‫العہمۺاابقلۺاکۺوصترۺااہتجدۺاورۺاملعےئۺرکامۺاکۺدیقنتیۺاجزئہ‬

‫اابقلۺوسیبۺںیۺدصۺیۺےکۺتہبۺڑبۺےۺرکفم‪،‬ۺیفسلف‪،‬ۺاشرعۺاورۺدہتجمۺےھت۔ۺوسیبںیۺدصیۺےکۺذرکۺےسۺہیۺدصقمۺںیہنۺےہۺہکۺاُنۺیکۺرکفۺایسۺاکیۺدصیۺںیمۺدیقمۺیھت۔ۺہیۺابتۺاُۺنۺیکۺذاتۺےکۺقلعتمۺوتۺیہکۺاجۺیتکسۺےہ‪،‬ۺنکیلۺاہجۺںۺکتۺاُۺنۺیکۺرکفۺاکۺقلعتۺےہۺوتۺاشۺدیۺومجۺدۺےکۺاسۺدورۺںیمۺیھبۺاُۺنۺیکۺ‬
‫رپوۺازۺںیمۺوکۺاتۺیہۺںیہنۺآۺیئۺےہ۔ۺااہتجدۺےکۺوحۺاےلۺےسۺاابقۺلۺیکۺرکفۺیکۺرمکحۺاینۺانۺےکۺدورۺکتۺدحمودۺںیہنۺےہ‪،‬ۺہیۺاگلۺابتۺےہۺہکۺایھبۺکتۺانۺیکۺرکفۺوکۺحیحصۺونعمںۺںیمۺاھجمسۺںیہنۺایگۺوجۺالبہبشۺملسمۺاہمۺےکۺےیلۺاکیۺاہیملۺےہۺ۔‬

‫العہمۺاابقۺلۺےنۺرکفۺی‪،‬ۺایفسلفۺہن‪،‬ۺداوشنراہنۺاورۺاشۺرعاہنۺتیثیحۺںیمۺارگنزیۺیۺاامعتسرۺےکۺدورۺںیمۺاسۺرکفۺیۺالخۺیکۺاشنۺدنۺیہۺیکۺےہۺوجۺ املسۺ ۺ وںۺےکۺومجدۺیکۺو ہۺےسۺ دیۺاۺ وۺایگۺ۔اھ۔ۺاسۺالخۺےکۺاکۺ رتعۺ ۺ و اۺوۺ عیۺایرظنیۺےہۺ۔ۺاتۺمۺااہتجدۺےکۺ یلمۺؤولہںںۺےکۺوحاےلۺےسۺاابقلۺیکۺآراۺرپۺھچکۺ‬
‫ولوگںۺےنۺاےنپۺاظفحتۺتۺرےتھکۺںیہ۔ۺاسۺنمضۺںیمۺدنچۺاومرۺیکۺاشننۺدۺیہۺیکۺےہۺوجۺثحبۺبلطۺںیہ۔ۺذلیۺںیمۺمۺانۺاکنۺتۺرپۺاکیۺرظنۺڈاںیلۺےگ‬

‫‪۱‬۔ۺااہتجدۺقلطمۺاکۺدروازہۺدنبۺےیکۺاجےنۺےسۺقلعتمۺاابقلۺےکۺارتعاضۺےکۺوجابۺہیۺےہۺہکۺاسۺاکۺقلعتۺاتیلہۺوۺالصۺتیحۺےکۺدقفانۺےسۺںیہنۺہکلبۺرضورتۺلمکمۺ وۺاجۺےنۺےسۺےہۺاورۺدرگیۺولعۺمۺوۺونفۺنۺیکۺرطۺحۺااہتجدۺےکۺاوصلۺوۺوضۺاطبۺیھب‪،‬ۺوجۺااسۺیسۺ وۺتیعۺےکۺ وۺےتۺںیہ‪،‬ۺےطۺ وۺےکچۺںیہۺ‬

‫اورۺریغۺدبتمۺلۺںیہ۔ۺاسۺےکۺالخ ۺہیۺابتۺیہکۺاجۺیتکسۺےہۺہکۺدنیۺںیمۺوجۺزیچۺیھبۺا ییۺاورۺان ۺ وۺتیعۺیکۺ وۺہ ۺےہ‪،‬ۺاسۺےکۺےیلۺآ ۺآنۺک ۺیۺس ۺن تۺی وۺیۺےسۺحااپ ۺک شۺرکۺ اۺ و ۔۔ۺا ۺااہتجدۺقلطمۺےکۺقلعتمۺایسیۺوکیئۺرصتحیۺک شۺرکۺےتکسۺںیہ؟ۺاظرہۺابتۺےہۺہکۺااہتجۺدیۺےلصیفۺوچہکنۺایقیسۺ‬
‫اورۺاابنتسۺیطۺ وۺےتۺںیہ‪،‬ۺاسۺےیلۺانۺیکۺحتمیتۺرپۺاحاارۺںیہنۺاۺاجۺ اتکۺ۔ۺ وۺ اتکۺےہۺہکۺاکیۺ ےلئسۺےکۺ لۺےکۺابۺرۺےۺںیمۺارابۺبۺ ۺ‬
‫ مل قفتۺ وۺاجۺ‪،‬ںی‪،‬ۺنکیلۺرہۺلالۺںیمۺہیۺا افۺ ۺرضوریۺںیہن۔ۺدورسۺےۺوظفلۺںۺںیمۺمۺہیۺہہکۺےتکسۺںیہۺہکۺنجۺاوصۺلۺوۺوضاطبۺوک’’ااسیسۺوقانین‘‘ اہکۺاجۺ اتکےہ‪،‬ۺ‬
‫اںیہنۺہیۺاینبۺدیۺتیثیحۺسکۺےنۺدیۺےہۺ؟ۺارگۺوہۺمرئا‪،‬ںیۺہکۺاتۺر خۺےنۺبا تۺرکۺدس ےہۺوتۺاسۺنمضۺںیمۺہیۺ وۺ اھۺاجۺےئۺ اۺہکۺانۺک ۺ چۺ ھۺ یہقۺاذا بۺےکۺالعۺوہۺدرگیۺںویسیںۺ یہقۺاذۺا بۺےکۺریپۺوۺاکروںۺےکۺاسۺھت‪،‬ۺوجۺاُۺنۺےکۺوقبلۺاترۺ خۺیکۺذنرۺ وۺےئگ‪،‬ۺاہللۺاعتۺیلۺاۺاعمۺہلمۺمرۺئاۺ‪،‬ںیۺےگ؟ۺاوہنںۺےنۺیھبۺ‬
‫وتۺانۺااہتج داتۺےسۺاا رۺا ۺاۺ۔اھ۔ۺہیۺا ۺالۺاسۺےیلۺ دیاۺ واتۺےہۺہکۺانۺااہتجۺداتۺاکۺاآ ارۺس ۺااکنرۺحا ۺاتۺر خۺاکۺاعمہلمۺںیہنۺہکۺں اۺںۺ یہقۺاذ بۺ یلمۺ ظ ۺظۺےسۺدوامۺلاۺرکۺرکۺایگۺاورۺں اۺںۺ اۺاکۺمۺ وۺایگ‪،‬ۺہکلبۺہیۺی ررۺیۺاُۺ یویۺزدنۺ ۔ۺےسۺیھبۺقلعتمۺےہ۔ۺےہ نۺےہۺزادہۺرادشیۺاسۺدورۺوکۺ یہقۺوقۺ‬
‫انینۺیکۺلیکشتۺاکۺوبعۺریۺدورۺآ ارۺدےۺرکۺدرگیۺاذۺا بۺےکۺریپواکروںۺےکۺےیلۺاجنتۺیکۺراہۺاکنۺلۺںیلۺرگمۺریمیۺاۺنھجلۺہیۺےہۺہکۺیہیۺدورۺیمتحۺویکۺںۺےہ؟ۺاالسۺمۺںیمۺااہتجدۺاکۺووجدۺاےسۺاکیۺرحتمۺیۺ(‪)Dynamic‬ۺاذ بۺباۺ تۺرکاتۺےہۺاورۺاسۺرحتیۺیکۺانبۺرپۺیہۺاالسمۺامتمۺزئا وںۺےکۺےیلۺےہ۔ۺ‬
‫ااہتجۺدۺوکۺطقفۺاکیۺدورۺکتۺدحمودۺرک ا‪،‬ۺاسۺیکۺرحۺتکۺوکۺومجدۺںیمۺدبتلیۺرکےنۺےکۺرتماد ۺےہۺ۔ۺاشۺدیۺااطلۺ ۺادمحۺایمظعۺاصۺبحۺےنۺاسۺےیلۺہ اھۺےہۺہکۺ‬

‫’’ ایقۺیسۺااکحۺمۺلاۺالتۺاورۺرظو ۺزۺئاۺہنۺےکۺاتۺعبۺںیہۺاورۺانۺیکۺدبتیلیۺےسۺوہۺیھبۺدبتلیۺ وۺاج‪،‬ںیۺےگۺس ۺں ۺںۺہہکۺںیلۺہکۺاُنۺیکۺاق اۺص ۺوصرۺب ںۺ یلۺاجۺ‪،‬ںیۺ ۔۔ۺاسۺم ےلسۺںیمۺف یفۺک اہۺاکۺروہیۺئاۺک ۺیکۺرطۺحۺآۺبۺیھبۺبا لۺارتعاۺضۺےہ۔ۺاوہنۺںۺےنۺف یفۺ ہقۺوک‪،‬ۺوجۺزس ۺدہۺ رۺایقۺیسۺاورۺا دتۺالۺیلۺااکحمۺرپۺ لمتشۺےہ‪،‬ۺ اۺبا لۺ‬
‫ریغتھجمسۺایلۺےہ۔‘‘ (‪)۱‬‬

‫ۺرکامۺےکۺدورۺیہۺںیمۺانۺاوصۺلۺاورۺوضۺاطبۺوکۺےطۺویکںۺںیہنۺرکۺدس ۺایگ‪،‬ۺویکۺہکنۺوہۺرہبۺوطرۺدنیۺوکۺرتہبۺرطۺےقیۺےسۺھجمسۺےتکسۺےھت۔‬
‫لیکشتاکۺطقفۺاکیۺیہۺدورۺ۔اھۺوتۺوخدۺوضحرۺیبنۺرکمیؐۺاورۺاحصۺہب ؓ‬
‫ۺ‬ ‫ارگۺوقبلۺومۺال اۺاصۺبحۺانۺااسۺیسۺوقۺانینۺیکۺتیثیحۺابۺ اۺباۺ لۺریغتےہۺاورۺانۺیکۺ‬

‫ےنےکۺےیلۺگتۺ‬
‫‪۲‬۔ۺرسیئۺارحتلۺریۺےنۺہ اھۺےہۺہکۺاابقۺلۺےنۺااہتجۺدۺاکۺہبطخۺدےتیۺوتقۺ ریکۺیکۺدجۺدیۺتیۺوکۺاسےنمۺراھکۺ۔اھ۔ۺزگارشۺہیۺےہۺہکۺوکۺیئۺڑبےۺےسۺڑباۺہ اھۺریۺیھبۺاےنپۺئاۺوحۺلۺےسۺاورپۺاُۺھٹۺرکۺںیہنۺاتھکل۔ۺوسیبۺںیۺدصیۺےکۺرعبۺاولۺںیمۺ رۺیکۺادنۺیھۺدیلقتۺےسۺاےنپۺآۺپۺوکۺآۺزادۺرکۺ ۺ‬
‫ودوۺرکۺراہۺ۔اھ۔ۺاابقلۺےنۺ رۺیکۺیکۺاسۺاکوۺشۺوکۺرظنبۺنیسحتۺداھکیۺویکۺہکنۺاابقۺلۺےکۺاطمقبۺرم ۺدومۺنمۺاینپۺوخدۺیۺوکۺایسۺوتقۺمکحتسمۺرکۺ اتکۺےہۺبجۺاسۺںیمۺرحۺتیۺاورۺآۺزادیۺاکذجہبۺ یۺر ہۺامتۺومۺوجۺدۺ وۺاورۺوہۺرواس ۺتۺےکۺوجنکشںۺوکۺوتڑۺ اتکۺ و۔ۺ ریکۺاسۺوتقۺالبۺہبشۺاسۺادنۺیھۺدیلقتۺےکۺ تۺدکوۺںۺ‬
‫وکۺک ۺشۺک ۺشۺرکۺراہۺ۔اھ۔ۺ رۺوکۺںۺےکۺاسۺادقامۺوکۺاابقلۺےنۺں ۺںۺرسۺااہۺےہ‬
 ‫’’درارکۺہیۺحاۺ ۺ رۺیۺںیہۺوجۺاممۺاالسۺہیمۺںیمۺدقۺاتمۺرپۺیتسۺےکۺوخۺابۺےسۺدیبارۺ وۺرکۺوعشرۺذاتۺیکۺتمعنۺلاۺرکۺرکۺےکچۺںیہ۔ۺہیۺحا ۺ ریۺںیہۺوہنجۺںۺےنۺذ آ ۺآۺزادیۺاکۺلطۺبلطۺاےہۺاورۺوجۺاکیۺ یلیلۺدےس ۺےسۺرک ۺرکۺابۺملۺقحۺیم تقۺںیمۺآۺےئگۺںیہ۔‘‘ (‪)۲‬‬

‫اابقۺلۺ املسۺ وۺںۺیکۺاشنۃۺباہینۺےکۺوخااہںۺےھتۺاورۺاشنۃۺباہینۺےکۺےیلۺادنۺیھۺدیلقتۺےسۺآزادۺ وۺ اۺ اۺزگریۺےہ۔ۺ رۺیکۺاسۺوتقۺدقاتمۺدنسپۺیۺےکۺالخ ۺڑلراہۺ۔اھۺاورۺاابقلۺےکۺاطمقبۺدقاتمۺدنسپیۺاورۺرواتیۺرپۺیتسۺیہۺملسمۺاہمۺےکۺزوالۺاکببسۺیھت‪،‬ۺانچۺہچنۺ رۺوکۺںۺیک‪،‬ۺمرۺا ۺدہۺرۺواس تۺےسۺ‬

‫اغبۺوتۺاورۺانۺیکۺیلقعۺک شۺرتفۺانۺےکۺ یلۺیلۺدےس ۺےسۺرک ۺرکۺملۺقحۺیم تقۺںیمۺٓآےنۺےکۺرتمۺاد ۺیھت۔ۺاابقلۺاکۺہبطخۺااہتجۺدۺضحمۺ ریکۺیکۺدجۺدیتیۺیکۺاقنیلۺںیہنۺےہ۔ۺاوہنۺںۺےنۺ رۺیکۺےکۺوہشمرۺاشۺرعۺایضۺےس‪،‬ۺسجۺاکۺوحۺاہلۺابرۺابرۺہبطخۺااہتجدۺںیمۺآس ۺےہ‪،‬ۺاہجۺںۺرضوۺریۺ۔اھۺاالتخۺ ۺیھبۺاۺےہ۔ۺ‬
‫اابقلۺ ریکۺیکۺدجۺدیۺتیۺےکۺاہکںۺاہکںۺالخۺ ۺےھت‪،‬ۺوطاتلۺےکۺوخۺ ۺےسۺاسۺثحبۺےسۺحا ۺرظنۺاۺاجۺاتۺےہ۔ۺاابقلۺاسۺااہتجۺدۺےکۺلطۺںیمۺےھتۺسجۺںیمۺاالسۺ یۺروحۺرسۺاتیۺرکۺ یکۺ و۔ۺ رۺیکۺاسۺوتقۺالۺےکۺ منۺدکوۺںۺوکۺوتۺڑۺ اکۺ۔اھ‪،‬ۺاتۺمۺاالۺےکۺ دبعۺ ریمعۺںیہنۺرکۺاکسۺ۔اھۺ۔ۺاسۺےیلۺاابقلۺےنۺ‬
‫اسۺدخۺےشۺاکۺااہظرۺاۺ‬

‫’’آۺزادۺ یلۺیلۺیکۺیہیۺرحتۺکیۺاالسمۺاکۺ اۺزۺیۺ رۺنیۺہحملۺیھبۺےہ۔ۺآۺزادۺ یلۺیلۺاکۺراحجنۺابۺومعلۺمۺرفتۺہقۺاورۺااشتنرۺیکۺرطۺ ۺ وۺاتۺےہ‪،‬ۺذٰہلاۺنسلیتۺاورۺوقۺتیمۺےکۺیہیۺوصتراتۺوجۺاسۺوتقۺدےس ۺےئۺاالسمۺںیمۺاکرمرئاۺںیہ‪،‬ۺاسۺو عیۺن حمۺرظنۺیکۺب یۺیھبۺرکۺےتکسۺںیہۺسجۺیکۺاالسۺمۺےنۺ املسۺ وۺںۺوکۺک نیقۺیکۺےہۺ۔ۺ‘‘ (‪)۳‬‬

‫ رۺیکۺیکۺسجۺالۺدۺتینیۺوکزادہۺ رادشیۺاورۺااطلۺ ۺادمحۺایمظعۺاصۺبحۺ(‪ )۴‬اابقۺیلۺرکفۺےکۺرجشۺۂۺوطۺٰیبۺےکۺربۺگۺوۺابرۺآ ارۺدےتیۺںیہ‪،‬ۺاابقۺلۺےنۺیگشیپۺوطرۺرپۺاسۺیکۺاق اعۺدےۺرکۺانۺےکۺاسۺ یلۺلۺابۺلطۺیکۺشبۺطۺاٹلۺدیۺیھتۺ۔ۺانچۺہچنۺےتھکلۺںیہۺ‬

‫’’رھپۺاسۺےکۺالعۺوہۺہیۺیھبۺرطخۺہۺےہۺہکۺاہمتۺرۺےۺاذۺیبہۺاورۺایسۺیسۺرامنہۺرحۺتیۺاورۺآۺزادۺیۺےکۺوجۺشۺںیم‪،‬ۺرشبۺہکیطۺاسۺرپۺوکۺیئۺرویۺملۺدیۺہنۺیکۺیئگ‪،‬ۺاالصۺحۺیکۺاجۺزئۺدحودۺےسۺاجتوزۺرکۺاجۺ‪،‬ںی۔‘‘ (‪)۵‬‬

‫اابقۺلۺ رۺیکۺیکۺایسیۺیسکۺک شۺرتفۺوکۺوبقلۺرکۺےنۺےکۺلطۺںیمۺہنۺےھتۺسجۺےسۺوہۺاالسۺ یۺرولاتینۺےسۺرحمومۺ وۺاج‪،‬ںی۔ۺاجۺودیۺ اۺہمۺےکۺ دنۺر ہۺذلیۺاراعرۺ الۺ ہظۺ وۺںۺنجۺںیمۺ ریکۺیکۺاسۺ ےۺراہرۺآزادیۺوکۺدہۺ ۺدیقنتۺانبۺس ۺایگۺےہۺ‬

‫یفطصمۺوکۺازۺدجتدۺ یۺرسود‬
‫تفگۺِشقنۺہنہکۺراۺابدیۺزدود‬
‫ وۺرگنۺددۺہبعکۺراۺرتخۺایحت‬
‫رگۺزامرۺگنۺآۺدیشۺالتۺوانمت‬
‫ُر‬
‫تۺیۺراۺآگنہۺ وۺدرۺگنچۺتسین‬
‫اتزہۺاشۺزجۺہنہکۺامرگنۺتسین‬
‫ہنیسۺاوۺراۺدےمۺدرگیۺی ود‬
‫درۺریمضشۺملےملۺدرگیۺی ود‬
‫الرجمۺابملقحۺوموجدۺاستخ‬
‫لثمۺومۺمۺازۺا ۺزۺاںیۺملۺقحۺدگاتخ‬
‫رطیگفۺاہۺدرۺاہندۺاکانئت‬
‫تسینۺازۺدیلقتۺوقتمیۺایحت‬
‫زدنہۺدلۺالخ ۺااصعرۺود ور‬
‫اجشنۺازۺدیلقتۺرگددۺ ےۺوضحر‬
 ‫وچںۺ املس اںۺارگۺداریۺرگج‬
‫درۺریمضۺوخشیۺودرۺآ آںۺرگن‬
‫ۺاہجنۺاتزہۺدرۺآس تۺاوۺتس‬
‫دص ِ‬
‫رصعاہۺدیچیپہۺدرۺآ اتۺاوۺتس‬
‫کیۺاہجشنۺرصعۺلارضۺراۺسبۺاتس‬
‫ریگۺارگۺدرۺہنیسۺدلۺینعمۺرسۺاتس‬
‫دنبۂۺومنمۺزآس تۺدخاۺتس‬
‫رہۺاہجںۺادنرۺربۺاوۺوچںۺابقۺتس‬
‫وچۺںۺنہکۺرگددۺاہجےنۺدرۺربش‬
‫ یۺددہۺآ آںۺاہجےنۺدرگیشۺ(‪)۶‬‬

‫ہیۺابۺتۺذنہۺںیمۺر آ ۺاچےیہۺہکۺامکۺلۺااتۺ ریۺےکۺ اۺمۺےکۺاسۺھتۺاابقۺلۺےنۺ’’ادی ُہۺاہللۺرصنبہۺازعلۺزی‘‘ ہ اھۺ۔اھۺ(‪ )۷‬رگمۺبجۺاسۺیکۺدجۺدیۺتیۺداۺرئہۺاالسۺمۺےسۺاجتمۺوزۺ وۺےنۺیگلۺوتۺاےسۺآۺڑےۺاہۺوھتۺںۺایل۔ۺانچۺہچنۺارگۺاابقۺلۺ رۺوکۺںۺیکۺ ۺآبۺیکۺالۺدتینیۺاکۺدہ ۺدہۺہۺمرۺئاۺےتۺوتۺانۺوکۺیھبۺوےسیۺیہۺدہۺ ۺ‬
‫دیقنتۺانبےتۺاسیجۺہکۺاوہنںۺےنۺیفطصمۺوکۺانبۺس ۔ۺاابقۺلۺےکۺاسےنمۺاسۺوتقۺطقفۺ روکۺںۺیکۺدقۺاتمۺدنسپۺیۺاورۺرواتیۺدنسپۺیۺےکۺالخ ۺاغبۺوتۺیھتۺاورۺاوہنۺںۺےنۺاُۺنۺےکۺایسۺؤولہۺوکۺ یۺابۺنیسحتۺک شۺاۺےہۺ۔‬

‫‪۳‬۔ۺومۺالۺ اۺاصۺبحۺےنۺرسیتاۺہتکنۺہیۺااھٹس ۺےہۺہکۺاابقلۺےکۺہبطخۺااہتجۺدۺرپۺ وۺنۺدصیۺزگۺرۺ یکۺےہۺاورۺابۺدےس ۺےئنۺلاالتۺےسۺزگرۺریہۺےہ‪،‬ۺاسۺےیلۺںیمہۺاےنپۺاسملئۺوکۺےئنۺلاالتۺےکۺانترظۺںیمۺدانھکیۺاچےیہ۔‬

‫اسۺنمضۺںیمۺی رریۺزگارشۺہیۺےہۺہکۺوجۺہقبطۺئاۺک ۺےکۺااہتجۺداتۺوکۺیمتحۺوصترۺرکۺاتۺےہ‪،‬ۺوہۺدجدیۺملۺیملۺانتۺرظۺاورۺنیبۺاالوقا یۺئاوحۺلۺںیمۺاینپۺرضۺورۺس ۺتۺاورۺ رۺاحیجتۺاکۺازۺرسۺ وۺاجۺزئۺہۺےسیکۺےلۺ اتکۺےہۺ؟ۺابعیسۺدورۺںیمۺرمۺ بۺدشہۺ یہقۺاوصۺولںۺاورۺزجتایتۺںیمۺروصحرۺرہۺرکۺوجۺ’’ااہتجد‘‘ یھبۺ‬
‫اۺاجےئۺ ا‪،‬ۺاسۺاکۺرشحۺاسۺاکۺرفنۺسنۺےسۺفلتخمۺںیہنۺ وۺ اۺوجۺزگۺہتشۺاسلۺاھبۺرتۺںیمۺاکیۺاذۺیبہۺادارےۺےنۺدقعنمۺیکۺیھتۺ۔ۺاسۺںیمۺیلیٹۺوژینۺاورۺوصتریۺےسۺقلعتمۺاملعۺیکۺ’’ااہتجۺدی‘‘ آۺراۺیکۺاکیۺکلھجۺ’ارشلہعی‘ ےکۺزگۺہتشۺامشۺروںۺںیمۺدیھکیۺاجۺیتکسۺےہۺ۔‬

‫مۺےتھجمسۺںیہۺہکۺاملعۺایھبۺکتۺااہتجدۺےکۺقلعتمۺاابقلۺےکۺومۺفقۺوکۺںیہنۺھجمسۺ۔ےک۔ۺاتۺر خۺوکۺیئۺبالیبۺںیہنۺےہۺوجۺ اگنۺ یۺوطرۺرپۺ اۺرۺتۺرگۺیۺرکۺےکۺزگرۺایگۺاورۺسب۔ۺاسۺیکۺ ڑۺس ۺںۺلاۺلۺاورۺ لبقتسۺںیمۺویپۺتسۺںیہۺ۔ۺاسۺم ےلسۺںیمۺمۺئاۺک ۺےسۺمشچۺ ویشۺںیہنۺرکۺےتکس۔ۺوصخۺًاصۺاسۺوصرۺتۺ‬
‫ںیمۺبجۺہکۺمۺےنۺلالۺوتۺدرۺانکر‪،‬ۺئاۺک ۺےکۺاسمۺلئۺاکۺ لۺیھبۺہنۺڈوھۺڈناۺ وۺ۔ۺارگۺمۺلالۺےکۺاسمۺلئۺرپۺوایعقۺوغرۺوۺرکفۺرکۺ اۺاچۺےتہۺںیہۺوتۺاسۺےکۺےیلۺںیمہۺاابقلۺےکۺاسۺےبطخۺاکۺازۺرسۺ وۺاجۺزئۺہۺ انیۺ وۺ اۺاورۺاسۺےکۺقلعتمۺاےنپۺومۺفقۺرپۺرظنۺباۺینۺرکۺ اۺ وۺ ۔۔ۺااطلۺ ۺادمحاۺیمظعۺاصۺبحۺےنۺاابقلۺےکۺ‬
‫دورسۺےۺوبطخۺںۺاکۺتہبۺتخسۺدیقنتیۺاجۺزئۺہۺایلۺےہۺ‪،‬ۺاتۺمۺاسۺےبطخۺںیمۺوہۺاۺابقۺلۺےسۺڑبۺیۺدحۺکتۺ قفتۺداھکۺیئۺدےتیۺںیہ۔ۺریمۺیۺرظنۺںیمۺرصعلاۺرضۺاکۺ بۺےسۺڑباۺ اقۺ اۺہیۺےہۺہکۺاملعۺااہتجدۺاکۺدنبۺدروازہۺدوابرہۺ وھۺ ےنۺےکۺےیلۺگتۺدودۺرکۺںی۔ۺایسۺوصرتۺںیمۺوہۺاسۺرکفۺیۺالخۺوکۺ رُۺرکۺےنۺںیمۺاکۺایۺبۺ‬
‫ وۺںیکسۺےگۺوجۺلسلسمۺڑبۺاتھۺاجۺراہۺےہ۔ۺبجۺکتۺہیۺدقمۺںیہنۺاُۺاھٹۺس ۺاجات‪،‬ۺمۺوکوہلۺےکۺلیبۺیکۺرطۺحۺاابقۺلۺےکۺہبطخۺااہتجدۺیہۺاکۺوطۺا ۺرکےتۺرںیہۺےگۺ۔‬

‫وحاہلۺاجۺت‬

‫‪۱‬۔ۺایمظعۺ‪،‬ۺااطلۺ ۺادمح‪،‬ۺ’’ابطخۺتۺاابقلۺ۔اکیۺاطمۺہعل‘‘ ( داراذتلریکۺالۺ ور‪۲۰۰۵،‬ۺء؁ۺ)ۺص ‪۲۳۸‬‬

‫‪۲‬ۺ۔ۺذنۺریۺےس ۺزیۺ‪،‬ۺدیسۺ(ۺرتمۺمجۺ)‪،‬ۺ’’لیکشتۺدجۺدیۺاایہٰلتۺاالسۺہیم‘‘ ‪،‬ۺعبطۺدوۺمۺ(ۺزبمۺاابقۺلۺ‪،‬ۺالۺ ورۺ‪،‬ۺ‪ )۱۹۸۳‬صۺ ۺ‪۲۵۰‬‬

‫‪۳‬۔ۺاًاضیۺ‪،‬ۺصۺصۺ ‪،۲۵۱‬ۺ‪۲۵۲‬‬

‫‪۴‬۔ۺایمظعۺ‪،‬ۺااطلۺ ۺادمح‪،‬ۺ’’ابطخۺتۺاابقل۔ۺاکیۺاطمۺہعل‘‘ ‪،‬ۺصۺ ‪۲۱۷‬‬

‫‪۵‬ۺ۔ۺذنۺریۺےس ۺزیۺ‪،‬ۺدیسۺ(ۺرتمۺمج)‪،‬ۺ’’لیکشتۺدجۺدیۺاایہٰلۺتۺاالسۺہیم‘‘ ‪،‬ۺصۺ ‪۲۵۲‬‬

‫خیشالغۺمۺیلعۺاڈنیۺزنسۺ‪،‬ۺالۺ ور‪،‬ۺ‪۱۹۷۸‬ۺءۺ)ۺص ‪۶۶‬‬

‫‪۶‬۔ۺدمحمۺاابقل‪،‬ۺ’’اجۺودیۺ اۺہم‘‘ ‪،‬ۺعبطۺمتفہۺ‪،‬ۺ(ۺ ۺ‬

‫‪۱۹۵۶‬ءۺ)ۺصۺ‪۶۰۱‬‬
‫‪۷‬۔ۺمیلسۺیتشچۺ‪،‬ۺرپۺوۺرسیف‪،‬ۺ’’رشۺحۺاجۺودیۺ اۺہم‘‘‪،‬ۺعبطۺاولۺ(ۺرشعتۺگنشلبپۺاہۺوسۺ‪،‬ۺالۺ ورۺ‪ ،‬ۺ‬