasada „a u ­
tentyzmu” , tak mocno reprezentowana w Kar­
cie, mogłaby w tych warunkach ulec pewnemu
osłabieniu, stracić,siłę swej wyrazistości. Dla
uniknięcia nieporozumień, a także dla zacho­
wania pewnej jednoznaczności pojęcia „kon­
serwacja” , uważamy, że określenie to powinno
być wyłączone z rozważań na temat zróżnico­
wania problematyki prac w zależności od skali
rozpatrywanego problemu.
Konserwacja zabytkowego zespołu czy regio­
nu nie powinna znaczyć więcej niż suma za­
biegów konserwacyjnych zastosowanych w od­
niesieniu do poszczególnych obiektów wcho­
dzących w jego skład. Nie sądzimy więc np.,
żeby przedstawiona na rysunku nr 4 (s. 6)
w nr 1—2/74 „Architektury” , zamieszczonym
w tekście omawianego artykułu, k o n s e r ­
w a c j a ciągu zabudowy była warunkowa­
na przeprowadzeniem przedstawionych obok
zabiegów restauracyjnych lub uzupełnia­
jących. Natomiast r e s t a u r a c j a takiego
ciągu, w którym występują ubytki, trudna jest
do zrealizowania bez uzupełnienia tych ubyt­
ków, niezależnie od tego, czy nastąpi to w
drodze restauracji, odbudowy czy też nowej
budowy typu plombowego.
Stare Miasto w Gdańsku,
Tak więc przedstawiona próba określenia
współzależności między kategoriami zabiegów
technicznych w różnych skalach przestrzen­
nych powinna zostać ograniczona do zabie­
gów typu restauratorskiego z wykluczeniem
określenia „konserwacja” . Stąd też mechanicz­
ne przenoszenie określeń dotyczqcvch zabie­
gów odnoszących siię do poszczególnych obiek­
tów zabytkowych, z zastosowaniem niejako
„współczynnika” z tytułu skali, nie wydaje się
możliwe, a przynajmniej nie powinno wejść
jako forma obowiązująca w Karcie. Wydaje
się naim, że uznana powszechnie potrzeba
aktualizacji tego ważnego dokumentu, poprze­
dzona szeroką dyskusją toczącą się w zainte­
resowanych kołach, zarówno w Polsce jak
i wśród innych sygnatariuszy Karty, powinna
zmierzać przede wszystkim do jej uporządko­
wania i uzupełnienia, z pozostawieniem do­
tychczasowej formy „manifestu” .
W uzupełnieniu tym powinno się znaleźć omó­
wienie problemów dotyczących konserwacji
i restauracji obiektów oraz zespołów zabytko­
wych, z uwzględnieniem współczesnych do­
świadczeń i możliwości technicznych, a także
podejmowanych coraz liczniej prac w zakresie
ochrany środowiska.
W szczególności wydaje się wskazane, aby:
a) w rozdziale III „o konserwacji” , zgodnie
z podaną już poprzednio propozycją, roz­
szerzyć temat dotyczący adaptacji i prze­
mieszczania obiektów zabytkowych, a także
zabiegów polegających na wzmacnianiu
ich substancji i struktury; ponadto wprowa­
dzić do tego rozdziału określenie pojęcia
„konserwacja” w odniesieniu do zespołu
obiektów, ujmowanych w skali urbanistycz­
nej bądź regionalnej,
b) w rozdziale IV „o restauracji” wyodrębnić
1 omówić takie formy zabiegów, jaik ana-
styloza, reimteg racja, rewaloryzacja oraz
rozbiórki i uzupełnienia; przy omówieniu ro­
bót stanowiących temat tego rozdziału moż­
na by ponadto podjąć próbę uwzględnie­
nia propozycji A. Gruszeckiego i W. Łysia­
ka, dotyczącej zróżnicowania tematyki prac
w zależności od skali, w jakiej przeprowa-
wadzane są zabiegi,
ul.Długa - przed i po odbudowie. Fot. CAF
c) wprowadzić odrębny rozdział ,,o odbudo­
wie” rozumianej jako niezwłoczne odtwo­
rzenie znanego powszechnie i zniszczonego
w drodze kataklizmu obiektu zabytkowego;
stosowanie tego typu zabiegu miałoby cha-
.rakter wyjątkowy i mogłoby się odnosić do
obiektów o szczególnym znaczeniu dla kul­
tury danego narodu czy kultury ogólno­
ludzkiej,
d) zmodyfikować dotychczasowy rozdział V do­
tyczący „miejsc o wartości zabytkowej” ,
wprowadzając do jego treści problematykę
z zakresu urbanistyki i ochrony środowiska;
szersze ujęcie tej problematyki byłoby po­
parte treścią rozdziału IV ,,o restauracji ,
uzupełnionego w sposób omówiony powy­
żej.
Zaproponowane wyżej sformułowania nie pre­
tendują do miana ostatecznych. Mają one,
z pewością jak i wypowiedź poprzednia, cha­
rakter wywoławczy, przypominający o potrze­
bie szerokiej dyskusji na ten temat oraz o ko­
nieczności podejmowania prób zmierzających
do nowelizacji obecnego sformułowania Kar­
ty Weneckiej. Wydaje się przy tym, że wyniki
przeprowadzonej dyskusji powinny stanowić
równocześnie materiał przydatny dla oceny
obowiązującej u nas niewątpliwie postępowej
ustawy o ochronie dóbr kultury, uchwalonej
przez Sejm w 1962 r. oraz wydanych na jej
podstawie aktów wykonawczych, dotyczących
ochrony zabytków w Polsce.1 2
1 Np. zespół Zam ościa, zespół obronnych rezydencji
w dolinie Prądnika czy park krajobrazowy w Biesz­
czadach.
2 Artykuł zamieszczony w numerze 1/2 mieś. „A rchi­
tektura” z 1974 r. pt. „Propozycje nowej wersji Karty
W eneckiej” . W artykule tym poruszone zostały dwa
istotne zagadnienia dotyczące:
— uściślenia sformułowań oraz rozszerzenia nomenkla­
tury dot. zabiegów konserwatorskich wchodzących
w zakres prac określonych jako „konserw acja”
ii „re stau racja” :
— wprowadzenia aneksu uwzględniającego specyfikę
prac konserwatorskich w skali urbanistycznej.

Karta W enecka
czyli o potrzebie
dyskusji
Lech Krzyżanowski
Gdy 31 maja 1964 r. Drugi Międzynarodowy
Kongres Architektów i Techników Zabytków
przystąpił do głosowania nad projektami po­
stanowień i uchwał, pierwszym przyjętym do­
kumentem stała się Międzynarodowa Karta
Konserwacji i Restauracji Zabytków i Miejsc
Zabytkowych, zwana potocznie Kartą Wenecką.
Nazwę tę ustalono m. in. dlatego, aby nawią­
zać do pierwszego międzynarodowego ujęcia
spraw konserwatorskich w Karcie Ateńskiej
uchwalonej w 1931 r.
Uczestników spotkania weneckiego dzieliły nie
tylko lata od dokumentu z Aten. Bogatsi byli
o przemyślenia i praktykę, którą narzuciły im
zniszczenia II Wojny Światowej. Reprezentanci
krajów socjalistycznych, a zwłaszcza Polski,
przyjechali do Wenecji, aby przedstawić do­
robek wynikający z nie spotykanych dotąd mo­
żliwości realizacyjnych, które stworzył ustrój
socjalistyczny i zaakceptowanie powojennego
programu konserwatorskiego przez władze Pol­
ski Ludowej. Na kongresie weneckim dr Boh­
dan Rymaszewski przedstawił uzyskane już wy­
niki prac konserwatorskich prowadzonych w
skali urbanistycznej. Były to rezultaty badań,
przyjętej i skutecznie zastosowanej metody
projektowania oraz wyniki trwających już prac
na Starym Mieście w Toruniu.
Konserwacja zabytków, lapidarnie rzecz ujmując, jest
niczym innym jak jednym z praktycznych następstw
myślenia historycznego. Pom ijając stronę techniczną
(badania, inwentaryzacje, w przypadku architektury,
projektowanie i wykonawstwo, dokumentacja powyko­
nawcza) nie wyraża ona nic innego jak uwidoczniony
w działaniu pogląd określonego pokolenia na przesz­
łość. Stąd właśnie wywodziła się purystyczna idea
przebudowy zabytków architektury, aby doprowadzić je
do idealnego „czystego stylowo" stanu, w jakim chciał
je widzieć Viollet le Duc. Nie z absolutu, lecz także
z ówczesnych realiów wynikały założenia zachowania
dawnych budynków w stanie niezmienionym, epatowa­
nie się malowniczością ruin nie tkniętych ręką ludzką.
Włoskie koncepcje „non metodo", zakład ające podej­
ście do każdego obiektu inaczej, lecz w grucie rzeczy
będące reakcją na brytyjską koncepcję Ruski na, też
były oparte na realiach i przemyśleniach konserwato­
rów Italii. Przykładów takich można cytować w iele —
każdy podbudowuje tezę o historycznym uwarunkowa­
niu koncepcji i działań konserwatorskich.
W tych samych kategoriach naieży rozpatry­
wać, jakże brzemienną w skutkach, powojenną
tezę prof. Jana Zachwatowicza o potrzebie od­
budowy celowo zniszczonych przez okupanta
zabytków architektury, zespołów staromiejskich
i o konieczności nadania historycznym budyn­
kom nowych funkcji społecznych w nowych w a­
runkach. Ta ostatnia teza wynikała zresztą, jak
to podkreślał jej autor, z przemyśleń zespołu,
który w okresie międzywojennym w Zakładzie
Architektury Polskiej Politechniki Warszawskiej
dyskutował potrzebę włączenia spuścizny hi­
storycznej w rzeczywistość odzyskanej narodo­
wej niepodległości. Sformułowana po wojnie,
w nowych już warunkach ustroju socjalistycz­
nego, nabrała ostrości i stała się jedną z fun­
damentalnych wytycznych w polityce konser­
watorskiej.
496
Podstawowym założeniem Karty Weneckiej jest
konstatacja o potrzebie szacunku dla orygi­
nału. Mówiąc jaśniej, uznaje ona utrzymanie
materialnej struktury dzieła architektonicznego
za rzecz podstawową. Jako dzieło sztuki, świa­
dectwo historii, zabytek powinien być należy­
cie utrzymany i przekazany następnym poko­
leniom. Pod pojęciem „świadectwo historii"
pojmuje się zarówno zabytek jako przykład
odpowiedniego etapu myślenia architekto­
nicznego, jak i rozwoju techniki budowlanej,
jego funkcji społecznych, ideologicznych ftp.
Szesnaście artykułów Karty Weneckiej rozwija
i uzasadnia metody działania, precyzuje wiele
pojęć i formułuje postulaty.
W numerze 1—2/74 „Architektury" ukazał się
artykuł „Propozycja nowej wersji Karty W e­
neckiej” , napisany przez Andrzeja Gruszeckie­
go i Waldemara Łysiaka. Wystąpienie to wy­
wołało gwałtowne reakcje kuluarowe, lecz w
praktyce spowodowało jedynie trzy głasy pub­
liczne („Architektura" nr 5/74) ustosunkowują­
ce się do meritum sprawy i popierające w
gruncie rzeczy tezy zespołu autorskiego. Tym
samym, formalnie rzecz biorąc, można założyć,
że sprawa ucichła, kwestia przestała istnieć.
Nie podjęto bowiem, mimo znacznego upływu
czasu, próby polemiki, przedstawienia innych
założeń. A jednak problem istnieje i nie jest
bynajmniej dowcipem trafny rysunek „Polska
szkoła konserwacji" Wojciecha Wollaka, za­
mieszczony w zeszycie 1—2/74 „Architektury".
Grono- ludzi mających związek z ochroną i konserwa­
cją architektury nie jest bynajmniej w Polsce wąskie.
Nie są to bowiem tylko pracownicy urzędów konser­
watorskich czy projektanci Pracowni Konserwacji Za­
bytków bądź też innych biur projektowych, którym
przypadły w udziale tematy zabytkowe. Są nimi rów­
nież pracownicy wydziałów architektury i gospodarki
komunalnej urzędów wojewódzkich, miejskich, powia­
towych i dzielnicowych. Nie można pominąć wydziałów
architektury politechnik i instytutów naukowyh, aby
dojśćć do grupy kilku tysięcy fachowców, którzy z ta ­
kiego czy innego względu mają wpływ na działanie
w sferze ochrony i konserwacji architektury. To oni
w trakcie codziennej działalności zawodowej decydują
o kierunku prac konserwatorskich — jest ich powyżej
tysiąca rocznie — oni też nadadzą kształt niemal dwu­
dziestu zespołom staromiejskim, których modernizację
zaczyna się bądź to już realizować w skali 1 : 1 . Oni
zadecydują o działaniu w skali kwartałów; ulic i poje­
dynczych zabytków na terenie całego kraju. To im,
w latach dziewięćdziesiątych, pokolenie wchodzące
wówczas w życie będzie zawdzięczało spuściznę archi­
tektury zabytkowej.
Jest faktem bezspornym, że świadomość zawo­
dowa tej grupy ludzi ukształtowała się w okre­
sie wielkiej powojennej odbudowy lub w krę­
gu zrekonstruowanych już miast, dzielnic i po­
jedynczych dzieł architektury. Nieodzowne
wówczas działania w sferze odbudowy i re­
konstrukcji zabytyków stały się dla nich oczy­
wistą częścią rzeczywistości. Nie ma powodu,
aby przymknąć oczy na fakt przemożnego
wpływu na naszą świadomość form architek­
tury historycznej, zrekonstuowanych po wojnie.
Atrakcyjność tych budynków powoduje zatarcie
granicy między założeniami konserwatorskimi
ochrony i remontu zabytków a rekonstrukcją,
czyli odbudową od nowa. Trudności technicz­
ne związane z utrwaleniem zdekapitalizowa­
nej struktury autentyku, połączone niejedno­
krotnie z powierzchownie pojmowaną zasadą
opłacalności ekonomicznej remontu, w nie
mniejszym stopniu wpływają na przyjęcie ła ­
twiejszej technicznie zasady budowy od nowa.
Gorzką, lecz jakże trafną refleksją dzieli się
w'„Kulturze” nr 3/75, s. 14 prof. Jerzy Hrynie­
wiecki pisząc: ...dojdziemy, do tego, że naj­
gorszy falsyfikat pseudozabytkowy stanie się
walorem cenniejszym niż najlepszy przykład
współczesnej architektury.
Sądzę, że ogromne zadanie inwestycyjne
i przychylny klimat twórcznych poszukiwań
stwarzają nie spotykane dotąd w Polsce szan­
se architekturze nowoczesnej i że skutecznie
odzyska ona swe miejsce w hierarchii warto­
ści. Mam jednak uzasadnione obawy, że owe
przyspieszenie inwestycyjne, przy scharaktery­
zowanym wyżej podejściu do zagadnień kon­
serwacji, może spowodować niepowetowane
straty w dziedzinie autentycznej spuścizny
obiektów historycznych.
Nie ulega wątpliwości, że zrekonstruowane zespoły
staromiejskie spełniają ważne funkcje w sferze świado­
mości społecznej. W arszawska Starówka utrzymuje
więź z przeszłością, uczy narodowego patriotyzmu, do­
wodzi zwycięstwa nad spuścizną wojny, jest monumen­
talnym aktem optymizmu i siły trwania w miejscu
zwanym W arszawą. Uczy jednak także i prawdy po­
zornej - że wszystko można odtworzyć. W wyjątkowych
tylko przypadkach powoduje refleksję, że tamta re­
konstrukcja była koniecznością, ale w normalnej prak­
tyce logicznym i gospodarskim zabiegiem jest konser­
w acja polegająca na utrwalaniu ważnych dla nas war­
tości.
W tej sytuacji decyzję redakcji „Architektury"
i publikację propozycji A. Gruszeckiego i W.
Łysiaka oraz cały „zabytkowy" zeszyt 1-2/74
uważam za udaną próbę zwrócenia uwagi na
sprawy zasadnicze. Nie była Karta Wenecka
dyskutowana publicznie w Polsce, choć w wie­
lu krajach dyskusję taką przeprowadzono, cze­
go dowodem są publikacje. Nie chce przez
to powiedzieć, że tezy jej był nieznane. W wie­
lu kręgach fachowych trwały długie dyskusje,
zgłaszano uwagi i uzepełnienia. Przykładem
może być chociażby klimat twórczej dyskusji
na Wydziale Architektury Politechniki W ar­
szawskiej. Motorem tych działań był prof. Jan
Zachwatowicz, współtwórca Karty. Od dawna
odczuwano potrzebę podjęcia dyskusji na szer­
szym forum.
Sens dyskusji polega na formułowaniu, aktua­
lizacji i ścieraniu się poglądów. Czasami po­
woduje ona nowe, bardziej trafne sformuło­
wania, lepiej dostosowane do aktualnych po­
trzeb. W każdym jednak przypadku dyskusja
zmusza czytelników do analizy założeń i uza­
sadnienia postaw; już przez to spełnia pozy­
tywną rolę. Koncepcję A. Gruszeckiego i W.
Łysiaka charakteryzuje, udana w moim prze­
konaniu, próba bardziej precyzyjnego sformu­
łowania wielu aspektów działania konserwa­
torskiego i poparcie ich konkretnymi przykła­
dami. Można oczywiście ich sugestii nie przy­
jąć, lecz wymaga to uzasadnienia. Uważam,
że istotnym osiągnięciem obydwu autorów jest
nie tylko przedstawienie trafnych propozycji
i przypomnienie, jakie jest miejsce i znacze­
nie konserwacji, a jakie rekonstrukcji. Nie
mniej ważnym faktem jest pobudzenie dyskusji
środowiskowej.
Daleki jestem od przeceniania zakresu i znaczenia
wspomnianej dyskusji, ma ona charakter zdecydowanie
zawężony. Nadal nie istnieje u nas krytyka konserwa­
torska. Pod tym pojęciem rozumiem nie tylko publiczne
uzasadnianie przedstawionych projektów realizacji kon­
serwatorskich, lecz i ocenę tych założeń, atak pole­
mistów i obronę autorów. Casus Kazimierza nad W isłą,
chwalebny i świadczący o zachowaniu pewnej dozy
wrażliwości zawodowej, nie czyni jednak wiosny. Nie
tak dawno przecież „Perspektywy" piórem W aldem ara
Łysiaka podniosły zasadność decyzji odbudowy zamku
Krzyżtopór, który w praktyce niemal nie spełniał swo­
ich funkcji i od wieków był malowniczą ruiną. Posta­
nowienie odbudowy nastąpiło, gdy nieopodal ginął
pałac w Czyżowie Szlacheckim, wybitne w kraju dzieło
sztuki. Dziś, dzięki interwencji Bogdana Stypułkow-
skiego wytrwałego w w alce o zabytki (cykl „Zabytkom
na odsiecz" w „Życiu W arszaw y"), wszczęto postępo­
wanie prokuratorskie, aby wyjaśnić okoliczności dewa­
stacji pałacu. O pinia publiczna nie uzyskała jednak
wyjaśnienia motywującego decyzję odbudowy Krzyż-
toporu.
Jestem głęboko przekonany, że należy wyko­
rzystać zainicjowaną w „Architekturze” dysku­
sję nad Kartą Wenecką dla szerokiej wymia-
ny poglądów o miejscu zabytków architektury
w krajobrazie kulturowym kraju, o zasadach
i celach naszego działania w zakresie ochrony
i konserwacji zabytków.
Jakiekolwiek bowiem potrafimy znaleść uza­
sadnienia dla zamierzonych jeszcze rekonstruk­
cji czy daleko idących odbudów, jakiebądź są
ich wartości, będą to tylko surogaty wartości
podstawowych zabytków, dalekie cienie auten­
tycznych dzieł architektury i budownictwa.

Projekt hali
sportowo-
-widowiskowej
w Bydgoszczy
Praca nr 1
nagrodzona !l nagrodą
w konkursie SARP nr 519
Autorzy
arch. Jan Dzierżko, SARP Warszawa
arch. Zbigniew Parandowski, SARP Warszawa
K o n s u lt a n t konstrukcji
jn ż. Wiesław Zach
Program użytkowy
„ Wielofunkcyjna hala sportowo-widowiskowa z
areną-lodowiskiem (60X30 m), widownią na
6500 miejsc i zapleczem.
Zespół sportowych sal specjalistycznych z za­
pleczem: sala sportowa (48X24 m) z widow­
nią na 800 miejsc, sala specjalistyczna do
ćwiczeń siłowych i gier zręcznościowych (2 4 X
12 m), kręgielnia.
Zespół hotelowo-administracyjny: hotel na 100
miejsc, sale szkoleniowo-wykładowe z zaple­
czem, pomieszczenia administracyjne.
Część techniczna: maszynownie chłodnicze,
rozdzielnie, warsztaty, magazyny, pomieszcze­
nia socjalne dla obsługi.
Urządzenia terenowe: sztuczne lodowisko,
boiska do gier małych oraz zieleń, drogi, par­
kingi.
Sytuacja
Teren o powierzchni ok. 5,5 ha położony jest
w centralnej części miasta pomiędzy rzeką
Brdą i wysoką skarpą (35-60 m wys.), u pod­
nóża której przebiega trasa komunikacyjna
(ul. Toruńska).
Opis projektu
Projektowane obiekty wkomponowano w fał­
dę terenu wyznaczającą jednocześnie granicę
gruntów budowlanych. Ruch pieszy oddzielono
od kołowego jeszcze poza granicą terenu, or­
ganizując parking przed linią tramwajową
przy ulicy Toruńskiej. Dojścia piesze oraz do­
W zeszycie „Architektury" nr 3/1974 opublikowaliśmy wyniki powszechnego
konkursu SARP nr 519 na projekt hali sportowo-widowiskowej w Bydgoszczy.
Jak zawsze, posłużyliśmy się materiałami otrzymanymi od sekretarza organi­
zacyjnego konkursu. Okazało się niestety, że organizatorzy konkursu przed­
stawili pracę nr 1, nagrodzoną II nagrodą, odmiennie niż wszystkie inne
nagrodzone i wyróżnione projekty. Do materiałów pokonkursowych nie włą­
czono tak podstawowych rysunków, jak przekrój i elewacje hali sportowo-
-widowiskowej. Zamiast tego dano przekrój i elewacje mniej istotnego bu­
dynku administracyjno-hotelowego. Taka prezentacja pracy nr 1 czyni ją
nieporównywalną z innymi projektami konkursowymi. Słusznie więc autorzy
tej pracy wystąpili z pretensjami, domagając się odpowiedniej rekompen­
saty. W związku z tym uznaliśmy za konieczne dodatkowo opublikować pracę
nr 1, korzystając z materiałów, które dostarczyli nam autorzy projektu. Dla
przypomnienia przytaczamy poza tym niektóre dane z warunków konkursu.
jazdy zaprojektowano pod linią tramwajową.
Halę sportowo-widowiskową zaprojektowano
w powiązaniu z odkrytym lodowiskiem. Sale
specjalistyczne, hotel i administrację zgrupo­
wano w jednej bryle powiązanej z główną
halą przejściem podziemnym.
Główna hala ma plan prostokąta z widownią
wokół płyty lodowiska i jednostronną główną
trybuną. Układ ten pozwala na łatwe prze­
kształcenie hali sportowej na salę widowisko­
wą i zachowanie dobrej widoczności w każ­
dym przypadku. Służą temu rozsuwane sekto­
ry widowni oraz zwijany horyzont. Ściany
zewnętrzne hali o konstrukcji stalowej wypeł­
nia szkło refleksyjne. Starano się uzyskać ze­
spolenie wnętrza hali z parkowym otoczeniem.
Dach hali jest wsparty na czterech słupach
umieszczonych w narożnikach areny oraz wa-
haczowo na ścianie elewacji. Powierzchnia
dachu, podzielona na część środkową i płaty
boczne, tworzy pogrążoną nieckę obniżoną
nad płytą areny.
Konstrukcja dachu: modularna siatka prze­
strzenna z prętów stalowych montowana na
ziemi i podnoszona w całości hydraulicznie.
Przestrzeń konstrukcyjną dachu wykorzystano
na przeprowadzenie instalacji oraz urządze­
nia technicznej obsługi widowisk.
Opinia Sądu Konkursowego
Sytuacja
Praca charakteryzuje się dużą zgodnością wy­
razu architektonicznego z przeznaczeniem 1 — hala sportowo-widowiskowa
obiektu, osiągniętą prostymi środkami. Układ 2 — zespół sal sportowych
przestrzenny poprawny, dobrze rozdzielono w 3 — hotel
pionie ciągi piesze dla publiczności. Dobre 4 - administracja
warunki ewakuacyjne. Właściwe wkomponowa­ 5 - maszynownia chłodnicza
nie brył, równie proste jak rozwiązanie obiek­ 6 — lodowisko otwarte
tów kubaturowych. 7 — boiska
Projekt daje duże możliwości, jeżeli chodzi o 8 — parking dla organizatorów (20 stano­
wielofunkcyjne zadania obiektu. Jego real­ wisk)
ność wydaje się być oczywista i nie budzi za­ 9 — parking dla publiczności (350 sta­
strzeżeń. Mimo wymienionych zalet obiekt ma nowisk)
zbyt mało indywidualnego wyrazu. 10 - przystanek tramwajowy
 Rzut no poziomie wejść

498
Zespól administracyjno-hotelowy ze specjalistycznymi salami sporto­ Rzut na poziomie I piętra i rzut na poziomie II piętra
wymi. Rzuty na poziomie najniższym i rzut na poziomie parteru

Elewacje i przekrój hali widowiskowo-sportowej Elewacje i przekrój zespołu administracyjno-hotelowego

499
 Jan Chmielewski
8.11.1895—I .XII. 1974
W dniu 1 grudnia 1974 r. zmarł architekt Jan Chmielewski, profe­
sor zwyczajny Politechniki Warszawskiej, człowiek, którego śmia­
ło nazwać można pionierem i czołowym fwórcq planowania prze­
strzennego w Polsce.
Jan Chmielewski już w czasie studiów na Wy­
dziale Inżynierii Lądowej i Wodnej oraz na
Wydziale Architektury Politechniki Warszaw­
skiej — w latach 1918—1930 — zafascyno­
wany był problematyką organizacji przestrzeni
dla potrzeb człowieka. Jego praca dyplomo­
wa na temat Skalnego Podhala była pierw­
szym w Polsce kompleksowo pomyślanym stu­
dium w skali planowania regionalnego.
Po ukończeniu studiów swoją koncepcję pla­
nowania przestrzennego rozwijał Chmielewski
w zastosowaniu do regionu Warszawy. Te
dwa ukochane przez Niego tematy: W arsza­
wa i Tatry przeplatają się - jak nić prze­
wodnia — w twórczości całego Jego życia.
Do wybuchu II wojny światowej Chmielewski
był pracownikiem koncepcyjnym, a od 1936 r.
kierownikiem pierwszego w kraju Biura Pla­
nowania Regionalnego Warszawy. W czasie
wojny, mimo że trzy razy więziony przez oku­
panta. kierował jednym z działów Pracowni
Architektoniczno-Urbanistycznei. zakonspirowa­
ne} w Warszawskiej Spółdzielni Mieszkanio-
wei na Żoliborzu.
Od pierwszych chwil powstawania Państwa
Ludowego Chmielewski cały swój zapał i wie­
dzę poświęcił stworzeniu aparatu planowania
przestrzennego, obeimuiącego swym zasiągiem
zarówno planowanie urbanistyczne i regional­
ne iak i studia w skali całego kraiu. W la­
tach 1945-1949 był wiceprezesem i faktycz­
nym kierownikiem Głównego Urzędu Planowa­
nia Przestrzennego. Po zlikwidowaniu tego
Urzędu zaiał się praca teoretyczną i dydakty­
ka. W okresie od 1947 do 1965 r. był kie­
rownikiem pierwszej w Polsce Katedry Plano-
.wama Przestrzennego na Wydziale Architektu­
ry Politechniki Warszawskiej oraz podyplomo­
wego. międzyuczelnianego Studium Planowa­
n a Przestrzennego.
W ciągu długich lat swej pracy dydaktycz­
nej wychował wiele pokoleń ludzi, którzy po­
świecili się problematyce planowania prze­
strzennego. przekazując im cały swój zapał,
ąłeboką wiedzę i umiłowanie przedmiotu.
W swei pracy iako teoretyk i wychowawca
nigdy nie odrywał się od pasjonuiących go
zadań praktyki. Był członkiem wielu specja­
listycznych komitetów Polskiej Akademii Nauk,
a przede wszystkim Komitetu Przestrzennego
Zagospodarowania Kraju, do którego założe­
nia walnie się przyczynił. Był też członkiem
wielu rad naukowych, zarówno na szczeblu
centralnym, jak i wojewódzkim. Niestrudzenie,
aż do ostatnich swych chwil służył swa cen­
ną radą i pomocą wielu pracowniom urbani­
stycznym w całym kraiu i wszystkim, którzy
sie po tę pomoc zwracali.
W uznaniu Jego zasług z okresu I wojny
światowei otrzymał Krzyż Virtuti Militari, a w
okresie Państwa Ludowego wyróżniony został
wysokimi odznaczeniami państwowymi, w tym
500
Orderem Sztandaru Pracy II klasy, Krzyżem
Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Zło­
tym Krzyżem Zasługi i Złotą Odznaką Odbu­
dowy Warszawy, Złotą Odznaką TUP oraz
wieloma nagrodami państwowymi i środowi­
skowymi, wśród których ostatnią była Honoro­
wa Nagroda SARP za „wybitne zasługi dla
rozwoju planowania przestrzennego w Pol­
sce” .
Tak w największym skrócie przedstawia się
zawodowy życiorys Jana Chmielewskiego.
Jednak w chwili rozstania z Nim należałoby
podjąć próbę scharakteryzowania tego, co
było Jego ideą przewodnią i co przekazał w
spadku polskiej szkole planowania przestrzen­
nego. Trudno jest w kilku zdaniach zawrzeć
całą przebogatą treść Jego bujnej osobowoś­
ci. inwencji twórczej i prawdziwej wiedzy.
Aby w pełni ocenić Jego nowatorstwo, trzeba
myślą cofnąć się wstecz, do początków urba­
nistyki polskiej z lat dwudziestych, gdy ofi-
cialne plany zabudowy sporządzano na zasa­
dzie linii regulacyjnych, a planem obejmo­
wano tylko niewielkie fragmenty miasta lub
co najwyżej jego obszar administracyjny.
Chmielewski już w swych pierwszych pracach
wprowadził poięcie „niezbędnego i wystar-
czaiacego" obszaru objętego planem. W ten
sposób wskazał na konieczność rozumienia
miasta wraz z iego otoczeniem jako społecz­
no-gospodarczej całości, którei przestrzenne
zagospodarowanie wymaga rozpatrywania na
tle obszaru wyżs^eąo rzędu. Dlatego, opra­
cowując plan Zakopanego, przeprowadzał
wnikliwe i wielostronne studia Tatr i Podta­
trza. Dlatego, w poszukiwaniu funkcjonalnego
rozwiązania dla Warszawy, stworzył oryginal­
ną koncepcię Warszawskiego Zespołu Miei-
skieąo. Koncepda ta, choć powstała w latach
trzydziestych, zawierała już w zalążku podsta­
wowe elementy tego, co dziś określa się iako
region zurbanizowany, a którego celem było
stworzenie możliwie najlepszych warunków ży­
cia, pracy i' wypoczynku, kanwą zaś, na któ­
rej opierała się zasada funkcjonalnej dekon­
centracji miasta, był szeroko rozumiany układ
ciągów infrastruktury technicznej. Dla dziel­
nic mieszkaniowych zespołu miejskieąo oraz
dla zakładów przemysłowych poszukiwał Jan
Chmielewski naidogodnie«szych lokalizacji, w
oparciu o wnikliwe analizy środowiska geo­
graficznego. Stworzył w ten sposób pierwo­
wzór celowo zorąanizowanei aglomeracii
miejskiej, który wywarł swój wpływ na rozwój
myśli urbanistycznej w Polsce i który do dziś
stanowi iej szczytowe osiąąnięcie.
Prace Chmielewskiego nad koncepcja Wiel-
kiei Warszawy nie ograniczały się tylko do
wielkoiprzestrzennego jej ujęcia. Wskazywał,
jak w ramach tej ogólnej koncepcji kształto­
wać należy fragmenty stolicy, a zwłaszcza
śródmieście. Jego ideą było traktowanie cen­
trum Warszawy jako zespołu obejmującego
oba brzegi „doliny Wisły” . Na Jego też p ra ­
cach oparła się pierwsza po woinie wielka
inwestycja warszawska: Trasa W -Z, którą się
do dzisiaj szczycimy.
Wkład koncepcyjny Chmielewskiego w rozwój
planowania przestrzennego polegał także na
szerokim rozumieniu ochrony przyrody. Dążył
on do tego celu przez tworzenie struktural­
nych jednostek osadniczych wzdłuż osi wy­
znaczonych przebiegiem środków transportu,
przeciwdziałaiąc w ten sposób chaotycznemu
„rozlewaniu się” miasta i stwarzaiąc warunki
dla ochrony walorów naturalnych. Był mistrzem
w zakresie podoorządkownnia form sztucznie
tworzonych pięknu krajobrazu polskiego —
jednym z wielu przykładów teąo jest lokali-
zacia schroniska w Dolinie Pięciu Stawów
Polskich.
W dobie, gdy na skutek skażenia środowiska
człowieka postulaty ochrony i świadomego
kształtowania tego środowiska znaidują po­
wszechny oddźwięk, warto uprzytomnić sobie,
że Chmielewski był jednym z pierwszych, któ­
rzy uczyli tej sztuki.
Ogromne są też zasługi Chmielewskiego w
dziedzinie organizacji procesów planowania.
W całei swej pracy: teoretycznej, praktycznej
i dydaktycznej był wyrazicielem przekonania,
że tylko zintegrowane rozumienie olanownnia
prowadzić może do oożadanych efektów. Kon-
sekwencią tei zasady było zrozumienie istoty
współpracy międzydyscyplinarnei jako warun­
ku koniecznego dla powstawania i realizacji
wszelkich koncepcji orqanizacii przestrzeni.
W myśl tych idei tworzył Chmielewski wokół
siebie zespoły złożone z przedstawicieli wielu
dyscyplin wiedzy. Rozumiał, że tylko dzięki ta­
kiej współpracy wysiłki wszystkich składaia się
na coś więcej niż sumę indywidualnych wkła­
dów.
Chcąc dziś utrwalić sobie w pamięci postać
Jana Chmielewskiego, zwanego przez przyja­
ciół „Olafem ” , nie można poprzestać na wy­
liczeniu Jego ogromnych zasług dla urbanisty­
ki polskiei, na przypomnieniu Jego genialnej
intuicji twórczei, konsekwentnej myśli teore­
tycznej i przykładu, jaki sobą dawał. Trzeba
także powiedzieć słów kilka o Nim jako
0 człowieku i przyiacielu. Pasia, z jaką od­
dawał się swej idei. i. autorytet, jaki sobie
zdobył, nie przeszkadzały Mu być niezwykle
skromnym człowiekiem. Potrafił być oddanym
1 lojalnym przyjacielem, a ponadto odznaczał
się czarującym poczuciem humoru. Dzięki tym
cechom rzucał urok na wszystkich, którzy go
otaczali.
Takim, Olafie, chcemy Cię zapamiętać na
zawsze.
BOLESŁAW MALISZ

Kronika SARP
30 ROCZNICA WZNOWIENIA DZIAŁALNOŚCI
SARP minęła 5 listopada 1974 r. Z tej okazji
odbyła się w tym dniu w siedzibie Stowarzy­
szenia w Warszawie u r o c z y s t o ś ć dekoracji 42
architektów-członków SARP i’ 20 pracowników
SARP od2 naczeniami państwowymi przyzna­
nymi przez Radę Państwa na wniosek Prezy­
dium Zarzadu Głównego SARP oraz dekora­
cji 30 architektów, członków SARP, odznakami
resortowymi przyznanymi przez ministra gos­
podarki terenowej i ochrony środowiska.
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
otrzymał Jan Wellenger z Poznania.
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
otrzymali: Bogusław Chyliński z Warszawy,
Roman Hordyński z Gdańska, Włodzimierz
Marona z Krakowa, Halina Rychter z Krako­
wa, Ryszard Trzaska z Warszawy, Bohdan
Skłodowski ze Szczecina, Ludwika Smolicz z
Warszawy (biuro Oddz.), Halina Solecka-Ja-
strzębska z Warszawy (biuro Oddz.).
Złoty Krzyż Zasługi otrzymali: Barbara Borsa
z Kielc, Zbigniew Głowacki z Bydgoszczy, He­
lena Kunińska z Warszawy (biuro ZG), Kazi­
mierz Majewski z Lublina, Euzebia Przemyska-
-Brauner z Kazimierza Dolnego (DPTA), Kry­
styna Wirbser-Piątek z Poznania.
Srebrny Krzyż Zasługi otrzymali: Jan Dzierżko
z Warszawy, Ewa Krasińska z Warszawy,
Stefan Muller z Wrocławia, Waleria Niesłu-
chowska z Warszawy (biuro ZG), Wanda S a ­
fian z Bydgoszczy (biuro Oddz.).
Brązowy Krzyż Zasługi otrzymali: Marek Bu­
dzyński z Warszawy, Krzysztof Chwalibóg z
Warszawy, Marian Fikus z Opola.
Medal XXX-lecia Polski Ludowej otrzymali:
Andrzej Brauner z Kazimierza Dolnego
(DPTA), Barbara Brukalska z Warszawy, W i­
told Czajkowski z Olsztyna, Stanisława Du­
dzińska z Rzeszowa (biuro Oddz.), Henryk
Dziatkowski z Zielonej Góry, Andrzej G alar
z Rzeszowa, Wiesław Gruszkowski z Gdańska,
Andrzei Hamada z Opola, Zbigniew Ihnato-
wicz z Warszawy, Tadeusz Izbicki z Wrocławia,
Mieczysław/ Janowski ze Szczecina, Zbigniew
Karpiński z Warszawy, Wojciech Kasprzycki z
Poznania, Stefan Klajbor z Bydgoszczy, W an­
da Kołaczkowska z Warszawy (klub SARP),
Jadwiga Kowalik z Kazimierza Dolnego
(DPTA), Mieczysław Krzywiec z Białegostoku,
Eugeniusz Małecki z Warszawy (biuro ZG),
Edward Modrzejewski z Kielc, jStanisław Mur-
czyński| z Krakowa, Sławomir Nowicki z Ko­
szalina, Daniel Olędzki z Gdańska, Zbigniew
OSszakowski z Krakowa, Włodzimierz Piątek
z Poznania, Krystyna Piotrowska z Warszawy
(biuro ZG), Tadeusz Ptaszycki z Krakowa, Fe­
liks Ptaszyński z Koszalina, Halina Rodak z
Warszawy (biuro ZG), Anna Sadowska z W ar­
szawy (biuro ZG), Witold Skowronek z Wroc­
ławia, Ludwika Smolicz z Warszawy (biuro
Oddz.), Czesława Sobisiak z Poznania (biuro
Oddz.), Irena Sulikowska z Warszawy (biuro
ZG), Helena Syrkus z Warszawy. Zdzisława
Świderska ze Szczecina (biuro Oddz.) Tadeusz
Witkowski z Lublina, Janusz Wyżnikiewicz z
Łodzi, Władysław Zbójna z Warszawy (biuro
ZG), Janina Żak z Krakowa (biuro Oddz.).
Odznakę „Zasłużony Pracownik Gospodarki
Terenowej i Ochrony Środowiska1’ otrzymali:
Wacław Bald z Łodzi, Henryk Buszko z K a­
towic, Józef Chmieliński z Zielonej Góry, Ma­
ria Chronowska z Krakowa, Jerzy Chronowski
z Krakowa, Zbigniew Filipow z Warszawy. Jan
Friedel z Katowic, Edward Grajewski z Kielc,
Janusz Grzegorzak z Katowic, Stanisław Jan­
kowski z Warszawy, Marian Kanoza z Białe­
gostoku, Bogusław Karczowski z Warszawy,
Adam Kotarba z Warszawy, Wojciech Koziel­
ski z Koszalina, Jan Kozub z Krakowa, Sta­
nisław Król z Lublina, Krzysztof Łachert z
Kronika SARP
Warszawy, Władysław Michałowski ze Szczeci­
na, Jan Patalas z Olsztyna, Kazimierz Pie­
chotka z Warszawy, Tadeusz Piela z Krako­
wa, Konrad Pławiński z Gdańska, Tadeusz
Płończak z Poznania, Jakub Schróter z Opola,
Józef Sigalin z Warszawy, Bohdan Skłodow­
ski ze Szczecina, Roman Tunikowski z Wrocła­
wia, Jerzy Winiecki z Bydgoszczy, Stanisław
Żuk z Rzeszowa, Henryk Żukowski z W arsza­
wy.
Aktu dekoracji dokonał zastępca przewodni­
czącego Rady Państwa prof. Janusz Grosz-
kowski i podsekretarz stanu w Ministerstwie
Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska
Czesław Kotela. W godzinach wieczornych od­
było się uroczyste zebranie Rady SARP. Wzię­
ło w nim udział 10 uczestników Pierwszego
Zebrania Architektów na Wyzwolonych Zie­
miach Polskich, które miało miejsce 5 listo­
pada 1944 r. w Lublinie: Stanisław Bar° nj
Władysław Czerny, Czesław Gawdzik, Michał
Kaczorowski, Marcin Kuśnierz, Bohdan La-
chert, Władysław Łaparewicz, Eleonora 5e-
krecka, Józef Sigalin, Tadeusz Witkowski.
VII PLENARNE ZEBRANIE ZARZĄDU GŁÓW­
NEGO odbyło się w dniach 5-6 października
1974 r. w Polańczyku w woj. rzeszowskim. Te­
matem obrad w pierwszym dniu zebrania by
perspektywiczny plan zagospodarowania tere-
nów górskich woj. rzeszowskiego na lata
1966-85, zatwierdzony przez Radę Ministrów
w styczniu 1969 r. Plan i związane z nim pro­
blemy przedstawili: kierownik woiewodzkiej
pracowni planów regionalnych Tadęusz
dziński i główny architekt województwa rze­
szowskiego Leszek Humięcki.
W drugim dniu obrad prezes SARP Henryk
Buszko przedstawił wyniki dwuletnich prac
dotyczących problemu kształcenia architektów,
a sekretarz generalny, Adam Kotarba, omowił
przygotowania do Walnego Zjazdu Delegatów
SARP, który postanowiono zwołać w marcu
1975 r.* Poza tym powołano Komisję Koordy-
nacyjng d/s współpracy z wydziałami ‘archi­
tektury i klubami studenckimi w składzie. . .
Szafer (przewodniczqcy), S. Baum, J. Chmie­
lewski, R. Fedorowski, M. Fikus, przedstawiono
przygotowania do udziału w VII Kongresie
Techników Polskich oraz przedyskutowano me-
które sprawy organizacyjne.
W zebraniu brał udział przedstawiciel Wy­
działu Ekonomicznego KC PZPR. Bogdan Po­
pławski, a w pierwszym dniu obrad uczestni­
czyli: sekretarz Komitetu Powiatowego PZPR
Andrzei Pienigdz i zastępca naczelnika po­
wiatu bieszczadzkiego. Zdzisław Michnik, oraz
członkowie Oddziału Rzeszowskiego SARP.
Obradom przewodniczyli: w pierwszym dniu
prezes Oddziału Rzeszowskiego Andrzej G a ­
lar, w drugim - prezes SARP Henryk Busz­
ko.
PREZES SARP HENRYK BUSZKO OTRZY­
MAŁ HONOROWE CZŁONKOSTWO STO­
WARZYSZENIA ARCHITEKTÓW MEKSYKAN-
SKICH, przyznane we wrześniu 1974 r. za wy­
bitne zasługi w dziedzinie architektury.
* Po późniejszych uzgodnieniach organizacyjnych usta­
lono, że Zjazd odbędzie się 15—16.XI 1.1975 r. — przyp.
red.
Listy do redakcji
Wyjaśnienia
w sprawie
Karty Weneckiej
Zamieszczony w nr 1—2/1974 „Architektury'
artykuł „Propozycja nowej wersji Karty W e­
neckiej" wywołał, zgodnie z przewidywaniami
autorów, żywy oddźwięk i dyskusję. Ża wypo­
wiedzi w tej sprawie serdecznie dziękuję. Jed­
nak niektórzy dyskutanci sugerują, że inten­
cją artykułu było wykazanie, iż Karta Wenec­
ka przeżyła się i straciła aktualność. Dlatego
z całą mocą pragnę podkreślić, że Kartę W e­
necką uważam nie tylko za odpowiadającą
obecnym potrzebom, ale i wybiegającą w
przyszłość, co zostało zresztą powiedziane we
wstępie w.w. artykułu.
Myślą przewodnią artykułu było przypomnie­
nie Karty Weneckiej, opatrzenie jej jasnymi
komentarzami i zaproponowanie poszerzenia
zawartych w niej uwag dotyczących zespołów
urbanistycznych, aby w ten sposób wzmocnić
oddziaływanie Karty wśród szerokich rzesz ar­
chitektów i utrudnić powstawanie interpretacji
niezgodnych z jej duchem.
Uważam, że Karta Wenecka powinna być
przyjęta jako podstawa teoretyczna prac kon­
serwatorskich we wszystkich krajach, powin­
na być komentowana i dyskutowana w celu
lepszego jej przyswojenia i dostosowania do
lokalnych warunków.
Andrzej Gruszecki
An expianatory
u-
notę to the article
“Of Venice
Charter”
According to the authors’ expectations the
article titled Proposal for the new version of
Venice Charter (see „Architektura", 1—2,
1974) has resulted in a vivid response and
discussion. In this connection I feel to be
obliged to express my thanks to all those who
madę their contribution to discussion. Howe-
ver, some readers suggested that it was in-
tended by the writers to show that the Venice
Charter ha5 played out and thus become
obsolete. In view of the above suggestions
I would emphasise that its is my sincere con-
viction that the Venice Charter represents not
only a document fully meeting the present
reąuirements, but at the same time in many
respects looking into the futurę which the
fact has been duły stressed at the outset of
the article in ąuestion.
The central idea of that article was to re-
mind the Venice Charter, to make comments
on it and to propose some extensions to
points concerning the urban setting thus
increasing the effectiveness of the Charter's
provisions within the widest circles of archi-
tects at the same time preventing the inter-
pretations opposing its spirit.
I am of opinion that the Venice Charter is
to be adopted as a theoretical basis by res-
torers in all countries and that it should be
commented and discussed with this aim in
view that its provisions could be better un-
derstood and adapted to local conditions.
Andrzej Gruszecki
Informacje i sprostowania
W artykule „Łazienki północne" — umieszczo­
nym w nr 6/1974 miesięcznika „Architektu­
ra" - wśród obiektów usługowych i gospo­
darczych została wymieniona kawiarnia przy
placu Na Rozdrożu. W skrótowym przedsta­
wieniu artykułu zabrakło stwierdzenia, że sta-
 nowi ona oddzielną towarzyszącą inwestycję.
Uzupełnienie to jest ważne, zwłaszcza że
i projekt był wykonany oddzielnie, a autorami
projektu kawiarni są architekci: Jerzy Cander
(główny projektant) i Juliusz Marcinowski.
Longin Majdecki
Ze swej strony informujemy, że w zeszycie „A r­
chitektury” nr 4/1975 zapoznamy Czytelników
z kawiarnią „Rozdroże” . Redakcja
Niniejszym wyjaśniam, że nazywam się Fi­
szer — a nie Fisher, jak to zostało wydruko­
wane w zeszycie 4/1974 na str. 147. Dziękuję
z góry za sprostowanie, łączę wyrazy sza­
cunku.
Jan Fiszer
Serdecznie przepraszamy. Redakcja
• • ę . •, ■ • ■
ą .. ■ Książki o architekturze
Dzieje
współczesnej architektury
na nowo odczytane
Andrzej Wojda
Od 1930 roku, kiedy wydawnictwo Propylaeen
opublikowało jedną z najwcześniejszych, pod­
stawowych monografii „D ie Baukunst der
Neunsten Zeit” Gustava Adolfa Platza, półki
księgarskie zapełniły się najróżniejszymi i z
różnych pozycji pisanymi dziełami, poświęco­
nymi współczesnej architekturze. O pionierach
tej architektury, od Williama Morrisa do W al­
tera Gropiusa, pisał już w 1936 r. Nikolaus
Pevsner, kontynuując potem swą pisarską
i naukową pracę z właściwą sobie sumienno­
ścią i erudycją. W 1941 r. ukazało się fun­
damentalne dzieło Giediona — „Przestrzeń,
czas i architektura". Dziesięć lat później -
we Włoszech — Bruno Zevi opublikował „Sto-
rici dell' Architettura Moderna", książkę rów­
nie cenną co irytującą przez nasycenie iej
autorskimi sympatiami i nienawiściami. Od
lat kilkunastu J. Jedicke wydaje w Stuttgarcie
swoje prace poświęcone dziejom współczesnej
architektury. Przykłady takie można by mno­
żyć.
Jeśli chodzi natomiast o nasz rynek księgar­
ski, to wspomnianą wyżej książkę Giediona
otrzymaliśmy w języku polskim dopiero w
1968 r., tzn. w 17 lat od chwili ukazania się
I wydania. Na pierwszą szeroko dostępną
polską monografię współczesnej architektu­
ry — „U źródeł architektury współczesnej” Pio­
tra Biegańskiego - wypadło czekać do
1972 r. Przed z górą 10 laty (w 1962 r.) opu­
blikowana przez Wydawnictwo Techniczne Po­
litechniki Krakowskiej w aptekarskim nakła­
dzie 200 egzemplarzy praca Bohdana Lisow­
skiego „Skrajnie awangardowa architektura
XX wieku (1900—1914)" dotąd nie została
udostępniona szerszemu kręgowi odbiorców.
Tak więc wydana ostatnio przez Instytut Wy­
dawniczy „Nasza Księgarnia" praca Przemy­
sława^ Trzeciaka „Przygody architektury XX
wieku" wypełnia w pewnym sensie dotkliwą
lukę w polskim piśmiennictwie architektonicz­
nym, ukazując na 433 stronach tekstu obszer­
ną panoramę dziejów współczesnej architek­
tury, od jej trudnych dziewiętnastowiecznych
początków po czasy najnowsze.
We wstępie do swojej książki Trzeciak pisze:
„Jest to opowieść o architekturze XX wieku
502
i jej twórcach, nie zaś usystematyzowany
i obiektywny podręcznik historii architektury
nowoczesnej". Zdanie to jednoznacznie okre­
śla istotę książki, którą powitać należy ze
szczególnym zadowoleniem. Na taki właśnie
prosto i potoczyście napisany, przekonywająco
i sumiennie zilustrowany wykład o istocie
i dialektyce rozwoju współczesnej architektury
czekali od wielu lat studenci architektury i ar­
chitekci. Czekali także wszyscy, których archi­
tektura bezpośrednio i pośrednio dotyczy i in­
teresuje.
„Przygody architektury XX wieku" składają się
z dziesięciu części. Pierwsze dwie poświęcone
są początkom współczesnej architektury. Spo­
śród lawiny mniej lub bardziej istotnych fak­
tów szeroko w literaturze przedmiotu opisa­
nych potrafił autor wybrać najistotniejsze, któ­
re rzeczywiście wytyczyły drogę rozwoju archi­
tektury: zastosowanie żelaza, szkła, wkład in­
żynierów i konstruktorów, rolę secesji, znacze­
nie takich twórców, jak Labrouste, przedsta­
wiciele szkoły chicagowskiej czy Horta. Ze
szczególnym zainteresowaniem czyta się to, co
ma Trzeciak do powiedzenia na temat prze­
lotnego i trwałego w pośrednich implikacjach
zjawiska secesji, czy rozwichrzonego, indywi­
dualnego geniuszu Gaudiego. Być może,
przydałoby się więcej miejsca poświęcić Adol­
fowi Loosowi. W sumie jednak dwie pierwsze
części książki przekonująco nakreślają wize­
runek czasu, w którym kształtowała się for­
muła architektury, aktualna w wielu aspektach
do dzisiaj.
0 ile dwie pierwsze części książki poświęco­
ne są kształtowaniu się współczesnei archi­
tektury jako sposobu myślenia o budowaniu,
odmiennego od tradycyjnego, cztery następne
poświęcone są okresowi wczesnego jej roz­
woju, krzepnięcia i walki o prawo obywatel­
stwa w XX wieku. Przejrzyście skonstruowany
wywód prowadzi przez okres rozpowszechnia­
nia się żelbetu (Perret, Maillart), samotniczą
twórczość młodego Wrighta, działalność
Werkbundu i Bauhausu. ślepą uliczkę ekspre-
sjonizmu, prace holenderskich grup Wendin-
gen i de Stijl, romantyzm radzieckiej awan­
gardy pierwszych lat po Rewolucji Paździer­
nikowej — aż do narodzin „stylu międzyna­
rodowego". Te części książki charakteryzują
się elastycznie potraktowaną zasadą chronolo­
gicznego następstwa wydarzeń i faktów roz­
wojowych. Autorowi nie chodzi jednak o chro­
nologię, lecz o sprecyzowanie najgłębszych
treści, kryjących się za prostymi nieraz fakta­
mi. Owo poszukiwanie podtekstów, istoty
1 motorów rozwoju współczesnej architektury,
stanowi jedną z najcenniejszych wartości
książki. Na podkreślenie zasługują takie pró­
by syntetycznych ujęć, jak np. określenie
kwintesencji nowej koncepcji przestrzeni w
architekturze (s. 110), określenie relacji ar­
chitektury do podłoża historycznego (s. 147)
czy relacji funkcja-forma w ramach funkcjo-
nalizmu (s. 170).
Część siódma książki poświęcona jest posta­
ciom „wielkich" współczesnej architektury:
Wrighta, Mięsa Van der Rohe i Le Corbusie­
ra. Eseje, wchodzące w skład tej części i te­
matycznie związane z wymienionymi postacia­
mi, ; zawierają szczególnie wartościowy ele­
ment twórczej analizy tych cech twórczości
Wielkich Mistrzów, które są dla nas szczegól­
nie cenne, i tych cech, których znaczenie prze­
minęło.
Dziewiąta część pracy Przemysława Trzeciaka
poświęcona jest architekturze krajów, w któ­
rych uformował się — używając określenia
Giediona — „nowy regionalizm", innymi sło­
wy - narodowy charakter architektury współ­
czesnej (Holandia, Finlandia, Japonia, Brazy­
lia). Także i tutaj analizy Trzeciaka mają cha­
rakter twórczy, niekiedy odkrywczy. Tak więc,
pisząc o Japonii, autor zwraca uwagę na
związek współczesnej architektury tego kraju
z różnorakimi przejawami życia społecznego.
Słusznie! Wysoka ranga japońskiej architek­
tury wynika w ogromnym zakresie właśnie z
tych powiązań (co najmniej w tym samym
stopniu, co z tak modnych charakterystyk
formalnych). To dostrzeganie człowieka jako
jednostki i jako grupy jest zresztą dla książ­
ki Trzeciaka charakterystyczne. Dzięki takiej
orientacji pojawiła się w masowo publikowa­
nym polskim piśmiennictwie monograficzna
praca, która nie jest jednym jeszcze expose
tradycyjnych, estetyzujących czy technokra­
tycznych ujęć.
Rozważania na temat, czym w przyszłości naj­
pewniej będzie architektura, zawarte są w
ósmej i dziesiątej częściach książki. W czę­
ści ósmej autor zwraca uwagę na możliwości
tkwiące w nowym podejściu, do materiału, wi­
dząc we współczesnych konstrukcjach łupino­
wych czy konstrukcjach opartych o wzory za­
czerpnięte z natury — kształtowanie się „sty­
lu prawdy autentycznej". W części dziesiątej
natomiast pisze o tych czynnikach, które we­
dle przewidywań zdeterminują ewolucję ar­
chitektury i urbanistyki przyszłości. Determi­
nanty te widzi autor nie tyle w ewolucji upo­
dobań i preferencji formalnych, co w zmie­
niających się warunkach, w narastających la ­
winowo potrzebach, w nowych zadaniach pro­
jektowych.
Czytając ostatni rozdział książki odczuwałem
pewien niedosyt. Odnosiłem nieprzeparte wra­
żenie, że rozdział ten powinien rozrosnąć się
w jeszcze jedną książkę. Byłaby to książka
o architekturze przyszłości, względnie o tych
elementach czasu teraźniejszego, które wedle
współczesnego stanu wiedzy wpłyną w sposób
najbardziej istotny na przyszłość architektury.
0 architekturze przyszłości napisano już wie­
le, to prawda. Ileż jednak w tym, co zostało
napisane, jest archaicznego, estetyzującego
podejścia lub naiwnego zachłystywania się
możliwościami techniki. Wydaje się więc, że
jeżeli można autorowi omawianej pracy coś
sugerować, to właśnie próbę napisania sze­
rokiej, ujmującej istotę zagadnienia — a nie
technokratyczno-formalną otoczkę - książki.
Dzieło takie mogłoby w jeszcze większym
stopniu wyrażać osobisty, możliwie szeroko
podbudowany stosunek do omawianych teraz
zagadnień. Swoją ostatnią książką autor do­
wodnie wykazał, że jest w stanie podjąć się
takiego trudnego zadania i doprowadzić je
do końca.
Należy stwierdzić, że „Przygody architektury
XX wieku" są pierwszą opublikowaną w du­
żym nakładzie polską monografią współcze­
snej architektury światowej, napisaną z po­
mysłem, czy — jak kto woli — z koncepcją.
Dla Trzeciaka osią i centralnym obiektem za­
interesowania jest podmiot architektury: czło­
wiek. Architektura nie jest dla autora sprawą
stylu czy mody. Jest przejawem rozwoju myśli
ludzkiej, dążeniem nie zawsze najprostszą
1 najłatwiejszą drogą do zaspokojenia po­
trzeb jednostek i społeczeństw.
Książka ma przejrzystą konstrukcję całości,
tak jak i budowę poszczególnych wywodów
oraz sposób przeprowadzania analiz i syntez.
Materiał ilustracyjny jest bogaty i starannie
dobrany, chociaż być może przydałoby się
nieco więcej zdjęć bardziej oryginalnych,
zwłaszcza jeśli przedstawiają obiekty znane
powszechnie (np. dom na kaskadzie Wrighta).
Zaletą książki jest poza tym język: pozbawio­
ny napuszonej pseudonaukowości, prosty, zro­
zumiały i ładny, operujący precyzyjnymi i jed ­
noznacznymi określeniami.
W sumie: powstała bardzo dobra i bardzo
wartościowa książka. Trzeba teraz życzyć
i czytelnikom, i autorowi, aby nie była to
ostatnia jego obszerna publikacja, dotycząca
problemów współczesnej architektury.
Przemysław Trzeciak: Przygody architektury XX wieku.
IW Nasza Księgarnia, W arszawa 1974, s. 448, zł 105.—
Redagują zespoły korespondentów przy RU SZSP poli­
technik i wyższych uczelni plastycznych, działające
na wydziałach architektury i projektowania plastycz­
nego.

Redaktor Kolumny — Janusz Korzeń

Korespondenci:

GD AŃ SK WA — Zbigniew Pszczulny
GLIW ICE W A — Jan Kidawa
KRAKÓW ASP — Maria Tomal
KRAKÓW W A — Anna Franta
ŁÓ D Ź WA — Bożena Kostelecka
POZNAŃ PWSSP -- M arian Jańczak
POZNAŃ WA — Jarosław Pudliński
SZCZECIN WA — Piotr Jassem
W ARSZAW A WA — W iesław Stasiewicz
W RO CŁA W W A — Krzysztof Filipowicz

Projekt graficzny czołówki — Sławomir Lewczuk

Adres Zespołu K o o rd yn a cy jn e g o : RW SZSP Wydział

Architektury Politech niki Krakowskiej, 31-155 Kraków,
ul. Warszawska 24

KOLUMNA STUDENCKA NR 90

Modelowa
jednostka
mieszkaniowa

m arek c h o lew k a
WYDZIAŁ ARCHITEKTURY
POLITECHNIK! KRAKOWSKIEJ

Założenia wyjściowe

Jako temat pracy kursowej na VII semestrze
otrzymaliśmy opracowanie pod kierunkiem
prof. Tomasza Mańkowskiego projektu mode­
lowej jednostki mieszkaniowej o optymalnej
powierzchni mieszkań i optymalnym ich stan­
dardzie.
Struktura wieku i zatrudnienia mieszkańców
miały odpowiadać obecnym i przewidywanym
w niedalekiej przyszłości warunkom demogra­
ficznym w Polsce. Zespół osiedleńczy miał być
powiązany dogodnym połączeniem komuni­
kacyjnym z pobliskim centralnym ośrodkiem
usługowym, miejscami pracy, ośrodkami kul­
turalnymi itp. W założeniach lokalizacyjnych
nie podano konkretnych warunków tereno­
wych, w których jednostka mieszkaniowa miała
być projektowana. Pozostawiono nam również
prawo wolnego wyboru technologii wykonania
projektowanej jednostki, oczywiście z zastrze­
żeniem, żeby była ona realna w obecnych
warunkach.

503
 Dwukondygnacyjne mieszkania typu M4 Mieszkanie typu M3

Schemat układu mieszkań w modelowej je d ­

nostce mieszkaniowej: a - mieszkania typu
M3, b - mieszkania typu M4, c - mieszka­
nia typu M5-M6, d - mieszkania typu
M1-M2

Dwukondygnacyjne mieszkanie typu M5-M6

f_I __ i— r ' “"i * I

ifZD EIZZZZ3 r z iM r '

r a n sis jc z z iilis il

^
r™i d

505
504
 Zasada kształtowania zabudowy
Opracowałem projekt jednostki mieszkanio­
wej przeznaczonej dia 455-485 mieszkańców.
Jednostka składa sie ze 120 mieszkań (45 typu
M4, 30 - M3. 30 - M5-6, 15 - M1-2) zgru­
powanych w 30 powtarzalnych segmentach (po
3 M4( 2 M3, 2 M5-Ó i 1 M1-2). Klatki scho­
dowe zaprojektowałem jako wolno stojące. Na
parterach zlokalizowałem mieszkania typu
M5-6 i M1 -2, mające własne wejścia wprost
z chodnika. Mieszkania te przeznaczone są
dla rodzin wielodzietnych czy dwupokolenio­
wych oraz dla osób samotnych, często star­
szych i dlatego zaprojektowałem je na najniż­
szej kondygnacji, aby umożliwić ich mieszkań­
com jak najłatwiejszy dostęp do terenów zie­
lonych i rekreacyjnych.
Zespół zlokalizowałem na terenie o łagodnym
spadku, pofałdowanym, w niedalekiej odle­
głości od pasma szybkiej drogi kołowej i zo­
rientowałem na południe. Dojazd do wnętrz
projektowanych półpierścieni zabudowy zapew­
niają sięgacze zakończone dwupoziomowymi
porki-n go-garażom i. Drobne obiekty usług
podstawowych i przedszkola zlokalizowałem
albo w obrębie parkingów albo na najniższej
kondygnacji jednostki mieszkaniowej.
Zaprojektowałem wielostopniową zieleń na­
wiązującą w swym układzie do kształtu pro­
jektowanej zabudowy i tworzącą indywidual­
ne wnętrza i zamknięcia perspektywiczne.
Zasada kształtowania mieszkań
Powierzchnie mieszkań w projektowanej jed ­
nostce przyjąłem zgodnie z przeciętną wielko­
ścią rodziny i jej potrzebami. Ze względu na
powszechnie obecnie stosowaną zamianę
mieszkań, nie przewiduję w swoim opracowa­
niu stosowania elastycznych wielkości powierz­
chni mieszkań.
W każdym z projektowanych przeze mnie
mieszkań wyróżnić można trzy zasadnicze stre­
fy funkcjonalne: część wejściowo-gospodarczą,
część ogólnomieszkalną oraz część sypialną,
która w mieszkaniach typu M4 i M5-6 mieści
się na drugiej kondygnacji mieszkania, co
umożliwia jej pełną izolację.
Dzięki przesunięciu poszczególnych kondygna­
cji w pionie — co ułatwiło mi zaprojektowanie
licznych galerii i loggii — oraz wygięciu zabu­
dowy w łuk uzyskałem kontakt projektowa­
nych mieszkań z otoczeniem i w wyniku ich
wzajemną, daleko posuniętą integrację.
506
Mieszkania uzyskały kształt klinowy z dłuższą
ścianą południową, co tym bardziej podkre­
śla ten kontakt, zapewniając równocześnie
większe ich nasłonecznienie. Wygięcie elewa­
cji, stosowanie lekkich ścianek osłaniających
loggie umożliwia pełne odizolowanie od są­
siadów.
Podniesienie wartości użytkowej mieszkań uzy­
skałem zarówno dzięki zwiększeniu powierz­
chni użytkowej mieszkania o ok. 3 0 - 40 % w
porównaniu do obecnie jeszcze obowiązują­
cych norm, jak i dzięki zastosowaniu obok
typowych urządzeń i instalacji także klimaty­
zacji i ,,ciągów" kominkowych.
Konstrukcja i technologia wykonania
Jako zasadę przyjąłem, że nie powinno się bu­
dować na jednym osiedlu zbyt wielu tego typu
jednostek mieszkaniowych. W związku z tym
nieopłacalne byłoby stosowanie prefabrykacji
wielkopłytowej czy wielkoprzestrzennej. Dlate­
go też zaproponowałem wznosić projektowaną
zabudowę w tradycyjnej technologii wylewa­
nia na mokro konstrukcji monolitycznej, ogra­
niczając prefabrykację do najczęściej wystę­
pujących elementów instalacji, loggii, galerii,
klatek schodowych itp.
Wyraz plastyczny jednostki mieszkaniowej
Kształtowanie bryły jednostki mieszkaniowej
jest wynikiem rozwiązań funkcjonalnych samej
jednostki i poszczególnych mieszkań. W przy­
padku mojego projektu rozplanowanie jedno­
stki w kształcie półpierścienia daje wrażenie
organiczności, jest korzystniejsze w percepcji
niż nudne, proste pudła wznoszonych u nas
„bloków", od strony północnej zaś stwarza
wyraźnie zamknięte wnętrze gospodarcze.
Przesunięcia poszczególnych kondygnacji, sto­
sowanie urozmaiconych elementów małej ar­
chitektury w postaci pergol czy skrzyń z zie­
lenią pozwala uniknąć monotonii w bryle
i elewacji modelowej jednostki mieszkanio­
wej.
Z perspektywy trzech lat, które upłynęły od
powstania tego opracowania, uważam, że sta­
nowczo za powierzchownie potraktowałem w
nim zagadnienia urbanistyczne, drobiazgowo
rozwiązując same mieszkania. Nie wyszło to
chyba całości mojej pracy na dobre. Jednak­
że funkcja jednostki oraz poszczególnych
mieszkań wydaje mi się rozwiązana prawidło­
wo. Z kolejnymi zastrzeżeniami spotkać musi
się także proponowana technologia wykona­
nia. Dziś widzę, że w większym stopniu nale­
żało wprowadzić prefabrykację.
Kształt plastyczny proponowanej zabudowy
wydaje się chyba nadal atrakcyjny, należało
go jednak koniecznie podkreślić odpowiednio
rozwiązaną kolorystyką elewacji.

Summary
Architektura — montbly review of The Association of Polish Architects — SARP
728:711.58(438)
M arcin Przytubski — Joint action. The author presents the activity of the Housing
Cooperatives Central Union — the chief housing devełoper in Poland — directed
at the improvement of residentia! environment by raising the quality of new housing.
fn the cooperatiye design offices „Inwestprojekt", operating sińce 1972, the chief
d e sig n e r represents the deveioper's interests, and the proiects for housing areas
take account of all the town planning, social and visual aspects and probiems,
New large residentia! districts, designed for quickly deve!oping towns, are a sub-
je c t which was not yet fully studied in Poland, therefore the author considers it
necessary lo elaborate a social model for cooperative housing district, based on
studies conducted by sociologists, psychologists, teachers, doctors, and ecoiogists.
711.58:72.006(438)
Jerzy Gruchalski - Integrated studios. The cooperative inwestment and design ser-
vices operate sińce 1972 as one organization — the Design and lnvestment S e m ce s
Establishments „Inwestprojekt" with branches in all Voivodship and all cities of
voivodship status. The organization of the Establishments is based on design and
realization studios directed by chief designers — architects. The author of the
article presents the wide scope of the studios activities śncluding prcgramming, pre
paration of investments, design and works supervision for housing deve!opment. He
also describes the directions for further impróvement of this new form of design and
deve!opment services, essential for comprehensive projects of residential districts.
711.58:301(438)
W aldem ar Siemiński — New inhabiianfs in new Estates. The author proposes a de-
finition of a housing unit, saying „that it should be designed and developed with
the leading objective to help its futurę inhabitants to adapt to their new environ-
ment". The adaptation is possible when the inhabitant shall consider the estate as
„his own". To this end it is necessary to give the estate an individuał character,
w ell define its boundaries, organize the interior spaces with good landscaplng and
site arch ite ctu re , maintain the human scalę and provide an attractive services pro-
gramme. Also important is participation of the inhabitants in the spatial arrange
ment of the estate and correct organization of flats allotting. Finally the author
considers the probiems of the social model for the futurę housing units, on the
basis of the present tendencies and in the aspect of the large number of people
migrating from rurai areas who will have to adapt themselves to the new housing
conditions in towns.
711.582(438)
Zenon Nasterski - The cooperatiye housing deyelopment in W rocław. The new sites
for housing areas to be deve!oped in Wrocław in the years 1976—1980, extend over
8 sq.km. and are located in the western part of the town, with no existing technical
infrastructure facilities. The design project allows for 5 neighbourhoods provided with
ser/ice centres, and together having about 90000 dwelling rooms. The author presents
the factors which have decided the selection of the site. The designs for the three
largest neighbourhoods are described in the foliowing articles.
711.582:711.112(438)
Kozanów Estate in Wrocław. The estate is planned for £3000 inhabitants on a site
of 116.6 ha located near the Odra river and a large parkland. The high bank of
the old valley divides the site into the northern low-laying part, and the Southern
one with good clim atic conditions. Two alternative deve!opment schemes have been
elaborated. O ne is based on the assumption that after site-Ievelling operations the
physiographic conditions shall become uniform over the whole area. The other eon
centrates all dwellings on the higher land, except for smali groups of flats for fa-
m ilies with no children.
711.582(438)
Nowy Dwór Estate in Wrocław. The estate is planned for 23000 inhabitants on
a site of 68 ha, located on the outskirts of Wrocław, near recreational areas. The
accepted principle was to design structura! housing units coresponding with the
organizational units of community life. The blocks of flots are grouped around large
green open space with recreational programme. The estate is the first one in W ro­
cław to be planned according to the new town planning standards. The design
W ARUNKI PRENUM ERATY
C e n a prenumeraty krajow ej:rocznie 240.— zł
półrocznie 120.— zł
kwartalnie 60.— zł
Instytucje państwowe, społeczne, zakłady pracy, szkoły itp. mogą zam aw iać prenume­
ratę wyłącznie w miejscowych O ddziałach i Delegaturach „R uch" w terminie do
25 listopada na rok następny.
Prenumeratorzy indywidualni mogą opłacać prenumeratę w urzędach pocztowych
i u listonoszy lub dokonywać wpłat na konto PKO nr 1-6-100020 — Centrala Kolportażu
Prasy i Wydawnictw „R uch", 00-839 W arszaw a, ul. Towarowa 28 (w terminie do 10 dnia
m iesiąca poprzedzającego okres prenumeraty).
Prenumeratę ze zleceniem wysyłki za granicę, która jest o 40°/o droższa od prenume­
raty krajowej, przyjmuje Biuro Kolportażu Wydawnictw Zagranicznych „R uch". 00-840
W arszawa, ul. \Vronia 23, konto PKO nr 1-6-100024.
Indeks 35214
Egzemplarze zdezaktualizowane można nabyć w Głównej Księgarni Technicznej, W ar­
szawa, ul. Świętokrzyska 14. Bieżące numery miesięcznika ARCHITEKTURA są do n a ­
bycia w Klubach MPiK „R uch" na terenie całego kraju.
SU B SC R IP T IO N S: $ 24, — per annum. Adress: Export and Import Enterprise „R uch",
00-840 W arszawa 1, W ronia 23. Post Box 194. O ur bankers: Bank Handlowy S. A.,
W arszawa, Poland.
ABON N EM EN TS: $ 24, — per annum. Adresse: Entreprise d'Exportation et d ’lmporfca-
tion „Ruch , 00-840 W arszawa 1, W ronia 23. Post Box 194. Notre compte: Bank
Handlowy S. A., W arszawa, Pologne.
n O fln M C K A : IIOTuiMcaTfcCH mojkho bo B c e x OTftejieHHHx „CoiosneHaTM"
allows for dlfferent types of buildings, with 11-storey and 8-storey blocks accompa-
nying the pedestrian route, and 16-storey point biocks concentrated near the district
service entre, stressing its importance within the town.
711.582(438)(079)
Gadów — Airport District in Wrocław. The design scheme awarded the first prize
in the competition for the housing district to accommodate 34000 inhabitants on
a site of 153 ha. The main element of the spatial composition is the pedestrian
route accom panied by service facilites, and linking the service centre with the sports
centre. it has the character of a Street interior and it is meant to help the inha­
bitants to indentify themselves with the housing area, being something like a
„corso", a place where everybody can meet. The design concept is aiming at the
creation of new townscape of differentiated urban interiors. Also illustrated are two
other design awarded mentions at this competition, for correct spatial concept, for
individuality of the dwellings' interiors, and also for the attempt to apply conse-
ąuently a theoretical model of a housing estate to the particular situation of
Gądów.
711.58.001(438)
Stefan Muller - A chance and the dangers. The author States that the new housing
and town planning standards give a chance to obtain morę functiona! dwellings
and better housing estates and districts, In order to take fuli advantage of this
chance, correct Solutions should be sought for such compiex probiems as the forma!
expresslon of a building suitable for large-plate technology, the manner of lay-out
and scalę of urban interiors, and the acceptab le limits of repet.tion of the adopted
archcitectural and urban theme. O ther important probiems inciude the manner of
soh/ing the services and school buildings within the housing neighbourhoods. The
extensive tasks of building new districts and towns reąuire im mediate thorough stu­
dies on these probiems,
711.582(438)(079)
Mikołaj Kopernika Estate in G liw ice. The results of the competition for a design
scheme of an housing estate for 13500 to 18000 inhabitants on a site of 160 ha. The
objective of the competition was to obtain study development plans for the housing
area on a site of particular landscape value, and also to check the new town
planning standards. The competition Jury did not award the first prize. Illiustrated
are ihe two entries awarded the second prize (ex a e ą u o ), and another entry which
has received a mention.
711.582(438)(079)
Rządz District Sn Grudziądz. Results of an open-entry competition for the project of
residential district on a site of 260 ha. The objective of the competition was to e la ­
borate the functional and spatial distribution of the programme, to determine the
optimum number of inhabitants, to propose the spatial composition of development
and to establish the seąuence of implementation. The competition Jury did not award
the first prize. Illustrated are the entries which received prizes and mentions. The
post-competition recommendations stress the necessity for taking better ad\żantage
of the natural landscape conditions (location on the high bank of Yistula river).
711.582:69.002(438)
Marek Hryniewiecki - The design concept and the reaiity. The designer of Ustronie
housing estate in Radom describes the changes which had to be introduced to the
original design scheme, mainly because of the construction difficulties in the new
Icrge-plate technology. These inciude: omission of the open bays in the ground
fioors of the buildings which were to be spanned by in-situ concrete construction,
lack of macro!eveIling of the site, expensive paving of the access roads instead of
making them of in-situ concrete, change in the programme for the structure of dwel­
lings. Neither the time Schedule nor the seąuence of implementation has been
adhered to. The author formulates several conclusions which would help in avoiding
such changes in the futurę.
711.434:711.113:711.41(438)
Czesław Bielecki - The se m ce s network in Jastrzębie. The author describes the de-
feat of town planning and architectural concepts, based on the precise and hierar-
chicai determination of the urban space by the designer. This is illustrated on the
example of the town of Jastrzębie in the Rybnik C oal District. The rapid deyelop­
ment of the town and its housing (from 5000 inhs. in 1964 to 55000 inhs. in 1974)
resułted in deiays in the construction of seryice facilities. There is a complete lack
of the central types of seryices. The author presents his projet of the se m ce s net­
work for the town, rncluding the serv.ee centre, based on 108 m. X 108 m town
planning grid and 180 cm. architectural module. The projet is aiming at tfte inte-
gration of the incoherent urban space. with no attempt to determine the detaif
Solutions.
Vona Fnedm an - H.rtory of a certain id e a . The author sums up 15 years develop
ment of h,s idea of „m obile architecture*'. based on neutral infrastructure. which
“ f,lled £
b y .the£ “ ser* accordi"S to his needs and means. He has also classified
the works of his followers into four cathegories, depending on the creative partici-
pation m the deyelopment of the idea, and has summed up his own mistakes and
achievements.
. . . .. , , . 711.582.711.4.01(474.5)
Łozdyna, res.dent.al d.strict in W ilno. The new district for 42000 inhs.. located on
particularly p.cturesque site, is diyided into 4 neighbourhoods, linked by a ring road
W‘|,~ 13 Ci^nnecte to fhe loca! streets. The site layout is distinguished by parti*
cutar y goo relations between the buildings and the rich configuration of land, and
y u integration of the existing large green spaces. This gives the Lazdynaj dis­
trict an indiyidual and uniąue charakter.
«otr arandowski — The towns of Emil A illau d . Descripiion of the controvertial pro-
jet-ts by the French architect Emil A illau d : Grandę Borne estate near Paris, designed
soleiy for the needs of the children, neglecting those of youth and grown-ups; and
the estate of sky-scrapers in Nanterre, representing the concept of the „town-apart-
ment of fully practical and utilitarian character, with no green open spaces.
06.066:69/72(438)
The prizes awarded by the M inister of Building and the Building M aterials Industries
in 1974 for the eminent achievements in architectural and building design. The first
grade prizes were aw arded: in the field of industrial building for the completed
project of „P o łan il" worsted anilan a spinning plant in Łódź, and in the field o f
I
 generał building fo the completed project of , fO liv ia " spectators sport
Gdańsk.
727.55:62:747(438)
Szczepan Baum — Technicians Club in Gdańsk. One of the designers presents the
completed project, which was awarded the second grade prize by the Minister of
Building in 1974. The building has a multifunctional programme of cultural, aidactic,
administrative and service character. The different functions are grouped into hori-
zontal arrangements, linked to the Iarge open-plan hall. The interiors represent an
eyam ple of correct selection of building m aterials, with fuli advantage taken of
their textures and forms. The e!evations in raw concrete and red brlck are well
biended with the surrounding historie architecture.
725.388(438)
C ca ch station in Gdańsk. The project was awarded by the Minister of Building in
1974 for the location and functional solution, which allowed for excelent connections
between all the types of urban and long distance passanger transport within one
junction. The pedestiian tunnel provides the passangers with safe interchanges bet­
ween railway and road transport. Placing of the ticket hall below the Street level
provided for safe access to all departure bays. This also allowed to cut down the
size of the building on the very smali site availa b le between the hill and the rail­
way tracks. Generaliy, the site conditions were taken fuli advantage of, and optimal
functional solution was achieved.
725.826(438) (079)
Project of spectators sport hall in Bydgoszcz. The entry no 1, awarded the second
prize in SARP competition no 519, and published in , .Architektura" no 3/1974, was
incorrectly illustrated in the drawings supplied by the organizers of the competition.
The Editors have decided to publish additional illustration of entry no 1, using the
m aterials supplied by the authors of the design.
72.025
Stefan Kwiłecki, Stanisław Latour — Opinion referring to the discussion on the
actualization of the Venice Charter. In connection with the articie by A. Gruszecki
and W. tysiak in issue no 1—2/74, the authors say that the actualization of the Ve-
nice Charter shoud be aimed at introducing order and necessary supplements, but
Ieaving the present form of the Chorted untouched. The authors present several
proposals: to elaborate on the subject of adaptations and re-siting of monuments, to
include in the notion of ,,conservation" larger groups of historie monuments, to dif-
ferentiate, within the subject of „restoration", such treatments as ar.astylosis, re-
integration etc., to introduce a separate chapter on ..rebuilding", and finally to
modify the part deaiing with ,,p!aces of historie va!ue" introducing subjects in the
.scope of urban planning and environment protection.
061.2:72(438)
SARP Chronicie
378.972:728(438)
W YKU SZ — the students column. Marek Cholewka from the Department of Architec­
ture at Gdańsk Technical University describes his studio work in the seventh term —
the design for a model housing unit. The unit comprises of 120 dwellings, grouped
in 30 repeatable segments. The loy-out of the unit in the form of half-circle gives
the impression of organie arrangement, and by shifting the separate storeys back-
ward and foreward, the e!evations and the silhouette have escaped monotony.
Resume
Architektura — revue mensuelle de 1'Association des Architectes Polonais — SARP
728:711.58(438)
M arcin Przyłubski — Action commune. L‘auteur presente l‘activite de I'Union Centrale
des Cooperatives de la Construction d ‘Habitat — investisseur principai d ‘habitat en
Pologne — qui tend a 1'amelioration du miiieu d*habitation par rehaussement de la
qualite de la nouve!le construction d'habitat. Depuis 1972 fonctionnent des bureaux
de projets cooperatifs «lnwestprojekt», ou le projeteur generał represente les inte-
rets de l'investisseur, et les projets d'ensembles d'habitat sont elabores en tenant
compte des problemes complexes urbanistes, sociaux et plastiques. Les nouveaux
grands quartiers d ‘habitat projetes pour des vi!!es a developpement ropide, presen-
tent un probleme encore peu commun en Pologne, c'est pourquoi 1'auteur voit la
necessite d ‘une prompte elaboration d'un modele social de quartier d'habitat coopć-
ratif, base sur les recherches menees par les sociologues, les psychologues, les pe-
dagogues, les medecins et les ecologues.
711.58:72.006(438)
Jerzy Gruchalski — Ateliers integres. Les services cooperatifs d ’investissements et de
projets composent depuis 1972 une organisation uniforme — Etablissements de Projets
et de Sen/ices d*lnvestissement «Inwestprojekt», active dans tout les palatinats et
dans des villes choisies. L'atelier de projets et de realisation dirige par les pro-
jeteurs — architectes generauxi, est la cellule fondamentale des Etablissements. L'au-
teur presente la vaste sphere d ‘activite de l'ateiier, qui em brasse la conception des
programmes, la preparation des investissements, les projets et la surveillance de la
realisation des ensembles d'habitat, et esquisse les chemins de perfectionnement de
cette nouvełle formę de sen/ices de projets d ‘investissement, necessaire pour les
projets complexes des quartiers d'habitat.
711.58:301(438)
W aldem ar Siemiński — Nouveaux habitants de nouwelles cites. L‘auteur propose la
definition suivante d'un ensemble d'habitat: <'C'est un ensemble projete et construit
dans l‘?dee de faciliter a ses habitants prochains l‘adaptation au nouveau miiieu
d'habitation». L'adaptation est possible au cas, ou Thabitant reconnait la cite
comme la sienne. Dans ce but sont indispensables: un caractere particulier et in-
dividuel de la cite, 1'accentuation de ses limites, l'humanisation des interieurs de
la cite a 1'aide de petites formes architectoniques, 1'entretien d*une petite echelle
propre aux hommes, et un programme attractif de sen/ices. La meme importance
presente la participation des habitants dans la formation de 1'espace de 1‘ensemble
d'habitat, et 1'organisation convenable du peuplement. Pour terminer, 1'auteur con-
sidere les problemes sociaux des modeles de futurs ensembles d'habitat, a base
II
hall in des tendances actueiles, tenant compte du piobleme d^adpptation des grandes rricrs-
ses de migrateurs de la cam pagne aux nouveiles conditions de logement dans les
villes.
711.582(438)
Zenon Nasterski - Construction cooperative d'habitat a Wrocław. La nouvelle re­
gion d'expansion de la construction d*habitat a Wrocław au cours des annees
1976—80, sur une surface de 8 km3, est situee dans la partie ouest de la ville et
comprend les terrains non-armes. On y prevoit la construction d'un ensemble formę
de 5 cites, equipees en centres de service et comprenant pres de 90 000 pieces.
L'auteur presente les facteurs qui deciderent du choix de cette localisation. Les
projets des trois plus grandes cites sont presentes dans les articles aui suivent.
711.582:711.112(438)
Cite Kozanów a Wrocław. Cite pour 23 000 habitants sur un terrain de 116,6 ha, situe
a proxim:te de TO dra et d'un grand massif de verdure de parć. L'escarpe divise
le terrain en une partie nord, inverse, et une partie sud a conditions clim atiques
avantageuses. On avait elabore 2 variantes de conception spatiale. Selon la va-
riante A, apres la realisation des travaux de terrain, les conditions physiographiques
seront eg ales sur tout le territoire. La variante B exclue la construction des loge-
ments sur des terrains inferieurs, a part une construction fragmentaire pour fam i Ileś
sans enfants.
711.582(438)
Cite Nowy Dwór a Wrocław. Cite pour 23 000 habitants sur un terrain de 68 ha,
situe aux peripheries de W rocław, a proximite des terrains de reereation. O n avait
pris pour principe de projeter des unites d'habitat, a structure repondant aux unites
d organisation de la vie co!lective. A l'interieur de la cite se trouva une touffe de
verdure destinee a la reereation. C'est la premiere cite de Wrocław projetee selon
les normes nouvelles. La construction est variee, les batiments sont ranges le long
du cours des pietons, et les ponctuełs a 16 etages, poses pres du centre de service
du quartier — sbulignent son importance a l'echelle de la ville.
711.582(438) (079)
OuoFiier Gadów — Aerodrome a Wrocław. Projet, prime au concours pour un auar-
tier de 34 000 habitants, sur un terrain de 153 ha. L'element principai de la com-
position spatiale est le cours de service pour pietons, liant le centre de service avec
le centre de sport. Le cours a le caractere d‘un interieur de rues, et devra servir
de facteur d ‘identification des . habitants avec la cite, quelque chose comme un
corso, place de vie commune des habitants. La conception de la construction tend
a la creation d'un nouveau paysage urbain, a interieurs urbanistes varies. On pre-
senta aussi deuxi autres oeuvres, distinguees a ce concours pour une juste concep­
tion spatiale et l'individua!isation des interieurs d‘habitat, ainsi que pour un essai
d'application consequente d'un modele theorique de cite d'habitat, dans le cas
concret de Gadów.
711.58.001 (438)
Stefan Muller — Chances et dangers. L‘auteurs constate, que les nouvelles normes
donnent des chances d ‘obtention de logements plus fonctionnels et de m eilleures
cites et quartiers d'habitat. Afin de mettre cette hance a profit, il faut trouver une
solution reguliere des problemes aussi compliques, comme l‘expression formelle du
batiment conforme a la technologie de grands blocs, la faęon d'amenagement et
l‘echelle des interieurs urbanistes, ainsi que le dem arcage des limites de polycopie
de la tramę architectonique et urbanistę acceptee. Les problemes successifs consistent
a la resolutiorr des sen/ices et de la construction scolaire sur les terrains des cites.
Les grandes taches de construction de nouveaux quartiers et vil1es ex)igent une etude
rapide, approfondie et detaillee de ces problemes.
711.582(438)(079)
Cite du nom de Mikołaj Kopernik a G liw ice. Resultats d'un concours pour une cite
de 13 5 0 0 - 18 000 personnes sur un terrain de 160 ha. Le but du concours consistait
a 1'obtention des conceptions d'etude d'amenagement spatial d ‘une cite d'habitat,
localisee dans une partie de la ville a paysage expose, ainsi que la verification
de nouve!les normes urbanistes. Le Jury du concours ne decerna pas le l er prix.
Presentation de deux oeuvres qui reęurent les ||®me prix equivalents, ainsi que d ‘une
oeuvre distinguee.
711.582(438)(079)
Guartier Rządz a Grudziądz. Resultats d'un concours ouvert, realise pour un projet
de ąuartier d'habitat sur un terrain de 260 ha. Le projet avait pour but l'e!abora-
tion fonctionnelle et spatiale du programme, la definition du nombre optime d'ha
bitants, la formation de la composition structurelle, ainsi que l'etablissement de la
successivite de la realisation du projet. Le Jury du Concours ne decerna pas le |re
prix. Presentation des oeuvres remunerees et distinguees. En conclusion on souligno
la necessite d'une meilleure exploitation des valeurs naturelles du terrain (situation
sur un haut bard de la W stule).
711.582:69.002(438)
Marek Hryniewicki — Conception et realite. L‘auteur, concepteur de la cite d'habitat
«Ustronie» a Radom, decrit les changements imposes a la conception primaire,
entre autres par les difficultes de realisation en nouvelle technologie de grandes
plaques. C e sont entre autres: la liąuidatlon des claire-voies proposees pour les
rez-de-chaussee des batiments, et prevues a la realisation en beton coule; le man-
que de macronivel!ement du terrain, la couverture des routes d'acces en p!aques
cheres au lieu du beton coule; le changements du programme de structure des loge­
ments dans la cite. La cite n'est construite ni en temps prevu, ni en successibilite
etablie. L'auteur formule ąueląues conctusions permettant d'eviter de pareils chan­
gements a !'avenir.
711.434:711.113:711.41(438)
Czesław Bielecki - Centre et teseou de serwice de Jastrzębie. Sur exemple de la viIłe
Jastrzębie dans le Centre Charbonnier de Rybnik — 1'auteur decrit la defaite des con­
ceptions urbanistes et architectoniąues, basees sur une rigoureuse et hierarchiąue
determination de 1‘espace par le projeteur de la ville. Le deve!oppement lmpetueux
de la viIle et de la construction d ‘habitat (1964 — 5 000 habitants, 1974 — 55 000 ha­
bitants) causa un retard dans la realisation des services, entre autres un manque
complet de sen/ices d*interet urbain. L'auteur presente son projet du centre et du
reseau de service de la vi!le, base sur le reseau urbanistę de 108 X 108 m et le
reseau architectonique de 180 cm. Le projet tend a Tintegration de 1'espace urbairr
reparti, sans prejuger les detoils de sa formation.

Yona Friedman - H isioire d'u«e idee. L'auteur presente le bilan de 15 annees de
devęloppement de son idee d‘«<architecture mobile^,basee sur l*infrastructure neutre.
rempiie seion ies besoins et les possibilites de i'usager. L'auteur divise les travaux
de ses imitateurs et continuateurs en quatre categories, en dependance de l'apport
createur dans !e developpement de !‘idee, et totalise ses propres fcutes et obten-
tions.
Ouartier d'habitat Lazdynaj a W ilno. Ce nouveau quartier pour 42 000 personnes.
situe sur un terrain exceptionneI!ement pittoresque, est divise en 4 cites rehees par
un pourtour. d'ou sortent les rues locales, La composition du quartier se dlstingue
par une etroite liaison des batiments avec le terrain, richement formę, et une soigneuse
misę a profit des grands territoires de verdure existante, ce qui prete au quartier Laz-
dynaj yn caractere specifique, individuel.
Piotr Parcmdowski — Vi!3es d ‘Em ile A illaud. Description des oeuvres controversab!es
de l‘architecte franęais Emile A illau d : de la cite sub-parisienne Grandę Borne, formee
uniquemenl sous point de vue du developpement psychique de i‘enfant, abstraction
faite des besoins de la jeunesse et des aduites, ainsi que de la cite d'immeubles-
-tours a Nanterre, devant realiser la conception de ville-appartement, a caractere
purement pratique, presque sans verdure.
06.066:69/72(438)
Prix decernes en 1974 par le Ministre de la Construction et de 1'lndustrie des Matę
riaux de Construction, pour les plus eminentes obtentions dans le domaine des pro-
jets de construction et d łarchitecture. Les prix de l8r degre furent decernes: dans
fe domaine de la construction industrielle pour un projet realise de filature d'ani-
tane peignee «Poianil» a Łódź, ainsi que dans le domaine de construction generale
pour un projet realise de halle de sport et de spectacle O iivia a Gdańsk.
727.55:62:747(438)
Szczepan Baum - Hotel du Technicien a Gdańsk. Un des projeteurs presente le pro­
jet realise, qui obtint le l|&me prix du Ministre de la Construction et de I Industrie
des M ateriaux de Construction, en 1974. Le batiment est un objectif a fonctions
multiples, de caractere culturel et instructif, ainsi que d'administration et de serv«-
ces. La conception lonctionnelie consiste en groupement des fonctions en composi-
tions horizontales. liees par un hall ouvert de grandę espace. Les interieurs presen-
tent un interessant exemple de juste choix des materiaux de construction et d'une
habile adaptation de leurs possibilites plastiques. Les elevations en beton brut et
brique rouge sont harmonieusement liees a I entourage historique.
G a re de PKS (Communication Automobile d‘Etał) a Gdańsk. L‘objectif obtint en 1974
un prix du Ministre de la Construction et de 1'lndustrie des Materiaux de Construc­
tion, pour la localisation et la conception de ia soiution fonctionnelle, qui permirent
une excellente liaison en un noeud de tous les genres de transport des voyageurs,
urbain et interurbain. Un tunnel rend surs les changements de place des voyageurs
pour tous les moyens de transport ferroviaire et urbain. La localisation souterrame
des services fondamentaux des voyageurs assure 1'acces par le tunnel a tous les
points de depart. Cette soiution permit aussi la reduction de ia masse du batiment
et de la superficie occupee, a une toute petite parcel le entre le coteau et les voies
ferrees. La misę d profit des conditions du terrain permit 1'obtention d une optime
soiution fonctionnelle et usagere.
Projet de halle de sport et de spectacle a Bydgoszcz. L'oeuvvre No. 1, qui obtint
ie ll®me prix au concours de la SARP no. 519. publiee dans le no. 3/74 de l‘«Archi-
tektura*, etait improprement illustree par les dessins reęus des organisateurs du
concours. C'est pourquoi la redaction jugea necessaire de presenter encore une
fois l‘oeuvre no. 1, en profitant des materiaux fournis par les auteurs du projet.
72.025
Stefan Kwilecki, Stanisław Latour — Voix dans ia discussion sur l'actualisation de
la Charte de Venise. Comme suitę a Particie de A. Gruszecki et W. tysiak dans
le no 1—2/74, les auteurs affirment que Pactualisation de la Charte de Venise doit
viser a la mettre er: ordre et la suppleer, tout en reservant sa formę precedente.
l e s auteurs avancent quelques propositions: Pelargissement du sujet d'adaptation
et de transiocation des monuments historiques; l'embrassement des plus grands
ensembles d'objectifs monumentaux par Pidee de conservation; la misę a part dans
le sujet «restauration* des moyens comme anastylose, reintegration et autres; intro-
duction d fun chapitre partlculier sur la «reconstruction»; et enfin ia modification du
fragment concernant les «p!aces de valeur hisłorique», en introduisant les problemes
du domaine d'urbanisme et de protection du milieu.
\ 601.2:72(438)
Chronione de la SARP,
q 378.972:728(438)
C clonne des eiudiants Wykusz. Marek Cholewka de la Faculte d'Archltecture de
1'Universite Polytechnlque de Gdańsk decrit son travail de cours du VII semestre -
projet d ‘une unitę d h a b ita t modele. L'unite se compose de 120 logements groupes
dans 30 segments repetes. L'amenagement de l‘unite en formę de demi-bague fait
iinpression organique, et grace a la possibilite de deplacement des etages partlcu-
liers, on evite la monotonie du bloc et de l'e!evation.
Co#ep>fcaHHe
ApxnTeKTypa — e^eMecaHHBiM 3KypHaji — opraH CoK>3a n o jit-
CKMX apXPITeKTODOB — C A P n
M apTHH I lp H J iy R c K ii — B 3a M M H a H 3;e H T e jii» H O C T r > . C
T e jiB iio c T M I J e H T p a jiB H o r o c o i o 3a K o o n e p a T M B O B J K M J i n m H o r o
r jia B H o r o ^ K M jir im n o r o p iH B e c T M T o p a b n o jib iiie ,
cTBO BaTB K s a p T u p n y io c p e ^y n y re M n o B b im e H M H
jiw m H o r o C T p o M T e jiB C T e a . H a H M H a fl c 1972 r . A e iic T
n p o e K T H B ie M acTepcK ne « V lH 3e c T n p o e K T » , r jia B H b in
72.01 npeACTasjineT HHTepecbi HHBecTHTOpa, a npoeKTbi 3KHjibix aHcaMSjieii paspa-
GaTbiBaiOTCH c yneTOM KOivnijieKca rpaAOCTpoHTejibHbix, coH najibH bix u n jia -
CTMtieCKHX IipoSjieM. IIpOeKTHpOBKa HOBbIX 3KHJIbIX paiiOHOB AJIH ObICTpO
p a3B iiB aioiaiixcH ropoAOB HBJiHeTCH nOKa Majio MCCJieAOBaHHOii b n o jib in e
TeMOH. B CBH3I1 C 3TMM 3BTOP CTaTbM BMAUT H e o 6X O A M M b I M n O B 03M 03C H O C T M
ę.'Kopee noAroTOBHTb o S ia e c T B e im y io MOAejib sciu io r o pawoHa, nocTpoeHHOro
n a KOonepaTHBHbix H an ajiax, MOACJib onw paioiityiocH Ha MccjieAOBaHiiH, n p o -
711.582.711.4.01 (474.5) B eA enn bie coEtnojioraM ii, ncnxojioraM H , ne^aroraM H, BpanaMM u OKOjioraMH.
711.58:72.006 (438)
Ejkh rpyxajibCKH — MHTerpwpoBaHHbie MacTepcKne. H anim aa c 1972 r. ko~
onepaTHBHbie MHBecmijHOHHbie m npoeKTHbie 6iopo cocTaBjiHiOT eAimyio op-
raHH3ai4Hio — IIpeAnppiHTHe n o npoeKTMpoBaHMio u iiHBecmnMOHHbiM y cjiy -
raM «MHBecTnpoeKT». Koropan AewcTByeT bo Bcex BoeBOACTBax m BbiAejien-
Hbix ropoAax cTpaHbi. Ochobiibim haPOm «MH3ecrnpoeKTa» asjineTca npoeKT-
72.071.1:711.582:711.4.01(44) HO-peajin3aixiiOHHaH MacTepcKaa noA pyKOBOACTBOM rjiaBHbix npoeKTPipos-
innKOB — apxiiTeKTopoB. Abtop iiacTOHineri CTaTbn oToSpasKaeT himpokhm
Anana30H AeHTejibHOCTn MacTepcKon, oxBaTbiBaioinnH iiporpaMMiipOBaHne,
nOAroTOBKy iiHBecTimnn, iipoeKTnpoBaHHe n iiKBecTMmioHHbin HaA3op Haa
peajin3ai4Piefi 3KHJibix KOMnjieKCOB. KpoMe Toro b isiacTepcKofi HaMenaiOTCH
nyTM AajibHeiiinero coBepmeHCTBdBaHiiH 3Tofi hobom (J)opMbi npoeKTHO-MH-
BecTnnPioriHbix cjiy3K5, Heo6xoAHMori npn KOMnaeKCHOM npoeKTitpoBaHHH
3KIIJIbIX paflOHOB.
711.58:301 (433)
BajibAeMap CeMinibCKH — Hosbie JKiiTejin hobbix paiiOHOB. Abtop npeA^a-
raeT cjiCAyion^ee onpeAejieTtne 3Kwioro KOMnjieKca: 3 to TaKoii komojiokc,
npn npoeKTMpOBaHnn w CTpoiiTejibCTBe KOToporo ochobhoh Mbicjibio 6bnio
co3ABHPie ero GyAynniai TKniejinai HaAJie3Karu;nx ycjiOBnfł aflanTanini hoboiIc
jKHjininriOM cpe^bi. TaKan a^anTannH B03M03KHa TOr^a, Kor^a 3KHTejiii coh-
TyT AanHbiM panoH cbohm, otohcagctbjihh ce6n c hhm. Ocyin;ecTBjieHiie 3TO
nejui TpeSyeT HHAMBiiAyajibHoro n CBOeo6pa3Horo xapaKTepa pafiOHa, neT-
Koro ycTSHOBjieHMH ero rpairwn, ryMaHHTapn3anHii MHTepbepoB npn noMOinn
Majibix apxriTeKTypHbix qhopM, coxpaHeHHH Majibix jik>ackiix MacniTaSos,
C03ASHMH aTrpaKiiHOHHOK nporpaMMbi ycjiyr. He MeHee Ba^KHOe SHanenwe
iiMeer aKTMBHoe y^acTiie na-iTejiefi b npocTpaHCTBeHHOM {JjopMnpOBaHucf
>KMjioro KOMiuieKca n npaBruibHaH opraHH3au;MH sacejierniH.
B 3aKjnoHeHire aBTop paccMaTpnBaeT npoSjieMy coijHajibHon MO^ejm 6yfly-
nj,wx 3KHJIbIX MaCCMBOB Ha OCHOBe B03HIlKai0Il];MX B HaCTOHmee BpeMH TeH-
Aeminii c yneTOM Bonpoca npMHopoBjieHiiH uipipokhx Mace npnniejibneB na
725.388(438) AepeBHM K HOBbIM KBapTHpHbIM yCJIOBMHM B TOpO^e.
711.582(438)
36HOH H acT epcK ii — K o o n e p a r a B H o e JKnjinmHoe CTpoiiTejibCTBO bo B p o n -
7ia.Be. H O Bbni panoH S K c n a n c H ii ?KnjiHiii,Horo CTponTejibCTBa bo B p o itJiaB e
b 1976— 80 r r ., 3aHMMaioni;nn njiom ;aAb b 8 k m 2, pacno jio^ ceH b 3anaAH O ii n a -
c t h ropow a n o xB aTb m aeT HeapM wpoBaHHyio Te p p n T o p n io . TaM Sy^ eT c o s a a h
panoH , c o c T o a m n n n 3 n a m M PiKpopanoH os, HacHHTbraaK>m nx npnMepHO 90
Tbican 3KHJibix nGMemeHiiii, npnneM npe^ycMaTpiiBaeTca paa Heo6xoAMMbix
nyHKTOB oScjiyjKU BaH M H . abtop SHaKOMPiT c c^aKTopaMn, p e n in B iin iM n bo-
n p o c JiOKajiPi3an;HH p a iio n a . IIp o e K T b i x p e x K p yn H eM in n x M HKpopanonOB
npeacTaBJieHbi b HM2KecjieAyioinnx cTaTbax.
711.582:711.112(438)
725.826(438) (079)
B p o iiJ U łB C K H ii M M K p o p a iiO H K .o 3a H y s . K o 3a H y B p a c c n n T a H H a 23 T b i c a n n
n a c e j i e n n a n 3a H H M a e T n a o m a A b b 116,6 r a n o 6j i M 3o c T P i p e a n O a p b in 6o j i b -
m o ro iia p K o s o r o M a ccn B a . E cTecTB eH H O H 3e M j i H H O n otkoc acjimt T e p p w T O -
p m o H a c e B e p H y i o m i B e p c i i B H y i o n a c T b u H a K ) 5K H y i o n a c T b c xopohim m h kjim -
M a T n n e c K P i M n K a n e c T B a M H . P a 3p a 6o T a H b i A B a B a p n a H T a n p o c T p a H C T B S H H o n
KOHHemnm. B a p n a H T A n p e A y c M a T p p i B a e T , hto n o c j i e n p o B e A G H H H n e o 6x o -
A M M b i x p a ó O T < £ H 3H o r p a < t ) H H e c K M e y c j i O B n n 6y A y T b ochobhom H a B c e * T e p -
p w T o p m i p a B H O iie H H b ie . B a p n a H T B H e A o n y c K a e T C T p o i i T e j i b C T B O 3K n j i b i x
A O M O B H a x y A i n i i x T e p p i i T o p H H x 3a H C K J H o n e H K e M e A H H i m H b i x 3a c T p o e K ajih
6e3AeTHbix cynpy^KecTB.
MHRpopaiiOH H obbi R b yp bo B p o n n a se. H o b h ^ e y p paccnirraH Ha 23 tbi-
CHHK jKHTejieii. ByaeT samtMaTb 68 ra, Ha nepnc^epim B pom raea, b S jihsh
TeppHTopHfi pacnojiaraiom nx eooTBeTCTByraipHMH AanHŁiMM Ajia n a w iesca -
m ero OTflr>ixa. OcHOBHOił npHHmtn CTponTejibCTBa pa&ona - npoeKTHposa-
Hiie CTpyKTypni.ix- » hjihihułix enm m u,, OTEeaasonmx opranH3apnonHMM
em nnm aM oOmecTBeHHOił 3kh 3hii . Bnyrpr, paiłOHa npe^ycMarpiiBaeTCH k om -
naeKC aeaen .i, n p eWia3HaHCHHbiił « jih OTflfcix a ti p assaen eH u ft. Hobłi ^ s y n
aanseTCH nepr.tiM skmjiwm MMKpopaifohom B p o m ia sa , npoeKTHpyeMbm co -
r.aacHO hobbim HopMarstBaM. SacrpoiŚKa W(|)(J>epeHW poBaHHaH, 3AaHHa b U
11 pacno.aosKCHhi b ^ ojib neiuexojtHOM Tpaccbi, a TOHerjHbie 16-OTa-
acnbie noyta B033Bfirai0TCH b peHTpe o5cjiyxcHBaHHH paifoHa. no^rtepKHBaa
ero 3Ha«teiiHe b ropoacKOM MacmraGe.
a 3 P«APOM. IIp o e K T OTMeneH I n p e a in e n b K O H K yp ce
' ' M H c Tb ica n aM n HacejieHMH, 3aHMMaiOHJ[HPi 153 r a noB epxH O -
" * J 1 BHŁ™ 3,7TeMeHTOM n P OCTPaHCTBeHHon K O M no 3 niin ii HBjineTCH neuj;e-
" T P a ! Ca y cJI^r^, ~ K ) m a H oScjiysH iB aiO LA n fł rteHTp co cn o p T n B -
nnrTT,* 3Ta MMeeT x a P a K Tep yjiH H H oro MHTepbepa n AOJi^Ha n rp a T b
. -vropa OTOJKAecTBjiem iH s c n T e jie n c panoHOM, AOJiJKHa SbiTb neM t o
K o p co , M ecTa o 6 h h i x BCTpen n c6jra3KeHHH HacejieHMH. K o n n e m in H
CTPOHKI1 COACP5KHT CTpeMJieHne C03AaTb HOBbIH TOpOACKOM JiaHAHia(|)T
C p a .H o o a p a a n o H y p O a H n cm n ecK o n njiaH npoB K on. KpoM e to to npeACTaBJie-
iit>i eiii.e A se paooTbi, O TjinnnB H inecH H a A Jiescan ien npocTpaH CTBeH H on koh-
HenmieM n iiHAHBMAyajibHbiM xapaKTepoM KBapTnpHbix MHTepbepoB. PaSoTbi
3 tii hbjihiot c o o o ii nonbiTK y nocjieAOBaTejibHOro npMMeHeHHH T eopeT nnecK ofi
MOAejin JKiuioro pan oH a b KCHKpeTHon ciiT yaH nn ToHAOBa.
728:711.58 (438) 711.58.001(438)
t e t s h nocB H m ena A ^h - CTe<f>aH M n ju ie p — H la n cb i ii o n a cn o cT b . A bt o p yTBepacAaeT, hto HOBbie
c T p o w T e jiB C T B a — HopMaTMBbi co3AaioT m aH Cbi n a Gojiee cfayHKHiiOHajibHbie K B ap Tn p b i n G ojiee
c r p e M H m y io c H y c O B e p n ie H - G jiaroycT poeH H b ie s a u ib ie p a n o n b i n K B ap Tajib i. R jir iicnojibsoBaH M H 3 t h x
yposH H vl KanecTB a 3k h - m a n c o B c jiC A y e r HawTM n p a B iu ib H o e p e m e iin e t 3 k h x M H orocjioxcH bix n p o 5 -
3y i o T yxce K O o n e p a T M B H b ie jieM K a x 4>opMajibHbiM o Gjip ik 3A aH iia, cooTseTCTByioH^HM K p y n n o n a H e jib H o n
npoeK T npoB m uK K O T o p b ifi TexH O jiornH , cnoeoG G jia ro y cT p o n cT B a 11 M acn iTaSbi rpaAO CTponTejibH bix m h -
!!!
 T fe p B e p O B , a TaK Ke 3 o n p e a e jie H M e r p a u M ij h o b to ph cm o ctm n p M H H T O ro apxH - TanH Oro GeTOHa m K p a cn o ro K iip n u H a , rapMOHMHecKn coneTaioTCH co c ra p M H -
T e K T o p H O -rp a A O C T p o M T e . iB H o r o 7 p ncym ca. K o n e p e A H b iM c y m e c T B e H H b iM npo- HbiM OKpyjKemieM.
G fre M a M n p M H a f l J ie ^ K U T cn o co 6 p e in e m iH so n p o ca y c jiy r u C T p o M T e jib C T B a 725.388(438)
u ik o j i n a T e p p iir o p n ii 3k m j ib ix paw oH O B. B a s K H b ie sana^m, c B H 33H H b i e c o A B T o G y cn a H c i a u m i s b rnaHbCKe. TnaiibCKM ii aBTOBOK 3 a ji Gbui b 1974 r. n p e -
C T p O H T e jJ b C T B O M H O B b IX 3KHJIbIX p a H O H O B H T O p O f lO B T p e 6y i O T y C K O p e H H O r O MMpOBaH MMHMCTPOM CTpOMTCJIbCTBa M npOMbllllJieHHOCTM CTpOMTejIbHbIX M3 -
A e T a jib H o r o H 3y n e H M H B b iiłie y n o M H H y T b ix n p o G jie M . T ep najio B 3 a M ecTopacnojionceHM e m K O H nenim io cpyHKHMOHajibHOro p e u ie -
711. 582( 438) ( 079) hmh , G n aro ^ a p n KOTopoMy np eK p acH O yB H 3 biBaiOTCH b oamh ^opoHCiibiii y 3 en
P a iiO H m m . H H K O jia a KonepH M Ka b r jiM B H ią a x . n p e A C T a B J ie n b i p e 3y j i b T a T b i B ce BM^bi n ac ca scM p cK o ro ro p o ^ cK o ro u 3 aro po^ H o ro rp a H cn o p T a . n o c T p o e ii-
KO H K ypcO B Ha npoeKT C T p o M T e jib C T B a paw oH a # j ih 13. 500— 18.000 n e jio -
t b ic h h HbiM T y H n e jib n pen o cT aB jiH eT n accaH cnpaM B 0 3 MO»cHOCTb 6 e 3 onacH O n e p e -
seK n jio iiia A b io b 160 r a . K o H K yp c C T a B M ji ceG e ije jib io c o 3A a T b n a y n H y i o Ca^KMBaTbCH M nOJlb 3 0 BaTI>CH HK)6 bIMM CpeflCTBaMM JKeJie 3 H0 A0 p 03 KH 0 r 0
K O H i^ e n H it K ) n p o cT p a H C T B e H K o ro o cbo g h m h t k m j io t o p a lo n a b s c m b o iim c h o m m ro p o ^ cK o ro Tp an crio p T a . P a 3 M em eHne ochobuoto oGcjiyncMBaHMH n a c c a -
nacTM ro p o w a , a TaKme np o sep M Tb ft r p a ^ o c T p o p i T e j i b H b i M H O p M a T M B .
h o b b i 3KMpoB n o # 3 eMjieM iio 3 BOjm eT 6 e 3 onacH O npoiiTM T ym ien eM k sceM n y H K -
^ se M 3 n p e ^ c T a B jie H H b ix paG oT n o jiy n H J iM 1 1 p a B H 03H a n H b i e n p e i m u , o ^ w a TaM OTnpaBjieHMH. B jia ro A a p a 3 TOMy mohcho Gbijio TaKBce yMeiibniMTb K y -
6b i j i a B b ig e jie n a j k io p m , a I npeM M M ne n p M c y f lM jiM . G a T y p y 3 aflaHPin n aacTpoeH H O ii noBepxHOCTM Ha oneH b ManeHbKOM y n a c T K e
711. 582( 438) ( 079) M esc^y B 3 ropbeM m 3K e jie 3 HO£opo:?KHbiMM nyTHMM. n p n CTpoMTejibCTBe oGT.eK-
P a iiO H > K o ii ^3 b r. rp y ^ 3e H ^ 3. 3y j i b T a T b i O T K p b i T o r o K O H ­
I Ip e f lC T a B J ie H b i p e Ta Gbuin n c n o jib 3 0 B anb i n pn poflH b ie y c jio s n a mccthoctm , b p e S yjib T a T e n e ro
K yp ca Ha npoeKT h c m j io t o M a ce M B a n jio m a u b io 260 r a . I J e j i b i o K O H K y p c a
b 6 bnio HaM^eno onTMMajibHoe 4 >yHKMMOHajibHO-nOTpe6 MTejibCKoe pemeHMe.
G b u io p a 3p a 6o T a T b c f jy H K M M O H a jib H O - n p o c T p a H C T B e H H o e p a 3M e m e H M e n p o r - 725.826(438)(079)
p a M M b i, y c T a B jie H M e o n T M M a jib H o r o H M C J ia H a c e j i e H H H , K O M n o ^ M n i i O K H a n n jia - IIpoeKT cnopTiiBHO-3pe;iM im ioro a a n a b B b iflro m n . OnyGjiMKOBaHnaH b N s
HM pOBKa 3a C T p O M K H H yCT 3H O B J i e H H e O H epe^ H O CTM npeTBO peH H H npoeKTa B 3/1974 «ApxxiTeKTypbi» paGoTa Na 1, KOTopyio OTMemiiM npeM M eii I I C T e n e H M
3K H 3H B . ^ K io p n K O H K yp ca H H K O M y H e . n p n c y n M J io i np eM M M . B b ijim npe^ cTaB - b KOHKypce C oio3a nojibCKMX apxMTeKTopoB N2 519, He Gbuia Ha^nencamMM
jie iib i H a r p a ^ K ^ e H H b ie m O T jiM H M B i H M e c H p a G o T b i. B c n e jia H H b ix nocne KOH­ oG pa 3 0 M npoMJUHOCTpMpoBana pncyHKaMM, nocTynMBniMMM ot opraHM3aTopoB
K ypca B b iB O ^ a x , y K a 3b i B a e r c H Ha iie o 6x o # n M O C T b G o jie e p a n M O H a n b H o ro m c - KOHKypca. B CBH3M C 3TMM pe^aMMH «ApXMTeKTypbI» COHJia HeOGXOAMMbIM
n 0J I b 303a H M H n p M D O ^ H b IX y C J IO B M M M eCTH O CTM (p a M O H p a C n O JIO S C e H Ha B b l- HOnojiHMTejibHO npe^CTaBMTb BbimeynoM HHyTyio paGOTy, w cn ojib 3yn M a T e -
c o ko m G e p e ry B n c n b i) . p n ajib i, n o jiy n en H b ie ot aBTopoB npoeK Ta.
711. 582: 69. 002( 438) 72.025
M apeK r p n iie B iiiiK it — K o H iie n i^ H H m a e M C T B M T e jib H O C T b . A b to p, npoeKTM - C'Te4 >3 H KBM.ieiiKM, C iaH M cnaB J l a i y p — Tojioc b ^MCKyccMM n o B o n p o c y
P o b h jm k 3K n j i o r o p a iio H a Y cTpO H e b Pa^O M e, m ir n e T oG n 3M e H e H M f i x b nep- aKTyajiM3ai^MM B e H e n n aH C K o ro y c T a s a . B cbh 3 m co CTaTben A . r p y m e iiK o r o
B O H a n a J Ib H O M K O H H e n n n M , B b I B a H H b IX , 3 B H aCTH O CTM , Tpy^ H O CTH M M , K O T O p b ie m B . JlbiCHKa b No 1-2/74 aBTOpbi yT B epaciiaioT , hto b iie jm x aKTyajiM 3 a ijn n
CBH 33H b I C npeTBO peH M eM B 3K M 3H B HOBOM K p y n H O n a H e jIb H O M T e X H O J IO r M M . B enenM aH C K oro ycT aB a c n e ^ y e T e r o ynopnflOHM Tb m nonojniM T b, coxpaH H H
C p e jiM npoHM X 3
B b i b iB a iO T Tpy^ H O CTM jiM K B M fla p M H n p e ,n jia r a e M b ix np ocB e- B ce 3Ke e r o T enepeniH iO fo cpopM y. A bt o pb i Bbi^BMraiOT p a n npe^nojK eH M M ,
TOB B 3
HM K H M X 3T a 2K a X , IIJ ia H n p y e M b IX M 3 M O H O J IM T H O r O O eTO H a, O TCyTCTBM e a M M enno: pacm n p M T b Teaiy a^anTan;MM n nepeMem,eHMH naMHTHMKOB C Tapn-
M a K p o H M B e jiM p o B K M TeppM TopM M , n p o K jia a K a n o ^ ije s f lH b iK nyTen M 3 ^opo- h m , p a cm n p M T b nonHTM e KOncepBan;MM, ox B aT b iB aa mm G ojiee K p y n H b ie k o m -
r o c T O K > in ;M X n jiM T b m c c to m o h o j im t h o t o G eTO H a, 3
M M e H e iiM e CTpyKTypnoM njieK C bl MCTOpMHeCKMX OGTjCKTOB, BblAGJIMTb B TCMe «peCTaBpaHMH» THKMe
nnaH M poBKM K sa p ra p . O T C T a io T n p e ,a y c M a T p M B a e M b ie TeM nbi C T p o M T e jib H b ix M epbi K ax aHacTM jio 3 , peMHTerpan;MH m a p «, bbcctm OTuenbHbiM p a 3 ^;eji o p e -
paG oT, a T 3K 2K e ne c o G n io u e H a onepe^H O CTb C T p o M T e jib C T B a panoH a. A bto p KOHCTpyKMMM» M HaKOHCM, MOAMCpMIHMpOBaTb (pparM eHT, KacaiOIMMMCH «MeCT
B b iA B M r a e T H e c K O J ib K O n p e ft jio H t e H M M b r t e jiH x npenoTBpam eH M H no^o 6H b i x MCTopMnecKoro 3HaaeHMH», bbohh npoGneM aTM Ky M3 o G n a c m rpanocTpoM -
3
M M eneH M M b G y^ ym eM . TenbCTBa m o x p a n b i cpe^bi.
711.434: 711. 113: 711.41( 438) 061.2:72(438)
^ le c jia s BenepKM — Ile n ip m ceT b y c jiy r b r. H cTH ceM G e. B CTaTbe npencTaB- Xp€HMKa COK)3 a nOJlbCKMX apXMTeKTOpOB
nen npoBan rp a # o c T p o M T e jib H b ix m a p x M T e K T y p H b ix KOHneni^MM, m cxoam b- 378.972:728(438)
1HMX M3 HeTKOM M M epapXM HeCKOM fleTepMMHai^MM npOeKTMpOBBUPlKOM r o p o ^ - B b iK y rn — C TyaeH H ecK aH cTpaiiM H Ka. M a p e K X o n e B K a M3 A p xM TeK TypH o ro
cK o ro n p ocTpaH C TB a — Ha npnM epe r . H cT n ceM G e b PbidHM HKO M y ro jib H O M OTueneHMH r^ a K b C K o ro nojiM TexHM HecKoro MHCTMTyTa o n n cb iB ae T cboio K y p -
O K p y re . B y p u b in p ocT ro p o w a m 3KM JiHiHHoro C T p o M Te jib C T B a (b 1964 r . — co B yio paGOTy n a V I I c e M e c ip e . 3 to n poeK T MO#ejibHOM jkpuiom e^MHMn;bi.
5 TbICHH 3K M Tejiefi, B 1974 — 55 TbICHH HCMTejieM) GbIJI npMHMHOM 3aMe^JieHMM O n a coctomt M3 120 K B a p m p , c rp y n n n p o B a H H b ix b 30 noBTopHioniM xcH c e x -
b o c y m e cT B jie H M M ce ra y c jiy r , b H a c r a o c T n n o jiH o r o OTcyTCTBM H y c j i y r oó- HMHX. HjiaHMpOBKa eflMHMMbl, — nOJiyKOJIblieBOM CpOpMbl — npOM3BO^MT
in e r o p o f lC K o r o 3H aneH M H . A btop B b ic T y n a e T c c o S c T B e H H b iM npoeKTO M no- BnenaTjieHM e n e ro to opraH M necKO ro, iipm hcm n y T e \ i nepeMenj;eHMH o r^ en b -
C Tpo eiiM H i;e n T p a m o6cjiyH CM B aioin;eM ceTM r o p o w a , onM paionj;MMCH H a r p a & o - HbIX 3Ta5KeM MOJKHO M3GeXCaTb MOHOTOHHOCTM B OG'beMHO-npOCTpaHCTBeHHOM
C T p o M T e jib iiy io c e T K y 108 X 108 m . m a p x M T e K T y p H y io c e T K y p a3 M ep o M 180 c m . C Tp yK Ty p e m cpaca^ ax.
B CBOeM n p o e K T e a B T o p CTpeMMTCH k M H TerpaiiM M p a 3 p o 3 H e H H o r o r o p o ^ C K o -
r o n p o c T p a H C T B a , n e B A a B a n c b b no^poGH OCTM m yT O H H e H n e n jia u M p o B K M .

72.01
M ona O pM ^ M aH — Mcto pkh o ^ H O ii M ^ eM . A bto p n p e A C T a B jin e T p e 3y j i b T a T b i Resume
15 J i e T P 33B M T M H CBOCM M ^ eM «M O 0M p b H O M a p X M T e K T y p b I» , O n M p a iO IH e M C H Ha
H e iłT p a jib H y io M H cp p acTp yK Typ y, K O T o p y io n o T p e G M T e jib B b in o jm a e T b coot-
Architekturo — Monatschrift des Verbandes Polnischer Architekten - SARP
B eTCTBM M CO CBOM M M nO Tpe 6i IO C T K M M M B 03M 03K H 0C T H M M . PaSO Tbl CBOM X nO -
C J ie ^ O B a T e jie M n n p o n o jin c a T e jie M # e jin T aBTop n a n e T b ip e K a T ero p M M b 3a B M - 728:711.58(438)
CM M O CTM OT MX T B O p n e C K O rO B K J ia f la B p a 3B M T M e M aeM , n O a b lT O J K M B a n c o 6- M arcin Przytubski - Gem einsam e Tdtigkeit. Der Verfasser steilt die Tdtigkeit des
C T B e H H b ie O H Im S K M M aO CTM K eH M H . 3 Zentrolverbandes der W ohnbaugenossenschaft — des Hauptinvestors des Wohnungs-
711. 582: 711.4. 01( 474. 5) fcaus in Polen — dar, die auf eine Besserung des W ohnungsmilieus im W ege der
^ K M J i o ii p a iio ii J lH 3a b i H a i i b B H J ib H io c e . H o b b im p a iłO H , p a c c H M T a H H b iii Ha 4 2 Qualitatsverbesserung der neuen Wohnungsbebauung abzielt. Bereits seit 1972 wirkt
T b IC H H M H a c e jie H M H .P a c n O J lO H C e H B M C K J IIO H H T e jIb H O 3K M B O n M C H O M M e C T e das Genossenschafts-Projektburo ..Inwestprojekt", wo der Generalprojektant die ln-
m aennTCH 4 A iM K p o p a iiO H a , o x B a n e H H b ix K O jib n e B O M a o p o r o i ł ,
Ha o t k o to po m teressen des lnvestierenden wahrt, und wo die Bearbeitung der Projekte der Wohn-
p a 3B e T B J I H K ) T C H y j I M I l b l . K 0M n 03MI^M 0H H a H n n a H M p O B K a ^ ,H a 3M H a a O T J I M H a e T - baugruppen, unter Berucksichtigung des stadtebaulichen-, gesellschaftlichen- und pla-
CH H a a jie n c a m M M c o n e T a H iie M 3a a H M M c 6o r a T b i M p e j i b e ^ J O M T e p p M T o p M M stichen Fragenkomplexes erfolgt. D ie neuen, gro(3en Wohnviertel, projektiert fur
M T H Z a T e j I b H b I M M C n 0J I b 30B a H M e M 60J I b H I M X M a C C M B O B M M e iO U ^ e M C H 3 e Jie H M . die sich rasch entwickelnden Stadte, bilden das in Polen noch wenig erforschte
3 n p M ^ a e T B c e M y p a i i O H y C B o e o 6p a 3H b m M H A M B M f l y a j i b H b i i i x a p a K T e p .
to Them a; aus diesem Grunde sieht der Verfasser die Notwendigkeit einer schnellen
72. 071. 1: 711. 582: 711. 4. 01( 44) Bearbeitung des gesellschaftlichen M odells eines Genossenschafts-Wohnviertels vor,
H e T p lla p a H f f O B C K M — Topo^ 3 S J io ^ a ( A i l l a u d e ) . O n n C a u b i n p o T M B O -
m m j ih gestiitzt auf die Ergebnisse der von Soziologen, Psychologen, Padagogen, Arzten
p e H M B b i e p a G O T b i B b i m e y n o M H H y T o r o c f > p a m j y 3C K o r o a p x M T e K T o p a : n o c e n o K und Okologen gefiihrten Untersuchungen.
P p a H fl B o p n n o # IIa p M 3 K e M , n o c T p o e H H b i n M C K j i i o H M T e j i b H o c y n e T O M p a 3B M - 711.58:72.006(438)
B a i o i i i ; e M C H n c M X M K M p e 6e H K a , c o B e p m e H H O H e n p M H P iM a n b o B H M M a H M e H y x c n Jerzy Gruchalski — Integrierte Werkstatten. D ie genossenschaftiichen lnvestierungs-und
M O J IO f le X C M M B 3p O C J I b I X , a T 3K 3 K e K O M n jie K C B b IC O T H b IX 3H a H M i i B H a H T e p Projektierungsdienste bilden seit 1972 eine einheitliche O rganisation, ndmlich die
K O T o p b iM n o j i 3 K e H H B j i H T b c o S o i l p e a j i M 3a iiM K > K O H i i e n i ^ i i M r o p o w a — a n a p T a - Projektierungs- und investierungsdienstanstalten ..Inweslprojekt*', die in atlen Woi-
M e H T a h iic t o n p a K T M n e c K o r o x a p a K T e p a m n e n m j m n i e r i H o r o 3e j i e H M . w/odschaften und ousgesonderten Stadten wirken. Die Grundzelle der Anstallen b il—
06. 066: 69/ 72( 433) det die Projektierungs-Verwirklichungs-Arbeitsstatte unter Leitung der Hauptprojekt-
IIpeM M M MMHMCTpa CTpOM TCJlbCTBa M IipO M blK U ieH U O C T H CTpO M TeJIbHbIX M aTC- tanten-Architekten. Der Verfasser steilt den weiten Wirkungsbereich der Arbeitsstatte
P M a n o B , n p M cyH t^ eH H b ie b 1974 r . 3 a B M ^ a io ra H e c H nocTM HteHM H b n p o e K T ii- dar, die die Programierung, Vorbereitung zur lnvestierung, Projektierung sowie die
poBanM M Ha ynacTK e C Tp o M T e jib C T B a m a p x M T e K T y p b i. npeM M M I CTeneH M lnvestitionsuberwachung der Realisierung von Wohnhauskomplexen durchfiihren, sowie
n p M c y s c fle H b i O T ^ e jiy n p o M b im jie H H O r o C T p o M T e jib C T B a 3a o c y m e c T B jie H M e auch die W ege der weiteren Vervollkommnung dieser neuen, bei der Komplexprojek-
npoeKTa n p n ^ M J ib H O - H e c a jib H O M 43a 6p n K M a H M J iH H b i « n o jiH H M jib » b J Io a 3,m tierung der Wohnviertel unumganglich notwendigen Projektierungs- und lnvestierungs-
a TaK xce O T^ eny o S n ie r o C T p o M T e jib C T B a aa p e a jiM 3a n M i o npoeKTa cn o p m B H O - dienste vorzeichnen.
“B p e j i M m i i o r o 3a n a « O j im b m h » b r^ a H b C K e . 711.58.301(438)
727. 55: 62: 747( 438) W aldem ar Siemiński — Neue Bewohner in neuen Siedlungen. Der Verfasser schlagt
llle n a n BayM — # o m rexHMKa b rAanbCKe. O ^ m h m 3 npoeKTMpoBn^MKOB n p e p - eine solche Begriffsbestimmung des Wohnungskomplexes vor: „D a s ist solch ein
CTaBjiaeT npeTBopeHHbin b xs:M3Hb npoeKT, k o t o p b i m Gbui b 1974 r. OTMeneH Kcmplex bei dessen Projektierung und Bau der Leitgedanke vorherrscht war den
npeMMeił I I CTeneHM MMHMCTpa CTpoMTejibCTBa m npoMbinnieHHocTM c t p o m - kunftigen Bewohnern die Anpassung an ihr neues Wohnungsmilieu zu erleichtern.
TejibHbix M aTepnanoB. nocrpoM K a h b j i h c t c h MHOrocpyHKHMOHajibHbiM oGneK- Móglich ist eine solche Adaptation, wenn der Einwohner die Siedlung ais sein eig e;r
to m KyjibTypHO-yneGHOro m # aflMMHMCTpaTMBHO-o6cjiyxcMBaioni,ero xapaK T epa. ansieht. Notwendig ist hierzu ihre Eigenart sowie der individuelle Charakter der
K om iem jH H cpyHKiiMOHajibHocTM 3aK jnoHaeTca b t o m , h t o cpyHKMMM r p y n n n - Siedlung, die genoue Festlegung ihrer Grenzen, die Verbesserung des Siedlungs-
pyiOTCH b n on ep eH H bix CMCTeMax, coeflMHeHHbix OTKpbiTbiM m n p oK on p ocT - inneren durch kleine baukunstlerische Formen, ferner durch Aufrechterhaltung eines
paHCTBeHHbiM x o j i j i o m . M HTepbepbi 3fl;aHMH h b j i h j o t c o G o m MHTepecHbiii n p n - kleinen, menschlichen M aBstabs und eines attraktiven Dienstprogramms. Ebenso wich-
Mep yaaH H oro n o ^ S o p a CTpoMTejibHbix M aTepnanoB m y M en oro n c n o jib 3 0 B a - tig ist die Teilnahm e der Einwohner an der Raumgestaltung des Wohnungskompiexes
h m h m x miacTMHecKMK B03M02KH0CTew. <I>acaAbi, BbinojiHeHHbie M3 ueoG paG o- und eine richtige Besiedlungs-Organisation. Zum SchluB erwagt der Verfasser die

IV

Probleme *ines geselischoftlichen Modeils der kunftigen Wohnungskomplexe ouf der
Grundloge der sich gegenwartig abzeichnenden Tendenz, unter Beriicksichtigung der
Anpassungsangelegenheit der groBen Einwanderungsmassen aus dem Lande m die
neuen stodtischen Wohnungsbedingungen.
711.532(438J
Zenon Nasterski - D as genossenschałtliche Wohnbauwesen in Wrocław. D ie neue
Expansionsregion des Wohnbauwesens 1976-1980 in Wrocław. von einer 8 km*-* groBen
Flachę liegt im Westteil der Stadt und umfaBt unbewehrte G elande. Dort wird ein
aus 5 Siedlungen bestehender Komplex, ausgestattet mit Dienstzentren entstehen
L,nd 90.000 Zimmer fassen. Der Autor stellt die Faktoren vor. die die Auswahi jener
Lokalisierung bestimmt haben. In den folgenden Artikeln werden die Projekte der
dre» groBten Siedlungen dargestellt. 711.582:711.112(438)
Die Kozanów—Siedlung in W rocław. Vorgesehen ist die Siedlung fur 23 Tausend
Einwohner auf einem 116,6 ha groBen G elan de in der Nahe des O d ra -F lu sse s und
eines groBen Gebiets von Grunflachen. Eine Boschung teiit das G elan d e in einen lnver-
sions-Nordteil und einen Sudteil mit giinstigen klimatischen Bedingungen. Bearbeitet
wurden zwei Varianten der Raumkonzeption. In der A-Voriante wurde ange-
nommen. daB nach Durchfiihrung der Terrainarbeiten die physiographischen Be­
dingungen, im Grunde genommen, gleichartig auf dem ganzen G elan de sein
werden. Die B-Variante schlieBt den Wohnbau auf einem G elan de von gerin-
gerer Gute aus, auBer einer fragmentarischen Bebauung fur kinderlose Familien.
711,682(438)
D ie Nowy Dwćr-Siedfung in Wrocław. Die fur 23,000 Einwohner auf einem 68 ha
groBen G elande vorgesehene Siedlung wird an der Peripherie von Wrocław, in der
Nahe vor. Erholungsgebieten lokahsiert. Angenommen wurde der Grundsatz
Projektierung von strukturellen Wohnungseinheiten entsprechend den orgamsa ^
schen Einheiten eines Gemeinschaftslebens. Man hat einen Griinflachenkomp ex
Erholungszwecke innerhalb der Siedlung erzielt. Es ist die erste nach en
Normen projektierte Siedlung in W rocław. Die uoterschiedliche Bebauu g . . .
und 8 geschossige Gebdude vor. angelegt Ićings des FuBgangerweges, un ie
16 stockwerkhohen Punkthochhauser befinden sich on den Dienstzentren un unter
slreichen ihre Bedeutung im MaBstab der Stadt.
711.582(438)(079)
D as Gqdow-StadtvierteI - der Flughafen in Wrocław. Gekrónt wurde das Projekt mit
dem I. Preis im Wettbewerb urn den Bau eines Viertels fur 34.000 Einwohner auf dem
153 ha groBen G elan de. Der FuBganger-Dienstezug bildet das Hauptelement der
Raumkomposition und verbindet das Dienstzentrum mit dem Mittelpunkt der Spor-
tanlagen. Der Zugang hat den Charakter einer mneren G a sse und soli einen Faktor
der Identifizierung der Einwohner mit der Siedlung bilden, etwa in der Art eines
Korsos eines Ortes des Zusammenlebens der Siedlungseinwohner. D ie Bebauungs-
konzeption strebt nach Bildung eines neuen stodtischen Landschaftsbildes, das un-
terschiediiche stddtebauliche Innenraume besitzt. Vorgestellt wurden auch zwei an-
dere, im Wettbewerb preisgekrónte Arbeiten fur die eigentliche Raumkonzeption und
die lndividualisierung der Wohnungsraume sowie fur die Probe der konsekwenten
theoretischen Anwendung des Wohnsiedlungs-Modełls in der konkreten Situatio
Gądow. 711.58.001(438)
Steton Mulier - Chances und Gefahren. Die neuen Nofmen de^ ®
tasser feststellt. Chaneen out Erlangung » n .eh rfu n H .o n ellen Wohnun e ^ ,
c- U, U <ltndtvierleln. Um diese Chance crUszunutzen muBte man eine
,Bd i UX e ^ntscheiduTg soicHer zusommengesetzfen und vielschich,igen Prob-
r;m eUffnden ,wie d tr formel"e Ausdruck des Gebaudes in eigentiimlicher Bedeutung
zur GroBpIatten-Technologie, die Bewirtschaftungsweise und der M aBstab der stadte-
baulichen Innenraume, und die Bezeichnung der Grenzen der Vervielfaitigung des
angenommenen Architektur-Stadtebau-Einschlags. D ie folgenden wichtigen Probleme
sind die Art und W eise der Lósungen von Dienstleistungen und des Schulbauwessens
ouf dem Gebiet der Siedlung. D ie groBen Aufgoben des Baus neuer N/iertel und
Stadte erfordern ein rasches und tiefgriindiges Studium dieser Probleme.
711.582(438)(079)
D “ Nicolaus Kopetnicus Siedlung in Gliw ice. Die Ergebnisse des Wettbewerbs um
,C , 13.500—18.000 Personen auf dem 160 ha groBen G elan de.
f j e .an9Sl r - ntif die Erlangung won Studien-Konzeptionen auf dem Gebiet
Der Mettbewerb z.e te d 6 " 9 9 ngelegt in einem landschaftl.ch eiponierten
de, Raumbewirtschaftung de S.e - stadtebauiichen Normen ab. D as Wett-
Teil der Stad. sowie auf Prutung der neuen ^ ^ beiden vorgelegten Ar_
bewerbgericht hot einen ersten PreiS nicht |chnung der Arbeit.
beiten erhielten den II. Preis ex aequo und die ^ 582(438) (079)
v - A a* offentlichen Wettbewerbs
D as Rzqdz-Siadt.iertel in Grudzigdz. Die Ergebnisse d ^ 26Q ha groBen
um die Realisierung des Projekts einer Wohns.edlung funktioneli-raumlichen
Gelande. Zweck des Wettbewerb war die Bearbertung u Kom itions.
Unteibringung, die Bezeichnung der aptim alen Einwohnerzahl. k|ichung
geslaitung der Bebauung und die Festlegung der Reihenfolge der
des Projekts. D a s W ettb ew e rb -G e rich t hat den e rsten Preis nicht zuerkann •
iegt wurden preisgekrónte und ausgezeichnete Arbeiten. In den nach dem Wetto
gestellten Antragen wurde die Notwendigkeit einer besseren Ausnutzung der natu
lichen Terrainwerte (die Lagę auf dem hohen W eichselufer) hervorgehoben.
711.582:69.002 (4oo;
Marek Hryniewiecki - Der kunstlerische Einfall und die W irklichkeit. Der Verfasser,
Projektant der Ustronie-Wohnsiedlung in Radom, beschre.bt die Anderungen in der
ursprunglichen Konzeption. aufgenótigt u.a. durch d.e Schw.erigkejten der Real.-
sieruna in der neuen GroBpIatten-Technologie. Es sina - u.a. ,e liquidierung
der vcrgeschlagenen lichten W eite im ErdgeschoB der e ®vorgesehen zur Reah-
sierung Im AusguBbeton, Mongel an M a k r o n i v e l l i e r u n g Aus '®9ung
der ZufahrtstraBen mit kostspieligen Platten anstatt mA ’ n
des Programras der Wohnungsstruktur in der Siedlung. Er au ,e uns
weder im vorgesehenen Tempo noch in der festgelegten Reihenfolge. Der Verfasser
stellt einige Antrage zur Verhutung derarfiger kunftigęr 13:711.41 (438)
Czesław Bielecki - Zentrum und Dienstenetz in Jastrzębie. Der N/erfasser beschreibt
die N iederlage der stadtebauiichen und architektonischen Konzeption, u o i
Projektant die genaue hierarchische Determination des Stadtraumes am
der Stadt Jastrzębie im Kohlebezirk von Rybnik vorausgesetzt hat. ,e gewa. ig
Entwicklung der Stadt und des Wohnbauwesens (1964 batte die Stadt 5,000 Einwohnet
und 1974 waren es dereń 55.000) hat eine Verspdtung in der Realisierung der Dienste
bewirkt, u.a. den vollstandigen Mangel an allgem ein stddtischen Dienstleistungen.
Dargestellt w iid vom Verfasser sein Projekt betreffs Zentrum und Dienstenetz der
Stadt. gestiitzt auf das stadtebauliche Netz 108 X 108 m und auf das architektonische
Netz im AusmaB von 180 cm. Das Projekt strebt nach einem ZusammenschluB des
zerrissenen Stadtraumes, wobei Einzelheiten seiner Gestaltung nicht voreilig beur-
teilt werden.
72.01
Yona Friedman - Geschichte einer Idee, Vorgestellt wird vom Verfasser eine Bilanz
der 15-jahrigen Entfaltung seiner Idee „m obile Architektur," gestutzt auf die neutrale
Infrastruktur die der NutznieBer konform mit seinen Bedurfnissen und Móglichkeiten
ausfiillt Er teiit auch die Arbeit seiner Nachahmer und Fortsetzer in vier Kategorien
ein abhangig von dem schópferischen Beitrag zur Entwicklung der Idee, wobei er
seińe eigenen Fehler und Erfolge zusammenfaBt.
711.582.711.4.01 (474.5)
D as Lazdynaj Wohnwiertel in W ilno. D as fur 42.000 Personen erbaute Wohnviertel
liegt auf einem ausnehmend malerischen Terrain und zerfallt in vier Siedlungen,
verbunden im Umkreis durch einen Komplex von StraBen, von denen lokale Gassen
obgehen. Die Komposition des Stadtteils zeichnet sich durch eine gute Bindung
der Gebaude mit dem reichgestalteten Terrain aus und durch eine sorgsame Nut-
zung groBer Raume von bestehenden Griinflachen. Diesem Umstand ist es zu ver-
danken, daB Lazdynaj einen eigenartigen, individuellen Charakter besitzt.
72.071.1:711.582:711.4.01(44)
Piotr Parandowski - Die Stadte von Emil Aiłlaud. Beschreibung der kontroversen
Werke des franzósischen Archifcekten Emii A illau d : die Pariser Vorortsiedlung Grandę
Borne, gestaltet ausschlieBlich unter dem Gesichtswinkel der Kinderpsyche-Entwick-
lung, wobei die Bedurfnisse der Jugend und der Erwachsenen sowie der Hochhauser-
-Siedlung in Nanterre auBer Acht gelassen werden, soli eine Verwirklichung der Ap-
pertementstadt-Konzeption von ausnehmend praktischem Charakter, fast ohne Grun-
flachen, erfahren.
727.55:62:747(438)
Szczepan Baum - D as Haus des Technikers in Gdańsk. E in e r d er Projektanten stellt
das realisierfe Projekt vor, d a s vom Minister fur d a s B auw esen &
m ateriaI ie n -ln d u strie 1974 den P re is z w e i,e n G r a d e s e rh a l.e n hat. D .e s ,st e ,n mehr-
funktionelłer B au von einem K u l.u r-S c h u .u n g sc h a ra H e r sa w .e emem V e rw a l ungs-
und D ie n stie istu n g sg e p ra g e . Die funktioneMe K o nzep b an beruht au f der Funkt.ans-
gru p p ie ru n g in h o rizan fale A nordnungen mit e in e r affenen, graSraurmgen H alle.
in teressan tes Beispiel einer treffenden Auswahi von
Die Innenraume bilden ein
B a u m a te ria lie n und einem geschickten Herausholen ihrer plastischen M óglichkeiten.
Die im rohen Beton und rotem Backstein gehaltenen Fassaden verbinden sich har-
monisch mit der historischen Umgebung.
06.066:69/72(438)
Preise des Ministers fiir das Bauwesen und fur die Baumaterialien-łndustrie, zuerkannt
1974 fiir bervorragende Projektierungserfolge im Bereich des Bauwesens und der Ar­
chitektur. Preise des ersten G rades erhielten im Bereich des Industriebauwesens
fur die Realisierung der Anilan-Kammgarn Spinneri Poianil in Łódź sowie im Bereich
des aligem einen Bauwesens fiir die Verwirklichung des Projekts der Spektakel-Sport-
halle O livia in Gdańsk.
725.388(438)
Der Bus-Bahnhof in Gdańsk. Erhalten hat das Objekt den Preis des Ministers fiir
das Bauwesen und fiir die Baum aterialien-łndustrie 1974. Preisgekrónt wurde die
Lokalisierung und Konzeption der funktionellen Lósung, die eine vorzugliche
Verbindung ałler Arten des auBeren und des lokaien Passagiertransports in einen
Knoten zulieB. Der Tunnei bietet den Reisenden ein gefahrloses Umsteigen in ein
beliebiges Verkehrsmittel der Eisenbahn oder des stodtischen Transports. Die untenr-
dische Unterbringung der grundlegenden Bedienung der Fahrgaste ermóglich ihnen
durch den lu nnel einen sicheren Zugang zu ollen Abfahrtsstellen. Dieser Umstand
hat auch zur Verminderung der Gebaudekubatur und der bebauten Flachę auf emer
ganz kleinen Parzelle zwischen der Anhóhe und dem Eisenbahngele.se beigetragen.
Ausgenutzt wurden da die Gelarrdebedingungen und man hat dabei eine optimale
Funktions-Nutzungslósung erzielt.
725.826(438) (079)
D as Projekt einer Spektakel-Spoithalle in Bydgoszcz. D ie in der Monatsschrift „A rchi­
tektura" veróffentlichte Arbeit. Nr. 1 belohnt mit dem zweiten Preis im SARP-Wett-
bewerb Nr. 519 war ungehórig mit den von den Organisatoren des Wettbewerbs
erhaltenen Zeichnungen bebildert- Im Zusammenhang damit hat die Redaktion es
ais notwendig erachtet die Arbeit Nr. 1 zusatzlich darzustellen unter Benutzung
der von den Autoren eingesandten Projektmaterialien.
72.025
Stefan Kwilecki, Stanisław Latour — Stimmen in der Diskussion uber die Aktualisie-
Eungsamgeiegenheit der Venedig-Karte. D ie Autoren behaupten in Bezug auf den,
in dem Nr. 1—2/74 erschienenen Artikel von A. Gruszecki und W. Łysiak, daB die
Aktualisierung der Venedig-Karte auf ihr Ordnen und ihre Vervollstandigung unter
Belassung ihrer bisherigen Form, abzuzieien habe. D ie Verfasser unterbreiten eine
Reihe von Vorschlagen: Erweiterung der Adaptierungsthemen und die P!atzverande-
rung der Denkm ale, die Erweiterung des Konservierungsbegriffs auf gróBere KompIexe
der Denkmalobjekte, die Absonderung im Thema k,Restaunerung" solcher MaBnah-
men, wie Anastylose, Reintegration u.dgl.m., die Einfiihrung eines abgesonderten
Abschnitts uber „W iederaufbau" und schlieBlich Modifizierung des Fragments bet-
reffend „Platze von Denkmalwert" unter Einfuhrung der Problematik des Stadtebaus
und des Umweltschutzes,
601.2:72(438)
378.972:738(438)
Die Studentenspalte „Wykusz.'* Marek Cholewka, Hórer der Architektur-Fakultat an
der Technischen Hochschule in Gdańsk, beschreibt seine Kursarbeit im VII. Seme-
ster - das Projekt des M odells einer W ohnungseinheit. Die Einheit setzt sich aus
120 Wohnungen zusammen, gruppiert in 30 sich wiederholenden Segmenten. Der
Entwurf der Einheit in G e sla lt eines H albringes erweckt den Eindruck von Organis-
men, und durch das Verschieben der einzelnen Goschosse weicht man der Monotonie
Baukórper und Fassade aus.
V

Przegląd publikacji krajowych
P RO G N O ZA ROZW OJU G O SPO D A R K I M IESZKANIOW EJ W LATACH 1971-1990. PRA-
CA ZBIO RO W A. M ateriały i Studia z. 9/1973. instytut Gospodarki Mieszkaniowej,
W arszawa 1973 s. 218.
Celem prognozy jest dostarczenie danych, które mają służyć i być pomocne Komisji
Planowania przy Radzie Ministrów do opracowania syntetycznej prognozy społeczno-
gospodarczego rozwoju kraju w latach 1971-1990. Pubiikacja ma charakter zamknię­
tego studium krytycznego opartego o różne założenia wyjściowe i wskazującego mo­
żliwości przyspieszenia wzrostu rozmiarów budownictwa mieszkaniowego oraz drogi
i metody uzyskania szybszego tempa poprawy sytuacji mieszkaniowej już w pierwszym
okresie dziesięciolecia, jak również możliwe kierunki przemdn w systemie gospo­
darki mieszkaniowej.
Prezentowane opracowanie obejmuje pięć rozdziałów. Pierwszy poświęcony jest ogól­
nym założeniom prognoz rozwoju społeczno-gospodarczego i celom rozwoju gospo­
darki mieszkaniowej. W drugim rozdziale zawarto prognozę rozwoju potrzeb miesz­
kaniowych. W trzecim przedstawiono wyjściowe założenia prognozy — ekonomiczno-
techniczne i ekonomiczne, zaś w czwartym prognozę rozwoju budownictwa i n akła­
dów na gospodarkę mieszkaniową. Ostatni, piąty rozdział poświęcono ocenie prze­
widywanej sytuacji w roku 1990 i hipotezie dalszego rozwoju gospodarki mieszkanio­
wej do 2000 roku. Autorzy starali się nadać opracowaniu syntetyczny charakter. Przed­
stawione opracowanie nie stanowi zakończenia badań i studiów. Celem dalszych
badań powinno być stałe aktualizowanie oceny potrzeb obiektywnych i subiektywnych,
korygowanie postulatów dotyczących standardu mieszkań i osiedli, ocena skutków
polityki mieszkaniowej, jak też powiązań gospodarki mieszkaniowej z ogólnym roz­
wojem społecznym i gospodarczym kraju. Na tej podstawie będzie można dokonywać
oceny tego, co już uzyskano, a jednocześnie przedstawić dalsze rozbudowane i po­
głębione prognozy rozwojowe,
HANNA KULESZA, ZM IAM Y W ARU N KÓW M IESZKAN IOW YCH W MIASTACH POLSKI
W LATACH 1960-1970 (W ED ŁU G W IELK O ŚCI, TEMPA W ZROSTU I PO ŁO ŻEN IA
M IAST). Materiały i Studia, z, 10/1973. instytut Gospodarki M ieszkaniowej, W arszawa
1973, s. 84.
Sytuacja mieszkaniowa w Polsce ulega stałym przekształceniom i zmianom. Proces ten
trwa ciąg le, z różnym natężeniem, w zależności od nasilenia budownictwa m ieszka­
niowego i jego n adążania za przyrostem potrzeb związanych z demograficznym roz­
wojem kraju oraz z procesem odnowy i modernizacji istniejących zasobów mieszka­
niowych. Podczas gdy w skali kraju następuje poprawa warunków mieszkaniowych,
to w przekroju mniejszych jednostek (regiony, grupy miast, poszczególne miasta)
natężenie poprawy jest zróżnicowane — notuje się lokalny brak zmian, a nawet
niekiedy pogorszenie niektórych elementów warunków mieszkaniowych.
V/ skali kraju kilka czynników szczególnie charakteryzuje przemiany sytuacji miesz­
kaniowej, a mianowicie:
— poprawa jakości mieszkań i zmniejszenie ich przeciętnego zaludnienia przy wzroście
deficytu mieszkań,
— zmniejszenie różnic w zaludnieniu i wielkości mieszkań między miastami i w sią;
w jakości mieszkań dystans ten zwiększył się.
— zmniejszenie regionalnego zróżnicowania warunków mieszkaniowych.
2 danych zawartych w pracy — dane GUS-u z 1971 r. — odnośnie do przemian sytuacji
mieszkaniowej w Polsce wynika, że mimo znacznej poprawy warunków poziom nie
zaspokojonych potrzeb mieszkaniowych jest nadal wysoki. W podziale miast na gru­
py według tempa rozwoju występują różnice będące konsekwencją niejednakowego
tempa przyrostu nowych zasobów.
HANKA ZANIEW SKA, B U D O W N ICTW O M IESZKAN IOW E DLA PRACO W N IKÓ W LE Ś ­
NICTWA. M ateriały i Studia, z. 11/1973. instytut Gospodarki Mieszkaniowej, W arszawa
1973, s. 84.
W ramach prac nad uspołecznionym budownictwem mieszkaniowym na wsi Zakład
Spraw Mieszkaniowych Wsi i Obszarów Urbanizowanych IGM przystąpił w 1971 r. do
opracowania budownictwa mieszkaniowego służby leśnej, tzn. dla nadleśniczych, praco­
wników biurowych nadleśnictw, leśniczych, podleśniczych, gajowych i stałych robotni­
ków leśnych. Tym pracownikom przysługują bezpłatne mieszkania służbowe oraz z a ­
budowania gospodarcze. Oprócz mieszkania pracownicy korzystają nieodpłatnie
z działek wielkości 0,15—0,70 ha, w zależności od typu budynku, któremu dana d z ia ł­
ka przysługuje.
Zajmowane przez pracowników terenowej służby leśnej działki budowlane, zabudo­
wania i użytki rolne położone są na teren ach. Lasów Państwowych i noszą nazwę
osad leśnych: osada nadleśniczego (nadleśniczówka), osada leśniczego (leśniczówka),
osada gajowego (gajówka), osada robotnika leśnego.
D la wymienionych osad opracowane są projekty typowe obowiązujące w realizacji,
chociaż w trakcie użytkowania nie wszystkie typy budynków mieszkalnych zasiedlane
są odpowiednimi grupami pracowników. Budynki nadleśnictw i leśniczówki obok
części m ieszkalnej^m ają wydzieloną powierzchnię biurową i pokoje gościnne, nato­
miast gajówka to tylko mieszkanie. Budynki dla robotników leśnych to obiekty bliź­
niacze — szeregowe lub wielorodzinne. Zabudowie mieszkaniowej towarzyszą budynki
gospodarcze inwentarsko-składowe. W nadleśnictwach i leśnictwach stoją również
budynki pomocnicze, np. magazyn nasion, paliw, pojazdów.
Autorka w prezentowanej publikacji przedstawia projekty budynków mieszkalnych
przeznaczonych dia terenowej służby rolnej, ukazuje nowe kierunki w budownictwie
tej grupy obiektów oraz analizuje wartości użytkowe rozwiązań projektowych na pod­
stawie badań przeprowadzonych w terenie. Wnioski z tej pracy mogą posłużyć przy
opracowywaniu nowych projektów budynków mieszkalnych dla ludzi pracujących w le-
sie. B adania przeprowadzone /ostały w województwach: kieleckim, krakowskim, poz­
nańskim i olsztyńskim, co uzgodnione zostało z Naczelnym Zarządem Lasów Pań­
stwowych.
JA D W IG A M ICHALAK, B U D O W N ICTW O IN DYW IDU ALN E W W YBRAN YCH REJO ­
NACH REKREA CYJN YCH . M ateriały i Studia, z. 12/1973. instytut Gospodarki M ieszka­
niowej, W arszawa 1973, s. 76.
Postępująca urbanizacja I uprzemysłowienie spraw iają, że coraz większa liczba lud­
ności zamieszkuje m icsta duże i średnie. Mieszkańcy miast tracą bezpośredni kontakt
VI
z naturalnym środowiskiem. A w warunkach życia miejskiego wypoczynek na łonie'
przyrody jest czynnikiem niezbędnym dla prawidłowego rozwoju organizmu, regene­
racji sił psychicznych i fizycznych człowieka. Wzrost przeciętnej zamożności społeczeń­
stwa i staie wzrastająca ilość wolnego czasu powodują niebywały wzrost zaintereso­
wania wypoczynkiem. Niestety za rosnącymi potrzebami nie nadąża budowa nowych
schronisk, hoteli, moteli, ośrodków zakładowych czy domów FWP. W tej sytuacji należy
szukać rezerw na wsi, w prywatnej bazie noclegowej. Przecież urlop w zagrodzie
chłopskiej jest bardzo popularny w krajach znacznie zamożniejszych niż Polska.
Oczywiście kwatery wiejskie są w naszym kraju wykorzystywane dla potrzeb wypo­
czynku mniej więcej od stu lat, ale i dziś ta sprawa nie wygląda najlepiej. O becnie
wieś polska nie dysponuje jeszcze bazą noclegową o odpowiednim standardzie, cho­
ciaż potencjalnie jest w stanie przyjąć znaczną liczbę turystów-wczasowiczów. Stan­
dard wiejskiej bazy n ocleg o w ej podnosi się powoli. Z pewnością znacznie więcej
m iejscow ości ma o d p o w ied n ie warunki natuialne na przyjęcie turystów, niż podają
d a n e statystyczne, ale aby ich przyjmować, trzeba te walory odpowiednio wykorzystać.
Nie wszędzie celowa jest budowa hotelu czy schroniska, natomiast rozwój^_prywatnej
bazy noclegowej wymaga odpowiedniej polityki państwa. Prezentowana praca za­
początkowuje serię badań nad budownictwem indywidualnym na terenach rekreacyj­
nych. Do badań wybrano cztery miejscowości z województw o dużym ruchu tury­
stycznym - gdańskiego i krakowskiego: Sulęczyno, pow. Kartuzy, Karwia, pow. Puck,
Bacice, pow. Nowy Sącz i M urzasichle, pow. Nowy Targ.
M IASTO. Nr 7/1974
Julita Turczynowicz pisze o koncepcji i modelach zagospodarowania turystycznego
makroregionu północno-wschodniego. Rozwój turystyki w tym makroregionie, obej­
mującym województwa białostockie, olsztyńskie, lubelskie, warszawskie oraz miasto
W arszawę, będzie jednym z podstawowych czynników ożywienia gospodarczego tego
rejonu. Do 1990 r. na tym rozległym obszarze przewiduje się znaczny, prawie trzy­
krotny wzrost ruchu turystycznego. Chłonność i pojemność funkcjonalna terenów tury­
stycznych makroregionu w pełni uzasadniają przyjęcie takiej koncepcji. Realizacja
tej tezy wyznacza skalę rozwoju i zasady zagospodarowania turystycznego obszaru,
z jednoczesnym uwzględnieniem w szerokim zakresie ochrony walorów środowiska
przed degradacją w warunkach intensywnego użytkowania turystycznego.
Podstawowymi zadaniam i zagospodarowania turystycznego makroregionu będzie:
— stworzenie optymalnych warunków dla rozwoju turystyki międzynarodowej i krajowej
przede wszystkim na Pojezierzu Mazurskim, a także w W arszawie, Olsztynie, Białym­
stoku i Lublinie,
— przystosowanie pod tym kalem układu komunikacyjnego i zagospodarowanie szła*
ków wodnych,
—zabezpieczenie potrzeb masowego ruchu weekendowego, głównie dla ludności aglo­
meracji W arszawy, Lublina, Białegostoku i Olsztyna.
Rejon Jezior Mazurskich — obszar najatrakcyjniejszy turystycznie — zagospodarowany
będzie przede wszystkim dla potrzeb turystyki kwalifikowanej (wodnej) i pobytowej
w ośrodkach ogólnodostępnych, o zróżnicowanym programie i standardzie wyposaże­
nia. Przewiduje się również silny rozwój funkcji turystycznyh W arszawy oraz innych
większych miast makroregionu, w układzie krajowym i międynarodowym, szczególnie
ze względu na przewidywany rozwój wymiany turystycznej ze Związkiem Radzieckim.
Pozostałe rejony rekreacyjne makroregionu (nadbużańskie, nadnarwiańskie i inne)
będą zagospodarowane głównie na potrzeby wypoczynku świątecznego ludności aglo­
meracji warszawskiej, lubelskiej i białostockiej. Intensywność zagospodarowania tu­
rystycznego tych terenów uzależniono od ich chłonności i dostępności komunikacyjnej.
Część z nich będzie traktowana do 1990 r. jako tereny rezerwowe, na których zakłada
się stworzenie niewielkich ośrodków typu sezonowego, o minimalnym zagospodarowa­
niu.
Przyjęto również zasadę realizowania programu rekreacyjnego dla wypoczynku świą­
tecznego w granicach administracyjnych miast makroregionu.
W tym samym numerze polecamy uwadze czytelników artykuł Aleksandra O learczyka —
Rodzaje ośrodków handlowych. Teoretyczne rozważania, podbudowane dobrym ma­
teriałem ilustracyjnym, mogą być pomocne architektom w pracy.
M IASTO, Nr 7/1974
Główne kierunki i tendencje w rozwoju urbanistyki w okresie XXX-lecia PL i w przy­
szłości to tytuł artykułu Czesław a Koteli. Obszerny rys historyczny autor uzupełnia
w zakończeniu takim oto komentarzem: Plany szczegółowe stanowią... podstawowe
narzędzie oddziaływania planowania przestrzennego na programowanie, projekto­
wanie i realizację zadań inwestycyjnych. Dla potrzeb następnego planu 5-letniego
trzeba wykonać w latach 1974—1975 plany szczegółowe dla powierzchni rzędu 10 tys.
ha. Są to w pierwszej kolejności plany osiedli budownictwa wielorodzinnego i jedno­
rodzinnego oraz centrów usługowych miast i gmin, a następnie plany szczegółowe
terenów wypoczynkowych i przemysłowych.
Specjalnym rodzajem planów szczegółowych muszą stać się plany modernizacji starych
zasobów. Jest to problem, którego ranga społeczna szybko rośnie. Znaczna część
starych zasobów nie nadaje się do adap tacji i będzie musiała ulec wyburzeniom,
ale poważna część stanowi m ajątek narodowy o dużej wartości, który po moderni­
zacji może stanowić bardzo atrakcyjne m iejsce zam ieszkania, pracy lub usług.
Na tle wymienionych zadań i kierunków planowania przestrzennego trzeba stwier­
dzić — pisze dalej autor — że w dalszym ciągu aktualne są wspólne dla całego
XXX-lecia tendencje występujące w urbanistyce polskiej, n ab ierają one tylko nowych
treści w związku z polityką przyspieszonego rozwoju społeczno-gospodarczego kraju.
V/ szerszym zakresie potrzebne jest w planach i realizacji uwzględnienie ochrony
środowiska, tworzenie korzystniejszych warunków życia mieszkańców w miastach i na
wsi.
Przede wszystkim musimy nauczyć się daw ać odpowiedź sprawniej i szybciej. W obli­
czu przyspieszonego rozwoju kraju zadań naszych nie rozwiążemy starym i metodami.
Do nas wszystkich — urbanistów i planistów przestrzennych — należy wypracowanie
metod, które stałyby się dalszym krokiem w rozwoju polskiej urbanistyki.
M IASTO, Nr 8/1974
W sierpniowym numerze M iasta zwraca uwagę artykuł Andrzeja Wrony — W ażniejsze
problemy oddziaływania przemysłu na lasy G O P . Naturalnym wskaźnikiem reag ują­
cym na ujemne wpływy przemysłu jest szata roślinna. W Górnośląskim Okręgu Prze­
mysłowym ujemne skutki uprzemysłowienia zaznaczyły się bardzo wcześnie i szczegól­
nie ostro. W artykule autor ograniczył się do scharakteryzowania negatywnych zjawisk

występujących w losach, zjawisk wynikłych z silnego i burzliwego rozwoju produkcji
p rz e m y s ło w e j. Charakterystyka ograniczona została d o lasów położonych w obrębie
konurbacji górnośląskiej i jej obrzeża, o łącznej powierzchni wynoszącej ponad
32 tys. ha. Lasy te od 1969 r. tworzą Leśny Pas Ochronny G O P .
Przeprowadzone b a d a n ia naukowe wykazały trzy zasadnicze przyczyny ujemnego o
działywania przemysłu na szatę roślinną:
- mechaniczne uszkodzenia gruntów leśnych,
- d e fo rm a c je powierzchni oraz zw iązane z tym zmiany stosunków wo nyc
p.ych,
_ z a n ie c z y s z c z e n ia przem ysłow e pow ietrza, o d d z io łu ją c e n iszczą co na rosunnosc i g e
by leśn e.
W obecnym stanie tereny leśne LPO G O P tylko w ograniczonym stopniu mogą speł­
niać funkcje społeczne (wypoczynek w strefie podmiejskiej) i produkcyjne. Niezwykle
pilną sprawa staje się przebudowa drzewostanu polegająca na całkowitym lub czę­
ściowym- wyeliminowaniu gatunków negatywnych (np. sosna pospolita, świerk) i za ­
stąpieniu ich drzewostanem odpornym na przemysłowe zanieczyszczenia powietrza.
Powinny być wprowadzane: modrzew europejski, sosna czarna, dąb czerwony, dąb
szypułkowy, brzoza, osika, lipa i inne. Oczywiście przebudowa drzewostanu w G O P
to proces długotrwały, wymagający olbrzymich nakładów finansowych. Dlatego też
autor sugeruje, aby obok wprowadzania nowych gatunków drzew skuteczniej elim i­
nować wspomniane przyczyny dewastacji lasów.
Ponadto w numerze piszą m. in. W ojciech Wojtysłak o problemach projektowania
autostrad miejskich na przykładzie Trasy „Toruńskiej" w W arszawie, a Andrzej
A. M arciniak o programowaniu usług w nowych osiedlach mieszkaniowych w oparciu
0 dwie jednostki mieszkaniowe nowo budowanej dzielnicy „O pole-W schód".
M IASTO, Nr 9/1974
Rządz - nowa dzielnica Grudziądza, tak zatytułowany jest artykuł Witolda Mieszkow-
skiego t Marcina Przyłubskiego, w którym autorzy piszą o konkursie urbanistycznym
otwartym, powszechnym i realizacyjnym. Zainspirowany on został przez władze miasta
Grudziądza, a rozpisany przez Towarzystwo Urbanistów Polskich na zlecenie spół­
dzielczości mieszkaniowej w październiku 1973 r. W warunkach konkursowych ustalo­
no, że w opracowaniu projektu zagospodarowania przestrzennego Rządza chodzie
będzie o ogranizację strukturalnej jednostki mieszkaniowej. Chodziło jednak o coś
bardziej poważnego, i tu autorzy wnikliwie analizu ją warunki konkursu.
Okozoło się. ze zabudowa mieszkaniowa na terenach Rządza, rozwiązywana jako
zespół jednostek strukturalnych, wraz z realizowanym osiedlem Strzemięcin (17 tys.
m ie szkań có w ), ośrodkiem usług ogólnomiejskich, obszarami rekreacyjnymi skarpy wi­
ślanej i lasów oraz zespołem przemysłowo-składowym tworzyć będą południową dziel­
nicę miasta. Przyjęcie takiego założenia stało się punktem wyjścia do opracowania
koncepcji konkursowej przez zespół: Witold Mieszkowski, Marcin Przyłubski, Jan Bąk.
Marek Wilczyński i M ichał Łukawski.
W przyszłości, aby ułatwić wykonanie różnorodnych zadań realizacyjnych, autorzy
widzą potrzebę pełnej korelacji problematyki w sferze planowania gospodarczego
1 planowania przestrzennego, przy jednoczesnym opanowaniu całokształtu zagadnień
programowych, projektowych i technologicznych.
Uwadze czytelników polecamy również artykuł Witolda Czarneckiego poświęcony za
gadnieniom rekreacji w miejscu pracy i zamieszkania — temat bardzo aktualny.
IN FORM ATOR B U DO W N ICTW A R O LN ICZ EG O , Nr 5/1974
W Krainie Tysiąca Jezior buduje się rocznie ponad 40 min m3 w przeliczeniu na
statystycznego mieszkańca. O budownictwie z drewna ’w Finlandii piszą Andrzej
Wochno i Edmund .Wrzosek.
Średnio co trzeci dom budowany jest z drewna, co związane jest z dużą ilością tego
surowca stanowiącego prawdziwe bogactwo Finlandii. Duże zapotrzebowanie na
mieszkania w okresie powojennym i brak dostatecznej liczby wykwalifikowanych rze­
m ieślników narzuciły konieczność uprzemysłowienia budownictwa. W ciągu ostatnich
10 let wiele zrobiono w dziedzinie rozwoju prefabrykacji z drewna w budownictwie
mieszkaniowym, administracyjno-socjalnym i usługowym.
Mimo znacznych zasobów drewno stosowane jest w budownictwie bardzo oszczędnie.
Diewnochłonne konstrukcje ciesielskie zastępowane są układami, w których istnieje
możliwość zestosowania odpowiednio oszczędnych konstrukcyjnych elementów pre­
fab rykow anych. Wprowadza się wiele materiałów drewnopochodnych, takich jak sklej­
ka, płyty wiórowe, spilśnione itp. Zauważa się różnorodność form przemysłowej pro­
dukcji elementów drobno- i wielkowymiarowych, zarówno o złączach gwoździowych
jak i klejonych. Elementy te produkowane są przez różne firmy i przeznaczone do
montażu całych budynków oraz części (elementy uniwersalne). Ciekawostka
jest łączenie drewnianych elementów konstrukcyjnych z różnymi materiałami - żel­
betem, stalą i tworzywami sztucznymi. Stale zauważa się tendencję do powiększania
a a ba rytów elementów ściennych i stropowych.
D o n a jw ię k s z y c h firm zajmujących się projektowaniem i produkcją elementów kon­
stru k c y jn y c h z drewna n ależą: Puutalo i Enso-Gutzeit.
IN FORM ATOR B U DO W N ICTW A R O LN IC Z EG O , Nr 6/1974
Z chwilą rozpoczęcia budowy nowoczesnej trasy E8, powstał problem szybkiej reali­
zacji przy niej nowoczesnych moteli. Pisze o tym Janusz Ratajczak w artykule Motelo-
-karczmy „K A M O ". Tytułem próby na rozwidleniu dróg trasy E8 do Wrześni i Gniezna
postanowiono wybudować motel-karczmę, uwzględniając regionalny charakter archi­
tektury W ielkopolski.
Dwukondygnacyjny budynek — parter i piętro — zbudowano z kamienia, drewna
i trzciny. W przyziemiu znajduje się hall wejściowy z recepcją, kuchnią, restauracja
z kominkiem (60 m iejsc), zadaszony taras z kominkiem (30 miejsc) i mieszkanie
służbowe. Na piętrze zaprojektowano 6 dwuosobowych pokoi, 1 pokój trzyosobowy,
1 pokój czteroosobowy i wydzielone pomieszczenia sanitarne o wysokim standardzie
wyposażenia. Poddasze jest nieużytkowane.
Dach dochodzący miejscami do poziomu terenu pokryto trzciną, odpowiednio za­
bezpieczoną przed ogniem.
Konstrukcja dachowa i stropy przyziemia oraz piętra wykonano z drewna i pięknie
wykończono. Ściany zewnętrzne i wewnętrzne wymurowano z kamienia. Wszystkie
wnętrza wykończono w drewnie modrzewiowym o zmatowionej powierzchni. Meble
o charakterze regionalnym (zakupione).
Niestety niepokojącym momentem jest to, że obiekt ten będzie powielany przy wszyst­
kich głównych szlakach województwa poznańskiego, a takie w atrakcyjniejszych tury­
stycznie miejscowościach W ie lk o p o lsk i.
IN FORM ATOR B U DO W N ICTW A R O LN ICZ EG O , Nr 7-8/1974
Zdzisłcsw Stencel w artykule W kład budownictwa rolniczego w ogólny dorobek
XXX-Iecta dokonał przeglądu dorobku i wkładu budownictwa rolniczego w dzieło bu­
dowy nowej wsi polskiej, oceniając efekty działalności i zadania na przyszłość.
W ieś noszą - podobnie zresztą jok cały kraj - wyszła z wojny z ogromnymi
stratami i zniszczeniami. W czasie okupacji hitlerowskiej i działań wojennych uległo
, całkowitemu lub częściowemu zniszczeniu prawie 467 tys. zagród wiejskich. Stano­
g e es wiło to około 22% ogólnej liczby wszystkich zagród w Poisce. Straty te wynosiły
2,5 m iliarda złotych według cen z roku 1939.
. . . .
Do najbardziej zniszczonych należały województwa: gdańskie (39,2%), białostockie
(39,1%), wrocławskie (32,4%), kieleckie (28,7°/o), olsztyńskie (39,1°/o), rzeszowskie
26,6°/«) i warszawskie (26°/o). W sie w niektórych powiatach tych województw były
niemo! zrównane z ziemią. Prace nad usunięciem tych wielkich zniszczeń wojennych
i odbudową polskiej wsi, nad przywróceniem jej życia i zdolności produkcyjnej
podjęły jednostki budowlane, poprzedniczki przedsiębiorstw budownictwa rolniczego
utworzonego w 1963 r.
Przedsiębiorstwom budownictwa rolniczego, powołanym w wyniku uchwał i decyzji
XIII Plenum KC PZPR w 1963 r., postawiono inne zadania - rozwój i unowocześnienie
rolnictwa. Chodziło o wybudowanie różnorakich nowych i nowoczesnych obiektów,
umożliwiających wdrażanie nowych technologii produkcji rolnej i podnoszących
standard życiowy ludności zatrudnionej w rolnictwie. Biorąc pod uwagę istniejący
potencjał - przejęto 55 przedsiębiorstw budownictwa terenowego i 163 zakładów
budowlano-remontowych PGR - było to zadanie niełatwe. Po reorganizacji utworzono
124 przedsiębiorstwa budownictwa rolniczego o przeciętnej zdolności przerobowej ok.
30 min zł rocznie.
Przed nową i młoda organizacją budownictwa rolniczego stanęło zadanie zreali­
zowania wielkiej bazy budynkowej dla rolnictwa uspołecznionego. Jednocześnie od
podstaw tworzono własne zaplecze techniczno-produkcyjne i socjalno-bytowe.
Dziś, po 11 latach* działalności - pisze autor - można powiedzieć, że obo te cele
zostały z powodzeniem osiągnięte.
INŻYNIERIA i B U D O W N ICTW O . Nr 6/1974
Stale wzrastający ruch tranzytowy przez Gdońsk spowodował, że rozpatrywana jest
koncepcja trasy obwodowej, nazwanej „trasą zieloną". Jednym z jej odcinków jest
przeprawa przez Martwą W isłę, stanowiącą kanał portowy o szerokości około 200 m.
Piszą o tym Wojciech Gródecki, Anna Siemińska i Andrzej Marecki w artykule
Studium koncepcyjne tunelu drogowego pod Martwą W isłą w Gdańsku.
Rozpatrując możliwość wykonania w tym miejscu przeprawy proponowano trzy w a­
rianty:
— most o przęśle ruchomym,
- most o przęsłach stałych, a le wzniesiony tak wysoko, aby możliwe było przepływanie
stoików pełnomorskich,
— tunel.
Jednak ze względu na natężenie ruchu samochodów oraz intensywny ruch statków
w kanale pierwszy wariant odrzucono, jako nieuzasadniony. Za wyborem drugiej
koncepcji przemawiały krajowe doświadczenia przy wznoszeniu tego rodzaju obiek­
tów i stosunkowo niski koszt, lecz musiałby to być olbrzymi obiekt wzniesiony kilka­
dziesiąt metrów nad lustro wody, z licznymi dojazdami i estakadami (brak
m ie jsca ).
Ale i przeprawa tunelowa pod Martwą W isłą ma wady: duży koszt budowy, trud­
ności wykonawcze i brak doświadczenia w budowie tego rodzaju obiektu. Mimo
tych zastrzeżeń autorzy uważają, iż najwłaściwszym rozwiązaniem byłoby wykonanie
tunelu. Jeśli chodzi o koszty budowy i eksploatacji wymienionych obiektów, to
tizeba będzie przeprowadzić wnikliwą analizę ekonomiczną, u zasadn iającą wybór
jednej z koncepcji. Oczywiście należy pamiętać, że nie tylko bezpośredni koszt
budowy decyduje o wyższości jednego rozwiązania nad drugim. Niezmiernie ważne
jest również porównanie użytkowych wartości obiektu, kosztów pośrednich ftp. Do­
dajmy, że te wszystkie względy zadecydowały o budowie w dużych miastach por­
towych, np. w Rotterdamie, Antwerpii, Fłamburgu, właśnie tuneli podwodnych. Zda­
niem autorów — budowa tunelu pod Martwą W isłą jest przedsięwzięciem realnym
i uzasadnionym.
W tym samym numerze w dziale Materiały i elementy - Zdzisław Piątek, Liwiusz
Rusz, M arian Rajewski piszą o elementach ścian z glinoporytobetonu. Jednym z ma­
teriałów mogących znaleźć szerokie zastosowanie w budownictwie są betony na
kruszywie glinoporytowym produkowanym na bazie glin niepęczniejących. Według
danych Instytutu Geologicznego znanych jest 36 złóż surowca do produkcji sztucz­
nego kruszywa ceramicznego, w tym 6 złóż dla keramzytu i 30 dla glinoporytu.
Z danych tych wynika, że kruszywo giinoporytowe powinno znaleźć szerokie zastoso­
wanie, zwłaszcza że surowiec potrzebny do jego produkcji występuje we wszystkich
regionach kraju.
W Poisce czynnych jest obecnie 5 wytwórni produkujących kruszywo giinoporytowe.
Od kilku lat prowadzone są prace badaw cze i projektowe, których celem jest za­
stosowanie glinoporytobetonu jako materiału izolacyjnego, izolocyjno-konstrukcyjnego
i konstrukcyjnego.
W artykule przedstawiono przykłady zastosowania betonu glinoporytowego do wy­
konania prefabrykowanych ścian osłonowych dla budynków mieszkalnych. Stanowią
oen fragment szerokiego programu w drażania betonu glinoporytowego w budowni­
ctwie.
INŻYNIERIA I BU D O W N ICTW O , Nr 9/1974
W artykule Koncepja rozwiązań Zachodniego Rejonu Centrum Warszawy Zbigniew
Pawłowski i Jerzy Skrzypczak prezentują koncepcję programowo-przestrzenną, ogólne
zasady systemu konstrukcyjno-technologicznego, koncepcje konstrukcyjno-technologicz­
ne zabudowy niskiej i wysokiej.
Realizacja Zachodniego Rejonu Centrum W arszawy będzie procesem całkowicie no­
watorskim w dotychczasowej praktyce projektowania. Jednym z podstawowych wy­
magań stawianych realizacji jest konieczność uzyskania na projektowanym obszarze
optymalnych wartości społecznych. Atrakcyjność i unikalność projektowanych funkcji
programowych o zasięgu ogólnokrajowym i międzynarodowym, optymalna dostępność
komunikacyjno, segregacja ruchu, właściwe ksztatłowanie przestrzeni i formy — to
podstawowe elementy determinujące właściwe efekty użytkowe i przestrzenne współ­
czesnego centrum.
VII
 Na obszarze o powierzchni 22 ha zlokalizowano zabudowę o kubaturze ok. 3 min
m3 i powierzchni użytkowej ok, 0,5 min m2. Koncepcja ZRCW została oparta na idei
wielofunkcyjnych zespołów usługowych tworzących jeden układ przestrzenny. Przez
rozwiązanie wszystkich zespołów, łącznie z systemem ruchu pieszego i zasadam i
obsługi komunikacyjnej, uzyskano pełną bezkolizyjność i segregację ruchu na ob­
szarze całego Centrum, Dzięki zastosowaniu zabudowy o zróżnicowanych gabary­
tach wysokościowych od 4 do 35 kondygnacji uzyskano optymalne wkorzystanie te ­
renu, a także interesujące efekty przestrzenne.
Zaprojektowany układ powiązano funkcjonalnie i przestrzennie z realizowanym
Dworcem Centralnym oraz trzema budnykami wysokimi (hotele i centrale handlu
zagranicznego). Część południowa ZRCW zawiera program o przewadze funkcji
administracyjnych, turystycznych i obsługi podróżnych. Znajdą się tutaj Miejski Dwo
rzec Obsługi LOT oraz dwa budynki wysokie — hotel LOT i Centrum Zarządzania
i Koordynacji Przemysłu Maszynowego,
BIULETYN IN FO RM A CYJN Y PSP, Nr 7-8/1974
W stałym dziale W Pracowniach Sztuk Plastycznych Julian Surowicz pisze o deko­
racjach na XXX-lecie PRL w W arszawie. Rok 1974 w związku z obchodami XXX-iecia
Polski Ludowej miał duży wpływ na zakres działalności PP Pracownie Sztuk Plastycz­
nych. Jednak największe zadania w związku z tym miała W arszawska Pracownia
Form Różnych PSP. Wykonano oprawę plastyczną centralnych uroczystości, m. in. d e ­
koracje na trasie defilady, na festynie młodzieżowym „Karnaw ał M łodości1', i wokół
Stadionu X-lecia oraz w miasteczkach zlotowych. Udekorowano ważniejsze obiekty
stolicy: budynek K C PZPR, gmach GUS-u, w pobliżu którego dokonano otwarcia
Trasy Łazienkowskiej, gmach Sejmu i inne, Do tej pracy zaangażowano znakomitych
projektantów. Zresztą na dekorację centralną ogłoszony był konkurs, w którym wzięli
udział znani artyści plastycy.
W tym samym dziale znajdujemy informację o konkursie na pomnik Bohaterów
Ziemi Białostockiej. Na zlecenie Wojewódzkiego Obywatelskiego Komitetu Ochrony
Pomników W alki i Męczeństwa w Białymstoku, Pracownie Sztuk Plastycznych zleciły
kilku wybitnym artystom rzeźbiarzom wykonanie projektów pomnika. Komisja arty
styczna dokonała oceny zgłoszonych projektów pomnika i po szerokiej dyskusji
przyjęła do realizacji projekt art. piast. prof. Bohdana Chmielewskiego. Uznano
wysokie walory artystyczne projektu, oryginalność rozwiązania, a także stosunkowo
nieduży koszt realizacji. Komisja uznała również za konieczne dopracowanie pew­
nych fragmentów projektu, co niewątplwie przyczyni się do nadania pomnikowi
wyższych walorów artystycznych i wyrazistości.
O procach warszawskiej Pracowni Architektury Wnętrz Stałych pisze Lidia Frankie­
wicz. W W arszawie przy ul. Nowogrodzkiej 25 otwarto niedawno sklep z kapelusza­
mi damskimi. Autorami wnętrza są Ewa Ferens i Juliusz Tomaszewski. Ten sam
projektant wraz z Janiną Studzińską opracowali modernizację sklepu muzycznego
przy pl. Konstytucji.
W kwietniu br, po gruntownej zm ianie wnętrz - projektował Zygmunt Szatkowski —
otwarto sławną wśród warszawskich bibliofilów księgarnię „O św ia ta ". Kolorystyczne
rozwiązanie i aranżacje wnętrz ośrodka obliczeniowego M AGISTER — ZOW AR na
Ochocie są dziełem utalentowanych plastyczek Wandy Cedrońskiej i Ewy Kuleszy.
Przy Krakowskim Przedmieściu 19 otwarto niedawno aptekę pod nazwą „N a trakcie
królewskim", którą z dużym wyczuciem adaptow ał Jerzy Barbander, specjalizujący
się w projektowaniu zabytkowych wnętrz.
Przy ul. Świętokrzyskiej w W arszawie otwarto wzorcowy sklep z mrożonkami „M ors",
zaprojekowany przez Annę Nowak-Gąsior. Niestety ze względu na niespodziewane
zmiany wyposażenia typowego (regały chłodnicze) dokonane już po zakończeniu
projektu, autorka m usiała „na gorąco" wprowadzać doraźne przeróbki w czasie
trwania nadzoru.
Wśród poważniejszych prac, chociaż bardzo kontrowersyjnych w realizacji, jest mo­
dernizacja wnętrz hotelu „P o lo nia", Autorzy projektu Zygmunt Majchrzak i K azi­
mierz Musiałowski przeprojektowują obecnie kolejne pomieszczenia hotelu „Euro­
pejskiego". Ostatnio zrealizowano także wnętrza Fabryki Osłonek Białkowych w Ma-
kowie Podhalańskim — projektant Kazimierz Królikowski — ważnej inwestycji prze­
mysłu spożywczego. O innych ciekawych realizacjach wnętrz poinformowani zosta­
niemy w kolejnych numerach Biuletynu.
PRZEGLĄD BU D O W LAN Y, Nr 9/1974
W aldem ar Kściuk i Euzebiusz Kowalczyk prezentują system ,,V illa Functura", czyli
jednokondygnacjowe budownictwo jednorodzinne. Budownictwo jednorodzinne w P ol­
sce to ponad 50% całości zasobów mieszkaniowych. Domy jednorodzinne stanowią
ponad 25% przyrostu nowych zasobów. Chociażby na podstawie tych danych widać,
że problem rozwoju tego budownictwa nie jest, a właściwie nie powinien być mar­
ginesem działalności inwestycyjno-budowlanej. Sprawy budownictwa jednorodzinnego
zostały szczególnie szeroko uwzględnione w dyskusji i uchwałach VI Zjazdu PZPR
i V Plenum KC PZPR.
Dotychczasowe tradycyjne materiały i technologie należy traktować jako metody
i technologie uzupełniające, natomiast w iodącą technologią powinno być budo­
wanie z elementów wielkowymiarowych czy przestrzennych pochodzących z fabryk
domów jednorodzinnych. Jednocześnie tego typu budownictwo wymaga stworzenia
bazy innych niż dotychczas materiałów wykończeniowych.
Nowy program rozwoju budownictwa jednorodzinnego wymaga zapewnienia odpo­
wiednich materiałów instalacyjnych i wyposażeniowych. Należy wyeliminować tra­
dycyjne systemy ogrzewcze, a wprowadzić nowe o szybkim rozruchu i możliwości
ciągłego d ziałania, dostosowanie* do rozwiązań budowlanych (przegród) o małej
akumulacji cieplnej, stosując takie materiały opalowe jak olej (mazut) czy gaz.
Nowa forma organizacyjna wykonawstwa powinna gwarantować krótki, roczny cykl
budowy, w odróżnieniu od dotychczasowego, trwającego 2 do 3 lat. Dążenie do
skrócenia montażu domów oraz maksymalnego zmechanizowania prac w wytwórni
jest prezentowany w artykule szwedzki system „Junga Verkstader", oparty na za­
stosowaniu jednostek przestrzennych (segmentów) kompletnie wykończonych z wbu­
dowanym wyposażeniem. System ten oparty jest na daleko posuniętej prefabry-
kacji.
D O M Y SPÓ ŁD ZIELCZE, Nr 9/1974
Mały a le własny to tytuł artykułu Jerzego Paciorkowskiego, poświęconego sprawom
budownictwa jednorodzinnego. Budownictwo jednorodzinne w naszym kraju to dzie­
dzina ogromnie zacofana. Dotyczy to zarówno spraw technologii jak i rozwiązań
architektomcznych. Zarząd Centralnego Związku Spółdzielni Budownictwa Mieszka­
niowego, pragnąc ożywić pracę w tym zakresie, ustanowił Nagrodę Roku 1973 za
najlepsze rozwiązanie konstrukcyjno-montażowe zw iązane z budownictwem jednoro­
dzinnym.
Duże zainteresowanie tematem sprawiło, że do Nagrody Roku zgłoszono 63 prace.
N adesłane opracowania reprezentujące szeroki wachlarz technologii i systemów kon­
strukcyjnych, stanowią realny dorobek uchwały podjętej przez Zarząd CZSBM . Do
oceny problemów specjalistycznych zostali zaproszeni rzeczoznawcy.
Zakres Opracowania i warunki regulaminu spowodowały, że w większości opracowań
temat rozwinięto nierównomiernie, og raniczając zakres niektórych elementów. Spo­
śród 33 prac, które przeszły przez pierwszą elim inację, komisja wytypowała do na­
gród, wyróżnień i zwrotu kosztów 18 prac.
Z rozwiązań materiałowych zaproponowano w opracowaniach t a ^*e materiały, jak
drewno, stal, gips, betony oraz tworzywa chemiczne. W rozwiązaniach konstrukcyjno-
-budowianych autorzy proponowali szkielet, monolit, wielką płytę, elementy średnio­
wymiarowe, elementy drobnowymiarowe i przestrzenne.
W pracach zgłoszono propozycje zastosowania zarówno elementów jednorodnych, jak
i wielowarstwowych dia ścian i stropów. W rozwiązaniach przestrzennych preferowa­
no zwarte układy zabudowy szeregowej, atrialnej i dywanowej. N ajczęściej propo­
nowano typ zabudowy 2-kondygnacjowej, nie zapom inając jednak o budynkach par­
terowych. W nielicznych pracach podjęto próbę stosowania budynku rozwojowego,
um ożliwiającego rozbudowę.
Zarząd CZSBM przyznał jedną I nagrodę, dwie nagrody II, a także trzy wyróżnienia
pierwszego stopnia, dwa wyróżnienia drugiego stopnia, zaś autorzy 8 prac otrzy­
mali częściowy zwrot kosztów.
Zapewne wielu czytelników zainteresuje również artykuł Marka Orzelskiego — M iesz­
kanie moja pasja, zamieszczony w tym samym numerze.
D O M Y SPÓ ŁD ZIELCZE. Nr 10/1974
Konkurs na opracowanie koncepcji programowo-przestrzennej i technicznej osiedla
przyszłości stanowił realizację Uchwały V Plenum KC PZPR, a jego celem było
uzyskanie rozwiązania zespołu mieszkaniowego realizowanego w latach osiem dzie­
siątych, w warunkach nie ograniczonych technologią, normatywami i wskaźnikami.
Celem konkursu było również uzyskanie nowych jakościowo rozwiązań programowych
oraz funkcjonalno-przestrzennych układów osiedli, zapewniających realizację zasad
rzeczywistego podniesienia standardu budownictwa mieszkaniowego w Polsce. Pisze
0 tym Jerzy Paciorkcwski w artykule O sie d le przyszłości.
Konkurs przeprowadzony był równolegle na następujących lokalizacjach: Bałchatów.
Glinki, Radzionków, Zegrze, Chełm-Kowale, W ieliczka i Tarchomin. Wyróżniono pra
ce — wpłynęło 76 projektów — które wniosły najw ięcej myśli twórczej, a kilka
wybrano do dalszego opracowania i realizacji.
W artykule Balon zam iast hali, Antoni Tarczewski pisze o braku w dzielnicach
1 osiedlach mieszkaniowych sal sportowych, boisk, pływalni, urządzeń do zabaw dla
dzieci, klubu-kawiarni itp. Wysoki koszt budowy urządzeń sportowych wynika ze
stosowania w budownictwie obiektów sportowych tradycyjnych konstrukji i tradycyj­
nych materiałów. Brak jest również wystarczającego potencjału produkcyjnego do
wznoszenia takich obiektów.
Istnieje jednak realna możliwość znacznego zmniejszenia nakładów na ten program
inwestycyjny, o ile wykorzysta się nowoczesne konstrukcje przy wznoszeniu obiektów
sportowych, głównie konstrukcje pneumatyczne.
Współczesne konstrukcje budowlane pneumatyczne to jeden z najbardziej efektow­
nych produktów procesu chem izacji budownictwa. W krajach gospodarczo rozwinię­
tych konstrukcje takie pojawiły się, w produkcji na skalę przemysłową ok. 30 Ict
temu.
Praktyka inwestycyjna minionych lat w kraju wykazała stale rosnące niedobory
w budownictwie obiektów sportowych i rekreacyjnych. Dziś otwiera się pole do
d ziałania i zorganizowania na szeroką skalę produkcji obiektów pneumatycznych.
O parcie budownictwa osiedlowego sportu i rekreacji o nową, szczególnie tanią
bazę produkcyjną, z perspektywami eksportowymi, wydaje się leżeć w kręgu zainte­
resowań spółdzielczości, a le wymaga sporego wysiłku organizacyjnego i przełam ania
pewnych barier.
Uwagę czytelników zwracamy także na artykuł Z ostatnich prac F1HUAT, napisany
przez Tadeusza Przeciszewskiego. Między innymi autor pisze o rekonstrukcji i mo­
dernizacji paryskiej dzielnicy M arais. W prowadzonych pracach chodzi o pogodzenie
dwu sprzecznych tendencji — zachowania wartości architektonicznych przeszłości
oraz adaptacji istniejących obiektów i całych kwartałów zabudowy do warunków
dzisiejszych. oprać, a je
1