‫ﻓصﻠﻨامه عﻠﻤﻲ (مﻘاله عﻠﻤﻲـﭘﮋوﻫﺸﻲ) جامﻌهشﻨاسﻲ سیاسﻲ ایران‪ ،‬سال سوم‪،‬شﻤاره چهارم(ﭘیاﭘﻲ‪)12‬زمستان‪،1399‬صص‪2202-2188‬‬

‫‪2188‬‬
‫مدل رگرسیون لوجستیک و شبکه بیزی عوامل مرتبط با گرایش به مصرف مواد مخدر‬

‫‪1‬‬
‫ارشاد کاویانی‬
‫تاریخ دریافت ‪1399/7/20:‬‬
‫‪2‬‬
‫محسن شکرچی زاده‬
‫تاریخ پذیرش‪1399/8/2 :‬‬ ‫‪3‬‬
‫غالمحسین مسعود‬

‫چکیده‬

‫هدف‪ :‬مقایسه شانس گرایش به موادمخدر افراد عضو کمپهای ترک اعتیاد و افراد عضو انجمن معتادان گمنام)‪ (NA‬با‬
‫استفاده از مدل رگرسیون لوجستیک و شناسایی مدل شبکه بیز عوامل مرتبط با گرایش به موادمخدر است‪ .‬روش‪ :‬روش‬
‫پژوهش توصیفی از نوع همبستگی با مدل رگرسیون لوجستیک و شبکه بیز است‪ .‬جامعه افرادی هستند که در نیمه دوم ‪1399‬‬
‫به ‪ NA‬و یا یکی از مراکز اقامتی میان مدت استان اصفهان مراجعه نمودند‪ 823 .‬پرسشنامه به صورت نمونه در دسترس در‬
‫مدل رگرسیون لوجستیک و شبکه بیزی عوامل مرتبط با گرایش به مصرف مواد مخدر‬

‫اختیار مراکز قرار داده شد که با حذف مخدوشها‪ 769 ،‬پرسشنامه تحلیل شد‪ .‬سنجش گرایش به موادمخدر‪ ،‬با مقیاس‬
‫آمادگی اعتیاد وید و بوچر ‪ α = 0.9‬انجام گرفت‪ .‬نتیجهگیری‪ :‬مدل لوجستیک نشان داد شانس گرایش به موادمخدر در‬
‫‪ NA‬ها از سایرین کمتر است‪ .‬میزان صحت الگوریتم مدل شبکه بیز بیان میدارد که به خوبی میتواند گرایش به مصرف‬
‫موادمخدر را پیشبینی نماید‪.‬‬

‫کلیدواژه ها‪ :‬گرایش به مواد مخدر‪ ،‬انجمن معتادان گمنام‪ ،‬کمپ های ترک اعتیاد‬

‫‪ . 1‬دانشجوی گروه حقوق‪ ،‬واحد نجف آباد‪ ،‬دانشگاه آزاد اسالمی‪ ،‬نجف آباد‪ ،‬ايران‪.‬‬
‫‪ .2‬استاديار گروه حقوق‪ ،‬واحد نجف آباد‪ ،‬دانشگاه آزاد اسالمی‪ ،‬نجف آباد‪ ،‬ايران (نويسنده مسئول)‪mohsen.shekarchi@gmail.com .‬‬
‫‪3‬‬
‫‪ .‬دانشیار گروه حقوق‪ ،‬واحد نجف آباد‪ ،‬دانشگاه آزاد اسالمی‪ ،‬نجف آباد‪ ،‬ايران‪gh.masoud@iaun.ac.ir .‬‬
 ‫مقدمه‬
‫‪2189‬‬

‫پیشگیری از جرم جایگاه مهمی در علوم جنایی و سیاست جنایی دارد (نجفی ابرندآبادی‪ .)1382 ،‬پیشگیری از جرم با هدف‬
‫پیشبینی و شناسایی و ارزیابی خطر وقوع جرم همراه است و به دنبال اتخاذ تدابیر و اقدامات الزم برای از بین بردن و کاهش‬
‫جرم است‪ .‬از سال ‪ 1339‬پیشگیری از بزهکاری با رویکردهای متفاوت و گاه متضاد به سیاست جنایی ایران وارد شده است‬
‫(نیازپور‪ .)1383 ،‬کاپالن پیشگیری سه گانه از جرم را معرف می نمایند‪ ،‬که شامل تقسیم بندی پیشگیری اولیه‪ ،‬ثانویه و ثالث‬
‫است (یزدانی‪ .)1385 ،‬پیشگیری اولیه به دنبال بهبود شرایط اجتماعی است تا از ارتکاب جرم پیشگیری نماید‪ ،‬بدین منظور‬
‫اقدامات‪ ،‬سیاست ها و برنامه هایی انجام می گیرد تا شرایط جرم زای محیط فیزیکی‪ ،‬اجتماعی تغییر یابد یا کنترل شود‪.‬‬
‫پیشگیری ثانویه مربوط به مداخله برای پیشگیری در افراد یا گروه های در معرض خطر است‪( .‬شعاع کاظمی‪ .)1385 ،‬در‬
‫مورد افرادی که مرتکب جرم و محکوم شده اند‪ ،‬پیشگیری ثالث با مداخله در بازسازی و اصالح آنان‪ ،‬سعی دارد از تکرار‬
‫جرم پیشگیری نماید‪ .‬پیشگیری در سطح سوم سعی در اصالح مجرمان را دارد تا بتوانند خود را با محیط اجتماعی سازگار‬
‫سازند و مجددا به ارتکاب جرم گرایش نیابند (کلدی‪ .)1381 ،‬دفتر پیشگیری از اعتیاد در سازمان بهزیستی به منظور‬
‫پیشگیری ثالث سعی در درمان معتادان دارد‪ .‬همچنین افراد با شرکت در جلسات انجمن معتادان گمنام پیامدهای ناشی از‬

‫ﻓصﻠﻨامه عﻠﻤﻲ (مﻘاله عﻠﻤﻲـﭘﮋوﻫﺸﻲ) جامﻌهشﻨاسﻲ سیاسﻲ ایران‪ ،‬سال سوم‪،‬شﻤاره چهارم(ﭘیاﭘﻲ‪)12‬زمستان‪1399‬‬
‫مصرف مواد مخدر را به همراه یکدیگر بهبود می بخشند‪.‬‬
‫جرایم مانع مقدمه یا آستانه جرایم اصلی هستند (نجفی ابرندآبادی‪ .)1382 ،‬امروزه جرایم مانع بخشی از قوانین کیفری را به‬
‫خود اختصاص داده اند و مصادیق آن متنوع است‪ .‬اعتیاد به مواد مخدر از مصادیق این نوع جرایم است‪ .‬اعتیاد به عنوان یک‬
‫معضل اجتماعی‪ ،‬روانی و بهداشتی عامل مهمی در ایجاد رفتارهای پرخطر است (رایجیان اصلی و همکاران‪ .)1394 ،‬بر طبق‬
‫اصل ‪ 3‬قانون اساسی جمهوری اسالمی مسئولیت درمان اعتیاد در کشور مبنی بر مشارکت عامه مردم در تعیین سرنوشت‬
‫سیاسی‪ ،‬اقتصادی‪ ،‬اجتماعی و فرهنگی خویش است و مشارکت آحاد مردم و خانواده ها و حمایت از تشکل های مردمی در‬
‫زمینه های پیشگیری‪ ،‬کاهش آسیب و درمان معتادان به دو بخش دولتی و خصوصی واگذار شده است‪ .‬پژوهش ها‪ ،‬عدم‬
‫موفقیت در درمان اعتیاد و بازگشت به مصرف مواد مخدر را در اعضای مراکز و انجمن های ترک اعتیاد نشان می دهند‪.‬‬
‫‪ %50‬معتادان حداقل سه بار اقدام به ترک کرده و ناموفق بوده اند‪ %80 ،‬معتادان خودمعرف به مراکز درمانی‪ ،‬حداکثر بعد از‬
‫شش ماه‪ ،‬بازگشت به اعتیاد داشته اند‪ ،‬حدود ‪ 20‬تا ‪ 90‬درصد معتادان پس از درمان‪ ،‬به اعتیاد باز می گردند (روزن‪ 4‬و‬
‫همکاران‪.)2006 ،‬‬
‫معتادان از روش های مختلفی برای ترک اعتیاد استفاده می نمایند ولی باز هم نرخ باالیی از اعتیاد گزارش می شود‪ .‬بنابراین‬
‫عالوه بر روش های ترک اعتیاد الزم است به متغیرها فردی‪ ،‬اجتماعی نیز توجه نمود‪ .‬بنابراین الزم است مدل عوامل موثر بر‬
‫گرایش به مواد مخدر در شیوه های گوناگون ترک اعتیاد بررسی شود و تفاوت عملکرد مراکز درمانی ترک اعتیاد با شیوه‬
‫های متفاوت و انجمن های معتادان گمنام در گرایش به مواد مخدر مورد بررسی قرار گیرد‪ .‬مراکز درمانی برای دستیابی به‬
‫نتایج بهتر و کاهش میزان بازگشت و عود اعتیاد‪ ،‬به روش های جدید و خالقانه برای بهبود کیفیت آموزش نیاز دارند‪.‬‬

‫‪4‬‬
‫‪Roozen‬‬
 ‫شبکه های بیزی‪ ،‬چارچوبی شهودی برای مشخص کردن توزیع های پیچیده با احتمال مشترک است‪ ،‬شبکه های بیزی مدل‬
‫‪2190‬‬
‫های احتماالتی است که ارتباط متغیرهای تصادفی را به صورت گرافیکی نمایش می دهد (مارکو‪ .)2007 ،5‬این مدل می تواند‬
‫روابط آماری بین متغیرهای یک سیستم را به صورت گرافیکی نمایش دهد به طوری که تفسیر آن آسان باشد‪ .‬توزیع احتمال‬
‫ترکیبی متغیرهای تصادفی در یک شبکه بیزی با توزیع احتمال موضعی همه گره ها محاسبه می شود‪ .‬هنگامی که متغیر وابسته‬
‫به صورت دو یا چندارزشی باشد از رگرسیون لوجستیک استفاده می شود‪ ،‬متغیرها وابسته از هر نوعی می توانند باشند‬
‫(آنتونوجیرگس‪ ،‬پاناگیوتاکس‪ ،‬پزریفتیس و تزونو‪ .)2009 ،6‬مدل رگرسیون لجستیک امکان پیش بینی احتمال قرار گرفتن هر‬
‫فرد در هر یک از سطوح متغیر وابسته را فراهمی می نماید و همچنین با استفاده از ضرایب مد می تواند نسبت بخت ها را‬
‫نیز محاسبه نمود (سدهی‪ ،‬محرابی‪ ،‬کاظم نژاد و حدائق‪.)1388 ،‬‬

‫بنابراین هدف این پژوهش بررسی شانس گرایش افراد به مواد مخدر با استفاده از مدل رگرسیون لوجستیک‪ ،‬مقایسه احتمال‬
‫گرایش افراد عضو کمپ های ترک اعتیاد و افراد عضو انجمن معتادان گمنام در شانس گرایش به مصرف مواد مخدر و‬
‫شناسایی مدل شبکه بیز عوامل مرتبط با گرایش به مواد مخدر در افراد معتادی است که از طریق مراکز درمانی کوتاه مدت و‬
‫مدل رگرسیون لوجستیک و شبکه بیزی عوامل مرتبط با گرایش به مصرف مواد مخدر‬

‫انجمن معتادان گمنام در استان اصفهان‪ ،‬اقدام به ترک اعتیاد نموده اند‪ ،‬تا به این سوال پاسخ داده شود که چه مدل بیزی در‬
‫پیش بینی ترک اعتیاد موفق‪ ،‬در مراکز درمانی‪ ،‬مطابقت دارد‪ .‬مراکز مجاز ترک اعتیاد و کاهش آسیب می تواند با استفاده از‬
‫نتایج این پژوهش با مداخله در بازسازی و اصالح معتادان از عواملی که منجر به گرایش به مصرف مواد مخدر شده‬
‫جلوگیری نمایند و در چارچوب پیشگیری ثالث‪ ،‬این افراد را برای اصالح و سازگاری با محیط اجتماعی و ارتکاب مجدد‬
‫جرم آماده نمایند‪.‬‬
‫روش‬

‫جامعه‪ ،‬نمونه و روش نمونه گیری‬

‫روش این پژوهش توصیفی از نوع همبستگی با مدل رگرسیون لوجستیک و شبکه بیز است‪ .‬جامعه این پژوهش افرادی‬
‫هستند که در نیمه دوم سال ‪ 1399‬در انجمن معتادان گمنام و یا یکی از مراکز اقامتی میان مدت (کمپ های ترک اعتیاد)‬
‫استان اصفهان مشغول به درمان بوده اند‪ .‬به دلیل اینکه هدف از این پژوهش بررسی عملکرد انجمن معتادان گمنام است‪ .‬در‬
‫اجرای مقدماتی ‪ 50‬پرسشنامه توسط اعضای انجمن معتادان گمنام و افرادی که عضو کمپ های ترک اعتیاد بودند‪ ،‬تکمیل‬
‫شد‪ .‬میانگین گرایش به مصرف مواد مخدر در نمونه گروه اول ‪ 50.54‬با انحراف استاندارد ‪ 7.74‬و میانگین گروه دوم ‪48.88‬‬
‫با انحراف استاندارد ‪ 3.22‬به دست آمد‪ ،‬این یافته های توصیفی در نرم افزار جی پاور‪ 7‬در قسمت محاسبه حجم نمونه برای‬
‫مقایسه میانگین دو گروه قرار داده شد و با میزان اطمینان ‪ 95‬درصد و خطای ‪ ،0.05‬حجم نمونه برابر ‪ 748‬نفر محاسبه شد‪،‬‬
‫با احتساب ده درصد امکان عدم بازگشت یا مخدوش بودن پرسشنامه‪ 823 ،‬پرسشنامه به صورت نمونه گیری در دردسترس‬
‫توسط افراد تکمیل شد‪ .‬به این صورت که پس از هماهنگی با مسئولین مراکز‪ ،‬تعدادی پرسشنامه در اختیار آن ها قرار داده‬
‫شد تا در ا ختیار مراجعه کنندگان به مرکز مورد نظر قرار دهند و پس از تکمیل‪ ،‬پرسشنامه ها در اختیار محققین قرار گرفت‪.‬‬

‫‪5‬‬
‫‪Marko‬‬
‫‪6‬‬
‫‪. Antonogeorgos, Panagiotakos, Priftis & Tzonou‬‬
‫‪7‬‬
‫‪G-power‬‬
 ‫در نهایت با کنار گذاشتن پرسشنامه های مخدوش و حذف پرسشنامه هایی که بیش از ‪ 30‬درصد داده گمشده داشتند‪ ،‬تعداد‬
‫‪2191‬‬
‫‪ 769‬پرسشنامه قابل تحلیل بود که داده های گمشده آنها با روش جایگذاری چندگانه در پکیج ‪ mice‬جایگذاری شد‬
‫(‪ ،v3.5.3‬ون بارن و گروتیوس‪ -‬اودشورن‪.)2011 ،8‬‬
‫برای سنجش گرایش به مصرف مواد مخدر‪ ،‬مقیاس آمادگی اعتیاد وید و بوچر(‪ )1992‬مورد استفاده قرار گرفت‪ ،‬مقیاس‬
‫ایرانی آمادگی به اعتیاد توسط زرگر ‪ 1385‬ساخته شد (به نقل از زرگر و همکاران‪ .)1387 ،‬بررسی روایی مالکی نشان داد‪،‬‬
‫این پرسشنامه تمیز خوبی میان افراد معتاد و غیرمعتاد قراهم می نماید‪ .‬همبستگی پرسشنامه با مقیاس ‪ 25‬ماده ای فهرست‬
‫عالئم بالینی ‪ 0/45‬محاسبه شد که نشان دهنده روایی سازه است‪ .‬آلفای کرونباخ ‪ 0/9‬نشان دهنده ضریب پایایی مطلوب برای‬
‫پرسشنامه است (زرگر و همکاران‪ .)1387 ،‬در این پژوهش ابتدا عوامل موثر بر گرایش به مصرف مواد مخدر از پیشینه‬
‫تحقیق شناسایی می شود و با استفاده از پرسشنامه این عوامل کمی می شوند سپس مدل ارتباطی این عوامل با استفاده از نرم‬
‫افزار ‪( SPSS MODELLER‬کلمنتاین‪ )9‬شبکه بیز‪ ،‬شبکه عصبی و بردار ماشین پشتیبان و انواع الگورتیم های درخت‬
‫تصمیم تعیین شده و تفاوت میزان پیشگویی گرایش به مصرف مواد مخدر توسط مدلها در مراکز درمانی مجاز برای اعتیاد و‬
‫انجمن های معتادان گمنام بررسی می گردد‪ .‬متغیرهای مورد بررسی در ‪ 5‬بخش از طریق پرسشنامه جمع آوری شدند‪ .‬بخش‬

‫ﻓصﻠﻨامه عﻠﻤﻲ (مﻘاله عﻠﻤﻲـﭘﮋوﻫﺸﻲ) جامﻌهشﻨاسﻲ سیاسﻲ ایران‪ ،‬سال سوم‪،‬شﻤاره چهارم(ﭘیاﭘﻲ‪)12‬زمستان‪1399‬‬
‫اول اطالعات فردی شامل جنسیت‪ ،‬سن‪ ،‬میزان تحصیالت‪ ،‬میزان تحصیالت پدر و مادر‪ ،‬شغل پدر و مادر‪ ،‬شغل فرد‪،‬‬
‫وضعیت تاهل‪ ،‬در آمد‪ ،‬محل سکونت‪ ،‬وضعیت مسکن است‪ .‬بخش دوم اطالعات اولین مصرف شامل اولین ماده مصرفی‪،‬‬
‫سن فرد در اولین مصرف مواد مخدر‪ ،‬وضعیت تاهل والدین در اولین مصرف‪ ،‬وضعیت تاهل در اولین مصرف‪ ،‬وضعیت شغل‬
‫در اولین مصرف‪ ،‬اولین شخص پیشنهاد دهنده برای مصرف‪ ،‬عکس العمل خانواده هنگام متوجه شدن مصرف و بخش سوم‬
‫اطالعات مصرف شامل ماده مصرفی‪ ،‬زمان درگیری‪ ،‬مصرف سیگار‪ ،‬سابقه اعتیاد در خانواده‪ ،‬دوست معتاد و بخش چهارم‬
‫شامل عضویت در انجمن معتادان گمنام‪ ،‬نظم در مراجعه به مرکز‪ ،‬پیروی از توصیه های درمانی مراکز‪ ،‬ناکارآمدی مراکز‪،‬‬
‫پیگیری کادر درمان‪ ،‬نوع مرکز ترک اعتیاد (انجمن معتادان گمنام یا کمپ)‪ ،‬تعداد دفعات ترک‪ ،‬طول مدت ترک‪ ،‬شخص‬
‫معرفی کننده به مرکز است‪ .‬بخش پنجم شامل عوامل فردی (‪ 8‬عامل فردی شامل از دست دادن یکی از عزیزان‪ ،‬شکست‬
‫عشقی‪ ،‬افت تحصیلی‪ ،‬لذت جویی و خوش گذرانی‪ ،‬رفع تنهایی و انزوا‪ ،‬برای درمان درد و بیماری‪ ،‬کنجکاوی‪ ،‬فرار از‬
‫زندگی تکراری در بخش عوامل فرد در نظر گرفته شده است و بنابر تعداد موارد انتخابی نمره ‪0‬تا ‪ 8‬به افراد اختصاص داده‬
‫شده است) ‪ ،‬خانوادگی (‪6‬عامل‪ ،‬مشکالت جسمی والدین‪ ،‬مشکالت روحی والدین‪ ،‬اعتیاد اعضای ‪0‬خانواده‪ ،‬اختالف والدین‪،‬‬
‫جدایی والدین‪ ،‬بی توجهی از طرف والدین)‪ ،‬خانوادگی مربوط به همسر (‪7‬عامل‪ ،‬مشکالت حسمی همسر‪ ،‬مشکالت روحی‬
‫همسر‪ ،‬عدم تفاهم با همسر‪ ،‬جدایی از همسر‪ ،‬اختالف در زندگی زناشویی‪ ،‬مشکالت اخالقی همسر‪ ،‬بی توجهی از طرف‬
‫همسر)‪ ،‬اجتماعی (‪ 6‬عامل در دسترس بودن مواد مخدر‪ ،‬وجود دوستان معتاد‪ ،‬بی توجی از طرف دوستان‪ ،‬آزادی بی حد‪،‬‬
‫محدود بودن‪ ،‬محل سکونت نامناسب)‪ ،‬اقتصادی (‪ 6‬عامل اقتصادی در این پژوهش در نظر گرفته شده است که شامل‬
‫بیکاری‪ ،‬تغییردرآمد‪ ،‬ورشکستگی مالی‪ ،‬فقر و نابسامانی خانواده‪ ،‬فقر و نابرابری اقتصادی و رفاه مالی است‪ ،‬که بنابر تعداد‬

‫‪8‬‬
‫‪Van Buuren &Groothuis-oudshoorn‬‬
‫‪9‬‬
‫)‪. SPSS-MODELLER (Clementine‬‬
 ‫عوامل انتخاب شده‪ ،‬به افراد نمرات ‪0‬تا ‪ 6‬تعلق می گیرد) و فرهنگی (‪ 2‬عامل نداشتن تقریح و سرگرمی و نداشتن آگاهی از‬
‫‪2192‬‬
‫عوارض مصرف مواد مخدر در بخش در نظر گرفته شده که بنابرتعداد گزینه های انتخاب شده نمره ‪0‬تا‪ 2‬در نظر گرفته شده‬
‫است) است که باعث می شود شخص به سمت مصرف مواد برود و بخش ششم پرسشنامه مقیاس ‪ 41‬سوالی گرایش به مواد‬
‫مخدر در طیف لیکرت است‪.‬‬

‫یافته ها‬

‫تعداد ‪ 769‬نفر از افرادی که برای ترک اعتیاد به کمپ های ترک اعتیاد استان اصفهان مراجعه نمودند و یا عضو انجمن های‬
‫ترک اعتیاد هستند‪ ،‬در این پژوهش شرکت نمودند که از این تعداد ‪ 23‬نفر زن و ‪ 746‬نفر مرد هستند و ‪ 503‬نفر (‪65.4‬‬
‫درصد) گرایش کم و ‪ 266‬نفر (‪ 34.6‬درصد) گرایش زیاد به مصرف مواد مخدر دارند‪ .‬در این پژوهش پرسشنامه ها توسط‬
‫‪ 202‬نفر از اعضای انجمن معتادان گمنام و ‪ 567‬نفر از مراجعین به کمپ های ترک اعتیاد استان اصفهان‪ ،‬تکمیل شد‪ .‬میانگین‬
‫سنی اعضای انجمن معتادان گمنام ‪ 35.9‬با انحراف معیار ‪ 10.47‬و میانگین سنی مراجعین به کمپ ‪ 33.67‬با انحراف معیار‬
‫‪ 7.97‬است‪ .‬حدود ‪ 33‬درصد از اعضای انجمن معتادان گمنام و ‪ 35‬درصد از مراجعین به کمپ گرایش زیاد به مصرف مواد‬
‫مدل رگرسیون لوجستیک و شبکه بیزی عوامل مرتبط با گرایش به مصرف مواد مخدر‬

‫مخدر دارند‪ .‬تقریبا ‪ 52‬درصد از افرادی که اکنون در مراکز اقامتی کوتاه مدت برای ترک اعتیاد حضور داشتند همزمان در‬
‫عضو انجمن معتادان گمنام هم هستند‪.‬‬

‫در این پژوهش به منظور بررسی روابط احتمالی بین متغیرها از شبکه بیز و برای پیش بینی احتمال گرایش به مصرف مواد‬
‫مخدر‪ ،‬با استفاده از متغیرهای موجود در تحقیق از رگرسیون لوجستیک استفاده شد‪ .‬روش بیز روش گرافیکی قدرتمندی در‬
‫مدل سازی داده ها است که می تواند داده های کمی و کیفی را مدل سازی نماید‪ .‬میزان دقت مدل های بیزی در مقایسه با‬
‫روش های داده کاوی و روش های آماری در تحقیقات مک نیل و وندینگ‪ )2007( 10‬مورد بررسی قرار گرفت که نشان می‬
‫دهد‪ ،‬شبکه بیز قابلیت رقابت با سایر روش ها را دارد (کیانی‪ ،‬محفوظیان‪ .)1391 ،‬شبکه بیز برای نشان دادن روابط احتمالی‬
‫در میان تعداد زیادی از متغیرها مناسب است‪ .‬شبکه بیز با سه عامل گره (متغیر) ‪ ،‬یال جهت دار (اتصال دو گره) و جدول‬
‫توزیع احتمال برای هر متغیر‪ ،‬تعریف می شود‪ .‬اگر دو متغیر با یک یال به یکدیگر وصل شوند یعنی احتماال با هم ارتباط‬
‫دارند‪ .‬گره قبل از یک گره‪ ،‬گره والد و گره بعد از آن‪ ،‬فرزند نامیده می شود (رمضانیان‪ ،‬نصیر و عبدی‪.)1391 ،‬‬

‫مدل رگرسیون لوجستیک به داده ها برازش شد‪ .‬مقدار آماره ‪R2‬کاکس و اسنل و ناجل کرک در رگرسیون لوجستیک معادل‬
‫شاخص ‪ R2‬در رگرسیون معمولی است‪ ،‬که این مقادیر برابر ‪ 0.579‬و ‪ 0.824‬است که نشان میدهد متغیرهای موجود در‬
‫مرحله ‪ ،24‬حدود ‪ 82‬درصد تغییرات گرایش به مصرف مواد مخدر را تبیین می نمایند که نشان دهنده برازش مناسب مدل با‬
‫‪11‬‬
‫دسته بندی می نامند‪ .‬جدول‬ ‫داده ها است‪ .‬درصد مشاهداتی که به درستی توسط مدل‪ ،‬دسته بندی شده است را صحت‬

‫‪10‬‬
‫‪McNeil & Wending‬‬
‫‪11‬‬
‫‪accuracy‬‬
‫طبقه بندی مدل‪ ،‬صحت ‪ 94.8‬درصد برای عدم گرایش به مواد مخدر و ‪ 89.5‬درصد برای گرایش به مواد مخدر را نشان می‬
‫‪2193‬‬
‫دهد‪.‬‬

‫متغیرهای جنسیت‪ ،‬شغل پدر‪ ،‬میزان تحصیالت مادر‪ ،‬وضعیت تاهل‪ ،‬شغل فرد‪ ،‬میزان درآمد‪ ،‬محل سکونت‪ ،‬وضعیت مسکن‪،‬‬
‫سن اولین مصرف‪ ،‬اولین پیشنهاد دهنده برای مصرف مواد‪ ،‬عکس العمل خانواده‪ ،‬ماده مصرفی‪ ،‬مدت زمان درگیری‪،‬‬
‫عضویت در انجمن معتادان گمنام‪ ،‬تعداد دفعات ترک‪ ،‬طوالنی ترین مدت ترک‪ ،‬عوامل خانوادگی مربوط به همسر‪،‬‬
‫خانوادگی‪ ،‬عوامل اجتماعی و عوامل فرهنگی‪ ،‬متغیرهایی هستند که تاثیر معنادار بر گرایش به مصرف مواد مخدر دارند‪.‬‬

‫شانس گرایش مردان به مواد مخدر از زنان بیشتر است‪ .‬شانس گرایش به مواد مخدر در افرادی که پدرشان بیکار است از‬
‫سایر مشاغل بیشتر است‪ .‬به طوری که به عنوان مثال با توجه به ستون )‪ exp(B‬در جدول ‪1‬شانس گرایش به مواد مخدر در‬
‫افرادی که پدرشان کارمند است ‪ 0.13‬افرادی است که پدرشان بیکار است‪ .‬با افزایش میزان تحصیالت مادر شانس گرایش به‬
‫مواد مخدر کاهش می یابد‪ ،‬شانس گرایش به مواد مخدر افرادی که مادرشان تحصیالت ابتدایی و راهنمایی دارد حدود ‪3‬‬
‫برابر افرادی است که مادرشان تحصیالت عالیه دارد‪ .‬شانس گرایش به مواد مخدر افرادی که در زندگی مشترک هستند‪،‬‬

‫ﻓصﻠﻨامه عﻠﻤﻲ (مﻘاله عﻠﻤﻲـﭘﮋوﻫﺸﻲ) جامﻌهشﻨاسﻲ سیاسﻲ ایران‪ ،‬سال سوم‪،‬شﻤاره چهارم(ﭘیاﭘﻲ‪)12‬زمستان‪1399‬‬
‫‪ 0.009‬افرادی است که در شرف طالق هستند‪ .‬احتمال گرایش به مواد مخدر در افراد بیکار از سایر مشاغل بیشتر است‪ .‬با‬
‫افزایش میزان درآمد شانس گرایش به مواد مخدر کاهش می یابد‪ .‬افرادی که در مسکن شخصی زندگی می کنند ‪ 0.172‬افراد‬
‫با مسکن اجاره دارای گرایش به سمت مواد مخدر هستند‪ .‬شانس گرایش به مواد مخدر در افراد شاغل نسبت به بیکار بیشتر‬
‫است‪ .‬هر چه سن شروع به استفاده از مواد مخدر کمتر باشد‪ ،‬شانس گرایش به مواد مخدر افزایش می یابد‪ .‬احتمال گرایش به‬
‫مواد مخدر افرادی که والدین آنها زندگی مشترک دارند‪ 0.022 ،‬برابر افرادی که والدین آن ها طالق گرفته اند‪ .‬شانس گرایش‬
‫به مصرف مواد مخدر در افرادی که اولین پیشنهاد مصرف را از طرف دوستان دریافت کرده اند بیشتر از سایر افراد است‪ .‬در‬
‫افرادی که با عکس العمل راهنمایی والدین و معرفی به مراکز ترک اعتیاد توسط خانواده خود مواجه شده اند‪ ،‬شانس گرایش‬
‫به مواد مخدر خیلی کمتر از سایر افراد است که با خشنونت‪ ،‬دعوا بحث و درگیری و ‪ ...‬از طرف خانواده مواجه شده اند‪.‬‬
‫هراندازه زمان درگیری با مواد مخدر بیشتر باشد شانس گرایش به مواد مخدر بیشتر می شود‪ .‬شانس گرایش به مواد مخدر در‬
‫افرادی که تعداد دفعات بیشتری به مراکز ترک اعتیاد مراجعه نموده اند بیشتر از افراد با تعداد دفعات مراجعه کمتر‬
‫است‪ .‬افرادی که مدت زمان طوالنی تری مواد مخدر مصرف ننموده اند کمتر در معرض گرایش به مواد مخدر قرار دارند‪.‬‬
‫عوامل خانوادگی و خانوادگی مربوط به همسر و عوامل اجتماعی‪ ،‬فرهنگی از عوامل معنادار در گرایش به مواد مخدر هستند‪.‬‬
‫در این پژوهش تفاوت معناداری به دو گروه عضو انجمن معتادان گمنام و مراجعین به کمپ ترک اعتیاد در گرایش به مواد‬
‫مخدر وجود نداشت‪ ،‬به دلیل اینکه ‪ 50‬درصد افراد مراجعه کننده به کمپ‪ ،‬عضو انجمن معتادان گمنام هم بودند‪ .‬با بررسی‬
‫معناداری متغیر عضویت در انجمن معتادان گمنام‪ ،‬نشان داد که شانس گرایش به مصرف مواد مخدر در اعضای انجمن‬
‫معتادان گمنام ‪ ،0.177‬افرادی که عضو انجمن ها نیستند‪.‬‬

‫جدول‪ :1‬اطالعات مدل رگرسیون لوجستیک برای برخی از متغیرهای معنادار‬

 ‫)‪Exp(B‬‬ ‫‪sig‬‬ ‫‪df‬‬ ‫‪Wald‬‬ ‫‪S.E‬‬ ‫‪B‬‬ ‫سطوح متغیر‬ ‫متغیر‬
‫‪2194‬‬
‫‪0.001‬‬ ‫‪0.005‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪7.747‬‬ ‫‪2.587‬‬ ‫‪-7.199‬‬ ‫مرد‬ ‫جنسیت‬
‫‪0.000‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪25.52‬‬ ‫شغل پدر‬
‫‪0.024‬‬ ‫‪0.005‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪7.725‬‬ ‫‪1.337‬‬ ‫‪-3.719‬‬ ‫کارگر‬
‫‪0.049‬‬ ‫‪0.129‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2.308‬‬ ‫‪1.984‬‬ ‫‪-3.014‬‬ ‫کارمند‬
‫‪0.000‬‬ ‫‪0.013‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪6.191‬‬ ‫‪3.452‬‬ ‫‪-8.590‬‬ ‫راننده‬
‫‪0.002‬‬ ‫‪0.001‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪11.702‬‬ ‫‪1.841‬‬ ‫‪-6.298‬‬ ‫آزاد‬
‫‪0.000‬‬ ‫‪0.000‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪17.563‬‬ ‫‪1.889‬‬ ‫‪-7.917‬‬ ‫بازنشسته‬
‫‪0.002‬‬ ‫‪0.000‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪13.67‬‬ ‫‪1.649‬‬ ‫‪-6.098‬‬ ‫فوت شده‬
‫بیکار‬
‫‪0.000‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪17.009‬‬ ‫تحصیالت‬
‫مادر‬
‫مدل رگرسیون لوجستیک و شبکه بیزی عوامل مرتبط با گرایش به مصرف مواد مخدر‬

‫‪5.199‬‬ ‫‪0.365‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0.821‬‬ ‫‪1.819‬‬ ‫‪1.648‬‬ ‫بی سواد‬

‫‪3.853‬‬ ‫‪0.038‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪4.295‬‬ ‫‪0.651‬‬ ‫‪1.349‬‬ ‫و‬ ‫ابتدایی‬
‫راهنمایی‬
‫‪0.193‬‬ ‫‪0.037‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪4.353‬‬ ‫‪0.788‬‬ ‫‪-1.645‬‬ ‫و‬ ‫دبیرستان‬
‫دیپلم‬
‫‪0.222‬‬ ‫‪0.290‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1.117‬‬ ‫‪1.425‬‬ ‫‪-1.506‬‬ ‫فوق دیپلم‬
‫و‬ ‫کارشناسی‬
‫باالتر‬
‫‪0.001‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪23.511‬‬ ‫شغل‬
‫‪0.013‬‬ ‫‪0.000‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪15.650‬‬ ‫‪1.108‬‬ ‫‪-4.382‬‬ ‫یا‬ ‫محصل‬
‫دانشجو‬
‫‪0.094‬‬ ‫‪0.016‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪5.817‬‬ ‫‪0.979‬‬ ‫‪-2.360‬‬ ‫کارگر‬
‫‪0.023‬‬ ‫‪0.026‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪4.940‬‬ ‫‪1.690‬‬ ‫‪-3.756‬‬ ‫کارمند‬
‫‪0.751‬‬ ‫‪0.846‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0.038‬‬ ‫‪1.477‬‬ ‫‪-0.286‬‬ ‫راننده‬
‫‪0.089‬‬ ‫‪0.005‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪7.835‬‬ ‫‪0.866‬‬ ‫‪-2.423‬‬ ‫آزاد‬
‫‪0.054‬‬ ‫‪0.341‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0.906‬‬ ‫‪3.069‬‬ ‫‪-2.921‬‬ ‫خانه دار‬
‫‪3.460‬‬ ‫‪0.510‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0.433‬‬ ‫‪1.886‬‬ ‫‪1.241‬‬ ‫بازنشسته‬
‫بیکار‬
‫‪0.001‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪22.964‬‬ ‫عکس‬
 ‫العمل‬
‫‪2195‬‬
‫خانواده‬
‫‪33.594‬‬ ‫‪0.022‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪5.213‬‬ ‫‪1.539‬‬ ‫‪3.514‬‬ ‫ناراحتی‬
‫‪21.171‬‬ ‫‪0.06‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3.540‬‬ ‫‪1.622‬‬ ‫‪3.053‬‬ ‫ترد و از خانه‬
‫بیرون کردن‬
‫‪90.534‬‬ ‫‪0.012‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪6.298‬‬ ‫‪1.795‬‬ ‫‪4.506‬‬ ‫باورنکرن‪ ،‬شوکه‬
‫تعجب‬ ‫شدن‪،‬‬
‫کردن‬
‫‪180.384‬‬ ‫‪0.001‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪10.417‬‬ ‫‪1.610‬‬ ‫‪5.195‬‬ ‫و‬ ‫اضطراب‬
‫نگرانی‬
‫‪54.908‬‬ ‫‪0.016‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪5.837‬‬ ‫‪1.658‬‬ ‫‪4.006‬‬ ‫بی‬ ‫سکوت‪،‬‬
‫تفاوتی‪،‬‬

‫ﻓصﻠﻨامه عﻠﻤﻲ (مﻘاله عﻠﻤﻲـﭘﮋوﻫﺸﻲ) جامﻌهشﻨاسﻲ سیاسﻲ ایران‪ ،‬سال سوم‪،‬شﻤاره چهارم(ﭘیاﭘﻲ‪)12‬زمستان‪1399‬‬
‫خونسردی‪،‬‬
‫متوجه‬ ‫عادی‪،‬‬
‫نشدن‬
‫‪1.834‬‬ ‫‪0.689‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0.160‬‬ ‫‪1.517‬‬ ‫‪0.606‬‬ ‫و‬ ‫دعوا‬
‫پرخاشگری‪،‬‬
‫کتک‪،‬‬ ‫بحث‪،‬‬
‫درگیری‬
‫و‬ ‫راهنمایی‬
‫معرفی به مراکز‬
‫ترک اعتیاد‬
‫‪0.365‬‬ ‫‪0.086‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2.956‬‬ ‫‪0.586‬‬ ‫‪-1.007‬‬ ‫ترک‬ ‫کمپ‬ ‫نوع مرکز‬
‫اعتیاد‬
‫انجمن معتادان‬
‫گمنام‬
‫‪0.177‬‬ ‫‪0.019‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪5.509‬‬ ‫‪0.737‬‬ ‫‪-1.731‬‬ ‫بلی‬ ‫عضویت‬
‫در ‪NA‬‬
‫خیر‬
‫‪0.001‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪19.406‬‬ ‫وضعیت‬
‫تاهل‬
 ‫‪0.008‬‬ ‫‪0.000‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪16.360‬‬ ‫‪1.190‬‬ ‫‪-4.812‬‬ ‫مجرد‬
‫‪2196‬‬
‫‪0.009‬‬ ‫‪0.000‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪15.9‬‬ ‫‪1.172‬‬ ‫‪-4.674‬‬ ‫متاهل‬
‫‪0.000‬‬ ‫‪0.01‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪6.681‬‬ ‫‪3.862‬‬ ‫‪-9.982‬‬ ‫فوت شده‬
‫‪0.005‬‬ ‫‪0.001‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪12.018‬‬ ‫‪1.532‬‬ ‫‪-5.312‬‬ ‫مطلقه‬
‫در شرف طالق‬
‫‪0.172‬‬ ‫‪0.003‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪9.022‬‬ ‫‪0.586‬‬ ‫‪-1.761‬‬ ‫شخصی‬ ‫وضعیت‬
‫مسکن‬
‫استیجاری‬

‫نمودار شبکه بیزی برازش داده شده به داده ها در شکل‪ 1‬مشاهده می شود‪ ،‬این شبکه بیزی با میزان صحت ‪ 93.37‬درصد‬
‫میزان برازش مناسبی با داده ها دارد‪ .‬یکی دیگر از روش های ارزیابی مدل ها‪ ،‬استفاده از نمودار مشخصه عملکرد‪(ROC) 12‬‬
‫است‪ .‬کارایی الگوریتم ها معموال توسط شاخص های حساسیت یا تشخیص‪ 13‬سنجیده می شود اما نمودار ‪ ROC‬هر دوی‬
‫مدل رگرسیون لوجستیک و شبکه بیزی عوامل مرتبط با گرایش به مصرف مواد مخدر‬

‫این شاخص ها را ترکیب نموده و به صورت یک منحنی نشان می دهد‪ .‬در واقع نمودار ‪ ROC‬نمودار نرخ مثبت صحیح و‬
‫مثبت غلط است با محاسبه سطح زیر محنی‪ (AUC) 14‬شاخص میزان کارایی مدل کمی می شود‪ ،‬این شاخص مقداری بین‬
‫صفر و یک دارد که هر چه به یک نزدیک تر باشد‪ ،‬مدل مناسب تر است‪ .‬همچین از این شاخص برای محاسبه ضریب‬
‫جینی‪ 15‬کمک گرفته می شود‪ .‬ضریب جینی دو برابر سطح زیر نمودار ‪ ROC‬تا خط قطری است (کیانی و محفوظیان‪،‬‬
‫‪ .)1391‬شاخص جینی برابر ‪ 0.934‬و شاخص ‪ AUC‬برابر ‪ 0.967‬نیز نشان از برازش مناسب مدل با داده ها دارد‪.‬‬

‫‪12‬‬
‫‪Receiver Operating Characteristic‬‬
‫‪13‬‬
‫‪selectivity‬‬
‫‪14‬‬
‫)‪Area under the curve(AUC‬‬
‫‪15‬‬
‫‪Gini coefficient‬‬
 ‫‪2197‬‬

‫ﻓصﻠﻨامه عﻠﻤﻲ (مﻘاله عﻠﻤﻲـﭘﮋوﻫﺸﻲ) جامﻌهشﻨاسﻲ سیاسﻲ ایران‪ ،‬سال سوم‪،‬شﻤاره چهارم(ﭘیاﭘﻲ‪)12‬زمستان‪1399‬‬

‫شکل‪ :1‬مدل شبکه بیزی عوامل موثر بر گرایش به مواد مخدر‬

‫مدل شبکه بیز مهمترین متغیرهای تاثیرگذار بر گرایش به مواد مخدر را به ترتیب اهمیت‪ ،‬میزان درآمد‪ ،‬شغل‪ ،‬عوامل‬
‫اقتصاد ی‪ ،‬ماده مصرفی‪ ،‬عوامل خانوادگی مربوط به همسر‪ ،‬عوامل فرهنگی‪ ،‬میزان تحصیالت مادر‪ ،‬شغل پدر‪ ،‬عوامل اجتماعی‬
‫و عوامل فردی نشان می دهد‪ .‬احتمال شرطی این ‪ 10‬عامل به شرط گره والد در جدول‪ 2‬نشان داده شده است‪.‬‬
 ‫جدول‪ :2‬احتمال شرطی گرایش به مواد مخدر به ازا مقادیر مختلف گرههای والد و فرزند‬
‫‪2198‬‬
‫احتمال‬ ‫میزان‬ ‫سطح وقوع باالترین‬ ‫وقوع‬ ‫سطح‬ ‫نام والد‬ ‫نام گره فرزند‬
‫گرایش به مواد‬ ‫احتمال گره فرزند‬ ‫احتمال‬ ‫باالترین‬
‫مخدر‪i‬‬ ‫گره والد‬
‫‪0.64‬‬ ‫سطح ‪5‬‬ ‫محل کار یا پاسگاه‬ ‫معرفی به مرکز‬ ‫عوامل اجتماعی‬
‫‪0.81‬‬ ‫سطح‪5‬‬ ‫سطح ‪2‬‬ ‫عوامل اجتماعی‬ ‫عوامل فردی‬
‫‪0.72‬‬ ‫سطح‪2‬‬ ‫سطح‪6‬‬ ‫عوامل اقتصادی‬ ‫عوامل فرهنگی‬
‫‪0.71‬‬ ‫سطح‪4‬‬ ‫سطح‪2‬‬ ‫اجتماعی‬ ‫اقتصادی‬
‫‪0.58‬‬ ‫سطح ‪8‬‬ ‫سطح‪6‬‬ ‫اجتماعی‬ ‫خانوادگی‬
‫مربوط به همسر‬
‫‪0.56‬‬ ‫راننده‬ ‫راننده‬ ‫وضعیت شغل در‬ ‫شغل‬
‫اولین مصرف‬
‫مدل رگرسیون لوجستیک و شبکه بیزی عوامل مرتبط با گرایش به مصرف مواد مخدر‬

‫‪0.83‬‬ ‫کمتر از اداره کار‬ ‫بیکار‬ ‫شغل‬ ‫میزان درآمد‬

‫‪(0.79‬عدم گرایش)‬ ‫کارشناسی و باالتر‬ ‫راهنمایی و معرفی‬ ‫العمل‬ ‫عکس‬ ‫میزان‬
‫ترک‬ ‫مراکز‬ ‫به‬ ‫خانواده‬ ‫تحصیالت مادر‬
‫اعتیاد‬
‫‪0.85‬‬ ‫کارگر‬ ‫دبیرستان و دیپلم‬ ‫میزان تحصیالت‬ ‫شغل پدر‬
‫مادر‬
‫‪0.78‬‬ ‫شهرضا‪ ،‬دهاقان و‬ ‫هروئین و سورچه‬ ‫محل سکونت‬ ‫ماده مصرفی‬
‫پوده‬

‫عوامل اجتماعی در ‪ 6‬سطح دسته بندی شده است ‪ ،‬بیشترین میزان احتمال گرایش به مواد مخدر در سطح ‪ 5‬عوامل اجتماعی‬
‫است به شرطی که افراد به اجبار محل کار یا با دستگیری پاسگاه به مراکز درمانی مراجعه نموده باشند‪ .‬بیشترین احتمال‬
‫شرطی گرایش به مواد مخدر برای عوامل فردی در سطح ‪ 5‬به شرط عوامل اجتماعی در سطح ‪ 5‬برابر ‪ 0.81‬است‪ .‬هر اندازه‬
‫که افراد مشکالت فرهنگی بیشتری داشته باشند (سطح‪ )6‬به شرطی که میزان کمی هم از مشکالت اقتصادی داشته باشند‬
‫(سطح‪ )2‬با احتمال ‪ 0.72‬گرایش به مصرف مواد مخدر دارند‪ .‬بیشترین میزان گرایش به مواد مخدر در مشکالت بیشتر‬
‫خانوادگی مربوط به همسر به شرط داشتن مشکالت اجتماعی بیشتر اتفاق می افتد‪ .‬افراد با شغل راننده به شرط اینکه شغل‬
‫آنها در هنگام اولین مصرف مواد مخدر نیز رانندگی بوده باشد‪ ،‬با بیشترین احتمال برای گرایش به مواد مخدر روبه رو هستند‪.‬‬
‫افراد با درآمد پایین به شرطی که بیکار هم باشند بیشترین احتمال گرایش به مصرف مواد مخدر ‪ 0.83‬را دارا می باشند‪.‬‬
‫مادران با تحصیالت کارشناسی یا باالتر به شرطی که پس از پی بردن به درگیری فرزندان خود به مصرف مواد مخدر‪ ،‬آنها را‬
‫راهنمایی نموده و به مراکز درمانی معرفی نمایند‪ ،‬احتمال عدم گرایش به مواد مخدر در آن ها ‪ 0.79‬است‪ .‬افرادی که شغل‬
‫‪2199‬‬
‫پدرشان کارگر بوده به شرطی که مادرانی با تحصیالت دبیرستان و دیپلم داشتند‪ ،‬با احتمال ‪ 0.85‬درصد احتمال گرایش به‬
‫مواد مخدر دارند‪ .‬بیشترین احتمال گرایش به مواد مخدر‪ ،‬برای مواد مصرفی هروئین و سورچه است‪ ،‬با احتمال ‪ 0.78‬به‬
‫شرطی که مکان زندگی فرد شرضا‪ ،‬دهاقان و پوده باشد‪.‬‬

‫بحث و نتیجه گیری‬

‫اعتیاد به مواد مخدر یکی از مصادیق جرایم مانع است‪ .‬اعتیاد از عوامل مهم در ایجاد رفتارهای پرخط است‪ .‬گرایش به‬
‫مصرف مواد مخدر و اعتیاد از مهمترین موضوعات عصر کنونی بوده و به علت ماهیت این متغیر و پیچیدگی موجود در‬
‫عوامل فردی و اجتماعی موثر بر آن و همچنین روش های مختلف آماری‪ ،‬پژوهشگران با مشکالت متعددی روبه رو می‬
‫شوند‪ .‬از نظر جامعه شناسی برای مطالعه پدیده بزهکاری الزم است به شناخت ویژگی های محیط جرم زا پرداخت و آنرا با‬
‫محیط غیرجرم زا مقایسه نمود‪ ،‬در این صورت شرایط و عواملی که باعث هدایت افراد به بزهکاری می شود را می توان‬
‫شناخت‪.‬‬

‫ﻓصﻠﻨامه عﻠﻤﻲ (مﻘاله عﻠﻤﻲـﭘﮋوﻫﺸﻲ) جامﻌهشﻨاسﻲ سیاسﻲ ایران‪ ،‬سال سوم‪،‬شﻤاره چهارم(ﭘیاﭘﻲ‪)12‬زمستان‪1399‬‬
‫در این پژوهش مدل رگرسیون لوجستیک با صحت پیش بینی قابل قبولی نشان داد که متغیرهای جنسیت‪ ،‬شغل پدر‪ ،‬میزان‬
‫تحصیالت مادر‪ ،‬وضعیت تاهل‪ ،‬شغل فرد‪ ،‬میزان درآمد‪ ،‬محل سکونت‪ ،‬وضعیت مسکن‪ ،‬سن اولین مصرف‪ ،‬اولین پیشنهاد‬
‫دهنده برای مصرف مواد‪ ،‬عکس العمل خانواده‪ ،‬ماده مصرفی‪ ،‬مدت زمان درگیری‪ ،‬عضویت در انجمن معتادان گمنام‪ ،‬تعداد‬
‫دفعات ترک‪ ،‬طوالنی ترین مدت ترک‪ ،‬عوامل خانوادگی مربوط به همسر‪ ،‬خانوادگی‪ ،‬عوامل اجتماعی و عوامل فرهنگی‪،‬‬
‫متغیرهایی هستند که تاثیر معنادار بر گرایش به مصرف مواد مخدر دارند‪ .‬همچنین مدل شبکه بیزی نشان داد که متغیرهای‬
‫میزان درآمد‪ ،‬شغل‪ ،‬عوامل اقتصادی‪ ،‬سه متغیری هستند که بیشترین اهمیت را در گرایش افراد به مواد مخدر دارند‪ .‬گروهی از‬
‫جرم شناسان طرفدار مکتب سوسیالیستی‪ ،‬اقتصاد را زیربنای جامعه دانسته و عوامل اجتماعی دیگری مانند خانواده‪ ،‬سیاست‪،‬‬
‫حقوق‪ ،‬جرم و اخالق را معلول عوامل اقتصادی تلقی می نمایند‪ .‬آنها معتقدند تقسیم ناعادالنه ثروت و نابرابری اجتماعی‬
‫باعث اختالالت رفتاری و انحرافاتی می شود که بعضا به صورت عمل بزهکاران نمود می نماید (نجفی توانا‪ ،1390،‬ص‬
‫‪.)212‬‬

‫به اعتقاد روانشناسان و جامعه شناسان خانواده ناهماهنگ‪ ،‬مغشوش و از هم پاشیده نقشی در هدایت افراد به سوی‬
‫ناسازگاری و انحراف دارند‪ .‬در برخی جوامع با اینکه سطح زندگی افراد باالست و نیازهای اولیه آنها تامین می شود و از‬
‫بهداشت و رفاه کافی برخوردار هستند اما نابهنجاری ها و انحرافات رفتاری نیز نگران کننده گزارش می شود بنابراین الزم‬
‫است عوامل فرهنگی‪ ،‬اخالقی و خانوادگی نیز مورد بررسی قرار گیرد‪ .‬امروزه وسایل ارتباط جمعی ابزار مهم در فرهنگ‬
‫سازی هستند‪ .‬از امکانات اطالع رسانی وسایل ارتباط جمعی می توان برای آموزش باورهای فرهنگی‪ ،‬رشد اخالقی و تعالی‬
‫فکری مردم یک جامعه‪ ،‬استفاده نمود‪ .‬وسایل ارتباط جمعی به دلیل اثراتی که بر رشد شخصیت و هنجارهای کودکان و‬
‫نوجوانان می گذارند‪ ،‬از نظر جرم شناسی حائز اهمیت هستند‪.‬‬
 ‫ویژگی ها و خصوصیات جمسی و روانی انسان‪ ،‬مربوط به عوامل فردی هستند‪ .‬کین برگ‪ 16‬مجموعه ای از تمایالت واکنشی‬
‫‪2200‬‬
‫که در لحظه مشخص به طور واقعی وجود دارد را عوامل فردی می نامد‪ ،‬که می تواند ارثی یا اکتسابی باشد‪.‬در مورد عوامل‬
‫فردی الزم است بیان شود که ممکن است فردی از نظر بیولوژی بیمار و تبهکار باشد ولی تا زمانی که محیط اجتماعی بر او‬
‫اثر نگذارد ممکن است هیچگاه مرتکب جرم نشود (نجفی توانا‪ .)1390،‬یک فرد مجموعی از عوامل فردی و اجتماعی است‪،‬‬
‫زابو جرم شناس کانادایی پس از مطالعات فراوان جامعه را کارخانه بزهکاری معرفی می کند که نشان دهنده اهمیت جامعه در‬
‫زمینه بزهکاری است‪ .‬نتیجه مدل شبکه بیزی این پژوهش نیز نشان داد عوامل اجتماعی‪ ،‬گره والد برای عوامل فردی است‪،‬‬
‫یعنی احتمال گرایش به مصرف مواد مخدر برای افرادی که به دلیل مشکالت فردی به سمت مواد مخدر روی آورده اند‪،‬‬
‫مشروط به عوامل اجتماعی است‪.‬‬

‫اسالم دوست (‪ )1389‬علت گرایش به اعتیاد را در سه عامل فردی‪ ،‬محیطی و اجتماعی طبقه بندی می نماید که عوامل فردی‬
‫(مانند استعداد ارثی‪ ،‬دوره نوجوانی‪ ،‬صفات شخصیتی‪ ،‬اختالالت روانی‪ ،‬پرخاشگری‪ ،‬نگرش مثبت به مواد‪ ،‬موقعیت های‬
‫مخاطره آمیز)‪ ،‬عوامل محیطی (مانند خانواده‪ ،‬تاثیر دوستان‪ ،‬عوامل مربوط به مدرسه‪ ،‬عوامل مربوط به محل سکونت)‪ ،‬عوامل‬
‫مدل رگرسیون لوجستیک و شبکه بیزی عوامل مرتبط با گرایش به مصرف مواد مخدر‬

‫اجتماعی (قوانین‪ ،‬بازار موارد‪ ،‬مصرف مواد به عنوان هنجار اجتماعی‪ ،‬کمبود امکانات فرهنگی‪-‬ورزشی و تفریحی‪ ،‬عدم‬
‫دسترسی به سیستم های خدماتی‪ ،‬حمایتی‪ ،‬مشاوره ای و درمانی) را شامل می شود‪ .‬نتایج حاصل از فراتحلیل صفری حاجت‬
‫آقایی و همکاران (‪ )1393‬نشان داد عوامل فردی اندازه اثر متوسط و عوامل محیطی در عود مجدد اعتیاد اندازه اثر باالیی‬
‫دارند‪ .‬یوسفی و همکاران (‪ )1389‬والدین و دوستان معتاد‪ ،‬نداشتن ایمان‪ ،‬عدم شناخت‪ ،‬محل زندگی آلوده‪ ،‬بیکاری‪ ،‬عدم‬
‫اعتماد به نفس و کنجکاوی‪ ،‬در گرایش به مصرف مواد مخدر موثرتر دانستند‪.‬‬

‫در این پژوهش شانس گرایش به مصرف مواد مخدر در اعضای انجمن معتادان گمنام حدود ‪ 0.2‬است که افرادی که عضو‬
‫انجمن معتادان گمنام نیستند‪ ،‬همانطور که رزاقی (‪ )1382‬نشان داد بین مدت زمان پاک بودن معتادان با شرکت مستمر در‬
‫جلسات انجمن معتادان گمنام همبستگی وجود دارد ‪ .‬هرچه معتادان در جلسات انجمن بیشتر شرکت کنند و کار کنند‪ ،‬مدت‬
‫زمانی پاکی آنها افزایش می یابد‪ .‬هدایتی (‪ )1384‬ویژگی های فردی محافظت کننده در برابر عود اعتیاد را اعضای انجمن‬
‫‪17‬‬
‫(‪ )1999‬با مقایسه سه نوع درمان‬ ‫معتادان گمنام شهرستان شیراز مورد بررسی قرار می دهد‪ .‬هامفریز و هوبش درماین‬
‫مصرف مخدر نشان دادند‪ ،‬معتادان که در جلسات انجمن معتادان گمنام مشارکت داشتد حدود ‪ 1/47‬برابر بیش از سایرین‬
‫موفق به ترک اعتیاد شده اند‪ .‬همچنین نتایج پژوهش قدرتی تربتی‪ ،‬صحبایی‪ ،‬نبوی‪ ،‬زارع (‪ )1392‬نشان داد تداوم ترک اعتیاد‬
‫در دو گروه شرکت کننده و غیر شرکت کننده در جلسات ‪ NA‬دارای تفاوت معنادار است‪ .‬علیوردی نیا (‪ )1388‬نیز نشان داد‬
‫شرکت در جلسات ‪ NA‬باعث تغییر نگرش به مواد مخدر و بهبود اعضای انجمن می شود‪.‬‬

‫‪16‬‬
‫‪kinberg‬‬
‫‪17‬‬
‫‪Hamphreys, Huebsch Dearmin‬‬
‫بنابراین پیشنهاد می شود اگرچه انگیزه های فردی برای شروع و ترک اعتیاد از اهمیت ویژه برخودار است‪ ،‬ولی به منظور‬
‫‪2201‬‬
‫ارتقا کیفیت درمان‪ ،‬استفاده از شاخص های اجتماعی در نظر گرفته شود‪ .‬گروه های درمانی گروهی مثل انجمن معتادان گمنام‬
‫اغلب بدون دارو هستند و می توانند نتایج ثمربخشی داشته باشند‪.‬‬

‫با توجه به اینکه در پژوهش عوامل اقتصادی‪ ،‬خانوادگی مربوط به همسر‪ ،‬تحصیالت مادر‪ ،‬شغل پدر و عوامل فردی‪،‬‬
‫اجتماعی و فرهنگی عوامل موثر در گرایش به مواد مخدر شناخته شد و همچنین افراد عضو انجمن معتادان گمنام شانس‬
‫کمتری برای گرایش به مواد مخدر دارند‪ .‬پیشنهاد می شود مراکز درمان و کاهش و آسیب استان‪ ،‬با استفاده از امکانات‬
‫فرهنگی و اجتماعی خود‪ ،‬عالوه بر شخص مراجعه کننده‪ ،‬آموزش های الزم و جلسات مشاوره برای خانواده فرد (پدر‪ ،‬مادر‬
‫و همسر) برگزار نمایند‪ .‬بهبود شرایط زندگی خانوادگی‪ ،‬کیفیت سلوک زن و شوهر با یکدیگر‪ ،‬آموزش والدین‪ ،‬همسر و خود‬
‫فرد مراجع‪ ،‬همگی از عوامل اجتماعی هستند که می توانند نقش عوامل منفی فردی را خنثی نموده و فرد را به جامعه‬
‫بازگرداند‪ .‬در مرحله پیشگیری ثالث‪ ،‬جامعه الزم است به رفع کمبودهای مادی و معنوی توجه نماید و برای از بین بردن‬
‫عوامل ارتکاب مجدد جرم تالش نماید‬

‫ﻓصﻠﻨامه عﻠﻤﻲ (مﻘاله عﻠﻤﻲـﭘﮋوﻫﺸﻲ) جامﻌهشﻨاسﻲ سیاسﻲ ایران‪ ،‬سال سوم‪،‬شﻤاره چهارم(ﭘیاﭘﻲ‪)12‬زمستان‪1399‬‬
‫از محدودیت های این پژوهش این است که بزه و بزهکاری پدیده هایی انسانی هستند و از شرایط فردی و اجتماعی تاثیر‬
‫پذیرفته و دائما در حال تغییر بوده و امکان پیش بین حوادث یا ارائه نظر بطور دقیق وجود ندارد‪ .‬ویژگی های فردی و‬
‫محیطی متفاوت انسان ها‪ ،‬باعث واکنش های ناهماهنگ آن ها می شود بنابراین در مطالعه علل گرایش به مصرف مواد مخدر‬
‫نمی توان مدعی نتایج مطلق و قطعی بود‪.‬‬

‫منابع‬

‫اسالم دوست‪ ،‬ثریا(‪ .)1389‬اعتیاد (آسبب شناسی و درمان)‪ .‬تهران‪ :‬انتشارات پیام نور‪.‬‬
‫رایجیان اصلی‪ ،‬مهرداد؛ زکوی‪ ،‬مهدی و بساوند پری (‪ .)1394‬تحلیل جرم شناسی اعتیاد در خانواده های تحت حمایت کمیته‬
‫امداد امام خمینی (ره)‪ ،‬پژوهش های حقوق خصوصی و کیفری‪.102-85 ،26 ،‬‬
‫رزاقی‪ ،‬منظر (‪ .)1382‬مطالعه و بررسی میزان اثربخشی فعالیت های گروه های معتادان گمنام در درمان اعتیاد(‪،)1380-82‬‬
‫مطالعه موردی شمال تهران‪ ،‬پایان نامه کارشناسی ارشد رشته جامعه شناسی‪ ،‬دانشگاه آزاد اسالمی‪ ،‬واحد علوم و تحقیقات‪.‬‬
‫رمضانیان‪ ،‬محمدرحیم‪ ،‬نصیر‪ ،‬ابوالقاسم‪ ،‬عبدی‪ ،‬عبداهلل‪ .)1391( .‬تحلیل ریسک توسعه محصول جدید )‪ (NPD‬با استفاده از‬
‫شبکه بیز )‪ .(BNs‬تحقیقات بازاریابی نوین‪.202-158 ،)1(2 .‬‬
‫سدهی‪ ،‬مرتضی؛ محرابی‪ ،‬یداله؛ کاظم نژاد‪ ،‬انوشیروان و حدائق‪ ،‬فرزاد (‪ .)1388‬مقایسه مدل های شبکه عصبی مصنوعی با‬
‫رگرسیون لجستیک و تحلیل ممیزی در پیش بینی سندرم متابولیک‪ .‬مجله غدد درون ریز و متابولیسم ایران‪-638 ،)44(6 ،‬‬
‫‪.646‬‬

‫شعاع کاظمی‪ ،‬مهرانگیز(‪ .)1385‬جرم و راههای پیشگیری از آن‪ ،‬معرفت‪ ،‬شماره ‪.103‬‬
 ‫صفری حاجت آقایی‪ ،‬سعیده؛ کمالی‪ ،‬ایوب؛ دهقانی فیروزآبادی‪ ،‬سمیره و اصفهانی‪ ،‬محمد (‪ .)1393‬فراتحلیل مقایسه عوامل‬
‫‪2202‬‬
‫فردی و محیطی موثر بر بازگشت مجدد به اعتیاد بعد از ترک مواد مخدر (ایران‪ .)1383-1391 :‬فصلنامه اعتیاد پژوهی سوء‬
‫مصرف مواد‪.53-35 ،)30(8 ،‬‬
‫علیوردی نیا‪ ،‬اکبر‪ .)1388( .‬اثربخشی برنامه های معتادان گمنام در نگرش معتادان به مواد مخدر‪ .‬مجله مطالعات اجتماعی‬
‫ایران‪.177-144 .)3(3 .‬‬
‫قدرتی تربتی‪ ،‬عباس‪ ،‬صحبایی‪ ،‬فائزه‪ ،‬نبوی‪ ،‬سید جمال الدین و زارع‪ ،‬محمد‪ .)1392(.‬بررسی مقایسه ای تدام ترک اعتیاد در‬
‫افراد شرکت کننده و غیر شر کت کننده در جلسات انجمن معتادان گمنام شهرستان مشهد سال ‪ .1391‬مجله علوم پزشکی‬
‫دانشگاه آزاد اسالمی‪.205-201 ،1392 ،)3(23 ،‬‬
‫کلدی‪ ،‬علیرضا (‪ .)1381‬انحراف‪-‬جرم‪ -‬پیشگیری‪ ،‬فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی‪ ،‬سال اول شماره‪4 .3‬‬
‫کیانی‪ ،‬محمدفریدون و محفوظیان‪ ،‬مهری (‪ .)1391‬میزان کارایی مدل های مختلف شناسایی الگو در طراحی و ساخت مدل‬
‫های امتیازبندی اعتبار‪ .‬پژوهش های پولی‪.119-95 ،)13(5 ،‬‬
‫نجفی ابرندآبادی‪ ،‬علی حسین‪. )1382( .‬تقریرات درس جرم شناسی کلیات‪ ،‬تنظیم محمدکاظم تقدیر‪ ،‬دانشگاه شهید بهشتی‪،‬‬
‫مدل رگرسیون لوجستیک و شبکه بیزی عوامل مرتبط با گرایش به مصرف مواد مخدر‬

‫سال تحصیلی ‪.1382-1383‬‬

‫نجفی توانا‪ ،‬علی‪ .)1390( .‬جرم شناسی‪ ،‬تهران‪ :‬آموزش و سنجش‪.‬‬
‫نیازپور‪ ،‬امیرحسن (‪ .)1383‬پیشگیری از بزهکاری‪ ،‬مجله حقوقی دادگستری‪48( ،68 ،‬و‪.226-169 ،)49‬‬
‫هدایتی‪ ،‬نرگس (‪ )1384‬بررسی ویژگی های فردی محافظت کننده در برابر عود اعتیاد در معتادان گمنام در شهرستان شیراز‪،‬‬
‫رساله کارشناسی ارشد دانشگاه علوم بهزیستی و توان بخشی‪.‬‬
‫یزدانی‪ ،‬محمدحسین (‪ ،)1385‬پیشگیری از وقوع جرم‪ ،‬فصلنامه تخصصی علوم اجتماعی‪ ،‬پیش شماره‪.2‬‬
‫یوسفی‪ ،‬ناصر و خالدین‪ ،‬محمد (‪ .)1391‬بررسی عوامل فردی‪ ،‬خانوادگی و محیطی گرایش به مواد مخدر و اعتیاد‪ .‬فصلنامه‬
‫مطالعات پیشگیری از جرم‪.25 ،‬‬

‫‪Antonogeorgos, G., Panagiotakos, D.B., Priftis, K.N., & Tzonou, A. (2009). Logistic Regression and‬‬
‫‪Linear Discriminant Analyses in Evaluating Factors Associated with Asthma Prevalence among 10-‬‬
‫‪to 12-Years-Old Children: Divergence and Similarity of the Two Statistical Methods. International‬‬
‫‪journal of pediatrics, 952042. doi:10.1155/2009/952042‬‬
‫‪Marko, Z. (2007). Probabilistic Reasoning with Naïve Bayes and Bayesian Networks. Phd‬‬
‫‪Dissertation. Central Connecticut State University.‬‬

‫‪Humphreys, K, P. Huebsch Dearmin (1999) “Study Shows Effectiveness of 12-step Programs”,‬‬

‫‪Outcomes & Accountability Alert, 15240908, 4(8).‬‬
‫‪McNeil, A. J. & Wendin, J. P. (2007). Beysian Inference for Generalized Linear Mixed Model of‬‬
‫‪Portfolio Credit Risk. Journal of Emprical Finance, 14, (2), 131-149.‬‬
‫‪Roozen, H. G., Waart, R, D., Windt, D., Brink, W., Yong, C. A., & Kerkbof, A. F. M. (2006). A‬‬
‫‪systematic review of the effectiveness of naltrexone in the maintenance treatment of opioid and‬‬
‫‪alcohol dependence. European Neuropsychopharmacology. 16, 311-323.‬‬
‫‪van Buuren, S., & Groothuis-Oudshoorn, K. (2011). mice: Multivariate Imputation by Chained Equations in‬‬
‫‪R. In Journal of Statistical Software (Vol. 45, Issue 3, pp. 1–67). https://www.jstatsoft.org/v45/i03/‬‬