Uwolnij Sie Od Psychopaty Jak Odzyskac Siebie Po Toksycznym Zwiazku Jackson Mackenzie Ebookpoint - PL

ebookpoint kopia dla: Aleksandra Pastor-Statkiewicz alexandra2koszalin@gmail.
com
Tytuł oryginału: Psychopath Free
Tłumaczenie: Wojciech Usarzewicz
ISBN: 978-83-283-3787-9
Copyright © 2015 by Jackson MacKenzie
All Rights Reserved
All rights reserved. No part of this book may be reproduced or transmitted
in any form or by any means, electronic or mechanical, including photocopying,
recording or by any information storage retrieval system, without permission
from the Publisher.
Polish edition copyright © 2018 by Helion S.A.
All rights reserved.
Wszelkie prawa zastrzeżone. Nieautoryzowane rozpowszechnianie całości
lub fragmentu niniejszej publikacji w jakiejkolwiek postaci jest zabronione.
Wykonywanie kopii metodą kserograficzną, fotograficzną, a także kopiowanie
książki na nośniku filmowym, magnetycznym lub innym powoduje naruszenie
praw autorskich niniejszej publikacji.
Wszystkie znaki występujące w tekście są zastrzeżonymi znakami firmowymi

bądź towarowymi ich właścicieli.
Autor oraz Wydawnictwo HELION dołożyli wszelkich starań, by zawarte

w tej książce informacje były kompletne i rzetelne. Nie biorą jednak żadnej
odpowiedzialności ani za ich wykorzystanie, ani za związane z tym ewentualne
naruszenie praw patentowych lub autorskich. Autor oraz Wydawnictwo HELION
nie ponoszą również żadnej odpowiedzialności za ewentualne szkody wynikłe
z wykorzystania informacji zawartych w książce.
Drogi Czytelniku!
Jeżeli chcesz ocenić tę książkę, zajrzyj pod adres
http://sensus.pl/user/opinie/uwopsy_ebook
Możesz tam wpisać swoje uwagi, spostrzeżenia, recenzję.
Wydawnictwo HELION
ul. Kościuszki 1c, 44-100 GLIWICE
tel. 32 231 22 19, 32 230 98 63
e-mail: sensus@sensus.pl
WWW: http://sensus.pl (księgarnia internetowa, katalog książek)
 Poleć książkę na Facebook.com  Księgarnia internetowa
 Kup w wersji papierowej  Lubię to! » Nasza społeczność
 Oceń książkę
ebookpoint kopia dla: Aleksandra Pastor-Statkiewicz alexandra2koszalin@gmail.com

1aaea13d21b7677223a3b4abc2c4cb3c
1
KsiÈĝkÚ dedykujÚ wszystkim Staïym w moim ĝyciu.
DziÚkujÚ, ĝe przywróciliĂcie mi wiarÚ w ludzkÈ dobroÊ.

1
1
— ¿adna krzywda nie trwa zbyt dïugo, jeĂli jej w tym trwaniu
nie pomoĝemy — rzekïa, po czym pocaïowaïa mnie i odprawiïa,
bym mógï siÚ znów bawiÊ, aĝ po kres mego ĝycia.
— Brian Andreas, StoryPeople

1
1
Spis treĂci
Wprowadzenie 9
Toksyczni ludzie na horyzoncie 13
sztuczna druga poïówka

Spersonalizowane szkolenie 31
Erozja toĝsamoĂci 47
Wielki finaï 89
droga do odzyskania siebie

Dlaczego to tyle trwa? 109
Etapy rozpaczy — czÚĂÊ I 115
Etapy rozpaczy — czÚĂÊ II 139
wolnoĂÊ
PatrzÈc wstecz, kroczÈc do przodu 175
Introspekcja i lÚki 183
Szacunek do samego siebie 197

1
8 Spis treĂci
TrzydzieĂci oznak siïy 209

DuchowoĂÊ i miïoĂÊ 217
Gïupiec i ¥wiat 229
Szersza perspektywa 235
Posïowie 253
Sïowa uznania 255
Materiaïy 259
ZaïÈcznik 265

1
Wprowadzenie
Przygoda
Napotkanie psychopaty to przygoda z pewnoĂciÈ intensywna, choÊ
niebezpieczna. Otworzy Ci oczy na ludzkÈ naturÚ, spaczone spoïe-
czeñstwo i, co moĝe najwaĝniejsze, na siebie samego. To mroczna
podróĝ, która rzuci CiÚ w otchïañ depresji, wĂciekïoĂci i samotnoĂci.
Odkryje przed TobÈ Twoje najbardziej skrywane lÚki, zostawiajÈc
CiÚ na pastwÚ ciÈgïej pustki, towarzyszÈcej kaĝdemu oddechowi.
Ale na koñcu tej podróĝy bÚdziesz uzdrowiony.
Staniesz siÚ silniejszy, niĝ mogïeĂ sobie wyobraziÊ. Zrozumiesz,
kim tak naprawdÚ miaïeĂ siÚ staÊ. A na sam koniec bÚdziesz
wdziÚczny, ĝe to wszystko Ci siÚ przytrafiïo.
Nikt mi nigdy nie wierzy w to ostatnie zdanie. Przynajmniej nie
od razu. Ale obiecujÚ Ci: to podróĝ, którÈ warto podjÈÊ. Zmieni
Twoje ĝycie na zawsze.
Kim wiÚc jest psychopata? Albo narcyz czy socjopata? To ludzie
manipulujÈcy — caïkowicie pozbawieni empatii — którzy Ăwiado-
mie raniÈ innych bez Ăladu poczucia odpowiedzialnoĂci czy skruchy.

1
10 Wprowadzenie
Pomimo pewnych róĝnic pomiÚdzy wymienionymi zaburzeniami,

we wszystkich nich dostrzegamy czÚĂÊ wspólnÈ. ZwiÈzki takich osób
sÈ przewidywalne w kaĝdym aspekcie i majÈ schemat: idealizacja,
dewaluacja, odrzucenie.
Wiele lat temu schemat ten sprawiï, ĝe zaczÈïem wÈtpiÊ, czy
kiedykolwiek odzyskam szczÚĂcie. Zakochanie siÚ niejako pozbawiïo
mnie caïkowicie poczucia samego siebie. Zamiast byÊ szczÚĂliwym
i ufnym, staïem siÚ nieprzypominajÈcym dawnego siebie kïÚbkiem
lÚków i nerwicy.
Ale dziĂ moje ĝycie jest peïne radoĂci — zwïaszcza wtedy,
kiedy biegam po ogrodzie w stroju kÈpielowym, zajadajÈc siÚ pizzÈ.
A wszystko to dziÚki szczÚĂliwemu trafowi w Google. Wyszukiwarka
najpierw podsunÚïa mi temat psychopatii i dziÚki temu trafiïem na
przyjacióï, którzy uratowali mi ĝycie. To skïoniïo nas do stworzenia
maïej internetowej spoïecznoĂci, docierajÈcej dziĂ kaĝdego miesiÈca
do milionów osób, które przetrwaïy relacjÚ z psychopatÈ!
Na stronie PsychopathFree.com kaĝdego dnia doïÈczajÈ do nas
nowe osoby, zawsze majÈce do przekazania swojÈ, zdawaïoby siÚ
pozbawionÈ nadziei, zbyt dobrze nam znanÈ opowieĂÊ. Pozostawieni
na pastwÚ losu, zïamani i zagubieni, zastanawiajÈ siÚ, czy kiedykol-
wiek czeka ich szczÚĂcie.
Ale rok póěniej te osoby sÈ juĝ caïkowicie nie do poznania.
ZmieniajÈ siÚ w piÚknych nieznajomych, wyprostowanych i dum-
nych, pomagajÈcych innym wydostaÊ siÚ z mroku. Ci nieznajomi
dumni sÈ ze swych najwaĝniejszych cech: empatii, wspóïczucia
i dobra. Nieznajomi mówiÈcy o poszanowaniu siebie i granicach.
Nieznajomi, którzy praktykujÈ introspekcjÚ, aby walczyÊ i pokonaÊ
swe wewnÚtrzne demony.
Co takiego staïo siÚ w ciÈgu tego roku?
Cóĝ, wiele dobrego. Tyle, ĝe musiaïem aĝ spisaÊ to w ksiÈĝce.
Moĝe to stronnicza opinia — w sumie to na pewno — ale uwaĝam,
ĝe PsychopathFree.com ma jeden z najfajniejszych procesów terapeu-

1
Wprowadzenie 11
tycznych w ogóle. Wierzymy w edukacjÚ, otwarty dialog, weryfikacjÚ

swoich doĂwiadczeñ i odkrywanie samego siebie. Mamy unikalnÈ
i inspirujÈcÈ bazÚ uĝytkowników, peïnÈ trwaïych wartoĂci i szcze-
rych przyjaěni.
Tak, przyjaěni. ChoÊ podróĝ ta ma charakter osobisty, to równo-
czeĂnie jest niezwykle uniwersalna. Czy mamy do czynienia z sza-
lonÈ miïoĂciÈ, knujÈcym wspóïpracownikiem, naduĝywajÈcym prze-
mocy czïonkiem rodziny, czy pochïaniajÈcym nas romansem, zwiÈzek
z psychopatÈ zawsze wyglÈda tak samo. Twój umysï szaleje i tracisz
orientacjÚ. Czujesz siÚ bezwartoĂciowy i zagubiony. Odczuwasz
pustkÚ w stosunku do rzeczy, które niegdyĂ CiÚ cieszyïy.
Nie mogÚ naprawiÊ toksycznego zwiÈzku (poniewaĝ toksyczne
osoby nie potrafiÈ siÚ zmieniÊ), ale spróbujÚ Ci zaoferowaÊ nowy
poczÈtek i szansÚ na to, ĝe znów poczujesz radoĂÊ. Nauczysz siÚ ufaÊ
swej intuicji. BÚdziesz kroczyï przez ĝycie, wyposaĝony w mÈdroĂÊ
tego, który przetrwaï, oraz w zachwyt tego, który marzy.
Ale najpierw musisz oduczyÊ siÚ wszystkiego, co myĂlaïeĂ, ĝe
wiesz o ludziach. Zrozumienie psychopatii wymaga, abyĂ porzuciï
swoje podstawowe emocjonalne instynkty. PamiÚtaj, ĝe ci ludzie
ĝerujÈ na wybaczaniu i zapomnieniu. RozkwitajÈ dziÚki Twej
potrzebie zakoñczenia. ManipulujÈ wspóïczuciem i wykorzystujÈ
zrozumienie.
Od zarania dziejów psychopaci wytaczali psychologiczne dziaïa
na innych — poniĝajÈc i wykorzystujÈc miïe, niczego niespodzie-
wajÈce siÚ ofiary — ludzi, którzy nigdy siÚ o to nie prosili; ludzi,
którzy nawet nie sÈ Ăwiadomi, ĝe znaleěli siÚ pod ostrzaïem, dopóki
ten nie dobiegnie koñca.
Ale to wszystko wkrótce siÚ zmieni.
Poĝegnaj wiÚc trójkÈty miïosne, niezrozumiaïe listy, zwÈtpienie
i sztucznie stworzonÈ nerwicÚ. Juĝ nigdy nie bÚdziesz desperacko
oczekiwaï wiadomoĂci od kochanej osoby. Nigdy juĝ nie bÚdziesz
tïumiï wïasnej duszy ze strachu przez utratÈ „idealnego” zwiÈzku.

1
12 Wprowadzenie
Nigdy juĝ nie powiedzÈ Ci, byĂ nie przejmowaï siÚ czymĂ, co jednak
wymaga przejmowania siÚ. Nie jesteĂ juĝ pionkiem w grze psycho-
paty. JesteĂ wolny.
Czas ruszyÊ w podróĝ, czas rozpoczÈÊ przygodÚ.
Caïusy,
Jackson

1
Toksyczni ludzie na horyzoncie
Twoja wzmocniona intuicja jest najwspanialszÈ obronÈ przed
manipulatorami. To umiejÚtnoĂÊ, której inni nie mogÈ obróciÊ
przeciwko Tobie — a kiedy juĝ jÈ opanujesz, bÚdzie Ci sïuĝyÊ
po kres Twojego ĝycia.
TrzydzieĂci sygnaïów alarmowych

Jest wiele Ăwietnych badañ na temat oznak i cech psychopatów.
Wystarczy, ĝe poĂwiÚcisz chwilÚ na przeszukanie internetu. Czer-
wone flagi opisane w tej ksiÈĝce majÈ na celu uzupeïnienie prac
naukowych.
Czym róĝni siÚ poniĝsza lista od wspomnianych prac? Cóĝ, po
pierwsze, dotyczy konkretnie zwiÈzków. Ale dotyczy równieĝ Cie-
bie. Kaĝdy punkt wymaga introspekcji i samoĂwiadomoĂci. Ponie-
waĝ jeĂli chcesz rozpoznaÊ toksyczne osoby, nie moĝesz skupiÊ siÚ
tylko na ich zachowaniu — to jedynie poïowa zagadnienia. Musisz
równieĝ nauczyÊ siÚ rozpoznawaÊ sygnaïy alarmowe pojawiajÈce siÚ
w Twoim wïasnym sercu. Wtedy bÚdziesz gotów na wszystko.
1. Kwestionowanie Twoich uwag. Psychopaci bezwstydnie

zaprzeczajÈ wïasnym manipulacjom i ignorujÈ przedstawione
dowody. StajÈ siÚ krytyczni i lekcewaĝÈcy, jeĂli próbujesz za
pomocÈ dowodów udowodniÊ, ĝe kïamiÈ. Zamiast faktycz-
nie odnieĂÊ siÚ do swojego nieodpowiedniego zachowania,

1
14 Jackson MacKenzie
psychopaci sprawiajÈ, ĝe w jakiĂ sposób wszystko jest TwojÈ

winÈ, poniewaĝ jesteĂ „wraĝliwy” albo „szalony”. Toksyczne
osoby uwarunkowujÈ CiÚ do uwierzenia, ĝe problemem nie sÈ
naduĝycia, ale Twoja reakcja na nie.
2. Nie potrafiÈ spojrzeÊ na sytuacjÚ z punktu widzenia

Twojego albo kogoĂ innego. Odkrywasz, ĝe desperacko pró-
bujesz pokazaÊ, jak oni czuliby siÚ, bÚdÈc tak traktowani,
a oni tylko siÚ na Ciebie gapiÈ. Powoli uczysz siÚ nie komu-
nikowaÊ im swoich uczuÊ, poniewaĝ zazwyczaj spotykasz siÚ
z reakcjÈ w postaci milczenia albo irytacji.
3. Ostateczny hipokryta. „Rób, jak mówiÚ, nie jak robiÚ”.

Toksyczne osoby majÈ niezwykle wysokie standardy doty-
czÈce wiernoĂci, szacunku i uwielbienia. Po etapie idealizacji
nic z tego nie zaoferujÈ w zamian. BÚdÈ zdradzaÊ, kïamaÊ,
krytykowaÊ i manipulowaÊ. Ale oczekujÈ, ĝe ofiara pozosta-
nie nieskazitelna, w przeciwnym wypadku szybko jÈ zastÈpiÈ
kimĂ innym i uznajÈ za niestabilnÈ psychicznie.
4. Patologiczne kïamstwa i wymówki. Dla wszystkiego znaj-

dujÈ wymówkÚ, nawet dla rzeczy, które tego nie wymagajÈ.
OpracowujÈ kïamstwa szybciej, niĝ moĝesz je zakwestiono-
waÊ. Caïy czas obwiniajÈ innych — nigdy nic nie jest ich winÈ.
WiÚcej czasu poĂwiÚcajÈ na usprawiedliwianie swojego zacho-
wania niĝ na jego poprawÚ. Nawet przyïapani na kïamstwie
nie okazujÈ skruchy ani zaĝenowania. CzÚsto wydaje siÚ, ĝe
wrÚcz chcieli zostaÊ przyïapani.
5. SkupiajÈ siÚ na Twoich bïÚdach, ignorujÈc swe wïasne.

JeĂli spóěniÈ siÚ dwie godziny, to nie zapomnij, ĝe kiedyĂ
Ty spóěniïeĂ siÚ piÚÊ minut na pierwszÈ randkÚ. JeĂli zwrócisz
im uwagÚ na ich nieodpowiednie zachowanie, bardzo szybko
odwrócÈ rozmowÚ, skupiajÈc siÚ na Tobie. Moĝesz zaczÈÊ
ksztaïtowaÊ w sobie cechy perfekcjonisty, Ăwiadom, ĝe kaĝda

1
UWOLNIJ SI} OD PSYCHOPATY 15
pomyïka moĝe zostaÊ i faktycznie zostanie wykorzystana

przeciwko Tobie.
6. Odkrywasz, ĝe musisz tïumaczyÊ dorosïej osobie pod-

stawowe aspekty wzajemnego szacunku. Normalni ludzie
rozumiejÈ podstawowe koncepcje, takie jak szczeroĂÊ i dobro.
Psychopaci czÚsto wydajÈ siÚ dziecinni i niewinni, ale nie
pozwól, by to CiÚ zmyliïo. Nie powinno byÊ potrzeby tïuma-
czenia ĝadnemu dorosïemu, ĝe sprawia, iĝ inni ěle siÚ przez
niego czujÈ.
7. Egoizm i szkodliwe pragnienie uwagi. WysysajÈ z Ciebie

energiÚ i pochïaniajÈ caïe Twoje ĝycie. Nie moĝna zaspokoiÊ
ich potrzeby bycia adorowanym. MyĂlaïeĂ, ĝe tylko Ty mogïeĂ
ich zadowoliÊ i uszczÚĂliwiÊ, ale teraz masz wraĝenie, ĝe
kaĝdy, kto ma puls, moĝe CiÚ zastÈpiÊ. Tak naprawdÚ jednak
nikt nie moĝe zapeïniÊ pustki w duszy psychopaty.
8. Psychopata oskarĝa CiÚ o odczuwanie emocji, które

Ăwiadomie prowokuje. Nazywa CiÚ zazdroĂnikiem po tym,
jak bezwstydnie flirtowaï z eks — czÚsto w serwisie spoïecz-
noĂciowym, tak aby caïy Ăwiat widziaï. Nazywa CiÚ despe-
ratem po tym, jak przez wiele dni ignorowaï Twoje potrzeby.
Wykorzystuje Twoje sztucznie sprowokowane emocje, aby
zyskaÊ dla siebie wspóïczucie u innych, starajÈc siÚ udowod-
niÊ, jak bardzo „histeryczny” siÚ stajesz. Pewnie kiedyĂ uwa-
ĝaïeĂ, ĝe jesteĂ czïowiekiem ïatwym w obyciu i niewymagajÈ-
cym, ale spotkanie z psychopatÈ sprawi, ĝe (tymczasowo)
zwÈtpisz w to przekonanie.
9. Odkrywasz, ĝe bawisz siÚ w detektywa. Nie zdarzyïo siÚ

to w ĝadnym innym zwiÈzku, ale nagle zaczynasz wÚszyÊ
w ĝyciu osoby, której niegdyĂ bezgranicznie ufaïeĂ. JeĂli masz
konto na Facebooku, zaczynasz przewijaÊ w dóï tablicy tej

1
osoby, rok po roku, wpis po wpisie, album po albumie. I przez

profile byïych Twojego psychopaty. Szukasz zrozumienia dla
uczuÊ, które ĝywisz, a których nie potrafisz wytïumaczyÊ.
10. JesteĂ jedynym, który dostrzega prawdziwÈ twarz psy-

chopaty. Bez wzglÚdu na swoje dziaïania, on zawsze zdaje siÚ
mieÊ grupkÚ wiernych fanów, którzy go wspierajÈ. Psychopata
wykorzystuje dla pieniÚdzy, Ărodków i uwagi — ale grupka
fanów tego nie zauwaĝa, poniewaĝ osoba ta w sposób strate-
giczny odwraca ich uwagÚ za pomocÈ pïytkich mów. Psycho-
pata potrafi podtrzymaÊ powierzchowne relacje znacznie dïu-
ĝej niĝ powaĝniejsze zwiÈzki.
11. Boisz siÚ, ĝe dowolna kïótnia moĝe byÊ TwojÈ ostatniÈ.

Normalne pary sprzeczajÈ siÚ, aby znaleěÊ rozwiÈzanie, ale
psychopata daje do zrozumienia, ĝe rozmowa o negatyw-
nym wyděwiÚku moĝe zagroziÊ relacji, zwïaszcza ta, która
dotyczy jego zachowania. Twoje wysiïki majÈce na celu polep-
szenie komunikacji zazwyczaj bÚdÈ skutkowaÊ milczeniem.
Wtedy przepraszasz i szybko zapominasz, poniewaĝ wiesz, ĝe
w przeciwnym wypadku przestanie siÚ TobÈ interesowaÊ.
12. Powolne wyniszczanie. Osoba toksyczna krytykuje CiÚ

w tym protekcjonalnym, przeĂmiewczym tonie. ¥mieje siÚ,
kiedy próbujesz siÚ wyraziÊ. Droczenie staje siÚ gïównym sty-
lem komunikacji w Twoim zwiÈzku. Psychopata kawaïek po
kawaïku umniejsza TwojÈ inteligencjÚ i umiejÚtnoĂci. JeĂli
o tym wspomnisz, nazwie CiÚ wraĝliwcem i ĂwirniÚtym.
Moĝesz zaczÈÊ odczuwaÊ smutek i oburzenie, ale uczysz siÚ
odrzucaÊ te uczucia na rzecz zachowania spokoju.
13. Emocjonalne wycofywanie siÚ i podkopywanie Twojego

poczucia wïasnej godnoĂci. NiegdyĂ oferujÈc Ci peïniÚ
uwagi i podziw na okrÈgïo, psychopata nagle okazuje siÚ TobÈ
znudzony. Traktuje CiÚ milczÈco, zdaje siÚ poirytowany TwojÈ

1
chÚciÈ kontynuowania namiÚtnego zwiÈzku, który on wïaĂnie

stworzyï. Zaczynasz czuÊ siÚ jak kula u nogi.
14. Osoba toksyczna oczekuje, ĝe bÚdziesz jej czytaï w my-

Ălach. JeĂli na kilka dni przestanie z TobÈ rozmawiaÊ, to
Twoja wina, ĝe nie znasz planów tej osoby, choÊ ich Ci nie
przekazaïa. Psychopata zawsze znajdzie wymówkÚ, która
pozwoli mu byÊ ofiarÈ. Podejmuje waĝne decyzje dotyczÈce
zwiÈzku i informuje o nich wszystkich poza TobÈ.
15. W towarzystwie tej osoby czujesz siÚ spiÚty, ale wciÈĝ

chcesz, by byïa przy Tobie. Umniejszasz wagÚ kwestiono-
wanych zachowañ psychopaty, uwaĝajÈc je za przypadkowe
czy nieczuïe, poniewaĝ ciÈgle konkurujesz z innymi o uwagÚ
i miïe sïowa z jego strony. Osoba toksyczna zdaje siÚ nie
przejmowaÊ, kiedy CiÚ przy niej nie ma — moĝe przecieĝ
równie dobrze znaleěÊ sobie nowe ěródïo energii.
16. Niespotykana liczba „szaleñców” w przeszïoĂci psycho-

paty. Dowolny byïy partner czy przyjaciel, który nie wróciï
do psychopaty na kolanach, bÚdzie okreĂlany jako zazdroĂnik,
psychol, alkoholik czy utrapienie. BÈdě jednak pewien, ĝe psy-
chopata znajdzie sobie nowy obiekt poĝÈdania, Ty równieĝ
staniesz siÚ dla niego psycholem.
17. Psychopata prowokuje zazdroĂÊ i rywalizacjÚ, zachowu-

jÈc swojÈ nieskazitelnÈ, powierzchownÈ niewinnoĂÊ. Nie-
gdyĂ skupiaï caïÈ swojÈ uwagÚ na Tobie, co ma naprawdÚ zïy
wpïyw, kiedy juĝ skieruje jÈ na kogoĂ innego. Robi rzeczy,
które caïy czas sprawiajÈ, ĝe wÈtpisz w swoje znaczenie w jego
sercu. JeĂli osoba toksyczna jest aktywna w serwisach spo-
ïecznoĂciowych, bÚdzie kokietowaÊ wczeĂniej przez siebie kry-
tykowanych byïych partnerów, choÊby starymi piosenkami,
zdjÚciami i ĝartami, które wspóïdzieliïa z dawnym partnerem.
Psychopata skupi siÚ na ĝyciu „konkurencji” i zignoruje Twoje.

1
18. Idealizacja, bombardowanie miïoĂciÈ oraz pochlebstwo.

Gdy po raz pierwszy spotykasz psychopatÚ, wydarzenia toczÈ
siÚ bardzo szybko. Mówi Ci, ile macie ze sobÈ wspólnego —
jak idealny dla niego jesteĂ. Psychopata skutecznie, niczym
lustro, odzwierciedla Twoje nadzieje, marzenia i obawy, aby
szybko uformowaÊ miÚdzy Wami wiÚě, zaufanie i ekscytacjÚ.
Osoby toksyczne caïy czas inicjujÈ komunikacjÚ i zdajÈ siÚ
zafascynowane TobÈ pod kaĝdym wzglÚdem. JeĂli masz profil
na Facebooku, mogÈ go oblepiÊ piosenkami, komplementami,
wierszami i ĝartami zrozumiaïymi tylko dla Ciebie.
19. Porównywanie Ciebie do innych w ĝyciu psychopaty.

Osoby toksyczne porównujÈ CiÚ do swoich byïych, przyjacióï,
czïonków rodziny, a w koñcu teĝ do Twojego nastÚpcy. Ide-
alizujÈc, sprawiajÈ, ĝe czujesz siÚ kimĂ wyjÈtkowym; podkre-
ĂlajÈ, o ile lepszy jesteĂ od tych wszystkich pozostaïych osób.
Na etapie dewaluacji stosujÈ zaĂ porównania, aby wywoïaÊ
w Tobie zazdroĂÊ i poczucie niĝszoĂci.
20. Rzeczy, które psychopata, jak niegdyĂ twierdziï, w Tobie

doceniaï, nagle stajÈ siÚ raĝÈcymi wadami. Na poczÈtku
psychopata odwoïuje siÚ do Twojej próĝnoĂci i czuïych punk-
tów, obserwujÈc i dostosowujÈc siÚ do tego, co uwaĝa, ĝe
chcesz usïyszeÊ. A kiedy wpadniesz juĝ w sidïa, zaczyna wyko-
rzystywaÊ te rzeczy przeciwko Tobie. PoĂwiÚcasz coraz wiÚcej
czasu, próbujÈc dowieĂÊ swojej wartoĂci osobie, która nie-
gdyĂ twierdziïa, ĝe jesteĂ doskonaïy.
21. PrzeĂwity w kamuflaĝu. ZdarzajÈ siÚ ulotne momenty, kiedy

urocza, sïodka, niewinna osoba psychopaty zostaje zastÈpiona
przez kogoĂ zupeïnie innego. Dostrzegasz oblicze, które nigdy
nie pojawiïo siÚ na etapie idealizacji, a strona ta jest zimna,
nieuprzejma i manipulujÈca. Zaczynasz zauwaĝaÊ, ĝe z oso-
bowoĂciÈ tego czïowieka coĂ jest nie tak — ĝe ten, kogo poko-
chaïeĂ, wydaje siÚ w ogóle nie istnieÊ.

1
22. Nuda. Psychopata jest ciÈgle otoczony przez innych ludzi,

ciÈgle stymulowany i wychwalany. Nie potrafi znieĂÊ samot-
noĂci przez dïuĝszy czas. Szybko nudzi siÚ tym, co nie wpïywa
na niego bezpoĂrednio w pozytywny czy pobudzajÈcy sposób.
Na poczÈtku moĝesz uwaĝaÊ, ĝe osoba ta jest ekscytujÈca
i Ăwiatowa, a sam czujesz siÚ gorszy, bo preferujesz to, co
znane i stabilne.
23. Triangulacja. Psychopata otacza siÚ byïymi kochankami,

potencjalnymi partnerami i innymi luděmi, którzy zapewniajÈ
mu dodatkowÈ uwagÚ. MogÈ to byÊ równieĝ osoby, które
wczeĂniej potÚpiï i okreĂliï jako gorsze od Ciebie. Sprawia to,
ĝe czujesz siÚ zmieszany, a do tego ksztaïtuje obraz, jakoby
psychopata byï osobÈ popularnÈ.
24. Ukryta przemoc. Od najmïodszych lat uczymy siÚ, jak iden-

tyfikowaÊ fizyczne i sïowne naduĝycia i przemoc, ale w przy-
padku psychopaty takie naduĝycie nie jest wcale ïatwe do
identyfikacji. Najprawdopodobniej nie bÚdziesz nawet Ăwia-
domy, ĝe byïeĂ w toksycznym zwiÈzku, dopóki nie stanie siÚ
on przeszïoĂciÈ. Poprzez spersonalizowanÈ idealizacjÚ i sub-
telnÈ dewaluacjÚ psychopata moĝe skutecznie wyniszczaÊ toĝ-
samoĂÊ dowolnej osoby bÚdÈcej jego celem. Przy patrzeniu z ze-
wnÈtrz bÚdzie siÚ wydawaÊ, ĝe kompletnie siÚ „zaïamaïeĂ”,
podczas gdy psychopata spokojnie odejdzie bez szwanku.
25. Wymuszanie wspóïczucia i politowania. Zïe zachowa-

nie psychopaty zawsze jest efektem jakiejĂ smutnej historii.
Twierdzi, ĝe zachowuje siÚ w ten sposób, bo miaï toksycz-
nÈ byïÈ, naduĝywajÈcego przemocy rodzica czy równie tok-
sycznego i brutalnego kota. Psychopata zawsze twierdzi, ĝe
wszystko, czego pragnÈï, to spokój i cisza. Mówi, ĝe nie-
nawidzi scen i ludzkich dramatów — a mimo to w jego
otoczeniu zawsze jest wiÚcej scen niĝ w otoczeniu dowolnej
innej znanej Ci osoby.

1
26. Cykl dobroci i przemocy. Czasem psychopata weěmie

z TobÈ intymny prysznic, czasem caïkowicie CiÚ zignoruje,
czasem CiÚ ostro skrytykuje. Traktuje CiÚ inaczej wĂród ludzi,
a inaczej w domu. Jednego dnia mówi o maïĝeñstwie, dru-
giego grozi zerwaniem. Nigdy nie wiesz, na czym stoisz. Moja
znajoma, Rydia, napisaïa: „WysilajÈ siÚ tylko tyle, ile trzeba,
ĝeby podtrzymaÊ zwiÈzek, ale biorÈ siÚ ostro do pracy, kiedy
to Ty zaczynasz siÚ oddalaÊ”.
27. Psychopata staje siÚ caïym Twoim ĝyciem. SpÚdzasz wiÚ-

cej czasu z nim i jego znajomymi, a mniej ze swoimi zna-
jomymi, którzy CiÚ wspierajÈ. KrÈg psychopaty to wszystko,
o czym potrafisz myĂleÊ. Odcinasz siÚ od innych, ĝeby
zawsze mieÊ czas dla psychopaty, jeĂli zajdzie taka potrzeba.
Odwoïujesz plany i niecierpliwie czekasz na telefon od niego.
Z jakiegoĂ powodu zwiÈzek wymaga od Ciebie wielu poĂwiÚ-
ceñ, od niego jednak nie bardzo.
28. Arogancja. Pomimo tego skromnego, sïodkiego obrazu, który

ksztaïtuje siÚ na poczÈtkowych etapach, zaczynasz zauwaĝaÊ
tÚ aurÚ wyĝszoĂci wokóï psychopaty. Mówi do Ciebie z góry,
jakbyĂ byï niepeïnosprawny intelektualnie i emocjonalnie
niestabilny. Psychopata nie odczuwa wstydu, afiszujÈc siÚ
z nowym partnerem po rozstaniu z TobÈ, aby upewniÊ siÚ,
ĝe zobaczysz, iĝ bez Ciebie jest taki szczÚĂliwy.
29. Nóĝ w plecy, zaleĝnie od okolicznoĂci. Psychopata zasiewa

ziarenka trucizny, szepczÈc plotki o kaĝdym, idealizujÈc
w rozmowie twarzÈ w twarz, a obmawiajÈc za plecami. Odkry-
wasz, ĝe nie lubisz lub odrzucasz ludzi, których nigdy nie
spotkaïeĂ. Z jakiegoĂ powodu moĝesz teĝ czuÊ siÚ wyjÈtkowy,
bo to Tobie psychopata siÚ wypïakuje. Ale kiedy zwiÈzek siÚ
zepsuje, psychopata ucieknie do wszystkich tych, których
przy Tobie obraĝaï, wypïakujÈc siÚ, jak bardzo Ci odbiïo.

1
30. Twoje uczucia. Twoja naturalna miïoĂÊ i wspóïczucie zostaïy

zmienione w przytïaczajÈcÈ panikÚ i lÚk. Przepraszasz i pïa-
czesz wiÚcej niĝ kiedykolwiek w ĝyciu. Z trudem sypiasz,
budzisz siÚ kaĝdego ranka, czujÈc niepokój i brak stabilizacji.
Nie rozumiesz, co siÚ staïo z Twoim dawnym „ja”, rozluě-
nionym, zabawnym, ïatwym w obyciu. Po przygodzie z psy-
chopatÈ bÚdziesz siÚ czuï jak szaleniec, wyczerpany, wyssany,
poraĝony, pusty. Niszczysz caïe swoje ĝycie — wydajesz
pieniÈdze, koñczysz przyjaěnie i poszukujesz jakiegoĂ sensu
w tym wszystkim.
Odkryjesz, ĝe normalni, kochajÈcy ludzie nie sprawiajÈ, ĝe zapala

Ci siÚ czerwona lampka, sygnaï alarmowy. Po spotkaniu z psycho-
patÈ wiÚkszoĂÊ osób musi zmierzyÊ siÚ z hiperczujnoĂciÈ: komu
moĝna teraz zaufaÊ? Wskazówka Twojego miernika bÚdzie przez
jakiĂ czas wychylaÊ siÚ to w jednÈ, to w drugÈ stronÚ, niczym szalone
wahadïo. BÚdziesz siÚ zastanawiaï, czy nie oszalaïeĂ — pragnÈc
wierzyÊ w dobroÊ swojego przyjaciela albo nowej osoby na randce,
a jednoczeĂnie odczuwajÈc mdïoĂci przy spÚdzaniu z tÈ osobÈ czasu,
poniewaĝ tylko czekasz, kiedy zacznie siÚ manipulacja.
Rozwijanie intuicji to proces bardzo osobisty, ale dam Ci wska-
zówkÚ: Ăwiat w wiÚkszoĂci jest zapeïniony dobrymi luděmi i nie
chcesz, ĝeby CiÚ ta dobroÊ ominÚïa tylko dlatego, ĝe CiÚ zraniï.
PoĂwiÚÊ trochÚ czasu na poznanie swoich emocji. Pracuj nad nimi,
dopóki nie znajdziesz komfortowej równowagi pomiÚdzy uwaĝno-
ĂciÈ a ufnoĂciÈ. Spójrz w gïÈb siebie i zrozum, dlaczego czuïeĂ siÚ
tak, a nie inaczej, kiedy ĝyïeĂ z toksycznym partnerem, i jak siÚ
czuïeĂ, zanim go poznaïeĂ. Odkryjesz, ĝe wiele dawnych zwiÈzków
moĝe trzeba bÚdzie ponownie przeanalizowaÊ. A kiedy zaczniesz
porzucaÊ toksyczne wzorce, zacznÈ one byÊ zastÚpowane przez
nowe, zdrowsze — to pewne.

1
Uĝytkowniczka naszego forum i przyjacióïka, Phoenix, napisaïa

kiedyĂ, ĝe trzeba przestaÊ pytaÊ: „Czy oni mnie lubiÈ?” i zaczÈÊ
pytaÊ: „Czy ja lubiÚ ich?”.
Co jest normalne?
JeĂli Twoja „druga poïówka” w mgnieniu oka zmieniïa siÚ z zafascyno-
wanej w znudzonÈ, to nie jest normalne. JeĂli zostaïeĂ nazwany zazdro-
Ănikiem albo Ăwirem przez kogoĂ, kto CiÚ zdradziï, to nie jest normalne.
JeĂli desperacko wyczekiwaïeĂ przy telefonie na wiadomoĂÊ od kogoĂ,
kto niegdyĂ pisaï dosïownie co minutÚ, to nie jest normalne. JeĂli wszy-
scy jego byli partnerzy sÈ „szaleni” czy „przesadnie zakochani”, to nie
jest normalne. Psychopaci to emocjonalnie ubogie pasoĝyty, niezdolne
do zmiany. Kiedy taki osobnik zniknie z Twojego ĝycia, odkryjesz, ĝe
wszystko znów zaczyna nabieraÊ sensu. Chaos znika, a Twój rozsÈdek
powraca. Wtedy rzeczy znów bÚdÈ normalne.
SÚpy na niebie
Robisz pierwsze kroki, aby wydobrzeÊ po toksycznym zwiÈzku
z psychopatÈ. Wspaniale! Praca, której siÚ podejmujesz, nie tylko
uwolni CiÚ z uchwytu toksycznej osoby, ale pozwoli Ci teĝ odzy-
skaÊ samego siebie — swoje „ja”, które zostaïo zadeptane, pobite
i przemienione w pustÈ skorupÚ. Wiem, ĝe zmierzenie siÚ z pew-
nymi sprawami, które bÚdziemy poruszaÊ w tej pracy, moĝe byÊ
trudne, ale bÚdzie teĝ odĂwieĝajÈce i wzmacniajÈce, poniewaĝ zoba-
czysz, ile przetrwaïeĂ i ile tak naprawdÚ masz w sobie siïy.
Mocno sugerujÚ, abyĂ zaczynajÈc tÚ pracÚ, znalazï zawodowego
terapeutÚ lub spoïecznoĂÊ terapeutycznÈ. BÚdziesz potrzebowaï
wsparcia i, od czasu do czasu, kibicowania i przypomnienia, ĝe jesteĂ
na wïaĂciwej drodze.

1
MuszÚ podkreĂliÊ tu rzecz waĝnÈ dla tych, którzy dopiero zaczy-

najÈ ĂcieĝkÚ ku odzyskaniu siebie. Po przygodzie z psychopatÈ takie
osoby sÈ bardzo podatne na zranienie, sÈ odsïoniÚte. Kiedy zaczniesz
skïadaÊ ĝycie w caïoĂÊ, bÚdziesz czuï siÚ wyniszczony, ĝaïosny i wĂcie-
kïy. Odczucia te potrafiÈ przytïoczyÊ.
Zapewne jesteĂ przyzwyczajony do tïumienia swoich emocji
i radzenia sobie z nimi na swój sposób. Ale tym razem jesteĂ caï-
kowicie otwarty i podatny. JesteĂ zaleĝny od innych niczym nowo
narodzone dziecko i poszukujesz kogoĂ — kogokolwiek — kto zro-
zumie, przez co przechodzisz.
MówiÈc ogólnie, waĝne, aby byÊ otwartym ze swoimi emocjami.
Ale w swoich najbardziej podatnych na zranienie chwilach moĝesz
niechcÈcy otworzyÊ siÚ na jeszcze wiÚksze zranienie.
Nie jest tajemnicÈ, ĝe osoby, które przetrwaïy psychopatÚ, zdajÈ
siÚ niczym magnes przyciÈgaÊ kolejne osoby patologiczne. Kiedy
aktywnie dzielisz siÚ swojÈ opowieĂciÈ, przyciÈgasz najbardziej wspóï-
czujÈce Ci osoby — te, które twierdzÈ, ĝe CiÚ rozumiejÈ. Problem
jest taki, ĝe nie zawsze majÈ one dobre intencje.
Ci, którzy sÈ gotowi wysïuchaÊ Twojej opowieĂci od poczÈtku
do koñca, nie sÈ niestety luděmi, którym naprawdÚ zaleĝy na Twoim
wydobrzeniu. To najpewniej „sÚpy”.
SÚpy na poczÈtku zawsze wydajÈ siÚ wyjÈtkowo uprzejme i cie-
pïe. ChcÈ CiÚ naprawiÊ i ukoiÊ Twoje problemy. Fascynuje je Twój
wysiïek i starania. Lecz prÚdzej czy póěniej znajdziesz siÚ w kolej-
nym koszmarze. ZacznÈ CiÚ topiÊ w niechcianych radach. WymagajÈ
ciÈgïej uwagi i chwalenia. Nie masz prawa siÚ z nimi nie zgadzaÊ.
Robienie scen, którymi siÚ ĝywiÈ, czy ciÈgïa potrzeba bycia adoro-
wanym — to wïaĂnie ich cechy.
Zobaczysz, ĝe wyprowadzajÈ ataki w miarÚ tego, jak stajesz siÚ
szczÚĂliwszy. PostrzegajÈ Twój postÚp jako zagroĝenie dla ich kon-
troli. ChcÈ, abyĂ ciÈgle byï od nich zaleĝny. Nie chcÈ, abyĂ szukaï
pomocy u kogokolwiek innego.

1
Niewaĝne, czy osoby te sÈ patologiczne, czy nie. Po tym, co

przeszedïeĂ, nie potrzebujesz tego toksycznego ciÚĝaru.
Mocno sugerujÚ, aby osoby po psychopatycznych przejĂciach nie
szukaïy nowych zwiÈzków czy znajomoĂci przynajmniej przez kilka
pierwszych miesiÚcy. Musisz dobrnÈÊ do etapu, na którym juĝ nie
musisz — lub nie chcesz — rozmawiaÊ o tym, kto CiÚ skrzywdziï.
Kiedy faktycznie potrzebujesz pomocy, szukaj zawodowych tera-
peutów czy profesjonalnych grup wsparcia. Ludzie ci wiedzÈ, przez
co przeszedïeĂ, i odkryjesz, ĝe wszyscy oni sÈ chÚtni do pomocy —
bez zobowiÈzañ.
W peïni rozumiem chÚÊ wyjĂcia z domu i poznania nowych
ludzi. Chcesz odbudowaÊ swoje ĝycie. Chcesz otoczyÊ siÚ luděmi
dobrymi, prawdziwymi przyjacióïmi.
I tak siÚ stanie.
Ale prawdziwi przyjaciele nie bÚdÈ zachowywaÊ siÚ jak Twoi
terapeuci i z pewnoĂciÈ nie bÚdÈ w nieskoñczonoĂÊ podkreĂlaÊ swo-
jego wspóïczucia dla Ciebie. Nie, to ich czyny bÚdÈ przemawiaÊ, nie
sïowa.
Budowanie zdrowszych relacji wymaga czasu. Wymaga prze-
ïamania starych nawyków, stworzenia nowych, rozwiniÚcia in-
tuicji i w koñcu zrozumienia, czego tak naprawdÚ oczekujesz od
Ăwiata.
Wypatruj wiÚc sÚpów. W Ăwiecie pisarskim istnieje uniwersalna
zasada: „Pokaĝ — nie opowiadaj”1. Odnosi siÚ ona równieĝ do ludzi.
JeĂli spotkasz kogoĂ, kto ciÈgle mówi, kim jest, jak bardzo chce Ci
pomóc, jak pomoĝe Ci poradziÊ sobie z problemami, wtedy zrób
krok do tyïu i popatrz na prawdziwe zachowanie tej osoby. Mani-
pulatorzy zawsze „opowiadajÈ”, poniewaĝ nie majÈ nic dobrego do
1
Show — don’t tell — zasada w pisarstwie, która sugeruje, aby zamiast
dostarczaÊ czytelnikowi konkretnych informacji, pozwoliÊ mu wyciÈgaÊ
wïasne wnioski dziÚki opisom. Przykïadowo, zamiast konkretnie nazwaÊ
stan emocjonalny postaci, moĝna opisaÊ jej sposób dziaïania i pozwoliÊ
czytelnikowi na wyciÈgniÚcie wïasnych wniosków — przyp. tïum.

1
pokazania swoimi czynami. Ich nieodpowiednie i faïszywe dziaïania

tak naprawdÚ nigdy nie zgadzajÈ siÚ ze sïownymi obietnicami, co
wywoïuje dysonans poznawczy u osób, które takim sÚpom zaufaïy.
Wiedz, ĝe szczere, uczciwe osoby nie próbujÈ Ci mówiÊ, kim sÈ
i co mogÈ dla Ciebie zrobiÊ. Po prostu pokaĝÈ to swoimi czynami
peïnymi miïoĂci i dobroci. Nie musisz takich ludzi kwestionowaÊ,
poniewaĝ ich intencje sÈ szczere. SÚpy zaĂ dziaïajÈ egoistycznie;
pragnÈ adoracji i wychwalania. W czasie sprzeczki „opowiadacz”
najczÚĂciej bÚdzie Ci przypominaï, jak dobrze CiÚ traktowaï, nawet
kiedy CiÚ bezwstydnie skrzywdzi. „PokazujÈcy” po prostu podzieli
siÚ swoim punktem widzenia, nie próbujÈc przekrÚciÊ rozmowy na
swojÈ korzyĂÊ. Unikaj tych, którzy opowiadajÈ, jacy to sÈ dobrzy,
hojni, rozwiniÚci, szczerzy i waĝni. Zamiast tego szukaj osób cichych,
które udowadniajÈ te cechy kaĝdego dnia swoimi czynami.
Staïa
DowiedziaïeĂ siÚ czegoĂ o psychopatach. PoznaïeĂ sygnaïy ostrze-
gawcze. Teraz pytanie brzmi: czy jesteĂ w zwiÈzku z psychopatÈ?
Cóĝ, pomijajÈc róĝne postÚpy w nauce, tak naprawdÚ nie moĝesz
z caïÈ pewnoĂciÈ stwierdziÊ, czy ktoĂ ma sumienie. MówiÈc szcze-
rze, myĂlÚ, ĝe nie ma sposobu, który pozwoliïby Ci ze stuprocen-
towÈ pewnoĂciÈ orzec, czy dana osoba jest psychopatÈ.
Na szczÚĂcie istnieje inny sposób, aby siÚ zabezpieczyÊ. Potrzebny
jest tu wglÈd w samego siebie. Sposób ten zadziaïa u kaĝdego, wszÚ-
dzie i w kaĝdej chwili. To pytanie z odpowiedziami — duĝÈ liczbÈ
odpowiedzi.
„Jak siÚ dziĂ czujesz?”.
Pytam powaĝnie. Poniewaĝ zazwyczaj wiÚkszoĂÊ osób moĝe
odpowiedzieÊ od niechcenia zwykïe „w porzÈdku”, a potem opowie-
dzieÊ o swoim weekendzie, awansie w pracy czy ulubionym serialu.

1
Ale co z TobÈ? Moĝe odczuwasz pustkÚ? Czujesz siÚ zïamany?

Pozbawiony nadziei? Moĝe obudziïeĂ siÚ z tym nieustÚpujÈcym
bólem w sercu, poĝerajÈcym TwÈ duszÚ niczym nowotwór? Caïymi
dniami próbujesz uwolniÊ siÚ od bolesnych tematów — tylko po to,
aby ciÈgle do nich powracaÊ. Wspomnienia, które niegdyĂ przyno-
siïy Ci radoĂÊ, teraz sprawiajÈ Ci ból. KrÈĝysz gdzieĂ miÚdzy wĂcie-
kïoĂciÈ i depresjÈ, poniewaĝ nie potrafisz okreĂliÊ, które z tych uczuÊ
mniej boli.
Oto prawdziwe odpowiedzi.
Kiedy czujesz siÚ tak po zwiÈzku, to czy naprawdÚ ma jakiekol-
wiek znaczenie, czy Twój partner byï psychopatÈ, socjopatÈ, nar-
cyzem, czy po prostu draniem? Przyklejenie etykiety nie wpïywa
na to, co odczuwasz. Twoje uczucia sÈ okreĂlone. BÚdÈ trwaÊ, bez
wzglÚdu na to, jakiego sïowa uĝyjesz.
A oto, czego dowiadujesz siÚ z tych odczuÊ: ktoĂ wykorzeniï
Twoje ĝycie, wprowadzajÈc do niego nowy rodzaj niepokoju, którego
wczeĂniej nie odczuwaïeĂ. KtoĂ pokazaï Ci nowy zakres okropnych
emocji, które sprawiajÈ, ĝe trudno jest przetrwaÊ dzieñ. W czasie
trwania zwiÈzku mogïeĂ caïy czas odczuwaÊ napiÚcie czy wytrÈ-
cenie z równowagi, zamartwiaïeĂ siÚ, ĝe dowolna pomyïka moĝe
zaprzepaĂciÊ relacjÚ. W desperacji porównywaïeĂ siÚ do innych ludzi,
próbujÈc odzyskaÊ naleĝne sobie miejsce u boku partnera.
Pytam ponownie: czy to, czy Twój partner z definicji jest psy-
chopatÈ, ma znaczenie?
Masz juĝ wszystko, co powinieneĂ wiedzieÊ — oferujÈ Ci to
Twoje wïasne uczucia. CzuïeĂ siÚ przy nim okropnie, prawda? Dla-
czego wiÚc w czasie trwania zwiÈzku nie wystarczyïo to, aby utwier-
dziÊ CiÚ w przekonaniu, ĝe nie ma dla niego miejsca w Twoim ĝyciu?
Poniewaĝ otoczono CiÚ troskÈ, byïeĂ idealizowany. Zastawiono
na Ciebie puïapkÚ, abyĂ wpadï w sidïa miïoĂci — najsilniejszej z ludz-
kich wiÚzi — dziÚki czemu ïatwiej daïo siÚ manipulowaÊ Twoimi
uczuciami.

1
Osoby toksyczne warunkujÈ nas, abyĂmy ignorowali swojÈ intu-

icjÚ, a my musimy na nowo nauczyÊ siÚ jej ufaÊ. Zamiast osÈdzaÊ
na zewnÈtrz, musisz postrzegaÊ wewnÚtrznie. Kiedy zaczniesz sku-
piaÊ uwagÚ na wïasnych uczuciach, to w tym miejscu zacznie siÚ
proces terapeutyczny. A jeĂli jesteĂmy podobni, to oboje zgodzimy
siÚ co do prostej prawdy: dobrzy ludzie sprawiajÈ, ĝe czujesz siÚ
dobrze, a przez zïych czujesz siÚ ěle.
Od tego miejsca wszystko nabiera sensu.
Nie sïuchaj ludzi, którzy mówiÈ, ĝe Twoje uczucia powinny byÊ
caïkowicie niezaleĝne od otaczajÈcego CiÚ Ăwiata. JeĂli masz otwarte
serce, to coĂ takiego jest niemoĝliwe. Jako istoty ludzkie mamy nie-
samowity dar — zdolnoĂÊ do sprawiania, ĝe druga osoba czuje siÚ
wspaniale. Sïowem, gestem czy uĂmiechem. To wïaĂnie czyni Ăwiat
piÚknym. Niektórzy ludzie nazwaliby to miïoĂciÈ.
Ale Ty spotkaïeĂ kogoĂ, kto CiÚ skrzywdziï, kto manipulowaï tym
darem, aby sprawiÊ ból. A teraz chcesz wiedzieÊ, jak unikaÊ takich
ludzi, aby coĂ takiego drugi raz siÚ nie przytrafiïo. Martwisz siÚ, ĝe
staïeĂ siÚ hiperczujny — nieufny wobec wszystkich i wszystkiego,
co CiÚ otacza. Czujesz, ĝe potrzebujesz czegoĂ wiÚcej. CzegoĂ wiÚ-
cej niĝ tylko intuicja.
To w tym miejscu chciaïbym Ci przedstawiÊ koncepcjÚ Staïej.
Twoja Staïa bÚdzie CiÚ koiÊ i chroniÊ przez caïÈ tÚ ksiÈĝkÚ, a potem
przez resztÚ Twojego ĝycia.
PomyĂl o kimĂ, kogo kochasz. O kimĂ, kto CiÚ ciÈgle inspiruje
i nigdy CiÚ nie zawodzi. To moĝe byÊ ktokolwiek — mama, bliski
przyjaciel, Twój kot, zmarïy bliski. NaprawdÚ, ktokolwiek. Moĝesz
uwaĝaÊ, ĝe nie masz w swoim ĝyciu Staïej. Ale nie, masz; moĝesz
jÈ nawet wymyĂliÊ. Wyobraě sobie wyĝszÈ siïÚ w swym umyĂle —
która koi Twoje serce, oferuje spokój. Jest kolorowa, peïna blasku
i ĝycia. UcieleĂniajÈca wszystko to, co cenisz najbardziej: empa-
tiÚ, wspóïczucie, dobroÊ. Cudowny duch, który zawsze CiÚ obroni.
I gotowe, masz swojÈ StaïÈ.

1
Teraz, kiedy masz juĝ swojÈ StaïÈ (namacalnÈ albo wyobraĝonÈ),

ja mam kilka pytañ. Czy Twoja Staïa sprawia, ĝe czujesz siÚ nie-
pewnie? LÚkliwie? ZazdroĂnie? Czy ĝoïÈdek podchodzi Ci do gar-
dïa, kiedy Staïa do Ciebie mówi? Kiedy nie znajduje siÚ w pobliĝu,
czy caïymi dniami analizujesz jej zachowanie i bronisz siÚ w hipote-
tycznej kïótni?
No jasne, ĝe nie.
Dlaczego nie? Dlaczego jedna lekcewaĝÈca osoba potrafi spra-
wiÊ, ĝe zwÈtpisz w caïe dobro w swoim ĝyciu? Jaka jest róĝnica
miÚdzy StaïÈ a luděmi, którzy sprawili, ĝe poczuïeĂ siÚ jak ĂmieÊ?
JeĂli nie potrafisz jeszcze odpowiedzieÊ na te pytania, to wiedz,
ĝe nie jesteĂ jedyny. I to wïaĂnie jest piÚkne. Nie musisz rozumieÊ,
dlaczego nie lubisz przebywaÊ w towarzystwie tej osoby. Masz swojÈ
StaïÈ i to wszystko, co musisz na razie wiedzieÊ. Szacunek do
samego siebie przyjdzie póěniej.
Twoja Staïa to osobisty sposób na przypominanie sobie, ĝe nie
oszalaïeĂ, nawet jeĂli czujesz siÚ, jakby caïy Ăwiat byï przeciwko
Tobie. Z czasem zaczniesz odfiltrowywaÊ ludzi, którzy sprawiajÈ,
ĝe czujesz siÚ ěle. UĂwiadomisz sobie, ĝe nie musisz trwaÊ przy
negatywnoĂci, kiedy masz swojÈ StaïÈ, która wyzwala u Ciebie
wszystko, co w Tobie najlepsze.
Kiedy poczujesz siÚ pewniej z tÈ koncepcjÈ, bÚdziesz gotów
zadaÊ najwaĝniejsze pytanie ze wszystkich: czy nie powinienem
odczuwaÊ tego samego komfortu wobec kaĝdej osoby w moim ĝyciu?
OczywiĂcie, ĝe tak! Zacznijmy wiÚc.

1
sztuczna druga poïówka
Prawdopodobnie najbardziej podstÚpne ze wszystkich drañstw psy-

chopaty: jego schemat i cykl relacji, w ramach którego z radoĂciÈ
i systematycznie wyniszcza toĝsamoĂÊ niczego niespodziewajÈcej
siÚ ofiary. Chïodny i wykalkulowany emocjonalny gwaït.

1

1
Spersonalizowane szkolenie
Psychopata dosïownie szkoli CiÚ do zostania idealnym partnerem.

W ciÈgu zaledwie tygodni potrafi przejÈÊ kontrolÚ nad caïym Twoim
ĝyciem, z przyjemnoĂciÈ pochïaniajÈc Twoje ciaïo i umysï. Ostatecz-
nie masz zostaÊ jego nowym ěródïem nieskoñczonej adoracji — lecz
najpierw musisz siÚ zakochaÊ. Wtedy Twoje serce bÚdzie otwarte,
gotowe przyjÈÊ kaĝdÈ sugestiÚ. Na proces ten skïadajÈ siÚ trzy gïówne
elementy: idealizacja, poĂrednia perswazja oraz badanie gruntu.
Idealizacja
Etap idealizacji w zwiÈzku z psychopatÈ bÚdzie czymĂ, czego nigdy
jeszcze nie doĂwiadczyïeĂ. Zwali CiÚ z nóg, pochïonie CiÚ namiÚtna
fantazja o kimĂ, kto zachwyca CiÚ pod kaĝdym wzglÚdem: emo-
cjonalnym, duchowym i seksualnym. Psychopata bÚdzie pierwszÈ
osobÈ, o której pomyĂlisz, budzÈc siÚ rano, wyczekujÈc tej pierwszej,
zabawnej i radosnej wiadomoĂci w telefonie, którÈ zaczniesz dzieñ.
Szybko zaczniesz planowaÊ wspólnÈ przyszïoĂÊ, zapominajÈc

1
o nudnej codziennoĂci. Ta przecieĝ nie ma juĝ znaczenia. PoznaïeĂ

kogoĂ, z kim chcesz spÚdziÊ resztÚ ĝycia.
I kiedy Twoje serce szaleje, myĂli psychopaty wyglÈdajÈ zupeïnie
inaczej: „¥wietnie, dziaïa”.
Psychopata nigdy tak naprawdÚ nie odczuwa tego, co pokazuje
na zewnÈtrz. Obserwuje CiÚ, odzwierciedla kaĝdÈ TwojÈ emocjÚ jak
lustro i udaje, ĝe sam daï siÚ porwaÊ miïoĂci.
Poniewaĝ im bardziej dasz siÚ ponieĂÊ, tym niĝej upadniesz.
Idealizacja jest pierwszym krokiem w procesie spersonalizowa-
nego szkolenia. Proces ten, znany równieĝ jako bombardowanie
miïoĂciÈ, szybko sprawia, ĝe opuszczasz gardÚ, otwierasz serce
i uzaleĝniasz siÚ od przyjemnoĂci, jakÈ odczuwasz w towarzystwie
psychopaty, co jest normalnym procesem biochemicznym zachodzÈ-
cym w organizmie. Duĝa iloĂÊ pochlebstw i komplementów oddzia-
ïujÈcych na TwojÈ próĝnoĂÊ i ĝyciowe obawy — rzeczy, których
posiadania nie byïeĂ nawet Ăwiadom.
Psychopata bÚdzie na okrÈgïo oferowaï Ci komplementy
i uwagÚ — przez telefon, Facebooka czy skrzynkÚ e-mail. W ciÈgu
kilku tygodni bÚdziecie mieli swoje wewnÚtrzne ĝarty, pieszczo-
tliwe okreĂlenia i urocze piosenki. PatrzÈc wstecz, zobaczysz, jak
szalone byïo to wszystko. Ale kiedy trwasz w tej fazie, nie potra-
fisz nawet wyobraziÊ sobie ĝycia bez nowego partnera.
W jaki sposób psychopata to robi?
PomijajÈc wiersze i prezenty, uĝywa sporego zasobu technik
manipulacyjnych, aby wypraÊ Ci mózg i zdobyÊ CiÚ dla siebie.
W procesie idealizacji wykorzysta przede wszystkim szeĂÊ gïównych
elementów.
1. Mamy ze sobÈ tyle wspólnego
W ten sam sposób postrzegamy Ăwiat. Mamy to samo poczucie humoru. Oboje
jesteĂmy empatyczni, pomagamy przyjacioïom i rodzinie. JesteĂmy dla siebie
stworzeni.

1
Psychopata regularnie podkreĂla te kwestie, czÚsto posuwajÈc siÚ

nawet do stwierdzenia: „JesteĂmy praktycznie tÈ samÈ osobÈ”. Na
etapie przygotowania obserwuje i kopiuje. Kradnie cechy swoich
ofiar i niemal wydaje siÚ stawaÊ „lepszÈ” wersjÈ osobowoĂci swojego
celu — odzwierciedlajÈc wszystkie pozytywne cechy, a pomijajÈc
negatywne. Ale to wszystko teatrzyk. Te wzmocnione, odzwiercie-
dlone cechy to zaledwie zewnÚtrzny kamuflaĝ. Psychopata wcale
nie odczuwa ani nie rozumie tego, co próbuje kopiowaÊ. Potrafi
zaoferowaÊ powierzchownÈ i pochlebiajÈcÈ wersjÚ osobowoĂci swo-
jej ofiary, ale nic poza tym. Kamuflaĝ ten pozbawiony jest gïÚbi,
wspóïczucia i empatii, cech ludzkich. Jak wszystko, co psychopata
potrafi zaoferowaÊ, takĝe jego skopiowana osobowoĂÊ jest pusta.
Psychopata poĂwiÚca wiÚkszoĂÊ etapu idealizacji na sïuchanie
Ciebie i podekscytowane potwierdzanie, ĝe sam czuje dokïadnie to
samo, co Ty. W koñcu zaczynasz myĂleÊ, ĝe jest on jedynÈ spo-
tkanÈ w Twoim ĝyciu osobÈ, która bÚdzie tak podobna do Ciebie.
I masz racjÚ. To dlatego, ĝe praktycznie niemoĝliwe (i przeraĝajÈce)
jest spotkanie w normalny sposób osoby, która bÚdzie identyczna
jak Ty.
Normalni ludzie sÈ zróĝnicowani. To sprawia, ĝe ĝycie jest inte-
resujÈce. Ale psychopaci mogÈ pominÈÊ tÚ kwestiÚ, poniewaĝ nie
majÈ toĝsamoĂci. Nie majÈ poczucia wïasnego „ja”. Nie majÈ
doĂwiadczeñ ĝyciowych, które ksztaïtujÈ ich potrzeby, lÚki i fanta-
zje. Zamiast tego psychopata kradnie TwojÈ toĝsamoĂÊ. Niczym
kameleon idealnie podrobi kaĝdy aspekt Twojej osobowoĂci.
2. Mamy te same marzenia i oczekiwania
Psychopata pochïonie Twoje teraěniejsze ĝycie, ale równieĝ TwojÈ

przyszïoĂÊ. Aby podnieĂÊ stawkÚ w zwiÈzku, zïoĝy dïugotermi-
nowe obietnice. Ma to na celu zapewnienie CiÚ, ĝe powaĝnie myĂli
o zwiÈzku. W koñcu kto by chciaï tkwiÊ w relacji, która nie ma
przyszïoĂci?

1
Psychopata robi krok dalej, szybko poruszajÈc waĝne tematy,

takie jak maïĝeñstwo i zamieszkanie ze sobÈ. W zdrowym zwiÈzku
takie decyzje podejmowane sÈ dopiero po upïywie lat. Ale przecieĝ
nie potrzebujesz lat, skoro juĝ wiesz, ĝe spÚdzisz z nowym part-
nerem resztÚ ĝycia. JeĂli zawsze marzyïeĂ o rodzinie i dzieciach,
nowy partner idealnie siÚ do tego nadaje. JeĂli chcesz otworzyÊ wïa-
snÈ firmÚ, masz juĝ idealne wsparcie. JeĂli tkwisz w nieszczÚĂliwym
maïĝeñstwie, Twój psychopata bÚdzie miaï juĝ plan, jak CiÚ z niego
wydostaÊ (na poczÈtku moĝesz nie widzieÊ faktu, ĝe wszystkie te
plany wymagajÈ poĂwiÚceñ od Ciebie, ale nie od niego).
3. Mamy te same obawy
Psychopata nigdy nie nazwie na gïos Twoich czuïych punktów, ale

z ïatwoĂciÈ je wywÚszy. NastÚpnie zacznie je odzwierciedlaÊ i kopio-
waÊ, aby wywoïaÊ w Tobie wspóïczucie — tak abyĂ spróbowaï
naprawiÊ jego problemy z tÈ samÈ troskÈ, z jakÈ chciaïbyĂ, aby
ktoĂ pomógï Tobie.
JesteĂ osobÈ empatycznÈ, wiÚc to dla Ciebie naturalne, by Ăpie-
szyÊ z pomocÈ osobom zranionym lub podatnym na zranienie. Ta
potrzeba oferowania komuĂ wsparcia wzmacnia siÚ dodatkowo wtedy,
kiedy w obawach drugiej osoby dostrzegasz odzwierciedlenie wïa-
snych lÚków. Widzisz, jak ktoĂ czuje siÚ gorszy, i wierzysz, ĝe wiesz,
jak mu pomóc.
Psychopata wydaje siÚ szczerze doceniaÊ Twoje wysiïki. Porów-
nuje CiÚ do swoich byïych, idealizujÈc CiÚ ponad wszystkich innych.
Chwali TwojÈ opiekuñczÈ naturÚ, co sprawia, ĝe chcesz dla niego
robiÊ jeszcze wiÚcej. Czujesz, ĝe wszystkie Twoje wysiïki sÈ doce-
niane i chcesz robiÊ jeszcze wiÚcej, aby udowodniÊ, ĝe naprawdÚ
Ci zaleĝy. Rozpoznajesz jego obawy i postrzegasz go jako osobÚ
szczerÈ, otwartÈ, podatnÈ na zranienie, zachÚcajÈcÈ do pomocy —

1
jako kogoĂ, komu naprawdÚ chcesz pomóc. Ale psychopata postrzega

ludzkie obawy w zupeïnie inny sposób — jako narzÚdzie sïuĝÈce
do manipulacji i kontroli.
4. JesteĂ piÚkny
Psychopata ma obsesjÚ na punkcie Twojego wyglÈdu. Nigdy nie spo-

tkasz czïowieka, który tak czÚsto komentowaïby Twój ubiór, fry-
zurÚ, skórÚ, Twoje zdjÚcia czy jakÈkolwiek innÈ powierzchownÈ
cechÚ, która wpadnie mu w oko danego dnia. Na poczÈtku uwagi
te wydajÈ siÚ komplementami. Psychopata jest zachwycony Twoim
piÚknem — uwaĝa, ĝe nie jest godny bycia Twoim partnerem.
Mówi, jak to przechadza siÚ po parku i nie potrafi nigdzie znaleěÊ
nikogo równie atrakcyjnego jak Ty (choÊ nie bardzo rozumiem, jak
to ma siÚ do komplementów).
Podobnie jak w przypadku obaw, zaczynasz odwzajemniaÊ te
pochlebstwa. Pragniesz, aby nowy partner czuï siÚ równy Tobie —
aby zrozumiaï, jak atrakcyjny jest w Twoich oczach. I tego wïa-
Ănie psychopata oczekuje. ZalewajÈc CiÚ komplementami, wie, ĝe
wkrótce moĝe oczekiwaÊ odwzajemnienia. NiegodnoĂÊ nagle znika,
a psychopata zaczyna swobodnie dzieliÊ siÚ z TobÈ swoimi zdjÚ-
ciami. Twój zwiÈzek zmienia siÚ w niekoñczÈcy siÚ ïañcuch wzajem-
nych pochwaï i adoracji.
Zaczynasz opieraÊ swoje poczucie wïasnej godnoĂci na jego sïo-
wach, poniewaĝ sÈ tak pozytywne. WrÚcz czujesz, jak promienie-
jesz. Twoje ciaïo przechodzi przemianÚ, w miarÚ jak Twoja pew-
noĂÊ siebie wzmacnia siÚ z kaĝdym jego sïowem. PoĂwiÚcasz coraz
wiÚcej i wiÚcej czasu na polepszanie swojego wyglÈdu, aby Twój
partner wciÈĝ byï zafascynowany.

1
5. Nigdy wczeĂniej czegoĂ takiego nie czuïem
W tym momencie zaczyna siÚ porównywanie. Psychopata bardzo

CiÚ szanuje w porównaniu do swoich wczeĂniejszych partnerów.
Tïumaczy — ze szczegóïami — kaĝdy najdrobniejszy powód, dla
którego jesteĂ lepszy od jego byïych. Do tego nie pamiÚta, kiedy
ostatni raz czuï siÚ taki szczÚĂliwy.
Na okrÈgïo sïyszysz deklaracje takie jak: „Nie mogÚ uwierzyÊ,
jakim szczÚĂciarzem jestem”. Tego typu stwierdzenia oddziaïujÈ na
TwojÈ wewnÚtrznÈ potrzebÚ uszczÚĂliwiania innych. MajÈ na celu
przekonanie CiÚ, ĝe dostarczasz partnerowi tego specjalnego rodzaju
radoĂci, czegoĂ, czego nie otrzyma od nikogo innego. Staje siÚ to
dla Ciebie powodem do dumy — ta ĂwiadomoĂÊ, ĝe jesteĂ jedyny,
pomimo caïego grona pozostaïych adoratorów.
Psychopata bÚdzie okreĂlaï CiÚ jako „ideaï” czy osobÚ „bez
skazy”, co póěniej staje siÚ przytïaczajÈcym ěródïem dysonansu
poznawczego, kiedy te pozytywne sïowa niechybnie zmieniajÈ siÚ
w „szaleñca” i „zazdroĂnika”. Kiedy przepracowujesz te wspom-
nienia, pamiÚtaj, ĝe komplementy psychopaty zawsze byïy puste
i miaïy na celu manipulowanie TobÈ. Psychopaci stosujÈ tÚ taktykÚ
wobec kaĝdego. Dla kaĝdego celu faza idealizacji bÚdzie odmienna.
Ale jedna rzecz pozostaje taka sama w kaĝdym zwiÈzku: psycho-
pata naprawdÚ „nigdy czegoĂ takiego nie czuï” w swoim ĝyciu. Tak
naprawdÚ bowiem nie odczuwa miïoĂci ani szczÚĂcia tak, jak to
deklaruje. Oscyluje pomiÚdzy zadowoleniem, zazdroĂciÈ i znudze-
niem. To wszystko.
6. JesteĂ mojÈ pokrewnÈ duszÈ
Psychopata uwielbia koncepcjÚ pokrewieñstwa dusz, sugeruje ona

bowiem coĂ wiÚcej w miïoĂci, na przykïad istnienie jakiejĂ siïy
wyĝszej czy przeznaczenia. Sprawia, ĝe psychopata pochïania caïÈ

1
TwojÈ istotÚ — umysï i ciaïo. Tworzy psychicznÈ wiÚě istniejÈcÈ

dïugo po rozpadniÚciu siÚ zwiÈzku.
ByÊ moĝe w kaĝdym z nas istnieje ta maïa czÈstka, tÚskniÈca za
pokrewnÈ duszÈ — ideaïem, który dopeïni nasze ĝycie, kimĂ, z kim
moĝemy podzieliÊ siÚ wszystkim, kochankiem i najlepszym przy-
jacielem.
Nie ma w tym nic zïego — trzeba to bardzo mocno podkreĂliÊ.
Psychopata bÚdzie manipulowaï Twoimi marzeniami i fantazjami,
ale to nie sprawi, ĝe tracÈ one na znaczeniu czy ĝe stajÈ siÚ sïaboĂciÈ.
Kiedy psychopata porzuca swoje ofiary, wiele z nich odrzuca
wszystko ze swojego wczeĂniejszego ĝycia, podnoszÈc permanentnÈ
gardÚ, aby chroniÊ siÚ przed dalszymi naduĝyciami. ProszÚ, nie
rób tego.
JeĂli wierzysz w pokrewieñstwo dusz, znajdziesz je. Spotkasz
kobietÚ lub mÚĝczyznÚ przepeïnionych wspóïczuciem i dobrociÈ.
Nie bÚdziesz kwestionowaÊ ich intencji. Wasza miïoĂÊ rozkwitnie
sama z siebie, bez koniecznoĂci wykorzystywania sztucznych zabie-
gów. Ale psychopata nie byï TwojÈ pokrewnÈ duszÈ i nigdy niÈ nie
bÚdzie. Aby bowiem byÊ pokrewnÈ duszÈ, trzeba — co oczywiste —
mieÊ duszÚ.
Po zapoznaniu siÚ z powyĝszÈ listÈ moĝesz byÊ na siebie zïy
za wpadniÚcie w tÚ puïapkÚ. „Jak mogïem byÊ taki gïupi?”. Ale
proszÚ CiÚ, nie drÚcz siÚ. Nie staïeĂ siÚ celem, bo byïeĂ gïupi. WrÚcz
przeciwnie — zostaïeĂ obrany za cel z uwagi na swoje dobre cechy.
Idealny cel dla psychopaty to osoba idealistyczna, wyrozumiaïa,
hojna i romantyczna. WiÚkszoĂÊ celów bardzo ostroĝnie dobiera
partnerów, czÚsto odczuwajÈc samotnoĂÊ i frustracjÚ w zwiÈzku
z opcjami randkowymi. Kiedy wiÚc psychopata pojawia siÚ w Twoim
ĝyciu, odzwierciedlajÈc wszystkie Twoje fantazje, inwestujesz w zwiÈ-
zek caïÈ duszÚ i caïe serce. Inwestujesz wszystko, co siÚ da — emo-
cjonalnie, duchowo i fizycznie. Szybko otwierasz siÚ na psychopatÚ
i czujesz siÚ z tym dobrze, poniewaĝ nowy partner sztucznie

1
ksztaïtuje u Ciebie przekonanie, ĝe jesteĂ tym „jedynym”. To zaĂ

tworzy natychmiastowÈ wiÚě opartÈ na zaufaniu i podobieñstwie.
Lecz kiedy psychopata zacznie etap dewaluacji, bÚdziesz próbo-
waï wziÈÊ na siebie caïÈ winÚ w zwiÈzku, aby przywróciÊ idealne
wspomnienia o osobie, którÈ kiedyĂ uwaĝaïeĂ za pokrewnÈ duszÚ.
To dlatego ĂwiadomoĂÊ istnienia zjawiska psychopatii jest taka
waĝna. Nie majÈc wszystkich elementów ukïadanki, ïatwo jest zaïo-
ĝyÊ, ĝe Twoja „pokrewna dusza” w pewnym momencie byïa realna
i dziÚki miïoĂci i trosce moĝe jeszcze wróciÊ. Ale kiedy juĝ zrozu-
miesz naturÚ psychopatii, uĂwiadomisz sobie, ĝe ta pokrewna dusza
nigdy nie istniaïa. Byïa tylko lustrem, kopiÈ tego, czego oczekiwaïeĂ
u drugiej poïówki. Kiedy psychopata zostaje pozbawiony elementu
zaskoczenia, liczba jego potencjalnych ofiar znacznie siÚ kurczy.
PoĂrednia perswazja
Kiedy zostaniesz juĝ wyidealizowany, psychopata jest gotowy do
warunkowania Twojego zachowania. UĝywajÈc poĂredniej perswazji,
potrafi przekazywaÊ subtelne sugestie, które ostatecznie zostanÈ
zaakceptowane przez jego ofiary. Z ïatwoĂciÈ utrzymuje wokóï sie-
bie iluzorycznÈ aurÚ niewinnoĂci, poniewaĝ wiÚkszoĂÊ ludzi nie wie-
rzy, ĝe „mógïby sprawiÊ, ĝe tak siÚ wïaĂnie czujÚ”.
JednÈ z metod stosowanych przez psychopatÚ jest sposób, w jaki
prawi komplementy. BÚdzie obraĝaï swoich byïych partnerów, co
wydaje siÚ schlebianiem nowemu partnerowi, ale tak naprawdÚ psy-
chopata manipuluje swoim celem. Przykïadowo, mówiÈc: „Moja
byïa zawsze tak robiïa, ale Ty tak nie robisz”, tak naprawdÚ dyktuje
Ci, jak masz siÚ zachowywaÊ. To nie jest komplement — to ostrze-
ĝenie, ĝe jeĂli powtórzysz któreĂ z bïÚdnych zachowañ poprzed-
ników, to równieĝ zostaniesz odrzucony. Bardzo moĝliwe, ĝe byli
psychopaty w ogóle nie popeïniali tych bïÚdów, a psychopata je

1
wymyĂla, aby w poĂredni sposób poinstruowaÊ CiÚ, ĝe oczekuje od

Ciebie konkretnego zachowania. Oto kilka najczÚĂciej spotykanych
przykïadów:
x „Mój byïy i ja zawsze siÚ kïóciliĂmy, ale Ty i ja siÚ nie

sprzeczamy”.
x „Moja byïa zawsze chciaïa rozmawiaÊ przez telefon. Ty na

szczÚĂcie tego nie wymagasz”.
x „Mój byïy zawsze mnie mÚczyï o znalezienie pracy. Ale Ty

jesteĂ bardziej wyrozumiaïy”.
Pozwól, ĝe powtórzÚ: to nie sÈ komplementy. To oczekiwania.

Psychopata spisaï sobie listÚ cech i emocji, które go draĝniÈ, a teraz
zasiewa w Twoim umyĂle pewne idee: nie rób tych rzeczy, bo
inaczej…
Od tego momentu kiedy bÚdziecie siÚ kïóciÊ, bÚdziesz próbo-
waï skoñczyÊ kïótniÚ tak szybko i delikatnie, jak to moĝliwe, ĝeby
nie byÊ taki, jak jego byli. Kiedy on nie bÚdzie siÚ odzywaï przez
trzy dni, to nie zadzwonisz, ĝeby nie byÊ taki, jak jego byli. Kiedy
Twój psychopata siedzi na tyïku przez póï roku bez pracy, nic nie
powiesz, bo przecieĝ nie chcesz byÊ taki, jak jego byli.
Jakiekolwiek odchylenie od jego planu sprawi, ĝe psychopata
potraktuje CiÚ milczeniem albo ostrym komentarzem na temat
zmiany w Twoim zachowaniu — drobne przypomnienie, ĝe ideali-
zacja moĝe skoñczyÊ siÚ w kaĝdej chwili.
Dlatego wïaĂnie wiÚkszoĂÊ osób odczuwa takÈ zïoĂÊ, kiedy tok-
syczny zwiÈzek dobiegï koñca. OdrzucaïeĂ swojÈ wïasnÈ intuicjÚ
i potrzeby, aby pozostaÊ „miïym”. MyĂlaïeĂ, ĝe traktujesz partnera
w jakiĂ specjalny sposób, w jaki nikt inny by go nie traktowaï.
A wtedy nagle psychopata uciekï do tych samych ludzi, których
wczeĂniej przy Tobie krytykowaï. W tym samym czasie tïumiïeĂ
w sobie potrzebÚ wykrzyczenia mu, ĝeby znalazï pracÚ, dzwoniï czÚ-
Ăciej albo po prostu byï lepszym partnerem. Wszystko to odrzuciïeĂ,

1
poniewaĝ myĂlaïeĂ, ĝe jedynym sposobem na zostanie razem jest

bycie miïym.
PamiÚtaj, ĝe normalni, empatyczni ludzie nie dokonujÈ porów-
nañ osób, które kochajÈ. I z pewnoĂciÈ nie prowadzÈ publicznego
rankingu swoich partnerów. Kiedy kochasz prawdziwie, nie musisz
przekonywaÊ samego siebie oraz innych, ĝe Twój aktualny zwiÈzek
jest lepszy od wszystkich wczeĂniejszych. A kiedy miïoĂÊ zgaĂnie,
nie musisz przekonywaÊ siebie czy innych, ĝe zwiÈzek ten byï gor-
szy od poprzednich.
Ale to wïaĂnie robiÈ psychopaci. Za kaĝdym razem. Poniewaĝ to
taktyczna zagrywka, sposób wpïywania na Twoje zachowanie.
Brak wsparcia
Psychopata oferuje Ci pïytkie komplementy i pochlebstwa tylko po to,
aby zdobyÊ Twoje zaufanie. Kiedy naprawdÚ potrzebujesz wsparcia
emocjonalnego, najpewniej zaoferuje Ci tylko pustÈ odpowiedě albo po
prostu CiÚ zignoruje. Z czasem warunkuje CiÚ to do niezawracania mu
gïowy swoimi uczuciami, nawet wtedy, kiedy naprawdÚ potrzebujesz
partnera, zwïaszcza w chwilach bolesnej straty czy choroby. Zaczniesz
zauwaĝaÊ, ĝe nigdy nie wolno Ci wyraĝaÊ niczego innego, jak tylko
pochlebstwa wobec toksycznego partnera. A nawet wtedy ten szybko
siÚ znudzi i poszuka sobie nowego celu. Nie potrafiÈc wyraziÊ empa-
tycznej reakcji na ból czy cierpienie, psychopata nie umie okazaÊ wspóï-
czucia w trudnych chwilach. Dlatego wïaĂnie jego „wsparcie” zawsze
wydaje siÚ puste i co najwyĝej wymuszone.
„Szaleni” eks
Psychopata duĝo mówi o swoich byïych — wiÚcej, niĝ jakikol-
wiek zdrowy czïowiek powinien rozmawiaÊ z nowym partnerem.
Najpierw sprawia, ĝe czujesz siÚ tym jedynym, a potem szybko

1
przechodzi do wywoïywania u Ciebie litoĂci, dzielÈc siÚ opowie-

Ăciami o swoich okropnych byïych partnerach, tak bardzo zazdro-
snych o Wasz nowy, namiÚtny zwiÈzek. Poniewaĝ historie te sÈ caï-
kowicie zmyĂlone, zmieniajÈ siÚ w mgnieniu oka wedïug potrzeb.
Jednego dnia byïa jest psychiczna, drugiego jest najlepszÈ przyja-
cióïkÈ, a potem szalonÈ histeryczkÈ. I zanim aktualna ofiara siÚ
obejrzy, równieĝ stanie siÚ „szalonÈ” wymówkÈ, pomocÈ w zïapa-
niu w puïapkÚ nowej osoby.
Ale co te wszystkie etykiety oznaczajÈ? Czemu sïuĝÈ?
„Moja byïa jest psychiczna (dwubiegunowa)”
Przezywanie kogoĂ „dwubiegunowym” jest niczym okreĂlanie kogoĂ

„cukrzykiem”. Choroba dwubiegunowa to wyniszczajÈce schorzenie
o okreĂlonych symptomach i jest czymĂ wiÚcej niĝ tylko „wahaniami
nastrojów, za którymi, jak siÚ skïada, nie przepadam”. Nazywana
równieĝ psychozÈ maniakalno-depresyjnÈ, choroba dwubiegunowa
cechuje siÚ odbiegajÈcymi od normy wahaniami nastroju oraz nawra-
cajÈcymi epizodami manii i depresji. ChoÊ choroba ta jest prawdziwa,
to jakie jest prawdopodobieñstwo, ĝe partnerzy psychopaty faktycz-
nie cierpieli na to schorzenie? Bardziej prawdopodobne, ĝe okre-
Ălenie to jest po prostu wyzwiskiem, które psychopata wykorzystuje,
aby wzbudziÊ TwojÈ litoĂÊ. Nie powinno wiÚc dziwiÊ, ĝe kiedy Wasz
zwiÈzek dobiegnie koñca, Ty równieĝ staniesz siÚ dwubiegunowy.
Kiedy nagle stajesz siÚ „chory psychicznie” po zwiÈzku z kimĂ,
a nie byïeĂ chory przed nim, to powinieneĂ powaĝnie siÚ zastano-
wiÊ, zanim zaakceptujesz tÚ diagnozÚ — zwïaszcza jeĂli stawia jÈ
Twój byïy.
W caïej tej „dwubiegunowoĂci” chodzi o to, ĝe to idealna etykieta,
którÈ psychopata moĝe przykleiÊ swojej idealnej ofierze. JeĂli zwy-
kle jesteĂ radosny i optymistyczny, cechy te stajÈ siÚ TwojÈ „maniÈ”.
Twoje prawidïowe, ludzkie reakcje na naduĝycia ze strony partnera
stajÈ siÚ zaĂ „depresjÈ”. Na etapie idealizacji, kiedy psychopata

1
oczarowywaï CiÚ i odzwierciedlaï caïÈ TwojÈ osobowoĂÊ, byïeĂ cho-

dzÈcym sïoneczkiem. ¿ycie byïo cudowne. Ale potem zaczyna CiÚ
krytykowaÊ, zdradzaÊ, a Ty stajesz siÚ smutny i pïaczliwy. Traktuje
CiÚ milczeniem, rzucajÈc Ci w twarz nowymi i starymi kochankami.
Czy CiÚ to martwi? ¥wietnie, gotowe — jesteĂ dwubiegunowy!
Przeraĝa mnie liczba ofiar, które postawiïy sobie faïszywÈ dia-
gnozÚ na podstawie tych zmiennych emocji, które zostaïy celowo
u nich wywoïane przez kogoĂ innego. WiÚkszoĂÊ tych osób odkrywa,
ĝe potrzeba okoïo roku lub dwóch lat do ustabilizowania nastroju
i emocji. Póki to nie nastÈpi, proszÚ, staraj siÚ nie diagnozowaÊ
u siebie chorób psychicznych.
Uwaga: miliony dorosïych osób naprawdÚ cierpiÈ na zaburzenie
dwubiegunowe. JeĂli rzeczywiĂcie martwisz siÚ, ĝe coĂ jest nie tak,
udaj siÚ do specjalisty psychiatry, nie odwoïuj siÚ zaĂ do opinii byïego,
którego poglÈdy zainspirowaïy CiÚ do przeczytania tej ksiÈĝki.
„Moja byïa to szalona histeryczka”
I z pewnoĂciÈ nie ma siÚ co gïowiÊ nad tym, co takiego doprowa-

dziïo jÈ do tego stanu, prawda?
Ale na powaĝnie, pomyĂlmy. Takie okreĂlenie sugeruje jednÈ
z dwóch rzeczy:
1. Jego byïa zawsze byïa szalonÈ histeryczkÈ i z jakiegoĂ

powodu zdecydowaï siÚ z niÈ umawiaÊ. TrochÚ nie-
zdrowe, nie?
2. CoĂ staïo siÚ w czasie trwania zwiÈzku, co doprowadziïo

byïÈ do tego stanu. Cóĝ takiego mogïo siÚ staÊ? Czy po pro-
stu pewnego dnia siÚ zaïamaïa, tak po prostu, bez powodu?
A moĝe miaïo to coĂ wspólnego z ciÈgïÈ triangulacjÈ, kïam-
stwami, manipulacjÈ i krytykÈ? JeĂli ktoĂ mówi Ci, ĝe jego
byïa jest „szalona”, powinieneĂ zrobiÊ krok do tyïu i naprawdÚ
sobie to przemyĂleÊ.

1
Takie opisywanie drugiej osoby ma jeszcze jedno zadanie: infor-

muje CiÚ, co Twój psychopata uwaĝa za „dopuszczalne” zachowa-
nie. „Szalony” czy „histeryczny” to sïowa uniewaĝnienia, umniej-
szenia i odrzucenia. MajÈ sugerowaÊ, ĝe reakcje danej osoby byïy
stanowczo wyolbrzymione. BÚdziesz uwaĝaï, ĝeby tak siÚ nie zacho-
wywaÊ. Strategia ta zachÚca CiÚ, abyĂ w ogóle nie reagowaï i prze-
staï dbaÊ o swoje interesy. Zaczynasz kwestionowaÊ swoje zdrowie
psychiczne, a dziÚki temu psychopata moĝe uniknÈÊ rozpoznania
wïasnego toksycznego zachowania.
„Mój eks jest uraĝony”
Ale ĝe co? Serio, co to w ogóle znaczy? To tak, jakby uderzyÊ kogoĂ

w twarz, a potem stwierdziÊ: „AleĂ Ty uraĝony”. No pewnie, osoba
ta jest uraĝona, bo wïaĂnie jÈ uderzyïeĂ. Czy stwierdzenie, ĝe „jesteĂ
uraĝony”, w jakiĂ sposób sprawia, ĝe to uraĝenie jest nie na miejscu?
Po raz kolejny chodzi o umniejszenie i odrzucenie. Po toksycz-
nym zachowaniu, kïamstwach i gierkach psychopata oczekuje, ĝe
jego ofiara po prostu siÚ zamknie i bÚdzie siÚ przed nim pïaszczyÊ.
I tyle. Dowolne oznaki zïoĂci czy niedowierzania utoĝsamiane sÈ
z obraĝeniem siÚ. NastÚpnie psychopata zwierzy siÚ swojemu
nowemu partnerowi, ĝe jego byïy jest dziecinny i ma pretensje, ale
juĝ nie wspomni o tym, co doprowadziïo byïego partnera do tego
zachowania.
„Moja byïa jest zazdrosna o nas i wciÈĝ mnie kocha”
Po pierwsze, jacy ludzie w ogóle o czymĂ takim wspominajÈ? To

bardzo niemiïe, a nawet jeĂli to prawda, to tego typu zachowania
powinno siÚ unikaÊ w kaĝdym zwiÈzku.
DrÈĝÈc gïÚbiej, powinniĂmy przeanalizowaÊ, dlaczego ta osoba
jest zazdrosna i wciÈĝ zakochana. Psychopata zazwyczaj chwali siÚ

1
swojÈ nowÈ ofiarÈ caïemu Ăwiatu w kilka dni po zakoñczeniu wcze-

Ăniejszego zwiÈzku. Wiesz, do czego to prowadzi? No jasne, ĝe do
zazdroĂci.
Psychopata ksztaïtuje sztucznÈ, toksycznÈ i zdesperowanÈ miïoĂÊ.
A tego typu wyidealizowana i zdewaluowana namiÚtnoĂÊ jest dïu-
gotrwaïa i obsesyjna. Psychopata szkoli drugÈ osobÚ, by ta nieprze-
rwanie o nim myĂlaïa, a potem w ciÈgu sekundy wszystko niszczy.
Jest wiecznie znudzony i niezdolny do formowania ludzkich wiÚzi,
dlatego taka zmiana jest dla niego ïatwa. Ale dla normalnego, zdro-
wego czïowieka to zmiana bardzo destruktywna. Wysyïasz zdespe-
rowane wiadomoĂci, próbujÈc wszystko naprawiÊ, nieĂwiadomy
tego, ĝe psychopata wykorzystuje je jako „dowód” Twojej niepoczy-
talnoĂci, aby zyskaÊ sobie sympatiÚ u nowej ofiary. Tobie zostajÈ
zïamane serce, paraliĝujÈcy lÚk i przekonanie, ĝe musisz siÚ broniÊ.
Czujesz siÚ gorszy, a w gïowie krÈĝÈ Ci miliony pytañ bez odpo-
wiedzi. Dlatego wïaĂnie pozbieranie siÚ po spotkaniu z psychopatÈ
zajmuje tyle czasu.
OpowieĂci o zazdroĂci ze strony byïego partnera majÈ równieĝ
sprawiÊ, ĝe nowa ofiara poczuje siÚ wyjÈtkowa — jakby zostaïa
wybrana spoĂród wielu adoratorów psychopaty. Ten z radoĂciÈ
przedstawi wizjÚ kolejki byïych, aby stworzyÊ iluzjÚ swojej ciÈgïej
popularnoĂci.
„Ale moja eks naprawdÚ byïa okropna!”
Wszyscy mamy straszne opowieĂci o swoich byïych. To caïkowicie

normalne. Normalnym jednak nie jest, kiedy imiÚ byïego partnera
pojawia siÚ w nowym zwiÈzku tak czÚsto, ĝe zaczynasz mieÊ wra-
ĝenie, jakby eks staï siÚ nagle czÚĂciÈ Twojej relacji. Zdarza siÚ
równieĝ, ĝe psychopata po odrzuceniu byïego partnera spotyka siÚ
z nim regularnie. Ufaj swojej intuicji i pamiÚtaj, ĝe osoby toksyczne
zawsze wykorzystujÈ byïych partnerów w roli narzÚdzia manipu-
lacji oraz perswazji.

1
Wszystko sprowadza siÚ do tego: ktokolwiek mówiÈcy o swoich

byïych regularnie i negatywnie jest — w najlepszym wypadku —
niegotowy na romantycznÈ relacjÚ. W najgorszym wypadku zaĂ
osoba ta manipuluje kaĝdÈ TwojÈ myĂlÈ, nastawiajÈc CiÚ przeciwko
osobom, których nigdy nie spotkaïeĂ. I moĝesz byÊ pewien, ĝe
psychopata wkrótce bÚdzie negatywnie mówiï o Tobie, dokïadnie
w ten sam sposób, wszystkim swoim pionkom w tej niekoñczÈcej
siÚ grze w toksyczne szachy.
Badanie gruntu
Kiedy jesteĂ juĝ odpowiednio zaprogramowany, psychopata zacznie
eksperymentowaÊ z nowo zyskanÈ kontrolÈ, aby zobaczyÊ, na jak
duĝo moĝe sobie wobec Ciebie pozwoliÊ. Uĝyteczna ofiara nie
bÚdzie reagowaÊ i nie bÚdzie siÚ broniÊ, jeĂli sytuacja tego wymaga.
JeĂli etap idealizacji poszedï po myĂli psychopaty, powinieneĂ byÊ
bardziej zainteresowany podtrzymaniem namiÚtnoĂci niĝ postawie-
niem siÚ napastnikowi.
Na tym etapie zaczniesz dostrzegaÊ drobne przebïyski mrocz-
niejszej strony swojego nowego partnera. W ïóĝku moĝe CiÚ nazy-
waÊ „zdzirÈ”, ĝeby oceniÊ TwojÈ reakcjÚ. Ofiara w zwiÈzku maï-
ĝeñskim moĝe od czasu do czasu wysïuchiwaÊ uwag o naiwnoĂci
swojego wspóïmaïĝonka. Psychopata zacznie powoli badaÊ grunt
w kontekĂcie Twojej inteligencji, umiejÚtnoĂci i marzeñ.
To wszystko testy i niestety, jeĂli czytasz tÚ ksiÈĝkÚ, to znaczy,
ĝe je zdaïeĂ. JeĂli Twoja reakcja na nie byïa negatywna, psychopata
zapewni CiÚ, ĝe tylko ĝartowaï. Gdy on bada grunt, Ty czujesz siÚ
coraz bardziej przewraĝliwiony. Zawsze uwaĝaïeĂ siebie za osobÚ
niefrasobliwÈ, ale teraz zaczynasz w siebie wÈtpiÊ. Przestajesz mówiÊ
o swoich obawach, optymistycznie majÈc nadziejÚ, ĝe rzeczy pozo-
stanÈ idealne.

1
Psychopata uĝywa swoich subtelnych zagrywek w poïÈczeniu

z komplementami, upewniajÈc siÚ, ĝe uzaleĝniajÈce biochemiczne
reakcje w Twoim organizmie dalej bÚdÈ dziaïaÊ, nawet wtedy, kiedy
bÚdziesz odczuwaï smutek. Zagrywka ta stopniowo szkoli Twój
umysï do ignorowania intuicji na rzecz haju, który odczuwasz
w towarzystwie psychopaty.
PatrzÈc wstecz na poczÈtkowe etapy zwiÈzku, zapewne przy-
pomnisz sobie te drobne sygnaïy ostrzegawcze, które próbowaïeĂ
ignorowaÊ — kwestie, które nie pasowaïy do tego teatrzyku „dobrej
osóbki”. Moĝe za duĝo narzekaï na zazdroĂÊ swojej byïej. A moĝe
„zapomniaï” zadzwoniÊ, choÊ obiecaï, ĝe to zrobi, kontaktujÈc siÚ
z TobÈ kilka godzin po terminie. Zapewne przestaï pïaciÊ na rand-
kach, pozwalajÈc Ci regulowaÊ rachunki. A co robi ofiara? Zamiata
to pod dywan. Szybko wybaczasz i brniesz do przodu, poniewaĝ
jesteĂ zdeterminowany do zmienienia samego siebie. Do stania siÚ
partnerem, który bÚdzie uszczÚĂliwiaï i przyjmie wszystko, bez
wzglÚdu na koszt.
To w tym momencie etap przygotowania jest zakoñczony.

1
Erozja toĝsamoĂci
Psychopata odziera CiÚ z godnoĂci, odbierajÈc Ci wszystko to, co

wczeĂniej rzekomo odczuwaï i robiï na etapie idealizacji. Kpi
z Twoich marzeñ, delikatnie sugerujÈc, ĝe moĝe jednak nie jesteĂ
tym jedynym. Ale mimo to trzyma CiÚ przy sobie dla wïasnych
korzyĂci. Po uzaleĝnieniu CiÚ od siebie, po wyszkoleniu Twojej
ulegïoĂci psychopata wykorzystuje nowÈ wïadzÚ nad TobÈ, aby
ksztaïtowaÊ poĝÈdanie i desperacjÚ. W wirze przytïaczajÈcych emo-
cji Twoje fantazje powoli zmieniajÈ siÚ w niepojÚty koszmar.
Niszczenie granic
Osoby toksyczne warunkujÈ swoje ofiary, aby te odczuwaïy wstyd,
niegodnoĂÊ i niepewnoĂÊ emocjonalnÈ. Dzieje siÚ tak dlatego, ĝe psy-
chopaci sÈ tchórzami, niezdolnymi do tworzenia zdrowych zwiÈz-
ków z mocnÈ osobÈ, o silnym poczuciu wïasnej wartoĂci. Bardzo
czÚsto psychopata obiera za cel osobÚ, która odniosïa sukces ĝyciowy
i jest idealistyczna, poniewaĝ ma ona wiÚcej do stracenia. Lecz psy-
chopata nie moĝe kontrolowaÊ kogoĂ o takich cechach, dlatego

1
stopniowo wyniszcza jego godnoĂÊ poprzez umniejszanie zasïug,

droczenie siÚ czy ksztaïtowanie poczucia zazdroĂci. Cel moĝe byÊ
perfekcjonistÈ, dÈĝÈcym do speïniania wygórowanych oczekiwañ
psychopaty. Efektem jest dziwna relacja, w której osoba toksyczna
jest idealizowana, pomimo swojego lenistwa, kïamstw i niewiernoĂci,
a ofiara jest dewaluowana, mimo ĝe dokïada wszelkich starañ, aby
zwiÈzek siÚ udaï.
Psychopata jest niczym papier Ăcierny, powoli zdzierajÈcy Twoje
poczucie wïasnej godnoĂci poprzez bezduszny cykl „dobroci i prze-
mocy”. Powoli Twoje standardy zacznÈ siÚ obniĝaÊ, aĝ upadnÈ tak
nisko, ĝe bÚdziesz wdziÚczny za nawet najmarniejsze traktowanie.
Niczym ĝaba w gotujÈcej siÚ wodzie, nie uĂwiadomisz sobie, co siÚ
dzieje, dopóki nie bÚdzie juĝ za póěno. Twoi przyjaciele i rodzina
bÚdÈ siÚ zastanawiaÊ, gdzie podziaï siÚ ten niegdyĂ silny i energiczny
czïowiek. BÚdziesz szaleñczo szukaï wymówek dla zachowania
swojego partnera, niezdolny do zaakceptowania bolesnej prawdy
o zwiÈzku: coĂ siÚ w nim zmieniïo.
Godzinami czekasz przy telefonie na porannÈ wiadomoĂÊ czy
obiecanÈ rozmowÚ. Odwoïujesz swoje plany na dany dzieñ, aby
mieÊ pewnoĂÊ, ĝe bÚdziesz miaï czas dla partnera. Zaczynasz czÚ-
Ăciej inicjowaÊ kontakt, odrzucajÈc drÚczÈce przeczucie, ĝe
partner nie chce z TobÈ rozmawiaÊ — ĝe po prostu jest z TobÈ na
siïÚ. Zaczynasz zapeïniaÊ jego profil na Facebooku komplementami
i ĝarcikami, próbujÈc odnowiÊ ten idealny pierwotny zwiÈzek. Ale
jego reakcje teraz wydajÈ siÚ co najwyĝej puste.
WymyĂlasz romantyczne historyjki i uwydatniasz ich pozytywne
aspekty przed kaĝdym, kto jest gotów sïuchaÊ. PrzekonujÈc innych,
ĝe Twój partner jest cudownÈ osobÈ, moĝesz dalej ĝyÊ w swoim
osobistym kïamstwie. W najtrudniejszych chwilach zwiÈzku Twoja
rodzina i przyjaciele wciÈĝ bÚdÈ go znaÊ jako „idealnego” partnera,
którego opisaïeĂ. Po skoñczeniu zwiÈzku trudno bÚdzie wytïuma-
czyÊ, co tak naprawdÚ siÚ staïo. Twoje opowieĂci bÚdÈ wydawaÊ

1
siÚ nie na miejscu, a przyjaciele bÚdÈ siÚ zastanawiaÊ, dlaczego nie

powiedziaïeĂ prawdy wczeĂniej. Nie bÚdÈ potrafili zrozumieÊ, jak
mogïeĂ w ogóle nie wiedzieÊ, ĝe jesteĂ w toksycznym zwiÈzku.
Kiedy walczysz z tymi wszystkimi nieoczekiwanymi niepokojami,
psychopata jest w stanie pchnÈÊ CiÚ jeszcze dalej. JesteĂ teraz podatny
na zranienie, poniewaĝ jesteĂ gotów znieĂÊ praktycznie wszystko —
póki tylko on zwraca na Ciebie uwagÚ.
Opinia psychopaty o Twoim wyglÈdzie staje siÚ znacznie bardziej
krytyczna niĝ kiedyĂ. Nagle zaczyna dostrzegaÊ kaĝdy najdrobniej-
szy szczegóï Twojego ciaïa, swobodnie krytykujÈc Twoje rzekome
niedobory. Moĝesz nawet zaczÈÊ cierpieÊ na zaburzenia ĝywie-
niowe, przestajÈc dbaÊ o swoje zdrowie, byleby tylko on byï TobÈ
zainteresowany. Psychopatów fascynuje kwestia wyglÈdu fizycznego,
a raczej wizji idealnego ciaïa, dlatego nagradzajÈ niezdrowe nawyki
okazjonalnymi komplementami, aby zachÚciÊ CiÚ do dalszego dÈĝe-
nia do perfekcji. Poniewaĝ Twoje poczucie wïasnej wartoĂci zain-
westowane jest caïkowicie w oscylujÈcÈ opiniÚ psychopaty, jego
nastroje stajÈ siÚ zmienne i chaotyczne.
Psychopata zacznie CiÚ teĝ poniĝaÊ na oczach Twoich przyja-
cióï — nie bÚdzie siÚ juĝ ograniczaï do krytykowania CiÚ za zam-
kniÚtymi drzwiami. Ale kaĝda krytyka bÚdzie skrywana pod rze-
komym humorystycznym droczeniem siÚ. Poczujesz siÚ zraniony,
widzÈc, ĝe inni ludzie zdajÈ siÚ braÊ stronÚ Twojego partnera, ĝe
ĂmiejÈ siÚ, choÊ sprawiajÈ Ci ból. Psychopaty nie obchodzi, jeĂli prze-
gnie z ĝartem, i zignoruje wszelkie pretensje i uwagi, które moĝesz
mieÊ, stwierdzajÈc, ĝe jesteĂ przewraĝliwiony. Zaczynasz to akcep-
towaÊ, wczuwajÈc siÚ w rolÚ szalonego, gïupiego partnera, którego
jedynym zadaniem jest zadowalanie swojego kochanka. Z czasem
zaczniesz w peïni wierzyÊ w swojÈ rolÚ.
Przez caïy ten okres psychopata bÚdzie od czasu do czasu podrzu-
caï przebïyski etapu idealizacji. Kiedy naprawdÚ przesadzi i bÚdziesz
gotów krzyczeÊ, szybko obrzuci CiÚ obietnicami nieskoñczonej

1
miïoĂci i przywiÈzania. ChoÊ nigdy nie weěmie odpowiedzialnoĂci

za swoje zachowanie, to jego powierzchowne sïowa, majÈce odwra-
caÊ uwagÚ, wystarczÈ, by przekonaÊ CiÚ, ĝe wciÈĝ jest tÈ osobÈ,
w której siÚ zakochaïeĂ. Nic wiÚcej nie ma znaczenia.
Sztucznie ksztaïtowane emocje

W czasie zwiÈzku z psychopatÈ zapewne bÚdziesz odczuwaï wiele
róĝnych emocji, których nigdy wczeĂniej nie zaznaïeĂ: wyjÈtkowo
silnÈ zazdroĂÊ, wĂciekïoĂÊ, niepokój, paranojÚ. Po kaĝdym wybu-
chu powtarzasz sobie: „Gdybym tylko nie zachowywaï siÚ w ten
sposób, moĝe ona byïaby ze mnÈ szczÚĂliwsza”.
PrzemyĂl to jeszcze raz.
To nie byïy Twoje emocje. Powtarzam: to nie byïy Twoje emo-
cje. Zostaïy ostroĝnie i dokïadnie uksztaïtowane przez psychopatÚ,
abyĂ zaczÈï kwestionowaÊ swojÈ dobrÈ naturÚ. Ofiary przemocy
emocjonalnej bardzo czÚsto skore sÈ do przekonania, ĝe potrafiÈ
zrozumieÊ, wybaczyÊ i wziÈÊ na siebie wszystkie problemy w zwiÈzku.
WpadajÈ w puïapkÚ bez wyjĂcia, ciÈgle próbujÈc racjonalizowaÊ caï-
kowicie irracjonalne zachowanie partnera.
Przykïadowo, pewnie nie myĂlaïeĂ o sobie jak o osobie zazdro-
snej, póki nie poznaïeĂ psychopaty. Moĝe nawet byïeĂ dumny ze
swojej otwartoĂci i swobodnych poglÈdów. Psychopata rozpoznaje
te cechy i stara siÚ je wykorzystaÊ. Na etapie przygotowania wciÈga
CiÚ pochlebstwami dotyczÈcymi tych cech — wrÚcz nie moĝe uwie-
rzyÊ w to, jaki jesteĂ idealny. Nigdy ze sobÈ nie walczycie. Nigdy
nie ma miÚdzy Wami scen. Tak ïatwo z TobÈ byÊ, w porównaniu
z tymi zïymi, ĂwirniÚtymi eks.
Ale poza scenÈ coĂ siÚ dzieje. Psychopata ïatwo siÚ nudzi, a ideali-
zacja jest zabawna dopóty, dopóki nie dasz siÚ zïapaÊ. Kiedy wpad-
niesz juĝ w puïapkÚ, Twoje silne cechy stajÈ siÚ czuïymi punktami,

1
Seryjny prowokator
Seryjni prowokatorzy sÈ ekspertami w wyszukiwaniu wyrozumiaïych,
potrafiÈcych siÚ dostosowaÊ osób. WykorzystujÈ te cechy, ciÈgle prowo-
kujÈc swoje cele skrytymi ciosami, umniejszaniem, zakamuflowanym
humorem i traktowaniem z góry. Cel bÚdzie staraï siÚ uniknÈÊ konfliktu,
pozostajÈc miïym, decydujÈc siÚ na wybaczenie i wytïumaczenie zacho-
wania partnera, aby tylko zachowaÊ spokój w zwiÈzku. Ale seryjny
prowokator wciÈĝ bÚdzie drÚczyï cel, póki ten ostatni w koñcu nie pÚknie.
Kiedy to nastÈpi, prowokator usiÈdzie, upozoruje zdziwienie i w zdu-
mieniu bÚdzie komentowaï, jaka to pasywna agresja, zïoĂÊ i zmiennoĂÊ
cechujÈ jego ofiarÚ. Cel natychmiast poczuje siÚ ěle, przeprosi i weě-
mie na siebie winÚ. Po prostu bÚdzie odczuwaï wstyd za swojÈ ludzkÈ
reakcjÚ i utratÚ cierpliwoĂci oraz za zachowanie w stylu prowokatora.
Róĝnica miÚdzy ofiarÈ i prowokatorem jest jednak taka, ĝe ofiara odczuwa
skruchÚ, a prowokator nie. Od celu oczekuje siÚ zachowania spokoju,
bez wzglÚdu na wszystko, ale prowokator ma prawo do robienia wszyst-
kiego, co tylko mu siÚ podoba.
które psychopata wykorzysta przeciwko Tobie. Zaczyna wprowa-

dzaÊ do zwiÈzku tyle dramatyzmu, ile tylko zdoïa, rzucajÈc CiÚ
w niemoĝliwe sytuacje i oceniajÈc Twoje reakcje.
WiÚkszoĂÊ ludzi zgodzi siÚ z twierdzeniem, ĝe zazdroĂÊ w zwiÈzku
jest toksyczna. Ale jest wielka róĝnica miÚdzy zazdroĂciÈ prawdziwÈ
a sztucznie wykreowanÈ przez psychopatÚ.
Popatrz przykïadowo na te dwie (wyolbrzymione) rozmowy:
SYTUACJA 1.
CHOPAK:Hej, moja znajoma ze szkoïy Ăredniej przyjeĝdĝa
do miasta. Moĝe chciaïabyĂ jÈ poznaÊ?
DZIEWCZYNA: Nie! Dlaczego w ogóle masz koleĝanki? Przecieĝ
masz mnie.

1
W tym przypadku dziewczyna faktycznie ma problemy z zazdro-

ĂciÈ, które powinna rozwiÈzaÊ. ZakïadajÈc, ĝe partner nie naduĝyï
jej zaufania w przeszïoĂci, taka zazdroĂÊ jest niezdrowa.
SYTUACJA 2.
CHOPAK: Moja byïa przyjeĝdĝa do miasta. Wiesz, ta szalona
i toksyczna, która wciÈĝ za mnÈ szaleje.
DZIEWCZYNA: Oj, przykro mi to sïyszeÊ!
CHOPAK: Pewnie siÚ spotkamy póěniej na piwie. Zawsze do mnie

uderza, gdy sobie popije.
DZIEWCZYNA: Nie rozumiem. Czy moĝemy o tym porozmawiaÊ
na osobnoĂci?
CHOPAK: Masz z tym jakiĂ problem?
DZIEWCZYNA: Nie, skÈdĝe! Po prostu siÚ trochÚ zdziwiïam,

bo mówiïeĂ, ĝe strasznie ciÚ mÚczyïa. Ale mam nadziejÚ,
ĝe wszystko bÚdzie dobrze! To fajnie, kiedy moĝna pozostaÊ
przyjacióïmi ze swojÈ eks.
CHOPAK: Eh, czasami jesteĂ taka zazdrosna.
DZIEWCZYNA: Przepraszam, staram siÚ nie byÊ. Po prostu
siÚ trochÚ pogubiïam.

CHOPAK: Twoja zazdroĂÊ niszczy nasz zwiÈzek, w ogóle
jest niepotrzebna.
DZIEWCZYNA: Przepraszam! Nie musimy o tym rozmawiaÊ,
naprawdÚ nie chciaïam, ĝeby tak wyszïo.
CHOPAK: W porzÈdku, wybaczam ci. Ale bÚdziemy musieli
popracowaÊ nad tÈ zazdroĂciÈ.
W tym przypadku psychopata zrobiï trzy rzeczy:
1. Postawiï swojÈ partnerkÚ w niemoĝliwej sytuacji, która u kaĝ-

dego wywoïaïaby zazdroĂÊ, zwïaszcza po podkreĂleniu, ĝe jego
byïa wciÈĝ za nim szaleje.
2. Oskarĝyï partnerkÚ o zazdroĂÊ, nawet kiedy ta chciaïa zacho-

waÊ siÚ odpowiedzialnie.

1
3. Zagraï „dobrego glinÚ”, oferujÈc przebaczenie problemu, który

sam stworzyï. Sprowadza go to do preferowanej roli w relacji
mistrza i ucznia.
Im dïuĝej trwa taka toksyczna sytuacja, tym wiÚcej partnerka

bÚdzie siÚ zastanawiaÊ, czy faktycznie nie ma problemu z zazdroĂciÈ.
Problem nie ogranicza siÚ do zazdroĂci. ByÊ moĝe zaczÈïeĂ
odczuwaÊ niezaspokojonÈ potrzebÚ bliskoĂci w zwiÈzku z psycho-
patÈ. To równieĝ zostaïo sztucznie uksztaïtowane. Kto byï odpo-
wiedzialny za inicjowanie tych ciÈgïych rozmów i oferowanie swojej
uwagi? Psychopata. Kiedy juĝ siÚ znudzi, zacznie CiÚ atakowaÊ,
kiedy to Ty bÚdziesz próbowaï kontynuowaÊ praktyki, które on
sam zainicjowaï.
Ponownie wiÚkszoĂÊ osób zgodzi siÚ, ĝe dÈĝenie do bliskoĂci
na siïÚ jest czymĂ toksycznym w zwiÈzku.
SYTUACJA 1.
DZIEWCZYNA: Nie mogÚ wpaĂÊ dziĂ wieczorem, bo jestem
umówiona na obiad z babciÈ, przepraszam!
CHOPAK: O rany, nie widziaïem CiÚ od trzech godzin. To zaczyna
byÊ Ămieszne. Lepiej, ĝebyĂ do mnie pisaïa przez caïÈ wizytÚ.
W tym przypadku chïopak naprawdÚ ma problemy, które trzeba

rozwiÈzaÊ. ZakïadajÈc, ĝe jego partnerka nie skrzywdziïa go w prze-
szïoĂci, jego zachowanie jest nieodpowiednie.
SYTUACJA 2.
CHOPAK: CzeĂÊ, nie odzywaïaĂ siÚ od trzech dni. ChcÚ siÚ tylko
upewniÊ, ĝe wszystko w porzÈdku.
DZIEWCZYNA: Boĝe, wiesz, ĝe mam jeszcze swoje ĝycie poza tobÈ.
CHOPAK: Wiem, po prostu nie byïem pewien, co siÚ dzieje.

Przyzwyczaiïem siÚ, ĝe odzywasz siÚ kaĝdego ranka.
DZIEWCZYNA: JesteĂ taki niezaspokojony. Mam waĝne rzeczy
do zrobienia i nie mogÚ tak sobie wszystkiego rzuciÊ, ĝeby
do ciebie napisaÊ.

1
CHOPAK: Przepraszam, nie chciaïem, ĝeby tak to zabrzmiaïo. To

pierwsza wiadomoĂÊ, którÈ ci wysïaïem w ciÈgu trzech dni.
DZIEWCZYNA: Nie mogÚ tego znieĂÊ. Nigdy w ĝyciu nie spotkaïam
kogoĂ tak natarczywego.

CHOPAK: Przepraszam, naprawdÚ! Nie bÚdÚ ci juĝ zawracaï gïowy.
DZIEWCZYNA: OK, wybaczam ci. Ale musimy popracowaÊ nad
twoim problemem.
Znowu mamy do czynienia z trzema rzeczami.
1. Toksyczna partnerka postawiïa chïopaka w niemoĝliwej sytu-

acji, która u kaĝdego wywoïaïaby podobnÈ reakcjÚ, zwïasz-
cza po etapie idealizacji.
2. Oskarĝyïa go o natarczywoĂÊ i niezaspokojenie, choÊ partner

staraï siÚ zachowaÊ odpowiedzialnie.
3. Odegraïa rolÚ „dobrego gliny”, przebaczajÈc coĂ, do czego

sama doprowadziïa. Stawia jÈ to w preferowanej roli w relacji
mistrza i ucznia.
Im dïuĝej trwa taka sytuacja, tym intensywniej partner bÚdzie

zastanawiaï siÚ, czy faktycznie nie ma problemu.
Mógïbym spisaÊ takie dialogi dla paranoi, zïoĂci czy histerii —
i dowolnej innej okropnej emocji, którÈ mogïeĂ odczuwaÊ w swoim
toksycznym zwiÈzku. Kiedy tkwisz w uĂcisku tych emocji, naturalne
jest zastanawianie siÚ, co jest z TobÈ nie tak. Moĝesz nawet myĂleÊ,
ĝe oszalaïeĂ. Cóĝ, psychopata chce, abyĂ tak myĂlaï, poniewaĝ spra-
wia to, ĝe wydajesz siÚ niestabilny w oczach innych ludzi. Ale odkry-
jesz, ĝe kiedy on zniknie z Twojego ĝycia, wszystko zacznie nabieraÊ
sensu. JeĂli z normalnoĂci przeszedïeĂ w „szaleñstwo”, a potem znów
w normalnoĂÊ, to nigdy nie byïeĂ szalony. KtoĂ po prostu CiÚ pro-
wokowaï.
Musisz zrozumieÊ, ĝe w kochajÈcym i zdrowym zwiÈzku nikt
nigdy nie postawi CiÚ w takich sytuacjach, jak opisaïem wyĝej.

1
ZostaïeĂ wystawiony na próbÚ i staraïeĂ siÚ, jak mogïeĂ, biorÈc pod

uwagÚ okolicznoĂci. W przyszïoĂci nie powinieneĂ pozwoliÊ, aby
ktokolwiek mówiï Ci, kim jesteĂ i jak siÚ czujesz.
Saïata sïowna
Kiedy psychopata czuje siÚ zagroĝony lub znudzony, zacznie wyko-
rzystywaÊ coĂ, co nazywamy saïatÈ sïownÈ. Próbuje przez to zajÈÊ
czymĂ Twój umysï. Ogóïem mówiÈc, to taka rozmowa z piekïa
rodem. Tak naprawdÚ psychopata nie komunikuje niczego konkret-
nego; po prostu do Ciebie mówi. Zanim bÚdziesz w stanie odpowie-
dzieÊ na jedno niedorzeczne twierdzenie, on przejdzie juĝ do kolej-
nego. Aĝ zakrÚci Ci siÚ od tego w gïowie. Poznaj sygnaïy ostrzegawcze
i zakoñcz rozmowÚ, zanim zacznie ona byÊ zbyt niebezpieczna:
1. Rozmowa nawracajÈca
Juĝ myĂlaïeĂ, ĝe masz coĂ z gïowy, a tu nagle temat powraca kilka

minut póěniej. I to w taki sposób, jakbyĂ w ogóle tej kwestii wcze-
Ăniej nie poruszyï. Psychopata zacznie powtarzaÊ te same bzdury,
ignorujÈc rozsÈdnÈ argumentacjÚ, którÈ przedstawiïeĂ dosïownie
chwilÚ wczeĂniej. JeĂli coĂ ma zostaÊ zaïatwione i rozwiÈzane, to
tylko na jego zasadach. U psychopatów ta sama kwestia wraca raz
po raz: dlaczego uĂmiecha siÚ do swojej byïej? Dlaczego nagle nie
zwraca na Ciebie uwagi? Dlaczego wydaje siÚ chcieÊ jak najszybciej
zakoñczyÊ rozmowÚ? I za kaĝdym razem, kiedy o tym wszystkim
wspominasz, to tak, jakbyĂcie nigdy w przeszïoĂci na te tematy nie
rozmawiali. Zostajesz wciÈgniÚty w rozmowÚ na nowo, tylko po to,
by mieÊ wraĝenie, ĝe oszalaïeĂ, i opaĂÊ z siï, kiedy psychopata wresz-
cie koñczy rozmowÚ: „Mam doĂÊ ciÈgïych kïótni na ten temat”.
Jak na karuzeli.

1
2. Przypominanie Twoich dawnych pomyïek,

ignorowanie wïasnych
JeĂli wspomnisz o czymĂ nieprzyjemnym, co zrobiï psychopata —

ignorowaï CiÚ albo zdradziï — ten wspomni o czymĂ caïkowicie nie-
zwiÈzanym z tematem, a co zrobiïeĂ ěle w przeszïoĂci. Za duĝo
piïeĂ? No widzisz, to, ĝe on poszedï do ïóĝka z innÈ, nie jest wiÚc
aĝ tak waĝne, jak Twój alkoholizm. SpóěniïeĂ siÚ na pierwszÈ randkÚ
dwa lata temu? Nie moĝesz wiÚc narzekaÊ, ĝe on nie odzywa siÚ
przez trzy dni. I nie próbuj nawet wspominaÊ o jakichkolwiek bïÚ-
dach, które on sam popeïniï. BÚdziesz wtedy szaleñcem z listÈ
pretensji.
3. Protekcjonalny ton
Przez caïÈ rozmowÚ psychopata zachowuje tÚ spokojnÈ, wyrafino-

wanÈ postawÚ. Tak jakby z Ciebie drwiï, analizujÈc Twoje reakcje,
by zobaczyÊ, jak daleko moĝe siÚ posunÈÊ. Kiedy w koñcu zareagu-
jesz emocjonalnie, w tym momencie mówi Ci, abyĂ siÚ uspokoiï,
podnosi brew, prycha i pozoruje zawód. Saïata sïowna ma jedno
zadanie: wytrÈciÊ CiÚ z równowagi, co daje przewagÚ psychopacie.
PamiÚtaj bowiem, ĝe rozmowa to zawody, które wygrywa jedna
strona — jak zawsze w przypadku psychopaty.
4. Oskarĝanie CiÚ o rzeczy, które psychopata sam robi
W gorÈcych sporach psychopata nie czuje wstydu. Zacznie przy-

klejaÊ Ci najgorsze etykiety, przypisywaÊ najgorsze cechy. Wykracza
to poza projekcjÚ, poniewaĝ wiÚkszoĂÊ osób dokonuje jej w sposób
nieĂwiadomy. Psychopata wie, ĝe oskarĝa CiÚ o posiadanie jego wïa-
snych cech, i oczekuje konkretnej reakcji. W koñcu, jakĝe mógïbyĂ
nie zareagowaÊ na oskarĝenie o bycie takim okropnym hipokrytÈ?

1
5. MnogoĂÊ osobowoĂci
W czasie wysïuchiwania takiej saïaty sïownej z pewnoĂciÈ doĂwiad-

czysz wielu osobowoĂci swojego psychopaty. Zobaczysz dobrego
glinÚ, zïego glinÚ, glinÚ z demencjÈ, glinÚ lÚkliwego, glinÚ w pielu-
chach. JeĂli zaczniesz siÚ wycofywaÊ, zmÚczony jego naduĝyciami
i kïamstwami, zaoferuje Ci przebïyski etapu idealizacji. To taka
drobna tortura, majÈca skusiÊ CiÚ z powrotem za pomocÈ obietnic
bez pokrycia. JeĂli to nie zadziaïa, psychopata nagle zacznie kryty-
kowaÊ te aspekty Ciebie lub Twojego zachowania, które niegdyĂ
idealizowaï. Zaczniesz siÚ zastanawiaÊ, z kim w ogóle rozmawiasz,
poniewaĝ jego osobowoĂci zacznÈ implodowaÊ, próbujÈc odzyskaÊ
kontrolÚ. Nasza ukochana administratorka Victoria Ăwietnie to
podsumowaïa: „Sam diabeï zostaï wypuszczony na Ăwiat w despe-
rackim ataku furii po tym, jak zostaï rozpoznany: skrÚca siÚ, wije,
czoïga, schlebia i bluzga, promienieje i wymiotuje”.
6. Wieczna ofiara
W jakiĂ sposób jego zdrady i kïamstwa zawsze doprowadzÈ do roz-

mowy o jego okropnej przeszïoĂci albo szalonych eks. Zaczniesz
odczuwaÊ litoĂÊ, nawet wtedy, kiedy psychopata zrobi coĂ naprawdÚ
okropnego. BÚdziesz wykorzystywaï te opowieĂci, aby zacieĂniaÊ
wiÚě w zwiÈzku z jego zïoĝonymi emocjami. A kiedy psychopata
odwróci juĝ TwojÈ uwagÚ, wszystko wróci do normy. Bez wiÚzi, bez
duchowego poïÈczenia. Psychopata pïacze, krzyczÈc „przemoc!” —
ale koniec koñców tylko Ty jesteĂ jej ofiarÈ.
7. Zaczynasz tïumaczyÊ podstawowe ludzkie emocje
Nagle zaczynasz tïumaczyÊ takie pojÚcia, jak „empatia”, „uczucia”

i „bycie miïym”. Normalni doroĂli nie muszÈ byÊ uczeni podstawo-
wych rzeczy, które tïumaczy siÚ w przedszkolu. Nie jesteĂ pierwszÈ

1
osobÈ, która próbowaïa dostrzec w psychopacie dobro, i z pew-

noĂciÈ nie bÚdziesz ostatniÈ. MyĂlisz sobie: „JeĂli tylko zrozumie,
dlaczego mnie to rani, przestanie to robiÊ”. Ale tak siÚ nie stanie.
Gdyby byï porzÈdnym czïowiekiem, to w ogóle by CiÚ nie skrzyw-
dziï. Najgorsze jest to, ĝe psychopata udaje porzÈdnego czïowieka
na samym poczÈtku — przyciÈgajÈc CiÚ swojÈ sïodkÈ, troskliwÈ oso-
bowoĂciÈ. Wie, w jaki sposób byÊ miïym i dobrym, ale go to nudzi.
8. Wymówki
Kaĝdemu zdarza siÚ coĂ od czasu do czasu zepsuÊ, ale psychopata

recytuje wymówki czÚĂciej, niĝ speïnia swoje obietnice poprawy.
Jego dziaïania nigdy nie pasujÈ do jego sïów. Tak czÚsto jesteĂ zawie-
dziony, ĝe odczuwasz ulgÚ, kiedy psychopata robi coĂ w miarÚ przy-
zwoitego. W koñcu warunkuje CiÚ do wdziÚcznoĂci za byle jakie
traktowanie.
9. „Co, do cholery, siÚ staïo?”
Rozmowy te pozbawiajÈ CiÚ siï. Boli CiÚ gïowa. Przez wiele godzin,
a moĝe i dni, obsesyjnie myĂlisz o minionej kïótni. Masz wraĝenie,
ĝe wyczerpaïeĂ caïÈ energiÚ emocjonalnÈ, aby nie osiÈgnÈÊ zupeïnie
nic. W gïowie krÈĝÈ Ci miliony zaplanowanych przyszïych kïótni,
próbujesz bowiem przygotowaÊ siÚ na rzeczy, które mogÈ wkrótce
siÚ pojawiÊ. Odczuwasz potrzebÚ bronienia siÚ. Próbujesz znaleěÊ
dyplomatyczne rozwiÈzanie, które równomiernie dzieli winÚ na
Was oboje, co daje Ci szansÚ na przeproszenie. Ale koniec koñców
tylko Ty przepraszasz.

1
Gaslighting i projekcja
Wróg numer jeden

Psychopata ostroĝnie wybiera swoje cele i kopiuje ich osobowoĂci, aby
stworzyÊ z nimi natychmiastowÈ wiÚě, opartÈ na zaufaniu i podobieñ-
stwie. Ale poniewaĝ jest to tylko udawanie, psychopata nie jest w stanie
graÊ roli idealnego kochanka na zawsze. Niechybnie wiÚc cel psycho-
paty zaczyna zauwaĝaÊ pewne niedociÈgniÚcia — dziwne, niewytïuma-
czalne przebïyski, które po prostu nie pasujÈ do osoby, którÈ psychopata
udaje. Dowolny czïowiek, który zdecyduje siÚ wskazaÊ te nieĂcisïoĂci,
natychmiast staje siÚ wrogiem numer jeden. Zamiast przyznaÊ siÚ do winy,
do oszustwa, psychopata bÚdzie próbowaï wepchnÈÊ ofiarÚ w otchïañ
szaleñstwa. Poprzez gierki, triangulacjÚ, technikÚ gaslighting1 i milczenie
z pozornÈ niewinnoĂciÈ psychopata zachÚca swój cel do samoznisz-
czenia. WiÚkszoĂÊ osób nie wie nawet w danym momencie, ĝe ma do
czynienia z osobowoĂciÈ psychopatycznÈ. MogÈ jedynie zaobserwowaÊ,
ĝe „coĂ jest miÚdzy nami nie tak”. Ale dla psychopaty to najgorsza
z obraz — wyzwanie rzucone jego wiarygodnoĂci, jego normalnoĂci. Dla-
tego musi obsmarowaÊ swój cel, wyzywaÊ go od „szaleñców”, a póě-
niej szybko uciec do kolejnej ofiary, która doceni roztaczane przez psy-
chopatÚ kïamstwa.
Gaslighting to technika manipulacji, którÈ psychopata celowo roz-

mywa rzeczywistoĂÊ — czasem za pomocÈ trywialnych kïamstw
i czynów — chcÈc wywoïaÊ reakcjÚ, a nastÚpnie zaprzeczyÊ, jakoby
cokolwiek miaïo miejsce. Podobnie jak wiÚkszoĂÊ ofiar psychopaty,
tak i Ty zapewne jesteĂ wyrozumiaïy i kontrolujesz swoje reakcje
tak dïugo, jak tylko siÚ da. Ale ostatecznie bÚdziesz na tyle sfru-
strowany, ĝe w koñcu coĂ powiesz, i to wïaĂnie w tym momencie
1
Technika manipulacyjna, róĝnymi sposobami zasiewajÈca ziarna zwÈt-
pienia w umyĂle ofiary, majÈca na celu spowodowanie, ĝe ofiara zacznie
wÈtpiÊ w swoje wspomnienia, postrzeganie rzeczywistoĂci i wïasnÈ poczy-
talnoĂÊ — przyp. tïum.

1
psychopata napisze historiÚ na nowo lub caïkowicie zaneguje real-

noĂÊ jakiegoĂ zdarzenia. Moĝesz zaczÈÊ wÈtpiÊ w swojÈ poczytal-
noĂÊ, kiedy psychopata powoli wyniszcza Twoje poczucie rzeczy-
wistoĂci.
Technika gaslighting bywa raczej subtelna. Moĝe to byÊ coĂ pro-
stego, jak sytuacja, kiedy manipulator mówi, ĝe planuje coĂ zro-
biÊ, ale potem robi coĂ zupeïnie innego. Przykïadowo, moĝe Ci
powiedzieÊ, ĝe udaje siÚ na siïowniÚ, ale potem idzie do restauracji
ze znajomymi. Co chce przez to osiÈgnÈÊ? Dlaczego nie mógï po
prostu powiedzieÊ, ĝe idzie na obiad?
Na wczeĂniejszym etapie zwiÈzku zapewne zapytaïbyĂ, co siÚ
staïo z planem wypadu na siïowniÚ, a psychopata niechybnie
zaczÈïby szukaÊ dziwnych wymówek. Ale kiedy toksyna zaczyna siÚ
coraz bardziej sÈczyÊ, najpewniej zaprzeczy, ĝe kiedykolwiek pla-
nowaï iĂÊ na siïowniÚ, a co dopiero Ci o tym powiedzieÊ. Zaprze-
czysz temu stwierdzeniu i powtórzysz WaszÈ rozmowÚ tylko po
to, aby odnieĂÊ wraĝenie swojej maïostkowoĂci i stwierdziÊ, ĝe iry-
tujesz partnera.
I to wïaĂnie problem z rozmowami bÚdÈcymi efektem omawia-
nej techniki manipulacji: faktycznie wydajÈ siÚ maïostkowe. Kto by
chciaï kïóciÊ siÚ o wypad na siïowniÚ, który okazaï siÚ wypadem
na obiad? Kogo to obchodzi? W normalnym zwiÈzku nawet byĂ
nie mrugnÈï. Ale w zwiÈzku z psychopatÈ te bezsensowne kïamstwa
majÈ miejsce regularnie, a Ty odkrywasz, ĝe dajesz siÚ wciÈgnÈÊ
w Ămieszne, bezsensowne rozmowy, które sprawiajÈ, ĝe zachowu-
jesz siÚ jak detektyw z obsesjÈ.
A skoro o detektywach mowa, jeĂli przedstawisz dowody sïusz-
noĂci swoich twierdzeñ — jak wiadomoĂÊ w telefonie czy e-mail —
psychopata ukarze CiÚ milczeniem i wywróci caïÈ rozmowÚ, czyniÈc
z Ciebie szalonego paranoika. W efekcie takich sytuacji powoli
uczysz siÚ, ĝe stajesz siÚ kïopotem, a w Waszym zwiÈzku nie ma
miejsca na otwartÈ komunikacjÚ.

1
Czarna dziura
Psychopata zawsze postrzega siÚ w roli ofiary, bez wzglÚdu na to, jak
okropnie traktuje innych. Nic nigdy nie jest jego winÈ — to on zawsze
zostaï skrzywdzony, w ten czy inny sposób. Dla niego problemem nie sÈ
jego kïamstwa, zdrady, kradzieĝe i naduĝycia. Problemem jest to, ĝe to
Ty zaczÈïeĂ zauwaĝaÊ te rzeczy. Jak Ămiesz go zdradzaÊ, walczÈc
o swoje? Spotkania z takimi luděmi sÈ niczym pochïoniÚcie przez czarnÈ
dziurÚ — bez wzglÚdu na to, jak bardzo CiÚ krzywdzÈ, to zawsze tylko
i wyïÈcznie Twoja wina.
Inna z naszych administratorek, Smitten Kitten, tïumaczy ten

dziwaczny proces w prostych sïowach:
„Psychopata dokonuje projekcji i obwinia CiÚ za swoje zacho-
wanie. Oskarĝa CiÚ o negatywnoĂÊ, kiedy to on jest najbardziej
negatywnÈ osobÈ na Ăwiecie. Stosuje manipulacjÚ, aby skïoniÊ CiÚ
do przekonania, ĝe to Twoje prawidïowe reakcje na jego przemoc
sÈ problemem — nie zaĂ przemoc sama w sobie. Kiedy odczuwasz
zïoĂÊ i czujesz siÚ zraniony przez jego milczenie, zïamane obietnice,
kïamstwa czy zdrady, to z TobÈ jest coĂ nie tak. Kiedy chcesz
z nim porozmawiaÊ o jego zachowaniu, to Ty jesteĂ nienormalny
albo nadwraĝliwy, zbyt krytyczny i zawsze skupiasz siÚ na tym,
co negatywne.
To wszystko to elementy prania mózgu. Zachowanie nieodpo-
wiednie, nieakceptowane, jawna przemoc — a nastÚpnie odwróce-
nie wszystkiego i oskarĝenie Ciebie. Psychopata Ăwiadomie powo-
duje ból, na który nie zasïugujesz, jednoczeĂnie zaprzeczajÈc, ĝe
zrobiï cokolwiek zïego. A ponadto próbuje zwaliÊ winÚ na Ciebie —
abyĂ to Ty obwiniaï samego siebie za coĂ, co rzekomo siÚ i tak
nie zdarzyïo.
Tak, tak, przeczytaj to jeszcze raz. Caïkowicie pozbawione logiki.

1
To jego „prezent” na poĝegnanie: zwaliÊ Ci na gïowÚ caïÈ winÚ

za to, ĝe zwiÈzek Wam nie wyszedï. Ale problem jest taki, ĝe ten
zwiÈzek nigdy nie miaï szans wyjĂÊ.
GdybyĂ tylko zachowaï ten promienisty optymizm i naiwnoĂÊ,
które czuïeĂ na etapie bombardowania miïoĂciÈ — przez caïy ten
póěniejszy czas, peïen kïamstw i naduĝyÊ. Wtedy wszystko byïoby
dobrze. GdybyĂ tylko nie kwestionowaï nieĂcisïoĂci i kïamstw
dostrzeganych w wiadomoĂciach, których wysïaniu psychopata póě-
niej zaprzeczyï. Tak, gdybyĂ tylko pozostaï ulegïy i siedziaï cicho,
pomimo przytïaczajÈcych dowodów gapiÈcych Ci siÚ w twarz —
dowodów, które psychopata sam przed TobÈ postawiï, aby CiÚ prze-
testowaÊ. Tak, wtedy wszystko byïoby w porzÈdku.
Ale nawet wtedy psychopata i tak by siÚ TobÈ znudziï, zawiódïby
siÚ, ĝe albo nic do Ciebie nie dotarïo, albo dotarïo, ale postanowi-
ïeĂ nie rzucaÊ mu wyzwania. Dlatego wymyĂla coĂ, o co moĝe CiÚ
oskarĝyÊ, aby usprawiedliwiÊ swoje naduĝycia i robione sceny. Nie-
waĝne, co zrobisz — w zwiÈzku z osobÈ toksycznÈ zawsze bÚdziesz
na stratnej pozycji. Takie osoby chcÈ, abyĂ wierzyï, ĝe to Ty jesteĂ
przegrany, choÊ tak naprawdÚ przegranymi sÈ one.
Manipulacja seksualna
Seks z psychopatÈ zawsze na poczÈtku wydaje siÚ idealny. Zawsze
wie, gdzie dotykaÊ, co mówiÊ i kiedy robiÊ to, co trzeba. W sypialni
byliĂcie idealnie dopasowani, prawda?
Cóĝ, coĂ tak jakby.
Jak w przypadku innych kwestii, psychopata odzwierciedla Twoje
najskrytsze pragnienia seksualne. Dlatego wïaĂnie na poczÈtku
wszystko wydaje siÚ takie namiÚtne i idealne, kiedy jesteĂcie
razem — i dlatego seks wydaje siÚ gwaïtem na etapie erozji toĝ-
samoĂci. To dlatego, ĝe psychopata tak naprawdÚ nie wspóïdzieli

1
z TobÈ Twoich najbardziej skrytych fantazji. Nie, on obserwuje

Twoje zachowanie, próbujÈc siÚ do niego dostosowaÊ. UĂwiadomie-
nie sobie tego przeraĝa, poniewaĝ zaczynasz rozumieÊ, ĝe on nigdy
nie czuï emocjonalnej i duchowej przyjemnoĂci, którÈ odczuwaïeĂ
Ty. Kiedy byïeĂ najbardziej otwarty, on tylko patrzyï i uczyï siÚ.
Sytuacja, w której siÚ znajdujesz, jest trudna. Potrzebujesz jego
akceptacji seksualnej i pochlebstw, ĝeby czuÊ siÚ atrakcyjny. Psy-
chopata wykorzystuje to, aby CiÚ kontrolowaÊ. Wycofuje siÚ, byĂ
poczuï wiÚksze pragnienie, poĝÈdanie, desperacjÚ. Na etapie ideali-
zacji nie mógï siÚ TobÈ nacieszyÊ. Ale kiedy jesteĂ juĝ w puïapce
na dobre, zaczyna siÚ TobÈ bawiÊ. Odmawia seksu, zmienia jego
definicjÚ, nagle seks staje siÚ przywilejem, na który tylko on moĝe
wyraziÊ zgodÚ.
LeĝÈc obok psychopaty w ïóĝku, moĝesz wrÚcz namacalnie
odczuwaÊ, jak ten oczekuje Twojego ruchu. Jest gotów CiÚ draĝ-
niÊ — sprawiÊ, ĝe poczujesz siÚ nienaturalny, oszalaïy na punkcie
seksu. BÚdzie siÚ z Ciebie Ămiaï, bÚdzie CiÚ obraĝaï ĝartami, które
nie sÈ ani odrobinÚ zabawne. NamiÚtny seks, który pamiÚtasz
z poczÈtkowych etapów, zostaje zastÈpiony grÈ. RywalizacjÈ.
Psychopata sprawi, ĝe poczujesz siÚ brzydki, stwierdzajÈc, ĝe
jego popÚd seksualny jest sïabszy niĝ kiedykolwiek — ĝe od tygo-
dni nie myĂlaï o seksie. To prosta sugestia: od tygodni o Tobie nie
myĂlaï.
A wtedy, kiedy zaczyna siÚ triangulacja, przestajesz wierzyÊ, ĝe
psychopata kiedykolwiek mógïby mieÊ zadowalajÈce ĝycie seksu-
alne z kimkolwiek innym. Bo jak? W ïóĝku wydawaliĂcie siÚ dwiema
poïówkami tej samej duszy. LubiliĂcie te same rzeczy. Ale pamiÚ-
taj: to wszystko byïo sztuczne. JeĂli uwielbiaïeĂ coĂ w sypialni, to
psychopata szybko to podïapaï na etapie przygotowania. U innej
ofiary wyïapie coĂ zupeïnie innego.
NieĂwiadomie stworzyïeĂ wiÚě z oszustem. Twoje przyzwolenie
byïo oparte na kïamstwie. Tak wiele ofiar psychopatów obwinia sie-
bie, poniewaĝ nie potrafiÈ pokonaÊ swojego dawnego uzaleĝnienia

1
od seksu, co utrzymuje ich wiÚě z psychopatÈ. Ale to nie Twoja wina.

ZostaïeĂ oszukany, aby odczuwaÊ takie przytïaczajÈce przywiÈza-
nie na etapie przygotowania. A potem psychopata wykorzystaï to —
bawiÈc siÚ toksycznym uzaleĝnieniem krÈĝÈcym w Twoich ĝyïach.
Odzyskasz swojÈ wolnoĂÊ seksualnÈ — obiecujÚ. Na psychopa-
thfree.com prowadzimy otwarte i szczere rozmowy na temat seksu.
To bardzo waĝny element cyklu zwiÈzku z psychopatÈ, a co waĝ-
niejsze, odgrywa istotnÈ rolÚ w Twoim wïasnym procesie terapeu-
tycznym. Odzyskanie siebie to kwestia wspólnego wysiïku zarówno
ciaïa, jak i umysïu.
Cel przejĂciowy
Podrozdziaï ten jest rezultatem rozmowy z moim dobrym przyja-
cielem, dlatego moĝesz odnieĂÊ czasem wraĝenie, ĝe jest doĂÊ oso-
bisty. Staraïem siÚ, jak mogïem, przeredagowaÊ go tak, aby trafiï
do szerszej publiki. Przemówi szczególnie do osób, które czujÈ siÚ
wyjÈtkowo odrzucone w porównaniu do innych ofiar psychopaty.
Psychopata zawsze poszukuje swojego kolejnego celu, ale kiedy
przechodzi pomiÚdzy jednym „stabilnym” zwiÈzkiem a drugim, cza-
sami w ramach tego przejĂcia potrzebuje czegoĂ (lub kogoĂ) do
zapeïnienia tymczasowej pustki: tymczasowego celu, którego pozbÚ-
dzie siÚ, gdy tylko znajdzie sobie kogoĂ nowego. Kiedy to Ty staniesz
siÚ tymczasowym celem, sposób traktowania CiÚ przez psychopatÚ
moĝe byÊ nieco inny od tego, co opisaïem wczeĂniej w tej ksiÈĝce.
ChoÊ psychopata moĝe jeszcze nie mieÊ nikogo innego na oku, to
od razu wie, ĝe nie planuje siÚ Ciebie trzymaÊ, dlatego stara siÚ,
aby rzeczy sprawnie i szybko toczyïy siÚ do przodu. Z tego powodu
znacznie szybciej zostajesz wyrwany z etapu idealizacji. Dodatkowo
etap ten jest doĂÊ leniwy: ĝadnych pieniÚdzy, ĝadnych specjalnych
wzglÚdów, ĝadnych wyjÈtkowych chwil. Tylko sïowa. Dostajesz duĝÈ

1
dawkÚ sïów, które wciÈgajÈ CiÚ w zwiÈzek, poniewaĝ tak bardzo

chcesz w nie wierzyÊ. Ale, jak w koñcu zaczniesz dostrzegaÊ, czyny
psychopaty nigdy nie odzwierciedlajÈ jego sïów.
Dla Ciebie jednak zwiÈzek ten znaczy wszystko — to uwaga
i troska, jakich nigdy wczeĂniej nie doĂwiadczyïeĂ. OdwoïujÈ siÚ
one do Twoich najskrytszych marzeñ o uszczÚĂliwianiu innej osoby,
która rzekomo doĂwiadczyïa tego caïego bólu i smutku. Wydaje siÚ,
ĝe ona tak dobrze CiÚ rozumie. W koñcu znalazïeĂ drugÈ poïówkÚ,
po wszystkich tych latach samotnoĂci i frustracji.
Niestety, to wszystko kïamstwo. Dla psychopaty jesteĂ jedynie
chwilowÈ rozrywkÈ. Psychopaci bywajÈ bardzo obojÚtni wobec ofiar
przejĂciowych, nie przejmujÈc siÚ takim zwiÈzkiem — sprawia to,
ĝe masz wraĝenie, iĝ Twój partner jest nieczuïy. ZastÚpujesz jego
naduĝycia swojÈ wïasnÈ miïoĂciÈ, majÈc nadziejÚ, ĝe uda Ci siÚ przy-
wróciÊ do ĝycia ten krótki etap idealizacji. Ofiary czÚsto doĂwiad-
czajÈ dysonansu poznawczego, próbujÈc dokonaÊ projekcji swojego
rozumowania na osobÚ, do której taki sposób myĂlenia i odczu-
wania i tak nie dotrze. Wiedz, ĝe zachowanie psychopaty nie jest
ani przypadkowe, ani pozbawione celu.
Wtedy nadchodzi najgorsze: psychopata wyrzuca CiÚ ze swo-
jego ĝycia, uciekajÈc do innej osoby, z którÈ nagle chce siÚ ustat-
kowaÊ. ZaczynajÈ ze sobÈ mieszkaÊ, publikowaÊ wspólne zdjÚcia,
dzieliÊ budĝet i ĝyÊ tak, jak Ty zawsze chciaïeĂ ĝyÊ. To ostateczna
forma obrazy — nie otrzymaÊ takich szczególnych wzglÚdów z jego
strony. Ogólnie mówiÈc, kiedy juĝ psychopata szybko uzyska nad
TobÈ kontrolÚ i wïadzÚ, czuje siÚ podïadowany, odnowiony i gotowy,
aby ruszyÊ ku nastÚpnej ofierze.
Statystycznie ujmujÈc, wiÚkszoĂÊ ofiar typowego zwiÈzku z psy-
chopatÈ wraca do niego okoïo siedmiu razy, zanim w koñcu zro-
zumie, ĝe nie da siÚ go wyleczyÊ, i odchodzi od niego na dobre.
Ale w przypadku ofiary przejĂciowej jest trochÚ inaczej. Oto, jak
wyglÈdajÈ te dwa rodzaje zwiÈzków:

1
Typowy zwiÈzek z psychopatÈ:
Idealizacja, dewaluacja, idealizacja, dewaluacja, idealizacja,

dewaluacja (powtórz) ĺ DobrniÚcie do granic wytrzymaïoĂci
i porzucenie
A oto zwiÈzek w przypadku ofiary przejĂciowej:
Jako taka idealizacja z duĝymi obietnicami, które sprawiajÈ,

ĝe czujesz siÚ Ăwietnie ĺ Nagïe i niespodziewane odrzucenie
Sprawia to, ĝe ofiara nie zyskuje poczucia zamkniÚcia, bowiem

nie moĝe nawet powoïaÊ siÚ na cykl przemocy, którego doĂwiad-
cza wiÚkszoĂÊ osób. Nie to, ĝebyĂ go chciaï doĂwiadczyÊ, nie. Ale
po prostu zostajesz zawieszony w pustce po odrzuceniu, spadasz
z niezwykïej bïogoĂci w absolutnÈ nicoĂÊ, nie majÈc ani czasu, ani
perspektywy, które umoĝliwiïyby Ci zrozumienie, co w ogóle siÚ
staïo. To taka emocjonalna tortura. Zostaje Ci tylko intensywne
uczucie miïoĂci i okropnoĂÊ porzucenia.
Psychopata uĝywa swoich gierek mentalnych wobec kaĝdego
ze swych celów — zawsze jest tak samo. Róĝnica jest taka, ĝe cel
przejĂciowy nigdy nie doĂwiadcza „peïnego” etapu idealizacji, ofe-
rujÈcej pewnÈ stabilizacjÚ, zanim zwiÈzek zacznie siÚ zmieniaÊ.
Dzieje siÚ tak dlatego, ĝe psychopata od samego poczÈtku planuje,
ĝe nie stanie siÚ stabilnym elementem dla swojego celu przejĂcio-
wego. ByïeĂ idealny do roli, w której psychopata CiÚ widziaï —
chwilowego ěródïa uwagi i podziwu.
Lecz psychopata dostrzega teĝ, ĝe jesteĂ emocjonalnie inteli-
gentny i unikalny. To, ĝe czytasz tÚ ksiÈĝkÚ, nie jest dzieïem przy-
padku — poszukujesz prawdy, jesteĂ zdeterminowany, by zrozumieÊ,
co Ci siÚ przytrafiïo.
Psychopata obiera za swój gïówny cel osoby, które nie dostrze-
gajÈ tak naprawdÚ jego okropnego zachowania. JeĂli czytasz te sïowa,
oznacza to, ĝe nie byïeĂ idealnym dla niego celem, poniewaĝ na

1
przestrzeni miesiÚcy, lat, dekad widziaïeĂ jego prawdziwÈ twarz.

A on potrzebuje kogoĂ, kto jej nie dostrzeĝe. Nigdy.
WiÚc tak, z jednej strony, ostateczna, dïugoterminowa ofiara
jest uĝyteczna, poniewaĝ nie zwróci uwagi na kïamstwa i zdrady
psychopaty. Ale z drugiej strony, psychopata milczÈco odczuwa
niesmak wobec takich osób za to, ĝe nie potrafiÈ dostrzec jego
prawdziwego zachowania. Dziwne, nie? Udaje, ĝe oferuje ten ide-
alny, szczÚĂliwy obraz czïowieka z jego „ustatkowaniem siÚ”, ale
preferowaïby ekscytacjÚ przy kimĂ bardziej empatycznym — kimĂ,
kto faktycznie odczuwa torturÚ jego gierek. Lecz psychopata rzadko
moĝe sobie pozwoliÊ na staïy zwiÈzek z takÈ osobÈ, wiÚc zamiast
tego uĝywa takiej empatycznej osoby w roli ofiary przejĂciowej, dla
podniety przed przyszïym ustatkowaniem siÚ. (Od czasu do czasu
jednak spÚdzi kilka lat z bardzo empatycznÈ osobÈ; znam kilka
takich osób z naszego forum dyskusyjnego. Zazwyczaj wpadïy
w puïapkÚ psychopatycznego zwiÈzku, poniewaĝ miaïy ze swym
oprawcÈ dziecko. Taka sytuacja zwykle skutkuje okropnym porzu-
ceniem).
Wiele ofiar opowiada historie o bombardowaniu miïoĂciÈ, w któ-
rej brakowaïo jednak faktycznych zalotów, obecnych w przypadku
pozostaïych celów psychopaty. Nigdy nie spÚdzaïeĂ z nim tyle czasu,
co inni, prawda? Zamiast tego doĂwiadczyïeĂ znacznie krótszego
flirtu, nagle zakoñczonego w poïowie etapu idealizacji za pomocÈ
wyjÈtkowo okropnej erozji toĝsamoĂci. Wtedy nagle on znalazï sobie
innego partnera, a Ty zastanawiasz siÚ, jakim cudem jest w stanie
spÚdziÊ z nowym celem tyle lat, kiedy nie potrafiï wytrzymaÊ z TobÈ
kilku miesiÚcy.
I o to wïaĂnie chodzi — psychopata zazwyczaj nie potrafi dïugo
wytrwaÊ przy osobie empatycznej (poza przypadkami z dzieÊmi
i dïugoterminowÈ manipulacjÈ), poniewaĝ osoba taka wchïania
jego truciznÚ. Tak, psychopatÚ krÚci zwalenie CiÚ z nóg i uczynie-
nie CiÚ idealnym pionkiem w jego gierkach, ale minus tego jest

1
taki, ĝe koniec koñców podĂwiadomie spluniesz tÈ truciznÈ prosto

w jego twarz. Nie chcesz rujnowaÊ etapu idealizacji, ale teĝ nie
potrafisz przestaÊ podkreĂlaÊ jego kïamstw i zmiany w zachowaniu.
Cele przejĂciowe i cele szukajÈce prawdy odsïoniïy jego maskÚ
i zerwaïy wszystko pod niÈ, aĝ do istoty jego osoby. Psychopata
tego nie przyzna, ale zawsze ma w sobie ten gorzki szacunek wobec
ludzi, którzy potrafiÈ go przejrzeÊ. W tym samym czasie brzydzi
siÚ luděmi, którzy tego nie potrafiÈ — choÊ takie osoby to wszystko,
co moĝe tak naprawdÚ zyskaÊ w swym ĝyciu. Dlatego wïaĂnie ciÈgle
na nowo wymyĂla zasady swojej gry, aby przekonaÊ sam siebie, ĝe
jego wybór jest wïaĂciwy.
Prawda jest jednak taka, ĝe psychopata decyduje siÚ ustatkowaÊ.
Zawsze. To dlatego musiaï CiÚ wczeĂniej zniszczyÊ: by przekonaÊ
samego siebie, ĝe nie traci nic wartoĂciowego. Dlaczego by wiÚc nie
skïoniÊ CiÚ do autodestrukcji, wrÚcz do zranienia samego siebie?
Idealnie — jego wÈtpliwoĂci znikajÈ.
Z tej perspektywy to wïaĂnie powód, dla którego czujesz siÚ
taki zïy i zraniony. Tyle przecieĝ zrobiïeĂ, zachÚcony przez jego
udawane docenianie Twoich starañ. Dlaczego przynajmniej nie mógï
byÊ draniem od samego poczÈtku? Wtedy byĂ nie marnowaï czasu
i emocji. Zamiast tego sïowami i obietnicami skïoniï CiÚ, byĂ dawaï,
coraz wiÚcej i wiÚcej. WiÚc kiedy nie tylko tego nie docenia — ale
wrÚcz CiÚ niszczy — czujesz siÚ zniszczony i pusty. Widzisz teĝ,
jak on ucieka do kogoĂ innego, pïaci rachunki, myĂli o ustatkowa-
niu siÚ… Sprawia to, ĝe myĂlisz: „Hm, moĝe jednak jest zdolny do
prawdziwego zwiÈzku. Moĝe to ja byïem problemem”.
Lecz to nie w Tobie byï problem. Nigdy nie jest w ofierze.

1
Kiedy zaczynasz siÚ broniÊ

JeĂli mierzysz siÚ z psychopatÈ, pewne jest, ĝe w którymĂ momen-
cie bezpodstawnie CiÚ o coĂ oskarĝy — zwïaszcza wtedy, kiedy
zaczniesz zwracaÊ uwagÚ na czerwone lampki we wïasnej gïowie
odnoĂnie jego zachowania. Ataki te majÈ konkretny cel — zepchnÈÊ
CiÚ na pozycjÚ obronnÈ.
Dlaczego?
Odpowiedě jest prostsza, niĝ moĝe Ci siÚ wydawaÊ. Ludzie, któ-
rzy siÚ broniÈ, wydajÈ siÚ z góry winni. To, czy jesteĂ winny, czy nie,
w ogóle jest pozbawione znaczenia. Kiedy osoba zaczyna siÚ bro-
niÊ, pojawiajÈ siÚ opinie i zaïoĝenia. Czy brzmi to niesprawiedliwie?
No pewnie. Ale tak wïaĂnie ludzie myĂlÈ. Z pewnoĂciÈ znasz sytu-
acje, w których zjawisko to niszczyïo komuĂ ĝycie — mÚĝczyzna
faïszywie oskarĝony o gwaït bÚdzie postrzegany jak gwaïciciel, nawet
kiedy juĝ udowodniona zostanie jego niewinnoĂÊ. Prawda nie ma
znaczenia. Nikt mu juĝ nie ufa.
Psychopata mówi wiÚc róĝnego rodzaju Ămieszne rzeczy, a Ty
nagle zaczynasz broniÊ siÚ przed oskarĝeniami, które nawet Ci siÚ nie
Ăniïy. No bo jak inaczej? KtoĂ obrzuca bïotem Twoje dobre imiÚ —
nawet jeĂli nie w towarzystwie innych, to wciÈĝ robi to partner, który
rzekomo CiÚ kocha. Próbujesz wiÚc udowodniÊ bïÚdnoĂÊ jego twier-
dzeñ i to w tym miejscu zaczyna siÚ zaplanowana autodestrukcja.
Psychopata moĝe siÚ rozsiÈĂÊ i podziwiaÊ show. Moĝe wskazaÊ
palcem histerycznÈ ofiarÚ, mówiÈc: „O Jezu, ten biedny szaleniec…”.
Ostatecznie psychopata prowokuje TwojÈ zïoĂÊ, którÈ póěniej spo-
kojnie wykorzystuje, by udowodniÊ swoje racje.
Moĝesz próbowaÊ wyciÈgnÈÊ jego kïamstwa na Ăwiatïo dzienne,
mówiÈc: „To on jest kïamcÈ, udowodniÚ to!” albo „Zdradziï mnie,
oto dowód!”, albo „Zrobiï to samo dziesiÚciu innym osobom, mam
dowody!”. Problem jest jednak taki, ĝe nikogo nie interesujÈ dowody.
Ludzie widzÈ tylko, jak próbujesz siÚ desperacko broniÊ, a ponie-
waĝ to wïaĂnie robisz, jawisz siÚ w ich oczach winnym.

1
Oto najwaĝniejsza rzecz, którÈ powinieneĂ pamiÚtaÊ: bronienie

siÚ tylko pogorszy sprawÚ. Czasami mniej znaczy wiÚcej i to jedna
z sytuacji, w których poglÈd ten siÚ sprawdzi. Uwaĝasz, ĝe masz
idealnÈ odpowiedě na jego zniesïawienie? Cóĝ, psychopata na to
liczy. Tak naprawdÚ uwaĝnie zaplanowaï swoje oszczerstwo, liczÈc
na TwojÈ konkretnÈ reakcjÚ. Atakuje rzeczy, które majÈ dla Cie-
bie najwiÚkszÈ wartoĂÊ, poniewaĝ bÚdziesz ich najsilniej broniï.
Wiedz jedno — to wszystko jest celowe.
Najprostszy sposób, w jaki psychopata moĝe CiÚ wciÈgnÈÊ
w puïapkÚ, to oskarĝyÊ CiÚ o coĂ, co sam zrobiï. W takiej sytuacji
od razu podkreĂlisz jego hipokryzjÚ. To zbyt proste, prawda? O to
wïaĂnie chodzi — bo to puïapka. JeĂli masz idealnÈ odpowiedě na
jego atak, to jest ku temu powód. Nie daj siÚ na to nabraÊ. Psycho-
pata chce, abyĂ siÚ broniï, staraï siÚ udowodniÊ otoczeniu swojÈ
racjÚ. Kiedy zïapiesz przynÚtÚ, jego cel zostanie osiÈgniÚty.
Znudzenie
Kiedy masz zïy dzieñ, czasami chcesz posiedzieÊ sam, odnaleěÊ siÚ,
podïadowaÊ baterie. Moĝe lubisz poĂwiÚciÊ kilka chwil samotnoĂci
na tworzenie, pisanie, gotowanie, marzenia, medytacjÚ, rysowanie,
planowanie przyszïoĂci. A moĝe po prostu chcesz siÚ zdrzemnÈÊ.
Chodzi mi o to, ĝe bez wzglÚdu na to, czy jesteĂ introwertykiem,
czy ekstrawertykiem, od czasu do czasu potrzebujesz chwili spo-
koju. To normalna ludzka potrzeba.
Ale nie dotyczy ona psychopatów.
SamotnoĂÊ moĝe byÊ czymĂ, co naprawdÚ draĝni psychopatÚ,
który normalnie przecieĝ wydaje siÚ spokojny i wyluzowany. Nie
majÈc sumienia, nie ma tak naprawdÚ zbyt wielu rzeczy do robienia.
A bez ludzi, którzy oferowaliby mu swoje uwielbienie i uwagÚ,
szybko zaczyna siÚ nudziÊ.

1
Psychopaci zawsze sÈ znudzeni i caïy czas szukajÈ nowych bodě-

ców, które odwróciïyby ich uwagÚ od drÚczÈcego ich znudzenia.
Psychopata nie potrafi tolerowaÊ dïuĝÈcej siÚ samotnoĂci. Zdrowy
czïowiek jest w stanie nauczyÊ siÚ, jak cieszyÊ siÚ chwilÈ spokoju
i introspekcji — w ten sposób odkrywamy wiele waĝnych prawd
o samych sobie. Psychopata jednak nie ma nic do odkrywania. SpÚ-
dza swój czas, kopiujÈc innych i odzwierciedlajÈc poĝÈdane cechy.
Empatia pozwala nam doĂwiadczaÊ wyobraěni i kreatywnoĂci, jed-
nych z najwaĝniejszych cech ludzkich, które psychopata jest w sta-
nie jedynie naĂladowaÊ.
Na wielu forach dyskusyjnych skupiajÈcych samozwañczych
socjopatów czÚsto spotyka siÚ dyskusje na temat radzenia sobie
z przytïaczajÈcÈ nudÈ, która pochïania ich ĝycie. Nie dziwi, ĝe
wiÚkszoĂÊ odpowiedzi na takie pytania dotyczy seksu, alkoholu, nar-
kotyków i — rzecz jasna — manipulowania innymi.
ZwiÈzki dostarczajÈ psychopacie najbardziej stabilnego sposobu
na radzenie sobie z nudÈ, poniewaĝ kiedy ofiara wpadnie w puïapkÚ,
psychopata moĝe od niej natychmiast uzyskaÊ komplement, uwagÚ
czy adoracjÚ. A kiedy poszerzy swoje grono celów, moĝe z ïatwo-
ĂciÈ znÚcaÊ siÚ nad TobÈ, gïównÈ ofiarÈ, co jest dla niego znacznie
ciekawsze niĝ jakieĂ tam udawanie miïoĂci. Patrzenie, jak miotasz
siÚ wokóï, niczym szczur w labiryncie, dostarcza mu rozrywki,
odskoczni od nudnego ĝycia nie do zniesienia. Etap idealizacji jest
jedynie produktem ubocznym nudy psychopaty — niezbÚdnym kro-
kiem sïuĝÈcym przygotowaniu ofiary, aby moĝna jÈ byïo wykorzy-
stywaÊ tak dïugo, jak siÚ tylko da.
Od czasu do czasu moĝesz odczuwaÊ w zwiÈzku wyczerpanie,
poniewaĝ masz wraĝenie, ĝe nie miaïeĂ w ogóle chwili dla siebie
od czasu, kiedy zwiÈzaïeĂ siÚ z nowym partnerem. Zawsze spÚdza-
ïeĂ czas z nim albo z jego znajomymi, ĝyïeĂ od jednej imprezy do
drugiej. Psychopata miewa równieĝ tendencjÚ do zachowywania siÚ
niczym niewinne dziecko, otaczajÈc siÚ opiekuñczymi osobami,
które ciÈgle chcÈ byÊ przy nim, gotowe pomagaÊ w trudnych chwi-
lach, oferowaÊ wsparcie i opiekowaÊ siÚ na kaĝdym kroku.

1
Ludzie tacy trzymani sÈ w otoczeniu psychopaty, aby ten mógï

koiÊ odczuwane przez siebie znudzenie. Im wiÚcej celów, tym lepiej.
Na poczÈtku psychopata mógï na tych ludzi narzekaÊ. Ale kiedy
dasz siÚ juĝ wciÈgnÈÊ w zwiÈzek, oprawca bÚdzie oscylowaï pomiÚ-
dzy TobÈ a nimi, aby nikt nie mógï siÚ rozluěniÊ. Bez wzglÚdu na to,
kogo psychopata wybierze na dany dzieñ, jedno jest pewne: nie
bÚdzie spÚdzaï czasu samotnie. Znacznie fajniej jest sprowokowaÊ
u Ciebie bolesne uczucia i obserwowaÊ TwojÈ reakcjÚ, niĝ siedzieÊ
przez godzinÚ samotnie.
Ostatecznie najwiÚkszy ból pojawia siÚ, kiedy psychopata wydaje
siÚ nagle traciÊ zainteresowanie TobÈ. Wszystko, co robisz, zdaje
siÚ go nudziÊ. Wysilasz siÚ i próbujesz odzyskaÊ jego uwagÚ, lecz
okazuje siÚ, ĝe cechy, które on niegdyĂ w Tobie podziwiaï, nagle
staïy siÚ raĝÈcymi wadami. Nic, co robisz, nie jest w stanie przy-
wróciÊ tego, co byïo miÚdzy Wami na poczÈtku — tego czasu,
kiedy wydawaïo Ci siÚ, ĝe tylko Ty jesteĂ w stanie wyleczyÊ go ze
znudzenia.
Nawet kiedy psychopata zacznie CiÚ juĝ traktowaÊ okropnie,
czÚĂÊ Ciebie moĝe chcieÊ odzyskaÊ rolÚ gïównego ěródïa ukojenia dla
nudy. To caïkowicie normalne, poniewaĝ kiedy uĂwiadomisz juĝ
sobie, ĝe etap idealizacji siÚ skoñczyï i nigdy nie wróci, to najlepszÈ
rzeczÈ, którÈ moĝesz zrobiÊ, jest upewnienie siÚ, ĝe przynajmniej
pozostaniesz jednym ze ěródeï rozrywki.
Tak wïaĂnie spaczone stajÈ siÚ nasze standardy.
Skryte plotkowanie
Psychopata twierdzi, ĝe nienawidzi „scen”, ale stopniowo odkryjesz,
ĝe w jego ĝyciu jest wiÚcej scen niĝ w ĝyciu kogokolwiek innego.
OczywiĂcie, wedïug psychopaty ĝadna z takich sytuacji nie jest jego
winÈ. Ludzie po prostu za bardzo go kochajÈ albo ěle go traktujÈ,
albo zawsze im przy nim odbija. To takie niesprawiedliwe.

1
Lecz, jak zaczniesz odkrywaÊ, prawda wyglÈda zupeïnie inaczej.

Psychopata caïy czas prowokuje te sceny i dramaty ĝyciowe,
rywalizacjÚ, konkurencjÚ. To, co odróĝnia go od innych osób kreu-
jÈcych takie sytuacje, to fakt, ĝe psychopata posiada zdolnoĂÊ zacho-
wania swojej pozornej niewinnoĂci. Najpierw podrzuca subtelne
sugestie, a potem rozsiada siÚ, obserwujÈc, jak inni zaczynajÈ walkÚ
w jego imieniu. To tutaj mamy do czynienia z tÈ „skrytoĂciÈ”.
Psychopata zasiewa ziarna trucizny, szepcze innym do ucha,
idealizuje ich w rozmowach twarzÈ w twarz, ale obraĝa za ich ple-
cami. „Obraĝanie” to nawet zïe sïowo do opisania caïej subtelnoĂci
plotek psychopaty. Zamiast jawnie mieszaÊ ludzi z bïotem, ksztaï-
tuje siebie na ofiarÚ. KtoĂ gdzieĂ zawsze ěle mu ĝyczy, w ten czy
inny sposób. Zamiast wiÚc po prostu wbijaÊ ludziom nóĝ w plecy,
psychopata jawi siÚ jako wymagajÈca wspóïczucia ofiara zïego zacho-
wania innych osób. W pewnym momencie moĝesz nawet zaczÈÊ
czuÊ siÚ wyjÈtkowy, bÚdÈc tÈ jedynÈ osobÈ, której psychopata moĝe
siÚ zwierzyÊ (ponownie, tak wïaĂnie zaniĝamy swoje standardy).
Nagle to Ty jesteĂ oprawcÈ — tym, który sprawia ból i cierpie-
nie. Proces ten rusza na dobre, kiedy zwiÈzek zaczyna siÚ rozwijaÊ.
Psychopata zaczyna uciekaÊ do osób, na które niegdyĂ narzekaï,
wykorzystujÈc je, aby podzieliÊ siÚ swoim bólem odnoĂnie tego, jak
zaczyna Ci odbijaÊ. Wywoïuje to sporo wspóïczucia wobec psy-
chopaty, a to idealny sposób, aby uïatwiÊ sobie przejĂcie do kolej-
nej ofiary, bez wywoïywania osÈdów na temat niewiernoĂci.
W czasie zwiÈzku z pewnoĂciÈ doĂwiadczyïeĂ niechÚci wobec
osób, których nigdy nie spotkaïeĂ. Czy moĝe mieÊ to coĂ wspólnego
z ciÈgïymi sugestiami ze strony psychopaty, ĝe ludzie ci zakochali
siÚ w nim, pragnÚli go, skrzywdzili, a teraz sÈ zazdroĂni? Z czasem
prowadzi to do rozwoju u Ciebie negatywnego nastawienia i zazdro-
Ăci — w wiÚkszych dawkach niĝ w zdrowym zwiÈzku. A najsmut-
niejsze jest to, ĝe to samo negatywne nastawienie majÈ inni wobec
Ciebie.

1
Test na manipulatora
JeĂli szukasz sposobu na odróĝnienie manipulatora od osoby empa-
tycznej, zwracaj uwagÚ na sposób, w jaki dana osoba mówi o innych
w stosunku do Ciebie. Dobrzy, uczciwi ludzie zrobiÈ wszystko, aby
upewniÊ siÚ, ĝe rozumiesz, iĝ ich znajomi czy rodzina CiÚ lubiÈ. Tym-
czasem manipulatorzy zawsze bÚdÈ próbowaÊ triangulacji. ProwokujÈ
rywalizacjÚ i zazdroĂÊ, nakïaniajÈc do konkurowania o siebie. SzeptajÈ
Ci do ucha, mówiÈc, ĝe ich przyjaciele, eks czy czïonkowie rodziny sÈ
o Ciebie zazdroĂni albo powiedzieli o Tobie coĂ nieprzyjemnego. BÈdě
jednak pewien, ĝe te same rzeczy szeptajÈ o Tobie tym samym przyja-
cioïom czy rodzinie. Zapytaj wiÚc siebie, czy osoba taka tworzy harmo-
niÚ, czy ksztaïtuje chaos.
Pewnie, przyjaciele i byli partnerzy mogÈ uĂmiechaÊ siÚ w Twoim

towarzystwie, tak jak i Ty uĂmiechasz siÚ do nich. Ale w gïÚbi duszy
kaĝdy czïowiek znajdujÈcy siÚ pod wpïywem psychopaty odczuwa
tÚ rosnÈcÈ niechÚÊ wobec innych. I jest ku temu tylko jeden
powód — psychopata zwróciï tych ludzi przeciwko sobie nawzajem.
Wszyscy oni sÈ tylko pionkami w jego grze, której cele stanowiÈ
uwaga i dramatyzm, poĝywienie dla psychopaty. Psychopata pilnuje,
aby kaĝdy z jego celów trzymaï siÚ z daleka od innych, by osoby
te nie mogïy porównaÊ notatek, ale wystarczajÈco blisko, aby wszy-
scy odczuwali napiÚcie i niepewnoĂÊ.
Póki jesteĂ w uĂcisku psychopaty, to nastÚpujÈcy poglÈd moĝe
wydawaÊ siÚ niemoĝliwy do zaakceptowania, ale wiedz, ĝe wszyscy
ci ludzie sÈ zapewne wspaniaïymi, dobrymi istotami. Tak jak i Ty,
zostali zatruci, przekonani do zïego zdania o sobie nawzajem. Tak
zapewne czuïeĂ na poczÈtku zwiÈzku, ale kiedy triangulacja i plotki
postÚpowaïy, zaczÈïeĂ doĂwiadczaÊ coraz wiÚcej i wiÚcej negatyw-
nych emocji. I zapewne winiïeĂ samego siebie, bÚdÈc przekonany,
ĝe zamieniasz siÚ w kïÚbek zazdroĂci i oburzenia.
Tak wïaĂnie dzieje siÚ, kiedy wnikasz w rzeczywistoĂÊ tworzonÈ
przez psychopatÚ — wszystkie plotki i kïamstwa zaczynajÈ zaburzaÊ

1
TwojÈ wïasnÈ rzeczywistoĂÊ. Poniewaĝ istniejÈ dwie rzeczywistoĂci,

z których musisz wybraÊ jednÈ:
1. Psychopata jest normalny. Wszyscy sÈ zazdroĂni, majÈ zïe
intencje i myĂlÈ tylko o sobie.
2. Psychopata jest zazdrosny, ma zïe intencje i myĂli tylko
o sobie. Wszyscy pozostali sÈ normalni.
Na etapie idealizacji i bombardowania miïoĂciÈ wybieramy opcjÚ

pierwszÈ. Wszystko wydaje siÚ takie wspaniaïe, dlatego zaczynamy
definiowaÊ nowÈ rzeczywistoĂÊ skupionÈ wokóï naszej „drugiej
poïówki”. Partner jest cudowny, wszyscy pozostali sÈ cudowni. ¿ycie
jest wspaniaïe! Ale wtedy zaczynajÈ siÚ plotki i nasza rzeczywistoĂÊ
zaczyna siÚ zmieniaÊ. AbyĂmy mogli wciÈĝ ĝyÊ w naszym Ănie,
w którym psychopata jest szczery i dobry, wszystkie plotki i pomó-
wienia muszÈ byÊ prawdziwe. Wszyscy ci ludzie muszÈ byÊ zazdroĂni,
mieÊ zïe intencje i myĂleÊ tylko o sobie. Poniewaĝ jeĂli tak nie jest, to
oznacza tylko jedno: ĝe to psychopata jest kïamcÈ i manipulatorem.
Im silniejsza staje siÚ ta rzeczywistoĂÊ, tym trudniej jest siÚ z niej
wyrwaÊ. NaprawdÚ zaczyna siÚ wydawaÊ, ĝe wszyscy ci ludzie sÈ
przeciwko Tobie — tak wïaĂnie psychopata chce, abyĂ siÚ czuï.
To dlatego, ĝe wtedy caïe Twoje poczucie szczÚĂcia staje siÚ zaleĝne
od niego. Co wiÚcej, utrzymywanie faïszywego poglÈdu na rzeczy-
wistoĂÊ wymaga od Ciebie wielu wymówek i wytïumaczeñ, które
utrzymujÈ CiÚ w pozycji obrony i negacji. To bardzo skuteczny spo-
sób na odwrócenie uwagi (i emocjonalnÈ destabilizacjÚ) od przera-
ĝajÈcej prawdy, ĝe Twoim wrogiem tak naprawdÚ jest on.
Na etapie zerwania i dochodzenia do siebie zostajemy wyrwani
z pierwszej rzeczywistoĂci — która okazaïa siÚ tylko fantazjÈ —
i musimy zmierzyÊ siÚ z tym prawdziwym Ăwiatem. Czujemy siÚ
wyniszczeni, puĂci, pozbawieni nadziei. Bez fantazji, straciliĂmy
wszystko. StraciliĂmy najwaĝniejszego, najwspanialszego, idealnego
partnera. A co wiÚcej, wszyscy ludzie wokóï nas sÈ toksyczni i nie-
godni zaufania. Nie mamy nikogo i niczego.

1
Lecz wtedy zaczynamy skïadaÊ wszystko w caïoĂÊ i doĂwiad-

czamy drobnych przejawów zaufania do ludzi wokóï nas. To w tym
miejscu nasza Staïa moĝe naprawdÚ zmieniÊ ĝycie. Widzimy, jak
czujemy siÚ przy kimĂ, kto traktuje nas dobrze. Zauwaĝamy wolnoĂÊ
w spÚdzaniu czasu z kimĂ, kto nas nie osÈdza, nie stosuje trian-
gulacji, nie tka nici kïamstw. W pewnym momencie zaczynamy
umieszczaÊ negatywnoĂÊ tam, gdzie jej miejsce, zamiast przerzucaÊ
jÈ na resztÚ Ăwiata.
I w koñcu wszystko nabiera sensu.
RzeczywistoĂÊ numer dwa daje siïÚ. Opcja pierwsza nawet nie
ma juĝ sensu. Nigdy nie byïo Ciebie i partnera przeciwko caïemu
Ăwiatu — byïeĂ tylko Ty i partner bÚdÈcy przeciwko Tobie. Zaczy-
nasz znajdowaÊ spokój i odczuwasz wspóïczucie wobec ludzi, któ-
rych niegdyĂ nie lubiïeĂ. Dysonans poznawczy zaczyna sïabnÈÊ,
kiedy spÚdzasz coraz wiÚcej czasu we wïaĂciwej rzeczywistoĂci, z dala
od kïamstw psychopaty. Twoje wrodzone miïosierdzie i empatia
zaczynajÈ do Ciebie wracaÊ. Sztucznie uksztaïtowana paranoja
przemienia siÚ w szczere zaufanie i w koñcu umysï uspokaja siÚ,
a Ty moĝesz skupiÊ siÚ na prawdziwym problemie.
Tortura triangulacji
Aby bardziej CiÚ wciÈgnÈÊ, psychopata ksztaïtuje aurÚ poĝÈdania —
bycia chcianym i adorowanym przez wielu. Stanie siÚ dla Ciebie
punktem honoru, abyĂ to Ty byï tym preferowanym obiektem uwagi
psychopaty, by zdobyÊ go pomimo tïumu adoratorów. Psychopata
tworzy iluzjÚ popularnoĂci, otaczajÈc siÚ osobami przeciwnej pïci:
przyjacióïmi, dawnymi kochankami czy Twoimi niechybnymi nastÚp-
cami. Potrafi tworzyÊ trójkÈty wywoïujÈce rywalizacjÚ i sztucznie
podnosiÊ swojÈ pozornÈ wartoĂÊ (na podstawie Sztuki uwodzenia
autorstwa Roberta Greene’a).

1
Psychopata z radoĂciÈ tworzy trójkÈty miïosne. OtaczajÈc siÚ

innymi celami, tworzÈc sztucznÈ konkurencjÚ, ksztaïtuje obraz bycia
rozchwytywanym na kaĝdym kroku. Niektóre cele zostanÈ wyko-
rzystane tylko po to, aby wywoïaÊ u Ciebie zazdroĂÊ, inne bÚdÈ
przygotowywane do roli Twoich nastÚpców. Po ciÈgïym wysyïaniu
Ci wiadomoĂci i zapewnianiu CiÚ, ĝe jesteĂ jego „idealnÈ” drugÈ
poïówkÈ, psychopata zacznie siÚ wycofywaÊ, oferujÈc uwagÚ innym
osobom. Sprawia to, ĝe bardziej siÚ starasz, próbujÈc go odzyskaÊ —
nieĂwiadomy, ĝe on po prostu siÚ TobÈ bawi. W tym samym czasie
nowa ofiara wpada w puïapkÚ, przekonana, ĝe to Ty jesteĂ „sza-
lony”, „dwubiegunowy” czy „toksyczny”. Lecz pomimo tego obsma-
rowywania psychopata wciÈĝ bÚdzie CiÚ komplementowaï za zam-
kniÚtymi drzwiami, aby daÊ Ci choÊ odrobinÚ nadziei — trzymajÈc
CiÚ w puïapce tak dïugo, jak siÚ da.
Zanim podejmÚ temat dalej, maïa uwaga: ludzie zakochujÈ siÚ
i odkochujÈ. ZnajdujÈ nowÈ miïoĂÊ, czasami kiedy dany zwiÈzek
jeszcze trwa, innym razem juĝ po jego zakoñczeniu. Czasem teĝ
siÚ zdradzajÈ. Rozdziaï ten nie dotyczy codziennych sytuacji tego
typu — niewaĝne, jak niesprawiedliwe czy bolesne siÚ one wydajÈ.
Zamiast tego opisujÚ konkretny schemat wzorców i zachowañ, które
wykorzystuje psychopata, aby torturowaÊ i kontrolowaÊ swoje ofiary.
Psychopata, jak wiÚkszoĂÊ drapieĝników, pragnie wïadzy i kon-
troli. Pragnie dominowaÊ nad swoim partnerem seksualnie, emocjo-
nalnie i fizycznie. Czyni to, wykorzystujÈc czuïe punkty ofiary.
To dlatego bombarduje CiÚ miïoĂciÈ, uwagÈ i pochlebstwami na
poczÈtku zwiÈzku — poniewaĝ bez wzglÚdu na TwojÈ siïÚ i pewnoĂÊ
siebie, zakochanie siÚ czyni CiÚ podatnym. Psychopata nie potrze-
buje fizycznej przemocy, aby CiÚ kontrolowaÊ (choÊ czasem jÈ
stosuje). Zamiast tego zwiÈzek dostarcza mu idealnej okazji, aby
CiÚ pochïonÈÊ, tworzÈc iluzjÚ miïoĂci. To dlatego wïaĂnie boli, kiedy
osoby stojÈce z boku mówiÈ: „Cóĝ, dlaczego po prostu nie odsze-
dïeĂ?”. Lecz nigdy nie wszedïeĂ w zwiÈzek z psychopatÈ Ăwiadomy,
ĝe czekajÈ CiÚ przemoc, poniĝenie i krytyka. ZostaïeĂ oszukany,

1
zwabiony w miïoĂÊ, najsilniejszÈ z ludzkich wiÚzi. Psychopata

dobrze o tym wie.
W jaki sposób psychopata zachowuje kontrolÚ nad swojÈ ofiarÈ?
JednÈ z jego ulubionych metod jest triangulacja. Kiedy mówiÚ o tym
terminie, ofiary zazwyczaj utoĝsamiajÈ triangulacjÚ z kolejnÈ ofiarÈ,
ale nie zawsze tak jest. Psychopata caïy czas uĝywa triangulacji, aby
wydawaïo siÚ, ĝe jest rozchwytywany, i aby utrzymaÊ Twoje szaleñ-
stwo na jego punkcie. Moĝe siÚ to przydarzyÊ kaĝdemu:
x Twojej rodzinie,
x jego rodzinie,
x Twoim przyjacioïom,
x jego przyjacioïom,
x byïym partnerom,
x przyszïym partnerom,
x caïkowicie obcym osobom.
ZdolnoĂÊ psychopaty do urabiania innych jest niedoĂcigniona.

Odczuwa intensywnÈ euforiÚ, gdy zwraca ludzi przeciwko sobie
nawzajem, zwïaszcza kiedy ci zaczynajÈ ze sobÈ rywalizowaÊ. Psy-
chopata bÚdzie prowokowaï sytuacje, aby wywoïaÊ u Ciebie zazdroĂÊ
i byĂ zaczÈï kwestionowaÊ jego wiernoĂÊ. Caïy czas rzuca sugestie,
ĝe moĝe poszukaÊ sobie kogoĂ innego albo spÚdziÊ z kimĂ innym
czas, abyĂ nie mógï sobie pozwoliÊ na chwilÚ spokoju. Zawsze teĝ
temu zaprzeczy, stwierdzajÈc, ĝe Ci odbiïo.
Problem jest taki, ĝe jesteĂ przyzwyczajony do takiej iloĂci poĂwiÚ-
canej Ci uwagi z poczÈtkowych etapów, ĝe bardzo boleĂnie odczu-
wasz sytuacje, kiedy psychopata poĂwiÚca uwagÚ komuĂ innemu.
I on dobrze o tym wie. „Zapomni” o Waszych wspólnych planach,
spÚdzi kilka dni z przyjacióïmi, na których zawsze narzekaï. Zigno-
ruje CiÚ, ĝeby spÚdziÊ wiÚcej czasu ze swojÈ rodzinÈ, kiedy wczeĂniej

1
opowiadaï Ci, jacy to okropni ludzie. BÚdzie szukaï ukojenia u byïej,

kiedy umrze ktoĂ w jego rodzinie, i stwierdzi, ĝe ma z tÈ osobÈ „spe-
cjalnÈ wiÚě”, której Ty przecieĝ nie zrozumiesz. CzÚsto — jeĂli nie
zawsze — ta byïa jest kimĂ, kogo wczeĂniej psychopata oskarĝyï
o przemoc i chorobÚ psychicznÈ.
Szukanie uwagi, wspóïczucia i zrozumienia u ludzi, którzy nie sÈ
TobÈ, to bardzo popularna taktyka. Jako osoba empatyczna i jako
jego partner sïusznie czujesz, ĝe to u Ciebie powinien szukaÊ uko-
jenia. Zawsze peïniïeĂ tÚ rolÚ w przeszïoĂci, wiÚc co siÚ zmieniïo?
NiegdyĂ twierdziï, ĝe jest zniszczonÈ osobÈ, a Ty byïeĂ powodem,
dla którego znowu odczuwaï szczÚĂcie. Ale teraz odwraca siÚ do
innych osób i dawnych zwiÈzków, których Ty „nigdy nie zrozu-
miesz”. I zawsze zrobi wszystko, ĝebyĂ nie przeoczyï tego, jak ucieka
do innych.
To prowadzi mnie do kolejnego tematu: serwisów spoïeczno-
Ăciowych.
Technologia sprawia, ĝe psychopacie ïatwiej jest manipulowaÊ
za pomocÈ triangulacji. Wystarczy polubiÊ komentarz byïego part-
nera, ignorujÈc Twój. „Przypadkowo” wgra zdjÚcie, na którym Ăci-
ska byïÈ, której niegdyĂ rzekomo nienawidziï. Wszystko wydaje
siÚ niewinne — zazwyczaj stwierdzasz, ĝe to nieczuïoĂÊ, ale nie:
to wszystko jest szczegóïowo zaplanowane.
Psychopata strategicznie bÚdzie publikowaï statusy, piosenki
i filmy, które sugerujÈ, ĝe go „tracisz”. BÚdzie publikowaï rzeczy,
które majÈ zïapaÊ w puïapkÚ nowe i stare cele — przykïadowo,
jakiĂ wspólny z nowÈ ofiarÈ ĝart albo piosenkÚ o miïoĂci, którÈ dzieliï
ze swojÈ byïÈ. Ma to dwa zadania do speïnienia: sprawia, ĝe czu-
jesz siÚ niepewnie, tracisz równowagÚ, odczuwasz zazdroĂÊ. Ale co
wiÚcej, powoduje, ĝe ta druga osoba czuje siÚ pewniejsza, kochana,
wyjÈtkowa. Psychopata zajmuje siÚ innymi osobami, kiedy jedno-
czeĂnie prowadzi do erozji Twojej toĝsamoĂci — dwie pieczenie na
jednym ogniu.

1
Chce, abyĂ skonfrontowaï z nim te rzeczy, poniewaĝ sÈ one niby

tak drobne, ĝe Ty wydasz siÚ szalony i zazdrosny. Psychopata spo-
kojnie znajdzie wymówkÚ dla wszystkiego, co zrobiï, i oskarĝy CiÚ
o robienie scen. Skryta przemoc jest niemoĝliwa do udowodnienia,
poniewaĝ celowo jest dwuznaczna. Nie moĝesz udowodniÊ, ĝe kusiï
swojÈ byïÈ wstawieniem piosenki, ale podĂwiadomie jesteĂ tego
pewien. W ten sposób psychopata zaczyna ksztaïtowaÊ Twój obraz
szaleñca. Powiedzmy sobie szczerze: kïótnia o status na Facebooku
czy komentarz wydaje siÚ trochÚ dziecinna. I tak wïaĂnie psycho-
pata chce, abyĂ siÚ czuï.
Byli partnerzy, którzy utrzymujÈ z psychopatÈ „przyjacielskÈ
relacjÚ”, nie rozumiejÈ, ĝe sÈ dla niego zaledwie marionetkami.
Zamiast tego majÈ wraĝenie, ĝe speïniajÈ jakiĂ piÚkny, przyjacielski
obowiÈzek — sÈ kimĂ, na kogo on zawsze moĝe liczyÊ. Nie rozu-
miejÈ, ĝe psychopata utrzymuje ich przy sobie tylko po to, aby pod-
krÚciÊ atmosferÚ, kiedy ĝycie stanie siÚ dla niego nudne. Osoby
takie nie wiedzÈ, ĝe sÈ podstawÈ wielu kïótni — nie dlatego, ĝe ich
przyjaěñ z psychopatÈ jest taka wyjÈtkowa i poĝÈdana, lecz dla-
tego, ĝe Ăwiadomie kreuje on konflikty. udzÈ siÚ, ĝe ich przyjaěñ
z psychopatÈ jest wspaniaïa, wyjÈtkowa, niespotykana. Ale tak
naprawdÚ sÈ tylko pionkami w triangulacji.
Psychopaci sÈ ekspertami w umiejÚtnym otaczaniu siÚ luděmi,
którzy lubiÈ dawaÊ — osobami niepewnymi, które poczucie wïasnej
wartoĂci odnajdujÈ w opiece nad innymi. Dlatego teĝ Twoje dawa-
nie wydaje siÚ takie nieznaczÈce i ïatwe do zastÈpienia w Twoim
zwiÈzku z psychopatÈ. BÚdzie siÚ wydawaÊ, ĝe psychopata podzi-
wia ludzi, którzy sÈ od Ciebie odmienni — czasem wrÚcz stanowiÈ
Twoje przeciwieñstwo. Przekaz jest prosty: przestaïeĂ byÊ wyjÈt-
kowy. Moĝna CiÚ zastÈpiÊ. JeĂli nie zaoferujesz mu czci, której
pragnie, zawsze znajdzie sobie kogoĂ innego, kto mu to da. A nawet
jeĂli dasz mu to, czego chce, w koñcu siÚ TobÈ znudzi. Nie potrze-
buje CiÚ. Jego aktualna grupa fanów zawsze go rozpieĂci i doceni,

1
a Ty przez to odniesiesz wraĝenie, ĝe on musi byÊ wspaniaïÈ osobÈ.

Ale przypatrz siÚ dokïadniej. Zauwaĝysz, ĝe wszyscy ci adoratorzy
roztaczajÈ wokóï siebie milczÈcÈ aurÚ niedoli.
Ostateczna triangulacja nastÚpuje w momencie, kiedy psychopata
podejmuje decyzjÚ, by CiÚ porzuciÊ. To wtedy zacznie otwarcie
mówiÊ o tym, jak Wasz zwiÈzek go rani i jak to nie jest pewien,
czy da radÚ dalej znosiÊ Twoje zachowanie. Zazwyczaj wspomni, ĝe
rozmawiaï z bliskim przyjacielem o Waszym zwiÈzku, szczegóïowo
opisujÈc, jak doszli razem do wniosku, ĝe Wasza relacja nie jest
zdrowa. W tym samym czasie bezczelnie ignorowaï wszystkie Twoje
wiadomoĂci i próby kontaktu. BÚdziesz wiÚc siedziaï, zastanawia-
jÈc siÚ, dlaczego nie chce z TobÈ rozmawiaÊ o tych problemach, bio-
rÈc pod uwagÚ, ĝe to przecieĝ Wasz zwiÈzek.
Cóĝ, powodem tego jest fakt, ĝe on i tak podjÈï juĝ decyzjÚ, by
CiÚ rzuciÊ — teraz tylko CiÚ torturuje. Rady szuka jedynie u osób,
co do których jest pewien, ĝe siÚ z nim zgodzÈ. Jego „przyjaciel”,
z którym rozmawiaï, to zapewne jego kolejna ofiara.
W trójkÈcie miïosnym psychopaty sÈ trzy gïówne osoby i dla
kaĝdej z nich z osobna psychopata musi zakïadaÊ konkretnÈ maskÚ
i zachowywaÊ siÚ w konkretny sposób:
1. Ty: Podczas gdy wiÚkszoĂÊ normalnych ludzi odczuwa wstyd

po zdradzie, psychopata robi wszystko, co w jego mocy, abyĂ
na pewno dowiedziaï siÚ o jego niewiernoĂci — choÊ oczy-
wiĂcie nigdy siÚ do niej nie przyzna. Czasem jest to otwarty
flirt z innÈ osobÈ (czÚsto przez Facebooka), przechwalanie siÚ,
ile to osób chciaïoby siÚ z nim przespaÊ, czy wyzywanie CiÚ
od szalonych zazdroĂników, kiedy w jakiĂ sposób na to
wszystko reagujesz. Wobec Ciebie psychopata zawsze dziaïa
z ukrycia, dwuznacznie, protekcjonalnie i caïy czas pilnuje,
abyĂ wÈtpiï w Wasz zwiÈzek.
2. Nowy cel: Psychopata nie chce jeszcze mÚczyÊ swojej nowej

ofiary. Zamiast tego uĝywa Twojej niechybnej autodestrukcji,

1
aby zwabiÊ swój nowy cel, swojego „ulubieñca”. Kiedy za-

czniesz siÚ zaïamywaÊ, ïatwo bÚdzie pokazaÊ palcem Twoje
desperackie wiadomoĂci i wzbudziÊ u nowej ofiary litoĂÊ —
przecieĝ Ty juĝ zaczynasz ĂwirowaÊ. Psychopata wywyĝszy
swój nowy cel, tïumaczÈc, jak szczÚĂliwiej siÚ teraz czuje.
Nowy cel poczuje dumÚ, bÚdÈc przecieĝ tym, kto ocaliï psy-
chopatÚ przed rzekomo toksycznym partnerem (TobÈ). Maska
psychopaty w tym wypadku to maska niewinnego, ofiary
(Twojej), osoby, którÈ trzeba ratowaÊ (przed TobÈ). W tym
samym czasie psychopata jest niezwykle uprzejmy i wdziÚczny
wobec nowego celu, któremu przypisuje odzyskanie przez
siebie poczucia szczÚĂcia.
3. Fani: Psychopata musi równieĝ utrzymywaÊ przy sobie odpo-

wiedni zapas znajomych. Nawet najmniej spostrzegawcza
osoba na Ăwiecie zobaczyïaby, ĝe dokonuje siÚ przewrót
w zwiÈzku. Zamiast wiÚc otwarcie zdradzaÊ i zastÚpowaÊ
jednÈ ofiarÚ drugÈ, psychopata musi byÊ ostroĝniejszy. BÚdzie
powaĝnie rozmawiaÊ ze swoimi przyjacióïmi o tym, jak jego
aktualny zwiÈzek go rani, i zacznie rozdawaÊ pïytkie pochleb-
stwa, aby zapewniÊ sobie ich przychylnoĂÊ. To taka wyprze-
dzajÈca kontrola zniszczeñ, która ma na celu zapewnienie
psychopacie dobrej opinii nawet wtedy, kiedy juĝ zdradzi.
Psychopata chce siÚ upewniÊ, ĝe jego fani bÚdÈ nawet gïoĂniej
klaskaÊ, kiedy pochwali siÚ nowym partnerem, pokazujÈc,
jakie ma teraz wspaniaïe, nowe ĝycie. Kaĝda iloĂÊ wsparcia,
którÈ otrzymuje psychopata, coraz bardziej CiÚ wyniszcza.
Zastanawiasz siÚ, jakim cudem ktokolwiek mógïby go wspie-
raÊ. Z pomocÈ swoich fanów psychopata wydaje siÚ przytulny,
czarujÈcy, szukajÈcy wspóïczucia i w koñcu teĝ niezwykle
radosny, kiedy paraduje z nowÈ ofiarÈ, cieszÈc siÚ wsparciem
i gratulacjami ze strony otoczenia, czego tak bardzo pragnie.

1
Wyznawcy
Bez wzglÚdu na to, jak bardzo krzywdzÈ swoich partnerów, osoby tok-
syczne zawsze bÚdÈ mieÊ lojalne grono wyznawców, fanów chwalÈcych
wszystko, co psychopaci robiÈ. Takie osoby sÈ zaĂlepione przez pïytkie
pochlebstwa, które manipulator stosuje w celu uzyskania kontroli. Fan-
kluby czÚsto siÚ zmieniajÈ, ale przyjaěñ psychopaty pozbawiona jest
zarówno gïÚbi, jak i znaczenia. Wszystko, co ma jakiekolwiek znacze-
nie, to ciÈgïa adoracja i uwaga. Ktokolwiek odmówi grania w tÚ adora-
cyjnÈ gierkÚ, szybko zostanie zastÈpiony przez kogoĂ, to bÚdzie graï
wedïug zasad.
PomyĂl o iloĂci planowania i analiz potrzebnych do wykrÚcenia

wszystkich tych numerów. Psychopaci sÈ sprytni, chïodni i w peïni
Ăwiadomi swojego zachowania. ZakïadajÈ trzy róĝne maski, aby
sprawiÊ, ĝe zaczniesz wÈtpiÊ w swój wïasny rozum!
Po rozstaniu, kiedy to wiÚkszoĂÊ normalnych ludzi czuïaby siÚ
zaĝenowana wejĂciem w nowy zwiÈzek tak szybko i staraïaby siÚ to
ukryÊ, psychopata otwarcie bÚdzie siÚ chwaliï swoim szczÚĂciem
z nowym partnerem. A co ciekawsze, w peïni oczekuje, abyĂ Ty
równieĝ siÚ cieszyï jego szczÚĂciem. W przeciwnym wypadku jesteĂ
ĝaïosny i zazdrosny.
Na tym etapie psychopata dokona analizy po porzuceniu. JeĂli
bÚdziesz siÚ pïaszczyï i bïagaï, byÊ moĝe znajdzie dla Ciebie zasto-
sowanie. JednoczeĂnie bÚdzie siÚ brzydziï i bÚdzie zachwycony
Twoim zachowaniem. JeĂli zaĂ ruszysz do ataku i zaczniesz wyciÈ-
gaÊ na Ăwiatïo dzienne jego kïamstwa, zrobi wszystko, co w jego
mocy, aby CiÚ zniszczyÊ. Nawet jeĂli póěniej spróbujesz przepro-
siÊ, na zawsze TobÈ wzgardzi za ĂmiaïoĂÊ odezwania siÚ do niego.
Za duĝo widziaïeĂ — a widziaïeĂ bestiÚ ukrytÈ za maskÈ.
Nawet kiedy zwiÈzek dobiegnie koñca, psychopata bÚdzie sto-
sowaï triangulacjÚ, by wpÚdziÊ CiÚ w otchïañ szaleñstwa. Pragnie
udowodniÊ, jaki jest szczÚĂliwy z nowym partnerem, ale co wiÚcej,

1
pragnie, abyĂ nienawidziï jego nowego partnera, byĂ winiï nowÈ

ofiarÚ za zniszczenie Twojego zwiÈzku, a przecieĝ powinieneĂ winiÊ
psychopatÚ.
Jak wiÚc moĝesz siÚ broniÊ przed tÈ wyniszczajÈcÈ i toksycznÈ
przemocÈ emocjonalnÈ? Po pierwsze, musisz rozwinÈÊ w sobie sza-
cunek do samego siebie. OmówiÚ to szczegóïowo w dalszej czÚĂci
ksiÈĝki. Przede wszystkim jednak musisz wiedzieÊ, co jest dopusz-
czalnym, a co niedopuszczalnym zachowaniem w zwiÈzku. Musisz
wiedzieÊ, ĝe partner, który zwraca ludzi przeciwko sobie i zdradza,
nie jest warty Twojego czasu. Nigdy nie powinieneĂ nazywaÊ siebie
szalonym, aby usprawiedliwiÊ jego nieuczciwe i nieprzewidywalne
zachowanie. Ale to ciÚĝko zrobiÊ, kiedy ma siÚ do czynienia z sub-
telnÈ i skrytÈ przemocÈ, próbujÈcÈ zrobiÊ z Ciebie szaleñca.
Dlatego istnieje „zasada detektywa”. Jest ona doĂÊ prosta: jeĂli
zaczynasz bawiÊ siÚ w detektywa wobec jakiejĂ osoby, powinieneĂ jÈ
natychmiast usunÈÊ ze swojego ĝycia. PamiÚtasz StaïÈ? Czy bawisz
siÚ z niÈ w detektywa? Czy szpiegujesz jej profil na Facebooku, czy
kwestionujesz wszystko, co mówi? Nie, oczywiĂcie, ĝe nie. Rozu-
miesz wiÚc, ĝe taka potrzeba detektywistyczna w przypadku tok-
sycznego partnera nie jest Twoim odchyïem — coĂ po prostu skïa-
nia CiÚ do ostroĝnoĂci i podejrzliwoĂci.
Nawet kiedy to poczucie niepewnoĂci wydaje siÚ nie na miejscu,
pozbawione podstaw, to ufaj swojej intuicji. JeĂli ciÈgle siÚ martwisz
albo odczuwasz niepewnoĂÊ, czas przestaÊ kwestionowaÊ samego
siebie i zaczÈÊ dziaïaÊ.
To niemal cud, ale za kaĝdym razem, kiedy wyrzucisz toksycznÈ
osobÚ ze swojego ĝycia, odkryjesz, ĝe niepokój znika. Tylko Ty
moĝesz mieÊ pewnoĂÊ, jeĂli ktoĂ CiÚ krzywdzi. Tylko Ty wiesz, co
jest dla Ciebie najlepsze. Moĝesz zdecydowaÊ, czy podoba Ci siÚ
to, jak siÚ czujesz przy danej osobie. Nikt nigdy nie moĝe Ci wmó-
wiÊ, ĝe Twoje odczucia sÈ bïÚdne. ZapamiÚtaj pytanie: jak siÚ dziĂ
czujesz? Odpowiedě na nie jest wszystkim, co ma jakiekolwiek
znaczenie.

1
Triangulacja pozostawia po sobie dïugotrwaïe rany emocjo-

nalne i sprawia, ĝe czujesz siÚ zazdrosny, niezaspokojony, niepewny,
niczym potwór. Zacznij uzdrawiaÊ te rany i zrozum, ĝe Twoje lÚki
zostaïy sztucznie stworzone. Nie byïeĂ sobÈ — byïeĂ poddawany
manipulacji. Twoje prawdziwe „ja” jest dobre, kochajÈce, otwarte,
troskliwe. Nie musisz juĝ tych cech kwestionowaÊ.
Detektyw
MajÈc do czynienia z kïamcami i manipulatorami, czÚsto zaczynamy
bawiÊ siÚ w „detektywa”. To Twoja intuicja, mówiÈca Ci, ĝe coĂ jest
bardzo nie tak z danÈ osobÈ. Z jakiegoĂ powodu jej dziaïania nie zga-
dzajÈ siÚ z jej sïowami. Dostrzegasz, jak ciÈgle znajduje wymówki i obwi-
nia innych, nawet kiedy jej wersja wydarzeñ kompletnie nie ma sensu.
Zatracasz siÚ w zagmatwanych rozmowach, które jakimĂ cudem spra-
wiajÈ, ĝe to Ty okazujesz siÚ nadwraĝliwy, zazdrosny czy paranoiczny.
Ale kiedy jest juĝ po wszystkim, patrzysz wstecz na kaĝdÈ z sytuacji,
kiedy przyklejono Ci etykietÚ szaleñca, i uĂwiadamiasz sobie, ĝe osoba
ta kïamaïa Ci prosto w twarz. Kaĝda wymówka miaïa skrywaÊ kolejny
przekrÚt, zdradÚ czy nawet caïkowicie bezsensowne kïamstwo (jedno
z tych, które mówi siÚ dla frajdy). Psychopata bardzo dobrze zna siÚ
na skrytej przemocy, co sprawia, ĝe zaczynasz tropiÊ wszystkie jego
przekrÚty, powÈtpiewajÈc w swojÈ dobrÈ, przyjaznÈ naturÚ.
Milczenie
Milczenie to jedno z najpotÚĝniejszych narzÚdzi sïuĝÈcych erozji
toĝsamoĂci. To skryta kara, majÈca na celu manipulowanie TobÈ
i zmianÈ Twojego zachowania przy jednoczesnym niewydawaniu siÚ
manipulatorem. Kiedy osoba empatyczna dostaje takÈ milczÈcÈ karÚ,
zazwyczaj prowadzi jÈ to do autodestrukcji, bowiem zaczyna roz-
myĂlaÊ nad wszystkim, co mogïa zrobiÊ ěle. W rezultacie redukuje

1
swojÈ caïÈ osobowoĂÊ, aby uniknÈÊ powtórzenia tych potencjalnych

pomyïek.
Milczenie to brutalna forma przemocy emocjonalnej — taka,
która zwraca CiÚ przeciwko Twojemu wïasnemu umysïowi. Dekla-
rujesz wojnÚ wobec wïasnej intuicji i wszystkiego, co uwaĝaïeĂ za
prawdziwe. Kiedy Twoja toĝsamoĂÊ zostanie w koñcu wyniszczona,
psychopata moĝe uĝywaÊ tej ostatecznej techniki, majÈc pewnoĂÊ,
ĝe go nie zostawisz. Zamiast tego bÚdziesz dalej torturowaÊ samego
siebie, pozostajÈc ofiarÈ przemocy, której psychopata juĝ nie musi
osobiĂcie dawkowaÊ.
Psychopata zostawi CiÚ sam na sam z Twoimi myĂlami, zasie-
wajÈc subtelne sugestie w serwisach spoïecznoĂciowych, aby zasi-
liÊ TwojÈ paranojÚ. BÚdziesz analizowaï wszystko, co zrobiïeĂ
w zwiÈzku, obwiniajÈc siÚ za wïasne uczucia i emocje. BÚdziesz
budziï siÚ w Ărodku nocy z bijÈcym sercem, majÈc nadziejÚ, ĝe on
wyĂle Ci wiadomoĂÊ. Ale nic nie przyjdzie. BÚdziesz logowaï siÚ do
Facebooka i patrzyï, jak on rozmawia ze swoimi znajomymi i byïymi.
Wcale nie jest zajÚty; po prostu CiÚ ignoruje.
On bÚdzie oczekiwaï, ĝe przyjmiesz do wiadomoĂci, ĝe przez
kilka dni nie bÚdzie z TobÈ rozmawiaï, choÊ w przeszïoĂci wysyïaï
Ci wiadomoĂci kilka razy na godzinÚ. Zaczniesz mieÊ wraĝenie, ĝe
odsiadujesz „wyrok”, choÊ nie masz pojÚcia, co takiego zrobiïeĂ.
Moĝesz zaczÈÊ stosowaÊ pasywnÈ agresjÚ, piszÈc dïugie e-maile
o jego zmienionym zachowaniu i caïkowitym braku kontaktu.
Moĝesz nawet byÊ na tyle silny, aby zasugerowaÊ rozstanie, ale
nie utrzymasz tego toku myĂlenia dïuĝej niĝ kilka godzin. Moĝesz
sÈdziÊ, ĝe pokonasz psychopatÚ, teĝ go ignorujÈc, zachowujÈc spo-
kój, jak gdyby wszystko byïo w porzÈdku, ĝeby nie wydaÊ siÚ
w jego oczach lgnÈcym. Ale on zawsze wygra w tej grze. Dlatego ĝe
on nie potrzebuje Twojej uwagi — znalazï juĝ sobie kogoĂ innego.
Tak, kiedy psychopata zaczyna CiÚ ignorowaÊ caïymi dniami, ozna-
cza to, ĝe znalazï juĝ nowÈ ofiarÚ. W przeciwnym wypadku wciÈĝ
skupiaïby wysiïki na Tobie. Ale teraz jesteĂ tylko przeszkodÈ.

1
Znalazï coĂ nowego, ekscytujÈcego, a Twoje emocje sÈ tylko dener-

wujÈcÈ przeszkodÈ na jego drodze do nowego podboju. Tego Ci
jednak nigdy nie powie. Po prostu bÚdzie czytaï Twoje wiadomoĂci
i ignorowaï je. Nagle wybuchnie i oskarĝy CiÚ o szaleñstwo, cze-
pliwoĂÊ, nieznoĂnoĂÊ. Nie bÚdzie chciaï niczego omawiaÊ, ani tele-
fonicznie, ani osobiĂcie, dopóki rozmowa taka nie odbÚdzie siÚ na
jego zasadach. Jego toksycznoĂÊ przestaje byÊ skryta. Jego pogarda
dla Ciebie staje siÚ jawna.
Ale mimo tego wszystkiego nie porzuci CiÚ. Jeszcze nie. Czeka
z tym na wïaĂciwÈ chwilÚ.

1

1
Wielki finaï
Psychopata ostroĝnie planuje najbardziej obojÚtny i bolesny sposób,

by CiÚ porzuciÊ. Chce, abyĂ sam siÚ zniszczyï, zaczynajÈc przygoto-
wanie gruntu pod kolejnÈ ofiarÚ. Niszczy CiÚ, aby upewniÊ samego
siebie, ĝe jego nowy cel jest lepszy. Ale co najwaĝniejsze, niszczy
CiÚ, poniewaĝ CiÚ nienawidzi. Gardzi TwojÈ empatiÈ i miïoĂciÈ —
cechami, które musiaï udawaÊ kaĝdego dnia Waszego zwiÈzku.
Zniszczenie CiÚ oznacza dla niego chwilowe uciszenie denerwu-
jÈcego przypomnienia pustki, która poĝera jego duszÚ.
Po burzy
Psychopata czepia siÚ ludzi, którzy odnieĂli sukces, i odbiera im to,
na co tak ciÚĝko pracowali. JeĂli robisz karierÚ, psychopata bÚdzie
ĝyï z Twojego dochodu i nie bÚdzie samodzielnie szukaï pracy. JeĂli
masz wspaniaïÈ grupÚ przyjacióï, rzuci na nich czar, wïÈczajÈc ich
w grupÚ swoich adoratorów, w koñcu zaĂ zwracajÈc ich przeciwko
Tobie. Odbierze Ci wszystko, niczym pasoĝyt, a kiedy juĝ to zrobi,
znajdzie sobie nowego ĝywiciela.

1
Psychopata planuje porzucenie CiÚ tak, aby byïo to dla Ciebie

bolesne i niezrozumiaïe, abyĂ poczuï siÚ caïkowicie bezwartoĂciowy.
A potem patrzysz, jak jego nowe ĝycie zaczyna siÚ ukïadaÊ na Two-
ich oczach. Zastanawiasz siÚ, co wïaĂciwie siÚ staïo. Nic z jego
wymówek przy rozstaniu nie ma sensu. Nic siÚ nie zgadza. PatrzÈc
wstecz, odkrywasz, ĝe psychopata nie wniósï do zwiÈzku nic war-
toĂciowego — a tylko faïszywe obietnice i komplementy, które
miaïy powstrzymaÊ CiÚ przed skojarzeniem faktów i zrozumieniem
jego pasoĝytniczego stylu ĝycia. Psychopata zostawia po sobie tylko
ból, zagubienie i chaos. Tylko to zostawia za sobÈ na swojej dro-
dze destrukcji.
Lista kontrolna
psychopatycznego porzucenia
Psychopata praktycznie zawsze ma przygotowany nowy cel, gotowy
do zastÈpienia wczeĂniejszego partnera. Ale zamiast po prostu skoñ-
czyÊ Wasz zwiÈzek i wejĂÊ w nowy, odhacza po kolei punkty ze
swojej listy kontrolnej:
1. Po kryjomu podrzuÊ wskazówki sugerujÈce, ĝe jesteĂ zainte-

resowany kimĂ innym.
2. Powtarzaj krok 1., póki ofiara nie zareaguje.
3. Spokojnie zasugeruj partnerowi, ĝe jest przewraĝliwiony

i zazdrosny.
4. Za jego wraĝliwoĂÊ i zazdroĂÊ ukarz go milczeniem.
5. Powtarzaj krok 4., póki partner nie zacznie siÚ sam wyniszczaÊ.
6. Uĝyj autodestrukcji, aby przekonaÊ nowÈ ofiarÚ, ĝe twój part-

ner jest szalony, dziÚki czemu nowa ofiara nie bÚdzie miaïa
wraĝenia, ĝe zdrada jest „zïa”.

1
7. Uĝyj autodestrukcji partnera, aby przekonaÊ swoich przyja-

cióï, ĝe mu odbiïo; w ten sposób zyskasz ich przychylnoĂÊ,
kiedy zmienisz kochanka.
8. Zacznij traktowaÊ partnera protekcjonalnie, tïumaczÈc, jak

bardzo jego chwiejne zachowanie ciÚ rani.
9. Wybierz najbardziej bolesny sposób, by go porzuciÊ.
10. Pochwal siÚ mu nowÈ ofiarÈ, pokazujÈc, jaki jesteĂ szczÚĂliwy

bez niego.
Normalne rozstania nie wyglÈdajÈ w ten sposób, lecz psychopata

chce siÚ upewniÊ, ĝe jego ludzie bÚdÈ widzieÊ jako niewinnÈ ofiarÚ,
a Ciebie jako potwora. ChoÊ to on zdradzaï i kïamaï, to powyĝsze
kroki wywracajÈ caïÈ sytuacjÚ, by to psychopata mógï odegraÊ rolÚ
ofiary oraz byĂ Ty zostaï kompletnie z niczym.
Przygotowanie
Proces porzucenia wydaje siÚ nagïy, kompletnie nieprzygotowany,
ale tak nie jest — byï planowany przez dïugi czas. W ramach tego
procesu zaczniesz czuÊ, ĝe psychopata tak naprawdÚ chce, ĝebyĂ to
Ty rzuciï jego. Zrobi wszystko, ĝeby CiÚ zraniÊ, zasmuciÊ, i w gïÚbi
serca bÚdziesz wiedzieÊ, ĝe on nie ma juĝ ochoty na kontynuowa-
nie tej relacji. Ale oczywiĂcie nigdy Ci tego nie powie. Zaprzeczy
jakiejkolwiek sugestii takiej intencji. Zamiast tego zwali caïÈ winÚ
na Ciebie, sprawiajÈc, ĝe odniesiesz wraĝenie, iĝ to Twoje autode-
struktywne zachowanie faktycznie niszczy Wasz zwiÈzek — a nie
jego bezczelna taktyka.
Podczas gdy Ty szalenie próbujesz naprawiÊ WaszÈ relacjÚ, on
bÚdzie kokietowaï nowÈ ofiarÚ. Moĝe z niÈ juĝ sypiaÊ. I zrobi
wszystko, abyĂ to podejrzewaï — bÚdzie podrzucaï sugestie oraz
insynuacje, aĝ nie bÚdziesz tego mógï juĝ znieĂÊ i wybuchniesz.

1
Wtedy wykorzysta Twoje coraz agresywniejsze zachowanie, aby

wzbudziÊ u nowej ofiary litoĂÊ. Czy bowiem istnieje lepszy sposób,
aby przekonaÊ innych do Twojego szaleñstwa, jak pokazaÊ im Twoje
niesprowokowane, histeryczne wiadomoĂci tekstowe?
Caïy ten czas spÚdzisz, myĂlÈc, ĝe on po prostu straciï zaintere-
sowanie albo ĝe Twoje problemy z zazdroĂciÈ w koñcu zniszczyïy
zwiÈzek. Ale po kilku miesiÈcach dochodzenia do siebie po zerwa-
niu zaczniesz powoli ïapaÊ. BÚdziesz w stanie spojrzeÊ wstecz na
okres przed zerwaniem i poïÈczysz fakty ze sobÈ. BÚdzie to dla Cie-
bie szok — bÚdziesz niezdolny do pojÚcia takiego przebiegïego planu.
BÚdziesz teĝ zniesmaczony, kiedy uĂwiadomisz sobie, jak dïugo
tkwiïeĂ w puïapce. BÚdziesz siÚ zastanawiaï, dlaczego CiÚ po prostu
nie rzuciï, kiedy poznaï kogoĂ innego. UĂwiadomisz sobie, ĝe bez-
czelnie CiÚ ignorowaï — nie dlatego, ĝe byï zajÚty w pracy, ale dla-
tego, ĝe byï zajÚty z kimĂ w ïóĝku.
A do tego sprawiï, ĝe to Ty czuïeĂ siÚ jak potwór.
Destrukcja
Dla ofiary psychopaty nagïe zerwanie wydaje siÚ przychodziÊ zupeïnie
znikÈd. Ale dla psychopaty moment ten byï skrupulatnie planowany
przez dïuĝszy czas. Rozsiewaï kïamstwa i plotki na Twój temat, po kry-
jomu przekonujÈc innych, ĝe staïeĂ siÚ niestabilny i niszczysz Wasz
zwiÈzek. Wykorzystuje tÚ bajkÚ, ĝeby przygotowaÊ grunt pod nowÈ ofiarÚ
i odwróciÊ uwagÚ znajomych od swojej oczywistej zdrady. W ciÈgu kilku
dni zostaniesz zamieniony na inny model, patrzÈc, jak jego „idealne”
ĝycie zaczyna kwitnÈÊ w objÚciach kogoĂ innego. Kiedy Ty desperacko
próbowaïeĂ ratowaÊ WaszÈ relacjÚ, on zaczÈï juĝ nowy zwiÈzek. I zamiast
zerwaÊ z TobÈ, jak normalny czïowiek, trzymaï CiÚ na uwiÚzi do samego
koñca. OkrzyknÈï CiÚ „szaleñcem” i „zazdroĂnikiem”, radoĂnie niszczÈc
caïÈ TwojÈ toĝsamoĂÊ, kiedy jednoczeĂnie brykaï sobie z kimĂ innym.
Psychopata nie zrywa ze swojÈ ofiarÈ tak po prostu — uĝywa zerwa-
nia jako okazji, aby podziwiaÊ TwojÈ autodestrukcjÚ fizycznÈ, emocjo-
nalnÈ i duchowÈ.

1
Rozmowa
Kiedy psychopata z TobÈ zrywa, odniesiesz wraĝenie obojÚtnoĂci
i obïudy. ¿ebyĂ poczuï siÚ jeszcze bardziej bezwartoĂciowy, moĝe
zerwaÊ przez wiadomoĂÊ tekstowÈ. BÚdzie mówiï gïównie o sobie
i swoich „uczuciach” — tïumaczÈc, ĝe nie moĝe juĝ tak dalej. A Ty
bÚdziesz sparaliĝowany i niemy przez caïÈ rozmowÚ. WiedziaïeĂ,
ĝe ta nastÈpi, ale nie moĝesz uwierzyÊ, ĝe faktycznie siÚ toczy. BÚdzie
sporo saïaty sïownej o jego byïych i zmianach w Twoim zacho-
waniu, ale nic o ofierze, którÈ CiÚ zastÚpuje. Psychopata wyda Ci
siÚ jednoczeĂnie smutny, ale dziwnie radosny (i pewnie bÚdzie czuï,
ĝe jesteĂ ĝaïosny).
Aby z TobÈ zerwaÊ, wybierze miejsce najbardziej niewygodne
z moĝliwych. JeĂli ĝyjecie w sporej odlegïoĂci od siebie, nie bÚdzie
miaï problemu z zaproszeniem CiÚ w odwiedziny tylko po to, aby
zerwaÊ z TobÈ w poïowie drogi. ZaburzajÈc Twoje plany i usuwajÈc
CiÚ ze znanego Ci otoczenia, upewnia siÚ, ĝe jego decyzja caïkowi-
cie wytrÈci CiÚ z równowagi — tym samym dorzucajÈc kolejny bagaĝ
emocjonalny, jakby odczuwane przez Ciebie zagubienie i poczucie
niĝszoĂci nie byïy wystarczajÈco bolesne.
Po rozstaniu bÚdziesz odczuwaï tylko pustkÚ. Nie mogÚ nazwaÊ
tego odczucia mianem depresji, poniewaĝ to coĂ gorszego. W tej
chwili czujesz, ĝe Twoja dusza umarïa.
Porzucenie
Nagïe porzucenie nie jest normalnym zachowaniem. JeĂli ktoĂ naprawdÚ
czuje miïoĂÊ i przywiÈzanie, tak jak twierdziï, nie bÚdzie w stanie nagle
zniknÈÊ bez sïowa. Osoba, która niegdyĂ mówiïa, ĝe jesteĂ lepszy od
wszystkich jego byïych, teraz zajmuje siÚ nowÈ ofiarÈ, podkreĂlajÈc, ĝe
toksycznym eks teraz jesteĂ Ty. Wszystko, co wypowiada psychopata,
to sztucznie stworzone Ămieci. Staje siÚ to jasne zwïaszcza wtedy, kiedy

1
psychopata przechodzi od odzwierciedlania osobowoĂci — „jesteĂmy

tacy sami pod kaĝdym wzglÚdem” — do niechybnego porzucenia, kiedy
zaczyna odzwierciedlaÊ zupeïnie innÈ osobÚ. Gdy zaczniesz rozumieÊ,
w jaki sposób dziaïa ten cykl, uĂwiadomisz sobie, ĝe wcale nie straci-
ïeĂ swojej drugiej poïówki. Podczas gdy on powtarza swój cykl w nie-
skoñczonoĂÊ, Ty zaczynasz nowÈ przygodÚ, wolnÈ od niekoñczÈcych siÚ
kïamstw i gierek kogoĂ pozbawionego duszy.
Triangulacja po raz drugi

Psychopata jeszcze z TobÈ nie skoñczyï. Jego ulubiony czas na
triangulacjÚ nastÚpuje po rozstaniu. Kiedy juĝ zmieni swój status
na Facebooku na „singiel”, bÚdziesz sÈdziï, ĝe gorzej juĝ byÊ nie
moĝe. Twoi przyjaciele pytajÈ, jak siÚ czujesz, ale Ty nie potrafisz
myĂleÊ o niczym innym, jak o byïym partnerze. Patrzenie na jego
zdjÚcia przyprawia CiÚ o mdïoĂci, ale i tak to robisz. Przewijasz
tablicÚ w dóï i w dóï, pod wpïywem chwili usuwajÈc, co siÚ tylko
da — i od razu tego ĝaïujÈc.
I wtedy to widzisz.
Kilka dni po rozstaniu on publikuje zdjÚcie siebie z kimĂ nowym.
KimĂ, kogo wczeĂniej nie widziaïeĂ. Nie ukrywa swojego nowego
podboju. WrÚcz masz wraĝenie, ĝe chwali Ci siÚ nowÈ ofiarÈ. Nie
odczuwa wstydu ani zaĝenowania. Wiesz, ĝe to zïy pomysï, ale
ciekawoĂÊ bierze górÚ: zaczynasz wÚszyÊ, odkrywajÈc, ĝe ta nowa
osoba utrzymywaïa z nim kontakt juĝ od jakiegoĂ czasu. ¿artowali
ze sobÈ, flirtowali w serwisach spoïecznoĂciowych, ale Ty tego nie
zauwaĝyïeĂ. Caïkowicie skupiïeĂ siÚ na psychopacie.
Nim siÚ obejrzysz, on zmienia swój status, a jego przyjaciele
entuzjastycznie gratulujÈ nowej parze. To jasne, ĝe znali nowy cel
psychopaty od jakiegoĂ czasu. Kiedy Ty byïeĂ obsmarowywany jako

1
szaleniec, on przygotowywaï juĝ nowÈ ofiarÚ do zajÚcia Twojego

miejsca. Fani psychopaty mu gratulujÈ, cieszÈc siÚ bardziej niĝ kie-
dykolwiek — ich bohater znalazï (najnowszÈ) miïoĂÊ swojego ĝycia.
Kompleks wyĝszoĂci
Po rozstaniu i triangulacji psychopata ma silne poczucie wyĝszoĂci.
To jego chwila „chwaïy” — promienieje energiÈ, patrzÈc, jak Ty
upadasz. Stawia swój najnowszy cel na piedestale, chwali siÚ nim,
poniewaĝ chce, byĂ siÚ o nim dowiedziaï. Czeka na TwojÈ reakcjÚ,
a jeĂli nie zareagujesz, znajdzie powód, by z TobÈ porozmawiaÊ,
upewniajÈc siÚ, ĝe jego wspólne zdjÚcie z nowym partnerem jest
dobrze widoczne. Czasami psychopata bÚdzie miaï bezsensownÈ
proĂbÚ, ĝeby tylko zyskaÊ chwilÚ Twojej uwagi. Przykïadowo, moĝe
powiedzieÊ, ĝe chce zwróciÊ Ci jakiĂ ciuch albo DVD — coĂ, co
normalna osoba po prostu by zignorowaïa.
Kiedy juĝ zdobÚdzie TwojÈ uwagÚ, przyjmie spokojnÈ, protek-
cjonalnÈ postawÚ, mówiÈc do Ciebie z góry, jakby byï jakimĂ guru
od zwiÈzków, poniewaĝ on jest szczÚĂliwy, a Ty jesteĂ singlem.
W czasie caïej rozmowy przyjmie bardzo aroganckie nastawienie,
w rodzaju „ja tu rzÈdzÚ”. Po rozstaniu za wszelkÈ cenÚ stara siÚ
prezentowaÊ swojÈ zwyciÚskÈ, spokojnÈ postawÚ wyĝszoĂci.
Umniejszy wszystko, co siÚ staïo, ostrzegajÈc CiÚ przed robie-
niem scen. Zamiast przeprosiÊ za swoje toksyczne zachowanie i teraz
juĝ oczywistÈ zdradÚ, bÚdzie tylko tïumaczyï, ĝe rozstania bywajÈ
trudne. Caïe doĂwiadczenie uczyni bezosobowym i bÚdzie do Ciebie
mówiï tak, jakby czuï litoĂÊ. Wykorzystuje takie pseudouprzejme
zachowanie, aby jawiÊ siÚ kimĂ waĝniejszym, dojrzalszym. BÚdzie Ci
ĝyczyï wszystkiego najlepszego, zachowujÈc siÚ zwyczajnie, jakby
to byïo zwykïe, normalne rozstanie.

1
JeĂli nie pozwolisz sobie na takie zachowanie wyĝszoĂci po

rozstaniu, psychopata stanie siÚ wyjÈtkowo nieprzyjemny. Nie chce
rozmawiaÊ o swojej niewiernoĂci czy kïamstwach. Chce, abyĂ go
wielbiï w swojej pamiÚci. A pamiÚtasz, jak karaï CiÚ milczeniem
caïymi dniami pod koniec Waszego zwiÈzku? Cóĝ, wciÈĝ oczekuje
od Ciebie natychmiastowych odpowiedzi — w przeciwnym wypadku
bÚdziesz zgorzkniaïym zazdroĂnikiem.
JeĂli czujesz siÚ, jakbyĂ chciaï w coĂ uderzyÊ, to wiedz, ĝe nie
jesteĂ sam.
Puïapka emocjonalnego napastnika

Psychopaci, socjopaci i osoby narcystyczne sÈ ekspertami w schle-
bianiu i oczarowywaniu. ChoÊ na poczÈtku idealizacja jest wspaniaïa,
to jest teĝ odpowiedzialna za wiÚkszoĂÊ szkód, gdy zwiÈzek zaczyna
siÚ waliÊ. Psychopata zastawia puïapkÚ, z której nie ucieknie ĝadna
nieĂwiadoma niczego ofiara.
1. IdealizujÈc CiÚ, psychopata oczekuje, ĝe jego uwaga i ado-

racja szybko do niego wróci. Jego bombardowanie miïoĂciÈ
ostatecznie skutkuje uformowaniem siÚ wiÚzi, takiej, którÈ
tworzysz szybko i dajesz z siebie wszystko. W Twoim mnie-
maniu osoba ta naprawdÚ wydaje siÚ namiÚtnÈ, idealnÈ brat-
niÈ duszÈ, jakÈ tylko potrafisz sobie wyobraziÊ. Odczuwasz
i odwzajemniasz caïÈ tÚ miïoĂÊ na co dzieñ.
2. Dzielisz siÚ swojÈ radoĂciÈ ze wszystkimi przyjacióïmi

i rodzinÈ. CzÚsto i tak zajmujÈ juĝ oni pierwszy rzÈd w tej
serii pochlebstw. Strony takie jak Facebook dajÈ gwarancjÚ,
ĝe caïy Ăwiat zobaczy WaszÈ wymianÚ komplementów. Takie
publiczne komplementy ïechtajÈ ego, a to sprawia, ĝe czu-
jemy siÚ dobrze.

1
3. Osoba toksyczna zaczyna siÚ powoli wycofywaÊ. Najpierw

subtelnie. CoĂ jest nie tak, choÊ nie jesteĂ w stanie wskazaÊ,
co dokïadnie. Psychopata nie pisze i nie dzwoni juĝ tak czÚ-
sto, wydaje siÚ mniej zainteresowany, Ty czujesz siÚ jak jego
przykry obowiÈzek, a do tego zaczyna siÚ spóěniaÊ na Wasze
spotkania. Lecz z powodu tego, co opisaïem w punktach jeden
i dwa, wciÈĝ jesteĂ zdeterminowany, aby kontynuowaÊ etap
idealizacji. Ignorujesz pogarszajÈce siÚ zachowanie i ideali-
zujesz partnera dalej, majÈc nadziejÚ, ĝe wszystko wróci do
normy. Nie chcesz staÊ siÚ taki, jak jego szaleni byli partne-
rzy; chcesz byÊ wyrozumiaïy i przebaczajÈcy.
4. Caïy czas zapewniasz przyjacióï, rodzinÚ i samego siebie,

jaki Twój partner jest wspaniaïy. Nawet kiedy zwiÈzek
zaczyna stawaÊ siÚ coraz gorszy, jesteĂ przekonany, ĝe
z odpowiedniÈ dawkÈ miïoĂci i pozytywnej energii wszystko
uda Ci siÚ naprawiÊ. Na tym etapie psychopata moĝe robiÊ
wszystko, co mu siÚ podoba, a Ty wciÈĝ bÚdziesz go wy-
chwalaï.
5. Naduĝycia psychopaty stajÈ siÚ coraz gorsze. Rozpoczyna

siÚ triangulacja. JesteĂ karany za pomocÈ milczenia i sïów
krytyki. Nazywa CiÚ szaleñcem i nadwraĝliwcem. W koñcu
CiÚ porzuca. A w trakcie tego wszystkiego wciÈĝ desperacko
próbujesz ratowaÊ zwiÈzek. Pïaczesz, bïagasz i odrzucasz rze-
czywistoĂÊ. On przecieĝ staï siÚ caïym Twoim ĝyciem. Nie
masz kogo poprosiÊ o pomoc, poniewaĝ wszyscy wierzÈ, ĝe
Wasz zwiÈzek byï idealny.
6. Po rozstaniu zaczynasz skïadaÊ elementy ukïadanki.

Odkrywasz zjawisko psychopatii, przeglÈdajÈc internet,
i zaczynasz myĂleÊ: „O mój Boĝe, to straszne”. Im wiÚcej siÚ
dowiadujesz, tym bardziej narasta w Tobie zïoĂÊ. Wszystko
nabiera sensu, wszystko zaczynasz rozumieÊ, a Twój Ăwiat
zmienia siÚ na zawsze.

1
7. Puïapka. Nikt Ci nie wierzy. Po caïym Twoim entuzjazmie

towarzyszÈcym Waszej relacji nowa prawda dla innych pozba-
wiona jest sensu. Jak mogïeĂ byÊ ofiarÈ przemocy? ByïeĂ
szczÚĂliwy — byïeĂ zachwycony. Twój partner byï wspaniaïy
i tak dobrze CiÚ traktowaï. Sam to mówiïeĂ! JeĂli rzeczywi-
stoĂÊ naprawdÚ byïa taka okropna, to dlaczego go zawsze
chwaliïeĂ? Zamiast widzieÊ w Tobie ofiarÚ, postrzegajÈ CiÚ
jak szaleñca, zgorzknialca i czïowieka niezdolnego do zaak-
ceptowania odrzucenia.
To wïaĂnie ta puïapka emocjonalnego napastnika. Szkoli CiÚ do

wychwalania i adoracji, co otwiera mu drogÚ do caïkowitego zaïa-
twienia CiÚ, kiedy zacznie siÚ juĝ etap naduĝyÊ. Ofiary czÚsto odkry-
wajÈ, ĝe ich przyjaciele biorÈ stronÚ psychopaty. To dewastujÈce,
a puïapka ta jest ostatnim gwoědziem do trumny, którÈ przygoto-
waï Ci psychopata.
Aby tego uniknÈÊ, staraj siÚ nie broniÊ ani nie tïumaczyÊ siÚ
nikomu. Tak, musisz podzieliÊ siÚ swojÈ historiÈ, ale z osobami,
które wiedzÈ, przez co przeszedïeĂ. Trzymaj siÚ forów dyskusyjnych
i pisania dziennika. JeĂli potrzebujesz terapeuty, szukaj takiego,
który rozumie techniki manipulacji. Terapeuta powinien byÊ zazna-
jomiony z grupÈ zaburzeñ emocjonalnych typu B (to oznacza zabu-
rzenia osobowoĂci z pogranicza, narcystyczne zaburzenia osobowo-
Ăci, histrioniczne zaburzenie osobowoĂci i antyspoïeczne zaburzenie
osobowoĂci); w przeciwnym wypadku terapia moĝe nie byÊ sku-
teczna. Nie potrzebujesz kolejnej osoby, która mówi Ci, ĝebyĂ
„wziÈï siÚ w garĂÊ” czy ĝe „rozstania to coĂ normalnego”. Po-
trzebujesz terapeuty, który pomoĝe Ci wydostaÊ siÚ z tego piekïa
i odzyskaÊ spokój.
Nie jesteĂ szalony. Nie cierpisz na chorobÚ dwubiegunowÈ, ma-
niÚ, nadwraĝliwoĂÊ, zazdroĂÊ czy patologicznÈ potrzebÚ bliskoĂci.
JesteĂ ofiarÈ przemocy emocjonalnej — z tej puïapki moĝesz siÚ
wydostaÊ. Zachowaj spokój, cierpliwoĂÊ i bÈdě wobec siebie wyro-

1
zumiaïy. Pewnego dnia bÚdziesz w stanie mówiÊ o tym wszystkim

zrozumiale i przekonujÈco. Nie martw siÚ teraz o to, by kogoĂ prze-
konaÊ do swojej historii. Psychopata liczy na takie próby. Kiedy
zaczynasz siÚ broniÊ, bÚdÈc najbardziej zraniony, jawisz siÚ jako
osoba winna i niestabilna.
Poĝegnaj siÚ wiÚc z gierkami. Nie jesteĂ sam. Podziel siÚ swojÈ
opowieĂciÈ z luděmi, którzy jÈ zrozumiejÈ, i powoli zacznij dostrze-
gaÊ, ĝe ten koszmar staje siÚ zaledwie dziwnym, odlegïym wspo-
mnieniem. Psychopata nie ma znaczenia. To nastÚpujÈca po nim
podróĝ ku odzyskaniu siebie zmienia wszystko.
Dlaczego on jest taki szczÚĂliwy

z kimĂ innym?
To zapewne jedno z najczÚĂciej zadawanych przez ofiary pytañ na
etapie dochodzenia do siebie. Po rozstaniu psychopata szybko wiÈĝe
siÚ z nowym celem, który juĝ czeka, aby CiÚ zastÈpiÊ. PomijajÈc juĝ
doĂwiadczenie zdrady i kïamstw, musisz jeszcze patrzeÊ, jak Twój
byïy zaczyna swoje „idealne” ĝycie z kimĂ innym.
JeĂli myĂlisz, ĝe traktuje on swojÈ nowÈ ofiarÚ lepiej niĝ Ciebie,
to nie jesteĂ osamotniony w tych poglÈdach. Praktycznie kaĝda
ofiara psychopaty tak myĂli (takĝe i jego nowy cel, kiedy w koñcu
zostanie zastÈpiony kimĂ innym). Psychopata prezentuje Ăwiatu
obraz swojego nowego zwiÈzku tak, aby wydaï siÚ nieskazitelny, jak
z bajki. Nim siÚ obejrzysz, on odzwierciedla juĝ marzenia, gusta
i guĂciki kogoĂ innego. Popisuje siÚ swoim nowym zwiÈzkiem przed
wszystkimi, nie czujÈc ani odrobiny wstydu czy winy w zwiÈzku
z tym, ĝe tak szybko i sprawnie wymieniï CiÚ na inny model.
Osoba toksyczna wydaje siÚ prowadziÊ idealne ĝycie ze swoim
nowym partnerem, co sprawia, ĝe zastanawiasz siÚ, czy psychopata
jest zdolny do miïoĂci. Ale w przypadku psychopaty nie ma mowy

1
o szczÚĂliwym zakoñczeniu. Chwali siÚ swojÈ najnowszÈ ofiarÈ

caïemu Ăwiatu, aby wywoïaÊ zazdroĂÊ, ĝeby byïo trochÚ dramaty-
zmu, a to juĝ znak, ĝe wcale nagle nie wyrobiï sobie sumienia.
Kiedy patrzysz, jak jego nowy zwiÈzek rozkwita, zaczniesz teĝ
dostrzegaÊ drobne przebïyski idealizacji — coĂ, czego zawsze pra-
gnÈïeĂ, ale czego nie otrzymaïeĂ. Moĝe juĝ zamieszkaï z nowym
partnerem, choÊ nie chciaï zamieszkaÊ z TobÈ? Moĝe szybko wziÚli
Ălub, choÊ nie chciaï siÚ zobowiÈzaÊ wobec Ciebie? Zapewne publi-
kuje duĝe iloĂci zdjÚÊ na Facebooku z nowym partnerem, choÊ Ciebie
staraï siÚ trzymaÊ z daleka od wzroku publiki. Ogólnie mówiÈc,
masz wraĝenie, ĝe byïeĂ tylko wybojem na jego drodze do speï-
nienia marzeñ.
Ale musisz coĂ zrozumieÊ, coĂ trudnego: kiedy on zaczynaï zwiÈ-
zek z TobÈ, to te myĂli krÈĝyïy po gïowie kogoĂ innego, wcze-
Ăniejszego.
Kaĝda idealizacja bÚdzie odmienna; to dlatego kolejna osoba
dostaje od psychopaty coĂ, czego nie dostaïeĂ Ty. Dodatkowo Ty
jesteĂ teraz na dnie, a nowa ofiara w siódmym niebie, dlatego sytu-
acja wydaje Ci siÚ odmienna.
Fakt, ĝe inna osoba otrzymuje „specjalne” wzglÚdy, wcale nie
oznacza, ĝe coĂ jest z TobÈ nie tak. I nie jest to efekt Twoich reakcji
na przemoc czy rzekome szaleñstwo. Nawet jeĂli zachowywaïeĂ siÚ
idealnie, psychopata i tak znalazïby powód, by CiÚ porzuciÊ i zastÈ-
piÊ. Caïa ta idealizacja, którÈ stosuje wobec kogoĂ innego, ma dwa
zadania do speïnienia: (1) przygotowaÊ i wyszkoliÊ nowÈ ofiarÚ do
bycia pewnym ěródïem adoracji i uwielbienia oraz (2) wywoïaÊ
u Ciebie zazdroĂÊ i poczucie niĝszoĂci, okazujÈc komuĂ wiÚcej
miïoĂci, niĝ okazano Tobie.
To dlatego tak waĝne jest zerwanie kontaktu ze swoim byïym.
JeĂli bÚdziesz patrzyï, jak jego nowy zwiÈzek siÚ rozwija, bÚdziesz
tylko sam siebie torturowaï kolejnymi bezsensownymi pytaniami
i wÈtpliwoĂciami. Za kaĝdym razem, kiedy popatrzysz na jego profil,
bÚdziesz tego ĝaïowaï. BÚdziesz siÚ zastanawiaï, dlaczego jego nowy

1
zwiÈzek tak dïugo trwa, dïuĝej niĝ Wasz — dlaczego potrafi tole-
rowaÊ kogoĂ dïuĝej, niĝ tolerowaï Ciebie. Z powodu triangulacji
w czasie trwania Waszego zwiÈzku bÚdziesz ciÈgle porównywaï siÚ
do innych, czujÈc siÚ gorszy i nierówny, bo on wybraï kogoĂ innego.
Nie marnuj ĝycia, czekajÈc, aĝ coĂ zïego przytrafi siÚ w ich
zwiÈzku. Poniewaĝ ostatecznie nie zrobi Ci to ĝadnej róĝnicy. Po
pierwotnej satysfakcji wciÈĝ bÚdziesz czuï te same okropne emocje,
poniewaĝ Twoje poczucie wïasnej wartoĂci wciÈĝ opiera siÚ na opinii
kogoĂ innego.
Wszystko z TobÈ w porzÈdku, a jego nowa ofiara wcale nie jest
od Ciebie lepsza. JesteĂcie zupeïnie innymi osobami, ofiarami bom-
bardowania miïoĂciÈ i pochlebstwami, ale Wasze faktyczne cechy
czy wewnÚtrzne piÚkno nie majÈ tu zupeïnie nic do rzeczy. Ideali-
zacja jest narzÚdziem sïuĝÈcym do uzyskania kontroli nad ofiarÈ,
a to ĝadne pochlebstwo — ani dla Ciebie, ani dla ĝadnej innej osoby.
Moĝesz zaczÈÊ siÚ zastanawiaÊ, kto jest bardziej atrakcyjny, kto
odniósï wiÚkszy sukces, kto jest inteligentniejszy, ale nic z tego nie
ma znaczenia. Kiedy psychopata obiera sobie nowy cel, to jemu
poĂwiÚci caïÈ energiÚ. Nawet jeĂli jesteĂ najseksowniejszÈ, najza-
bawniejszÈ i najmÈdrzejszÈ osobÈ na Ăwiecie, to i tak zostaniesz
zapomniany i zignorowany. To nie tak, ĝe straciïeĂ te cechy czy
ĝe ktoĂ ma wiÚcej dobrych cech od Ciebie. Po prostu zrobiïeĂ swoje,
jeĂli chodzi o dostarczenie mu pozytywnej uwagi, i przyszïa pora,
by CiÚ zmieniÊ. ZaczÈïeĂ kwestionowaÊ jego kïamstwa, walczyÊ
o swoje, odkrywaÊ prawdÚ. Dlatego wïaĂnie zostaïeĂ ukarany.
W porzÈdku jest zastanawiaÊ siÚ, dlaczego nie byïeĂ wystarcza-
jÈco dobry albo co mogïeĂ zrobiÊ inaczej. To przecieĝ ludzkie,
zwïaszcza w obliczu tego, czego doĂwiadczasz. Ale celem tej ksiÈĝki
jest pomóc Ci zrozumieÊ, ĝe jesteĂ wystarczajÈco dobry — ĝe nie ma
nic, co mogïeĂ zrobiÊ inaczej. Kiedy chodzi o zwiÈzki z psychopatÈ,
zachowanie toksycznego partnera i jego wybory nie majÈ nic wspól-
nego z Twoimi najlepszymi cechami. Tak naprawdÚ psychopata tre-
nuje CiÚ, ĝebyĂ te najlepsze cechy w sobie stïumiï.

1
Teraz, kiedy jesteĂ wolny, masz w koñcu okazjÚ do zgïÚbienia

tych cech dla siebie, do kultywowania zdrowego szacunku do samego
siebie. Ale moĝesz to zrobiÊ tylko wtedy, kiedy przestaniesz ciÈgle
porównywaÊ siÚ do kogoĂ innego. WiÚkszoĂÊ ofiar doĂwiadcza fizycz-
nych mdïoĂci, kiedy patrzÈ na nowy zwiÈzek swojego eks — ĝoïÈdek
podchodzi do gardïa i nie mogÈ oddychaÊ. Dlaczego miaïbyĂ to sobie
robiÊ? Sïuchaj swojego ciaïa, poniewaĝ ono próbuje CiÚ broniÊ. Wie,
ĝe nic dobrego nie przyjdzie z ciÈgïego szpiegowania swojego eks.
JeĂli moĝesz, rozpisz sobie w kalendarzu taki brak kontaktu
i sprawdě, jak dïugo bÚdziesz w stanie nie sprawdzaÊ jego nowego
zwiÈzku. Na stronie PsychopathFree.com kaĝdy uĝytkownik zaczyna
z „Licznikiem braku kontaktu”, który Ăledzi, przez jak dïugi czas
nie utrzymujesz kontaktu z psychopatÈ. Odkryjesz, ĝe im ten czas
dïuĝszy, tym ïatwiej. I zanim siÚ obejrzysz, moĝesz nawet zaczÈÊ
rozwijaÊ w sobie jakiĂ stopieñ wspóïczucia dla nowej ofiary psycho-
paty, kiedy odkryjesz, ĝe jego nowy zwiÈzek tak naprawdÚ uratowaï
CiÚ przed dalszÈ przemocÈ.
W wiÚkszoĂci przypadków psychopaci majÈ obsesjÚ na punkcie
upewniania siÚ, ĝe to oni zerwÈ ze swojÈ ofiarÈ. To dla nich oznaka
wïadzy i kontroli, jakÈ majÈ nad TobÈ. Ale od czasu do czasu zda-
rza siÚ, ĝe to ofiara samodzielnie siÚ wyrwie, zostawiajÈc psycho-
patÚ i wydostajÈc siÚ z cyklu przemocy.
Kiedy to psychopata zostaï odrzucony, musisz przygotowaÊ siÚ
na miesiÈce — czasem nawet lata — przeĂladowania i nÚkania.
Dopóki on nie znajdzie sobie nowej ofiary, caïÈ swojÈ wĂciekïoĂÊ
bÚdzie przelewaï na Ciebie, niszczÈc Ci ĝycie poprzez zastraszanie
i groěby. Za pomocÈ internetu bÚdzie CiÚ przeĂladowaï. Daje mu to
iluzjÚ kontroli — zapewnienie, ĝe nie moĝesz istnieÊ bez niego.
Moĝe teĝ próbowaÊ CiÚ odzyskaÊ. Nie daj siÚ na to nabraÊ. To
jego ostateczna próba manipulacji, aby przechyliÊ szalÚ — tak by
porzucenie odbyïo siÚ na jego zasadach. Brzmi to dziwacznie — ktoĂ
z caïych siï CiÚ kokietuje tylko po to, by CiÚ rzuciÊ — ale tak wïa-
Ănie dziaïajÈ psychopaci.

1
I ĝyli dïugo i nieszczÚĂliwie

Nowy zwiÈzek psychopaty moĝe wydawaÊ siÚ idealny. JesteĂ Ăwiad-
kiem idealizacji nowej ofiary (psychopata juĝ o to zadba) i bÚdziesz siÚ
zastanawiaï, co nowy cel moĝe mu daÊ, a czego Ty nie potrafiïeĂ. Ale
ta „idealna para” nie wytrwa. Wkrótce po etapie idealizacji psychopata
zacznie siÚ nudziÊ. Zawsze zaczyna siÚ nudziÊ. To staïa w jego ĝyciu,
irytujÈce schorzenie, które zĝera go od Ărodka. Aby chwilowo je uĂmie-
rzyÊ, zaczyna dokonywaÊ erozji toĝsamoĂci nowej ofiary — bawiÊ siÚ
niÈ, ĝeby sobie ulĝyÊ. W koñcu nawet i to nie wystarcza. Psychopata
chce wiÚcej. Musi widzieÊ, jak ofiara bïaga na kolanach. Musi widzieÊ,
jak ofiara niszczy samÈ siebie. Tak wïaĂnie cykl przemocy powtarza siÚ
wciÈĝ i wciÈĝ. Nie powinieneĂ zastanawiaÊ siÚ, czy on jakoĂ odnalazï
szczÚĂcie bez Ciebie. Nikt, kto traktuje czïowieka w taki sposób, z jadem
i pogardÈ, nie jest zdolny do nagïego pokochania innej osoby. To siÚ
wzajemnie wyklucza.
Ofiary czÚsto chcÈ, by ich byïy w jakiĂ sposób siÚ odezwaï, choÊby
po to, aby udowodniÊ, ĝe nie zostaïy zapomniane. Ale jeĂli Twój
byïy znalazï juĝ kogoĂ innego i nie odzywa siÚ, to moĝesz siÚ uwaĝaÊ
za szczÚĂciarza. JeĂli potrzebujesz jeszcze potwierdzenia tej opinii, to
porozmawiaj z kimĂ, kto rzuciï psychopatÚ. Usïyszysz opowieĂci
i szybko zrozumiesz, ĝe milczenie Twojego byïego jest dla Ciebie
bïogosïawieñstwem.
Ironia
Co dziwne, wielki finaï jest równieĝ najwiÚkszym hoïdem, jaki psy-
chopata moĝe zïoĝyÊ Twojej sile. Przypadkowo odkrywa przed TobÈ
jego szacunek wobec Ciebie. Moĝe moje sïowa wydajÈ Ci siÚ nie-
prawdziwe, ale to dlatego, ĝe chwilowo upadïeĂ. Nigdy w ĝyciu nie
czuïeĂ siÚ taki bezwartoĂciowy. Dokïadnie tak psychopata chce,
abyĂ siÚ czuï. Jak moĝe to byÊ czymĂ dobrym?

1
Do wielkiego finaïu prowadzi jedna z czterech ogólnych sytu-

acji. W przypadku kaĝdej z nich psychopata daje Ci poĂredni kom-
plement.
1. Znalazï innego partnera
JeĂli psychopata postrzega nowy cel jako bardziej wartoĂciowy od

Ciebie, co to dokïadnie to znaczy? Znaczy to, ĝe nowy cel dostar-
czy psychopacie bezwarunkowej adoracji, której tak pragnie. Ozna-
cza to równieĝ, ĝe Ty tego nie robisz. Kiedy psychopata rzuca CiÚ
dla kogoĂ innego, skreĂla CiÚ jako mniej uĝytecznÈ ofiarÚ. Widzi CiÚ
jako osobÚ mniej ulegïÈ, trudniejszÈ w kontroli i mniej podatnÈ niĝ
jego nowy cel. Kiedy CiÚ rzuca i chwali Ci siÚ prosto w twarz nowym
partnerem, nie udowadnia tym, jaki jest szczÚĂliwy; próbuje znisz-
czyÊ Twoje poczucie wïasnej godnoĂci, aby przekonaÊ samego sie-
bie, ĝe jesteĂ gorszy niĝ jego najnowszy cel.
Ludzie chcÈ udowadniaÊ swoje szczÚĂcie innym tylko w jednym
wypadku — kiedy tak naprawdÚ sÈ nieszczÚĂliwi. Kiedy psychopata
dokonuje triangulacji i publikuje zdjÚcia z nowym partnerem, aby
zobaczyï ich caïy Ăwiat, oznacza to, ĝe nie jest szczÚĂliwy. Czuje siÚ
ĝaïoĂnie, próbuje przekonaÊ samego siebie do kïamstwa poprzez
doprowadzenie do Twojego upadku. Jego obsesja na punkcie Two-
jego upadku jest dla Ciebie komplementem.
2. OdkryïeĂ jego kïamstwa
SïyszaïeĂ kiedyĂ to zdanie: „Boĝe, znowu ta nadinterpretacja?”.

Dziwne, ale Twoje nadinterpretacje i nadmierne analizy zawsze byïy
efektem jego zdrady, kïamstw czy triangulacji. Zdanie to jest spo-
sobem, w jaki psychopata wywoïuje u Ciebie poczucie szaleñstwa
za to, ĝe ĂmiaïeĂ wskazaÊ na prawdÚ. Kiedy stosuje kary za prawdÚ,
to znowu jest to dla Ciebie komplement. PróbujÈc zniszczyÊ Twój

1
rozsÈdek i intuicjÚ, mówi Ci, ĝe te Twoje cechy sÈ aktualnie zbyt

silne. Dostrzega je i próbuje CiÚ przekonaÊ, ĝe sÈ one Twoimi sïa-
boĂciami — upewniajÈc siÚ, ĝe nie bÚdziesz juĝ na nich polegaÊ. JeĂli
psychopata oskarĝa CiÚ o nadinterpretacjÚ, to znaczy po prostu,
ĝe dobry z Ciebie detektyw.
3. JesteĂ zbyt szczÚĂliwy
Psychopata uwielbia podbudowywaÊ ludzi na etapie idealizacji, ale

wkrótce po tym odczuwa niechÚÊ wobec szczÚĂcia i miïoĂci swo-
jego partnera. Dziwne, prawda? Nie ma to w ogóle sensu. Dlatego
psychopata ma rozwiÈzanie: zaczyna stosowaÊ pasywnÈ agresjÚ.
Sprawia, ĝe tracisz równowagÚ, rozwijajÈ siÚ w Tobie lÚki, niszczy
caïÈ TwojÈ pewnoĂÊ, którÈ przecieĝ sam zbudowaï. RobiÈc to,
niejako Ci schlebia. Oznacza to bowiem, ĝe jesteĂ ucieleĂnieniem
wszystkiego, czego on nienawidzi: miïoĂci, szczÚĂcia i radoĂci. Gar-
dzi tymi cechami, poniewaĝ przypominajÈ mu one o wszystkim,
czego on sam nigdy nie poczuje. Cechy te postrzega jako gïupie
i bezuĝyteczne. Twój uĂmiech i Ămiech sÈ niezrozumiaïymi, drÚczÈ-
cymi go przypomnieniami, ĝe bycie czïowiekiem jest byÊ moĝe lep-
sze niĝ bycie bezdusznym. Aby przekonaÊ siÚ, ĝe tak nie jest, pla-
nuje wielki finaï, aby wyĂmiaÊ wszystkie te cechy i wartoĂci.
4. Jest znudzony Twoimi emocjami
Psychopata uwielbia etap idealizacji, poniewaĝ wtedy wszystko jest

wspaniaïe. Nie ma problemów i nie musi siÚ przejmowaÊ niczyimi
denerwujÈcymi emocjami. Ale kiedy wciÈgnie juĝ kogoĂ w puïapkÚ
miïoĂci, nagle odkrywa, ĝe znalazï siÚ w dziwnym miejscu. Jego ofiara
go kocha i chce rozwijaÊ wspaniaïÈ wiÚě emocjonalnÈ. Psychopata
zaĂ siÚ nudzi i bardzo szybko odczuwa dyskomfort z powodu tego
wszystkiego. W takich sytuacjach wielki finaï zapewne odniesie siÚ

1
do szaleñstwa i choroby psychicznej partnera. To równieĝ komple-

menty, mówiÈce: „Hej, masz serce”. Ale psychopata nienawidzi
wszystkiego, czego nie rozumie, dlatego dÈĝy do tego, aby CiÚ znisz-
czyÊ. Kiedy Ty próbowaïeĂ tïumiÊ swoje emocje, aby zostaÊ partne-
rem idealnym, to i tak wszystko byïo w porzÈdku, kiedy po pro-
stu byïeĂ zwykïym czïowiekiem. Emocje czyniÈ CiÚ czïowiekiem,
a psychopata jest bardzo zmÚczony tymi ludzkimi cechami.
Wszystko, co ceni psychopata, jest przeciwieñstwem tego, co
cenisz Ty. Kiedy wiÚc on CiÚ karze, tak naprawdÚ skïada hoïd rze-
czom, które majÈ dla Ciebie najwiÚksze znaczenie. To pokrÚcone
i manipulacyjne, poniewaĝ psychopata próbuje CiÚ przekonaÊ do
zwÈtpienia w Twoje najwspanialsze cechy — ale patrzÈc wstecz,
moĝesz zaczÈÊ rozumieÊ, w jaki sposób taka przemoc emocjonalna
byïa subtelnym uznaniem dla Twojej siïy.
Wiem, ĝe zapewne nie chcesz teraz sïyszeÊ takich rzeczy. Po
wielkim finale nie ma juĝ nadziei. Nie ma radoĂci, nie ma przy-
szïoĂci. ZostaïeĂ dogïÚbnie zraniony, ból byï wielki i caïe lata zajmie
Ci zrozumienie tego, co siÚ staïo. PrzerzuÊ wiÚc stronÚ i przejděmy
tÚ drogÚ razem.

1
droga do odzyskania siebie
Uzdrowienie po przeĝyciach z psychopatÈ wymaga dïugiej podróĝy.

Pozbawiona jest ona zarówno logiki, jak i ciÈgïoĂci. Spodziewaj
siÚ, ĝe bÚdziesz oscylowaï pomiÚdzy róĝnymi etapami, moĝe nawet
wymyĂlisz wïasne etapy procesu uzdrawiania. Proces ten nie przy-
pomina tradycyjnych etapów ĝalu po stracie, poniewaĝ tak
naprawdÚ niczego nie straciïeĂ — zamiast tego wszystko zyska-
ïeĂ. Po prostu jeszcze o tym nie wiesz.

1

1
Dlaczego to tyle trwa?
Rozstanie z kimĂ toksycznym jest odmienne od rozstania z nor-

malnÈ osobÈ. ZwiÈzki z psychopatami wymagajÈ znacznie wiÚcej
czasu, by dojĂÊ po nich do siebie. Ofiary czÚsto odczuwajÈ frustra-
cjÚ, poniewaĝ proces zdrowienia nie przebiega tak szybko, jak by
chciaïy. I muszÈ siÚ mierzyÊ z przyjacióïmi i terapeutami, którzy,
choÊ przyjaěnie, to radzÈ im tylko, ĝe „czas wziÈÊ siÚ w garĂÊ”.
Czy miaïeĂ do czynienia z toksycznym dïugim maïĝeñstwem,
czy równie toksycznym wakacyjnym flirtem, proces terapeutyczny
bÚdzie wyglÈda tak samo. Dotarcie do stabilnego miejsca zajmuje
od roku do dwóch lat, a nawet i po tym czasie moĝesz mieÊ gor-
sze dni.
ProszÚ, nie wyznaczaj sobie konkretnych terminów. Z czasem
zaczniesz doĂwiadczaÊ radosnych chwil, zadowolenia i nadziei.
Chwile te bÚdÈ coraz czÚstsze i silniejsze dziÚki stosowaniu zasady
braku kontaktu, kiedy to psychopata powoli odchodzi w dziwne
zapomnienie. Przy patrzeniu wstecz osoba ta nawet nie bÚdzie Ci
siÚ wydawaÊ „prawdziwa”. BÚdziesz niezdolny do uwierzenia, ĝe
daïeĂ siÚ zïapaÊ w takÈ puïapkÚ szalonych emocji, pochwycony przez
kogoĂ, kto kopiowaï TwojÈ osobowoĂÊ i nastawiaï CiÚ przeciwko

1
innym ludziom. Twoje serce i umysï majÈ lepsze rzeczy do robie-

nia — powinny pomóc Ci zajÈÊ siÚ szacunkiem do samego siebie
i wïasnym szczÚĂciem.
Bez wzglÚdu na to, ile czasu Ci to zajmie, nie martw siÚ, ĝe
zostaïeĂ trwale zraniony przez tÚ osobÚ. WspóïczujÈca dusza nie
umiera. Zawsze jest przy Tobie i powróci w nowej, piÚkniejszej
postaci, kiedy bÚdziesz gotów. BÚdziesz doĂwiadczaï wzlotów i upad-
ków, ale jesteĂ na dobrej drodze do wolnoĂci po kres swojego ĝycia.
WaĝnÈ rzeczÈ jest nieobwinianie samego siebie. Przestañ pra-
gnÈÊ, ĝeby to wszystko toczyïo siÚ szybciej. Przestañ myĂleÊ, ĝe
psychopata „wygrywa”, jeĂli Ciebie wciÈĝ boli. Psychopaty juĝ nie
ma. Ta podróĝ dotyczy Ciebie. JeĂli osiÈgniesz spokój bez pogania-
nia siÚ, zobaczysz, ĝe jest to znacznie przyjemniejsze. Moĝesz siÚ
uspokoiÊ, znaleěÊ przyjacióï i poczuÊ siÚ dobrze z caïym procesem
terapeutycznym.
Dlaczego wiÚc tyle to trwa?
ByïeĂ zakochany
Tak, byïa to sztucznie uksztaïtowana miïoĂÊ. Tak, Twoja osobo-
woĂÊ byïa kopiowana, a Twoimi marzeniami manipulowano. Ale
byïeĂ zakochany. Zakochanie to najsilniejsza z ludzkich emocji
i wiÚzi, a Ty odczuwaïeĂ jÈ caïym sobÈ. Strata kogoĂ, kogo siÚ
kochaïo, z kim planowaïo siÚ spÚdziÊ resztÚ ĝycia, zawsze boli.
Po takiej stracie ludzki duch musi zostaÊ uzdrowiony. Bez wzglÚdu
na intencje drugiej osoby, Twoja miïoĂÊ byïa prawdziwa. Potrzeba
czasu i nadziei, aby podnieĂÊ siÚ z tego stanu emocjonalnego, odczu-
wanego po rozstaniu.

1
ByïeĂ desperacko zakochany

Tu oddzielamy siÚ od zwyczajnego rozstania. Psychopata ksztaïtuje
desperacjÚ i poĝÈdanie. Zapewne ciÚĝko pracowaïeĂ nad sukcesem
tego zwiÈzku, bardziej niĝ nad innymi, prawda? PoĂwiÚciïeĂ wiÚcej
czasu, wysiïku i uwagi, wiÚcej niĝ kiedykolwiek. A w zamian dosta-
ïeĂ najgorsze, najbardziej bolesne doĂwiadczenie swojego ĝycia.
Na etapie idealizacji psychopata oferowaï Ci uwagÚ, prezenty,
listy, komplementy. Udawaï, ĝe jest taki jak Ty, pod kaĝdym wzglÚ-
dem. Wszystko, co robiïeĂ, byïo dla niego idealne. Sprawiïo to, ĝe
czuïeĂ siÚ bïogo, nieĂwiadomy, ĝe on przygotowywaï CiÚ do erozji
toĝsamoĂci.
ZaczÈïeĂ dostrzegaÊ znaki sugerujÈce, ĝe w dowolnej chwili
moĝesz zostaÊ zastÈpiony. Sprawiïo to, ĝe zaczÈïeĂ na okrÈgïo
gorÈczkowo myĂleÊ o partnerze. To wytrÈcenie z równowagi, ten
nieprzewidywalny styl ĝycia sÈ tym, co psychopata chce osiÈgnÈÊ
swoimi kïamstwami, manipulacjami i triangulacjÈ.
Caïy czas myĂlÈc o nim, wpadasz w stan miïoĂci zdesperowanej.
Jest to niezdrowe i stanowi znak, ĝe osoba ta nie jest warta Twojej
miïoĂci. Twój umysï przekonuje CiÚ, ĝe jeĂli czujesz siÚ tak, jak siÚ
czujesz, to osoba ta musi byÊ jedynÈ na Ăwiecie, która sprawi, ĝe
tak bÚdziesz siÚ czuï. A kiedy jÈ stracisz, Twój Ăwiat siÚ rozpadnie.
Dlatego wpadasz w puïapkÚ paniki i desperacji.
Reakcja chemiczna
Psychopata ma ze swoimi ofiarami silnÈ wiÚě emocjonalnÈ, ma nad
nimi równieĝ wïadzÚ seksualnÈ. To efekt magnetyzmu seksualnego
i sposobu, w jaki psychopata trenuje umysïy swoich ofiar, aby byïy
bardziej zaleĝne od jego akceptacji.

1
Po tym, jak na poczÈtku chwaliï CiÚ pod kaĝdym wzglÚdem,

opuszczasz gardÚ i zaczynasz uzaleĝniaÊ swoje poczucie wïasnej
wartoĂci od niego. Twoje szczÚĂcie staje siÚ zaleĝne od jego opinii
na Twój temat. Poczucie szczÚĂcia to reakcja chemiczna zachodzÈca
w Twoim mózgu — dopamina i receptory, oto przepis na dobre
samopoczucie.
Niczym narkotyk, psychopata oferuje Ci na poczÈtku zwiÈzku
olbrzymiÈ dawkÚ takich dobrych odczuÊ. Ale kiedy stajesz siÚ od
tego zaleĝny, on zaczyna siÚ wycofywaÊ. Powoli potrzebujesz coraz
wiÚkszych dawek, aby czuÊ siÚ dobrze. Robisz wszystko, co siÚ da,
aby siÚ trzymaÊ fajnych odczuÊ, a on robi wszystko, co w jego mocy,
aby upewniÊ siÚ, ĝe bÚdziesz na gïodzie — pragnÈc jego miïoĂci
i akceptacji.
Poczucie niĝszoĂci i porównywanie siÚ

Dla ofiar zdrady istniejÈ tysiÈce grup wsparcia. NiewiernoĂÊ pozo-
stawia po sobie dïugotrwaïe rany emocjonalne i przekonanie o byciu
gorszym. Sprawia, ĝe ciÈgle porównujesz siÚ do innych. Samo pozby-
cie siÚ bólu zajmuje ofiarom wiele lat.
Porównaj to teraz z triangulacjÈ psychopaty. Nie tylko CiÚ
zdradziï — chÚtnie rzuca Ci tym w twarz. Przechwala siÚ, próbujÈc
udowodniÊ, jaki to jest szczÚĂliwy z Twoim nastÚpcÈ. Nie przejawia
ĝadnych oznak wstydu i winy, które odczuwa normalna osoba po
zdradzie. Ekscytuje go publikowanie zdjÚÊ z nowym partnerem
i opowiadanie przyjacioïom, jaki to jest szczÚĂliwy.
Nie potrafiÚ nawet opisaÊ, jak bardzo jest to wyniszczajÈce emo-
cjonalnie dla kogoĂ, kto byï ofiarÈ idealizacji psychopaty. Triangu-
lacja sama w sobie wymaga dïugotrwaïego dochodzenia do siebie.

1
DoĂwiadczyïeĂ czystego zïa

Wszystko, co wiedziaïeĂ o ludziach, ma siÚ nijak do psychopaty.
W czasie trwania zwiÈzku próbowaïeĂ byÊ wyrozumiaïy, wspóïczu-
jÈcy, niepamiÚtliwy. Nigdy byĂ nie pomyĂlaï, ĝe osoba, którÈ kocha-
ïeĂ, aktywnie wykorzystywaïa te rzeczy przeciwko Tobie. To przecieĝ
nie ma sensu. Dlatego przypisujesz jej normalne ludzkie sumienie,
próbujÈc wytïumaczyÊ niezrozumiaïe zachowanie.
Lecz kiedy odkryjesz zjawisko psychopatii, socjopatii czy narcy-
zmu, wszystko ulega zmianie. Zaczynasz odczuwaÊ zniesmacze-
nie — jesteĂ przeraĝony, ĝe wpuĂciïeĂ tÚ ciemnoĂÊ do swojego ĝycia.
Wszystko nagle zaskakuje, nabiera sensu. Caïe to „przypadkowe”
i „nieczuïe” zachowanie staje siÚ zrozumiaïe.
Próbujesz wytïumaczyÊ to swoim przyjacioïom i rodzinie, ale
nikt poza TobÈ tego tak nie widzi. To dlatego potrzebujesz pew-
nego rodzaju potwierdzenia. Kiedy rozmawiasz z innymi, którzy
przeĝyli to, co Ty, odkrywasz, ĝe wcale nie jesteĂ szalony. I nie
jesteĂ osamotniony w tym nieludzkim doĂwiadczeniu.
Potrzeba duĝo czasu, aby pogodziÊ siÚ z takim zaburzeniem oso-
bowoĂci. Musisz porzuciÊ swoje dawne zrozumienie ludzkiej natury
i odbudowaÊ je od zera. UĂwiadamiasz sobie, ĝe ludzie nie zawsze
sÈ dobrzy. Zaczynasz doĂwiadczaÊ paranoi, hiperczujnoĂci i niepo-
koju. Proces zdrowienia to miÚdzy innymi odnalezienie równowagi
miÚdzy tÈ nowÈ ĂwiadomoĂciÈ a niegdyĂ ufnÈ duszÈ.
Twoja dusza jest zraniona

Po nieuniknionym porzuceniu wiÚkszoĂÊ ofiar odczuwa pustkÚ,
której nie mogÈ nawet nazwaÊ depresjÈ. Tak jakby Twoja dusza
zniknÚïa. Odczuwasz biernoĂÊ wobec wszystkiego i wszystkich.
To, co niegdyĂ CiÚ uszczÚĂliwiaïo, teraz jest dla Ciebie obojÚtne.

1
Martwisz siÚ, ĝe Twoje doĂwiadczenie potwora zniszczyïo TwojÈ

zdolnoĂÊ do empatii, czucia i troski.
Uwaĝam, ĝe z tego stanu najdïuĝej siÚ wychodzi. Na poczÈtku
czujesz siÚ pozbawiony nadziei, ale Twoja dusza wciÈĝ jest z TobÈ.
Zraniona, to na pewno, ale wciÈĝ jest. Kiedy zaczynasz odzyskiwaÊ
szacunek do siebie i na nowo budowaÊ swoje granice, powoli odzy-
skujesz ĂwiadomoĂÊ swej duszy. Otwarcie siÚ wydaje siÚ bezpieczne,
a Twój wewnÚtrzny gïos od czasu do czasu daje znak ĝycia, ĝeby
siÚ choÊ przywitaÊ. Odkryjesz, ĝe pïacz znów CiÚ cieszy, oznacza
bowiem, ĝe Twoje emocje wracajÈ. To wspaniale, a bÚdziesz tego
doĂwiadczaï coraz czÚĂciej.
Ostatecznie doĂwiadczenie to da Ci nieoczekiwanÈ mÈdroĂÊ doty-
czÈcÈ ludzi. Twoja dusza powróci, silniejsza niĝ kiedykolwiek, i nie
pozwoli juĝ siÚ tak traktowaÊ nigdy wiÚcej. Moĝesz w swoim ĝyciu
spotkaÊ toksyczne osoby, ale nie pozwolisz im na dïugo w tym
ĝyciu zostaÊ. Nie masz czasu na gierki i manipulacje. Szukasz szcze-
rych, dobrych i wspóïczujÈcych ludzi. Wiesz, ĝe na to zasïugujesz.
Nowo odkryta siïa to najwiÚkszy dar pïynÈcy ze spotkania z psy-
chopatÈ. I wart jest kaĝdej sekundy procesu zdrowienia, poniewaĝ
bÚdzie Ci sïuĝyï przez resztÚ Twojego ĝycia.

1
Etapy rozpaczy — czÚĂÊ I
PoczÈtkowe etapy dochodzenia do siebie przypominajÈ tornado —

chaotyczne, nieprzewidywalne i zmienne, niemoĝliwe do kontro-
lowania. W tym czasie zapewne nawet nie wiesz, ĝe miaïeĂ do
czynienia z psychopatÈ. Obwiniasz siebie i masz wraĝenie, ĝe juĝ
nigdy nie bÚdziesz szczÚĂliwy. Zachowujesz siÚ w sposób wczeĂniej
nie do pomyĂlenia. Nie wiesz jeszcze, jak to doĂwiadczenie znisz-
czyïo TwojÈ pewnoĂÊ siebie i toĝsamoĂÊ — to dlatego, ĝe wciÈĝ
nie przyjmujesz do wiadomoĂci, iĝ miaïeĂ do czynienia z osobÈ
toksycznÈ. Wszystko, czego teraz jesteĂ Ăwiadom, to ból wiÚkszy
niĝ cokolwiek, czego wczeĂniej doĂwiadczyïeĂ. Lecz bez wzglÚdu na
siïÚ tego tornada nie moĝesz straciÊ nadziei. Nie jesteĂ sam i wszystko
w koñcu bÚdzie dobrze.
Zaïamanie
Symptomy: pustka, szok, naduĝywanie róĝnych substancji, myĂli
samobójcze, niemoĝnoĂÊ koncentracji, depresja, osïabienie fizyczne.

1
Etap ten nastÚpuje zaraz po rozstaniu, a Ty odczuwasz pochïania-

jÈcÈ CiÚ rozpacz. Serce i umysï stajÈ siÚ jaïowe i nie potrafisz wyko-
naÊ nawet najzwyklejszych codziennych czynnoĂci. ZostaïeĂ siïÈ oder-
wany od chemicznego uzaleĝnienia toczÈcego Twój mózg, dlatego
moĝesz odczuwaÊ otumanienie towarzyszÈce odstawieniu ěródïa
uzaleĝnienia. Twoje ciaïo bÚdzie sïabnÈÊ, a patrzÈc w lustro, bÚdziesz
widziaï osobÚ kruchÈ i cierpiÈcÈ. ZdjÚcia ofiar psychopaty przed i po
potrafiÈ szokowaÊ.
Twój popÚd seksualny bÚdzie oscylowaï od poĝÈdania swojego
byïego do bólu towarzyszÈcego myĂleniu o czymĂ, czego juĝ nie
masz. Z perspektywy psychologicznej jesteĂ bardzo czuïy i podatny
na zranienie z uwagi na erozjÚ toĝsamoĂci, ale na razie nie wiesz
jeszcze, ĝe Twoja toĝsamoĂÊ zostaïa wyniszczona. Nie rozumiesz
jeszcze na tym etapie skali naduĝyÊ emocjonalnych, których doĂwiad-
czyïeĂ. Zamiast wiÚc zdrowieÊ, wciÈĝ cierpisz mÚki tamtej przemocy.
Szczerze wierzysz, ĝe na to zasïugujesz — ĝe bez niego jesteĂ niczym.
¿e jesteĂ zazdrosny, szalony, nadmiernie przywiÈzany i wszystko jest
TwojÈ winÈ.
Czujesz siÚ bezwartoĂciowy.
Emocjonalnie stracisz wszelki kontakt z otaczajÈcym CiÚ Ăwiatem.
Twoje zdolnoĂci emocjonalne i percepcyjne tymczasowo zaniknÈ.
PatrzÈc wstecz, moĝesz mieÊ problemy z przypomnieniem sobie pew-
nych rzeczy z tego etapu zdrowienia. To prawie jak doĂwiadczenie
bycia poza ciaïem; Twój umysï zablokuje wiele z nieznoĂnie bole-
snych i wstydliwych wspomnieñ. CzÚĂÊ Ciebie zostaje odciÚta, aby
ochroniÊ TwojÈ duszÚ. Etapy rozpaczy majÈ na celu jej uratowanie.
Zadbaj o siebie
W czasie caïego procesu zdrowienia — a zwïaszcza teraz — musisz

pamiÚtaÊ, aby dbaÊ o swoje ciaïo. Przynajmniej tyle moĝesz zrobiÊ,
biorÈc pod uwagÚ to, ĝe Twój umysï bÚdzie na razie wyïÈczony

1
z dziaïania. PrzedstawiÚ w ksiÈĝce róĝne sugestie, tu i tam, ale juĝ

teraz omówiÚ trochÚ podstaw:
1. Kiedy tylko moĝesz, praktykuj medytacjÚ. Moja piÚkna przy-

jacióïka i towarzyszka ïyĝwiarska, An Old-Fashioned Girl,
podzieliïa siÚ na naszej stronie wieloma technikami, które
moĝesz przetestowaÊ w ciÈgu dnia. Jedna z tych technik jest
prosta, wymaga tylko, abyĂ zrobiï dziesiÚÊ gïÚbokich odde-
chów pod rzÈd — i moĝesz tak robiÊ wszÚdzie i w dowolnej
chwili!
2. Kaĝdego dnia zaĝywaj multiwitaminÚ, zwïaszcza z grupy B.

Pomoĝe Ci to w uzupeïnieniu substancji odĝywczych, któ-
rych potrzebujesz. Witaminy B6 oraz B12 pomogÈ Ci równieĝ
w przypadku depresji.
3. Olej rybny to Ăwietny suplement, który pomoĝe Ci zachowaÊ

zdrowÈ skórÚ i wïosy, a ma równieĝ wïaĂciwoĂci antyde-
presyjne.
4. mwicz! Kaĝdego dnia wybierz siÚ na spacer. PoÊwicz póï

godziny na siïowni. Nie martw siÚ, jeĂli jesteĂ w gorszej for-
mie niĝ kiedyĂ. Do dziĂ moi przyjaciele odmawiajÈ wspól-
nych wizyt na siïowni, poniewaĝ w wiÚkszoĂci wypadków
tylko toczÚ siÚ na piïkach gimnastycznych, chichoczÈc.
5. Kaĝdego dnia jadaj trzy posiïki, nawet jeĂli nie jesteĂ gïodny.
Zapewne przez kilka tygodni nie bÚdziesz miaï ochoty na
jedzenie, ale nie moĝesz zagïodziÊ swojego ciaïa. PamiÚtaj, by
jadaÊ do syta i zdrowo.
6. Budě siÚ kaĝdego ranka o rozsÈdnej godzinie. Nie powinie-

neĂ wpaĂÊ w nawyk staczania siÚ z ïóĝka w poïudnie, zbyt
smutny, by zmierzyÊ siÚ z trwajÈcym juĝ wtedy dniem. JeĂli
trzeba, ustaw budzik.

1
7. ¥pij od siedmiu do dziewiÚciu godzin na dobÚ. Odpowiednia

iloĂÊ odpoczynku jest niezbÚdna dla zachowania zdrowia psy-
chicznego i bÚdziesz miaï problemy z odzyskaniem siebie, jeĂli
bÚdziesz wyczerpany fizycznie.
8. Wyjdě na zewnÈtrz, na sïoñce. OczywiĂcie, pamiÚtaj o kremie

z filtrem, ale naciesz siÚ naturalnym Ăwiatïem i przy okazji
uzupeïnij zapasy witaminy D. Poczujesz siÚ lepiej.
9. PamiÚtaj o codziennej higienie. Nie odpuszczaj sobie prysz-

nica czy mycia zÚbów. Im bardziej wpadniesz w rutynÚ, tym
ïatwiej bÚdzie uksztaïtowaÊ dobre nawyki.
10. Odejdě od lustra. NaprawdÚ, wyglÈdasz w porzÈdku. Psycho-

pata uwarunkowaï CiÚ do nadmiernej troski o wyglÈd, ale
nikt tak naprawdÚ nie ocenia CiÚ w takim stopniu, w jakim
robiï to on.
Chwila refleksji
Na etapie zaïamania bardzo trudno bÚdzie Ci nad czymkolwiek kon-

templowaÊ. Ale muszÚ CiÚ prosiÊ, abyĂ spojrzaï w gïÈb siebie, choÊby
na chwilÚ.
To najwaĝniejszy akapit w caïej ksiÈĝce. Skup siÚ, proszÚ: wiele
ofiar walczy z myĂlami samobójczymi, czujÈc niemoc i nie wyobra-
ĝajÈc sobie dalszego ĝycia. Aby sobie z tym poradziÊ, niektórzy
zaczynajÈ piÊ w samotnoĂci albo naduĝywaÊ leków. JeĂli bierzesz
nieprzepisane przez lekarza leki albo rozwaĝasz samobójstwo, to,
proszÚ, odïóĝ tÚ ksiÈĝkÚ i natychmiast poszukaj profesjonalnej po-
mocy. ¿adna ksiÈĝka ani strona internetowa nie zaoferuje Ci tej
pomocy, której w tej chwili potrzebujesz.
Nawet jeĂli nie miewasz myĂli samobójczych, pomoc dyplomo-
wanego terapeuty moĝe byÊ dla Ciebie bardzo korzystna w przepra-
cowaniu tego, czego doĂwiadczyïeĂ. Jest wielu wspaniaïych psycho-
logów i dyplomowanych psychoterapeutów, którzy kaĝdego dnia

1
zmieniajÈ ĝycie swoich pacjentów. WiÚkszoĂÊ tych osób decyduje

siÚ na ten zawód, poniewaĝ odczuwa wewnÚtrzne pragnienie poma-
gania innym. Zazwyczaj wypunktowujÈ swoje specjalizacje na stro-
nie internetowej. Poszukaj kogoĂ, kto specjalizuje siÚ w toksycznych
zwiÈzkach — takie osoby dobrze wiedzÈ, ĝe proces terapeutyczny
nie powinien byÊ przyĂpieszany.
Kaĝdy ma inne doĂwiadczenia z terapeutami, ale przynajmniej
osoba ta powinna byÊ wspóïczujÈca, miïa i wyrozumiaïa. Nie powi-
nieneĂ czuÊ, ĝe terapeuta CiÚ osÈdza, nie powinieneĂ teĝ czuÊ przy
nim dyskomfortu. JeĂli znalazïeĂ ksiÈĝki czy artykuïy w sieci, które
jakoĂ odpowiadajÈ Twojemu doĂwiadczeniu, powinieneĂ je otwarcie
omówiÊ z terapeutÈ.
Po kilku miesiÈcach wizyt u mojego terapeuty przestaïem myĂleÊ
o samobójstwie, zaczÈïem wychodziÊ z ïóĝka z rana, zaczÈïem funk-
cjonowaÊ i znowu jeĂÊ. WciÈĝ mam przed sobÈ dïugÈ drogÚ, ale to
ona, terapeutka, pomogïa mi znów stanÈÊ na nogi, kiedy juĝ straci-
ïem wszelkÈ nadziejÚ. Czasami potrzebujemy drobnego popchniÚcia,
aby wydostaÊ siÚ z poĝerajÈcej nas ciemnoĂci. ProĂba o pomoc
absolutnie nie jest powodem do wstydu. BÚdziesz zaskoczony, wi-
dzÈc, jak wiele jest obcych osób gotowych tÚ rÚkÚ chwyciÊ i wyciÈ-
gnÈÊ CiÚ z powrotem w blask ĝycia.
Wyparcie
Symptomy: zmiennoĂÊ, pseudoszczÚĂcie, nastroje maniakalne, nad-
uĝywanie substancji, impulsywnoĂÊ, poszukiwanie uwagi, cyber-
stalking.
Ten etap moĝe zaczÈÊ siÚ rozkrÚcaÊ z peïnÈ siïÈ w chwili, kiedy
psychopata zacznie siÚ przed TobÈ przechwalaÊ swoim szczÚĂciem.
Widzisz, jak spÚdza czas z nowym partnerem, radoĂnie pokazujÈc

1
Ăwiatu swoje idealne ĝycie. Taka triangulacja jest czÚsto realizowana

za poĂrednictwem serwisów spoïecznoĂciowych. W tym momencie
nie odczuwasz nawet zïoĂci wobec nowej ofiary, poniewaĝ zapewne
nie wiesz, jak dïugo ta niewiernoĂÊ psychopaty trwaïa. Odczuwasz
tylko potrzebÚ udowodnienia, ĝe z TobÈ wszystko w porzÈdku,
tak jak z psychopatÈ — bo moĝe wtedy on bÚdzie chciaï do Cie-
bie wróciÊ.
ZwróÊ uwagÚ, ĝe na tÚ chwilÚ Twoje zdrowienie w duĝej mierze
skupia siÚ na psychopacie pragnÈcym CiÚ z powrotem.
Aby przekonaÊ samego siebie, ĝe wszystko jest w porzÈdku,
zmieniasz pracÚ, wydajesz pieniÈdze, redefiniujesz caïe swoje ĝycie.
Rzucasz siÚ na wszystko i wszystkich, tylko nie na psychopatÚ.
Idziesz piÊ, bawiÊ siÚ, nieodpowiedzialnie randkujesz — wszystko
w ramach tego wielkiego zadania: pokazania, ĝe wszystko jest
w porzÈdku. Na tym etapie stajesz siÚ bardzo impulsywny, rozpusz-
czasz swoje oszczÚdnoĂci i ksztaïtujesz w gïowie myĂli o zejĂciu siÚ
ze swoim partnerem. Moĝesz próbowaÊ zastÈpiÊ go kimĂ nowym
tylko po to, aby odkryÊ, ĝe Twoje ĝycie seksualne nie jest wcale
takie dobre albo ĝe nowy partner wcale nie bombarduje CiÚ miïoĂciÈ.
SpÚdzasz duĝo czasu w internecie, zerkajÈc na profil swojego
byïego na Facebooku i dowiadujÈc siÚ o jego nowym ĝyciu. CzÚĂÊ
Ciebie nie jest gotowa do zaakceptowania, ĝe Twój zwiÈzek naprawdÚ
jest skoñczony. MyĂlisz, ĝe jeĂli on zobaczy choÊ jedno Twoje zdjÚ-
cie, choÊ jeden komentarz, to moĝe uĂwiadomi sobie, ĝe popeïniï
bïÈd. Ale ku Twojemu przeraĝeniu on nie zwraca na Ciebie w ogóle
uwagi. Moĝesz nawet wymyĂlaÊ fantazje, w których on chce CiÚ
z powrotem. Dlatego wciÈĝ udajesz, nieĂwiadom faktu, ĝe Twoje
poczucie wïasnego „ja” zostaïo w caïoĂci pochïoniÚte przez kogoĂ
innego. Na tym etapie zapewne zrobisz rzeczy, których bÚdziesz
póěniej ĝaïowaï, kiedy juĝ staniesz na nogi.

1
Naduĝywanie alkoholu
ProszÚ, przestañ piÊ. We wczesnych miesiÈcach dochodzenia do sie-

bie alkohol moĝe wydawaÊ siÚ najprostszym sposobem na ukojenie
bólu. Opróĝnienie butelki wina co wieczór w dziwny sposób staje
siÚ „normalne” — bronisz tej praktyki wymówkami albo ĝartami.
Ale to wcale nie ĝart. Siejesz spustoszenie, zarówno w ciele, jak
i w umyĂle. JeĂli na powaĝnie chcesz wyzdrowieÊ, musisz zachowaÊ
caïkowicie trzeěwy i niezmieniony umysï. Nie odnajdziesz spokoju
w poalkoholowym wyĝalaniu siÚ czy w nieodpowiedzialnych impre-
zach. Takie praktyki tylko odciÈgajÈ CiÚ od wydobrzenia. Bo kiedy
nastÚpnego ranka siÚ obudzisz, wciÈĝ bÚdziesz miaï tÚ samÈ pracÚ
do wykonania — a bÚdzie ona trudniejsza z uwagi na kaca i ĝenujÈce
wspomnienia minionej nocy.
Kieliszek wina od czasu do czasu to nic zïego, ale to, czego
doĂwiadczyïeĂ, to sytuacja wyjÈtkowa. Przez kilka miesiÚcy postaw
na abstynencjÚ. JeĂli trzeba, zaznaczaj w kalendarzu kolejne dni bez
alkoholu. Zdziwisz siÚ, jak szybko bÚdzie wtedy postÚpowaï proces
zdrowienia. Twój umysï to najcenniejsze narzÚdzie w caïym proce-
sie — dbaj wiÚc o niego i traktuj samego siebie z dobrociÈ.
Momenty „gdybym tylko”
Waĝnym elementem etapu wyparcia jest ciÈgïe przekonanie, ĝe psy-

chopata musi byÊ zainteresowany, poniewaĝ kiedy byïeĂ zakochany,
wszystko byïo takie wspaniaïe. Wydaje siÚ niemoĝliwe, ĝe on moĝe
juĝ byÊ zakochany w kimĂ nowym (i faktycznie, w normalnym
zwiÈzku byïoby to niemoĝliwe). Wierzysz, ĝe to, co byïo miÚdzy
TobÈ a nim, byïo wyjÈtkowe i unikatowe, o czym zresztÈ psycho-
pata czÚsto Ci przypominaï w czasie trwania zwiÈzku.
Zamiast wiÚc przyjÈÊ do wiadomoĂci, ĝe zwiÈzek dobiegï koñca,
spÚdzasz sporo czasu, zastanawiajÈc siÚ, co mogïeĂ zrobiÊ inaczej,
aby uratowaÊ swojÈ idealnÈ relacjÚ. Wspominasz kaĝdÈ z chwil, które

1
doprowadziïy do „upadków”, i marzysz, ĝeby sprawy potoczyïy siÚ

inaczej. Szukasz kreatywnych sposobów naprawiania tego, co rze-
komo zniszczyïeĂ.
Oto kilka przykïadów:
x „Gdybym tylko nie poruszyï tematu jej byïego partnera,

wciÈĝ bylibyĂmy razem”.
x „Gdybym tylko nie wyjechaïa w ten weekend, on by mnie

nie zdradziï”.
x „Gdybym tylko przyniósï jej ïadny prezent, to uĂwiadomi-

ïaby sobie, jak bardzo mi zaleĝy”.
x „Gdybym tylko nie prosiïa go, ĝeby przestaï mnie krytyko-

waÊ, nie uwaĝaïby mnie za nadwraĝliwÈ”.
x „Gdybym tylko udawaï, ĝe wszystko jest w porzÈdku, kiedy

traktowaïa mnie milczeniem, to nie pomyĂlaïaby, ĝe za bar-
dzo jej potrzebujÚ”.
x „Gdybym tylko miaïa na sobie inne ciuchy tego dnia, to uwa-

ĝaïby mnie z bardziej atrakcyjnÈ”.
¿e co? W jaki sposób jakakolwiek z tych rzeczy miaïaby uspra-

wiedliwiÊ milczenie, zdradÚ, przemoc czy nawet porzucenie kogoĂ?
I dlaczego zmiana tych drobnych rzeczy miaïaby wpïynÈÊ na powo-
dzenie zwiÈzku? MiïoĂÊ powinna przypominaÊ dobrze zakorzenione
drzewo, a nie ĝaglówkÚ. Powinna byÊ stabilna i trwaïa, nieuwarun-
kowana, zaleĝna od zmieniajÈcych siÚ sytuacji — zwïaszcza kiedy
poïowa Twoich „pomyïek” byïa caïkiem rozsÈdnymi reakcjami na
niemoĝliwe do zaakceptowania zachowanie.
JeĂli caïy Wasz zwiÈzek opieraï siÚ na zaledwie kilku chwilach
„gdybym tylko”, czyli sytuacjach, które wedïug Ciebie mogïyby
wyglÈdaÊ inaczej, to caïy zwiÈzek byï okropny. Oznacza to, ĝe
stÈpaïeĂ po lodzie, na skraju rozstania w kaĝdej chwili, kiedy coĂ

1
szïo niezgodnie z jego planem. Nie ma tu mowy o wsparciu czy

partnerstwie. Przypomina to chodzenie po linie przy kimĂ ciÈgle CiÚ
oceniajÈcym, ze skrzyĝowanymi rÚkoma, zamiast podajÈcym rÚkÚ,
ĝeby bezpiecznie przeprowadziÊ CiÚ na drugÈ stronÚ. A jeĂli spad-
niesz, to niech tak bÚdzie. „GdybyĂ tylko” nie spadï.
Ale wybiegam w przyszïoĂÊ. ChcÚ przecieĝ omawiaÊ etapy ĝalu,
a nie kïóciÊ siÚ z mïodszym „ja”.
Wiedz, ĝe takie myĂli sÈ caïkowicie normalne i zacznÈ zanikaÊ,
kiedy na dalszych etapach ĝalu zaczniesz zgïÚbiaÊ zjawisko psycho-
patii. JeĂli to moĝliwe, staraj siÚ nie dziaïaÊ pod wpïywem takich
momentów „gdyby tylko”. Moĝesz doĂwiadczyÊ przebïysku nadziei,
kiedy nagle odrzucisz koncepcjÚ bycia ofiarÈ przemocy, myĂlÈc, ĝe
jeden miïy gest albo przeprosiny wszystko naprawiajÈ. Tak siÚ nie
stanie. Gdyby Twój partner naprawdÚ siÚ o Ciebie troszczyï, to nie
rozmyĂlaïbyĂ teraz o kaĝdym ze swoich potkniÚÊ, zastanawiajÈc siÚ,
czy to ta drobna pomyïka nie byïa powodem, dla którego zosta-
ïeĂ zastÈpiony kimĂ innym. To wïaĂnie milczenie i przemoc robiÈ
kochajÈcej, troskliwej istocie ludzkiej. To wïaĂnie siÚ dzieje, kiedy
jedna strona odmawia brania odpowiedzialnoĂci za swoje czyny,
kiedy druga osoba jest gotowa wziÈÊ na siebie caïÈ winÚ, jeĂli od
tego zaleĝy zachowanie pokoju.
Podejmowanie wielkich decyzji
Jest pewien aspekt pracy z ofiarami przemocy ksztaïtujÈcy we mnie

pokorÚ. Mianowicie, nie mogÚ nikomu powiedzieÊ, w jaki sposób
ma odzyskaÊ siebie. PamiÚtasz, kiedy byïeĂ dzieckiem, a Twoi
rodzice dawali Ci róĝne lekcje ĝyciowe, które miaïy Ci pomóc
w zrozumieniu, jak nie popeïniÊ ich wïasnych bïÚdów? OczywiĂcie
ich ignorowaïeĂ, poniewaĝ nikt nie moĝe Ci wytïumaczyÊ, jak
osiÈgnÈÊ szczÚĂcie; musisz ruszyÊ w Ăwiat i doĂwiadczyÊ tych bïÚ-
dów samodzielnie.

1
Etapy ĝalu sÈ dokïadnie takie same, ale i tak chcÚ podzieliÊ siÚ
kilkoma radami, na wypadek gdyby pozytywnie na Ciebie wpïynÚïy.
Na etapie wyparcia powinieneĂ unikaÊ podejmowania duĝych
decyzji, majÈcych wpïyw na Twoje ĝycie. BÚdziesz doszukiwaï siÚ
szczÚĂcia w wielu róĝnych rzeczach, nie potrafiÈc dostrzec, ĝe szczÚ-
Ăcie pochodzi z Twojego wnÚtrza. Entuzjastycznie bÚdziesz rozry-
waï swoje ĝycie na kawaïki, pewny, ĝe kaĝdy z nowych pomysïów,
które wpadnÈ Ci do gïowy, jest najlepszym rozwiÈzaniem.
Lecz rozwiÈzania tak naprawdÚ nie ma.
Twoja praca jest w porzÈdku. Twoje zarobki sÈ w porzÈdku. Twój
dom jest w porzÈdku, tak jak i Twój telefon, zdjÚcie profilowe i sta-
tus singla na Facebooku. ¿adna z tych rzeczy nie jest problemem
(przez dïugi czas szkolono CiÚ, byĂ zignorowaï prawdziwy problem).
Na tym etapie wiÚc usilnie sugerujÚ, byĂ unikaï podejmowania
duĝych decyzji — zwïaszcza tych dotyczÈcych pieniÚdzy i przyjacióï.
Na razie nie powinieneĂ ufaÊ swoim instynktom. Bardzo rzadko coĂ
takiego mówiÚ, ale teraz wszystko jest wyprowadzone z równowagi.
Takĝe i Twoja intuicja jest spaczona, caïkowicie wywrócona tym,
co zrobiï Ci psychopata.
BÚdziesz miaï duĝo czasu, aby uporzÈdkowaÊ swoje przyjaěnie,
kiedy juĝ wyjdziesz z doïka. JeĂli boisz siÚ toksycznych przyjacióï,
po prostu odetnij siÚ od nich na jakiĂ czas. Nie musi to mieÊ cha-
rakteru osobistego czy nieprzyjemnego. Po prostu powiedz im, ĝe
masz trudny czas i odezwiesz siÚ do nich w przyszïoĂci, a na razie
potrzebujesz trochÚ przestrzeni. BÚdziesz wtedy wolny i bÚdziesz
mógï poĂwiÚciÊ czas na fora dyskusyjne dla ofiar psychopatii, gdzie
ludzie bÚdÈ rozumieÊ, przez co przechodzisz. Twoi dawni przyjaciele
tego nie zrozumiejÈ, ale nie oznacza to, ĝe sÈ zïymi luděmi. Po pro-
stu bÚdÈ sugerowaÊ, byĂ „wziÈï siÚ w garĂÊ”, bowiem nie znajÈ ĝad-
nej lepszej rady, którÈ mogliby Ci daÊ. Zapytaj sam siebie: gdybym
nie doĂwiadczyï tego wszystkiego, czy wiedziaïbym, jak rozmawiaÊ
z ofiarÈ psychopaty?

1
JeĂli po upïyniÚciu roku wciÈĝ myĂlisz o nowej pracy albo chcesz

wysïaÊ staremu przyjacielowi naprawdÚ nieprzyjemny list, to nie
krÚpuj siÚ. Ale na razie Twoje przyszïe „ja” bÚdzie wdziÚczne, jeĂli
Twoje teraěniejsze „ja” zachowa cierpliwoĂÊ.
Edukacja i zwÈtpienie
Symptomy: niepewnoĂÊ, niepokój, niedowierzanie, usilna chÚÊ

podzielenia siÚ swojÈ historiÈ, obwinianie siebie, zaprzeczanie same-
mu sobie.
Teraz sprawy zaczynajÈ pÚdziÊ. W jakiĂ sposób natrafiasz na zagad-

nienie psychopatii, narcyzmu czy socjopatii. Czy w wyniku szczÚ-
Ăliwego trafu w wyszukiwarce, czy dziÚki jakiejĂ wiedzy z przeszïoĂci,
czy dziÚki umiejÚtnemu terapeucie, w kaĝdym razie dostajesz do rÚki
najwiÚksze elementy ukïadanki. To dlatego nazewnictwo i przykleje-
nie etykiety ma znaczenie. Teraz wszystko zaczyna nabieraÊ sensu.
W gïÚbi siebie wiesz, ĝe coĂ w Tobie jest okropnie zniszczone.
Nawet jeĂli niecierpliwie pragniesz znowu poczuÊ siÚ dobrze, chcesz
jednoczeĂnie zrozumieÊ, co Ci siÚ przytrafiïo. Kiedy zapoznajesz siÚ
z listÈ sygnaïów alarmowych psychopatii, zaczynasz doĂwiadczaÊ
silnego zwÈtpienia w samego siebie. Rozpoznajesz wiÚkszoĂÊ sygna-
ïów alarmowych — jeĂli nie wszystkie — ale zastanawiasz siÚ, czy
przypadkiem nie przyklejasz swojemu byïemu etykiety psychopaty
tylko dlatego, ĝe nie potrafisz zaakceptowaÊ tego, jak zniszczyïeĂ
zwiÈzek. To, rzecz jasna, jest coĂ, co wpoiï Ci psychopata.
Oscylujesz wiÚc w tÚ i z powrotem, rozmyĂlajÈc o swoim perfek-
cyjnym partnerze i swoim toksycznym partnerze. Jak ktoĂ, kogo
postrzegaïeĂ jako ideaï, mógïby byÊ osobÈ, która Ăwiadomie chciaïa
CiÚ skrzywdziÊ? Jak mógï w mgnieniu oka zmieniÊ obsesjÚ na po-
gardÚ? To niemoĝliwe. Nie ma szans, ĝe chodziïeĂ z psychopatÈ.
On CiÚ kochaï. Prawda?

1
Dysonans poznawczy
To, co wïaĂnie opisaïem, jest zjawiskiem psychologicznym nazywa-

nym dysonansem poznawczym. To stan umysïu, w którym intuicja
podpowiada Ci dwie róĝne rzeczy1. Jest on caïkowicie normalny po
zwiÈzku z psychopatÈ, poniewaĝ regularnie coĂ Ci wmawiano —
zamiast pozwoliÊ Ci zobaczyÊ to na wïasne rzeczy albo poczuÊ
w sercu. CiÈgle sïyszaïeĂ od psychopaty deklaracje miïoĂci i wier-
noĂci, ale tak naprawdÚ nigdy ich nie odczuïeĂ. Czule wspominasz
wspólne marzenia i planowanÈ razem przyszïoĂÊ — ale nic z tego
siÚ nie ziĂciïo.
W co wiÚc wierzysz? W jego czyny czy sïowa? W czasie trwania
zwiÈzku zapewne wiÚcej byïo sïów. CeniïeĂ je, kochaïeĂ je, anali-
zowaïeĂ, a w koñcu straciïeĂ do nich zaufanie. Ale pomimo tego,
ĝe intuicja mówiïa Ci, ĝe coĂ jest nie tak, czÚĂÊ Ciebie wciÈĝ despe-
racko pragnÚïa wierzyÊ w swojÈ idealnÈ drugÈ poïówkÚ.
A teraz niszczysz iluzjÚ. Nie rozumiesz do koñca, w jaki sposób
dziaïa umysï psychopaty, ale wiesz, ĝe coĂ byïo nie w porzÈdku.
Dlatego w Twoim umyĂle bÚdzie toczyÊ siÚ bitwa, której celem jest
stïumienie snu o miïoĂci i namiÚtnoĂci, aby daÊ Ci szansÚ na zoba-
czenie rzeczy w sposób racjonalny.
W ramach tej bitwy bÚdziesz skakaï od jednego ekstremum do
drugiego. Najpierw psychopata bÚdzie potworem, który CiÚ zdra-
dziï, który CiÚ okïamywaï w czasie trwania zwiÈzku. Potem okaĝe
siÚ, ĝe wcale nie jest najgorszÈ osobÈ na Ăwiecie; po prostu jest nie-
czuïy i na pewno nie raniï CiÚ celowo. JeĂli mu przebaczysz, moĝe
wszystko bÚdzie w porzÈdku. Ale czekaj, niektóre z tych rzeczy, które
Ci zrobiï, byïy naprawdÚ okrutne. Psychopata sprawiï, ĝe czuïeĂ
1
Autor omawia tutaj dysonans poznawczy w kategorii naduĝyÊ emocjo-
nalnych, ale samo zjawisko jest rozumiane znacznie szerzej i dotyczy ogól-
nego napiÚcia psychicznego, przykïadowo towarzyszÈcego doĂwiadczaniu
dwóch sprzecznych ze sobÈ poglÈdów, idei, zachowañ czy rzekomych fak-
tów — przyp. tïum.

1
siÚ jak ĂmieÊ, traktujÈc CiÚ jak gïupiutkie dziecko. Ale znowu, prze-
cieĝ wszyscy zasïugujÈ na drugÈ szansÚ — zawsze CiÚ uczono, by
nie chowaÊ urazy, i bÚdzie znacznie lepiej, jeĂli pozostaniecie
przyjacióïmi. A co wiÚcej, jak mógïbyĂ zapomnieÊ te wszystkie
wspaniaïe chwile, kiedy trzymaliĂcie siÚ za rÚce i mówiliĂcie „kocham
ciÚ…”?
To wïaĂnie niebezpieczeñstwo wynikajÈce z dysonansu poznaw-
czego. WciÈga CiÚ z powrotem do uzaleĝniajÈcych wspomnieñ.
Sprawia, ĝe tÚsknisz za utraconym marzeniem, za kïamstwem. Kiedy
zaczynasz przepracowywaÊ te uczucia, diametralnie przeciwstawne
myĂli zacznÈ powoli sïabnÈÊ i zanikaÊ. Ale w tym czasie wciÈĝ jesteĂ
podatny na kolejne zranienie. Dopóki doĂwiadczasz dysonansu
poznawczego, musisz pamiÚtaÊ: psychopata wciÈĝ bÚdzie mógï CiÚ
skrzywdziÊ. Wystarczy jego jedno sïowo, a Ty znów wpadniesz
w idealizacjÚ. W jaki sposób moĝesz siÚ broniÊ?
Dwie twarze
Opóěniona arogancja jest powszechna u socjopatów. Kiedy pierwszy
raz siÚ spotkaliĂcie, on wydawaï siÚ niezwykle niewinny, pokorny, dzie-
cinny, troskliwy. Ale w miarÚ upïywu czasu niechybnie zmieniï siÚ
w potwora: manipulujÈcego, aroganckiego, zaniedbujÈcego. Zawsze, kiedy
osoba toksyczna poluje na nowÈ ofiarÚ, zachowuje siÚ najlepiej, jak
potrafi, ïapiÈc innych na swój urok. Powodem tego jest fakt, ĝe wiÚk-
szoĂÊ osób nie przepada za bezczelnÈ arogancjÈ, wiÚc socjopata roz-
wija delikatnÈ, „uroczÈ” maskÚ, aby móc póěniej zatopiÊ kïy w ofierze.
Kiedy cel wpadnie juĝ w puïapkÚ, socjopata ukazuje swojÈ prawdziwÈ
twarz. W swej istocie socjopaci sÈ aroganccy, wywyĝszajÈcy siÚ i nar-
cystyczni. Z powodu tych przeciwstawnych osobowoĂci ofiary bÚdÈ
musiaïy siÚ bardzo wysiliÊ, aby pogodziÊ ze sobÈ potwora z niewinnym
skarbem, którego zapamiÚtaïy. MuszÈ siÚ teĝ zmierzyÊ z duĝÈ iloĂciÈ
poczucia winy, kiedy sÈ oskarĝane o przyciÈganie do swojego ĝycia drani
albo kiedy wmawia siÚ im, ĝe „do tanga trzeba dwojga”. Nie, nie trzeba
dwojga, kiedy jedna z osób zakïada caïkowicie sztucznÈ maskÚ, aby prze-
konaÊ drugÈ osobÚ, ĝe sÈ do siebie podobne pod kaĝdym wzglÚdem.

1
Brak kontaktu
Po zwiÈzku z psychopatÈ zasada braku kontaktu jest najbezpiecz-

niejszym sposobem na unikniÚcie dalszych manipulacji i naduĝyÊ.
Od tej zasady nie ma wyjÈtku. Bez wzglÚdu na to, jak bardzo zosta-
ïeĂ zraniony, dalszy kontakt tylko pogorszy sprawÚ. JeĂli masz z psy-
chopatÈ dzieci albo inne dïugotrwaïe powiÈzania, staraj siÚ ograni-
czyÊ kontakt do minimum.
OdciÚcie siÚ od toksycznych osób caïkowicie odmieni Twoje
ĝycie. Na poczÈtku nie jest zbyt miïo — to jak bycie na gïodzie
w czasie odwyku. Ale w miarÚ upïywu czasu zaczniesz odkrywaÊ,
ĝe kaĝdy kolejny dzieñ oferuje Ci nowe bïogosïawieñstwa. Zaczy-
nasz rozwijaÊ szacunek do samego siebie, trwaïe granice i praw-
dziwe przyjaěnie. Zamiast biegaÊ w kóïko i wszystko przebaczaÊ,
spÚdzasz czas z luděmi, którzy nie zachowujÈ siÚ w sposób wyma-
gajÈcy ciÈgïego tïumaczenia. Taka wolnoĂÊ pozwala Twojej duszy
odĝyÊ. Pewnego dnia spojrzysz wstecz i bÚdziesz siÚ zastanawiaï,
jakim cudem mogïeĂ tolerowaÊ tyle niezdrowych osób. Twoje nowe
„ja” zacznie chroniÊ stare „ja” i jest to caïkiem niezïe miejsce do
ĝycia!
Brak kontaktu oznacza dokïadnie to, na co wyglÈda. Oznacza, ĝe
nie utrzymujesz z psychopatÈ ĝadnego kontaktu, w ĝadnej postaci.
Co stanowi kontakt? WiÚcej rzeczy, niĝ Ci siÚ wydaje:
x telefony,
x wiadomoĂci tekstowe,
x spotkania na ĝywo,
x e-maile,
x znajomoĂÊ na Facebooku,
x wiadomoĂci na Facebooku,
x cyberstalking.

1
Nic dobrego nie przychodzi z kontaktu z psychopatÈ, choÊby nie

wiem jak trywialny siÚ taki kontakt wydawaï. Znacznie utrudni Ci
proces zdrowienia i bÚdziesz go ĝaïowaï w przyszïoĂci. Kaĝda iloĂÊ
komunikacji z psychopatÈ tylko CiÚ bardziej rani. On zawsze chce
CiÚ wciÈgnÈÊ w triangulacjÚ, choÊ moĝesz to z ïatwoĂciÈ pomyliÊ
z formÈ okazywania troski i zainteresowania. JeĂli psychopata bÚdzie
miaï okazjÚ, wciÈgnie CiÚ na nowo w relacjÚ, ale bÚdzie to teĝ wciÈ-
gniÚcie w koszmar erozji toĝsamoĂci. Odnowi etap idealizacji, na
nowo uruchamiajÈc dysonans poznaczy. BÚdzie patologicznie kïa-
maÊ, doprowadzajÈc CiÚ do szaleñstwa. Powróci saïatka sïowna,
wykorzeniajÈca caïy proces zdrowienia. Kiedy tylko psychopata
ponownie zaciĂnie szpony wokóï Twojej szyi, zostaniesz na nowo
wciÈgniÚty w jego rzeczywistoĂÊ peïnÈ manipulacji. Musisz wyrwaÊ
siÚ z tego uzaleĝnienia — a jedynym sposobem na uczynienie tego
jest zasada braku kontaktu.
Kiedy zaczyna CiÚ ĂwierzbiÊ, ĝeby zainicjowaÊ kontakt, musisz
na to uwaĝaÊ. Znajdě sobie coĂ do odwrócenia uwagi. Nowe hobby,
medytacjÚ, pisarstwo, pracÚ, zwierzaka — cokolwiek, co odciÈgnie
Twoje myĂli od psychopaty. Mózg wyrabia sobie nawyki, wiec
upewnij siÚ, ĝe bÚdÈ one zdrowe. Kiedy zauwaĝysz, ĝe Twój umysï
wraca do psychopaty, weě gïÚboki wdech i zmuĂ siÚ do pomyĂlenia
o czymĂ innym.
To samo dotyczy cyberstalkingu. Nawet jeĂli bezpoĂrednio nie
komunikujesz siÚ z psychopatÈ, wciÈĝ karmisz swoje uzaleĝnienie.
Jedynym sposobem na wyrwanie siÚ z tego jest caïkowite odciÚcie siÚ.
Moĝesz to zrobiÊ poprzez zablokowanie tej osoby w serwisach spo-
ïecznoĂciowych czy w telefonie.
Moĝesz myĂleÊ, ĝe poczujesz siÚ lepiej, jeĂli zostaniesz w pobliĝu,
ĝeby zobaczyÊ, jak on porzuca swojÈ kolejnÈ ofiarÚ, ale wcale tak
siÚ nie poczujesz. Nic nie zmieni odczuwanego przez Ciebie bólu,
poza czasem i rozwojem osobistym. Wierz lub nie: dotrzesz do
etapu, kiedy w ogóle nie bÚdzie CiÚ obchodziÊ, co on robi i kogo
w danym momencie kokietuje.

1
Zakoñczenie bez kontaktu
Podrozdziaï ten napisaïa moja przyjacióïka i koleĝanka administra-

torka, HealingJourney. Jej wnikliwe poglÈdy sÈ wspaniaïe i gorÈco
zachÚcam CiÚ do zapoznania siÚ z jej ksiÈĝkÈ, The Survivor’s Quest:
Recovery After Encountering Evil.
Wszystkie ofiary psychopatycznego zïa wiedzÈ, jak bardzo trudno
jest zerwaÊ wszelki kontakt z psychopatÈ. A kiedy zasada braku
kontaktu zostanie ustanowiona, zaczynajÈ zbieraÊ kawaïki rozbitego
ĝycia i skïadaÊ swoje zïamane serce. Wiele ofiar pisze na naszym
forum, ĝe przede wszystkim pragnie poczucia zakoñczenia, zam-
kniÚcia. Niektórzy majÈ nadziejÚ, ĝe w jakiĂ sposób mogÈ uzyskaÊ
to poczucie od psychopaty. Inni sÈ przekonani, ĝe zamkniÚcie tego
etapu nie jest w ogóle moĝliwe. Wszystkie ofiary na jakimĂ etapie
zdrowienia zastanawiajÈ siÚ, czy kiedykolwiek uda im siÚ wydostaÊ
z tej ciemnoĂci.
Dobra wiadomoĂÊ brzmi: tak, poczucie zamkniÚcia pewnego etapu
jest moĝliwe. I nie, nie otrzymasz go od psychopaty! Musi to przyjĂÊ
z Twojego wnÚtrza. Kolejne strony punkt po punkcie opisujÈ ĂcieĝkÚ
prowadzÈcÈ do zamkniÚcia tego etapu ĝycia. Nie ma tu mowy
o konkretnych datach i terminach, a wiele z tych punktów nakïada
siÚ na siebie.
SPRÓBUJ POZBYm SI} ILUZJI

Pierwszym krokiem do uzdrowienia po spotkaniu z psychopatÈ jest
caïkowite zerwanie z nim kontaktu. A jedyny sposób, aby to zrobiÊ,
to pozbyÊ siÚ wyobraĝenia w gïowie o osobie, którÈ siÚ kochaïo.
Niestety, co smutne, osoba ta nigdy nie istniaïa. On czy ona to
zaledwie iluzja, maska, którÈ psychopata stworzyï, aby odzwier-
ciedliÊ caïego Ciebie i wykorzystaÊ to odbicie lustrzane do manipu-
lowania TobÈ. ChoÊ to przeraĝajÈce i bardzo bolesne, to jedynym
sposobem na odzyskanie wolnoĂci jest przestaÊ wierzyÊ w tÚ iluzjÚ.

1
Bardzo dobrze pamiÚtam poczÈtek mojej znajomoĂci z psycho-

patÈ; myĂlaïam, ĝe jest dla mnie idealnym partnerem! Wydawaï
siÚ tak dobrze mnie rozumieÊ i mieliĂmy ze sobÈ tyle wspólnego.
To wydawaïo siÚ wrÚcz zbyt piÚkne, ĝeby byïo prawdziwe! A potem,
kiedy odkryïam, jak on bardzo mnie zraniï i zdradziï, na sposoby,
których nigdy nie uwaĝaïam za moĝliwe, wtedy uĂwiadomiïam sobie,
ĝe to zawsze byïo zbyt piÚkne, ĝeby byïo prawdziwe. Wszystko byïo
kïamstwem… poza mnÈ i moimi uczuciami wobec niego. Ja byïam
prawdziwa i moje uczucia byïy prawdziwe. ¿yjÈc z caïym tym bólem,
trzymaïam siÚ Ăwiatïa — Ăwiatïa prawdy — którego choÊ odrobina
zostaïa w mej duszy. Pozbycie siÚ „wymarzonego mÚĝczyzny”, któ-
rego udawaï, pomogïo mi nawiÈzaÊ kontakt z wïasnym sercem.
Zrób wszystko, co moĝesz, aby pozbyÊ siÚ iluzji. Kiedy to zro-
bisz, zaczniesz odnajdywaÊ swoje prawdziwe „ja”.
SZUKAJ ODPOWIEDZI, ALE BkD½ OSTRO¿NY!

Kiedy uĂwiadomiïam sobie, ĝe zwiÈzaïam siÚ z patologicznym
kïamcÈ, zaczÚïam odczuwaÊ silnÈ potrzebÚ czegoĂ, co nazywam
„mojÈ misjÈ w poszukiwaniu prawdy”. Wszyscy wokóï mnie —
naprawdÚ wszyscy — odradzali mi Ăledztwo w sprawie mojego oprawcy.
Ale czuïam wielkÈ potrzebÚ odkrycia tylu kïamstw, ile tylko siÚ daïo,
dlatego zignorowaïam te rady. Okazaïo siÚ, ĝe podjÚïam sïusznÈ
decyzjÚ, poniewaĝ przeprowadziïam swoje dochodzenie, nie nawiÈ-
zujÈc kontaktu z psychopatÈ ani z kimkolwiek z nim zwiÈzanym. Co wiÚ-
cej, nie ujawniïam swojej nowej wiedzy ani psychopacie, ani jego
fanom, choÊ naprawdÚ chciaïam to zrobiÊ. W koñcu, kiedy wyko-
rzystaïam wszystkie dostÚpne mi anonimowe kanaïy, skoñczyïam.
Daleko byïo mi do uzdrowienia i udaïo mi siÚ odkryÊ zaledwie
kawaïek prawdy, ale czuïam, ĝe odzyskaïam czÚĂÊ siebie. Caïy pro-
ces byï waĝnym krokiem w odbudowywaniu mojego szacunku do
samej siebie.
W porzÈdku jest, jeĂli chcesz uzyskaÊ jak najwiÚcej odpowiedzi, od-
kryÊ tyle prawdy, ile siÚ zdoïa, jeĂli tylko trzymasz siÚ zasady braku kontaktu.

1
POZNAJ PSYCHOPATI}
Spotykanie z psychopatÈ nie przypomina normalnego zwiÈzku, co
oznacza, ĝe czas po rozstaniu bÚdzie zupeïnie inny niĝ w przypadku
normalnych par. Ofiary zostajÈ same z wieloma pytaniami „DLA-
CZEGO?”, na które trzeba znaleěÊ odpowiedě, aby uzdrawianie
mogïo postÚpowaÊ. Ofiary majÈ teĝ skïonnoĂÊ do obwiniania sie-
bie za to, co siÚ staïo, poniewaĝ inni czÚsto nie rozumiejÈ, przez
co przeszïy, i zazwyczaj robiÈ nieczuïe uwagi w rodzaju: „Dlaczego
z nim zostaïaĂ?” albo „Dlaczego nie dostrzegïaĂ sygnaïów?”, albo
„Do tanga trzeba dwojga”.
Ale psychopaci sÈ anormalni! Kiedy spotyka siÚ psychopatÚ,
czÚsto nawet nie wie siÚ, ĝe tacy ludzie istniejÈ. Ty byïeĂ niewinny.
Przygotuj siÚ, ĝe inni bÚdÈ Ci odradzaÊ „skupianie siÚ na psycho-
pacie” — mogÈ sugerowaÊ, ĝe wydïuĝy to okres zdrowienia — ale
zbadanie tematu psychopatii tak naprawdÚ pomaga w robieniu
postÚpów. Kiedy nauczysz siÚ rozpoznawaÊ czÚsto spotykane tak-
tyki i gierki psychopaty, uĂwiadomisz sobie, ĝe caïe doĂwiadczenie
nigdy nie byïo TwojÈ winÈ. DowiadujÈc siÚ, w jaki sposób dziaïa
umysï psychopaty, uĂwiadomisz sobie, ĝe od samego poczÈtku tkwi-
ïeĂ w puïapce. A kiedy wszystko zacznie nabieraÊ sensu, wtedy wïa-
Ănie zaczniesz odzyskiwaÊ swojÈ siïÚ!
POZWÓL SOBIE CZUm I MY¥LEm

Wszyscy normalni ludzie starajÈ siÚ unikaÊ bólu. Mimo to, para-
doksalnie, to dziÚki zmierzeniu siÚ z bólem i przepracowaniu go
odnajdujemy piÚkno, poniewaĝ po drugiej stronie naszego najwiÚk-
szego cierpienia odnajdujemy szansÚ na doĂwiadczenie najwiÚkszej
radoĂci. UzdrawiajÈc siebie, doĂwiadczysz przechodzenia od jednego
etapu ĝalu do drugiego, wszystkich jednak unikatowych dla pogo-
rzeliska zostawianego przez zwiÈzek z psychopatÈ. Pozwól sobie od-
czuwaÊ wszystkie emocje, które do Ciebie przyjdÈ, a czÚsto bÚdÈ
napïywaÊ falami. Dodatkowo, pozwól sobie na myĂlenie o psychopa-
cie, kiedy myĂli te przytïaczajÈ Twój umysï, nawet gdy sÈdzisz, ĝe

1
zaczynasz wpadaÊ w szaleñstwo, bo nie potrafisz myĂleÊ o niczym

innym. CiÈgïe odrzucanie obsesyjnych myĂli moĝe tak naprawdÚ
wyrzÈdziÊ wiÚcej krzywdy. Zapewne doĂwiadczasz symptomów ze-
spoïu stresu pourazowego i bardzo waĝne jest w tym wypadku zna-
lezienie ěródeï, które pomogÈ Ci w przepracowaniu traumy. Mówi-
my tu choÊby o terapii i (lub) innych technikach. To fascynujÈce,
ĝe kiedy mierzysz siÚ z bólem, zamiast od niego uciekaÊ, zaczynasz
dostrzegaÊ siebie na gïÚbszym poziomie. Zaczynasz rozwijaÊ szacu-
nek i miïoĂÊ do samego siebie oraz nowÈ pewnoĂÊ siebie. Uczysz siÚ
ufaÊ swojej intuicji. A kiedy potrafisz ufaÊ samemu sobie, wtedy za-
czniesz spotykaÊ ludzi, którzy sÈ godni Twojego zaufania.
ZAAKCEPTUJ TO, CO MO¿ESZ KONTROLOWAm,

I TO, CZEGO NIE MO¿ESZ
Kiedy poznaïam prawdÚ o psychopatii, byïam bardzo zaniepoko-
jona faktem, ĝe takie zïo faktycznie istnieje na Ăwiecie. ZwiÈzek byï
skoñczony i byïam bardzo zasmucona tym, ĝe mój byïy znalazï juĝ
sobie kogoĂ innego, wydawaï siÚ szczÚĂliwy i nie przejmowaï siÚ znisz-
czeniem, które zostawiï po sobie (mnie… zniszczonÈ mnie). MojÈ
pierwszÈ reakcjÈ na to byïo zïamane serce, poczucie wstydu i wĂcie-
kïoĂÊ. Chciaïam ujawniÊ prawdÚ o potworze, którym on przecieĝ byï.
Chciaïam przekonaÊ tÚ nowÈ kobietÚ, by go zostawiïa. Chciaïam,
aby mnie przeprosiï, i to naprawdÚ. Chciaïam sprawiedliwoĂci
i zemsty!
Jednak wiedziaïam, ĝe nie powstrzymam go przed kïamaniem,
manipulowaniem i ranieniem innych. Wiedziaïam, ĝe nie dam rady
przekonaÊ jego nowej ofiary. Wiedziaïam teĝ, ĝe nie mogÚ sprawiÊ,
by odczuï skruchÚ za to, co mi zrobiï. To, co mogïam zrobiÊ, to sku-
piÊ siÚ na wïasnym wyzdrowieniu i na wïasnym ĝyciu. Kiedy podjÚ-
ïam decyzjÚ, by tak wïaĂnie zrobiÊ, po jednym dniu naraz, stop-
niowo zaczÚïam czuÊ siÚ szczÚĂliwsza i spokojniejsza. WciÈĝ toczÚ
codziennÈ walkÚ, by odrzuciÊ pragnienie kontrolowania tego, czego
kontrolowaÊ nie mogÚ, lecz — caïe szczÚĂcie — dziĂ jest to znacznie

1
ïatwiejsze niĝ kiedyĂ. Nigdy nie otrzymasz od psychopaty tradycyj-

nego „poczucia zamkniÚcia”. Ale Ăwiatïo, które moĝesz odnaleěÊ
we wïasnej duszy, jest znacznie lepsze!
UFAJ SWEJ WASNEJ, WYJkTKOWEJ PRAWDZIE

Zapewne najbardziej znaczÈcym objawieniem, którego doznaïam
w czasie mojego odkrywania siebie, byïa chwila, kiedy w koñcu
nauczyïam siÚ na nowo wierzyÊ w siebie i ufaÊ we wïasnÈ prawdÚ.
Psychopaci sÈ przeraĝajÈco do siebie podobni pod tyloma wzglÚ-
dami, a mimo to wiele szczegóïów mojego spotkania z psychopatÈ
wydawaïo siÚ tak odmiennych od opowieĂci innych ofiar. Kiedy sta-
raïam siÚ dostrzec w tym wszystkim sens, sïyszaïam bardzo wiele
róĝnych opinii od wielu róĝnych osób odnoĂnie uzdrawiania, tego
kim jestem, kim powinnam byÊ, w co powinnam wierzyÊ. Kwestio-
nowaïam siebie, jak zawsze, i póki moje zwÈtpienie w samÈ siebie
pozostawaïo czÚĂciÈ mojego ĝycia, mój ból trwaï przy mnie. Jak na
ironiÚ, dopiero po przeczytaniu niezliczonych opowieĂci innych ofiar
psychopatów, tak podobnych do mojej historii, a jednoczeĂnie tak
odmiennych, mgïa zaczÚïa zanikaÊ. Dopiero po tylu opowieĂciach
innych osób i po dostrzeĝeniu mojej wïasnej wartoĂci byïam w sta-
nie zobaczyÊ prawdÚ we wïasnym doĂwiadczeniu. WciÈĝ miewam
wÈtpliwoĂci dotyczÈce tylu róĝnych rzeczy, ale teraz potrafiÚ na
nie odpowiednio patrzeÊ i najpierw sïuchaÊ gïosu mojego serca.
Ty teĝ masz taki gïos w swoim sercu. Sïuchaj go.
ProszÚ teĝ, trzymaj siÚ tej prawdy: moĝesz doĂwiadczyÊ zam-
kniÚcia bez kontaktu i moĝesz odnaleěÊ spokój po drugiej stronie
koszmaru. Czytaj publikacje, poznawaj psychopatiÚ, pracuj nad
bólem, odzyskaj swojÈ siïÚ i, co najwaĝniejsze, kaĝdego dnia wierz
w siebie i kochaj siebie, kochaj swoje najbardziej autentyczne „ja”. Ty
jesteĂ swoim najlepszym przewodnikiem.

1
Od-pranie mózgu
AUTORSTWA SEARCHINGFORSUNSHINE
Sïowa te spisujÚ specjalnie dla osób, które majÈ problem z dotar-

ciem do etapu braku kontaktu albo z trzymaniem siÚ tej zasady.
Wiem, ĝe te wstÚpne dni braku kontaktu to prawdziwe piekïo,
i choÊ pewne rzeczy dziaïajÈ w moim wypadku, to mogÈ nie dzia-
ïaÊ u wszystkich osób, ale mimo to mam nadziejÚ, ĝe znajdziesz
w tym tekĂcie coĂ, co Ci pomoĝe.
Gdzie zapewne siÚ znajdujesz w pierwszych dniach bez kontaktu: Po raz
pierwszy w ĝyciu odkryïeĂ, co tak naprawdÚ znaczy sïowo „psy-
chopata”. W swoim desperackim poszukiwaniu odpowiedzi zwiÈ-
zanych z toksycznym zwiÈzkiem, w którym tkwisz, przeszukujesz
Google. Wpisujesz jakieĂ hasïo, które doprowadza CiÚ do artykuïu
o psychopatach, narcyzach albo socjopatach. Moĝe wpisaïeĂ coĂ,
co doprowadziïo CiÚ do naszej strony Psychopath Free. Nie wierzysz
w to, co czytasz, poniewaĝ ludzie, o których czytasz, wydajÈ siÚ
dokïadnie tacy, jak osoba, z która jesteĂ zwiÈzany. Caïkowicie zga-
dzasz siÚ z tym, co czytasz. Doskonale rozumiesz teraz, co Ci siÚ
przytrafiïo. Raz po raz doĂwiadczasz przebïysków „aha!”. Nie mo-
ĝesz uwierzyÊ, ĝe w koñcu znalazïeĂ odpowiedzi. I jesteĂ gotów
z tym skoñczyÊ, na dobre, w tej chwili.
Ku Twemu przeraĝeniu wkrótce po podjÚciu decyzji (czy podjÈïeĂ
dziaïania, czy nie) nagle zaczynasz wÈtpiÊ. „Co, jeĂli nie jest psycho-
patÈ? Moĝe choÊ odrobinÚ… Moĝe wyobraĝam go sobie jako psy-
chopatÚ, w koñcu powtarzaï mi, jakÈ to mam nadmiernÈ potrzebÚ
bliskoĂci”. Jeszcze raz odnajdujesz ten artykuï i czytasz go ponownie.
Tym razem dostrzegasz jeszcze kilka kwestii, które siÚ zgadzajÈ.
Wszystko zaczyna nabieraÊ sensu. „Tak, to on, nie ja!” — myĂlisz
sobie. To on jest psychopatÈ czy socjopatÈ, jesteĂ teraz tego pewien.
WiÚcej faktów zaczyna siÚ ze sobÈ zgadzaÊ. Zaczynasz rozumieÊ,
dlaczego mówiï tyle sprzecznych rzeczy. Przypominasz sobie kon-
kretne zdania, konkretne wydarzenia, nagle widzisz je w zupeïnie
innym Ăwietle. Lecz znowu zaczynasz wÈtpiÊ w swoje odkrycia.

1
Ponownie zastanawiasz siÚ: „Moĝe to ja? Czy naprawdÚ mam tÚ

pewnoĂÊ, ĝe to nie ja?”.
Dlaczego padamy ofiarÈ dysonansu poznawczego: To, co opisaïam
wyĝej, to dysonans poznawczy — mniej wiÚcej tak go moĝesz sam
odczuwaÊ, tak odczuwaïam go równieĝ i ja, desperacko próbujÈc
zrozumieÊ, co siÚ mi przytrafiïo. Czujesz siÚ w ten sposób tylko
dlatego, ĝe dosïownie wyprano Ci mózg, abyĂ wierzyï, ĝe to Ty
byïeĂ dysfunkcjonalnym elementem zwiÈzku. Twoje zachowania
zostaïy sprowokowane za pomocÈ kïamstwa, zdrady i zïamanych
obietnic. Reakcja u kaĝdego normalnego czïowieka byïaby dokïad-
nie taka sama. Psychopata uĝyï Twoich reakcji przeciwko Tobie, aby
zapewniÊ CiÚ, ĝe to Twoja wina, aby zapewniÊ sobie nad TobÈ wïa-
dzÚ. To sprawia, ĝe chcesz „spróbowaÊ jeszcze raz”, poniewaĝ prze-
konanie, ĝe to Twoja wina, daje Ci kontrolÚ nad sytuacjÈ. Wierzysz,
ĝe gdybyĂ zachowaï siÚ inaczej, on znów by CiÚ kochaï.
Wszystkie te myĂli o tym, ĝe to Twoja wina, sÈ caïkowicie bez-
podstawne. Po prostu nie potrafisz trzeěwo myĂleÊ, poniewaĝ
doĂwiadczyïeĂ kïamstw o swojej osobie i Twoja specyficzna rola
w zwiÈzku zostaïa mocno wbita Ci do gïowy. Prowadzi to do dyso-
nansu poznawczego, a to sprawia, ĝe masz wÈtpliwoĂci co do sïusz-
noĂci zakoñczenia zwiÈzku. CaïÈ sprawÚ pogarsza fakt, ĝe na poczÈt-
kowych etapach zwiÈzku psychopata wykonaï sporo pracy, idealizujÈc
CiÚ i bombardujÈc miïoĂciÈ. Wtedy zaczyna dziaïaÊ bïÚdne koïo,
kiedy nie moĝesz klarownie widzieÊ tego, kim on naprawdÚ byï,
a dysonans poznawczy nie zostawi CiÚ w spokoju, dopóki przez
jakiĂ czas nie utrzymasz zasady braku kontaktu. Trudno jest jednak
odczuwaÊ spokój towarzyszÈcy swojej decyzji o braku kontaktu,
kiedy dysonans poznawczy sieje w Twojej gïowie spustoszenie.
Co pozwoliïo mi pozbyÊ siÚ dysonansu poznawczego: Cóĝ, przez pierw-
sze szeĂÊ tygodni braku kontaktu przeĝyïam prawdziwe piekïo. Lecz
za kaĝdym razem, kiedy czytaïam materiaïy na temat psychopatii,
narcyzmu i socjopatii, mój dysonans poznawczy zanikaï. To dlatego,
ĝe w gïÚbi siebie, dziÚki instynktowi, rozpoznawaïam prawdÚ, ĝe

1
to nie ja byïam problemem, ale on, psychopata. Informacje, które

czytaïam, ukazywaïy mi prawdÚ w mojej duszy, której nawet mój
zagubiony umysï nie mógï przyÊmiÊ i nadpisaÊ. Doszïam do wnio-
sku, ĝe potrzebowaïam wiÚcej takich przebïysków ĂwiadomoĂci;
zaczÚïam dostrzegaÊ, w jaki sposób zostaïam zmanipulowana; zaczÚ-
ïam rozumieÊ, ĝe tych chwil, kiedy sïyszaïam gïos intuicji, doĂwiad-
czyïam w przeszïoĂci, juĝ po kilku tygodniach zwiÈzku. UĂwiado-
miïam sobie, ĝe jedynym sposobem, by pokonaÊ dysonans, byïo
uciszenie wïasnych myĂli zawsze wtedy, kiedy zaczynaïam go
odczuwaÊ.
Postanowiïam czytaÊ o zachowaniach psychopatycznych za kaĝ-
dym razem, kiedy musiaïam kazaÊ mojemu umysïowi siÚ uciszyÊ.
Zrozumiaïam, ĝe sposobem na wyzdrowienie i zaakceptowanie
prawdy przez umysï byïo zmniejszenie iloĂci doĂwiadczanych wÈt-
pliwoĂci i doĂwiadczanie wiÚcej prawd odpowiadajÈcych temu, co
czuïam w gïÚbi duszy — wiÚkszej liczby tych przebïysków „aha”.
Na poczÈtku trzymaïam siÚ teĝ z daleka od pewnych rzeczy —
miejsc, muzyki, ludzi — które wyzwalaïy myĂli i przypominaïy mi
o zwiÈzku i (lub) negowaïy moje doĂwiadczenie jako ofiary zwiÈzku
z psychopatÈ.
W ten sposób wytrwaïam przy braku kontaktu i raz na zawsze
uciszyïam gïos zwÈtpienia krzyczÈcy przez dysonans poznawczy,
który wczeĂniej zawsze znajdowaï sposoby na rzucenie mi wyzwania.
ChcÚ powiedzieÊ, ĝe nadejdzie taki moment w czasie docho-
dzenia do siebie, ĝe wszystkie odpowiedzi na pytania, które sobie
zadajesz, bÚdÈ tylko prowadziÊ do dalszych pytañ. Nadchodzi czas,
kiedy niekoñczÈca siÚ analiza musi siÚ skoñczyÊ, czas, kiedy musisz
siÚ nauczyÊ uciszaÊ swój mózg, sïuchaÊ intuicji i akceptowaÊ, co ta
chce Ci powiedzieÊ. JeĂli wciÈĝ bÚdziesz karmiï swój umysï wÈtpli-
woĂciami z powodu kïamstw psychopaty i bÚdziesz je utwierdzaï,
wtedy w Twoim umyĂle braknie miejsca na prawdÚ.
Musisz oczyĂciÊ umysï za pomocÈ prawdy. IloĂÊ prawdy, którÈ
dawkujesz swojemu umysïowi, jest proporcjonalna do iloĂci kïamstw,

1
które serwowaï Ci psychopata, a które teraz musisz z umysïu wyrzu-

ciÊ. MówiÈc proĂciej, w miarÚ zwiÚkszania iloĂci prawdy zmniejsza
siÚ iloĂÊ kïamstw. Im bardziej oczyszczasz swój umysï w prawdzie,
tym wiÚcej kïamstw psychopaty z niego znika. Wtedy w koñcu pew-
nego dnia obudzisz siÚ i uĂwiadomisz sobie, ĝe prawda zagoĂciïa
na dobre w Twoim umyĂle; jest filtrowana przez intuicjÚ i zastÚ-
puje wszystkie kïamstwa, które wmówiï Ci psychopata. W koñcu
doĂwiadczysz wewnÚtrznego spokoju.
Mam nadziejÚ, ĝe rozdziaï ten dostarczyï Ci uĝytecznych porad,

które pomogÈ Ci na poczÈtku Twojej podróĝy ku uzdrowieniu.
Rozpowszechnianie prawdy to najlepszy sposób na pokonanie ciem-
noĂci. Wiedza to siïa dla ofiar i trucizna dla psychopatów. Im wiÚ-
cej wiesz, tym lepiej. A kiedy zaczniesz akceptowaÊ wiedzÚ — cóĝ,
wtedy bÚdziesz na dobrej drodze.
Zobacz na koñcu ksiÈĝki dziaï dotyczÈcy materiaïów, gdzie zapo-
znasz siÚ z listÈ artykuïów, ksiÈĝek i filmów wideo, które pomogÈ
Ci w poradzeniu sobie z dysonansem poznawczym.

1
Etapy rozpaczy — czÚĂÊ II
ZnalazïeĂ brakujÈcy element ukïadanki — sïowo, które zmienia

wszystko. OdkryïeĂ psychopatiÚ. Od tej chwili wszystko zaczyna
nabieraÊ sensu. Nagle dysponujesz sïowami do opisania tego, co Ci
siÚ przytrafiïo. Kaĝde niewytïumaczalne wspomnienie moĝe teraz
zostaÊ wyjaĂnione, a to prowadzi do wielu dziwnych, nowych emocji.
Na poczÈtku nie jest to przyjemne, poniewaĝ wychodzisz z cze-
goĂ, co nie byïo przyjemne. Bardzo czÚsto bÚdziesz kwestionowaï
siebie, ale to dobrze. Kwestionowanie siebie (i otaczajÈcego CiÚ
Ăwiata) to poczÈtek dïugiej drogi introspekcji, która na zawsze
zmieni Twoje ĝycie.
ZrozumieÊ psychopatÚ
Symptomy: niedomaganie fizyczne, potrzeba potwierdzenia, szok,
zniesmaczenie, przebïyski zrozumienia, paranoja, dziwne uczucie
w klatce piersiowej.

1
To jeden z najdziwniejszych i najwaĝniejszych etapów w procesie

zdrowienia. Edukacja ma swoje ograniczenia, dlatego aby naprawdÚ
zrozumieÊ psychopatÚ, musisz poczuÊ to, co on czuje. WiÚkszoĂÊ
ofiar ĝyje zgodnie z takimi wartoĂciami jak wspóïczucie i miïoĂÊ,
dlatego praktycznie niemoĝliwe jest utoĝsamienie siÚ z psychopatÈ.
Tak naprawdÚ to dlatego wïaĂnie tak ïatwo przychodzi im to
wszystko — bowiem normalni ludzie majÈ przecieĝ sumienie.
Coraz dogïÚbniejsze badanie psychopatii sprawi, ĝe nieumyĂl-
nie stracisz kawaïek siebie. Zostaniesz tak pochïoniÚty przez psycho-
patiÚ, ĝe zaczniesz wrÚcz rozumieÊ, jak dziaïa umysï psychopaty.
Zaczniesz dostrzegaÊ nie tylko sygnaïy alarmowe i przemoc wer-
balnÈ, ale teĝ sadystycznÈ przyjemnoĂÊ, którÈ on odczuwa, kiedy
CiÚ niszczy, jak równieĝ milczenie — i Ămiech — którego doĂwiad-
czasz, bïagajÈc i pïaczÈc. Zamiast tïumaczyÊ wszystko nieczuïoĂciÈ
czy gïupotÈ, patrzysz na swój zwiÈzek i widzisz teraz zachowanie
psychopaty z zupeïnie innej perspektywy.
I nagle wszystko nabiera sensu.
Nawet wtedy, kiedy wczeĂniej tego sensu w ogóle nie widziaïeĂ.
ZaczynajÈc od kopiowania, przez bombardowanie miïoĂciÈ, erozjÚ
toĝsamoĂci, triangulacjÚ i ostateczne porzucenie. Czujesz siÚ znie-
smaczony. UĂwiadamiasz sobie, ĝe nigdy nie byïeĂ kochany —
byïeĂ po prostu kolejnym celem w nieskoñczonym cyklu. Zaczynasz
dostrzegaÊ, ĝe nigdy siÚ tak nie zachowywaïeĂ w ĝadnym innym
zwiÈzku, i to nie dlatego, ĝe ten akurat byï wyjÈtkowy, tylko dla-
tego ĝe psychopata od chwili, w której CiÚ wybraï, dziaïaï prze-
ciwko Tobie.
Patrzysz wstecz na te wszystkie rzeczy, które niegdyĂ sprawiaïy,
ĝe odczuwaïeĂ paranojÚ, lecz teraz dostrzegasz, ĝe wszystkie przy-
padki naduĝyÊ i zaniedbania byïy zaplanowane i celowe. Osta-
tecznie uĂwiadamiasz sobie strasznÈ prawdÚ, ĝe miïoĂÊ Twojego
ĝycia — osoba, której ufaïeĂ bez ograniczeñ — od samego poczÈtku
szykowaïa Twój upadek.

1
Maszyna
Poniewaĝ psychopata nie ma wïasnej toĝsamoĂci, potrafi staÊ siÚ dokïad-
nie osobÈ, której pragnie jego ofiara. Zauwaĝysz krótkie okresy „obser-
wacji”, w czasie których entuzjastycznie deklaruje Wasze podobieñstwa.
Ale w tym czasie on po prostu sïucha, jak opisujesz swoje marzenia
i nadzieje, a potem przedstawia Ci swój wyolbrzymiony lustrzany obraz
wszystkiego, co mu zdradziïeĂ. Uĝywa tej sztucznej „wiÚzi”, aby wzbu-
dziÊ w Tobie natychmiastowe zaufanie, szybko przekonujÈc CiÚ, ĝe
jesteĂcie dwiema poïówkami tej samej duszy. Wydaje siÚ TobÈ zafascy-
nowany pod kaĝdym wzglÚdem, wysyïajÈc Ci wiadomoĂci i zapeïniajÈc
tablicÚ na Facebooku, dla oczu Twoich znajomych. Osoba ta zaczyna
pochïaniaÊ caïe Twoje ĝycie i nagle nie potrafisz sobie wyobraziÊ swo-
jego szczÚĂcia bez niej. Wtedy jednak zaczyna siÚ triangulacja. I to w tym
miejscu brak toĝsamoĂci drapieĝcy jest najbardziej widoczny. Zaczyna
kusiÊ odrzuconych byïych kochanków oraz potencjalne przyszïe ofiary
za pomocÈ róĝnych zabiegów, dbajÈc o to, byĂ ĝadnej z tych rzeczy nie
przeoczyï. Masz wraĝenie, jakbyĂ bawiï siÚ w detektywa, kiedy wska-
zówki i poszlaki sÈ Ci podsuwane prosto pod nos. SprawiajÈ one, ĝe
odczuwasz zazdroĂÊ i zïoĂÊ, patrzÈc, jak Twój partner otwarcie idealizuje
inne cele. Ale najdziwniejsze jest to, ĝe jego osobowoĂÊ nagle i drastycz-
nie siÚ zmienia, aby dopasowaÊ siÚ do nowej ofiary. Zobaczysz, jak
chwali rzeczy, które niegdyĂ go brzydziïy, Ămieje siÚ z ĝartów, które nie
sÈ Ămieszne, i przebudowuje caïÈ swojÈ osobowoĂÊ, aby staÊ siÚ kimĂ,
kogo nie bÚdziesz w stanie poznaÊ. JeĂli wspomnisz mu, ĝe coĂ siÚ
zmieniïo, nazwie CiÚ „szaleñcem” i „nadwraĝliwcem”. A co zapewne
najbardziej niepokojÈce, czÚsto odbierze Ci kawaïek Twojej osobowoĂci,
by uĝyÊ go do zïapania w puïapkÚ nastÚpnej ofiary. To taki wyrafino-
wany robot — ewoluuje i ulepsza siÚ wraz z kaĝdym kolejnym celem,
poĝyczajÈc od ofiary cechy, które dziaïajÈ, i pozbywajÈc siÚ wyczerpa-
nych zwïok.
Intencja i sadyzm
Jednym z najwiÚkszych mitów na temat psychopatów jest ta holly-

woodzka pseudopsychologia twierdzÈca, ĝe psychopaci tak naprawdÚ
sÈ ofiarami. Mówi siÚ, ĝe psychopata nie moĝe zmieniÊ swojego

1
zachowania — z uwagi na swojÈ nieprzyjemnÈ przeszïoĂÊ, brak ojca

czy coĂ w tym stylu.
W ogóle siÚ z tym nie zgadzam.
W przeciwieñstwie do ludzi z innymi zaburzeniami, psychopaci
sÈ w peïni Ăwiadomi wpïywu swojego zachowania na innych. To dla
nich poïowa frajdy — patrzeÊ, jak inni cierpiÈ. Szybko wykrywajÈ
sïaboĂci i lÚki, które Ăwiadomie postanawiajÈ wykorzystaÊ przeciwko
drugiej osobie. ZnajÈ róĝnicÚ miÚdzy dobrem i zïem i po prostu
postanawiajÈ wybraÊ to drugie.
Cykl zwiÈzku psychopaty nie jest przypadkowym skutkiem
ubocznym jego lÚków czy „twardoĂci” emocjonalnej. To Ăwiadomie
zaplanowany, spersonalizowany proces, którego psychopata uĝywa
do metodycznego torturowania swoich ofiar. PomyĂl o czasie i pla-
nowaniu potrzebnych do odzwierciedlenia marzeñ i nadziei drugiego
czïowieka. Psychopata poĂwiÚca miesiÈce — czasem lata — odgry-
wajÈc rolÚ zupeïnie innej osoby. Wszystko dla jednego celu: znisz-
czenia CiÚ. W ogóle nie czuje do Ciebie ani odrobiny miïoĂci, nawet
kiedy twierdzi, ĝe jesteĂ jedynÈ osobÈ, która go uszczÚĂliwia. Nie,
przez caïy czas bardzo uwaĝnie CiÚ obserwowaï, cierpliwie czekajÈc
na moment, kiedy zacznie siÚ zabawa. Czy zauwaĝyïeĂ, ĝe gdy tylko
siÚ zakochaïeĂ i zrelaksowaïeĂ, zaczÚïa siÚ przemoc emocjonalna? Od
tego momentu caïa reszta zwiÈzku to gorÈczkowe próby odnowie-
nia kontaktu z partnerem, którego psychopata wczeĂniej udawaï.
Problem jest taki, ĝe wiele ofiar przyrównuje niezaspokojonÈ
potrzebÚ doĂwiadczania uwagi z jakiegoĂ rodzaju problemami
wyniesionymi z dzieciñstwa. Ale psychopata nie ma takiego pro-
blemu. On siebie kocha. Kocha to, jak wyglÈda, jak manipuluje
innymi i jak jego ofiary bïagajÈ. Kiedy jesteĂ w zwiÈzku z psy-
chopatÈ, wcale nie wypeïniasz pustki w jego zranionej duszy.
Psychopata nie ma duszy. Chce byÊ czczony i tyle. Nie jest zagu-
bionym dzieckiem udajÈcym twardziela, jego zaburzenie nie jest
mechanizmem obronnym dla skrywanych lÚków. Nigdy nie znaj-
dziesz w nim „dobra”, a tylko nieskoñczonÈ ciemnoĂÊ.

1
W pewnym momencie bÚdziesz musiaï przestaÊ myĂleÊ w kate-

goriach: „ZdecydujÚ siÚ na brak kontaktu, tym samym odbierajÈc
mu ěródïo energii”. Sugeruje to bowiem, ĝe wciÈĝ zaspokajasz jakÈĂ
jego potrzebÚ (o ile kiedykolwiek jakÈĂ naprawdÚ zaspokajaïeĂ). Ale
tak siÚ nie dzieje i nigdy tak nie bÚdzie. On nie szuka adoracji ze
strony ludzi, aby podbudowaÊ swoje ego. Jego ego jest juĝ wystar-
czajÈco podbudowane i zapewniam CiÚ, ĝe wcale nie upadnie.
Psychopata pragnie adoracji, aby móc CiÚ pochïonÈÊ, a potem
zniszczyÊ. Dla niego jesteĂ Ămieciem, moĝna CiÚ wyrzuciÊ. A kiedy
nadarzy siÚ okazja, wykorzysta CiÚ ponownie, ale nigdy dlatego,
ĝe CiÚ potrzebuje.
Co wiÚcej, proces zdrowienia nie powinien bazowaÊ na tym, ĝe
mĂciwie odbierasz mu ěródïo energii. PowinieneĂ wprowadziÊ brak
kontaktu dlatego, ĝe naprawdÚ wierzysz, iĝ zasïugujesz na wiÚcej.
Psychopata to ktoĂ, kto manipulowaï, kïamaï, krzywdziï i stosowaï
przemoc. W miarÚ rozwijania szacunku do samego siebie powinie-
neĂ zaczÈÊ rozumieÊ, ĝe to wystarczajÈce powody, aby na dobre
usunÈÊ kogoĂ ze swojego ĝycia.
Czy jestem psychopatÈ?
Zbyt czÚsto zdarza siÚ, ĝe ofiary psychopaty dochodzÈ do nieprzy-

jemnego wniosku, ĝe to one mogÈ byÊ psychopatami. Po wielu mie-
siÈcach zgïÚbiania tematu i rozmyĂlania o swoich przejĂciach myĂlÚ,
ĝe to doĂÊ normalne, ĝe moĝesz zaczÈÊ kwestionowaÊ siebie i swojÈ
dobrÈ naturÚ. To nieprzyjemny temat, czasem wrÚcz uzaleĝniajÈcy.
Kiedy Twój umysï caïy czas powraca do tematu psychopaty, to
normalne, ĝe zaczynamy przypisywaÊ pewne rzeczy praktycznie
kaĝdemu, kogo spotykamy w swoim ĝyciu, takĝe i sobie.
WymyĂliïem kilka powodów, dla których zapewne nie jesteĂ psy-
chopatÈ, poniewaĝ ostatniÈ rzeczÈ, której Ci potrzeba w czasie
zdrowienia, jest denerwujÈca myĂl, ĝe jesteĂ kimĂ zïym. Nie musisz
siÚ martwiÊ — i to sïowo kluczowe: martwienie siÚ. Psychopata

1
nigdy siÚ o takie rzeczy nie martwi. A co wiÚcej, w ogóle siÚ tym
nie przejmuje. Ty boisz siÚ, poniewaĝ postrzegasz psychopatiÚ jako
ěródïo wszelkiego zïa. Ale psychopaci nie postrzegajÈ swojego zabu-
rzenia jak strasznej choroby, którÈ jest. PostrzegajÈ je jak siïÚ. Wie-
dzÈ, ĝe ich brak sumienia czyni z nich ludzi lepszych od innych.
Czy Ty myĂlisz w ten sposób? SÈdzÚ, ĝe nie. Oto kilka powodów,
dla których zapewne zadajesz sobie to pytanie.
1. PSYCHOPATA SPRAWI, ¿E TAK SI} CZUJESZ

W czasie trwania zwiÈzku psychopata przerzucaï swoje wady na
Ciebie. Nazywaï CiÚ natarczywym, zazdrosnym, czepliwym, kon-
trolujÈcym, zïym i szalonym, wiÚc moĝesz zaczÈÊ naprawdÚ wie-
rzyÊ, ĝe taki jesteĂ. Ale pozwól, ĝe zapytam: czy kiedykolwiek tak siÚ
czuïeĂ w normalnej relacji? Czy czujesz siÚ w ten sposób w zwiÈzku
ze swojÈ StaïÈ? Nie. Co jest wspólnym mianownikiem? Powyĝsze
zachowania sÈ cechami psychopatii, a Ty doĂwiadczasz ich tylko
w pobliĝu takiej osoby. To nie przypadek, ĝe cechy te zaczynajÈ zni-
kaÊ, kiedy spÚdzasz coraz wiÚcej czasu z daleka od przeĂladowcy.
Ofiary majÈ tendencjÚ do brania na siebie wszystkich proble-
mów zwiÈzku, wierzÈc, ĝe mogÈ przebaczyÊ i zrozumieÊ wszystko,
aby ocaliÊ doskonaïy etap idealizacji. Kiedy tak robisz, bierzesz na
siebie równieĝ najgorsze cechy psychopaty, co sprawia, ĝe zaczy-
nasz wierzyÊ, iĝ to Twoje cechy. Po erozji toĝsamoĂci i wielkim
finale ïatwo juĝ o odczuwanie wstrÚtu wobec siebie i swojego zacho-
wania. Ale wtedy nie byïeĂ sobÈ. StaïeĂ siÚ odbiorcÈ trucizny daw-
kowanej Ci przez psychopatÚ. Z upïywem czasu i dziÚki stosowaniu
zasady braku kontaktu zaczynasz widzieÊ, ĝe wcale nie przejawiasz
tych cech, kiedy psychopaty nie ma w pobliĝu. Tak naprawdÚ sta-
jesz siÚ coraz bardziej spokojny, empatyczny, wspóïczujÈcy — bliĝszy
swojemu autentycznemu „ja”. I to Twoje prawdziwe „ja”.

1
2. TWÓJ TYP OSOBOWO¥CI

Od dawna mówi siÚ, ĝeby nie wierzyÊ we wszystko, co siÚ myĂli.
Bardzo waĝne jest pamiÚtanie o tym po nastÈpieniu wielkiego finaïu.
Wiele ofiar wspóïdzieli ze sobÈ cechy osobowoĂci. Dwie spoĂród nich
to otwartoĂÊ mentalna i podatnoĂÊ na sugestie. Te dwie cechy to tak
naprawdÚ Twoja wielka siïa, ale mogÈ prowadziÊ do problemów, jeĂli
nie praktykujesz introspekcji i nie nauczysz siÚ nieco ich kontro-
lowaÊ. Problem jest taki, ĝe kiedy pytasz siebie: „Czy jestem psy-
chopatÈ?”, Twój otwarty umysï automatycznie podchwyci pomysï.
Nie dlatego, ĝe istnieje racjonalny powód, by w to uwierzyÊ, ale
dlatego, ĝe masz otwarty umysï. Tylko tyle. Kiedy Twój umysï coĂ
Ci sugeruje, Ty sïuchasz. Czasami musisz nauczyÊ sam siebie, aby
na myĂl o szalonej sugestii po prostu siÚ zaĂmiaÊ i nic wiÚcej.
Niestety, wiele ofiar jest bardzo podatnych na sugestiÚ, ĝe to one
sÈ okropne — jednoczeĂnie sÈ zamkniÚte na moĝliwoĂÊ, ĝe to ktoĂ
inny jest okropny. Kiedy dochodzisz do siebie i zaczynasz uspokajaÊ
swój umysï, powinieneĂ przestaÊ postrzegaÊ samego siebie w zïym
Ăwietle, a zaczÈÊ odzyskiwaÊ perspektywÚ. Oznacza to, ĝe musisz
zaczÈÊ wprowadzaÊ do swojego ĝycia wiÚcej mentalnoĂci: „Ja jestem
w porzÈdku, ty jesteĂ w porzÈdku” zamiast toksycznej „Nie jestem
w porzÈdku, ale ty jesteĂ w porzÈdku”, która dominowaïa w Twoim
zwiÈzku z psychopatÈ. Po prostu pamiÚtaj, ĝe masz otwarty umysï
i moĝesz teĝ byÊ znacznie bardziej podatny na hipnozÚ i sugestiÚ
niĝ inne osoby. BÈdě tego Ăwiadom i naucz siÚ z tego korzystaÊ.
W podobny sposób Twój punkt widzenia moĝe byÊ spaczony
równieĝ przez depresjÚ. Gdy na niÈ cierpisz, negatywne myĂli odnaj-
dujÈ drogÚ do Twojego umysïu, przekonujÈc mózg, ĝe sÈ znacznie
waĝniejsze niĝ myĂli pozytywne. Niczym wirus, depresja rozwija
mechanizmy obronne, abyĂ siÚ z niej nie wydostaï. Przekonuje CiÚ,
ĝe Twoje pozytywne myĂli to tylko efekt niewiedzy i zïudzeñ. Ale te
negatywne myĂli szalejÈce w Twoim umyĂle tak naprawdÚ nie sÈ
prawdziwe. Twój mózg pïata Ci figle. Nie jesteĂ psychopatÈ.

1
3. MASZ GRANICE
Psychopata z radoĂciÈ zdradza, stosuje przemoc werbalnÈ, manipu-
luje, dezorientuje i ignoruje innych ludzi, ale ofiary odkrywajÈ, ĝe
kiedy chcÈ stanowczo zareagowaÊ na jego naduĝycia, od razu czujÈ
siÚ z tym ěle. OdrzuÊ ten wewnÚtrzny chaos. Posiadanie nieprzekra-
czalnych granic stanowi o Twoim zdrowiu emocjonalnym. Krzyw-
dzenie kogoĂ w sposób Ăwiadomy i pozbawiony wyrzutów sumie-
nia jest tym, co czyni kogoĂ osobÈ toksycznÈ.
Zapewne nie jesteĂ przyzwyczajony do posiadania granic. Nawet
wiÚcej: wiele ofiar nigdy w ĝyciu nie miaïo okreĂlonych granic.
Dziwnym darem pïynÈcym ze spotkania z psychopatÈ jest to, ĝe
zaczynasz ustanawiaÊ swoje granice. Niektórzy nazywajÈ to zdro-
wym narcyzmem, lecz osobiĂcie uwaĝam, iĝ „szacunek do samego
siebie” jest lepszym okreĂleniem. Problem jest taki, ĝe granice i sza-
cunek do samego siebie sÈ Ci w tym momencie ĝycia caïkowicie
obce. Kiedy wiÚc zaczynajÈ siÚ przejawiaÊ, masz wraĝenie, ĝe zacho-
wujesz siÚ jak egoistyczny, zimny drañ. Tymczasem tak naprawdÚ
po prostu przestajesz odgrywaÊ rolÚ altruistycznego popychadïa.
W miarÚ jak roĂniesz w siïÚ, Twoje dawne znajomoĂci i toksyczne
relacje mogÈ zaczÈÊ siÚ rozpadaÊ. Moĝe to wyglÈdaÊ, jakbyĂ byï
karany za zdrowienie. Ale tak nie jest. Tak naprawdÚ stajesz siÚ
w koñcu na tyle silny, by dopuĂciÊ do siebie tylko to, co dla Cie-
bie dobre. Nie jesteĂ psychopatÈ ani narcyzem, bo okreĂlasz gra-
nice i oczekujesz naleĝytego szacunku; po prostu jesteĂ normalnÈ
istotÈ ludzkÈ, majÈcÈ uczucia. Moĝesz jednak byÊ otoczony przez
osoby, które nie chcÈ, abyĂ byï normalny — preferujÈ czïowieka,
który zaspokaja wszystkie ich potrzeby. Dlatego sprawiajÈ, ĝe czu-
jesz siÚ ěle, przejawiajÈc zdrowe nawyki. Tego typu warunkowanie
moĝe sprawiÊ, ĝe zaczniesz myĂleÊ o sobie jak o osobie zaburzonej,
niezdolnej do empatii, ale ponownie prawda jest zupeïnie inna.
Tak dzieje siÚ w momencie, kiedy egoistyczne osoby próbujÈ posta-
wiÊ na swoim. WalczÈ o utrzymanie status quo, poniewaĝ jest to dla
nich korzystne. Niestety, nie jest korzystne dla Ciebie, a okreĂlenie

1
swoich granic pomoĝe Ci sobie to uĂwiadomiÊ. To, ĝe zachowujesz

siÚ asertywnie i ĝÈdasz nieco szacunku dla swojej osoby, nie sprawia,
ĝe stajesz siÚ psychopatÈ. Umacniasz siÚ. Za kaĝdym razem, gdy
dbasz o wïasne interesy, kawaïek Twojej duszy wraca do ĝycia.
4. OSOBI¥CIE DO¥WIADCZYE¥ CYKLU

ZwiÈzek z psychopatÈ opiera siÚ na sprawdzonym wzorze: ideali-
zacja, dewaluacja i porzucenie — tak to wyglÈda za kaĝdym razem.
Ale nie tylko psychopata przechodzi przez kolejne etapy cyklu. Twoje
doĂwiadczenia równieĝ siÚ zmieniajÈ. RóĝnicÈ jest kolejnoĂÊ. Ty
idealizujesz go bardziej niĝ kogokolwiek wczeĂniej w Twoim ĝyciu.
Potem zostajesz odrzucony, porzucony i samotny wĂród zniszczeñ.
W koñcu zaczynasz go dewaluowaÊ, kiedy coraz bardziej poznajesz
zjawisko psychopatii. Rozkïadasz tÚ osobÚ na kawaïki, zaczynajÈc
od etapu przygotowania, tak jak on rozïoĝyï Ciebie na etapie erozji
toĝsamoĂci.
Nie jest to naturalny cykl po rozstaniu z partnerem. Pewnie,
wielu byïych koñczy, nie lubiÈc tego drugiego, ale rozstanie nie
skutkuje wzlotami i upadkami niczym na kolejce górskiej, rozkïa-
dajÈc osobowoĂÊ partnera, którÈ niegdyĂ wielbili. Niestety, jedynym
sposobem na uzdrowienie jest osobiste doĂwiadczenie toksycznego
cyklu. Tylko wtedy ostatecznie zobaczysz, ĝe wszystko byïo faïszem.
Zaledwie iluzjÈ. Spaczonym odbiciem w lustrze. Aby to zrozumieÊ,
musisz rozpoczÈÊ nienaturalny proces odkrÚcania wszystkiego, co
niegdyĂ kochaïeĂ. Nie tylko fragmentów, ale wszystkiego. Ponie-
waĝ nic z tego, czego doĂwiadczyïeĂ, nie byïo prawdziwe. Dopiero
wtedy moĝesz odnaleěÊ szacunek do samego siebie i odzyskaÊ swoje
marzenia.
Przejdziesz teĝ przez wiele dodatkowych procesów dewaluacji.
Wiele ofiar przez jakiĂ czas dopuszcza siÚ cyberstalkingu, czyli prze-
Ăladowania byïego w internecie, gïównie dlatego, ĝe nie majÈ pojÚcia,
co im siÚ staïo. Serwisy spoïecznoĂciowe dajÈ okazjÚ do poznania
choÊ odrobiny prawdy, ale ostatecznie musisz sobie uĂwiadomiÊ,

1
ĝe praktyka ta nie jest korzystna dla Twojego procesu zdrowienia.

Wszystko sprowadza siÚ do tego, ĝe cybestalking to forma kon-
taktu, a ten nie jest dla Ciebie dobry. Zapewne uzaleĝniïeĂ siÚ od
Ăledzenia partnera na etapie idealizacji, kiedy to on odciÈï siÚ od
Ciebie, a Ty oczekiwaïeĂ w desperacji na jakÈkolwiek wiadomoĂÊ
od niego. On dobrze o tym wiedziaï i uwielbiaï wïadzÚ, którÈ mu
to dawaïo. Lecz zrozum, ĝe zapewne robiï to samo wobec Ciebie,
po prostu lepiej to ukrywaï. Przykïadowo, mógï twierdziÊ, ĝe juĝ
rzadko sprawdza Twój profil na Facebooku, a potem przypadkowo
wspomniaï o czymĂ, co opublikowaïeĂ kilka dni wczeĂniej. Albo mógï
twierdziÊ, ĝe nie oczekiwaï Twojego telefonu, kiedy w rzeczywi-
stoĂci zastanawiaï siÚ, dlaczego tyle czasu zajmuje Ci wybranie jego
numeru. Nie karz siÚ wiÚc za to, ĝe wpadïeĂ w puïapkÚ jego gie-
rek. Zrozum po prostu, ĝe to uzaleĝnienie jest niezdrowe i moĝesz
je zakoñczyÊ dziÚki samokontroli.
W trakcie zwiÈzku z psychopatÈ i po nim zapewne robiïeĂ rze-
czy, z których nie jesteĂ dumny — kïamaïeĂ, szukaïeĂ na siïÚ uwagi,
wysyïaïeĂ w zïoĂci e-maile. Nic z tego nie czyni CiÚ psychopatÈ.
W pewnym momencie bÚdziesz musiaï sobie przebaczyÊ i Ăwia-
domie zaczÈÊ dokonywaÊ lepszych wyborów. Nie jesteĂ wrednym,
przeĂladujÈcym, kopiujÈcym, mĂciwym eks. Aby oczyĂciÊ siÚ z tok-
sycznej relacji, potrzeba duĝo czasu i wysiïku, ale jesteĂ w stanie to
zrobiÊ i moĝesz teĝ szukaÊ normalnego zwiÈzku peïnego miïoĂci.
5. TWOJA EMPATIA JEST CAKOWICIE ZABURZONA

Przez dïugi czas bÚdziesz odczuwaï pustkÚ i odrÚtwienie. To nor-
malne w procesie dochodzenia do siebie po spotkaniu z psychopatÈ.
Ale taka apatia nie jest równa psychopatii. Oznacza, ĝe Twoje emo-
cje byïy tïumione i manipulowane, a odzyskanie ich zajmie sporo
czasu. Tak, psychopata jest emocjonalnie pusty, ale on taki pozosta-
nie do koñca ĝycia. Nigdy nie spÚdzi caïych miesiÚcy, opïakujÈc stratÚ
wïasnej niewinnoĂci czy rozmyĂlajÈc o swoim zïamanym sercu.

1
Twoje emocje i empatia sÈ teraz w stanie hibernacji. Pewnego

dnia ĂpiÈcy nieděwiedě obudzi siÚ, silniejszy niĝ kiedykolwiek. Kiedy
wszystko dobiegnie koñca, odkryjesz, ĝe bÚdziesz dostrzegaï wiÚ-
cej i czuï wiÚcej niĝ kiedykolwiek w ĝyciu. Nie martw siÚ teraz
o odczuwanie pustki. To przejdzie i zostanie zastÈpione przez coĂ
znacznie lepszego.
PamiÚtasz, jak sugerowaïem, aby odczekaÊ kilka miesiÚcy, zanim
zaczniesz myĂleÊ o rozpoczÚciu nowego zwiÈzku? Powodem jest to,
ĝe bÚdziesz odczuwaï frustracjÚ i smutek, poniewaĝ nie bÚdziesz
doĂwiadczaï tej samej miïoĂci czy ekscytacji, które towarzyszyïy
relacji z psychopatÈ. Poczujesz siÚ ěle, poniewaĝ bÚdzie CiÚ dener-
wowaïo, ĝe Twój nowy partner nie jest taki troskliwy i wraĝliwy,
jak byïy. Nie moĝesz wpaĂÊ w puïapkÚ takich postpsychopatycznych
relacji, poniewaĝ bÚdÈ jedynie dalej krzywdziÊ, zarówno Ciebie,
jak i ludzi wokóï Ciebie. Poczucie winy CiÚ przytïoczy, a przecieĝ
i tak masz juĝ zaniĝonÈ zdolnoĂci do empatii.
Zamiast wiÚc karaÊ siÚ za bycie niezdolnym do realizacji niemoĝ-
liwego, poĂwiÚÊ trochÚ czasu na introspekcjÚ i zostanie swoim wïa-
snym przyjacielem. Lecz nawet introspekcja ma swoje ogranicze-
nia — w pewnym momencie musisz przestaÊ myĂleÊ i zaczÈÊ ĝyÊ.
Moĝe to zajÈÊ lata. GotowoĂÊ poczujesz w sercu. Zbyt duĝa iloĂÊ
introspekcji moĝe prowadziÊ do szaleñstwa. Ale odpowiednia iloĂÊ
przyniesie Ci mÈdroĂÊ i kreatywnoĂÊ.
6. MASZ WI}KSZE ZROZUMIENIE ZA

NiegdyĂ wiele ofiar kroczyïo po Ăwiecie, wierzÈc, ĝe w kaĝdym czïo-
wieku moĝna odnaleěÊ dobro. Psychopata staï siÚ jednak przyczynÈ,
dla której wiele osób przebudziïo siÚ z tej bïogosïawionej nieĂwia-
domoĂci. W miarÚ poznawania psychopatii uczysz siÚ teĝ coraz
wiÚcej o naturze ludzkiej. Rozumiesz, w jaki sposób i dlaczego psy-
chopata CiÚ oszukaï — jak wykorzystaï Twoje najwiÚksze lÚki
i obawy. Jak zbombardowaï CiÚ miïoĂciÈ. Jak wywoïaï u Ciebie che-
miczne uzaleĝnienie.

1
I wtedy nagle moĝesz zaczÈÊ odczuwaÊ w swoim wnÚtrzu ciem-

noĂÊ. Tak jakbyĂ zbliĝyï siÚ zanadto do zïa. I teraz wiesz, w jaki spo-
sób moĝesz przekonaÊ kaĝdego, by Ci usïugiwaï. Albo jak wywoïaÊ
u kogoĂ myĂli samobójcze. To naprawdÚ nieprzyjemna wiedza,
której zapewne wolaïbyĂ nie mieÊ. Ale pomyĂl, czy kiedykolwiek
byĂ jÈ wykorzystaï. OczywiĂcie, ĝe nie. Twoje sumienie natychmiast
by CiÚ powstrzymaïo. To wïaĂnie odróĝnia CiÚ od psychopaty. Nie
wiedza, ale sumienie i dziaïania. WiÚc nie, nie jesteĂ zïy tylko dla-
tego, ĝe lepiej pojÈïeĂ ludzkÈ naturÚ.
J. K. Rowling pisaïa: „Wszyscy mamy w sobie tyle samo dobra
co zïa. Tylko od nas zaleĝy, jakÈ drogÈ pójdziemy. Taka jest nasza
natura”. PamiÚtaj o tym w czasie uzdrawiania siebie. Kaĝdy czïo-
wiek ma swoje demony — to, kim jesteĂmy, zaleĝy od tego, jak
sobie z nimi poradzimy.
Przypomnij sobie cudowne chwile, kiedy nic nie wiedziaïeĂ
o psychopatii. ¿ycie byïo dobre. Czy kiedykolwiek czuïeĂ siÚ zïy,
otrzymujÈc komplement? ManipulujÈcy za bycie miïym? MajÈcy
zïe intencje, czyniÈc dobro? ZgadujÚ, ĝe nie. Dopiero kiedy napo-
tkasz na swojej drodze coĂ zïowrogiego, zaczynasz kwestionowaÊ
sam siebie. Cóĝ, wystarczy juĝ. Nie jesteĂ psychopatÈ, nigdy nim nie
byïeĂ. Tak jak wszystko inne, tak i dusza zdrowieje i odnajdziesz
znów równowagÚ, kiedy Twoja empatia i emocje powrócÈ do ĝycia.
ZostaïeĂ uwarunkowany, aby postrzegaÊ komplementy i uwagÚ
jako jakiĂ rodzaj broni, ale te niÈ nie sÈ. Docenienie komplementu
czy cieszenie siÚ od czasu do czasu chwilÈ uzyskiwanej uwagi nie
czyni CiÚ psychopatÈ. Musisz poczuÊ siÚ komfortowo, akceptujÈc te
rzeczy od normalnych, zdrowych ludzi. Nie pozwól, aby Twoje zro-
zumienie tego, jak byïeĂ manipulowany, powstrzymaïo CiÚ przed
radowaniem siÚ z najmilszej w ĝyciu rzeczy: pozytywnej energii.
Nie jesteĂ psychopatÈ. JesteĂ jego przeciwieñstwem. A to jedyny
powód, dla którego w ogóle zastanawiaïeĂ siÚ, czy aby nie jesteĂ
psychopatÈ.

1
Opóěnione emocje
Symptomy: wĂciekïoĂÊ, depresja, silna zazdroĂÊ, chaotyczne myĂli,
nienawiĂÊ, przytïaczajÈca pokusa kontaktowania siÚ z osobÈ tok-
sycznÈ.
Kiedy poznasz juĝ psychopatÚ, zaczniesz doĂwiadczaÊ wielu nie-

przyjemnych emocji. RozsiÈdě siÚ wiÚc wygodnie, poniewaĝ zostanÈ
one z TobÈ przez jakiĂ czas.
Na tym etapie zaczniesz odczuwaÊ wszystkie te rzeczy, których
nie wolno byïo Ci odczuwaÊ w czasie trwania relacji. PamiÚtasz te
emocje, które odrzucaïeĂ na bok, aby utrzymaÊ spokój w zwiÈzku?
One tak naprawdÚ nigdzie nie poszïy — po prostu krÈĝyïy w Twoim
sercu, manifestujÈc siÚ jako niepokój i zwÈtpienie. Ale teraz, kiedy
juĝ rozumiesz, jak dziaïajÈ gierki psychopaty, aĝ CiÚ mdli. Czu-
jesz siÚ oszukany. Poddany manipulacji. Pogwaïcony.
WĂciekïoĂÊ
ZwÈtpienie w siebie zostaje zastÈpione przez zïoĂÊ. Znasz prawdÚ.

Wiesz, jak byïeĂ wykorzystywany, trenowany, jak wyprano Ci mózg.
To wiÚcej niĝ zïoĂÊ. Masz ochotÚ zamordowaÊ psychopatÚ. Chcesz
skontaktowaÊ siÚ ze wszystkimi luděmi w jego ĝyciu i powiedzieÊ
im, co on Ci zrobiï. Chcesz napisaÊ do niego list, pragniesz, by sma-
ĝyï siÚ w piekle. Obsesyjnie poruszasz ten temat ze swojÈ rodzinÈ
i znajomymi — musisz opowiedzieÊ swojÈ historiÚ. Tak dïugo sie-
dziaïeĂ cicho, tak dïugo byïeĂ ignorowany, a teraz w koñcu moĝesz
mówiÊ.
Zawsze, kiedy oskarĝaïeĂ psychopatÚ o zdradÚ albo kïamstwo,
on wywracaï sprawÚ i zrzucaï winÚ na Ciebie, dlatego czuïeĂ siÚ
smutny i winny, lecz nie wĂciekïy. Ten dysonans poznawczy dopro-
wadziï do mocnego stïumienia gniewu, ale on w koñcu zaczyna
siÚ wydostawaÊ na zewnÈtrz. Moĝesz równieĝ odczuwaÊ opóěnione

1
emocje zwiÈzane z zazdroĂciÈ, bo teraz rozumiesz juĝ, jak dïugo on

CiÚ zdradzaï — jak wykorzystywaï Twoje uksztaïtowane przez sie-
bie zachowanie, by kokietowaÊ kogoĂ innego, wywoïywaÊ wspóï-
czucie i litoĂÊ. Jego wysiïki zmierzajÈce do obsmarowania CiÚ bru-
dami sprawiajÈ, ĝe musisz udowodniÊ swojÈ racjÚ, musisz siÚ broniÊ.
A przynajmniej tak czujesz.
Taka opóěniona wĂciekïoĂÊ jest w peïni oczekiwana po relacji
z psychopatÈ. Moĝe pojawiÊ siÚ po kilku miesiÈcach albo latach.
ProszÚ, jeĂli to moĝliwe, nie dziaïaj pod jej wpïywem. Nic dobrego
z tego nie wyjdzie. Psychopata chce, abyĂ odczuwaï wĂciekïoĂÊ, aby
móc wszystkim pokazaÊ, jak bardzo Ci odbiïo — i jak bardzo go
wciÈĝ kochasz. Wykorzysta CiÚ do triangulacji dïugo po Waszym
rozstaniu, nawet kiedy wprowadzisz zasadÚ braku kontaktu.
Co wiÚcej, zïoĂÊ daleko CiÚ nie zaprowadzi. To waĝny element
procesu zdrowienia, ale nie zaoferuje Ci dïugoterminowego spokoju
duszy. Jej gïównym zadaniem na Ăcieĝce do zdrowia jest rozwiniÚcie
szacunku do samego siebie — zrozumienia, ĝe zasïugujesz na wiÚcej.
Depresja
Przez dïugi czas bÚdziesz krÈĝyï pomiÚdzy depresjÈ a wĂciekïoĂciÈ.

BÚdziesz miaï dobre dni i zïe dni, niezdolny do utrzymania jakiej-
kolwiek stabilizacji nastrojów. Jednej nocy bÚdziesz chciaï ruszyÊ
ze swoim ĝyciem, a o poranku znów bÚdziesz wypïakiwaï siÚ do
poduszki.
Nie chcesz byÊ smutny. Nie zasïugujesz teĝ na wĂciekïoĂÊ. Prze-
cieĝ tylko siÚ zakochaïeĂ. Dlaczego jesteĂ karany za zakochanie siÚ?
Odkryjesz, ĝe ciÚĝko coĂ zrobiÊ bez myĂlenia o byïym partnerze.
Kaĝda napotkana na drodze para przypomni Ci o utraconym
zwiÈzku. Wydaje Ci siÚ, ĝe Wasze piosenki sÈ grane w radiu co
chwilÚ. Nie moĝesz nawet napiÊ siÚ wina, nie pïaczÈc przy tym.
Zaczynasz wiÚc izolowaÊ siÚ od Ăwiata, otaczajÈc siÚ na forach
dyskusyjnych luděmi, którzy CiÚ rozumiejÈ. Masz obsesyjne, szale-

1
jÈce myĂli. Najdrobniejsze rzeczy prowadzÈ CiÚ do wybuchu. Twoje

granice z przeszïoĂci zaczynajÈ powracaÊ, a moĝe sÈ ksztaïtowane
na nowo, po raz pierwszy w ĝyciu. Nie moĝesz uwierzyÊ w to, jak
nisko upadïeĂ. Dopiero teraz zaczynasz rozumieÊ, ile tak naprawdÚ
utraciïeĂ. Jak bardzo wykorzeniïeĂ swoje ĝycie, aby zrobiÊ w nim
miejsce dla zïa. StraciïeĂ nie tylko przyjacióï, pieniÈdze i doĂwiad-
czenia, ale takĝe szczÚĂcie. Twoje dostrzeganie dobroci w Ăwiecie
zostaïo zadeptane. Zamiast dostrzegaÊ w ludziach dobro, odkrywasz,
ĝe nie potrafisz im zaufaÊ.
Zaczynasz zauwaĝaÊ to ciÈgïe odczucie ucisku w klatce piersio-
wej — demona, który trzyma Twoje serce w szponach, zawsze gotów
przypomnieÊ Ci o wszystkim, o czym pragniesz zapomnieÊ.
Kiedy empatyczna osoba sama siÚ niszczy
Uwaĝam, ĝe wiÚkszoĂÊ osób empatycznych ma tryb „autodestrukcji”.

WïÈcza siÚ on, kiedy wszystkie nasze wysiïki zmierzajÈce do utrzy-
mania zwiÈzku zawodzÈ, a my uĂwiadamiamy sobie, ĝe bez wzglÚdu
na to, jak bardzo siÚ staraliĂmy, to nigdy nie wystarczaïo. Kiedy uru-
chamiamy tryb autodestrukcji, przechodzimy kilka jego etapów:
1. Z DOPALACZEM
Na tym etapie desperacko próbujesz wspóïodczuwaÊ ze wszystkim
i z kaĝdym wokóï siebie. NawiÈzujesz kontakty z nowymi luděmi,
próbujÈc daÊ im dokïadnie to, czego wedïug Ciebie potrzebujÈ,
i majÈc nadziejÚ na otrzymanie w zamian miïoĂci i docenienia.
PoĂwiÚcasz duĝe iloĂci czasu i energii na pomaganie ludziom
w potrzebie. W tym okresie odkrywasz, ĝe przystajesz na rzeczy,
z którymi siÚ tak naprawdÚ nie zgadzasz, i nawiÈzujesz wiele kon-
taktów, których bÚdziesz póěniej ĝaïowaï. PodjÈïeĂ siÚ zadania, któ-
rego celem jest udowodnienie, ĝe empatia moĝe poprawiÊ dowolnÈ
sytuacjÚ czy osobÚ.

1
2. ZO¥m
W tym momencie moĝesz wciÈĝ zaprzeczaÊ faktowi, ĝe otoczyïeĂ siÚ
nienasyconymi luděmi. UĂwiadomienie sobie, ĝe ĝaden z Twoich
wysiïków nie przynosi efektów, sprawia, ĝe zaczynasz odczuwaÊ
wĂciekïoĂÊ i wypowiadasz wojnÚ swojemu dawnemu „ja”, przeciwko
wszystkiemu, co ono reprezentowaïo. Koniec z panem miïym. Koniec
z popychadïem. Przesadzasz w drugÈ stronÚ, stajÈc siÚ szorstki
i czÚsto tracÈc w wyniku tego przyjacióï.
3. SAMOTNO¥m
W kaĝdej podróĝy marzyciela pojawia siÚ dïugi okres ciszy i samot-
noĂci. Na poczÈtku jest to niekomfortowe, zwïaszcza jeĂli przywy-
kïeĂ do uzyskiwania aprobaty ze strony innych osób, aby doĂwiad-
czyÊ jakiegoĂ poczucia wïasnej wartoĂci. Jednak w pewnym momencie
ten samotny czas staje siÚ caïkiem przyjemny. Nie muszÈc wysïu-
chiwaÊ komentarzy innych ludzi, moĝesz w koñcu skupiÊ siÚ na
niektórych wymagajÈcych uwagi wewnÚtrznych potyczkach. Nikt
CiÚ nie osÈdza, tylko Ty sam, a to dla Ciebie okazja do odkrycia, kim
tak naprawdÚ jesteĂ. To w tym samotnym okresie zaczynasz od zera
odbudowywaÊ swojÈ toĝsamoĂÊ, bÚdÈc jej pozbawionym przez ciem-
noĂÊ, której doĂwiadczyïeĂ.
4. RÓWNOWAGA
Zaczynasz odkrywaÊ, ĝe gdzieĂ pomiÚdzy etapami 1, 2 i 3 istnieje
jakiĂ rodzaj zdrowej równowagi. Nie musisz wspóïodczuwaÊ ze
wszystkimi wokóï. Empatia to coĂ, co warto zachowaÊ dla ludzi
zaufanych, o których siÚ troszczysz — zdolnych do odwzajemnie-
nia. Nie musisz teĝ przyjmowaÊ postawy twardziela, ĝeby tylko
uniknÈÊ roli popychadïa. Moĝesz zademonstrowaÊ szacunek do
samego siebie, po prostu wprowadzajÈc go we wïasne ĝycie. Osta-
tecznie nie musisz odcinaÊ siÚ od ĝycia, ĝeby uniknÈÊ zranienia.
Na Ăwiecie jest wiele dobrych osób, a kiedy juĝ dokonasz wïaĂci-
wie autodestrukcji, bÚdziesz gotów, aby znowu staÊ siÚ czÚĂciÈ

1
magicznego Ăwiata. DziÚki zdrowej równowadze Twoje cechy stajÈ

siÚ darem, który pozostanie z TobÈ do koñca ĝycia.
Niektórzy z nas spÚdzajÈ lata, nawet caïe dekady, nie wciskajÈc
przycisku autodestrukcji. Kiedy juĝ to zrobimy, czujemy siÚ bardzo
zmienni emocjonalnie, nasze zachowanie wywoïuje niepokój. Osta-
tecznie jednak osoby empatyczne muszÈ przejĂÊ tÚ podróĝ. To w ten
sposób zaczynamy okreĂlaÊ swoje granice, w ten sposób uczymy siÚ
na nowo kochaÊ Ăwiat — tym razem z odrobinÈ mÈdroĂci i zachwytu.
Zdemaskowanie psychopaty.
Czy powinieneĂ ostrzec kolejnÈ ofiarÚ?
Wszyscy tego doĂwiadczyliĂmy. DziÚki Google i odrobinie szczÚĂcia

przeczytaliĂmy pierwsze artykuïy o psychopatii i wszystko zaczÚïo
nabieraÊ sensu. To niepokojÈce, przytïaczajÈce, rozwĂcieczajÈce,
przeraĝajÈce, a odczuwanych emocji jest jeszcze wiÚcej.
Dla wielu z nas pierwszÈ reakcjÈ jest:
1. Zdemaskowanie psychopaty.
2. Ostrzeĝenie kolejnej ofiary.
KuszÈce jest wybranie kilku kluczowych sïów z artykuïu, który

przeczytaïeĂ, i wysïanie go pod wpïywem impulsu Twojemu byïemu
i jego nowej ofierze w e-mailu, by pokazaÊ, ĝe dobrze wiesz, kim jest
Twój byïy.
Oto zaïoĝenie: Psychopata przestraszy siÚ tego, ĝe wiesz, kim jest,
w koñcu ten gïupi uĂmieszek z jego twarzy zniknie. Jego nowa
ofiara przeczyta Twój e-mail i rozpozna wszystkie sygnaïy alarmowe,
a potem rzuci natychmiast psychopatÚ. Zostaniecie najlepszymi
przyjacióïmi i regularnie bÚdziecie chodziÊ na kawÚ.
Oto typowa rzeczywistoĂÊ: Psychopata wykorzysta Twoje sïowa,
aby udowodniÊ Ăwiatu TwojÈ obsesjÚ, zgorzknienie i szaleñstwo.
Musisz pamiÚtaÊ, ĝe maïo osób wie o psychopatii czy w ogóle siÚ

1
niÈ przejmuje. Zamiast tego ludzie bÚdÈ CiÚ postrzegaÊ jako kogoĂ
wciÈĝ zakochanego, kto nie potrafi zaakceptowaÊ odrzucenia. Twoje
natarczywe wiadomoĂci bÚdÈ wykorzystywane do triangulacji nowego
celu, co sprawi, ĝe ten poczuje siÚ wyjÈtkowy i poĝÈdany. Twoje
„szaleñstwo” stanie siÚ mechanizmem zacieĂniajÈcym nowÈ relacjÚ
psychopaty.
Twoja wiadomoĂÊ skierowana do nowego celu bÚdzie jak rzuca-
nie sïów na wiatr. Kiedy Ty byïeĂ idealizowany i bombardowany
miïoĂciÈ, czy zmieniïbyĂ zdanie o swojej drugiej poïówce, bo ktoĂ
nazwaï jÈ psychopatÈ?
JeĂli juĝ wysïaïeĂ takÈ wiadomoĂÊ, to nie martw siÚ tym. ¿ycie
toczy siÚ dalej, a w niektórych wypadkach takie zachowanie fak-
tycznie coĂ daje. Jestem pewien, ĝe w retrospekcji, kiedy nowa ofiara
znajdzie siÚ juĝ po drugiej stronie, zniszczona przez psychopatÚ,
zapewne doceni, ĝe próbowaïeĂ jÈ ostrzec. Tak czy siak, nie powi-
nieneĂ siÚ wstydziÊ swojego przytïaczajÈcego pragnienia zemsty,
zwïaszcza po tym, co CiÚ spotkaïo.
Lecz zasïugujesz na szczÚĂcie, a szczÚĂcie zaczyna siÚ od braku
kontaktu. Twoje serce potrzebuje duĝo czasu i miïoĂci, aby zaczÈÊ
dochodziÊ do siebie, a to nie bÚdzie moĝliwe, jeĂli swojÈ energiÚ
poĂwiÚcisz na przesadnie dokïadne analizowanie ekstremalnie tok-
sycznego zwiÈzku.
Podziel siÚ swojÈ historiÈ, wypuĂÊ trochÚ pary, napisz listy, któ-
rych nie wyĂlesz — to wszystko istotne elementy procesu zdro-
wienia. TysiÈce uĝytkowników naszego forum potwierdzÈ, ĝe bÚdzie
lepiej i nadejdzie czas, ĝe po prostu nie bÚdziesz juĝ siÚ przejmo-
waï nowym zwiÈzkiem swojego byïego partnera. W miarÚ jak dni
bÚdÈ zmieniaÊ siÚ w tygodnie, a tygodnie w miesiÈce, zaczniesz
kompletnie zapominaÊ o upïywajÈcym czasie i ĝyÊ dla siebie. To na
tym polega nasza podróĝ. Na kultywowaniu szacunku do samego
siebie, spokoju i szczÚĂcia.

1
Zïoĝony zespóï stresu pourazowego

Symptomy: odrÚtwienie, poczucie odciÚcia, przebïyski wspomnieñ,
mechanizmy uruchamiajÈce wspomnienia, niechÚÊ wobec miïoĂci
i seksu, dwa „ja”, izolacja.
Kiedy poczuïeĂ juĝ wszystkie emocje, które miaïeĂ poczuÊ, Twój

duch bÚdzie zïamany i wyczerpany. Poniewaĝ wszystko powiedziano,
wszystko zrobiono, teraz wiesz juĝ, ĝe nie moĝesz do koñca ĝycia
pozostaÊ zïy i smutny. Nadchodzi moment, kiedy wypuszczanie
pary przestaje byÊ zdrowe, podobnie jak uzaleĝniajÈce rozmyĂlanie
w nieskoñczonoĂÊ. Wiesz, ĝe nigdy nie zejdziesz siÚ ze swoim tok-
sycznym byïym, i rozumiesz, ĝe nie moĝesz zmieniÊ tego, co byïo.
WiÚc co teraz? Jak masz wróciÊ do swojego zwykïego ĝycia, jak
nauczyÊ siÚ ĝyÊ z przemocÈ, której doĂwiadczyïeĂ? Jak masz cie-
szyÊ siÚ kaĝdÈ chwilÈ, nie uzyskujÈc juĝ tej uwagi i aprobaty, do
których przywykïeĂ? ¥wiat jest teraz jakiĂ inny. Nudny, pozbawiony
ĝycia i nadziei.
Zauwaĝasz, ĝe drobne i skryte zdarzenia wyzwalajÈ w Tobie silne
i negatywne emocje, nie moĝesz siÚ przez to cieszyÊ randkÈ albo
chwilami spÚdzanymi ze starym przyjacielem. Caïy czas jesteĂ spiÚty,
wypatrujÈc niebezpieczeñstwa, spodziewasz siÚ manipulacji, doszu-
kujesz siÚ sygnaïów alarmowych. RaĝÈ CiÚ najdrobniejsze ĝarty.
Groza w Twoim sercu zdaje siÚ nigdy CiÚ nie opuszczaÊ — niczym
sygnaï ostrzegawczy sugeruje, ĝe kaĝdy, kogo spotkasz, moĝe CiÚ
skrzywdziÊ.
I wtedy, kiedy spÚdzisz trochÚ czasu z innÈ osobÈ, zanadto
wszystko analizujesz i wymyĂlasz caïÈ listÚ powodów, dla których
osoba ta nie powinna byÊ czÚĂciÈ Twojego ĝycia. Potem czujesz siÚ
okropnie, ĝe myĂlaïeĂ w ten sposób, czujesz siÚ winny, czujesz wstyd,
ĝe mogïeĂ siÚ tak zachowaÊ. Twoje opinie na temat innych osób
oscylujÈ od pozytywnych do negatywnych, tak jak w przypadku

1
myĂlenia o psychopacie. Dokonujesz projekcji swojej zgrozy na kaĝdy

aspekt ĝycia, nawet kiedy psychopaty juĝ dawno w Twoim ĝyciu
nie ma.
Wbrew powszechnej opinii nie musisz byÊ weteranem wojennym
czy ofiarÈ porwania, aby cierpieÊ na zespóï stresu pourazowego.
Twoja aktualna sytuacja pasuje do kryteriów diagnozy dla tego
schorzenia:
1. DoĂwiadczenie traumatyczne. Tak, przemoc w zwiÈzku

z kimĂ, kogo kochaïeĂ, ma charakter traumatyczny, zdolny
do zmienienia ĝycia.
2. Uporczywe nawracanie doĂwiadczenia. Tak, poprzez cykl

„dobroci i przemocy” regularnie byïeĂ ofiarÈ przemocy.
3. Uporczywe unikanie konfrontacji i paraliĝ emocjonalny.

Tak, to mechanizm, który w sobie rozwinÈïeĂ, aby usprawie-
dliwiaÊ zachowanie psychopaty.
4. Uporczywe symptomy podwyĝszonego pobudzenia, nie-

obecnego wczeĂniej. Tak, zaczynasz to odczuwaÊ na etapie
opóěnionych emocji, co ostatecznie prowadzi do nerwicy
i lÚków.
5. Trwanie symptomów dïuĝej niĝ miesiÈc. Tak, wiÚkszoĂÊ

ofiar wymaga od dwunastu do dwudziestu czterech miesiÚcy,
aby dojĂÊ do siebie, zanim znowu zacznÈ ufaÊ i kochaÊ.
6. Znaczne osïabienie. Sam pomyĂl — jak siÚ teraz czujesz?

Powiedziaïbym, ĝe sïowo „osïabiony” jest tu umniejszeniem.
Kiedy zaczynasz rozumieÊ, ĝe procesy chemiczne w Twoim

mózgu zostaïy zmienione w wyniku Twoich przejĂÊ, powinieneĂ
zaakceptowaÊ koniecznoĂÊ znalezienia fachowej pomocy od osób,
które wiedzÈ, jak radziÊ sobie z tym utrudnieniem na drodze do
uzdrowienia. Zaburzenie psychiczne nie jest powodem do wstydu —
jedyne, o czym powinieneĂ w tym kontekĂcie myĂleÊ, to znalezienie

1
odpowiedniej pomocy. OsobiĂcie mam wspaniaïe doĂwiadczenia

z terapeutkÈ, która specjalizuje siÚ w tematyce przemocy w zwiÈz-
kach. Czas spÚdzony z niÈ zmieniï moje ĝycie i zawdziÚczam jej
sporÈ czÚĂÊ spokoju, który teraz odczuwam. PamiÚtaj, ĝe jak w przy-
padku wszystkiego innego, takĝe w kwestii terapii bywajÈ kiepscy
„profesjonaliĂci”. JeĂli zdecydujesz siÚ szukaÊ pomocy u terapeuty,
pamiÚtaj, ĝe masz peïne prawo go polubiÊ albo nie polubiÊ. Jest
wielu terapeutów, spoĂród których moĝesz wybieraÊ, dlatego nie
musisz decydowaÊ siÚ od razu na kogoĂ, z kogo nie jesteĂ w peïni
zadowolony. Ufaj swojej intuicji, jeĂli chodzi o znalezienie najlep-
szego specjalisty.
Prawda triumfuje
Osoby, które zetknÚïy siÚ z psychopatÈ, socjopatÈ albo narcyzem, czÚ-
sto czujÈ siÚ, jakby spotkaïy czyste zïo — przeĂladuje je ciÈgïy niepo-
kój, zwÈtpienie i przewlekïa ciemnoĂÊ, której nie potrafiÈ wytïumaczyÊ.
Wydaje siÚ, jakby caïa siïa ĝyciowa zostaïa z nich wyssana, a ofiara
staje siÚ otÚpiaïa wobec rzeczy, które niegdyĂ sprawiaïy jej radoĂÊ. Ludzie
pozbawieni sumienia majÈ taki wïaĂnie wpïyw na osoby empatyczne —
taka reakcja pomiÚdzy istotÈ z duszÈ a istotÈ bezdusznÈ zmienia ĝycie.
Ostatecznie to, co Ci siÚ przytrafiïo, staje siÚ jednym z najwaĝniejszych
doĂwiadczeñ ĝyciowych. Zaczynasz postrzegaÊ Ăwiat w jego prawdzi-
wych barwach, jak równieĝ i siebie takiego, jakim naprawdÚ jesteĂ. Twoja
energia stopniowo powraca, a poniewaĝ Twój duch generuje moc z wnÚ-
trza, nie moĝna go caïkowicie zniszczyÊ.
Spróbuj jeszcze raz
Jednym z uczuÊ najczÚĂciej utoĝsamianych z zespoïem stresu poura-

zowego jest bezsilnoĂÊ. Zarówno w trakcie zwiÈzku, jak i po jego
zakoñczeniu odczuwasz bezsilnoĂÊ, jeĂli chodzi o zmianÚ swojej
sytuacji. UĂwiadamiasz sobie, ĝe zostaïeĂ oczarowany, oszukany,
wykorzystany i porzucony — i nie mogïeĂ nic zrobiÊ, aby temu

1
zapobiec. Kiedy myĂlaïeĂ juĝ, ĝe jesteĂ na dnie, psychopata wróciï

i odebraï Ci resztki godnoĂci. Upewniï siÚ, ĝeby Twoje zachowanie
byïo tak histeryczne i ĝenujÈce, jak to tylko moĝliwe. Bez wzglÚdu
na to, jak okropnie CiÚ traktowaï, zawsze miaïeĂ wraĝenie, jakby
„wygrywaï” (póěniej omówiÚ tÚ kwestiÚ bardziej szczegóïowo).
Kiedy uĂwiadomisz juĝ sobie, ĝe dla niego wszystko to byïo
zaledwie grÈ, ta bezsilnoĂÊ zaczyna coraz bardziej przytïaczaÊ.
Patrzysz wstecz na kaĝdÈ sytuacjÚ, w której bïagaïeĂ i prosiïeĂ
o litoĂÊ, teraz Ăwiadom, ĝe on skrycie czerpaï przyjemnoĂÊ z Two-
jej reakcji. Przypominasz sobie wszystkie chwile, kiedy nazwaï
CiÚ szaleñcem i zazdroĂnikiem, teraz Ăwiadom, ĝe zawsze miaïeĂ
racjÚ — on naprawdÚ CiÚ zdradzaï. MyĂlisz sobie: „Gdyby tylko
próbowaï siÚ ze mnÈ skontaktowaÊ, ten jeden raz, wtedy to ja
bym go zignorowaï”.
To taka poprawka, spróbowanie jeszcze raz i myĂlÚ, ĝe to sposób,
w jaki Twoja dusza próbuje siÚ podnieĂÊ z caïkowicie niemoĝliwej
sytuacji. Twoja wyobraěnia to niezwykle potÚĝne narzÚdzie i niczego
bardziej nie pragnie jak upewnienia siÚ, ĝe Twoje serce przestanie
boleÊ. Pozwól wiÚc sobie na fantazjowanie o takich powtórkach
w kontekĂcie zïych wspomnieñ, które nie chcÈ CiÚ zostawiÊ w spo-
koju. Pewnie, denerwujÈca czÚĂÊ mózgu bÚdzie Ci przypominaÊ,
ĝe nic z tego nie jest „prawdziwe”, ale wyobraěnia jest na tyle
potÚĝna, na ile jej pozwolimy.
Zamiast bïagaÊ i prosiÊ o litoĂÊ, moĝe zaĂmiej siÚ w odpowiedzi
na jego wrednÈ krytykÚ. Zamiast przepraszaÊ, moĝe to Ty zaĝÈdaj
przeprosin. Zamiast pïakaÊ, kiedy karze CiÚ swoim milczeniem,
moĝe odpïaÊ mu tym samym. Zamiast zostaÊ rzuconym w sposób
najbardziej nieczuïy z moĝliwych, moĝe to Ty wyjdě i nigdy siÚ juĝ
do niego nie odzywaj.
Ogólnie mówiÈc, odkrÚcasz wszystkie te sytuacje, które sprawiïy,
ĝe caïkowicie upadïeĂ. Nie dajesz psychopacie satysfakcji ze spokoj-
nego obserwowania CiÚ, jak czoïgasz siÚ w panice po podïodze.
Zamiast tego, ze swojÈ nowÈ wiedzÈ na temat psychopatii, to Ty
stajesz siÚ spokojny i pokonujesz przeĂladowcÚ w jego wïasnej grze.

1
Nie doĂÊ, ĝe to naturalne po toksycznym zwiÈzku, to uwaĝam,

ĝe jest to znacznie zdrowsze podejĂcie niĝ ciÈgïe przeĝywanie tych
samych traum. UĝyïeĂ wyobraěni, by wziÈÊ na siebie jego przemoc
i upiÚkszyÊ nieistniejÈce cechy w czasie dewaluacji. Dlaczego wiÚc
nie miaïbyĂ wykorzystaÊ tej samej wyobraěni, aby przepracowaÊ
caïy ból?
Z czasem zaczniesz dostrzegaÊ, ĝe nieprzytomna, zïamana, prze-
raĝona i wyprowadzona z równowagi wersja Ciebie nie ma siÚ czego
wstydziÊ. ByïeĂ wtedy po prostu dobrodusznÈ osobÈ reagujÈcÈ na
bardzo niemiïÈ sytuacjÚ. Te nieprzyjemne zachowania i wybuchy
byïy efektem wykorzystywania i niszczenia Twoich najbardziej war-
toĂciowych cech. DojĂcie do takiego wniosku zajÚïo mi caïkiem sporo
czasu, ale kiedy spojrzaïem wstecz na swoje dawne wyniszczone „ja”,
poczuïem dziwny rodzaj podziwu dla tej osoby. Robiïa wszystko,
co mogïa w niemoĝliwej sytuacji, i zawsze bÚdÚ jÈ za to szanowaï.
OczywiĂcie, czÚĂÊ mnie pragnie cofnÈÊ siÚ w czasie i uratowaÊ
to dawne „ja” — ale nie sÈdzÚ, ĝe taka akurat poprawka byïaby
dla nas korzystna.
Nowy ból po odejĂciu ciemnoĂci
Po spotkaniu z psychopatÈ ĝycie zdaje siÚ przez jakiĂ czas staÊ

w miejscu. PrzelaïeĂ caïÈ swojÈ energiÚ w badanie tematu, w wery-
fikacjÚ swych doĂwiadczeñ i zdrowienie. ¥wiat wokóï Ciebie zatrzy-
maï siÚ, kiedy Ty odzyskiwaïeĂ poczucie samego siebie. Ale ĝycie
musi zaczÈÊ toczyÊ siÚ dalej. I w zwiÈzku z tym bolesne rzeczy wciÈĝ
siÚ zdarzajÈ. Czy bÚdzie to ĂmierÊ przyjaciela albo czïonka rodziny,
kolejne rozstanie, utrata ukochanego zwierzaka, choroba, czy cokol-
wiek innego, to znowu doĂwiadczysz bólu. Po doĂwiadczeniach
z psychopatÈ bÚdzie on jednak inny. Odkryjesz, ĝe zawsze dochodzi
do sytuacji, w której myĂlisz: „Poradziïbym sobie z tym lepiej, gdyby
nie caïa ta sprawa z psychopatÈ”.

1
PogrÈĝasz siÚ w dalszych cierpieniach, a kolejne wyzwanie ĝyciowe

prowadzi CiÚ z powrotem do toksycznego zwiÈzku, nawet jeĂli jest
z nim zupeïnie niezwiÈzane.
Dotyczy to zwïaszcza kolejnych rozstañ. PoznaïeĂ kogoĂ nowego,
doĂwiadczyïeĂ przebïysku radoĂci i nadziei — pozwoliïo Ci to
w koñcu zapomnieÊ o psychopacie. A kiedy nowy zwiÈzek siÚ koñ-
czy, powracajÈ stare emocje, niczym kolejna fala erozji toĝsamoĂci,
choÊ psychopaty juĝ od dawna nie ma.
Nie sÈdzÚ, ĝeby takie emocje miaïy cokolwiek wspólnego z psy-
chopatÈ. Twój duch zostaï przetransformowany, staï siÚ bardziej
wraĝliwy i podatny na smutek. Moĝesz na poczÈtku interpretowaÊ
to jako coĂ zïego, poniewaĝ sprawia, ĝe czujesz siÚ sïabo w chwi-
lach, kiedy najbardziej potrzebujesz siïy.
Ale ta negatywna energia, którÈ odczuwasz, ma znacznie waĝ-
niejsze i wiÚksze znaczenie. Zamiast przebijaÊ siÚ przez dawne
wspomnienia, pozwól sobie na ich puszczenie. Wypïacz siÚ tyle,
ile chcesz. WyĂlij fale energii miïoĂci, aby uzdrowiÊ to, co trzeba,
objÈÊ niÈ rzeczy, które juĝ nie wrócÈ. BÚdziesz wyczerpany, ale teĝ
spokojny, poïÈczony z czymĂ wiÚkszym niĝ Ty sam.
Radzenie sobie z ĝalem nigdy juĝ nie bÚdzie takie samo, ale
nie znaczy to, ĝe to coĂ zïego. Czujesz siÚ ěle tylko dlatego, ĝe nie
wiesz, gdzie skierowaÊ te wszystkie nowe i przytïaczajÈce emocje.
Powracasz wiÚc do tego, co juĝ znasz — kiedy czuïeĂ siÚ absolut-
nie najgorzej. Ale szybko znajdziesz metody, aby radziÊ sobie
z bolesnymi emocjami i ukierunkowywaÊ je w znacznie zdrowszy
sposób.
Kiedy czujesz siÚ ěle, warto, byĂ zwróciï uwagÚ na to, jak wiele
rzeczy staïo siÚ ïatwiejszych dziÚki Twojemu doĂwiadczeniu. WiÚk-
szoĂÊ ofiar nawiÈzuje lepsze przyjaěnie, zdrowsze relacje, rozwija
szacunek do samych siebie, ustanawia granice i odnajduje nowy
zwiÈzek z ludzkoĂciÈ.

1
NegatywnoĂÊ moĝe czasami przypominaÊ toczÈcÈ siÚ ĂnieĝnÈ

kulÚ i trzeba pamiÚtaÊ o tym, jak daleko zaszedïeĂ. Pochwal siÚ za
to, ĝe powstaïeĂ z popioïów.
PrzetrwaïeĂ ciemnoĂÊ. Nie musisz siÚ juĝ jej baÊ.
Zaĝenowanie
Kiedy ofiary pokonujÈ wczesne, nieprzyjemne etapy ĝalu, wiele

z nich wstydzi siÚ siebie i tego, co nastÈpiïo po rozstaniu. Osoby
te nie mogÈ uwierzyÊ, jak nisko upadïy, dosïownie bïagajÈc innÈ
istotÚ ludzkÈ o akceptacjÚ i aprobatÚ. Wydaje siÚ to obrazÈ wobec
wïasnej duszy. I sïusznie.
Co gorsza, zapewne spÚdziïeĂ sporo czasu, broniÈc swojej osoby
wobec kaĝdego, kto sïuchaï — wytaczajÈc wyobraĝone argumenty
i próbujÈc wyjaĂniÊ swojÈ zmienionÈ postawÚ, tïumaczÈc innym,
ĝe Twój byïy wcale nie byï idealnym partnerem, jak niegdyĂ twier-
dziïeĂ, lecz toksycznym psychopatÈ.
NieĂwiadomie ofiary czÚsto dalej szukajÈ akceptacji na zewnÈtrz,
dïugo po tym, jak toksyczny zwiÈzek dobiegï koñca. To nawyk wyro-
biony wtedy, kiedy Twoje poczucie wïasnej wartoĂci zaleĝaïo od
zmiennych opinii psychopaty. Kiedy dalej stosujesz te wzorce
w kontaktach z innymi, moĝesz skoñczyÊ z kilkoma ĝenujÈcymi
wspomnieniami — zwïaszcza jeĂli zawsze ceniïeĂ sam siebie za
niezaleĝnoĂÊ i pozytywne nastawienie.
To taka jakby wielka, ciemna chmura wiszÈca nad Twoimi ogól-
nie dobrymi wspomnieniami. Twoje ĝycie rozpadïo siÚ na kawaïki,
które potoczyïy siÚ wszÚdzie wokóï, co utrudnia Ci uzyskanie kla-
rownej perspektywy i prawdy. Wtedy powoli, w ciÈgu wielu miesiÚcy,
zaczynasz skïadaÊ elementy swojego ĝycia w caïoĂÊ. Im dïuĝej to
robisz, tym bardziej zaczynasz rozumieÊ, co tak naprawdÚ siÚ staïo
i jak bardzo Twoje zachowanie mogïo wpïynÈÊ na innych.
Ale nie martw siÚ juĝ o to. Przebacz sobie i rusz do przodu —
wszyscy inni tak zrobili. Nikt tyle o Tobie nie myĂli, ile myĂlisz

1
Ty sam. Moĝe to brzmi nieuprzejmie, ale uwaĝam, ĝe uczy to sporo

pokory. To takie przypomnienie, ĝe kaĝdy czïowiek kaĝdego dnia
toczy swoje wïasne bitwy i wiÚkszoĂÊ ludzi nawet nie pamiÚta ĝenu-
jÈcych rzeczy, które wypowiedziaïeĂ tydzieñ temu, o ile ciÈgle im
o nich nie przypominasz.
Twoim celem jest skupienie siÚ na teraěniejszoĂci. Tyle wspa-
niaïych rzeczy idzie w TwojÈ stronÚ. Odkryjesz wiÚcej prawd o sobie
i o Ăwiecie, niĝ moĝesz sobie wyobraziÊ. Bo czasami, ĝeby zna-
leěÊ brakujÈce czÚĂci siebie, musimy szukaÊ w bardzo dziwnych
miejscach.
Powrót dysonansu poznawczego
Stare powiedzenie mówi, ĝe czas leczy rany, i do pewnego stop-

nia tak jest. Problemem w procesie zdrowienia jest to, ĝe zachÚca
CiÚ on do zapomnienia, jak byïo ěle w czasie zwiÈzku. To taki
mechanizm uzdrawiajÈcy dla Twojego serca — selektywna amnezja,
majÈca chroniÊ CiÚ przed bolesnymi wspomnieniami. Moĝesz w pew-
nym momencie nawet myĂleÊ o przebaczeniu swojemu byïemu
i spotkaniu siÚ z nim na obiedzie, tylko po to, by w caïej sytuacji
odnaleěÊ trochÚ spokoju.
Nie popeïnij tego bïÚdu: zostaniesz tylko wciÈgniÚty w stare
gierki. Po prostu dokonujesz projekcji odzyskanego poczucia szczÚ-
Ăcia i optymizmu na wspomnienia dawnego zwiÈzku. To akurat
zdrowe, poniewaĝ pomaga Ci w poradzeniu sobie z drÚczÈcymi CiÚ
myĂlami. Ale absolutnie nie powinieneĂ dziaïaÊ pod wpïywem tych
polepszajÈcych siÚ nastrojów. ZwróÊ uwagÚ na postÚpy i pamiÚtaj,
ĝe ruch do przodu jest moĝliwy tylko dziÚki Twoim wïasnym wysiï-
kom. Zrozum, ĝe czujesz siÚ lepiej dziÚki czasowi, który spÚdziïeĂ
z dala od psychopaty — nie dlatego, ĝe jesteĂ gotów szukaÊ zgody.
Wprowadzenie psychopaty z powrotem do Twojego ĝycia tylko
pchnie CiÚ na sam poczÈtek podróĝy.

1
WiÚcej na temat przebaczenia swojemu toksycznemu partne-

rowi powiem w ostatnim rozdziale tej ksiÈĝki. Na razie Twoim
jedynym zadaniem jest kontynuowanie braku kontaktu i dobre trak-
towanie samego siebie.
Trauma i dwa Ăwiaty
JednÈ z najdziwniejszych czÚĂci procesu zdrowienia jest poczucie,

ĝe istniejÈ dwa „ja”: jedno radosne, ufajÈce, dusza poprzedzajÈca
zwiÈzek z psychopatÈ. I drugie szorstkie, paranoiczne „ja”, lÚkajÈce
siÚ tego, czym siÚ staïo. Uwaĝam jednak, ĝe dzieje siÚ tu coĂ innego.
Zamiast Twoich dwóch „ja”, powiedzmy, ĝe istniejÈ dwa Ăwiaty.
¥wiat materialny, który postrzegasz na co dzieñ, oraz drugi Ăwiat,
który odczuwasz tylko we wïasnym sercu — specjalna wiÚě z wszech-
Ăwiatem i wszystkimi jego istotami. Uwaĝam, ĝe jako dzieci rodzimy
siÚ ze specjalnÈ wiÚziÈ z obydwoma tymi Ăwiatami. Ale w miarÚ
dorastania i uspoïeczniania siÚ zaczynamy preferowaÊ ten pierwszy.
Powoli nasza wiÚě z cichszym Ăwiatem zaczyna sïabnÈÊ.
Aby to zrekompensowaÊ, zaczynamy rozwijaÊ silnÈ tarczÚ — coĂ,
co zadba o nasze bezpieczeñstwo i pewnoĂÊ w wybranym przez
nas Ăwiecie. Tarcza ta opiekuje siÚ naszymi skrywanymi lÚkami,
poraĝkami i próĝnoĂciÈ. Uczymy siÚ osÈdzaÊ na zewnÈtrz, zamiast
postrzegaÊ do wewnÈtrz. Czujemy siÚ komfortowo. Od pierwszego
dnia rozwijamy naszÈ tarczÚ, uczymy siÚ, jak zachowaÊ „siïÚ”. Siïa,
rzecz jasna, definiowana jest na podstawie Ăwiata materialnego.
I wtedy na przestrzeni ĝycia przeciwnoĂci losu powoli ĂcierajÈ
naszÈ tarczÚ niczym papier Ăcierny — trudy dnia codziennego,
strata, zïamane serce. Powoli odbudowujemy naszÈ wiÚě z tym dru-
gim Ăwiatem, zyskujemy mÈdroĂÊ i szlachetne wspóïczucie dla ludzi
wokóï nas. Patrzymy na nasze mïodsze „ja” w zaĝenowaniu, zasta-
nawiajÈc siÚ, jak mogliĂmy byÊ tak próĝni. A przynajmniej tak to
sobie wszystko wyobraĝam.
Lecz trauma to coĂ innego.

1
Zamiast papieru Ăciernego nasza tarcza zostaje roztrzaskana na

kawaïki w jednej chwili. Bez wzglÚdu na wszystko Twoja tarcza nie
wystarcza, by ochroniÊ CiÚ przed tak wielkim bólem. Rozpada siÚ
wiÚc i nie moĝna jej juĝ nigdy odbudowaÊ.
W czasie tego brutalnego zerwania wiÚzi wyrywasz siÚ i krzyw-
dzisz innych. Nadmiernie skupiasz siÚ na ich zachowaniu, nie potra-
fiÈc dostrzec wïasnego — w koñcu do tego wïaĂnie przywykïeĂ.
JesteĂ zaleĝny, jesteĂ w potrzebie, desperacko chwytasz siÚ kaĝdego,
kto moĝe CiÚ wysïuchaÊ. Stajesz siÚ jaïowy wobec rzeczy, które
kiedyĂ CiÚ uszczÚĂliwiaïy, czule wspominajÈc „dawne ja”, które
wydawaïo siÚ radoĂniejsze.
Faktycznie siÚ zatraciïeĂ. Tylko w którym Ăwiecie?
LeczÈc swoje rany, zaczynasz odnajdywaÊ spokój w miejscach,
których nie eksplorowaïeĂ od dzieciñstwa. Wyobraěnia, duchowoĂÊ,
miïoĂÊ. I mam tu na myĂli prawdziwÈ miïoĂÊ — nie narcystycznÈ,
toksycznÈ potrzebÚ uznania, której pragnÈïeĂ od psychopaty. Zaczy-
nasz wypeïniaÊ swojÈ wewnÚtrznÈ pustkÚ za pomocÈ empatii
i wspóïczucia — cech, które byïy z TobÈ od samego poczÈtku.
Puste uspoïecznianie siÚ juĝ CiÚ nie zadowala. Szukasz czegoĂ
gïÚbszego, filozoficznej rozmowy z podobnymi Ci osobnikami. CzÚ-
sto zauwaĝasz, ĝe nie pasujesz juĝ do róĝnych spoïecznych okolicz-
noĂci, które niegdyĂ CiÚ cieszyïy. Frustrujesz siÚ, kiedy ludzie nie
rozumiejÈ, dlaczego tematy takie jak psychopatia i empatia sÈ tak
waĝne. Zapominasz, ĝe wiÚkszoĂÊ ludzi wciÈĝ ĝyje pod osïonÈ swych
wïasnych tarcz — tak jak niegdyĂ Ty — i dlatego nie docierajÈ do
nich te kwestie.
MÚczysz siÚ, próbujÈc poruszaÊ siÚ pomiÚdzy dwoma Ăwiatami,
winÈ za trudnoĂci obarczajÈc swoje dwa „ja”. Odkrywasz, ĝe bez
wzglÚdu na to, jak bardzo siÚ starasz, nie moĝesz wróciÊ do daw-
nego „ja” — osoby, która wydawaïa siÚ szczÚĂliwsza i bardziej nie-
winna. Ale zaczynasz teĝ zauwaĝaÊ, ĝe Twoje relacje z innymi
luděmi stajÈ siÚ znacznie zdrowsze. Ustanawiasz swoje granice,
rozwijasz szacunek do samego siebie i poczucie wïasnej wartoĂci.

1
UĂwiadamiasz sobie, ĝe nie potrzebujesz juĝ tarczy, aby byÊ sobÈ.

Faktycznie, dziwna to ĂwiadomoĂÊ.
Z czasem odkryjesz, ĝe w ogóle nie potrzebujesz tarczy, aby byÊ
sobÈ. Przede wszystkim szacunek do samego siebie pochodzi —
cóĝ — od siebie. Dostrzegasz, jak wiele wszechĂwiat moĝe zaofe-
rowaÊ tym, którzy sÈ gotowi sïuchaÊ.
W miarÚ odczuwania coraz wiÚkszego komfortu wobec samego
siebie zobaczysz, ĝe trauma wcale CiÚ nie zniszczyïa. Zniszczyïa
TwojÈ tarczÚ i otworzyïa CiÚ na wiÚě z jakimĂ innym Ăwiatem —
z caïÈ ludzkoĂciÈ. Nie straciïeĂ swojego dzieciÚcego zachwytu. Byï
przy Tobie przez caïy czas, a teraz jesteĂ wystarczajÈco mÈdry, by
ĝyÊ pokojowo w obydwu Ăwiatach. SzczÚĂliwie i mÈdrze.
Moĝesz odczuwaÊ ból innych, a co za tym idzie, tworzyÊ gïÚb-
sze, troskliwsze relacje. Rozumiesz, ĝe masz coĂ wyjÈtkowego,
czym nie moĝna siÚ podzieliÊ z nikim innym. W sïuchaniu cichych
zakÈtków Ăwiata odnajdujesz spokój. Nie masz nic przeciwko chwi-
lom samotnoĂci, bo to przecieĝ tylko chwila spÚdzona w innym
Ăwiecie.
Oto najwaĝniejsza rzecz, którÈ powinna zapamiÚtaÊ ofiara traumy:
wszystko z TobÈ w porzÈdku. JesteĂ piÚkny. ZostaïeĂ wrzucony w wir
niemoĝliwego i przetrwaïeĂ. Twoja niewinnoĂÊ zostaïa Ci odebrana
bez Twej zgody. ZostaïeĂ pogwaïcony. Ale w tym akcie pogwaïce-
nia odzyskaïeĂ coĂ, czego znalezienie wiÚkszoĂci ludziom zajmuje
caïe ĝycie.
Twoja Ăcieĝka moĝe byÊ bolesna, ale jest teĝ wyjÈtkowa. Wszech-
Ăwiat ma wobec Ciebie inne plany. PamiÚtaj, ĝe sÈ ludzie, którym
na staïe niedostÚpny jest Ăwiat duchowy. Nie ma w nim miejsca dla
psychopatów, dlatego tak bardzo nienawidzÈ oni ludzi empatycz-
nych. JesteĂ denerwujÈcym przypomnieniem czegoĂ, czego psycho-
pata nigdy nie znajdzie. Umrze tu, w Ăwiecie materialnym, nie
majÈc wiÚzi z wielkim wszechĂwiatem.
Czasami, jak wierzÚ, Ăwiat duchowy przenika do Ăwiata mate-
rialnego. Moĝesz to poczuÊ. PrzytïaczajÈcy smutek, kiedy nie jest

1
Twój. RadoĂÊ za przyjaciela, która nie jest Twoja. Dziwny „przypa-

dek”, kiedy dwoje ludzi myĂli o sobie nawzajem. Nawet w tej
ksiÈĝce uwaĝam, ĝe wszyscy jesteĂmy ze sobÈ poïÈczeni.
Wyobraě sobie teraz, jak te dwa Ăwiaty siÚ ïÈczÈ. Miejsca, gdzie
uczucia i wspóïczucie sÈ jawnie widoczne, manifestujÈ siÚ dla
wszystkich. Gdzie nasze dusze szybujÈ niczym ptaki, ĂpiewajÈc pie-
Ăni radoĂci. Dostrzegamy ból drugiej osoby — ciernie owijajÈce zra-
nionÈ duszÚ. MigajÈce Ăwiatïa w duszy ofiary. Ale dostrzegamy teĝ
radoĂÊ drugiej osoby — jasne barwy i bïyszczÈce Ăwiatïa promieniu-
jÈce z serca.
Byïby to wspaniaïy Ăwiat dla nas, ale nie dla psychopaty. Gdyby
bowiem Ăwiaty siÚ zïÈczyïy, byïby to Ăwiat empatii, w którym psy-
chopaci nie mogliby istnieÊ.
Pozwól wiÚc nam pracowaÊ, aby stworzyÊ ten Ăwiat. OdrzuciÊ
ciemnoĂÊ i nauczyÊ wszystkie empatyczne istoty, jak bardzo sÈ
piÚkne. Nigdy nie wstydě siÚ tego, co Ci zrobiono, ani Twojej prze-
szïoĂci. JesteĂ tu z konkretnego powodu — i to dopiero poczÈtek.
Utrata niewinnoĂci
Symptomy: gïÚboki smutek, opïakiwanie straty, samotnoĂÊ, akcep-
tacja, inne spojrzenie na Ăwiat, nadzieja, przypadkowo zyskana
mÈdroĂÊ.
Istnieje róĝnica miÚdzy smutkiem a depresjÈ. Depresja jest pozba-

wiona nadziei, przeraĝajÈca i paraliĝuje umysï. Smutek zaĂ jest
piÚkny — szlachetna chwila, kiedy Twój duch przygotowuje siÚ do
nowego poczÈtku.
Kiedy zaczynasz odczuwaÊ prawdziwy smutek, to znak, ĝe zbli-
ĝasz siÚ do Ăwiateïka na koñcu tunelu. Zamiast skupiaÊ siÚ na
wyniszczajÈcej pustce i negatywnych wspomnieniach, Twoje serce

1
jest gotowe do jeszcze jednej, ostatniej przemiany. SkoñczyïeĂ opïa-

kiwaÊ stratÚ drugiej poïówki — w zamian jesteĂ gotów opïakiwaÊ
samego siebie. Przechodzisz od nieustajÈcego myĂlenia o innym do
stanu, w którym zaczynasz nagle myĂleÊ, co Ty sam straciïeĂ przez
caïe to doĂwiadczenie.
WiÚkszoĂÊ ofiar odkrywa, ĝe faktycznie straciïa wiele: przyjacióï,
pieniÈdze, okazje do rozwoju kariery, poczucie szacunku do samego
siebie, zdrowie, godnoĂÊ. Na szczÚĂcie, wszystkie te straty moĝna
odwróciÊ. Odkryjesz, ĝe kiedy powrócisz do korzeni, wszystkie te
rzeczy wrócÈ na swoje miejsce. Niektóre bÚdÈ nawet lepsze —
zwïaszcza przyjaěñ i zwiÈzki.
Ale jest jedna rzecz, której nigdy nie odzyskasz: to Twoja niewin-
noĂÊ. PamiÚtaj, ĝe niewinnoĂÊ nie ma nic wspólnego z ignorancjÈ
czy naiwnoĂciÈ. To tylko dobroduszne przekonanie, ĝe w kaĝdej
istocie ludzkiej jest dobro — ufnoĂÊ i miïoĂÊ, które z caïego serca
daje siÚ innym. To wïaĂnie niewinnoĂÊ.
KroczÈc przez ĝycie, nigdy juĝ nie bÚdziesz postrzegaï Ăwiata
w ten sposób.
Nie twierdzÚ, ĝe jesteĂ teraz nadmiernie ostroĝny czy wyczer-
pany przez swoje doĂwiadczenia. MówiÚ tylko, ĝe od tej pory
bÚdziesz inaczej patrzyï na Ăwiat i ludzi wokóï Ciebie, w bardziej
realistyczny sposób. Zamiast automatycznie przypisywaÊ swojÈ
dobroÊ innym, pozwolisz, by ich czyny mówiïy same za siebie.
Widzisz, to wcale nie takie zïe. Po prostu na poczÈtku jest to
smutne, poniewaĝ nigdy nie wiesz, ĝe tracisz niewinnoĂÊ, dopóki
ta faktycznie na dobre nie zniknie.
Wiele ofiar psychopatów odkrywa, ĝe tak naprawdÚ przez caïe
ĝycie nie wiedziaïy, jak wyraziÊ swój smutek i zïoĂÊ. Zamiast tego
oczekiwano od nich, ĝe bÚdÈ radosnymi sïugusami dla wszystkich
wokóï siebie. Dlatego osoby te rozwinÚïy w sercach to uparte Ăwia-
tïo, które zawsze staraïo siÚ dostrzegaÊ w ludziach dobro, bez
wzglÚdu na to, ile dowodów przeczyïo jego istnieniu.

1
W pewnym momencie nauczysz siÚ jednak widzieÊ, ĝe psycho-

pata to ktoĂ, kogo Twoje serce nigdy nie bÚdzie mogïo rozĂwietliÊ.
A bÚdziesz z pewnoĂciÈ próbowaï. To wïaĂnie dysonans poznawczy
w caïej okazaïoĂci. Przez wiele miesiÚcy bÚdziesz krÈĝyï pomiÚdzy
etapami idealizacji i dewaluacji, próbujÈc zrozumieÊ, który z nich
jest prawdziwy. RozumowaïeĂ, ĝe on naprawdÚ CiÚ kochaï, bo prze-
cieĝ tak twierdziï. Ale patrzyïeĂ na jego czyny, które nie odzwier-
ciedlaïy jego sïów. Intuicyjnie wiesz, ĝe miïoĂÊ nie atakuje, nie kry-
tykuje, nie zdradza i nie kïamie. MiïoĂÊ nie sprawia, ĝe myĂlisz
o samobójstwie. MiïoĂÊ nie kpi z Ciebie tylko dlatego, ĝe zraniono
Twoje uczucia.
Dlatego im wiÚcej o tym myĂlaïeĂ, tym bardziej narastaïy w Tobie
zïoĂÊ i depresja. ¥wiatïo w Tobie zaczÚïo przygasaÊ, kiedy psycho-
pata zaprzÈtaï kaĝdÈ TwojÈ myĂl. ¥wiatïo nie mogïo zmieniÊ jego
zachowania, wiÚc zamiast tego absorbowaïo je, przygasajÈc coraz
bardziej z dnia na dzieñ.
W miarÚ upïywu czasu odczuwaïeĂ nieopuszczajÈcÈ CiÚ wĂcie-
kïoĂÊ i pustkÚ, jakich nigdy wczeĂniej nie doĂwiadczyïeĂ. Przez
wiÚkszoĂÊ procesu zapewne nawet nie wiedziaïeĂ, jak je wyraziÊ.
Dlatego na zewnÈtrz pozostaïeĂ tÈ szczÚĂliwÈ osobÈ, której kaĝdy
oczekiwaï i potrzebowaï. Nie chciaïeĂ kogoĂ zamartwiaÊ wïasnymi
uczuciami. Ale w gïÚbi Ciebie coĂ siÚ zmieniaïo. ¥wiatïo praktycznie
zgasïo i nagle zaczÈïeĂ odczuwaÊ silnÈ urazÚ oraz irytacjÚ wobec
wielu ludzi, których uwaĝaïeĂ za swoich przyjacióï.
Po kaĝdej interakcji powracaïeĂ do domu i zaczynaïeĂ godzinami
rozmyĂlaÊ, co wïaĂnie siÚ staïo. Kto to byï? Na pewno nie Ty. Nie
wierzyïeĂ tak naprawdÚ w rzeczy, które mówiïeĂ, i z pewnoĂciÈ nie
przepadaïeĂ za plotkami i pomówieniami, które tak im siÚ podobaïy.
Nagle Ăwiatïo w Tobie nie byïo w stanie usprawiedliwiaÊ tego wszyst-
kiego jako humoru. ZostaïeĂ sam na sam z zimnÈ rzeczywistoĂciÈ,
ze ĂwiadomoĂciÈ, ĝe otoczyïeĂ siÚ bardzo niemiïymi luděmi.
Stajesz siÚ wyczerpanÈ bateriÈ, od której wciÈĝ oczekuje siÚ, ĝe
napÚdzi rakietÚ. Nie masz juĝ siï. Chcesz automatycznie kochaÊ

1
wszystkich tak jak kiedyĂ, ale nie potrafisz. Brak dobroci i powierz-
chownoĂÊ frustrujÈ CiÚ, choÊ kiedyĂ tak nie byïo.
Przez dïugi czas tak ciepïo wspominaïeĂ psychopatÚ nie dlatego,
ĝe byï on dobrym czïowiekiem, ale dlatego, ĝe sam miaïeĂ w sobie
dobroÊ. Kaĝdego dnia byïeĂ nagradzany za zaprzeczanie zïu i glory-
fikowanie ĂrednioĂci. Teraz utoĝsamiasz zwiÈzek ze swoim wïasnym
Ăwiatïem, ale nie znaczy to, ĝe naprawdÚ czyniï CiÚ szczÚĂliwym.
Oznacza tylko, ĝe Twoja niewinnoĂÊ czyniïa CiÚ szczÚĂliwym, ponie-
waĝ chroniïa Twoje szlachetne serce.
Ta zdolnoĂÊ do odróĝniania niewinnoĂci od prawdziwego szczÚ-
Ăcia jest niezbÚdna dla procesu zdrowienia. To, ĝe niegdyĂ czuïeĂ
siÚ wspaniale z psychopatÈ i przyjacióïmi, którzy regularnie CiÚ
obraĝali, nie oznacza, ĝe ĝycie byïo wtedy cudowne. Tak samo to,
ĝe teraz odczuwasz smutek, nie oznacza, ĝe Twoje ĝycie jest zïe.
WrÚcz przeciwnie, Twoja bieĝÈca sytuacja wydaje siÚ lepsza niĝ
kiedykolwiek. Po prostu masz problemy z cieszeniem siÚ Ăwiatem,
pozbawiony swojego Ăwiatïa.
Ale nie musi tak byÊ. Twoje Ăwiatïo nigdy CiÚ nie zostawiïo —
po prostu czeka. Tak, jest teraz trochÚ nieĂmiaïe. Kiedy jednak
bÚdziesz rozwijaÊ szacunek do samego siebie i ustanawiaÊ granice,
Ăwiatïo zacznie powoli migotaÊ. A w miarÚ zgïÚbiania przez Ciebie
miïoĂci i duchowoĂci Ăwiatïo powróci, silniejsze niĝ kiedykolwiek.
Tak wiele ofiar tÚskni za powrotem do ĝycia „normalnego”
i „szczÚĂliwego”, ale jak duĝo z tego byïo rzeczywiĂcie prawdziwe?
Jak wiele tamtych chwil spÚdziïeĂ, desperacko próbujÈc zastÈpiÊ
negatywnoĂÊ pozytywnoĂciÈ? Jak wiele z tamtych wydarzeñ byïo
projekcjÈ, kiedy inni ludzie byli zajÚci projekcjÈ wïasnej trucizny na
Ciebie? Kiedy Twoje Ăwiatïo przygasa, zwïaszcza po takiej trau-
mie, znacznie trudniejsze staje siÚ dokonywanie projekcji dobroci
na innych ludzi.
WierzÚ wiÚc, ĝe nie do koñca tÚsknisz za swojÈ przeszïoĂciÈ,
a raczej za utoĝsamianÈ z niÈ TwojÈ ĂwiatïoĂciÈ.

1
Zauwaĝyïem, ĝe ĝaden uĝytkownik PsychopathFree.com nie chce

odczuwaÊ tej ciemnoĂci. Ani jeden z nich. Nie chcÈ byÊ ofiarami.
ChcÈ odzyskaÊ szczÚĂcie i radoĂÊ. OdczuwajÈ palÈcÈ zïoĂÊ w zwiÈz-
ku z byciem wĂciekïymi. Przez caïe ĝycie praktykowali przebaczanie
tylko po to, by napotkaÊ w ĝyciu coĂ, czego nie da siÚ wybaczyÊ.
Dlaczego? Po co to wszystko? Dlaczego ich toĝsamoĂÊ musiaïa
zostaÊ zniszczona w ten sposób, zostawiajÈc ich tak wypalonymi
i wyczerpanymi?
Z czasem znajdziesz wïasne odpowiedzi na te pytania. Twoja
niewinnoĂÊ byïa piÚknym darem, ale paradoks jest taki, ĝe nigdy
nie wiedziaïeĂ, ĝe jÈ posiadasz. To dlatego tak bardzo staraïeĂ siÚ
przelewaÊ tyle miïoĂci i troski na innych ludzi. Poniewaĝ nie poczu-
ïeĂ jeszcze tej miïoĂci osobiĂcie. DziÚki procesowi zdrowienia wyko-
nujesz ten ostatni krok. ChoÊ proces nie jest komfortowy, to odnaj-
dujesz szacunek do siebie i zaczynasz ustanawiaÊ zdrowe granice.
Zamiast próbowaÊ dopasowaÊ siÚ do innych, zastanawiasz siÚ, dla-
czego ludzie nie zachowujÈ siÚ bardziej jak Ty. Dlaczego nie sÈ
empatyczni, wspóïczujÈcy, kochajÈcy, kreatywni, otwarci, do-
broduszni, odpowiedzialni, troskliwi… Nie sÈ szlachetnymi du-
szami, które kroczÈ po ziemi, a ich dotyk niesie jedynie dobroÊ.
Kiedy Ăwiatïo znika, nie moĝesz juĝ go uĝyÊ, by naprawiÊ swojÈ
rzeczywistoĂÊ. Zamiast tego zaczynasz otaczaÊ siÚ luděmi, którzy
naprawdÚ wspóïdzielÈ i doceniajÈ Twoje najcudowniejsze cechy.
Nie da siÚ odkryÊ caïej tej magii, dopóki Twoja niewinnoĂÊ nie znik-
nie, dajÈc Ci okazjÚ do zobaczenia Ăwiata takim, jaki naprawdÚ
jest — jaki naprawdÚ jesteĂ Ty.
W tej podróĝy chodzi o Ciebie, zawsze tak byïo. Kiedy to odkry-
jesz, bÚdziesz w koñcu gotów, by wznieĂÊ siÚ wolny.

1
wolnoĂÊ
Moĝesz uwolniÊ swego ducha tÈ samÈ wyobraěniÈ, której niegdyĂ

uĝyïeĂ, by go zniewoliÊ. DziÚki tej wiedzy moĝesz wziÈÊ peïniÚ
odpowiedzialnoĂci za osobÚ, którÈ wkrótce siÚ staniesz.

1

1
PatrzÈc wstecz,
kroczÈc do przodu
Kiedy juĝ naprawdÚ i caïkowicie odseparujesz swojego ducha od

psychopaty, bÚdziesz w stanie patrzeÊ wstecz na caïe doĂwiadcze-
nie z mniej emocjonalnej perspektywy. Zaczniesz rozumieÊ, ĝe nic
nie tracisz — tak naprawdÚ to Ci siÚ poszczÚĂciïo.
Wiem, ĝe na poczÈtku to tak nie wyglÈda. Zawsze masz wra-
ĝenie, ĝe to on wygrywa, poniewaĝ to obraz, który psychopata poka-
zuje Ăwiatu. Psychopaci zawsze zdajÈ siÚ wygrywaÊ, poniewaĝ potra-
fiÈ stosowaÊ przemoc i wymieniaÊ ofiary na nowe, majÈc na twarzy
wielki uĂmiech, jednoczeĂnie jawiÈc siÚ niewinnymi i radosnymi
w oczach caïego Ăwiata. Kiedy Ty jesteĂ na dnie, on wydaje siÚ
szczÚĂliwszy niĝ kiedykolwiek. Lecz to tylko iluzja — sztucznie
stworzony sukces, majÈcy na celu zaimponowanie innym i wywo-
ïanie negatywnych uczuÊ u wczeĂniejszych ofiar. Nie jest to zacho-
wanie zwyciÚzcy. To zachowanie przegranego, desperacko próbu-
jÈcego przekonaÊ samego siebie i innych, ĝe jest lepszy. Psychopata
jest niezdolny do odczuwania wszystkich cudownych ludzkich emo-
cji: miïoĂci, zaufania i wspóïczucia. Tak, udaïo mu siÚ wykrÚciÊ

1
swój ostatni numer, ale fakt, ĝe czïowiek dostaje to, czego chce, nie
czyni go jeszcze zwyciÚzcÈ.
Pogalopowaï wiÚc w stronÚ zachodzÈcego sïoñca ze swoim
nowym partnerem, ale zapominasz o czymĂ waĝnym. Jak istota
ludzka moĝe nagle z osoby stosujÈcej przemoc zmieniÊ siÚ w nowÈ,
kochajÈcÈ osobÚ przy kimĂ innym? Nie moĝe. To emocjonalnie
i logicznie niemoĝliwe.
Moĝesz pragnÈÊ, aby psychopata zerwaï z nowÈ ofiarÈ, tylko dla
walidacji. Ale nie zrobi to ĝadnej róĝnicy. Psychopata bÚdzie powta-
rzaï cykl do swojej Ămierci lub do chwili, kiedy ustatkuje siÚ z wy-
godnÈ ofiarÈ. Nie musisz czekaÊ w pobliĝu, ĝeby sobie popatrzeÊ.
Psychopata utrzyma pïytkÈ iluzjÚ sukcesu i szczÚĂcia bez wzglÚdu
na wszystko. Nigdy nie zyskasz satysfakcji z jego upadku. Zamiast
tego zrozumiesz, ĝe jego caïe ĝycie jest upadkiem — fikcjÈ.
Anomalia
Anomalia (rzeczownik): coĂ, co odbiega od normy, standardu lub tego,
co oczekiwane.
W czasie trwania zwiÈzku z psychopatÈ i juĝ po nim zapewne zacho-

wujesz siÚ w sposób, którego sobie nawet nie wyobraĝaïeĂ: wyskaku-
jesz na innych, bïagasz, prosisz, szukasz zemsty, piszesz okropne
listy, intensywnie przepraszasz, obwiniasz siebie i innych — na
pewno nie jest to Twoje zwykïe, radosne i dobroduszne „ja”. Zapewne
wstydzisz siÚ tego zachowania, ale trzeba pozwoliÊ tym wspomnie-
niom odejĂÊ. Kaĝdy emocjonalnie zdrowy czïowiek bÚdzie mocno
reagowaï na przemoc emocjonalnÈ. A to, ĝe siÚ tego wstydzisz?
To wyrzuty sumienia, które ĂwiadczÈ, ĝe sumienie to posiadasz.
Na etapie idealizacji oszustwem wciÈgniÚto CiÚ w oszalaïÈ ekscy-
tacjÚ. Na etapie przemocy robiïeĂ wszystko, co w Twojej mocy, aby
trzymaÊ siÚ sztucznego snu. Na etapie milczenia, miotajÈc siÚ na

1
boki, próbowaïeĂ zrozumieÊ, co zrobiïeĂ ěle (czy wiesz, ĝe milcze-

nie uruchamia w mózgu te same receptory, co ból fizyczny?).
A po tym wszystkim widziaïeĂ, jak Twój byïy radoĂnie uciekï z innÈ
osobÈ, o której istnieniu nie miaïeĂ pojÚcia.
Jak serce dowolnej osoby mogïoby to wszystko wytrzymaÊ?
Odpowiedě brzmi: nie mogïoby. To dlatego caïa Twoja osobo-
woĂÊ wydaje siÚ zmieniaÊ w innÈ, której nie potrafisz rozpoznaÊ.
Twoje reakcje emocjonalne implodowaïy jedna na drugiej, wszystko
w bardzo ludzkiej próbie zareagowania na caïkowicie nieludzkie
doĂwiadczenie. A teraz masz wiele wstydliwych wspomnieñ i wÈt-
pliwoĂci dotyczÈcych Twej dobrej natury.
Lecz czy którekolwiek z tych zachowañ byïo dla Ciebie nor-
malne?
Nim psychopata pojawiï siÚ w Twoim ĝyciu, nigdy siÚ tak nie
zachowywaïeĂ. Kiedy osoba ta zniknÚïa z Twojego ĝycia, nigdy siÚ
tak nie zachowywaïeĂ. Jaki z tego wniosek? Jestem wzrokowcem,
wiÚc przygotowaïem wykres, który ilustruje caïÈ sprawÚ.
ZakïadajÈc poziom okreĂlajÈcy czÚĂciowe szaleñstwo przeciÚt-

nego czïowieka oraz oczekiwane szaleñstwo na etapie zdrowienia,
skok na wykresie wydaje siÚ anormalnie wysoki (naukowo mówiÈc,

1
oczywiĂcie). JeĂli weěmiesz pod uwagÚ to, ĝe ten skok na wykresie

nie pojawiï siÚ w ĝadnym innym zwiÈzku, nagle mamy bardzo prze-
konujÈcy dowód, ĝe „szaleñstwo” moĝe faktycznie byÊ anormalne.
Ta anomalia miaïa charakter sytuacyjny — konkretny tylko dla
tego dziwnego i bardzo bolesnego doĂwiadczenia. Na etapie zdro-
wienia uspokojenie siÚ i dotarcie do pewnego zdrowego (zdrowszego)
poziomu, do równowagi, zajmuje trochÚ czasu. Ale chcÚ powiedzieÊ,
ĝe proces zaczyna siÚ, kiedy wprowadziïeĂ zasadÚ braku kontaktu,
nie wczeĂniej. Co mówi to o wpïywie psychopaty na Ciebie? Czy
byï pozytywny, czy negatywny? PatrzÈc na swojÈ StaïÈ, czy kiedy-
kolwiek doĂwiadczyïeĂ takich skoków na wykresie?
PamiÚtaj, ĝe Twój mózg zapewne bÚdzie pïataï Ci figle. BÚdziesz
sobie myĂlaï: „Cóĝ, zareagowaïem tak mocno, poniewaĝ byïa to naj-
silniejsza miïoĂÊ w moim ĝyciu” lub „Jestem smutny, poniewaĝ stra-
ciïem najlepszÈ rzecz, która mi siÚ kiedykolwiek przytrafiïa”.
To dlatego proces zdrowienia jest taki waĝny. To dla nas czas,
by odkryÊ, ĝe uczucia te nie sÈ ani naturalne, ani zdrowe. Zako-
chanie siÚ to bardzo intensywny proces, ale nie powinien wywo-
ïywaÊ poczucia desperacji, niepokoju i lÚku. Tak samo rozstania
zawsze bywajÈ bolesne, ale nie powinny sprawiÊ, ĝe stajesz siÚ nie-
moĝliwym do rozpoznania cieniem swojego dawnego „ja”.
Psychopata bardzo by chciaï, abyĂ wierzyï, ĝe mieliĂcie ze sobÈ
idealnie zdrowy zwiÈzek — ĝe po prostu padïeĂ zbyt mocno i zbyt
szybko. Tak naprawdÚ drwi z pomysïu, ĝe ktokolwiek musiaïby
„dochodziÊ do siebie” po spotkaniu z nim, poniewaĝ on sam nie
czuje czegoĂ takiego jak zïamane serce czy dewastacja. Kiedy wiÚc
nastÚpnym razem Twoi przyjaciele, rodzina czy byli sprawiÈ, ĝe
poczujesz siÚ winny za czas, który poĂwiÚcasz na uzdrowienie sie-
bie, pamiÚtaj, ĝe proces zdrowienia równieĝ jest anomaliÈ. Masz
peïne prawo poĂwiÚciÊ tyle czasu i energii, ile potrzebujesz, aby
poczuÊ siÚ lepiej, poniewaĝ dochodzisz do siebie po doĂwiadczeniu,
które bardzo odbiegaïo od normy.

1
Gdziekolwiek wiÚc teraz jesteĂ — czy to Ărodek toksycznego

zwiÈzku, pustka po rozstaniu, czy wstyd za swoje dziwne zacho-
wanie — przebacz sam sobie. JeĂli spÚdziïeĂ caïe ĝycie, bÚdÈc cier-
pliwym i dobrym wobec innych, nie zaczynaj kwestionowaÊ poczu-
cia swojej jaěni tylko z powodu tego, co toksyczny zwiÈzek z TobÈ
zrobiï. Popatrz na te chwile, zaakceptuj, ĝe byïy anormalne, i bÈdě
wobec siebie dobry.
WziÈïeĂ odpowiedzialnoĂÊ za swojÈ anomaliÚ. Psychopata nigdy
nie weěmie odpowiedzialnoĂci za to, jak zachowuje siÚ kaĝdego dnia.
List do nastÚpnej ofiary

Prawie w kaĝdym toksycznym zwiÈzku jest jeszcze jeden gracz: Twój
nastÚpca. Najpierw osoba ta jest gïównym obiektem Twojej odrazy
i nienawiĂci w procesie zdrowienia. Utoĝsamiasz jÈ z kimĂ, kto roz-
biï dom. SzczÚĂliwie ucieka z Twoim byïym, obnoszÈc siÚ z nim
na Facebooku, a Ty zostajesz szalonym, zazdrosnym eks. Ta osoba
odebraïa Ci marzenia.
Z czasem zaczniesz jednak dostrzegaÊ, ĝe osoba ta tak naprawdÚ
uratowaïa Ci ĝycie.
Oto list do kaĝdego „nastÚpnego celu”. Nie sugerujÚ, byĂ go
komukolwiek wysyïaï. Nic by to nie daïo, a mogïoby CiÚ jeszcze
bardziej zraniÊ, wciÈgajÈc CiÚ ponownie w toksycznÈ relacjÚ. Ale
wszyscy chcemy dojĂÊ do etapu, w którym moĝemy napisaÊ taki
list, i podejrzewam, ĝe w retrospekcji wszyscy chcielibyĂmy, aby byï
to list wysïany.
Drogi ____:
Nie mogÚ siÚ z tobÈ kontaktowaÊ bezpoĂrednio, bowiem jedynie

wciÈgnÚïoby mnie to ponownie w Ăwiat szaleñstwa, do którego
nie mam ochoty wracaÊ. Lecz mam nadziejÚ, ĝe przeczytasz ten list

1
i zrozumiesz, ĝe zawsze sÈ dwie strony tej samej opowieĂci.

JednÈ juĝ znasz. Teraz czas na drugÈ.
Nienawidziïem ciÚ. Patrzyïem, jak uciekasz z miïoĂciÈ mojego
ĝycia, szczÚĂliwie i bezwstydnie pokazujÈc Ăwiatu, coĂ uczyniï.
Wiele tygodni zajÚïo mi zrozumienie, ĝe ta niewiernoĂÊ toczyïa
siÚ juĝ od dawna, kiedy mój zwiÈzek jeszcze trwaï. Wiele miesiÚcy
zajÚïo mi uĂwiadomienie sobie, ĝe mój ból i ïzy byïy uĝywane jako
narzÚdzia, aby sztucznie wywoïaÊ u ciebie sympatiÚ. A teraz wiele
lat zajmie mi podniesienie siÚ z lÚku, bÚdÈcego efektem triangulacji
z innÈ osobÈ.
Ale juĝ nie czujÚ do ciebie nienawiĂci. BojÚ siÚ o ciebie.
ChoÊ mamy róĝne osobowoĂci, ciaïa i dusze, to kiedy mowa
o tym zwiÈzku, jesteĂmy tacy sami.
Widzisz, niegdyĂ czuïem ekscytacjÚ, tak jak ty teraz. To ja
byïem wyjÈtkowy. NajpiÚkniejszy, idealny, pozbawiony wad.
To ja ratowaïem partnera przed bólem jego wczeĂniejszych,
szalonych byïych. To ja okazywaïem mu troskÚ wobec okropnoĂci
tego, jak byli go traktowali. To ja byïem tym, kto w koñcu uczyniï
partnera szczÚĂliwym, po tych wszystkich jego strasznych zwiÈzkach.
Partner mnie ubóstwiaï. SpÚdzaï ze mnÈ kaĝdÈ chwilÚ, piszÈc
wiadomoĂci tekstowe, poĂwiÚcajÈc mi ciÈgle uwagÚ.
Brzmi znajomo?
Warto siÚ zastanowiÊ, jak w tak krótkim czasie staïem siÚ szalony.
Dwubiegunowy, zazdrosny. Czepliwy, ïaknÈcy kontaktu, toksyczny.
Jak to siÚ staïo? Czy naprawdÚ czïowiek moĝe tak nagle siÚ zmieniÊ,
z nieskazitelnego w okropieñstwo? A co wiÚcej, czy naprawdÚ
to moĝliwe, ĝe wszyscy eks nagle oszaleli? A co z eks przed tymi
wszystkimi eks?
Wspólny mianownik powoli zaczyna byÊ oczywisty.
Tak dïugo karaïem samego siebie. NaprawdÚ wierzyïem,
ĝe zasïugujÚ na ból. MyĂlaïem, ĝe coĂ musiaïo byÊ ze mnÈ nie tak,
skoro on uciekï ode mnie z innÈ osobÈ.

1
Ale wtedy uĂwiadomiïem sobie, ĝe niegdyĂ byïem tÈ innÈ osobÈ.

Byïem tobÈ.
I dlatego rozumiem, ĝe nie mogÚ uratowaÊ ciÚ przed tym
koszmarem. Ofiary psychopatów nie mogÈ uciec, kiedy zostanÈ
juĝ pochwycone. Do koñca zwiÈzku bÚdziesz zaprzeczaï rzeczywistoĂci
i wymyĂlaï powody majÈce ciÚ przekonaÊ, ĝe jesteĂ wyjÈtkiem.
BÚdziesz siebie okïamywaÊ, desperacko próbujÈc odzyskaÊ idealny sen.
Ale kawaïek po kawaïku, twoja toĝsamoĂÊ zacznie siÚ rozpadaÊ.
Psychopata bÚdzie niszczyï twoje granice, aĝ w pewnym momencie
nie bÚdziesz wiedzieÊ, kim jesteĂ.
Inna osoba pojawi siÚ na scenie. To nieuniknione w zwiÈzku
z narcystycznym drapieĝnikiem. Psychopata bÚdzie ciÚ trzymaï
w puïapce tak dïugo, jak siÚ da, jak niegdyĂ mnie. Twoje coraz
agresywniejsze reakcje bÚdÈ wykorzystywane przeciwko tobie,
aby wzbudziÊ u nowej ofiary sympatiÚ.
W koñcu zaĂ staniesz siÚ mnÈ.
Tego wïaĂnie siÚ lÚkam. Nie ĝyczÚ ci bólu i cierpienia, którego
doĂwiadczyïem, nie ĝyczÚ tego nikomu. Wiem, ĝe nie miaïeĂ zïych
intencji. Wiem, ĝe zostaïeĂ wciÈgniÚty w puïapkÚ tymi samymi
kïamstwami, których uĝyto przeciwko mnie.
OpowieĂÊ, którÈ poznaïeĂ, byïa faïszywa. Miaïa wzbudziÊ
w tobie litoĂÊ, byïa opracowana, aby zabawiÊ siÚ twojÈ baĂniÈ
i pochïonÈÊ twoje serce. DziĂ w to nie uwierzysz, ale pewnego dnia
list ten nabierze sensu. Brutalnego, ïamiÈcego serce sensu.
MogÚ mieÊ tylko nadziejÚ, ĝe kiedy nastÈpi juĝ to, co musi
nastÈpiÊ po zakoñczeniu twojego toksycznego zwiÈzku, wtedy list
ten okaĝe siÚ dla ciebie niezwykle pomocny. MogÚ mieÊ nadziejÚ,
ĝe list dostarczy ci narzÚdzi, których nigdy nie dostarczono mi.
Kawaïek ukïadanki, abyĂ mógï rozpoczÈÊ swojÈ podróĝ.
Nie nienawidzÚ ciÚ. A on tego by wïaĂnie chciaï.
Nie bÚdÚ robiï tego, czego on pragnie, uczestniczÈc w jego
trójkÈtach, szerzÈc zazdroĂÊ i nienawiĂÊ, aby wypeïniÊ pustkÚ
w jego sercu.

1
Udaïo mi siÚ dostaÊ na drugÈ stronÚ i wiem, ĝe tobie teĝ siÚ

uda. ProszÚ, miej tÚ samÈ empatiÚ wobec osoby, która ciÚ zastÈpi.
Cykl przemocy moĝemy przerwaÊ tylko wspóïczuciem dla siebie
nawzajem, uĂwiadamiajÈc sobie, ĝe ludzkie istoty zasïugujÈ
na traktowanie z szacunkiem, dobrociÈ i szczeroĂciÈ.
¿yczÚ ci miïoĂci, nadziei i przede wszystkim wolnoĂci.

1
Introspekcja i lÚki
Manipulowano TobÈ. ByïeĂ obraĝany, degradowany, umniejszany

i ignorowany. W peïni odpowiedzialny za to jest psychopata. Nie-
waĝne, czy byïeĂ podatny na zranienie, otwarty, niepewny — ĝadna
istota ludzka nie powinna wykorzystywaÊ innej. Nic z tego, co siÚ
zdarzyïo, nie byïo TwojÈ winÈ.
Do tej pory zapewne doksztaïciïeĂ siÚ z zakresu zachowañ psy-
chopatycznych, poznaïeĂ sygnaïy alarmowe i dokonaïeĂ walidacji
wïasnego doĂwiadczenia. PowinieneĂ czuÊ odrazÚ wobec zachowa-
nia psychopaty i pragnÈÊ nigdy go juĝ nie widzieÊ. Mam nadziejÚ,
ĝe znalazïeĂ komfortowe miejsce po doĂwiadczeniu wszystkich eta-
pów ĝalu — na drodze do przebaczenia sobie, do uzdrowienia
i miïoĂci. Ale wciÈĝ moĝesz tkwiÊ w miejscu peïnym niepewnoĂci,
lÚku, braku zaufania wobec wïasnego osÈdu, myĂlÈc, ĝe Ălepo zako-
chaïeĂ siÚ w psychopacie, i martwiÈc siÚ, ĝe nie moĝesz juĝ sobie
ufaÊ w podejmowaniu dobrych decyzji w przyszïoĂci. Dobrze by
byïo, gdybyĂ zaczÈï spotykaÊ siÚ z zawodowym terapeutÈ lub uczÚsz-
czaÊ na spotkania grupy terapeutycznej. Mam nadziejÚ, ĝe znalazïeĂ
wsparcie, którego potrzebujesz, aby podnieĂÊ siÚ po doĂwiadczonej
traumie, i ĝe znajdziesz stabilny grunt, wchodzÈc w ĝycie wolne od
psychopatii.

1
Jednakĝe, choÊ wsparcie jest niezbÚdne, przychodzi czas, kiedy

bÚdziesz musiaï w koñcu znów zaufaÊ samemu sobie. KsiÈĝka ta
i forum Psychopath Free to nie kule inwalidzkie, pomagajÈce Ci
chodziÊ — to kamienie milowe. PrÚdzej czy póěniej wszystkie ofiary
muszÈ nauczyÊ siÚ samodzielnie podejmowaÊ decyzje, nie szukajÈc
opinii u innych wokóï siebie. Lepsze wybory ĝyciowe pochodzÈ
z naszego wnÚtrza i bÚdziesz wiedziaï, ĝe je podejmujesz, poniewaĝ
Twoja intuicja i szacunek wobec samego siebie eksplodujÈ. Nie
bÚdziesz juĝ potrzebowaï akceptacji z zewnÈtrz.
Introspekcja to Ăwietny sposób na odkrycie, dlaczego w ogóle
szukasz akceptacji. Moĝe to mieÊ korzenie w dzieciñstwie, dawnych
zwiÈzkach czy relacji z psychopatÈ — albo dowolnej kombinacji tych
rzeczy. Aby lepiej zrozumieÊ, jak do tego wszystkiego doszïo, musisz
spojrzeÊ wstecz na zwiÈzki i przeanalizowaÊ ówczesnÈ toksycznÈ
dynamikÚ. Techniki kopiowania przez psychopatÚ sÈ tak naprawdÚ
niesamowitÈ, jedynÈ w swoim rodzaju okazjÈ do spojrzenia na wïa-
sne demony.
Lustereczko, powiedz przecie

Czas zaczÈÊ zadawaÊ pytania. Dlaczego do tego doszïo? Co jest
Twoimi czuïymi punktami? OczywiĂcie, ĝe nie sÈ one TwojÈ winÈ,
ale waĝne jest zrozumienie, w jaki sposób moĝna byïo CiÚ wyko-
rzystaÊ. Pomoĝe Ci to w dalszym rozkïadaniu wiÚzi ze swoim byïym
oraz w ochronieniu siÚ przed dowolnÈ przemocÈ emocjonalnÈ
w przyszïoĂci.
Twoje doĂwiadczenie dotyczy kultywowania zdrowego szacunku
do samego siebie, pochodzÈcego z Twojego wnÚtrza, nie z wali-
dacji przez zewnÚtrzne ěródïo. Wszyscy mamy lÚki i próĝnoĂci —
wielu z nich nie jesteĂmy nawet Ăwiadomi. Prawdziwe poznanie
samego siebie pïynie z praktykowania introspekcji i stawania siÚ
Ăwiadomym tych drobnych wad.

1
TÚ czÚĂÊ zostawiam Tobie, ale wspomnÚ o kilku najczÚstszych

powodach, dla których ofiary wpadajÈ w sidïa psychopaty: wyglÈd,
pieniÈdze, kariera, niespeïnione maïĝeñstwo, pragnienie uwagi, prag-
nienie bycia docenionym, strach przed samotnoĂciÈ. GrzebiÈc gïÚ-
biej, odkryjesz wiele lÚków, które byïy ěródïami tych powodów:
Jego dobry wyglÈd walidowaï mojÈ wïasnÈ atrakcyjnoĂÊ. BojÚ siÚ o stabi-
lizacjÚ finansowÈ i mojÈ zdolnoĂÊ do utrzymania samej siebie. PragnÈïem
jej udanej kariery, ĝeby udowodniÊ, iĝ sam odniosïem sukces. Jego uwaga
sprawiaïa, ĝe czuïam siÚ piÚkna, interesujÈca, wartoĂciowa itp.
Teraz przypatrz siÚ swojemu zwiÈzkowi z psychopatÈ. Czego-
kolwiek potrzebowaïeĂ najbardziej, on to walidowaï i dostarczaï.
ZwróÊ szczególnÈ uwagÚ na konkrety jego nadmiernych pochlebstw.
SÈ tym, dla czego szukasz walidacji.
Czym wiÚc sÈ Twoje lÚki i niepewnoĂci? Weě kartkÚ i spisz listÚ.
Uratuje Ci to w przyszïoĂci ĝycie. Kiedy staniesz siÚ Ăwiadom tych
rzeczy, staniesz siÚ równieĝ Ăwiadom ludzi, którzy próbujÈ nimi
manipulowaÊ. Nawet lepiej, moĝesz wtedy zaczÈÊ wprowadzaÊ
zmiany — rozwijaÊ samego siebie, polepszaÊ swoje ĝycie. Przykïa-
dowo, dlaczego miaïbyĂ kogoĂ potrzebowaÊ do podkreĂlania Twojej
atrakcyjnoĂci, ĝeby czuÊ siÚ atrakcyjny w swoim sercu?
Ci, którzy pokonali wïasne demony, bÚdÈ caïkowicie niepotrzebni
dla psychopaty. Nie bÚdziesz podatny na jego manipulacje, jeĂli nie
potrzebujesz walidacji, zamiast tego po prostu uciesz siÚ z kom-
plementu od czasu do czasu. Psychopaci ĝywiÈ siÚ niezdrowymi
potrzebami, nie zaĂ codziennÈ dobrociÈ. Z czasem odkryjesz, ĝe
coraz mniej i mniej jesteĂ przyciÈgany do tych, którzy zanadto pra-
wiÈ Ci komplementy.
PamiÚtaj, ĝe istnieje inny rodzaj podatnoĂci: ten dobry. Twoje
marzenia — fantazje seksualne, cele ĝyciowe, podboje romantyczne,
moĝe chÚÊ zaïoĝenia rodziny — to piÚkne, dobre rzeczy, które czy-
niÈ CiÚ czïowiekiem, ale sprawiajÈ teĝ, ĝe jesteĂ otwarty na manipu-
lacje. Nie pozwól, aby doĂwiadczenie z psychopatÈ zniszczyïo te
rzeczy. Nigdy nie moĝesz pomyliÊ swoich namiÚtnoĂci z wadami.

1
Tak samo Twoja empatyczna natura nie jest sïaboĂciÈ — choÊ

psychopata z pewnoĂciÈ sprawiï, ĝe zaczÈïeĂ to kwestionowaÊ.
Tchórzliwa miïoĂÊ
Psychopata nie tylko oferuje Ci komplementy, lecz takĝe trenuje CiÚ do
ich odwzajemniania. Na samym poczÈtku caïy czas wysyïa wiadomoĂci
tekstowe i pragnie wiedzieÊ, co w danej chwili robisz. JeĂli nie odpowiesz
wystarczajÈco szybko, od razu wyĂle kolejne wiadomoĂci z komple-
mentami. Na poczÈtku wydaje siÚ, ĝe naprawdÚ CiÚ lubi — ĝe jesteĂ
odpowiedziÈ na jego lÚki, niepewnoĂci i szalone eks. Powoli przyzwy-
czajasz siÚ do tego, polegasz na jego wiadomoĂciach w roli ěródïa szczÚ-
Ăcia i poczucia wïasnej wartoĂci. To w tym momencie psychopata zaczyna
zakrÚcaÊ kurek. Kiedy wpadniesz juĝ w puïapkÚ, on nagle wyda Ci siÚ
znudzony i zirytowany Twoimi próbami kontynuowania dynamicznego
zwiÈzku, który na poczÈtku stworzyï. Twoja ekscytacja zwiÈzana ze
znalezieniem idealnej miïoĂci nagle przemienia siÚ w ciÈgïy lÚk przed
jej stratÈ. W ten sposób tchórze ksztaïtujÈ u innych ludzi „miïoĂÊ”. Ponie-
waĝ sÈ niemoĝliwi do pokochania w swej prawdziwej postaci, od mïo-
dego wieku uczÈ siÚ, jak sztucznie formowaÊ desperacjÚ i poĝÈdanie.
Wspóïczucie dla zïego

Uroczy. CzarujÈcy. Milusi. CzÚsto sïyszysz te okreĂlenia, jak opisujÈ
psychopatÚ. To wszystko czÚĂÊ jego planu. Zapewne nigdy nie krÚ-
ciïy CiÚ arogancja, chamstwo i nadmierna pewnoĂÊ siebie. Przeciw-
nie, wolisz niewinnych, wzbudzajÈcych sympatiÚ partnerów —
takich, którzy mówiÈ Ci, ĝe tylko Ty sprawiasz, ĝe czujÈ siÚ szczÚ-
Ăliwi. Ale wtedy coĂ siÚ zmienia. Zamiast byÊ osobÈ, która go uszczÚ-
Ăliwia, desperacko pragniesz, by to on uszczÚĂliwiï Ciebie. WĂród
wiÚkszoĂci ofiar moĝna dostrzec dziwny wzorzec: zmianÚ w mgnie-
niu oka od „oferowania mu uwagi” do „potrzebowania samemu

1
uwagi”. Jak doszïo do tej zmiany? W jaki sposób utraciïeĂ szacu-

nek do siebie na rzecz kogoĂ, kto go w ogóle dla Ciebie nie miaï?
Kiedy pierwszy raz spotkaïeĂ psychopatÚ, zapewne mu wspóï-
czuïeĂ. Byïo w nim tyle czynników wzbudzajÈcych to wspóïczucie:
wykorzystywanie przez eks, kompleksy zwiÈzane z wyglÈdem, no
i wydawaï siÚ taki nieszczÚĂliwy, kiedy CiÚ poznaï itp.
To w tym miejscu do gry wchodzi Twoja empatia. Dobrze to
znasz: widzisz kogoĂ, kto czuje siÚ gorszy, i wiesz, jak sprawiÊ, ĝeby
poczuï siÚ lepiej. Chcesz go uzdrowiÊ. Dajesz wiÚc z siebie wszystko,
by pomóc komuĂ stanÈÊ na nogi.
Psychopata wydaje siÚ szczerze wdziÚczny za Twoje wysiïki.
Porównuje CiÚ do swoich byïych, idealizuje CiÚ ponad wszystko
inne. Caïa Twoja energia ma w koñcu jakiĂ cel, a Ty sam jesteĂ tak
bardzo doceniany.
Wiele ofiar wspomina nawet, ĝe na poczÈtku psychopata w ogóle
ich nie pociÈgaï. Lecz z czasem zaczynasz go widzieÊ jak najprzy-
stojniejszÈ osobÚ na Ăwiecie. Nie moĝesz nawet o nikim innym
myĂleÊ w kontekĂcie seksualnym. Jak do tego doszïo? PrzelewajÈc
caïÈ swojÈ siïÚ empatycznÈ w uzdrawianie jego rzekomych niepew-
noĂci, docierasz do miejsca, kiedy naprawdÚ zaczynasz wierzyÊ we
wïasne sïowa. Mówisz mu, ĝe jest mÈdry, zabawny, atrakcyjny, ma
udane ĝycie, w koñcu zaĂ zaczynasz w to wszystko osobiĂcie wierzyÊ.
Zaczynasz teĝ obsesyjnie udowadniaÊ swojÈ lojalnoĂÊ, poniewaĝ
wierzysz, ĝe ěródïem jego problemów sÈ skrywane lÚki i negatywne
doĂwiadczenia. Otwierasz siÚ wiÚc na niego i mówisz, jak bardzo go
potrzebujesz. JeĂli wystarczajÈco siÚ na niego otworzysz, odsïonisz
czuïe punkty, z pewnoĂciÈ uda mu siÚ pokonaÊ jego wïasny kom-
pleks niĝszoĂci.
Ale taki jego problem nie istnieje, nigdy nie istniaï.
Teraz juĝ wiesz, ĝe poĂwiÚciïeĂ czas na naprawianie iluzji: byïeĂ
przekonany, ĝe psychopata miaï szczÚĂcie, ĝe CiÚ spotkaï. Zapewne
nie lubiïeĂ tego w swoim zwiÈzku, wiÚc podbudowaïeĂ partnera,
abyĂcie stali siÚ równi. I w ten wïaĂnie sposób wpadïeĂ w puïapkÚ:

1
dziÚki wspóïczuciu. JeĂli postrzegasz psychopatÚ jak dziecko, zaczy-

najÈ dziaïaÊ Twoje naturalne instynkty i robisz wszystko, co mo-
ĝesz, by pokazaÊ, jak bardzo Ci zaleĝy. Zapewne w ten sposób
radziïeĂ sobie z luděmi przez caïe ĝycie: kiedy innym brakowaïo
pewnoĂci siebie, Ty próbowaïeĂ budowaÊ jÈ za nich.
Podobnie jak psychopata, tak i Ty zapewne potrafisz wyczuÊ
ludzkie obawy. Róĝnica leĝy w tym, co zrobisz z tÈ umiejÚtnoĂciÈ.
Psychopata postrzega ludzkie niepewnoĂci jako narzÚdzie do mani-
pulacji i kontroli. Osoby empatyczne zaĂ starajÈ siÚ uleczyÊ obawy
za pomocÈ miïoĂci i wspóïczucia. To dlatego wiele ofiar odkrywa,
ĝe po rozstaniu z psychopatÈ otoczone sÈ negatywnymi osobami:
poniewaĝ przez dïugi czas ich poczucie wïasnej wartoĂci opieraïo
siÚ tylko na uszczÚĂliwianiu nieszczÚĂliwych ludzi.
Kiedy wiÚc pojawiï siÚ psychopata, byïeĂ gotów zrobiÊ wszystko,
co w Twojej mocy, aby podbudowaÊ jego szczÚĂcie. CiÈgle komple-
mentowaïeĂ jego wyglÈd, pïaciïeĂ na randkach, ĂmiaïeĂ siÚ z jego
ĝartów nawet wtedy, kiedy nie byïy Ămieszne. W zamian byïeĂ przy-
tïaczajÈco doceniany za to, ĝe daïeĂ jego ĝyciu sens. Twoje poczucie
wïasnej wartoĂci podskoczyïo, poniewaĝ psychopata je karmiï.
Jednak gdzieĂ w czasie trwania tego szaleñstwa karta siÚ odwróciïa.
I to bardzo szybko. Zamiast wspóïczujÈco podbudowywaÊ szczÚĂcie
biedaczyska, zaczÈïeĂ desperacko pragnÈÊ od niego aprobaty. Psy-
chopata zaczÈï jasno pokazywaÊ, ĝe wcale nie potrzebuje Twojej
uwagi. Tak naprawdÚ to zaczÈïeĂ go irytowaÊ. Kiedy prawiïeĂ mu
komplementy, w zamian dostawaïeĂ Ămiech albo obïudne: „Ty teĝ,
kochanie”. JakbyĂ to Ty staï siÚ nagle biedaczyskiem, a on przejÈï
païeczkÚ.
Dodatkowo, psychopata upewniï siÚ, ĝe wiesz, iĝ pozyskuje
uwagÚ dla siebie równieĝ z innych ěródeï. Twoje zdolnoĂci uszczÚ-
Ăliwiania go wcale nie byïy takie unikalne. Triangulacja byïa czystÈ
torturÈ.
Wykorzystaï milczenie, aby karaÊ CiÚ i drwiÊ z Twojej nie-
gdyĂ potrzebnej litoĂci. Zaczynasz czuÊ siÚ gïupio, nieatrakcyjnie,

1
niepotrzebnie, nÚdznie. Twoim rozwiÈzaniem jest dalsze poĂwiÚca-

nie samego siebie, aby zrobiÊ miejsce na jego „uczucia”. Tïumisz
ĝale zwiÈzane z jego kïamstwami albo triangulacjÈ, poniewaĝ daï
Ci jasno do zrozumienia, ĝe nie bÚdzie tolerowaï takich uwag.
Czy widzisz, co siÚ staïo? Upewniï siÚ, ĝe to on trzyma païeczkÚ.
A co najstraszniejsze, pomimo Twoich przekonañ, païeczka nigdy
nie byïa w Twoich rÚkach. Wszystko, co zrobiï, to przekonaï CiÚ
do takiej iluzji. Daï Ci faïszywÈ pewnoĂÊ siebie i poczucie znacze-
nia, wiÚc szybko siÚ przed nim otworzyïeĂ. To dlatego tak szybko
zaufaïeĂ psychopacie i wpuĂciïeĂ go do swojego ĝycia, nie zastana-
wiajÈc siÚ nad tym zanadto.
To dlatego teĝ wielki finaï byï straszniejszy niĝ cokolwiek
innego w Twoim ĝyciu. Byïo to jawne zadeptanie Twojego poczu-
cia wïasnej wartoĂci. Caïe to poczucie zainwestowaïeĂ w psycho-
patÚ, dajÈc mu tym samym moc odebrania Ci tej wartoĂci. Nigdy
nie dostrzegïeĂ gierki, w którÈ graï, poniewaĝ byïeĂ zbyt zajÚty
zaspokajaniem jego dzieciÚcej osobowoĂci. W koñcu jakĝe dziecko
miaïoby spiskowaÊ przeciwko Tobie, uĝywajÈc manipulacji i domi-
nacji? A potem stwierdziï: „Szach i mat”, kiedy Ty myĂlaïeĂ, ĝe gra-
cie tylko w warcaby.
Najtrudniejsze jest to, ĝe po prostu uzaleĝniïeĂ siÚ od pochlebstw
i uwagi, które Ci zaoferowaï. NaprawdÚ zaĂ byïeĂ bardziej uzaleĝ-
niony od docenienia w zamian za to, co mu daïeĂ, poniewaĝ pod-
nosiïo to Twoje poczucie wïasnej wartoĂci. Bez doceniania z jego
strony czuïeĂ siÚ pusty i to dlatego wïaĂnie podniesienie siÚ po roz-
staniu z psychopatÈ zajmuje tyle czasu. Nie dochodzisz do siebie
po maïym romansie; odbudowujesz swoje poczucie wïasnej wartoĂci
od zera.
I to teĝ dlatego stajesz siÚ tak wraĝliwy na reakcje kolejnych
partnerów. Póki nie przejdziesz procesu zdrowienia, bÚdziesz tylko
próbowaï znaleěÊ coĂ, co zastÈpi utraconÈ akceptacjÚ — coĂ, co da
Twojemu ĝyciu nowe znaczenie.

1
W tym wszystkim jest jeszcze dobra wiadomoĂÊ, waĝniejsza niĝ

wszystko, co opisaïem wczeĂniej. Kiedy zaczniesz proces zdrowienia,
Twoje ĝycie zmieni siÚ na zawsze. Zaczniesz odnajdywaÊ olbrzymie
poczucie wïasnej wartoĂci w swoich cechach, zachowaniu i w sercu.
PamiÚtasz tych negatywnych ludzi, o których wczeĂniej wspomnia-
ïem? Powoli, choÊ pewnie zacznÈ oni znikaÊ z Twojego ĝycia. Naj-
pierw kwestionujesz siebie i wspominasz, jaki byïeĂ przy nich „szczÚ-
Ăliwy”. Ale kiedy redefiniujesz poczucie wïasnej wartoĂci, zaczynasz
sobie uĂwiadamiaÊ, ĝe to Ty tworzysz to ich szczÚĂcie. Tak jak
w zwiÈzku z psychopatÈ, myĂlaïeĂ, ĝe ludzie ci potrzebujÈ Twojego
szczÚĂcia. Cóĝ, teraz to juĝ nie jest Twoja sprawa. CzekajÈ CiÚ inne,
lepsze rzeczy.
JakÈ masz osobowoĂÊ?

Czy zastanawiaïeĂ siÚ kiedyĂ, dlaczego nie znosisz konfliktu i kry-
tyki, podczas gdy inni zdajÈ siÚ nie mieÊ z tym problemu? Czy
zastanawiasz siÚ, dlaczego umiesz siÚ cieszyÊ ciszÈ w samotnoĂci,
podczas gdy inni jej nie znoszÈ? Czy czasami czujesz siÚ samotny
i nierozumiany, podczas gdy nikt inny nie doĂwiadcza Ăwiata w ten
sam sposób co Ty?
Na naszym forum jednym z najpopularniejszych tematów jest
ten poĂwiÚcony testowi osobowoĂci Myers-Briggs. JeĂli nigdy go nie
robiïeĂ, to powinieneĂ! Odwiedě stronÚ personalities.psychopathfree.com
i sprawdě szybki quiz, poczytaj o kaĝdym z rodzajów osobowoĂci
i zobacz wyniki innych osób. Przede wszystkim test ten jest wskaě-
nikiem typu osobowoĂci, który sprawdza, w jaki sposób podejmu-
jesz decyzje i jak postrzegasz Ăwiat. NastÚpnie przypisuje CiÚ do
jednego z szesnastu róĝnych rodzajów osobowoĂci.
OczywiĂcie, kaĝda istota ludzka jest jedyna w swoim rodzaju
i nie bÚdzie idealnie pasowaÊ do ram razem z miliardami innych

1
osób, lecz wiele ofiar stwierdziïo, ĝe test jest bardzo pomocny w zro-
zumieniu wïasnej osobowoĂci. Kaĝdy jej rodzaj skïada siÚ z czte-
rech liter, a kaĝda litera naleĝy do kategorii majÈcej dwie opcje.
1. I (Introwersja) / E (Ekstrawersja)
2. S (Poznanie) / N (Intuicja)
3. T (MyĂlenie) / F (Odczuwanie)
4. P (Obserwacja) / J (OsÈdzanie)1
Ja jestem typem INFP — idealistÈ — i kiedy odkryïem test,

uĂwiadomiïem sobie wiele waĝnych rzeczy na swój temat.
Po pierwsze, introwertykom wolno byÊ introwertykami. WiÚk-
szoĂÊ ĝycia spÚdzaïem, otaczajÈc siÚ jak najwiÚkszÈ iloĂciÈ przyja-
cióï tylko po to, aby udowodniÊ, ĝe jestem zabawny, ale skrycie
zazwyczaj po prostu wolaïem byÊ sam, siedzieÊ nad rzekÈ, patrzÈc
na zachód sïoñca i myĂlÈc o swoich sprawach. Cóĝ, koniec z tajem-
nicÈ! DziĂ mogÚ spÚdzaÊ czas samotnie, nie traktujÈc tego jako
problemu.
Kolejna czÚĂÊ (przewaga intuicji nad poznaniem) oznacza po
prostu, ĝe bardziej interesuje mnie szerszy obraz sytuacji. JeĂli jesz-
cze tego nie stwierdziïeĂ po lekturze moich „badañ” w tej ksiÈĝce,
nie przykïadam zbytniej wagi do szczegóïów. Bardziej interesuje
mnie Ăwiat jako caïoĂÊ — w jaki sposób ludzie wspóïĝyjÈ ze sobÈ
w szerszej skali i w jaki sposób moĝemy opisaÊ uczucia tak, aby
inni je zrozumieli.
CzÚĂÊ F (przewaga odczuwania nad myĂleniem) nie byïa dla
mnie niespodziankÈ. ChodzÚ przez miasto, od czasu do czasu wy-
pïakujÈc siÚ do muzyki klasycznej, co zapewne wyglÈda dziwnie
w oczach innych przechodniów.
1
Litery odpowiadajÈ angielskim terminom: Introversion, Extraversion,
Sensing, Intuition, Thinking, Feeling, Perceiving, Judging — przyp. tïum.

1
Ostatnia czÚĂÊ (przewaga obserwacji nad osÈdzaniem) oznacza,

ĝe nie lubiÚ goniÈcych terminów, sztywnych struktur czy zapchanych
planami weekendów. Oznacza równieĝ, ĝe pasuje do mnie osoba,
która pamiÚta o takich rzeczach, jak pïacenie rachunków na czas
czy wyïÈczenie gazu w kuchence, kiedy mojÈ uwagÚ odwrócÈ zdjÚcia
kotów, co moĝe prowadziÊ do spïoniÚcia mieszkania.
Zïóĝ wszystko w caïoĂÊ i co otrzymujesz? Caïkowicie bezna-
dziejny przypadek! Czekaj, nie, chciaïem powiedzieÊ — idealistÚ!
Tak, to brzmi znacznie lepiej.
Kiedy dowiedziaïem siÚ wiÚcej o moim typie osobowoĂci, odkry-
ïem równieĝ, ĝe stojÈ przede mnÈ spore wyzwania. Po pierwsze,
typ INFP od czasu do czasu cierpi na powaĝne wahania nastroju,
kiedy nagle wszystkie zïe emocje wyïaĝÈ z gïÚbin umysïu i sprawiajÈ,
ĝe czujesz siÚ, jakby nic dobrego juĝ CiÚ w ĝyciu nie czekaïo. Rzadko
wspominam o tym ludziom i zamiast tego organizujÚ sobie czas dla
siebie, aby samodzielnie przepracowaÊ swoje uczucia. Po spacerze
w sïoneczny dzieñ albo po wyspaniu siÚ nastroje te czÚsto znikajÈ,
a ĝycie znów jest dobre. Nauczenie siÚ radzenia sobie z tymi gor-
szymi chwilami byïo kluczowe dla mojego procesu zdrowienia i roz-
woju. WciÈĝ nad tym pracujÚ!
Oto inna sprawa: INFP sÈ dobroduszni, chyba ĝe któraĂ z ich
gïównych wartoĂci zostanie pogwaïcona. Wtedy broniÈ tej sprawy
w niespotykanie nieugiÚty sposób. Zamiast wiÚc zamieniaÊ siÚ
w kompletnego drania, odkryïem, ĝe znacznie lepiej jest mi spÚdzaÊ
czas z luděmi, którzy w ĝaden sposób nie deptajÈ moich wartoĂci.
Nie muszÚ wtedy stawaÊ siÚ szorstki w sposób, którego bÚdÚ póě-
niej ĝaïowaï.
TrochÚ z siebie ĝartujÚ, ale o to teĝ chodzi. Kiedy poznajesz
siebie, zyskujesz równowagÚ i luěniej podchodzisz do swoich wad,
zamiast Ălepo pozwalaÊ im na dyktowanie tego, jak ĝyjesz. atwiej
jest dziÚki temu cieszyÊ siÚ naszymi silnymi stronami.
Moĝe jeszcze jedno: dla INFP zwiÈzki romantyczne majÈ wielkÈ
wagÚ, a osoby takie niezwykle silnie odczuwajÈ miïoĂÊ i lojalnoĂÊ

1
wobec partnera. Czasami oznacza to, ĝe koloryzujemy cechy innych

osób, które tak naprawdÚ nie istniejÈ, gïównie dlatego, ĝe chcemy
kochaÊ w tych osobach wszystko. Kiedy uĂwiadomiïem sobie, ĝe
mogÚ kochaÊ siebie bez wzglÚdu na moje wady, ïatwiejsze staïo
siÚ teĝ dla mnie kochanie innych bez wzglÚdu na ich wady.
JeĂli analiza osobowoĂci brzmi ciekawie, to naprawdÚ sugerujÚ,
byĂ zrobiï test! Moĝe nie bÚdzie on miaï duĝego znaczenia, ale
myĂlÚ, ĝe odkryjesz trochÚ fajnych rzeczy o samym sobie.
Chwila dla siebie

Peïna szczeroĂÊ: tak naprawdÚ czujÚ wielkÈ ulgÚ, kiedy ludzie anu-
lujÈ nasze wspólne plany, wiÚc mogÚ byÊ nieco oderwany w tym
temacie. Ale mimo to myĂlÚ, ĝe chwila samotnoĂci dla samego siebie
moĝe byÊ bardzo korzystna. ¿yjemy w pÚdzÈcym, ciÈgle zmieniajÈ-
cym siÚ Ăwiecie, w którym co chwila coĂ nas rozprasza i na kaĝ-
dym kroku stymuluje. Zamiast spÚdzaÊ wieczór na rozmyĂlaniach
o mijajÈcym dniu, wïÈczamy telewizor albo internet, aby zabiÊ nudÚ
i siÚ zrelaksowaÊ. Po ciÚĝkim dniu jest to sensowne, ale tracimy
jednoczeĂnie okazjÚ do rozwoju osobistego.
Jest tyle rzeczy, które moĝesz zrobiÊ samemu: medytowaÊ, pisaÊ
dziennik, malowaÊ, uprawiaÊ ogród, gotowaÊ, spacerowaÊ, ÊwiczyÊ,
sïuchaÊ muzyki — pomysïów jest nieskoñczenie wiele. Kiedy czuje-
my siÚ komfortowo, spÚdzajÈc czas w samotnoĂci, wiele siÚ o sobie
uczymy. Na poczÈtku moĝe to trochÚ onieĂmielaÊ — zwïaszcza jeĂli
w gïowie krÈĝÈ Ci negatywne myĂli. SpÚdzanie z nimi czasu nie jest
zabawne.
Ale to wïaĂnie jest piÚkne w samotnoĂci! Masz caïkowitÈ, stupro-
centowÈ kontrolÚ nad wïasnym szczÚĂciem. Moĝesz sobie wyobra-
ziÊ wszystko, co Ci siÚ podoba, transformowaÊ zïy nastrój w dobry.
A moĝe chcesz poczuÊ w peïni swój smutek, ĝeby siÚ wypïakaÊ, nie

1
bÚdÈc jednoczeĂnie osÈdzanym. Kiedy jesteĂ sam, nie doĂwiadczasz

presji, nie musisz byÊ kimĂ, kim nie jesteĂ. Przez jakiĂ czas sam
potrzebowaïem czasu dla siebie, ĝeby sobie przypomnieÊ, kim
jestem. Kiedy caïy czas jesteĂmy otoczeni przez ludzi — zwïaszcza
toksycznych — ïatwo jest zatraciÊ siebie. Stajemy siÚ ofiarÈ plo-
tek, negatywnoĂci i tych wszystkich dramatów.
Jest to prawdziwe zwïaszcza po spotkaniu z psychopatÈ. Ten staje
siÚ caïym naszym ĝyciem i jesteĂmy niszczeni przez codzienne kïót-
nie, kïamstwa, gaslighting i manipulacjÚ. Zamiast byÊ sobÈ, zmie-
niamy siÚ w rozwiniÚcie psychopaty, ciÈgle próbujÈc pojÈÊ jego nie-
zrozumiaïe zachowanie i obroniÊ siÚ przed nim.
Co wiÚc siÚ dzieje, kiedy tego wszystkiego zabraknie? Wydawa-
ïoby siÚ, ĝe wszystko powinno staÊ siÚ lepsze, ale dla wiÚkszoĂci
z nas tak siÚ nie dzieje. Trudno jest po prostu zwolniÊ, zrelaksowaÊ
siÚ, kiedy przywykliĂmy do takiej iloĂci wydarzeñ. Co ma wypeïniÊ
tÚ pustkÚ?
To dlatego wïaĂnie chwila samotnoĂci jest taka waĝna.
Nasz umysï dziaïaï na wysokich obrotach przed tak dïugi czas,
ĝe potrzebuje teraz dyscypliny, aby zwolniÊ i przypomnieÊ sobie,
co to znaczy ĝyÊ bez tego wszystkiego. Bez ciÈgïych prób pozyskania
czyjejĂ akceptacji. Bez strachu, ĝe zrobi siÚ zïy krok, który moĝe
wszystko zniszczyÊ. Bez odgrywania detektywa, poniewaĝ czyjeĂ
zachowanie jest podejrzane. Bez bombardowania miïoĂciÈ i po-
chlebstw, które niegdyĂ sprawiaïy, ĝe tak dobrze siÚ czuïeĂ.
Kiedy jesteĂmy sami, nie doĂwiadczamy tych zewnÚtrznych
czynników zmieniajÈcych nasze zachowanie. Nie musimy siÚ nikim
przejmowaÊ, jak tylko sobÈ. JesteĂmy najbardziej autentycznym,
najbardziej pierwotnym „ja”, które moĝe byÊ przeraĝajÈce albo
oĂwiecajÈce, zaleĝnie od Twojego punktu widzenia.
Dla mnie moje „ja” byïo gdzieĂ poĂrodku. Na poczÈtku przera-
ĝajÈce, poniewaĝ wcale siebie nie lubiïem, kiedy zaczÈïem zwalniaÊ
i przyglÈdaÊ siÚ swojemu ĝyciu. Po rozstaniu zrobiïem wiele okrop-

1
nych rzeczy i oszukiwaïem siÚ, myĂlÈc, ĝe wszystko to miaïo jakiĂ

szlachetny cel, by ostrzec innych ludzi. Tak naprawdÚ jednak
wszystko, co zrobiïem, byïo tylko obsesyjnÈ zemstÈ. Po jakimĂ
czasie uĂwiadomiïem sobie, ĝe to nie zachowanie mojego byïego
podtrzymywaïo mój smutek — rzadko o nim juĝ myĂlaïem. Trudno
byïo mi zaakceptowaÊ moje zachowanie, które nastÈpiïo po roz-
staniu. Jak doszïo do tego, ĝe staïem siÚ potworem? Jak mogïem
sobie przebaczyÊ takie ĝaïosne zachowanie? Pogwaïciïem wïasne
zasady etyczne i wartoĂci, które uwaĝaïem za podstawÚ charakteru.
StanÈïem twarzÈ w twarz z wïasnÈ ciemnoĂciÈ i powiem Wam, ĝe
byïa okropna. Nie mogïem nic cofnÈÊ. Za swoje czyny mogïem obwi-
niaÊ tylko samego siebie.
Zaraz po rozstaniu czuïem siÚ, jakbym wpadï w jakiĂ mania-
kalny stan, którego nie mogïem zatrzymaÊ. Lecz, jak w przypadku
wiÚkszoĂci niechcianych emocji, to kwestia nauczenia mózgu nowych
nawyków. Na poczÈtku odczuwaïem frustracjÚ. Miaïem caïkiem
niezïy tydzieñ, w którym przestawaïem na siïÚ randkowaÊ, aby
zastÈpiÊ utraconÈ „miïoĂÊ”, ale juĝ w weekend odczuwaïem silnÈ
potrzebÚ wyjĂcia z domu i znowu wpadaïem w ten stan. Wszystko
siÚ waliïo przez jednÈ gïupiÈ decyzjÚ.
Ale zawsze byï to jeden krok do tyïu, lecz dwa kroki do przodu.
W koñcu odkryïem, ĝe preferowaïem samotne spÚdzanie czasu.
MyĂl o wyjĂciu z domu pozbawiaïa mnie siï. MyĂl o spÚdzaniu
czasu z negatywnymi luděmi byïa wyczerpujÈca. Przestaïem pod-
dawaÊ siÚ innym ludziom — nawet tym, którzy chcieli dobrze —
i po prostu nie robiïem tego, czego robiÊ nie chciaïem. CoĂ w moim
mózgu siÚ zmieniaïo. ZaczÈïem wychodziÊ, nawet czÚsto, myĂlÈc
o róĝnych rzeczach czy o sobie. Zawsze marzyïem o pisaniu ksiÈ-
ĝek, wiÚc faktycznie zaczÈïem je pisaÊ! PoïÈczyïem siÚ z zupeïnie
innymi emocjami, a ten stary maniakalny stan po prostu zniknÈï.
W ciÈgu lata znalazïem nowe hobby, zaczÈïem pïywaÊ w rzece
i obserwowaÊ zachody sïoñca przy lampce sïodkiego biaïego wina.

1
Zamiast wyzwalaÊ ten miotajÈcy siÚ stan „OMG potrzebujÚ chïo-

paka”, po prostu byïem szczÚĂliwy. Po dziĂ dzieñ siedzÚ nad rzekÈ
po pracy i wyobraĝam sobie opowieĂci, bÚdÈc zachwycony Ăwia-
tem i luděmi.
Kiedy to Ty sam jesteĂ najwaĝniejszÈ osobÈ, która CiÚ inspiruje
albo którÈ moĝesz zawieĂÊ, wszystko staje siÚ bardzo ekscytujÈce.
I staje siÚ teĝ cichsze. Poniewaĝ znacznie ïatwiej jest byÊ cichÈ,
prawdziwÈ wersjÈ siebie niĝ szaleñczo utrzymywaÊ pozory gïoĂnej
wersji, która tak naprawdÚ nie jest TobÈ. JeĂli stwierdzisz, ĝe despe-
racko musisz coĂ udowodniÊ Ăwiatu, ĝe pewna wersja Ciebie jest
tÈ prawdziwÈ, to prawdopodobnie nie jest to ta prawdziwa wersja
Ciebie.
KiedyĂ baïem siÚ samotnego spÚdzania czasu. Baïem siÚ koniecz-
noĂci zmierzenia siÚ z nieprzyjemnÈ prawdÈ o sobie samym i o moim
ĝyciu. Teraz jednak odczuwam spokój. WciÈĝ jestem roztrzepany,
mam róĝne obawy, miewam zmienne nastroje — ale sprawy te nie
kontrolujÈ juĝ mojego ĝycia. To tylko drobne rzeczy, które muszÚ
przepracowaÊ, nim ruszÚ w dalszÈ podróĝ.

1
Szacunek do samego siebie
Psychopaci szerzÈ chaos wszÚdzie tam, gdzie siÚ udadzÈ, jednocze-

Ănie promieniejÈc caïkowitÈ niewinnoĂciÈ. Niczym walec przejeĝ-
dĝajÈ przez ĝycie swych ofiar, zostawiajÈc po sobie zniszczenie
i zagubienie. Odpowiedzialni ludzie, majÈcy wiele sukcesów na
swoim koncie, nagle doĂwiadczajÈ caïkowitego zaïamania siÚ swo-
jego ĝycia — zniszczeniu ulegajÈ niegdyĂ stabilne i zadowalajÈce
przyjaěnie, kariery i poczucie wïasnej godnoĂci. W ciÈgu kilku mie-
siÚcy, czasem wrÚcz tygodni, psychopata skutecznie niszczy harmo-
niÚ i zaufanie, które budowaïeĂ przez caïe ĝycie. Pojawia siÚ w Twoim
ĝyciu, oczarowuje CiÚ, wzbudza zaufanie, potem ksztaïtuje pa-
ranojÚ i panikÚ, a jeszcze póěniej Ăwiadomie obserwuje, jak coraz
bardziej siÚ staczasz. Na koñcu znika bez sïowa, zostawiajÈc CiÚ
samego z rozbitym ĝyciem. Kwestionujesz stan swojego zdrowia
psychicznego — swoje zrozumienie rzeczywistoĂci. Lecz z czasem
zaczynasz wypeïniaÊ tÚ ciemnoĂÊ wartoĂciami, których zapewne
nigdy w sobie nie doceniaïeĂ: empatiÈ, wspóïczuciem, dobrociÈ czy
kreatywnoĂciÈ. W swych wysiïkach zmierzajÈcych do zniszczenia
i oszukania psychopata nie docenia siïy marzyciela. Moĝe i nie
jesteĂmy bezwzglÚdni, ale z pewnoĂciÈ jesteĂmy wytrwali.

1
W pewnym momencie odkryjesz, ĝe zamiast próbowaÊ zyskaÊ

akceptacjÚ wszystkich ludzi, zastanawiasz siÚ, dlaczego ci ludzie
nie mogÈ byÊ tacy, jak Ty. Dlaczego nie mogÈ byÊ dobroduszni,
uprzejmi, troskliwi, altruistyczni, ugodowi i samoĂwiadomi. Nazywa
siÚ to szacunkiem do samego siebie. To Twój szacunek, przeja-
wiajÈcy siÚ z Twojego wnÚtrza. OczywiĂcie, wciÈĝ miïo jest kogoĂ
uszczÚĂliwiaÊ, lecz teraz ïatwiej jest Ci oceniÊ, kto zasïuguje na
Twoje Ăwiatïo. I to przyniesie Ci wiele radoĂci przez resztÚ Two-
jego ĝycia.
Zaczniesz równieĝ odkrywaÊ, ĝe psychopata zainteresowaï siÚ
TobÈ z uwagi na te dobre cechy. Nie czyni to z nich sïaboĂci;
wszystko, czego potrzebowaïeĂ, to bycie dumnym ze samoĂwia-
domoĂci i szacunku do samego siebie. CytujÈc mojÈ przyszywanÈ
ciociÚ Peru: „[Psychopaci] sÈ zafascynowani ludzkimi emocjami
i bez koñca dopracowujÈ swoje umiejÚtnoĂci kopiowania tego, co
»normalne«. Osoby empatyczne majÈ spory zakres emocji, wiÚc dla
psychopaty to jakby studia wyĝsze. Dodatkowo, [psychopaci] potra-
fiÈ wyssaÊ z takich ludzi caïÈ siïÚ ĝyciowÈ, której psychopatom
brakuje. DajÈcy i ufni, ludzie empatyczni sÈ celem idealnym”.
OczywiĂcie, nie ma nic z zïego w dawaniu i ufaniu. Szacunek do
samego siebie po prostu sprowadza siÚ do oczekiwania tego samego
od innych ludzi.
To w tym miejscu zaczynasz odkrywaÊ wszystkie swoje silne
strony. Wiele z tych cech byïo w Tobie zawsze, po prostu ich nie
doceniaïeĂ. UĂwiadamiasz sobie, ĝe Twoje wspóïczucie, empatia
i miïoĂÊ to nie sïaboĂci; to najwspanialsze dary na Ăwiecie, kiedy
zostanÈ zaoferowane odpowiednim osobom. Zaczynasz rozumieÊ,
kim naprawdÚ masz byÊ. Trzeba byïo okrucieñstwa psychopaty, by
w koñcu zobaczyÊ, kim nie chcesz byÊ. WyĂmiewasz jego wczesne
próby kopiowania Ciebie, kiedy zapewniaï CiÚ, ĝe jesteĂcie do sie-
bie podobni, poniewaĝ uĂwiadamiasz sobie, ĝe w ogóle tacy nie jeste-
Ăcie. Zaczynasz odkrywaÊ swojÈ kreatywnÈ stronÚ i przestajesz siÚ
przejmowaÊ tym, co inni o Tobie myĂlÈ. Dawne przyjaěnie mogÈ

1
podlegaÊ zmianie, kiedy zmieniasz siÚ Ty i stajesz siÚ coraz bar-

dziej pewny siebie. PowracajÈ Twoje granice, a moĝe teĝ zaczynasz
je okreĂlaÊ po raz pierwszy w ĝyciu.
Granice
Ustanawianie granic jest jednÈ z najtrudniejszych rzeczy w budo-
waniu szacunku do samego siebie. Wydaje siÚ to nienaturalne,
wrÚcz psychopatyczne. Jak moĝesz byÊ taki stanowczy dla ludzi,
którzy potrzebujÈ Twojej pomocy? A co wiÚcej, jak radzisz sobie
z luděmi, którzy oskarĝajÈ CiÚ o przewraĝliwienie czy brak rozsÈdku
tylko dlatego, ĝe nie chcesz juĝ byÊ popychadïem?
Musisz nauczyÊ siÚ odróĝniaÊ brak rozsÈdku i nadwraĝliwoĂÊ od
zdrowych granic. Ludzie, którzy oskarĝajÈ CiÚ o brak rozsÈdku,
czÚsto sami bywajÈ srodzy, nieuprzejmi i niemili. JedynÈ róĝnicÈ
jest to, ĝe teraz nie jesteĂ juĝ ich popychadïem. ZrobiÈ wszystko,
by utrzymaÊ status quo, poniewaĝ wiÚcej Twoich granic oznacza
mniej ich zadowolenia. Nigdy nie powinieneĂ odczuwaÊ potrzeby
bronienia siebie przed przyjacielem. Nigdy nie powinieneĂ musieÊ
siÚ tïumaczyÊ, dlaczego nie odpowiadajÈ Ci czyjeĂ plany na wieczór.
I nigdy nie powinieneĂ stÈpaÊ po lodzie, próbujÈc tak dobraÊ sïowa,
by uniknÈÊ nieprzyjemnej rozmowy.
Takie nawyki zadowalania ludzi sÈ dla Ciebie toksyczne i czÚsto
wywodzÈ siÚ z potrzeby uszczÚĂliwiania innych osób. Lecz czasami
nie istnieje ĝadne gïÚbsze ěródïo tych wzorców, poza faktem, ĝe
po prostu jesteĂ dobrÈ osobÈ. JeĂli z natury jesteĂ ugodowy i przyja-
zny, osoby toksyczne to wyczujÈ i siÚ Ciebie uczepiÈ. Szybko odkryjÈ,
jak TobÈ manipulowaÊ poprzez wyzwalanie u Ciebie poczucia winy,
stosowanie pasywnej agresji czy udawanie mÚczennika. To reakcja
ïañcuchowa, której efektem jest coraz wiÚksza liczba osób toksycz-
nych w Twoim otoczeniu. Wpadasz w cykl lÚków i obaw, przez
który czÚsto stajesz siÚ niewraĝliwy na przemoc psychopaty.

1
Kiedy nie mówiÊ „przepraszam”

Szlachetne osoby czÚsto czujÈ siÚ bardzo winne, kiedy postawiÈ na
swoim albo skarcÈ kogoĂ za nieodpowiednie zachowanie. Takie natych-
miastowe przepraszanie za bronienie swoich granic jest wykorzystywane
przez osoby toksyczne. ZaczynajÈ one oczekiwaÊ od Ciebie samoudrÚ-
czenia i wiedzÈ, ĝe wcale nie muszÈ zmieniaÊ swojego zachowania,
poniewaĝ wkrótce i tak bÚdziesz siÚ ěle ze sobÈ czuï. Dodatkowo, Twoje
pragnienie pogodzenia siÚ pozwala im na nazywanie CiÚ „dwubiegu-
nowym” za tak szybkie zmienianie zachowania, pomiÚdzy stanowczo-
ĂciÈ a delikatnoĂciÈ.
Zawsze powinieneĂ czuÊ siÚ komfortowo, kiedy siadasz z przy-

jacielem do omówienia jakiegoĂ problemu. Normalne osoby chÚtnie
przyjmujÈ sugestie, dziÚki którym mogÈ siÚ poprawiÊ, zwïaszcza
kiedy sÈ one wypowiadane w dobrotliwy sposób. Osoby empatyczne
zawsze powinny upewniÊ siÚ, ĝe nie zraniÈ Twoich uczuÊ. Lecz
ludzie toksyczni natychmiast wybuchnÈ, zwracajÈc caïÈ rozmowÚ
przeciwko Tobie. Albo zrzucÈ winÚ na swojÈ przeszïoĂÊ i zaoferujÈ
faïszywe przeprosiny tylko po to, aby wciÈĝ zachowywaÊ siÚ w ten
sam sposób. JeĂli regularnie zmagasz siÚ z czyimĂ zïym zachowa-
niem, powinieneĂ zatrzymaÊ siÚ i pomyĂleÊ, dlaczego osoby te nie
mogÈ zachowywaÊ siÚ w sposób, który nie wymagaïby ciÈgïego zwra-
cania uwagi.
Oferowanie wspóïczucia
Wiele osób ĝyje wedïug prostej zasady: zawsze bÈdě uprzejmy. Wie-
rzÈ, ĝe jeĂli tylko bÚdÈ mili, to Ăwiat bÚdzie miïy w zamian. Ale
jak wielu z nas odkryïo, to nie zawsze tak dziaïa. IstniejÈ ludzie,
którzy wykorzystujÈ tÚ dobroÊ, co ostatecznie skutkuje tym, ĝe nasz
duch zostaje zadeptany. A kiedy podniesiemy siÚ z tych nieprzyjem-

1
nych doĂwiadczeñ, naszÈ pierwszÈ reakcjÈ jest wypowiedzenie wojny

swojemu wczeĂniejszemu „ja”. Koniec ze wspóïczuciem, elastycz-
noĂciÈ i hojnoĂciÈ — chrzaniÊ to! Ale to teĝ nie jest dobre rozwiÈ-
zanie. Problemem nigdy nie byïa Twoja dobroÊ; problemem byïy
osoby, które niÈ manipulowaïy. MiïoĂÊ czy empatia sprawiajÈ, ĝe
ĝycie marzyciela jest speïnione. DajÈ mu unikatowÈ wiÚě ze Ăwia-
tem i zamieszkujÈcymi go luděmi. Nie wyrzucaj tych rzeczy do kosza
tylko dlatego, ĝe CiÚ zraniono. Zamiast tego wyrzuÊ z ĝycia ludzi,
którzy CiÚ zranili. Zachowaj swoje dary dla tych, którzy naprawdÚ
je doceniÈ i odwzajemniÈ. Twoja Staïa jest zapewne przykïadem
takiej doceniajÈcej osoby. Ludzie toksyczni zaĂ manipulujÈ Twoimi
najwspanialszymi cechami, aby sprawiÊ, ĝe w siebie zwÈtpisz.
Jak wiÚc moĝesz prowadziÊ wspaniaïe ĝycie w Ăwiecie, w któ-
rym kaĝdego dnia jesteĂ skazany na spotykanie zarówno dobrych,
jak i zïych osób? Jak masz zadbaÊ o siebie i wciÈĝ zachowaÊ silne
poczucie swojej szlachetnej, wspóïczujÈcej natury? Odpowiedě jest
prosta: musisz nauczyÊ siÚ, jak odpowiednio posïugiwaÊ siÚ empa-
tiÈ — odcinajÈc siÚ od osób toksycznych i jednoczeĂnie nie trak-
tujÈc tego jak czegoĂ zïego.
Utrata niewinnoĂci jest sposobem, w jaki serce rusza w tÚ eduka-
cyjnÈ podróĝ. Teraz, kiedy uczysz siÚ odkrywaÊ, kto jest zdrowy,
a kto nie, rozumiesz, ĝe nie masz obowiÈzku uszczÚĂliwiania wszyst-
kich ludzi wokóï siebie. Moĝesz odnaleěÊ najwspanialszy spokój,
otaczajÈc siÚ maïÈ, zaufanÈ grupÈ ciepïych osób. BÚdziesz wtedy
mógï w peïni korzystaÊ ze swojego wspóïczucia, nie czujÈc siÚ przy
tym wyczerpany i wyssany.
Lecz w otoczeniu toksycznych ludzi zaczynasz tïumiÊ te zdol-
noĂci. Nie oznacza to, ĝe stajesz siÚ chwilowym psychopatÈ (czy
w ogóle jest coĂ takiego?). Po prostu chronisz swojÈ duszÚ. Ozna-
cza to postrzeganie za poĂrednictwem mózgu, a nie serca. Twoje
serce zawsze bÚdzie gotowe do ufania i dostrzegania tego, co dobre
w innych. Ale mózg da Ci logicznÈ, obiektywnÈ ocenÚ sytuacji. A to
najlepszy sposób radzenia sobie z osobami toksycznymi. Nie musisz

1
marnowaÊ na nie swojego emocjonalnego kapitaïu. Jego iloĂÊ jest

ograniczona, a Ty zasïugujesz na uĝycie go tylko wobec ludzi, któ-
rzy CiÚ uszczÚĂliwiajÈ.
Proces zdrowienia polega na uczeniu siÚ, jak odkryÊ swoje silne
strony, i na otoczeniu siÚ luděmi, którzy wspóïdzielÈ z TobÈ dobre
cechy i je doceniajÈ. Wtedy wszystko zaczyna siÚ zmieniaÊ. Podróĝ
marzyciela jest uniwersalna i dziwnie kolista — powracamy do mÈ-
droĂci, którÈ zawsze mieliĂmy, ale nie potrafiliĂmy jej dostrzec.
¥lubowanie wolnoĂci od psychopatii

Kiedy uĝytkownicy rejestrujÈ siÚ na naszym forum, prosimy ich
o zïoĝenie Ălubowania — deklaracji kïadÈcej nacisk na szacunek
wobec samego siebie i na formowanie zdrowych relacji. JeĂli bÚdziesz
siÚ kierowaï tymi prostymi afirmacjami, odnajdziesz wiecznÈ wol-
noĂÊ od toksycznych zwiÈzków:
1. Nigdy juĝ nie bÚdÚ bïagaï o relacjÚ z innÈ osobÈ. Dowolna

osoba, która sprowadza mnie do tego poziomu, nie jest warta
mojego serca.
2. Nigdy nie bÚdÚ tolerowaï krytyki wobec swojego ciaïa, wieku,

wagi, pracy czy innych rzeczy, co do których czujÚ siÚ niepew-
nie. Dobry partner nie bÚdzie mnie umniejszaï, a bÚdzie mi
pomagaï wzrastaÊ.
3. Przynajmniej raz w miesiÈcu zatrzymam siÚ i obiektywnie

spojrzÚ na mój zwiÈzek, aby upewniÊ siÚ, ĝe jestem szanowany
i kochany, nie zaĂ karmiony pochlebstwami i bombardowany
miïoĂciÈ.
4. Zawsze bÚdÚ pytaï sam siebie: „Czy kiedykolwiek kogoĂ bym

tak potraktowaï?”. JeĂli odpowiedě brzmi „nie”, to teĝ nie
zasïugujÚ na bycie tak traktowanym.

1
5. BÚdÚ ufaï swoim instynktom. JeĂli mam zïe przeczucia, nie

bÚdÚ robiï nic na siïÚ. BÚdÚ ufaï samemu sobie.
6. Rozumiem, ĝe lepiej byÊ samotnym, niĝ tkwiÊ w toksycznym

zwiÈzku.
7. Nikt nie bÚdzie mówiï do mnie z góry czy sarkastycznie.

KochajÈcy partnerzy nie bÚdÈ mnie traktowaÊ protekcjo-
nalnie.
8. Nie pozwolÚ partnerowi nazywaÊ mnie zazdroĂnikiem, sza-

leñcem czy w jakikolwiek inny sposób mnie oskarĝaÊ.
9. Moje zwiÈzki przez caïy czas bÚdÈ oparte na wzajemnoĂci

i równoĂci. MiïoĂÊ nie polega na kontroli i wïadzy.
10. JeĂli kiedykolwiek poczujÚ siÚ niepewnie w zwiÈzku z powyĝ-

szymi punktami, poszukam pomocy u przyjaciela, w grupie
wsparcia, u terapeuty. Nie bÚdÚ podejmowaï decyzji pod wpïy-
wem chwili.
Czy skïadasz Ălubowanie? JeĂli tak, podpisz siÚ na tej stronie —

bÚdziesz mógï tu wróciÊ i przypomnieÊ sobie o obietnicy, którÈ zïo-
ĝyïeĂ wobec samego siebie. Dobre traktowanie samego siebie nie
tylko przyĂpieszy proces zdrowienia, ale takĝe uruchomi ksztaïto-
wanie zdrowych nawyków, które pomogÈ Ci w przyszïych relacjach
i przyjaěniach. Zrób sobie przysïugÚ i wytrenuj swój umysï do ocze-
kiwania dobrych rzeczy, na które zasïugujesz.
AutentycznoĂÊ
Proces zdrowienia to poczÈtek Twojego nowego ĝycia. BÚdziesz
patrzyï wstecz, zastanawiajÈc siÚ, jak mogïeĂ tolerowaÊ tyle toksycz-
noĂci. Jak juĝ wczeĂniej wspomniaïem, moĝesz teĝ odczuwaÊ wstyd

1
w zwiÈzku z dawnym zachowaniem. Uczucie to jest naprawdÚ

Twoim szacunkiem do samego siebie, który zaczyna dziaïaÊ. Przy-
pomina Ci to, ĝe teraz jesteĂ inny.
Po toksycznym zwiÈzku mogïeĂ wpaĂÊ w nawyk „dopingowania”,
rozdajÈc komplementy na lewo i prawo, aby otrzymaÊ je w zamian.
MogïeĂ to robiÊ zwïaszcza wobec innych ofiar przemocy. Z czasem
komplementy te zacznÈ siÚ stawaÊ coraz bardziej osobiste i szczere.
Rozwijasz silne przyjaěnie z luděmi, o których naprawdÚ siÚ trosz-
czysz, zamiast tylko altruistycznie rzucaÊ siÚ do pomocy kaĝdej
ofierze przemocy, którÈ spotkasz. To zdrowe. ¥wiat jest duĝy. Nie
powinieneĂ byÊ najlepszym przyjacielem kaĝdej osoby, którÈ napo-
tkasz. Lepiej jest mieÊ kilku dobrych przyjacióï niĝ milion znajo-
mych, z którymi czasami wymienisz kilka zdañ.
Tak samo ofiary, które spÚdzajÈ czas na pomaganiu innym ofia-
rom, powinny byÊ z siebie dumne. Czy to przez internet, czy osobi-
Ăcie, czy przez telefon, po prostu robisz coĂ wspaniaïego, chcÈc
zmieniÊ Ăwiat. Wydobrzenie z toksycznego zwiÈzku jest czÚĂciÈ
Ciebie i powinieneĂ czuÊ siÚ z tym dobrze, rozmawiajÈc o tym
z przyjacióïmi czy partnerem. Pracujesz z ofiarami przemocy i jest
to coĂ, co warto kultywowaÊ.
Przez dïugi czas czuïem siÚ dziwnie, mówiÈc ludziom o tej
ksiÈĝce i o stronie Psychopath Free. Nie byï to wstyd ani nic z tych
rzeczy. Po prostu dziwne byïo dzielenie siÚ tÈ czÚĂciÈ mojego ĝycia
z resztÈ Ăwiata. Ale im wiÚcej zaczÈïem o tym rozmawiaÊ, tym ïatwiej-
sze siÚ te rozmowy stawaïy.
W miarÚ jak bÚdziesz stawaï siÚ coraz prawdziwszym sobÈ,
ludzie wokóï Ciebie, wcale nie przez przypadek, równieĝ zacznÈ
siÚ zmieniaÊ. Ciesz siÚ tym i nie zapomnij sobie pogratulowaÊ za
ciÚĝkÈ pracÚ, którÈ wykonaïeĂ, aby wszystko to staïo siÚ rzeczy-
wistoĂciÈ.

1
Odkrywanie piÚkna, które zawsze w nas byïo

Zawsze inspirowaïa mnie twórczoĂÊ HealingJourney, ale poniĝszy
fragment jest dla mnie istotniejszy:
MyĂlaï o tym, jak niedawno i jak dïugo cierpiaï z powodu swej brzy-
doty, jak nie miaï nikogo, kto by chciaï byÊ jego bratem, przyjacielem,
a teraz — bratem jest ptaków królewskich, jak one piÚkny, moĝe
najpiÚkniejszy! ¥wiat caïy zdaje siÚ ĂpiewaÊ pochwaïy jego piÚknoĂci,
czeremcha przesyïa mu sïodki zapach, sïoñce promienie zïote, woda
go pieĂci dotkniÚciem, przyjaěnie odbija jego obraz. O, jak miïe jest
ĝycie! Rozpostarï skrzydïa, które zaszumiaïy gïoĂno, podniósï do góry
szyjÚ wdziÚcznym ruchem i z gïÚbi serca zawoïaï radoĂnie: „Nie ma-
rzyïem o takim szczÚĂciu — nie marzyïem!”.2
Hans Christian Andersen, Brzydkie kaczÈtko
To zadziwiajÈce, jak bardzo spotkanie z psychopatÈ potrafi

zmieniÊ sposób patrzenia na Ăwiat, zwïaszcza na rzeczy, które byïy
tak dobrze znane, jak choÊby powyĝsza opowieĂÊ. ChoÊ zawsze
lubiïem Brzydkie kaczÈtko z uwagi na jego szczÚĂliwe zakoñczenie,
nie byïa to moja ulubiona opowieĂÊ, poniewaĝ wywoïywaïa u mnie
smutek. Nigdy nie analizowaïem, dlaczego tak byïo; myĂlÚ, ĝe ówcze-
Ănie taka analiza byïa dla mnie zbyt bolesna. Ale po przejĂciu caïego
doĂwiadczenia z psychopatÈ wiem teraz, ĝe byïem smutny, ponie-
waĝ przez tak dïugi czas postrzegaïem sam siebie jako brzydkie
kaczÈtko. Nigdy nie wyobraĝaïem sobie, ĝe mogÚ siÚ zmieniÊ w piÚk-
nego ïabÚdzia. Jak na ironiÚ, ta okropna trauma daïa mi okazjÚ, by
dokonaÊ tej transformacji. ZajÚïo to trochÚ czasu i wymagaïo wielu
potkniÚÊ, ale widzÚ dziĂ w sobie duĝo piÚkna. WidzÚ siebie jako
ïabÚdzia i odczuwam to wspaniaïe poczucie przynaleĝnoĂci. Umiem
2
Andersen, Hans Christian, Brzydkie kaczÈtko. [Tïum.] Cecylia Niewia-
domska. http://wolnelektury.pl/katalog/lektura/brzydkie-kaczatko.html (dostÚp
on-line 7 lipca 2017).

1
siÚ cieszyÊ mojÈ wïasnÈ wyjÈtkowoĂciÈ! PiÚkno jest w kaĝdym, kto

przetrwaï psychopatÚ, piÚkno, które posiadaliĂmy od dawna, choÊ
tego nie wiedzieliĂmy. Kiedy powoli wÚdrujesz po swojej Ăcieĝce ku
uzdrowieniu, zyskujesz moc, pozwalajÈcÈ Ci odkryÊ piÚkno w samym
sobie. Wystarczy dostrzec i zaakceptowaÊ nastÚpujÈce prawdy:
Nie byïeĂ gïupi; byïeĂ niewinny.

Kiedy pierwszy raz uĂwiadomiïeĂ sobie skalÚ tego, co zrobiï Ci
psychopata, zapewne przytïoczyïo CiÚ poczucie wstydu. Jak mogïeĂ
nie dostrzec tych wszystkich kïamstw i manipulacji? To normalne,
ĝe czujesz siÚ bardzo gïupio, kiedy zaczynasz mierzyÊ siÚ z rze-
czywistoĂciÈ. atwo jest wpaĂÊ w zïoĂÊ wobec siebie za to, ĝe nie
uĂwiadomiïeĂ sobie, iĝ „miïoĂÊ” psychopaty byïa zaledwie iluzjÈ.
To tak wïaĂnie psychopata — mistrz podstÚpu — chce, aby siÚ czuï,
a mimo to nie jest to prawda! JesteĂ kochajÈcÈ, empatycznÈ osobÈ.
Nigdy nie nauczono CiÚ, ĝe w Ăwiecie trafiajÈ siÚ emocjonalne dra-
pieĝniki; sïyszaïeĂ o nich tylko w baĂniach albo w opowieĂciach
o seryjnych zabójcach. Nie wiedziaïeĂ, ĝe kroczÈ poĂród nas, wielu
z nich zaĂ wydaje siÚ normalnymi, przestrzegajÈcymi prawa obywa-
telami. Nie moĝesz chroniÊ siÚ przed czymĂ, czego istnienia nie
byïeĂ Ăwiadomy. Brzydkie kaczÈtko po prostu nie wiedziaïo, ĝe byïo
ïabÚdziem, a nie kaczÈtkiem. Nie powinno byÊ obwiniane za swojÈ
niewinnoĂÊ, tak jak i Ty nie powinieneĂ.
W porzÈdku jest mieÊ obawy i czuïe punkty.

Zapewne byïeĂ ostrzegany, ĝe posiadanie obaw, zmartwieñ czy
czuïych punktów jest „zïe”. Moĝe nawet nauczyïy CiÚ tego osoby
próbujÈce Ci pomóc po spotkaniu z psychopatÈ. Lecz ĝycie z oba-
wami i byciem podatnym na zranienie jest czÚĂciÈ tego, co czyni nas
normalnymi istotami ludzkimi. Nawet najbardziej pewni siebie
ludzie od czasu do czasu wÈtpiÈ w siebie; nawet najbardziej zdrowi
emocjonalnie muszÈ otworzyÊ swoje serca na innych i staÊ siÚ podat-
nymi na zranienie, jeĂli chcÈ zbudowaÊ intymne, znaczÈce relacje.
Caïkowicie moĝliwe jest zyskanie nowej pewnoĂci siebie i zacho-

1
wanie w dalszym ciÈgu zdolnoĂci do przyzwalania innym — odpo-

wiednim innym — na wejĂcie do Twojego ĝycia. Brzydkie kaczÈtko
zdecydowaïo siÚ zaufaÊ mÚĝczyěnie, który znalazï je zmarzniÚte
w Ăniegu i pomógï mu odzyskaÊ siïy. KaczÈtko pozwoliïo sobie zary-
zykowaÊ, nawet po wszystkich atakach i przemocy, której doĂwiad-
czyïo. Moĝesz zrobiÊ tak samo; i powinieneĂ zrobiÊ to ostroĝnie
na bazie tego, czego nauczyïeĂ siÚ ze swojego doĂwiadczenia.
Wykorzystano Twoje sïabe i silne strony.

Moĝesz mieÊ wraĝenie, ĝe to, w jaki sposób zostaïeĂ wykorzy-
stany przez psychopatÚ, pokazuje tylko Twoje niedociÈgniÚcia.
Moĝesz wierzyÊ, ĝe masz unikalne problemy, które przyciÈgajÈ do
Ciebie psychopatów niczym magnes. Moĝesz byÊ zbyt ufny, moĝe
brakowaÊ Ci granic, moĝesz nie kochaÊ siebie wystarczajÈco i tak
dalej. To z pewnoĂciÈ prawda, ĝe wykorzystano Twoje sïabe strony.
Lecz wykorzystano równieĝ silne. TakÈ silnÈ stronÈ jest zdolnoĂÊ do
kochania. Do ufania innym. Do wspóïpracy z innymi. Jest niÈ teĝ
zdolnoĂÊ do bycia dobrym, szczerym i wspóïczujÈcym.
Psychopata nie ma sumienia i dlatego jest zdolny do nieopisa-
nego okrucieñstwa. Wykorzystuje TwojÈ litoĂÊ oraz naturalnÈ potrze-
bÚ bycia dobrym i wyrozumiaïym. Odzwierciedla Twoje wartoĂci
i wszystkie aspekty Twojej osobowoĂci — takĝe i pozytywne cechy —
aby przekonaÊ CiÚ, ĝe jesteĂcie do siebie podobni, kiedy tak naprawdÚ
on jest Twoim przeciwieñstwem. Psychopata wykorzystuje CiÚ, abyĂ
dokonaï projekcji swojej wïasnej dobroci na niego. Brzydkie kaczÈtko
liczyïo na to, ĝe staruszka, kot i kwoka bÚdÈ tak samo dobre, jak
ono samo, niestety siÚ myliïo. Ale to nie odebraïo mu wspaniaïych
cech. W Twoim przypadku zostanie celem psychopaty nie oznacza,
ĝe coĂ jest z TobÈ nie tak.
Zmierzenie siÚ z bólem daje Ci wolnoĂÊ.

Kiedy juĝ wyzwolisz siÚ spod wpïywu psychopaty, nosisz w sobie
traumÚ. Przypominasz brzydkie kaczÈtko, zmarzniÚte w Ărodku
zimy. JesteĂ otÚpiaïy, zagubiony, pozostawiony we mgle i walczysz

1
z silnym bólem. Desperacko pragniesz, aby ból zniknÈï, i czÚsto

robisz wszystko, co siÚ da, aby od niego uciec.
Unikanie i negowanie bólu jest normalne, to naturalna ludzka
reakcja. Wszystkie istoty ludzkie robiÈ obydwie te rzeczy, w róĝnym
stopniu i przez róĝny czas. Jednak kiedy znajdziesz w sobie odwagÚ,
aby naprawdÚ zmierzyÊ siÚ z bólem i go przepracowaÊ, wtedy
naprawdÚ siÚ od niego uwalniasz. To wtedy doĂwiadczasz nowej,
zmieniajÈcej ĝycie radoĂci. Nie moĝesz krÈĝyÊ wokóï bólu i odkryÊ
przysïugujÈcego Ci szczÚĂcia. Musisz przejĂÊ przez ból i zaakcep-
towaÊ wszystkie uczucia i trudne wzloty i upadki, bÚdÈce esencjÈ
caïego procesu. Przez dïugi czas moĝe Ci siÚ wydawaÊ, ĝe ból CiÚ
nigdy nie opuĂci, aĝ do dnia, kiedy nagle odkryjesz nowy, wspaniaïy
Ăwiat, którego nigdy byĂ sobie nie wyobraziï.
Kiedy zaakceptujesz powyĝsze prawdy, odkryjesz, kim jesteĂ na
gïÚbszym poziomie. UĂwiadomisz sobie teĝ, ĝe masz zdolnoĂÊ do
transformowania samego siebie tak, jak nie mógïby CiÚ nigdy zmie-
niÊ psychopata. UĂwiadomisz sobie, ĝe Twoje wewnÚtrzne piÚkno
zawsze w Tobie byïo. Moĝesz wzrastaÊ, zmieniaÊ siÚ, ewoluowaÊ
w wyjÈtkowÈ, piÚknÈ istotÚ ludzkÈ, którÈ zawsze byïeĂ i zawsze mia-
ïeĂ byÊ. Masz okazjÚ do rozwiniÚcia nowej mÈdroĂci i zaakceptowania
nowej wizji oraz uĝycia obydwu do odnalezienia ukrytego w Tobie
wewnÚtrznego Ăwiatïa, a potem moĝesz pozwoliÊ, aby to Ăwiatïo za-
czÚïo ĂwieciÊ. A kiedy juĝ to wszystko zrobisz, nauczysz siÚ na nowo
sobie ufaÊ, odkryjesz teĝ ludzi, którzy CiÚ doceniÈ i pokochajÈ.
W tej jednej chwili zapomniaïo nagle o nÚdzy, o cierpieniach, czuïo

siÚ tylko szczÚĂliwe niezmiernie i po raz pierwszy radoĂnie witaïo
Ăwiat piÚkny, ĝycie i braci ïabÚdzi, które pïywaïy wkoïo, oglÈdajÈc
towarzysza i pieszczotliwie gïaszczÈc go dziobami3.
Brzydkie kaczÈtko odnalazïo swój dom. Ty równieĝ go od-

najdziesz.
3
Tamĝe.

1
TrzydzieĂci oznak siïy
Marzyciele to wieczni optymiĂci. Pragniemy wierzyÊ, ĝe w kaĝdym

i we wszystkim jest dobro. To bïogosïawieñstwo, ale moĝe teĝ staÊ
siÚ puïapkÈ, kiedy trafimy na toksyczne osoby. Problemem jest to,
ĝe zaczynamy ignorowaÊ i tïumaczyÊ nieakceptowane zachowanie,
aby zachowaÊ bezwarunkowÈ wiarÚ w drugiego czïowieka. Boimy
siÚ, ĝe wspomnienie o problemach sprawi, ĝe problemy te urealniÈ
siÚ i w jakiĂ sposób zniszczymy nasz sen. Dlatego decydujemy siÚ
skupiÊ tylko na pozytywach. W koñcu jednak kaĝdy z nas ma
limity — docieramy do miejsca, w którym nasze granice zostaïy
tak pogwaïcone, ĝe mamy juĝ doĂÊ. Reagujemy wiÚc i nagle stajemy
siÚ wrogiem numer jeden. Jak Ămiesz przestaÊ byÊ popychadïem?
Jak mogïeĂ zdradziÊ psychopatÚ, przestajÈc tolerowaÊ jego naduĝy-
cia? Co wiÚcej, osoby postronne szybko przypomnÈ Ci, jak czÚsto
komplementowaïeĂ swojego partnera, a teraz nagle zmieniasz caï-
kowicie o nim zdanie. W ten sposób wïaĂnie marzyciele wpadajÈ
w puïapkÚ zwiÈzku z pasoĝytem. Osoby toksyczne i postronne nie
bÚdÈ winiÊ przemocy — zamiast tego bÚdÈ obwiniaÊ TwojÈ nowÈ
reakcjÚ na przemoc. Zawsze oczekiwano od Ciebie radoĂci i pozytyw-
noĂci. Ale w otoczeniu osób toksycznych nie da siÚ takiej postawy

1
utrzymaÊ. A nawet kiedy uda Ci siÚ przekonaÊ ludzi, ĝe to Ty jesteĂ

ofiarÈ, ĝe to Ciebie skrzywdzono, to i tak wszystko jest TwojÈ winÈ.
Wiele osób sïyszy sïowa „przemoc w zwiÈzku” i od razu zaczyna
myĂleÊ o ludziach sïabych czy podatnych na krzywdÚ. Niestety, to
problem myĂlenia naszego spoïeczeñstwa, poniewaĝ w rzeczywi-
stoĂci kaĝdy moĝe paĂÊ ofiarÈ psychopaty. Psychopaci wrÚcz prefe-
rujÈ niszczenie ludzi, którzy odnieĂli sukces. To, czy jesteĂ radosny,
lÚkliwy, zadowolony, smutny, popularny, samotny, pewny siebie,
samoĂwiadomy, emocjonalny, wycofany, zabawny, wstydliwy,
dziwny, czy reprezentujesz dowolne poïÈczenie tych cech — nic
z tego nie ma znaczenia.
Nikt nie zasïuguje na zostanie ofiarÈ przemocy.
Prawda jest taka, ĝe psychopata nie obiera za cel Twojej sïaboĂci,
tylko Twoje silne strony. Odkryïem, ĝe doĂwiadczenie z psycho-
patÈ tak naprawdÚ zostawia CiÚ z jeszcze wiÚkszÈ liczbÈ silnych
cech. I to wïaĂnie one pozwolÈ Ci na wyzdrowienie i ruszenie do
przodu — w caïoĂci, pewny siebie, z miïoĂciÈ.
Niektórych z moich najlepszych przyjacióï poznaïem na Psycho-
path Free i odkryïem u nich cechy wedïug mnie uniwersalne dla
wszystkich, którzy przetrwali psychopatÚ:
1. Czyny, nie sïowa. Zdrowe, pokorne osoby nie mówiÈ na

okrÈgïo o tym, co dobrego w ĝyciu zrobiïy, poniewaĝ byïoby
to aroganckie i niekomfortowe. Zamiast tego pozwalajÈ, by
ich czyny mówiïy same za siebie.
2. Silny kompas moralny. Ofiary przemocy zawsze zwracajÈ

uwagÚ na zasady i etykÚ. BojÈ siÚ wpaĂÊ w tarapaty w szkole,
zïamaÊ prawo albo zraniÊ partnera. Ich szczÚĂcie nie narusza
szczÚĂcia innych i starajÈ siÚ zawsze dostrzegaÊ u innych
dobroÊ.
3. Branie odpowiedzialnoĂci za swoje czyny. Zamiast zrzucaÊ

winÚ na innych za swoje problemy, osoby te biorÈ peïnÈ
odpowiedzialnoĂÊ. Nie szukajÈ kozïa ofiarnego ani wymówek.

1
4. SzlachetnoĂÊ i wspóïczucie. Osoby, które przetrwaïy psy-

chopatÚ, sÈ raczej zawsze gotowe iĂÊ na kompromis i czyniÊ
rzeczy lepszymi. SÈ dostÚpne, ciepïe i wraĝliwe na uczucia
innych.
5. Przepraszanie, jeĂli trzeba. Osoby te zawsze powiedzÈ

„przepraszam”, kiedy zrobiÈ coĂ zïego (a czasem nawet wtedy,
kiedy nic zïego nie zrobiïy). Tymczasem manipulatorzy prze-
praszajÈ tylko wtedy, kiedy mogÈ czerpaÊ z tego korzyĂÊ. Ich
cele zaĂ przepraszajÈ po to, aby przywróciÊ spokój i zaufanie.
6. Idealizm, romantyzm, wyobraěnia. Ofiary przemocy sÈ

czÚsto twórcze — to artyĂci, pisarze, osoby uduchowione,
muzycy. Tego typu marzyciele zawsze majÈ problem z pogo-
dzeniem swoich ideaïów z rzeczywistoĂciÈ, lecz Ăwiat bez
marzycieli byïby bardzo smutny.
7. NiechÚÊ do konfliktów i krytyki. Psychopaci szukajÈ osób,

które nie bÚdÈ siÚ broniÊ. Nie oznacza to ulegïoĂci i sïaboĂci,
a raczej kogoĂ, kto unika konfliktów i jest gotów darowaÊ
winy, aby zachowaÊ harmoniÚ. Ofiary przemocy emocjonal-
nej sÈ Ăwietnym materiaïem na wspóïlokatorów i wspóïpra-
cowników!
8. Optymizm. To cecha, która moĝe utrudniÊ ofierze zosta-

wienie swojego przeĂladowcy. Osoba taka wciÈĝ wierzy, ĝe
sytuacja siÚ zmieni i wróci do tego, co byïo na etapie ide-
alizacji. Ofiara pragnie wierzyÊ w to, co najlepsze w kaĝdym
czïowieku, a plusem tego jest, ĝe pomaga innym równieĝ
zobaczyÊ to, co w nich dobre. Osoby te dajÈ innym nadziejÚ,
a ich optymizm jest zaraěliwy.
9. Przebaczanie. ChoÊ osoby te majÈ problemy z przebacze-

niem sobie, to czÚsto wykazujÈ tendencjÚ do przebaczania
innym. Nie osÈdzajÈ i nie chowajÈ uraz.

1
10. Zawsze starajÈ siÚ dostrzegaÊ u innych dobroÊ. Doko-

nujÈ projekcji swej dobrej natury i sumienia na innych, gïów-
nie dlatego, ĝe chcÈ u ludzi widzieÊ wrodzonÈ dobroÊ. Ele-
mentem zdrowienia jest nauczenie siÚ, jak widzieÊ ludzi
takimi, jakimi naprawdÚ sÈ — bez wzglÚdu na to, czy ich
cechy sÈ dobre, czy zïe. Ale to oczekiwanie od innych dobra
tak naprawdÚ sprawia, ĝe (normalni, empatyczni) ludzie rze-
czywiĂcie dajÈ z siebie wszystko, co najlepsze.
11. Wrodzone zrozumienie obaw innych ludzi. Ofiary prze-

mocy zdajÈ siÚ mieÊ jakiĂ rodzaj „autodetektora”, wykrywa-
jÈcego czuïe punkty u innych. Kiedy zwrócÈ uwagÚ na te
cechy, intuicyjnie wiedzÈ, jak odnieĂÊ siÚ do tych obaw z sza-
cunkiem i dobrociÈ (co jest przeciwieñstwem przesadnych
pochlebstw oferowanych przez psychopatÚ).
12. DÈĝenie do sytuacji, w których wszyscy wygrywajÈ. Kon-

flikt jest nieunikniony, jeĂli chodzi o zwiÈzki, rodzinÚ czy
pracÚ, ale osoby empatyczne w naturalny sposób sÈ skïonne
do poszukiwania rozwiÈzañ, które zadowolÈ wszystkich.
13. Zrozumienie i docenienie u ludzi potrzeby chwili samot-

noĂci. Osoby, które przetrwaïy psychopatÚ, zazwyczaj wiedzÈ,
kiedy ktoĂ potrzebuje chwili dla siebie, nie zaĂ nadmiernej
uwagi czy rozweselania. Nie sÈ wyniosïe, nie przytïaczajÈ
innych, a zamiast tego sÈ dobrymi sïuchaczami, którzy potra-
fiÈ wyczuÊ, jeĂli sÈ potrzebni.
14. ElastycznoĂÊ i dobrodusznoĂÊ. PotrafiÈ siÚ dostosowaÊ do

wiÚkszoĂci sytuacji, zwïaszcza dla kogoĂ, o kogo siÚ troszczÈ.
Nie wymagajÈ duĝo pracy w zwiÈzku i raczej nie wspominajÈ
o nieodpowiednim zachowaniu partnera, jeĂli to w powaĝny
sposób nie naruszy ich granic. Nawet kiedy juĝ temat poru-
szÈ, zapewne bÚdÈ siÚ czuÊ ěle po skarceniu kogoĂ.

1
15. Skupienie na tym, co pozytywne. Osoby te widzÈ dobro

w innych i w kaĝdej sytuacji. SkupiajÈ siÚ na pozytywnych
cechach i nie przejmujÈ siÚ negatywnymi szczegóïami.
16. Niezwykïy poziom szacunku i lojalnoĂci dla swoich part-

nerów. Zaleĝy im na udowadnianiu swojej lojalnoĂci i budo-
waniu zaufania przez caïy czas. Bez wzglÚdu na wyzwania
w zwiÈzku zawsze bÚdÈ zdeterminowani, ĝeby dobrze trak-
towaÊ partnera.
17. Dla silnych osób seks to nie tylko akt fizyczny, ale teĝ
emocjonalny. Wyzwala silne emocje i zacieĂnia wiÚzi. Ofiary
psychopatów preferujÈ intymnoĂÊ i komfort jednego partnera,
nie zaĂ niekoñczÈcy siÚ strumieñ przypadkowych kochanków.
18. Osoby te poszukujÈ partnerów na caïe ĝycie. NawiÈzujÈc

do powyĝszego punktu, wiÚkszoĂÊ ofiar poszukuje staïego
partnera — nie interesujÈ ich randki i krótkie uciechy. Nawet
na wczesnych etapach nowego zwiÈzku mogÈ oceniaÊ róĝne
cechy partnera, aby okreĂliÊ, czy zwiÈzek ma szansÚ przetrwaÊ.
19. Umniejszanie wïasnych zasïug i pokora. Omawiane osoby

nie odczuwajÈ potrzeby prezentowania wyolbrzymionej wersji
siebie, poniewaĝ dobrze czujÈ siÚ w otoczeniu osób skromnych.
20. Odczuwanie najwiÚkszego szczÚĂcia dziÚki uszczÚĂliwia-

niu innych. Ofiary czÚsto kierujÈ siÚ wewnÚtrznÈ potrzebÈ
przekonywania innych do otworzenia siÚ, rozeĂmiania czy
zaakceptowania siebie. Prosty uĂmiech wobec nieznajomego
moĝe poprawiÊ caïy ich dzieñ.
21. Zamiïowanie do zwierzaków i (lub) dzieci. Peïny szacu-

nek i podziw wobec wrodzonej niewinnoĂci innych istot.
22. SprawiedliwoĂÊ. Ofiary psychopatów ciÈgle poszukujÈ i nie

potrafiÈ siÚ w peïni rozluěniÊ, dopóki nie zrozumiejÈ kaĝdego

1
ksztaïtujÈcego ich ĝycie doĂwiadczenia. Nie zadowala ich

wzruszenie ramionami i stwierdzenie, ĝe „ĝycie po prostu
jest do kitu”.
23. Cenienie opinii, pomysïów i przekonañ u innych. Nawet
jeĂli siÚ z kimĂ nie zgadzajÈ, nigdy nie wyĂmiewajÈ ani nie
odrzucajÈ najwaĝniejszych przekonañ innych osób. Ich przy-
jaciele i partnerzy nie muszÈ siÚ martwiÊ, chcÈc otwarcie
mówiÊ o swoich uczuciach, bowiem wiedzÈ, ĝe silna osoba
zawsze ma otwarty umysï (dopóki idee sÈ prezentowane
w sposób peïen szacunku).
24. Ukryte silne strony. Niespodziewany kontrast pomiÚdzy
pozornÈ ulegïoĂciÈ a prawdziwÈ siïÈ. Ofiary psychopatów
skrywajÈ siïÚ, która je napÚdza.
25. CiÚĝka praca i niezaleĝnoĂÊ. Ofiary psychopatów ciÚĝko
pracujÈ nad kaĝdym aspektem swojego ĝycia — pracÈ, rodzinÈ
czy wspieraniem kogoĂ na forum. Tak naprawdÚ, to nigdy nie
spotkaïem tylu zmotywowanych ludzi w swym ĝyciu, jak na
naszej stronie internetowej. Nikt nie chce byÊ ofiarÈ na zawsze
czy wiecznie cierpieÊ z powodu swej przeszïoĂci.
26. UmiejÚtnoĂÊ sïuchania. Wiele osób czeka, aĝ skoñczysz
mówiÊ, ĝeby same mogïy zaczÈÊ swojÈ opowieĂÊ. Osoby, które
przetrwaïy psychopatÚ, spÚdzÈ wiele godzin, wysïuchujÈc
innych. SÈ teĝ zdolne do odczuwania wspóïczucia i zrozumie-
nia, nie muszÈc wszystkiego odnosiÊ do wïasnych doĂwiadczeñ.
27. ZdolnoĂÊ do cieszenia siÚ samotnoĂciÈ. Silne osoby ïatwo
siÚ nie nudzÈ, nie szukajÈ teĝ ciÈgle nowych ěródeï ekscytacji.
Nie oznacza to braku zamiïowania do przygód. Oznacza, ĝe
potrafiÈ doceniaÊ staïoĂÊ i stabilnoĂÊ w zwiÈzkach. Nie potrze-
bujÈ zewnÚtrznej stymulacji kaĝdego dnia, aby odczuwaÊ
szczÚĂcie, a czasem wrÚcz potrzebujÈ czasu dla siebie na pod-
ïadowanie baterii.

1
28. UprzejmoĂÊ wobec nieznajomych. Zapewne sïyszaïeĂ

o „teĂcie kelnera”. Wedïug niego moĝesz wiele dowiedzieÊ
siÚ o osobie, z którÈ jesteĂ na randce, patrzÈc na to, jak trak-
tuje kelnera w restauracji. Uwaĝam, ĝe to faktycznie niezwy-
kle skuteczny sposób na ocenienie etyki drugiego czïowieka.
Malcolm Forbes wyraziï tÚ samÈ myĂl, kiedy powiedziaï:
„Moĝesz z ïatwoĂciÈ oceniÊ charakter czïowieka, patrzÈc,
jak traktuje on tych, którzy nic nie mogÈ mu daÊ”.
29. WiÚě z naturÈ. Silna osoba cieszy siÚ czasem spÚdzonym na
zewnÈtrz, nawiÈzuje wiÚě z otaczajÈcym jÈ Ăwiatem. Szanuje
drzewa, zwierzÚta, roĂliny, kwiaty i wszystko, co ma do zaofe-
rowania Matka Natura. OsobÚ takÈ motywuje sïoneczny
dzieñ, a moc burzy napeïnia jÈ zachwytem.
30. ¿yciowe poszukiwanie równowagi, spokoju i miïoĂci.
Kaĝda spotkana przeze mnie osoba, która przetrwaïa psycho-
patÚ, ma wïasnÈ ĂcieĝkÚ wiodÈcÈ ku wolnoĂci. Nie ma zna-
czenia, jak chcÈ odbyÊ swojÈ podróĝ. Zawsze bÚdÚ podziwiaï
i szanowaï ich wytrwaïoĂÊ i siïÚ, które pozwalajÈ im zmieniÊ
ciemnoĂÊ w ĂwiatïoĂÊ. To — jak uwaĝam — najbardziej ma-
giczna z ludzkich cech.
Jestem pewien, ĝe wiele z tych cech dostrzegasz w sobie. Powi-

nieneĂ je szanowaÊ i celebrowaÊ, a takĝe wypatrywaÊ ich u innych.
Zamiast karaÊ siÚ za „przegranÈ” w gierkach psychopaty, pamiÚ-
taj, ĝe on próbowaï wygraÊ poprzez zniszczenie tych cech, któ-
rych sam nigdy mieÊ nie bÚdzie. Próbowaï Ci wmówiÊ, ĝe coĂ jest
nie tak z tymi aspektami Ciebie, zmieniajÈc Twoje piÚkne silne
strony w nieatrakcyjne wady. Ale wiesz co? Wcale ich nie znisz-
czyï — wciÈĝ sÈ w Tobie. A teraz, kiedy juĝ dostrzegasz ich war-
toĂÊ, moĝesz powróciÊ do swojego prawdziwego, autentycznego
„ja” — piÚknego, kochajÈcego, empatycznego czïowieka, który roz-
Ăwietla Ăwiat.

1
Na poczÈtku tej ksiÈĝki przedstawiïem Ci trzydzieĂci sygnaïów

alarmowych — oznak, które przejawiajÈ siÚ u osoby toksycznej
i manipulujÈcej. Teraz moĝesz uĝyÊ tych trzydziestu oznak siïy
jako drogowskazu, wskazujÈcego Ci ludzi empatycznych, takich,
których powinieneĂ mieÊ w swoim ĝyciu. Chcesz kogoĂ, kto szuka
spokoju i harmonii, nie konfliktów. Chcesz kogoĂ miïego, wspóïczu-
jÈcego i lojalnego. Chcesz kogoĂ, kto CiÚ sïucha, docenia i dostrzega
w Tobie to, co najlepsze. Chcesz optymisty, romantyka, marzyciela.
Jest ich tak wielu w Ăwiecie, podobnych Tobie. A kiedy ich znaj-
dziesz, nigdy juĝ nie bÚdziesz patrzyï za siebie.

1
DuchowoĂÊ i miïoĂÊ
ZwiÈzki z psychopatÈ cechujÈ siÚ poczÈtkiem jak z bajki, po któ-

rym nastÚpuje erozja toĝsamoĂci i caïkowite wyniszczenie ofiary
z zimnÈ krwiÈ. W przeciwieñstwie do radosnego okresu obecnego
w zdrowych zwiÈzkach, bombardowanie miïoĂciÈ przez psychopatÚ
nie dÈĝy do osiÈgniÚcia równowagi. Jego zachowanie oscyluje od
jednej niezdrowej skrajnoĂci do drugiej. Twój partner bÚdzie krÈ-
ĝyï pomiÚdzy entuzjastycznym planowaniem maïĝeñstwa i dzieci
a nagïym krytykowaniem Twojego ciaïa i wyzywaniem CiÚ od
szaleñców.
WiÚkszoĂÊ ofiar prowadzi w miarÚ stabilne ĝycie, kiedy pojawia
siÚ w nim psychopata — stabilna praca, dobrzy znajomi i zwyczajne
ludzkie zmartwienia. Ale po kilku miesiÈcach wszystko to ulega
zniszczeniu. Wydano wszystkie oszczÚdnoĂci, pokïócono siÚ z przy-
jacióïmi, a umysï zaprzÈtajÈ przeróĝne obawy. Twoje komfortowe
ĝycie zmienia siÚ w koszmar desperacji i niepewnoĂci. Podejmujesz
niepasujÈce do Ciebie ryzyko dla swojej „drugiej poïówki”, która
niegdyĂ zwaliïa CiÚ z nóg, tylko po to, aby odkryÊ, ĝe nagle trak-
tuje CiÚ gorzej niĝ kiedykolwiek. A kiedy bÚdzie juĝ po wszystkim,
odniesiesz wraĝenie, ĝe straciïeĂ wszystko, w zamian nie dostajÈc

1
nic. Takie zwiÈzki zostawiajÈ ofiary wyczerpane, puste i pozbawione

energii ĝyciowej.
W trakcie procesu zdrowienia odbudowujesz siebie, wychodzÈc
z ciemnoĂci. Punktem wyjĂcia jest pustka, brak jakiejkolwiek nadziei,
ale w pewnym momencie odkrywasz w sobie cechy, których wcze-
Ăniej nie doceniaïeĂ: kreatywnoĂÊ, dobroÊ, pokorÚ, wspóïczucie.
Podstawy Twojej duszy. Kiedy Ty pracujesz nad tym, aby staÊ siÚ
na nowo sobÈ, psychopata kontynuuje swój cykl przemocy, po
wiecznoĂÊ, niczym spaczony mechanizm. Jest niezdolny do rozwoju
i zmiany, dlatego gardzi luděmi, których próbuje niszczyÊ. Ale
ludzki duch nie moĝe zostaÊ zniszczony i dlatego wïaĂnie psycho-
pata zawsze przegrywa — raz za razem.
Kiedy zaczniesz szanowaÊ siebie, bÚdziesz wolny, bÚdziesz mógï
staÊ siÚ tym, kim zawsze miaïeĂ siÚ staÊ. Nie przejmujesz siÚ maïost-
kowymi osÈdami innych, co daje Ci okazjÚ do odkrywania swojej
kreatywnoĂci, wyobraěni i duchowoĂci.
Tu zaczyna siÚ magia.
Zaakceptuj nowego siebie, ponownie otwórz swoje serce na
miïoĂÊ. PowinieneĂ byÊ z siebie niezwykle dumny. Udaïo Ci siÚ,
Twoje ĝycie na zawsze zmieniïo siÚ na lepsze. Moĝesz napotkaÊ
toksycznych ludzi, ale wiesz, ĝe drugi raz nie dasz siÚ juĝ nabraÊ na
ich sztuczki. Twój umysï, serce i ciaïo zrównaïy siÚ, czyniÈc CiÚ
nietykalnym dla mentalnych gierek bezdusznych ludzi.
Nie marnujesz juĝ czasu na rozmyĂlanie o przeszïoĂci, poniewaĝ
teraěniejszoĂÊ i przyszïoĂÊ sÈ znacznie ciekawsze. Zamiast analizo-
waÊ niejasne zachowanie innych, natychmiast usuwasz podejrzane
osoby ze swojego ĝycia. DziĂ jesteĂ mÈdrzejszy.
Twój duch budzi siÚ ze snu, gotów zmierzyÊ siÚ z nowym Ăwia-
tem i odzyskaÊ wiÚě ze wspaniaïym wszechĂwiatem. Masz tu swoje
miejsce, zawsze miaïeĂ. Robisz rzeczy dla siebie, a nie po to, aby
zachwyciÊ innych. Nasza przyjacióïka, MorningAfter, napisaïa naj-
bardziej wzruszajÈcÈ rzecz, jakÈ kiedykolwiek widziaïem. Uwaĝam,
ĝe to prawdziwa twarz zdrowienia:

1
Z wolna, lecz pewnie
Zwykïam panikowaÊ, kiedy telefon w weekendy nie dzwoniï. DziĂ

panikujÚ, kiedy dzwoni.
Zwykïam czuÊ smutek i samotnoĂÊ, jeĂli nie wychodziïam — dziĂ
potrzebujÚ wiÚcej czasu dla siebie, tyle ksiÈĝek bowiem do przeczy-
tania, rzeczy do zrobienia, godzin do przespacerowania. Dni moje
powinny byÊ dïuĝsze.
Zwykïam byÊ skupiona na swoim wyglÈdzie, zwykïam nosiÊ do
pracy niewygodne buty na wysokich obcasach. DziĂ wolÚ pïaskÈ pode-
szwÚ i czujÚ siÚ z tym dobrze. Wysokie obcasy sprawiajÈ, ĝe czujÚ
siÚ lepiej, lecz jeĂli nie umiem czuÊ siÚ dobrze w starych jeansach,
jakĝe miaïaby mi pomóc najlepsza sukienka.
Zwykïam zawsze pamiÚtaÊ o makijaĝu. DziĂ nie jest on koniecz-
noĂciÈ. Fajnie jest go mieÊ, ale nie jest juĝ on niezbÚdny, bym wyszïa
z domu.
Bardziej niĝ kiedykolwiek doceniam uĂmiech na ludzkich twarzach.
Bardziej niĝ kiedykolwiek odczuwam wiÚě z luděmi. WidzÚ ludzi spa-
cerujÈcych, uĂmiechajÈcych siÚ i myĂlÚ o nich, i cieszy mnie ich szczÚĂcie.
Smutek teĝ jest obecny. Ale to przecieĝ czÚĂÊ ĝycia. Te dobre i te
zïe rzeczy. RóĝnicÚ czyni to, jak je odczuwam.
LÚkam siÚ, ĝe nie stworzÚ juĝ bliskich przyjaěni i zwiÈzków. Lecz
na razie przeszïam dopiero jednÈ trzeciÈ Ăcieĝki, wiÚc kto wie, co mnie
jeszcze czeka w przyszïoĂci. LÚkam siÚ polegania na kimkolwiek, (…)
lecz odkrywam, jak piÚkne jest to, ĝe mogÚ polegaÊ na sobie — po raz
pierwszy w mym ĝyciu. I dobrze siÚ przy tym bawiÊ.
Czasem wydaje mi siÚ, ĝe bÚdÈc tu, jestem samotna. Ale wniosek
ten oparty jest na moim dawnym myĂleniu. Nie jestem samotna,
po prostu oczyĂciïam swoje ĝycie z nieszczÚĂliwych i okrutnych ludzi,
mam wiÚc miejsce na nowych, dobrych ludzi i rzeczy, które pojawiÈ siÚ
w mym ĝyciu.
Z wolna, lecz pewnie.

1
WdziÚcznoĂÊ i przebaczenie
W trakcie procesu uzdrawiania siebie czÚsto przestajemy dostrze-
gaÊ, ile tak naprawdÚ jest dobra na Ăwiecie. A przecieĝ dobro to
istnieje, od chwili, kiedy budzisz siÚ rano, aĝ do ostatniej sekundy
przed zaĂniÚciem. Wszystko, co musisz zrobiÊ, to otworzyÊ serce
na caïe to dobro.
Kaĝdego dnia dziejÈ siÚ wspaniaïe rzeczy. Ludzie siÚ ĂmiejÈ, ptaki
latajÈ, dzieci siÚ bawiÈ, fale rozbijajÈ siÚ o brzeg… Cóĝ za zaczaro-
wane ĝycie! Lecz kiedy spÚdzamy czas, skupiajÈc siÚ na tych kilku
rzeczach, które nie idÈ dobrze, tracimy z oczu to, co naprawdÚ
ma znaczenie — zapominamy, jak byÊ szczÚĂliwymi.
Chciaïbym podzieliÊ siÚ z TobÈ praktykÈ, która pomogïa mi
kultywowaÊ wdziÚcznoĂÊ w ostatnich latach. Moĝe nie zadziaïa
w Twoim przypadku, ale mojemu sercu daje wiele spokoju. Zanim
udam siÚ spaÊ, myĂlÚ o kimĂ, za kogo jestem wdziÚczny. Zazwyczaj
to moja mama albo bliski przyjaciel. Wyobraĝam sobie ich twarz,
ich uĂmiech, ich szczerÈ dobroÊ.
Kïaniam siÚ ich duchowi, a potem powtarzam ten proces wobec
innej zaufanej osoby. A potem kolejnej. I jeszcze jednej. Zawsze
zaskakuje mnie to, ĝe nie potrafiÚ przestaÊ. Nigdy nie dotarïem do
„koñca” przed zaĂniÚciem, poniewaĝ nie wierzÚ, ĝe istnieje coĂ
takiego, jak koniec dobrych ludzi w Ăwiecie.
Niektóre ofiary psychopatów, takĝe i ja, kïadÈ nacisk na ideÚ
przebaczenia. DziÚki powyĝszej praktyce powoli moĝesz zaczÈÊ
wprowadzaÊ do swoich pozytywnych myĂli ludzi, którzy CiÚ skrzyw-
dzili. Na poczÈtku bÚdziesz miaï wraĝenie, ĝe coĂ jest nie tak, a sam
pomysï moĝe wywoïywaÊ u Ciebie negatywne myĂli. Lecz powoli
znajdziesz w swym sercu dobry zakÈtek. Jak byĂ nie mógï, skoro
otacza CiÚ tyle miïoĂci?
Nie pomyl przebaczenia z kontaktem. To, ĝe przebaczysz psy-
chopacie, nie znaczy jeszcze, ĝe powinieneĂ go ponownie dopu-
ĂciÊ do swojego ĝycia. Z pewnoĂciÈ teĝ nie powinieneĂ odczuwaÊ

1
potrzeby informowania go, ĝe mu wybaczasz. Prawdziwe przeba-

czenie pochodzi z Twojego wnÚtrza, nie z walidacji Twojego wspóï-
czucia przez innÈ osobÚ.
JeĂli zdecydujesz siÚ nie wybaczaÊ psychopacie, to teĝ nie ma
problemu. Niektóre ofiary uwaĝajÈ, ĝe byïaby to potwarz dla ich
duszy. W peïni to rozumiem. To Twoja decyzja i nie Ămiem nawet
marzyÊ, ĝe kiedyĂ zrozumiem, jak dziaïa czyjeĂ serce. Rób to, co
daje Ci szczÚĂcie — jeĂli tylko wiesz, jak to zrobiÊ.
Dziwna rozmowa
Wszyscy to mamy. WÈtpliwoĂci. Chaotyczne myĂli. Martwimy siÚ
o siebie, o przyszïoĂÊ, o Ăwiat wokóï nas. Staje siÚ to silniejsze w wy-
niku toksycznego zwiÈzku.
Kiedy jesteĂmy zranieni, naszym gïównym pragnieniem jest
powstrzymanie bólu. Uwaĝam, ĝe to naturalna reakcja umysïu.
JesteĂmy samouzdrawiajÈcymi siÚ istotami, wiÚc ma to sens, ĝe
po toksycznym zwiÈzku chcemy jak najszybciej znów poczuÊ siÚ
dobrze. Lecz, jak siÚ okazuje, nie jest to wcale ïatwe. Potrzeba wielu
lat, aby zgïÚbiÊ siebie, ciÚĝko pracowaÊ i odzyskaÊ poczucie wïasnej
wartoĂci — aby odnaleěÊ swoje miejsce w Ăwiecie i pewnoĂÊ siebie.
Lecz nawet wtedy podróĝ siÚ nie koñczy.
Lata póěniej — z szacunkiem do samego siebie, ze zdrowymi
zwiÈzkami i wspaniaïymi przyjaěniami — zaczÈïem zauwaĝaÊ ten
ciÈgïy ból w klatce piersiowej. Nigdy nie potrafiïem go dobrze opi-
saÊ, ale zawsze tam byï, w kaĝdej sekundzie dnia. Wiele ofiar psy-
chopatów opisuje coĂ podobnego, manifestujÈcego siÚ na róĝne spo-
soby. WczeĂniej opisywaïem go tak:
Demon owijajÈcy szpony wokóï Twojego serca, zawsze gotów przypomnieÊ

Ci o wszystkim, o czym pragniesz zapomnieÊ.

1
PoĂwiÚciïem wiele tygodni, próbujÈc zrozumieÊ tego demona,

próbujÈc pojÈÊ, dlaczego nie zostawia mnie w spokoju. Tak bardzo
chciaïem, by odszedï i pozwoliï mi znowu cieszyÊ siÚ ĝyciem, jak
kiedyĂ. Próbowaïem przekonaÊ samego siebie, ĝe juĝ zniknÈï, nawet
kiedy czuïem, ĝe znów siÚ do mnie podkrada. Rozwaĝaïem leki, choÊ
jednak zdecydowaïem siÚ uniknÈÊ tego rozwiÈzania z powodów
osobistych.
I wtedy pewnego dnia spotkaïem terapeutkÚ, która specjalizo-
waïa siÚ w technice imaginacyjnej w zakresie terapii behawioralnej.
Brzmiaïo to Ăwietnie. Uwielbiam wszystko, co ma zwiÈzek z kre-
atywnoĂciÈ i umysïem. Spotkaïem siÚ wiÚc z niÈ i poĂwiÚciïem
kolejne kilka tygodni, zgïÚbiajÈc swojÈ wyobraěniÚ.
Chciaïbym siÚ podzieliÊ tym, czego siÚ nauczyïem (oraz dorzuciÊ
trochÚ wïasnych wynalazków), na wypadek gdyby techniki te
pomogïy komuĂ, kto cierpi na tÚ nieodpuszczajÈcÈ ciemnoĂÊ. Nie
jesteĂ sam i nie musisz juĝ dalej cierpieÊ.
PierwszÈ rzeczÈ, do której musiaïem powróciÊ, byïa koncepcja
„demona”, która automatycznie sugerowaïa, ĝe to mroczne odczu-
cie byïo moim wrogiem. Jak mogïo nim nie byÊ po tym dïugim
czasie, który spÚdziïem, nienawidzÈc go i pragnÈc, by zniknÚïo?
Strach to potÚĝna siïa, która sprawia, ĝe mocno tkwimy w ciÈgïym
niepokoju.
Ale czas zerwaÊ z tym sposobem myĂlenia. Czas, abyĂ stanÈï
z ciemnoĂciÈ twarzÈ w twarz.
Najpierw musisz siÚ zrelaksowaÊ. KÈpiel z bÈbelkami to mój
ulubiony sposób. A potem weě kilka gïÚbokich wdechów: piÚÊ
sekund wciÈgaj powietrze nosem. Utrzymaj przez kolejne piÚÊ
sekund. I jeszcze piÚÊ sekund na wydech przez usta. Teraz poczuj
mroczne uczucie, które zaczyna siÚ pojawiaÊ, nawet w tej zrelakso-
wanej chwili.
Lecz dziĂ, zamiast pragnÈÊ, by uczucie to zniknÚïo, przywitaj je.
Jest straszne, ale obiecujÚ Ci, ĝe CiÚ nie skrzywdzi. Przywitaj wszyst-

1
kie chaotyczne myĂli, zmartwienia, wÈtpliwoĂci i objawy fizyczne,

które towarzyszÈ temu odczuciu. A kiedy juĝ CiÚ caïkowicie
pochïonÈ…
Przedstaw siÚ.
Poniĝej przytaczam swoje wïasne doĂwiadczenie, tak jak je zapa-
miÚtaïem, z rozmowy, która nastÈpiïa. Zmieniïa moje ĝycie. I mam
nadziejÚ, ĝe pomoĝe Ci dokonaÊ wïasnych odkryÊ.
Niespodziewane odpowiedzi na niespodziewane pytania:

dlaczego tu jesteĂ?
Oczekiwaïem nieprzyjemnej odpowiedzi, odlegïego gïosu mojego

byïego oznajmiajÈcego, ĝe zasïugujÚ, by cierpieÊ. ¿e jestem szalony,
sïaby, ĝaïosny.
Moĝesz wiÚc sobie wyobraziÊ mojÈ reakcjÚ, kiedy on (tak, to
definitywnie byï mïody chïopak) spokojnie odpowiedziaï: „Jestem
tu po to, by upewniÊ siÚ, ĝe z TobÈ wszystko w porzÈdku”.
Te sïowa zmieniïy wszystko. Nagle nie wydawaï siÚ taki prze-
raĝajÈcy. Ale wciÈĝ siÚ zastanawiaïem, dlaczego sprawiaï mi ból,
ciÈgle uciskajÈc mnie w klatce. OdpowiadajÈc, nim mogïem w ogóle
zapytaÊ, powiedziaï: „Tylko obejmowaïem twoje serce, ĝeby je chro-
niÊ. Nigdy nie chciaïem ciÚ skrzywdziÊ”.
Nagle nie chciaïem juĝ, ĝeby chïopiec odszedï. Tak, chciaïem,
ĝeby przestaï tak mocno ĂciskaÊ, ale juĝ siÚ go nie baïem. Szybko
mu zaufaïem. Byïo w nim coĂ kochajÈcego, dobrego, niewinnego.
Chciaïem dowiedzieÊ siÚ wiÚcej.
Zapomniane wspomnienia: kiedy siÚ pojawiïeĂ?
MyĂlaïem, ĝe pojawiï siÚ wtedy, kiedy skoñczyï siÚ mój zwiÈzek.

To wtedy przecieĝ zaczÈïem czuÊ to „Ăciskanie”. Zapytaïem wiÚc,
jak mnie znalazï i dlaczego zdecydowaï siÚ zostaÊ. I znów jego odpo-
wiedě mnie zaskoczyïa.

1
Powiedziaï, ĝe byï ze mnÈ od dnia moich narodzin. Byï mojÈ

energia, mojÈ kreatywnoĂciÈ — moim ĝywym duchem, który zosta-
nie ze mnÈ na zawsze. Byï bardzo podekscytowany tym, ĝe mogliĂmy
w koñcu porozmawiaÊ.
Przytulenia pojawiïy siÚ jednak niedawno. Nigdy wczeĂniej ich
nie potrzebowaïem. Byïem radosnÈ osobÈ, a on mógï po prostu ĝyÊ
i oddychaÊ przeze mnie. Lecz kiedy siÚ zaïamaïem, nie mógï juĝ
tego robiÊ. Kiedy napotkaïem zïo, byï regularnie uciszany i odrzu-
cany na bok. Wszystko, co niegdyĂ razem ceniliĂmy, zostaïo pogwaï-
cone. Zostaï wiÚc ze mnÈ, czekajÈc w ciszy. Cierpliwie. Robiï, co
mógï, by upewniÊ siÚ, ĝe nigdy juĝ nie bÚdÚ tak ěle traktowany.
W tym czasie robiï wszystko, co w jego mocy, by zniszczyÊ mój
toksyczny zwiÈzek. Odmawiaï biernego ulegania innej istocie ludz-
kiej. Wybuchaï, kiedy chciaïem, ĝeby siedziaï cicho. To on ciÈgle
wskazywaï na kïamstwa, hipokryzjÚ i manipulacjÚ — nawet kiedy
usilnie próbowaïem je ignorowaÊ, aby utrzymaÊ obraz idealizacji.
Nie przejmowaï siÚ, kiedy byïem nazywany szaleñcem czy nadwraĝ-
liwcem. Chciaï, bym znalazï siÚ jak najdalej od tej czarnej dziury,
która pochïaniaïa nas obu.
W koñcu, w najmroczniejszej chwili mojego ĝycia — kiedy
rozwaĝaïem opuszczenie tego Ăwiata — daï mi powód, ĝeby zostaÊ.
Daï mi nadziejÚ.
Nowe partnerstwo: co przyniesie przyszïoĂÊ?
PodziÚkowaïem mu za jego ochronÚ. Za dbanie o mnie. Za do-

strzeĝenie zïa, którego sam nie potrafiïem zobaczyÊ. Ale pomimo
jego skrytych wysiïków chciaïem, aby zrozumiaï, ĝe jego przytulenie
mnie rani. PojÈïem nauki i rozwinÈïem siÚ dziÚki wïasnym doĂwiad-
czeniom i obiecaïem mu, ĝe nigdy juĝ nie pozwolÚ, by ktoĂ mnie tak
znów skrzywdziï. Poprosiïem go, by nieco poluzowaï swój ucisk.
Rozwaĝyï mojÈ proĂbÚ i stwierdziï, ĝe siÚ postara. Powiedziaï
mi, ĝe zajmie mu to trochÚ czasu — ĝe nie nastÈpi to z dnia na
dzieñ. Powiedziaï, ĝe bÚdziemy musieli popracowaÊ nad tym razem,

1
by znaleěÊ pokojowe rozwiÈzanie, które bÚdzie korzystne dla nas

obu. OczywiĂcie zgodziïem siÚ z entuzjazmem. Byï to wiÚkszy
postÚp niĝ ten, którego dokonaïem w ciÈgu dwóch lat.
Mogïem z nowym rodzajem wspóïczucia ĝyczyÊ mu dobrej nocy.
Udaïem siÚ spaÊ tej nocy, wiedzÈc, ĝe mam lojalnego straĝnika, który
pilnuje mych snów, walczÈc z ciemnoĂciÈ za pomocÈ swojego wiecz-
nego Ăwiatïa i bezwarunkowej miïoĂci.
Te dziwne wschody sïoñca: dlaczego tu jesteĂmy?
Od tamtego czasu kaĝdego dnia z nim rozmawiaïem. Jest moim

przyjacielem i zawsze byï przy mnie, od samego poczÈtku — nie
oczekujÈc niczego w zamian, tylko cierpliwie czekajÈc na tÚ roz-
mowÚ. Zawsze, kiedy coĂ zaczyna mnie przytïaczaÊ, mogÚ siÚ szybko
uspokoiÊ, mówiÈc po prostu: „Hej, co sïychaÊ?”.
Zawsze ma odpowiedě, a ta nigdy nie straszy.
Odkryïem, ĝe najïatwiej mi siÚ z nim poïÈczyÊ, kiedy obserwujÚ
zachody sïoñca nad rzekÈ. W tych chwilach myĂlÚ, ĝe zaczynam
odkrywaÊ, dlaczego jesteĂmy tu, na tej dziwnej planecie. JeĂli mamy
w sobie te duchy, walczÈce o wszystko, co dobre, to zapewne mogÈ
one komunikowaÊ siÚ ze sobÈ nawzajem. Twój, mój, kaĝdy!
Wyobraĝam sobie, jak bawiÈ siÚ ze sobÈ nocami, ĂmiejÈc siÚ,
pïaczÈc, walczÈc i chroniÈc.
Bardzo doceniam ten dar i nie zamieniïbym go na nic innego.
WewnÚtrzna istota — w sercu naszego prawdziwego „ja” — byïa
z nami od dnia, w którym przyszliĂmy na Ăwiat. Nie moĝna jej znisz-
czyÊ, bez wzglÚdu na to, jak bardzo ktoĂ próbuje. Kaĝdy z nas zostaï
pogwaïcony w niemoĝliwy do pojÚcia sposób. Nie prosiliĂmy, by
odebrano nam niewinnoĂÊ. Ale próbujÈc zniszczyÊ naszÈ toĝsamoĂÊ,
nasi przeĂladowcy jedynie dali nam moĝliwoĂÊ nawiÈzania gïÚbszej
wiÚzi z naszym duchem.
I dlatego wïaĂnie psychopata zawsze poniesie poraĝkÚ.
Nie rozumiejÈ oni miïoĂci. Nie mogÈ poczuÊ lÚku czy zmar-
twieñ — duchy w nas zawsze upewniajÈ siÚ, ĝe z nami wszystko

1
w porzÈdku. Psychopaci potrafiÈ kopiowaÊ prawie kaĝdego czïo-

wieka, ale nie umiejÈ pojÈÊ ani doĂwiadczyÊ najbardziej magicz-
nych rzeczy, które ten Ăwiat ma do zaoferowania. MiïoĂÊ jest tym
miejscem, w którym psychopatyczne gierki siÚ koñczÈ, a nasza
podróĝ dopiero siÚ zaczyna.
Nasz duch chce nam pomóc, nie zaĂ skrzywdziÊ. Zawsze bÚdzie
gotów do rozmowy, zadowolony ze spotykania ludzi, których ochro-
nie siÚ poĂwiÚca. Nawet przed tÈ rozmowÈ duch jest przy nas: nie-
zïomny, silny, gotów na kolejnÈ przygodÚ.
Znów znaleěÊ miïoĂÊ

Co ciekawe, miïoĂÊ i seks po odzyskaniu siebie sÈ lepsze niĝ kie-
dykolwiek. Niepodobne niczemu, czego wczeĂniej doĂwiadczyïeĂ.
Pierwotnie zostaïeĂ uwarunkowany do odczuwania uzaleĝnienia
wobec desperacji i intensywnych namiÚtnoĂci — czegoĂ, co pomyli-
ïeĂ z miïoĂciÈ. Ale teraz jesteĂ mÈdrzejszy. MiïoĂÊ jest szlachetna,
cierpliwa i dobra. Jest trwaïa i kreatywna. Nie wÈtpisz w intencje
swojego partnera. Zamiast tego dwie dusze pokojowo wspóïistniejÈ,
odkrywajÈc wspólnie Ăwiat.
W zaleĝnoĂci od rodzaju i skali doĂwiadczonej przemocy, moĝesz
potrzebowaÊ czasu, aby przepracowaÊ swoje wspomnienia i wszystko
to, co wyzwala w Tobie negatywne emocje. NaprawdÚ dobry part-
ner da Ci tyle czasu, ile bÚdziesz potrzebowaï. BÚdzie z TobÈ roz-
mawiaï, okaĝe empatiÚ, upewni siÚ teĝ co do Twojego poczucia
komfortu. Zamiast seksu jako narzÚdzia manipulacji, odkryjesz, ĝe
dla normalnego, zdrowego partnera seks jest sposobem na zacie-
Ănianie wiÚzi i wyraĝanie miïoĂci.
Kiedy bÚdziesz juĝ w stanie w peïni zaufaÊ, Twoja zdolnoĂÊ
doĂwiadczania fizycznej oraz emocjonalnej intymnoĂci rozkwitnie
niczym wzrastajÈcy i dojrzewajÈcy kwiat. BÚdziesz w koñcu zdolny

1
do wprowadzenia w ĝycie wszystkiego tego, czego nauczyïeĂ siÚ

w czasie procesu zdrowienia. Wiesz, na co zasïugujesz i kim jesteĂ.
Moĝesz swobodnie dawaÊ innej osobie swojÈ energiÚ miïoĂci, ponie-
waĝ jest szanowana i miïowana. Nie jest juĝ marnowana na wielkÈ
czarnÈ dziurÚ.
Z psychopatÈ nigdy nie wiesz, na czym stoisz. ¿yjesz w ciÈgïej
niepewnoĂci, kaĝdego dnia zastanawiajÈc siÚ, czy on CiÚ kocha,
czy nie. Twoje caïe ĝycie jest pochïaniane przez codziennÈ walkÚ.
Ale dziÚki prawdziwej miïoĂci wszystko to zostaje zapomniane. Juĝ
siebie nie kwestionujesz. Twoja miïoĂÊ opiera siÚ na wzajemnym
partnerstwie, peïnym namiÚtnoĂci i poĂwiÚcenia.
Jest coĂ niezmiernie wspaniaïego w spotkaniu tej wïaĂciwej osoby
i uĂwiadomieniu sobie w koñcu: „aï, ta osoba mnie nigdy nie
skrzywdzi”. PomyĂl o tym przez chwilÚ. Przez wiele miesiÚcy —
moĝe nawet lat — mierzyïeĂ siÚ z przemocÈ emocjonalnÈ i tak
dïugo pracowaïeĂ, ĝeby wszystko siÚ zmieniïo. Sam z siebie prze-
rwaïeĂ cykl emocjonalnej przemocy. WykorzeniïeĂ negatywne wzorce
i przedefiniowaïeĂ ĂcieĝkÚ swojego ĝycia. W nagrodÚ Twoje serce
jest w koñcu wolne.
Nie martw siÚ tym, kiedy to wszystko nastÈpi. Moĝe jesteĂ
zadowolony, nie majÈc nikogo, i to teĝ jest wspaniaïe. Ale jeĂli jesteĂ
osobÈ, która szuka miïoĂci, to ktoĂ siÚ kiedyĂ pojawi i rozpozna
w Tobie caïÈ tÚ wspaniaïoĂÊ. Co wiÚcej, w swym wïasnym sercu
bÚdziesz wiedziaï, kiedy tÚ osobÚ spotkasz. Nie ma poĂpiechu.
Znasz to uczucie, kiedy odkryjesz wspaniaïÈ piosenkÚ i sïuchasz
jej na okrÈgïo przez caïy dzieñ, zastanawiajÈc siÚ, jak mogïeĂ ĝyÊ
bez niej? Podobnie jest z miïoĂciÈ. Pojawia siÚ nagle i zanim siÚ
obejrzysz, przyjmujesz jÈ w peïni, po kres Twojego ĝycia.

1

1
Gïupiec i ¥wiat
Gïupiec wykonuje ten ostatni krok na swej Ăcieĝce i, ku wïasnemu zdziwie-

niu, odkrywa, ĝe jest dokïadnie w miejscu, z którego zaczynaï, na krawÚdzi
tegoĝ samego urwiska, z którego niemalĝe spadï, gdy byï mïody i zbyt naiwny,
by patrzeÊ, gdzieĝ to siÚ udaje. Lecz teraz widzi, gdzie stoi, w innym Ăwietle.
MyĂlaï przecie, ĝe moĝe oddzieliÊ od siebie ciaïo i umysï, poznaÊ jedno, by
potem porzuciÊ i drugie zgïÚbiÊ. Lecz na koñcu Ăcieĝki wszystko tyczy siÚ jaěni:
umysïu i ciaïa, przeszïoĂci i przyszïoĂci, jednostki i Ăwiata. Wszystko jest
jednoĂciÈ, takĝe i Gïupiec, i Eremita, obydwaj stojÈcy u wrót wiodÈcych
do sekretów wszechĂwiata. Z uĂmiechem wiedzy Gïupiec robi ostateczny krok
w kierunku przepaĂci, (…) by poszybowaÊ. Wyĝej i wyĝej, póki caïego Ăwiata
w oczach nie pojmie. I tamĝe tañczy, otoczony gwiazd ïonem, w jednoĂci
z kosmosem. KoñczÈc niejako tamĝe, gdzie zaczÈï, rozpoczynajÈc na nowo
u koñca. ¥wiat siÚ toczy, a podróĝ Gïupca osiÈgnÚïa cel. (Aeclectic Tarot)
Wyobraě sobie dwudziestojednoletniego skrytego homoseksualistÚ,

do tego bez doĂwiadczeñ seksualnych, który zaczyna przechodziÊ
pokwitanie, idÈcego przez kampus na zajÚcia z programowania,
w podartych spodniach z Walmartu.
To ja!

1
Jak moĝesz sobie wyobraziÊ, byïem najbardziej wycofanÈ osobÈ

na planecie. Byïem niezrÚcznym, który nigdy nie miaï chïopaka ani
dziewczyny — nigdy nie byïem przez nikogo postrzegany jako
„atrakcyjny”. I tak moje obawy i zmartwienia pïynÚïy gïównie
z mojej seksualnoĂci (a raczej jej braku). ChoÊ brzmi to pïytko,
to nie czuïem siÚ pewnie ze swoim wyglÈdem. OczywiĂcie, ówcze-
Ănie nie byïem tego Ăwiadom, ĝe to jest najbardziej niefortunnym
rodzajem wewnÚtrznych obaw.
Ale to byïa tylko maïa czÚĂÊ tamtego Jacksona. Przede wszyst-
kim lubiïem biegaÊ z miejsca na miejsce, byÊ aktywny, nawiÈzywaÊ
znajomoĂci, radowaÊ siÚ, cieszyÊ siÚ ciszÈ i budowaÊ domy dla kotów.
Nic mnie raczej nie martwiïo i nigdy nie chowaïem uraz, uwaĝa-
ïem bowiem, ĝe to marnowanie siï. Lubiïem rozweselaÊ marudnych
ludzi — myĂlaïem, ĝe wszystko moĝna uzdrowiÊ odrobinÈ dobroci.
Uwielbiaïem zabieraÊ ludzi na wspólne przygody i marzyïem o wïa-
snej rodzinie i dzieciach.
Wszystkie te rzeczy sÈ tym, co tworzy osobowoĂÊ, ale w naj-
czarniejszym okresie mojego ĝycia obawy przejÚïy kontrolÚ i staïy
siÚ caïÈ mojÈ osobowoĂciÈ. Wszystko, co dobre, zostaïo zepchniÚte
na bok, aby zrobiÊ miejsce wadom, które stawaïy siÚ wyraěniejsze,
w miarÚ jak spadaïem coraz bardziej w otchïañ.
A kiedy toksyczny zwiÈzek dobiegï koñca, zdecydowaïem, ĝe
caïe moje dawne „ja” musi byÊ ěródïem wszystkich problemów.
Zamiast przyjrzeÊ siÚ swoim obawom, jedna po drugiej, po prostu
wyrzuciïem caïÈ osobowoĂÊ do kosza. Chciaïem byÊ kimĂ nowym!
Cóĝ za leniwy sposób na rozwiÈzanie problemów. I zapïaciïem za to.
Straciïem ĂwietnÈ ofertÚ pracy, przeraziïem przyjacióï, przepuĂci-
ïem ĝyciowe oszczÚdnoĂci, przeprowadziïem siÚ do luksusowego
mieszkania i próbowaïem graÊ „twardziela”, próbowaïem byÊ
seksowny. Nie wyszïo (zwïaszcza to ostatnie).
Kiedy patrzÚ wstecz, najdziwniejszÈ rzeczÈ w caïej tej podróĝy
jest to, ĝe wcale daleko nie dotarïem, liniowo ujmujÈc. WiÚkszoĂÊ
mojego procesu spÚdziïem, pracujÈc nad odzyskaniem osoby, którÈ

1
kiedyĂ byïem, z kilkoma drobnymi modyfikacjami. Zwykïem myĂleÊ,

ĝe muszÚ wykorzeniÊ wszystko, aby moje zdrowienie miaïo sens, ale
tak wcale nie byïo. Tak naprawdÚ najbardziej bolaïo mnie, kiedy
próbowaïem walczyÊ ze starym „ja” i wszystkim, co kiedyĂ ceniïem.
Moĝe Ty teĝ miaïeĂ obawy, traumy wyniesione z dzieciñstwa,
próĝne sekrety, zïe relacje czy coĂ zupeïnie innego. Niewaĝne jed-
nak, z czym musiaïeĂ siÚ zmierzyÊ. JeĂli spojrzysz wystarczajÈco
gïÚboko, jestem pewien, ĝe znajdziesz w sobie teĝ caïkiem fajne
rzeczy. Co wiÚcej, moĝe jesteĂ w stanie nauczyÊ siÚ doceniaÊ fakt,
ĝe Twoje stare „ja” robiïo wszystko, co w jego mocy, biorÈc pod
uwagÚ okolicznoĂci.
Kiedy zaczniesz ïagodniej patrzeÊ na swoje dawne „ja”, caïy pro-
ces zdrowienia wydaje siÚ znacznie przyjemniejszy. Zamiast tego
przytïaczajÈcego, pochïaniajÈcego osobowoĂÊ caïkowitego zmienia-
nia siebie po prostu spoglÈdasz w swojÈ istotÚ i uczysz siÚ, jak roz-
poznaÊ cechy, te dobre i te zïe, które czyniÈ CiÚ tym, kim jesteĂ.
Na poczÈtku moĝe to zniechÚcaÊ, poniewaĝ masz wraĝenie, jakbyĂ
juĝ straciï tego dawnego ufnego i kochajÈcego ducha.
Cóĝ, mam dobrÈ i zïÈ wiadomoĂÊ. Dobra jest taka, ĝe Twoje „stare
ja” wcale nigdzie nie poszïo. Nie miaïoby to najmniejszego sensu.
Zïa wiadomoĂÊ jest taka, ĝe zrobiïem kolejny wykres w Micro-
soft Paint.

1
Jak moĝesz zobaczyÊ, sÈ dwie drogi, aby dostaÊ siÚ od punktu

A do punktu B. Moĝesz albo przejĂÊ centymetr po centymetrze
w górÚ, albo obraÊ znacznie dïuĝszÈ, okrÚĝnÈ drogÚ.
W ĝyciu jest tak, ĝe nie jesteĂ Ăwiadom drogi na skróty, dopóki
nie przejdziesz juĝ sporego kawaïka. Ludzie mogÈ Ci sporo naopo-
wiadaÊ o skrótach. Moĝesz teĝ poczytaÊ wiele ksiÈĝek o obieraniu
krótszej drogi. Rodzice opowiadajÈ dzieciom, jak znaleěÊ skrót.
Ludzie poĂwiÚcajÈ duĝo pieniÚdzy, aby znaleěÊ skróty. Ja wïaĂnie
pokazaïem Ci skrót w postaci piÚknego rysunku. Ale ĝadna z tych
rzeczy tak naprawdÚ nie dziaïa. Skrót znajdziesz tylko wtedy, kiedy
przeszedïeĂ juĝ osobiĂcie dïugÈ drogÚ.
To dobrze! Tyle siÚ uczymy, kiedy wybierzemy dïuĝszÈ drogÚ.
Na poczÈtku jest to trochÚ przeraĝajÈce, ale wkrótce odkryjesz, ĝe
jest tyle tajemnic i okazji do wykorzystania na kaĝdym kroku.
Z kaĝdym z nich zyskujesz coraz szerszÈ perspektywÚ na siebie
i na Ăwiat. Niektóre dni sÈ smutne i pozbawione nadziei, inne dajÈ
zaĂ nadziejÚ i nowÈ wiedzÚ. Moĝe zaczÈïeĂ od wspóïczucia i Ăle-
pego zaufania na samym poczÈtku podróĝy. Póěniej stwierdziïeĂ, ĝe
cechy te czyniÈ z Ciebie podatne na zranienie popychadïo. Ale im
bliĝej punktu B, tym bardziej odkrywasz, ĝe byïy to tak naprawdÚ
dobre rzeczy — po prostu potrzebowaïeĂ trochÚ wiÚcej Ăwiado-
moĂci i szacunku do samego siebie, ĝeby mogïy w peïni dziaïaÊ.
Kaĝda drobna rzecz, którÈ odkrywamy na naszej Ăcieĝce, przy-
czynia siÚ do poszerzenia naszej percepcji i zrozumienia. To dla-
tego, kiedy zbliĝamy siÚ do celu, patrzymy wstecz, zastanawiajÈc
siÚ: „Co ja sobie myĂlaïem — byïo tyle lepszych sposobów!”. Cóĝ,
w retrospekcji na pewno. atwo jest patrzeÊ do tyïu na skrót i zasta-
nawiaÊ siÚ, jak mogliĂmy go przeoczyÊ, ale osÈdzamy swoje prze-
oczenie jedynie dziÚki temu, ĝe pokonaliĂmy tÚ dïuĝszÈ drogÚ — dziÚki
pomyïkom, zaĝenowaniu, przegranym i opanowanym lekcjom.
Uwielbiam ten cytat o Gïupcu i ¥wiecie, poniewaĝ na koñcu
podróĝy Gïupiec pozostaje Gïupcem. WciÈĝ jest tÈ samÈ osobÈ, ma-
jÈcÈ trochÚ wiÚcej Ăwieĝej wiedzy i mÈdroĂci, którÈ zdobyï po drodze.

1
Jaka pïynie z tego lekcja? Cóĝ, dziÚki mojej lekcji wiem, ĝe

pokwitanie lepiej przejĂÊ, zanim dobije siÚ do dwudziestki. Twoja
lekcja zapewne bÚdzie inna, poniewaĝ wszyscy kroczymy innymi
Ăcieĝkami w wielkim kole — dodatkowo, zaczynam podejrzewaÊ, ĝe
punkt B w ĝadnym stopniu nie jest nawet bliski koñca podróĝy.

1

1
Szersza perspektywa
Osoby empatyczne — marzyciele czy idealiĂci — majÈ takÈ przy-

padkowÈ moc. WiÚkszoĂÊ z nich spÚdza ĝycie, doĂwiadczajÈc zwÈt-
pienia, obaw, zmartwieñ i starajÈc siÚ na siïÚ zadowalaÊ ludzi. Ale
podróĝ tych osób niechybnie prowadzi do ciÚĝkich chwil, kiedy
komfortowe ĝycie zostaje zniszczone przez niespodziewane nadej-
Ăcie ciemnoĂci. Nagle metody, którym ufaïy, przestajÈ przynosiÊ im
szczÚĂcie. Na poczÈtku depresja ta wywoïuje u osób tych przeko-
nanie, ĝe mogÈ juĝ nigdy nie odczuÊ radoĂci. Ostatecznie jednak
caïe to zdarzenie skïania je do ruszenia na misjÚ w poszukiwaniu
czegoĂ wiÚcej — miïoĂci, sprawiedliwoĂci i mÈdroĂci. Kiedy przygoda
ta siÚ rozpoczyna, marzyciela nie moĝna juĝ zatrzymaÊ.
A co, kiedy marzyciele siÚ jednoczÈ?
Cóĝ, w ten sposób zaczynamy zmieniaÊ Ăwiat.
Rodziny, miejsce pracy, spoïeczeñstwo

ChoÊ ksiÈĝka ta zostaïa napisana gïównie dla ofiar toksycznych
zwiÈzków romantycznych, to cykl psychopatycznej przemocy jest
uniwersalny. Cechuje siÚ intensywnÈ idealizacjÈ i kopiowaniem

1
osobowoĂci, po których nastÚpujÈ dewaluacja oraz erozja toĝsamoĂci.

Proces ten z pewnoĂciÈ nie ogranicza siÚ do zwiÈzków miïosnych.
BiorÈc pod uwagÚ powszechnoĂÊ zaburzeñ typu B, moĝna ze sporÈ
dozÈ prawdopodobieñstwa stwierdziÊ, ĝe Ty lub ktoĂ, kogo znasz,
doĂwiadczyliĂcie tego zaburzenia u pracodawcy, rodzica, brata lub
siostry, znajomego, wspóïpracownika czy sÈsiada.
W rodzinie moĝesz byÊ zmuszony do ĝycia z rodzicem stosujÈ-
cym wobec Ciebie przemoc od dzieciñstwa, traktujÈcym CiÚ zaled-
wie jak narzÚdzie, by dostaÊ od Ăwiata to, czego pragnie — majÈc
wobec Ciebie nierealne oczekiwania, nie adaptujÈc tych oczekiwañ
wobec wïasnego zachowania. JeĂli nie stosowaïeĂ siÚ do twardych
reguï, byïeĂ karany milczeniem i wyĂmiewaniem, a efektem tego
staïo siÚ Twoje poczucie bezwartoĂciowoĂci i niekochania. I kiedy
sÈdziïeĂ, ĝe wiÚcej juĝ nie zniesiesz, rodzic zaczynaï CiÚ chwaliÊ
i wyraĝaÊ uznanie, którego tak bardzo ïaknÈïeĂ. CiÈgle stÈpaïeĂ po
lodzie, podstawy Twojej egzystencji byïy caïkowicie pozbawione sta-
bilnoĂci. Potrzeba wielu lat terapii i pracy nad sobÈ, aby pokonaÊ
takie ciÈgïe pranie mózgu.
W pracy moĝesz spotkaÊ siÚ z manipulujÈcym wspóïpracow-
nikiem, który oczarowaniem utorowaï sobie drogÚ do Twojego ĝycia
zawodowego tylko po to, by wbiÊ Ci nóĝ w plecy, kiedy dostaï juĝ
to, czego chciaï. Szeptaï za Twoimi plecami, trucizna siÚ sÈczyïa,
a jego skryta triangulacja zwracaïa caïe miejsce pracy przeciwko
Tobie. JeĂli zabraïeĂ gïos w tej sprawie, brzmiaïeĂ jak szaleniec,
poniewaĝ obraĝaïeĂ ulubieñca wszystkich kolegów i koleĝanek: tego,
który byï tak sïodki dla wszystkich (poza TobÈ, za zamkniÚtymi
drzwiami).
Jest jeszcze psychopata w roli szefa. Jego charyzmatyczne cechy
czÚsto pozwalajÈ mu bardzo szybko wspiÈÊ siÚ na szczyt. To mena-
dĝer, który nie ma problemu z naduĝywaniem wïadzy wobec Cie-
bie, poniewaĝ wie, ĝe nic z tym nie zrobisz. To on podpisuje TwojÈ
wypïatÚ, wiÚc musisz znosiÊ wszystko, co Ci zrobi, w przeciwnym
wypadku zostaniesz zwolniony. Nieodpowiedzialnie wydaje pieniÈ-

1
dze firmy, poniĝa innych i niszczy kaĝdego, kto stanie mu na dro-

dze. To zbir i manipulator, ale jakimĂ trafem zawsze wyglÈda na
niewinnego.
KrÈĝy dziwny pomysï, ĝe psychopaci mogÈ byÊ przydatni, moĝe
wrÚcz niezbÚdni, w miejscu pracy — ĝe potrafiÈ podejmowaÊ trudne
decyzje, które zwykïym ludziom nawet nie przejdÈ przez myĂl. Ale
kaĝdy, kto miaï do czynienia z psychopatÈ w pracy, szybko odrzuci
tÚ ideÚ. Psychopaci siejÈ spustoszenie, czyniÈ nieodwracalne szkody
i potrafiÈ od wewnÈtrz zniszczyÊ caïÈ kulturÚ w biurze. Wszystko to
sÈ w stanie zrobiÊ, jednoczeĂnie wydajÈc siÚ caïkowicie niewinnymi
i zrzucajÈc winÚ na kogoĂ innego. Nie majÈ problemu ze zrujnowa-
niem ĝycia wspóïpracownika albo podwïadnego, jeĂli tylko pomoĝe
im to we wïasnej karierze. WrÚcz bardzo chÚtnie to robiÈ.
A jeĂli to nie jest wystarczajÈco przeraĝajÈce, to pomyĂl, ĝe ludzi
tych patologicznie ciÈgnie do wïadzy, pieniÚdzy i przestÚpstw. Z prac
doktora Roberta Hare’a wiemy juĝ, ĝe psychopaci stanowiÈ caïkiem
spory odsetek populacji wiÚěniów. Ale co ze sporÈ wiÚkszoĂciÈ psy-
chopatów, którzy nie trafili za kratki? Gdzie oni koñczÈ?
Na gieïdzie? W stolicy, na odpowiednich stoïkach?
To miejsca, w których nóĝ w plecy czy nieszczeroĂÊ sÈ nie tylko
akceptowane — sÈ oczekiwane. Politycy manipulacjÈ torujÈ sobie
drogÚ do wïadzy, za pomocÈ charyzmy i pustych obietnic, a my
tylko siÚ wĂciekamy, kiedy wykorzystujÈ swojÈ pozycjÚ do reali-
zowania zupeïnie odmiennych celów. Zachowanie to staïo siÚ tak
powszechne, ĝe obietnice polityczne sÈ dziĂ niczym wiÚcej, jak
tylko materiaïem dla telewizyjnych komików. Lecz to wcale nie jest
zabawne. To raczej doĂÊ przeraĝajÈce.
Regularnie jesteĂmy oszukiwani przez wybranych polityków, ale
zwykliĂmy wierzyÊ, ĝe tego rodzaju zachowanie jest normalne. Wie-
rzymy, ĝe to normalne, gdy dorosïy czïowiek zachowuje siÚ jak
manipulujÈce dziecko, politycy skïadajÈ obietnice, których nie pla-
nujÈ speïniÊ, a rzÈd kpi z prawa, którego przysiÚgaï przestrzegaÊ.

1
Lecz to nie jest normalne. To nie teatr polityczny. To nie moc

korumpujÈca niegdyĂ porzÈdnych mÚĝczyzn i kobiety.
To zaburzenia typu B w dziaïaniu.
To wïaĂnie siÚ dzieje, kiedy pasoĝyty infekujÈ silny, stabilny
naród idealistów i marzycieli. To wïaĂnie siÚ dzieje, kiedy toksycz-
nych ludzi ciÈgnie do wïadzy, kiedy rozumiejÈ, jak jÈ zdobyÊ. To
wïaĂnie siÚ dzieje, kiedy nasi przywódcy sÈ hipokrytami, myĂlÈcymi,
ĝe mogÈ zadeptaÊ standardy, dla których przestrzegania zostali
wybrani.
Psychopaci siejÈ spustoszenie wszÚdzie, gdzie siÚ pojawiÈ. Mie-
rzÈc siÚ z toksycznym partnerem, niemoralnym wspóïpracownikiem,
manipulujÈcym rodzicem czy patologicznÈ wïadzÈ, wszyscy szukamy
podobnej Ăcieĝki wiodÈcej do wolnoĂci. Najpierw musimy zrozumieÊ,
ĝe istniejÈ kroczÈcy po tym Ăwiecie ludzie caïkowicie pozbawieni
sumienia i empatii.
Wtedy, co waĝniejsze, moĝemy nauczyÊ siÚ doceniaÊ te dwie
cechy w nas samych.
Problem 15 procent
WĂród nas jest wiÚcej psychopatów niĝ ludzi majÈcych czÚsto poru-
szany problem anoreksji, cztery razy wiÚcej socjopatów niĝ osób
cierpiÈcych na schizofreniÚ oraz sto razy wiÚcej socjopatów niĝ osób,
u których zdiagnozowano raka jelita.
— dr Martha Stout, The Sociopath Next Door
Liczby zazwyczaj mnie nudzÈ, ale myĂlÚ, ĝe te akurat warto

przeanalizowaÊ.
Wedïug Narodowych Instytutów Zdrowia:
x 6 procent ogóïu populacji cierpi na narcystyczne zaburzenie

osobowoĂci.

1
x 5 procent ogóïu populacji cierpi na osobowoĂÊ chwiejnÈ emo-

cjonalnie typu borderline.
x 2 procent ogóïu populacji cierpi na histrioniczne zaburzenie

osobowoĂci.
Wedïug dr Marthy Stout:
x 4 procent ogóïu populacji cierpi na antyspoïeczne zaburzenie

osobowoĂci (ASPD, socjopatiÚ lub psychopatiÚ).
To skategoryzowane zaburzenia emocjonalne, a bazujÈc na po-

wyĝszych statystykach, moĝna stwierdziÊ, ĝe spotkamy je u jed-
nej na kaĝdych siedem osób — to ponad 15 procent populacji
(zaokrÈglam w dóï, biorÈc pod uwagÚ wspóïwystÚpowanie zaburzeñ).
PomyĂl teraz, ĝe wiÚkszoĂÊ tych osób dobrze sobie radzi, przebywa
na wolnoĂci, jest aktywnymi czïonkami spoïeczeñstwa. BiorÈc pod
uwagÚ liczby, jest caïkiem prawdopodobne, ĝe nieĂwiadomie mijasz
jednego z tych manipulatorów kaĝdego dnia w drodze do pracy —
moĝe spotkaïeĂ go nawet dziĂ, kiedy kupowaïeĂ porannÈ kawÚ.
Gdzie w tym problem?
Problem jest taki, ĝe ogóï spoïeczeñstwa praktycznie nic nie wie
na temat tych niesamowicie rozpowszechnionych zaburzeñ. Gdy-
byĂ miaï zapytaÊ znajomych, czym jest zaburzenie osobowoĂci
typu borderline, jak wielu z nich udzieliïoby odpowiedzi? A jak
wielu z nich udzieliïoby dobrej odpowiedzi?
Tak samo, czy ktoĂ cierpiÈcy na zaburzenie narcystyczne jest
po prostu kimĂ, kto za duĝo patrzy w lustro? A czy ktoĂ cierpiÈcy
na zaburzenie histrioniczne naprawdÚ jest tylko kimĂ, kto potrze-
buje duĝo uwagi?
Odkryjesz, ĝe zapewne wiele osób sïyszaïo o psychopatii, ale
jak wiele z nich sïyszaïo o psychopatii wykraczajÈcej poza seryjnych
morderców z Zabójczych umysïów? A co z bardziej powszechnymi,
zwyczajnymi drapieĝnikami, którzy oczarowujÈ i mamiÈ swoje ofiary

1
na co dzieñ? Co z kameleonami, którzy od Ărodka niszczÈ ĝycie

niespodziewajÈcych siÚ niczego ofiar, jednoczeĂnie jawiÈc siÚ caïko-
wicie niewinnymi?
Zaburzenia typu B to zaburzenia emocji, sumienia, empatii
i uczuÊ — zapewne najwaĝniejszych ludzkich cech. Dlaczego wiÚc
nie uczy siÚ o tych zaburzeniach w szkole? Dlaczego nie poĂwiÚca im
siÚ naleĝytej uwagi?
Znowu, ponad 15 procent populacji (bÚdÚ powtarzaï tÚ liczbÚ) to
osoby cierpiÈce na powaĝne, nieuleczalne zaburzenia osobowoĂci —
a mimo to, z uwagi na ukrytÈ naturÚ symptomów, nie wiemy o nich
praktycznie nic. Zazwyczaj, nim ktoĂ zdecyduje siÚ poznaÊ zabu-
rzenia osobowoĂci, szkody zostaïy juĝ wyrzÈdzone.
Jak wiÚc moĝemy je identyfikowaÊ, nim bÚdzie za póěno?
Cztery zaburzenia typu B reprezentujÈ róĝne symptomy, ale
wszystkie majÈ jednÈ cechÚ wspólnÈ: niezdrowe, nieodpowiednie,
pïytkie lub kompletnie nieistniejÈce ludzkie emocje. MogÈ siÚ one
róĝnie przejawiaÊ u róĝnych osobników i w róĝnych zaburzeniach,
ale dla ofiar takich osób doĂwiadczenie jest uniwersalne: idealizacja
i dewaluacja. Osoby cierpiÈce na zaburzenia typu B sÈ niezdolne
do formowania normalnych ludzkich wiÚzi, a w rezultacie próbujÈ
udawaÊ takÈ wiÚě (intencjonalnie lub nie) poprzez cykl „dobroci
i przemocy”.
KsiÈĝka ta zostaïa napisana dla ofiar takich traumatycznych zna-
jomoĂci, aby osoby te mogïy zaczÈÊ odnajdywaÊ odpowiedzi na
swoje pytania i odzyskaÊ siebie. Nie skupiam siÚ zanadto na drob-
nych róĝnicach pomiÚdzy poszczególnymi schorzeniami, poniewaĝ
wpïyw osób typu B na ofiary zawsze jest taki sam: zagubienie,
poczucie beznadziei i caïkowita dewastacja emocjonalna.
Kiedy rozumiemy, ĝe istniejÈ ludzie, którzy nie doĂwiadczajÈ
Ăwiata tak jak my, wszystko zaczyna nabieraÊ sensu. Kiedy prze-
staniemy dokonywaÊ projekcji wïasnego sumienia i wrodzonej
dobroci na innych ludzi, zaczynamy rozumieÊ te wczeĂniej niepo-

1
jÚte doĂwiadczenia. Dla wielu z nas zaburzenia te sÈ brakujÈcym

elementem ukïadanki, który zmienia caïe nasze ĝycie.
Poza trzydziestoma sygnaïami alarmowymi dajÚ Ci jeszcze krótkÈ
charakterystykÚ tych czterech zaburzeñ.
Narcystyczne zaburzenie osobowoĂci
DSM-IV-TR4 stwierdza, ĝe aby zdiagnozowaÊ narcystyczne zabu-

rzenie osobowoĂci, dana osoba musi speïniaÊ piÚÊ lub wiÚcej spoĂród
poniĝszych kryteriów:
x zawyĝone poczucie wïasnego znaczenia (np. wyolbrzymianie

swoich osiÈgniÚÊ i talentów, oczekiwanie uznania wyĝszoĂci
bez odpowiednich osiÈgniÚÊ),
x skupienie na wyobraĝeniach nieograniczonego powodzenia,

wïadzy, doskonaïoĂci, piÚkna lub idealnej miïoĂci,
x wiara, ĝe jest siÚ osobÈ „wyjÈtkowÈ” i niepowtarzalnÈ, którÈ

inni powinni rozumieÊ i która powinna przebywaÊ tylko
w towarzystwie osób wyjÈtkowych, o wysokiej pozycji,
x wymaganie przesadnego podziwu,
x poczucie uprzywilejowania, tzn. irracjonalne oczekiwanie

szczególnie korzystnego traktowania lub automatycznej zgody
na swoje oczekiwania,
x eksploatowanie innych interpersonalnie, tzn. wykorzystywa-

nie ich, aby osiÈgnÈÊ wïasne cele,
x brak empatii, niezdolnoĂÊ do rozpoznawania lub identyfika-

cji uczuÊ i potrzeb innych,
4
Klasyfikacja zaburzeñ psychicznych wedïug Amerykañskiego Towa-
rzystwa Psychiatrycznego — przyp. tïum.

1
x czÚste zazdroszczenie innym osobom i przekonanie o ich

zazdroĂci,
x przejawianie zachowañ lub postaw aroganckich, wyniosïych5.
W relacjach miÚdzyludzkich prowadzi to do wczesnej idealizacji

w zwiÈzku, kiedy osoba taka trenuje partnera do roli ciÈgïego ěródïa
pozytywnej energii — chwilowo zaspokajajÈc swoje patologiczne
pragnienie bycia podziwianym. Lecz poniewaĝ osoba taka jest
zazdrosna i arogancka, ofiara szybko odkrywa, ĝe w zwiÈzku nie
bÚdzie miejsca na jej wïasne szczÚĂcie. Kiedy ofierze nie uda siÚ
dostosowaÊ do szybkich zmian w wymaganiach narcyza, bÚdzie
dewaluowana i krytykowana, póki nie straci wszystkiego, co ma do
zaoferowania. Kontrast pomiÚdzy idealizacjÈ a dewaluacjÈ sprawia,
ĝe ofiara czuje siÚ bezwartoĂciowa, zniszczona i zagubiona.
OsobowoĂÊ chwiejna emocjonalnie typu borderline
DSM-IV-TR stwierdza, ĝe aby zdiagnozowaÊ pograniczne zaburze-

nie osobowoĂci, dana osoba musi speïniaÊ piÚÊ lub wiÚcej spoĂród
x rozpaczliwe próby unikniÚcia opuszczenia: rzeczywistego lub

wyimaginowanego,
x wzór niestabilnych i intensywnych zwiÈzków interpersonal-

nych cechujÈcych siÚ wahaniami miÚdzy skrajnoĂciami — ide-
alizowaniem lub dewaluowaniem,
x zaburzenie toĝsamoĂci: znaczÈcy i trwaïy brak stabilnoĂci

obrazu czy poczucia wïasnego „ja”,
5
Kryteria diagnostyczne wedïug DSM-IV-TR, J. Wciórka [red.], Elsevier
Urban&Partner, Wrocïaw 2008.

1
x impulsywnoĂÊ w co najmniej dwóch obszarach stanowiÈcych

potencjalne zagroĝenie dla samego siebie (np. wydawanie pie-
niÚdzy, ryzykowny seks, naduĝywanie substancji psychoak-
tywnych, nieostroĝna jazda, napadowe objadanie siÚ),
x nawracajÈce zachowania, gesty lub groěby samobójcze albo

zachowania samookaleczajÈce,
x niestabilnoĂÊ afektywna spowodowana znacznÈ reaktywnoĂciÈ

nastroju (np. nasilone epizody dysforii, draĝliwoĂci lub lÚku
trwajÈce zwykle parÚ godzin, a rzadko dïuĝej niĝ parÚ dni),
x przewlekïe poczucie pustki,
x niedostosowany, nasilony gniew lub trudnoĂci w panowaniu

nad gniewem (np. czÚste wybuchy zïoĂci, staïy gniew, powta-
rzajÈce siÚ bójki),
x przemijajÈce, zwiÈzane ze stresem objawy paranoiczne lub

powaĝne objawy dysocjacyjne6.

pragnienie bycia podziwianym. Lecz poniewaĝ osoba taka jest agre-
sywna oraz impulsywna, ofiara szybko odkrywa, ĝe w zwiÈzku nie
bÚdzie miejsca na jej wïasne szczÚĂcie. Kiedy ofierze nie uda siÚ
dostosowaÊ do szybkich zmian w wymaganiach toksycznego part-
nera, bÚdzie dewaluowana i krytykowana, póki nie straci wszystkiego,
co ma do zaoferowania. Kontrast pomiÚdzy idealizacjÈ a dewaluacjÈ
sprawia, ĝe ofiara czuje siÚ bezwartoĂciowa, zniszczona i zagubiona.
6
Tamĝe.

1
Histrioniczne zaburzenie osobowoĂci
DSM-IV-TR stwierdza, ĝe aby zdiagnozowaÊ histrioniczne zaburze-

nie osobowoĂci, dana osoba musi speïniaÊ piÚÊ lub wiÚcej spoĂród
x zïe samopoczucie w sytuacjach, w których nie znajduje siÚ

w centrum uwagi,
x interakcja z innymi osobami czÚsto nacechowana niedostoso-

wanym zachowaniem seksualnym — uwodzÈcym lub pro-
wokujÈcym,
x szybko zmieniajÈca siÚ i pïytka ekspresja emocji,
x staïe wykorzystywanie wyglÈdu fizycznego w celu skupienia

uwagi na sobie,
x styl mówienia, który jest nadmiernie egzaltowany, a ubogi

w szczegóïy,
x zachowania autodramatyczne, teatralne i z przesadnym wyra-

zem emocji,
x sugestywnoĂÊ, tzn. ïatwe uleganie wpïywowi innych osób

i okolicznoĂci,
x traktowanie zwiÈzków, jakby byïy bardziej intymne, niĝ

aktualnie sÈ7.

pragnienie otrzymywania uwagi. Lecz poniewaĝ osoba taka jest
prowokacyjna i reaguje w sposób wyolbrzymiony, ofiara szybko
odkrywa, ĝe w zwiÈzku nie bÚdzie miejsca na jej wïasne szczÚĂcie.
7
Tamĝe.

1
Kiedy ofierze nie uda siÚ dostosowaÊ do szybkich zmian w wymaga-

niach toksycznego partnera, bÚdzie dewaluowana i krytykowana,
póki nie straci wszystkiego, co ma do zaoferowania. Kontrast
pomiÚdzy idealizacjÈ a dewaluacjÈ sprawia, ĝe ofiara czuje siÚ bez-
wartoĂciowa, zniszczona i zagubiona (czy dostrzegasz juĝ wzorzec?).
Antyspoïeczne zaburzenie osobowoĂci
DSM-IV-TR stwierdza, ĝe aby zdiagnozowaÊ antyspoïeczne zabu-

rzenie osobowoĂci, dana osoba musi speïniaÊ trzy lub wiÚcej spoĂród
x nieprzestrzeganie norm spoïecznych, w tym brak respektu

dla zachowañ zgodnych z prawem, widoczny w ponawianiu
dziaïañ uzasadniajÈcych zatrzymanie,
x mataczenie w postaci ponawianego okïamywania, podawania

siÚ za kogoĂ innego, podpuszczania innych dla wïasnej korzy-
Ăci lub przyjemnoĂci,
x impulsywnoĂÊ lub brak powodzenia w planowaniu,
x draĝliwoĂÊ i agresywnoĂÊ ujawniane przez ponawianie bójek

lub napaĂci,
x lekkomyĂlne lekcewaĝenie bezpieczeñstwa swojego i innych,
x staïa nieodpowiedzialnoĂÊ ujawniana powtarzajÈcymi siÚ nie-

powodzeniami w przestrzeganiu ustalonych zachowañ w pracy
lub honorowaniu zobowiÈzañ finansowych,
x brak ĝalu okazywany w postaci obojÚtnoĂci lub racjonalizo-

wania w sytuacji zranienia, zïego traktowania lub okradania
kogoĂ innego8.
8
Tamĝe.

1
Werble, poproszÚ… W relacjach miÚdzyludzkich prowadzi to

do wczesnej idealizacji w zwiÈzku, kiedy osoba taka trenuje part-
nera do roli ciÈgïego ěródïa pozytywnej energii — chwilowo zaspo-
kajajÈc swoje patologiczne pragnienie bycia podziwianym. Lecz
poniewaĝ osoba taka jest pozbawiona sumienia i ciÈgle knuje, ofiara
szybko odkrywa, ĝe w zwiÈzku nie bÚdzie miejsca na jej wïasne
szczÚĂcie. Kiedy ofierze nie uda siÚ dostosowaÊ do szybkich zmian
w wymaganiach toksycznego partnera, bÚdzie dewaluowana i kry-
tykowana, póki nie straci wszystkiego, co ma do zaoferowania.
Kontrast pomiÚdzy idealizacjÈ a dewaluacjÈ sprawia, ĝe ofiara czuje
siÚ bezwartoĂciowa, zniszczona i zagubiona.
Przepraszam za te wszystkie powtórzenia, ale jeĂli to aĝ 15 pro-
cent populacji, to pewne rzeczy warto powtarzaÊ. JeĂli czyjaĂ opinia
na Twój temat z wyĝyn spada nagle na samo dno, nie jest to nor-
malne. Kiedy pierwszy raz spotykasz kogoĂ cierpiÈcego na zabu-
rzenie typu B, wydaje siÚ, ĝe wszystkie Twoje marzenia nagle siÚ
speïniajÈ. Chwali CiÚ, oferuje Ci rzekomo miïoĂÊ, skupia siÚ caï-
kowicie na Tobie. Wydaje Ci siÚ, ĝe jesteĂ jedynÈ osobÈ na caïym
Ăwiecie.
Lecz, jak moĝesz wnioskowaÊ z opisanych symptomów, caïa ta
idealizacja nie jest szczera. Bazuje na patologicznej potrzebie: zdo-
bycia podziwu, wypeïnienia pustki, uzyskania uwagi czy kontroli.
Wszystko sprowadza siÚ do tego, ĝe idealizacja z pewnoĂciÈ nie
bazuje na Twoich unikalnych cechach, poniewaĝ w przypadku zabu-
rzeñ typu B nie jesteĂ postrzegany jako istota ludzka z uczuciami,
lecz jako sposób wypeïnienia braku emocjonalnego, który sugeruje
dane zaburzenie. Podobnie jak w przypadku prania mózgu przez
kult, idealizacja jest po prostu sposobem na wywoïanie u Ciebie
zaufania i miïoĂci, byĂ w koñcu mógï staÊ siÚ pewnym ěródïem
energii dla patologicznych potrzeb.
Kiedy nie uda Ci siÚ speïniÊ niemoĝliwych oraz impulsywnych
ĝÈdañ toksycznego partnera, Twoje marzenia szybko zamieniÈ siÚ
w koszmar, w którym ciÈgle bÚdziesz staï na krawÚdzi, niezdolny

1
do wyraĝenia siebie. Kaĝda próba okazania wspóïczucia czy empatii

spotka siÚ z milczeniem — ĝadna z Twoich zwyczajnych strategii
nie bÚdzie juĝ dziaïaÊ. NaprawdÚ zaczniesz wierzyÊ, ĝe oszalaïeĂ,
choÊ nigdy wczeĂniej siÚ tak nie czuïeĂ, dopóki osoba ta nie poja-
wiïa siÚ w Twoim ĝyciu. Twoje dawne, radosne „ja” szybko zmienia
siÚ w paranoiczny kïÚbek lÚków, desperacji i obsesji.
Jest to toksyczne i wyniszczajÈce i uwaĝam, ĝe coĂ trzeba
zmieniÊ.
Kaĝdy ma inny pomysï na temat tego, co trzeba zmieniÊ. W miarÚ
rozwijania siÚ ĂwiadomoĂci tematu widzimy ludzi cierpiÈcych na te
schorzenia, narzekajÈcych, ĝe nie powinni byÊ dyskryminowani,
poniewaĝ nie majÈ wyboru — tak jak nie moĝna wybraÊ koloru
skóry czy orientacji seksualnej. Cóĝ, róĝnica jest taka, ĝe kolor skóry
nie sprawia, ĝe czïowiek zaczyna wyniszczaÊ toĝsamoĂÊ drugiego
czïowieka. Ludzie o odmiennym kolorze skóry nie sÈ bardziej
skïonni do przemocy niĝ inni. HomoseksualiĂci nie majÈ wrodzo-
nych skïonnoĂci do manipulowania partnerami.
To wïaĂnie sprawia, ĝe zaburzenia typu B sÈ takim unikatowym
i draĝliwym tematem. PozwalajÈ, by czïowiek wydawaï siÚ caïkowi-
cie zdrowy i kochajÈcy (czÚsto bardziej niĝ normalna osoba). Osoba
taka wykorzystuje tÚ powierzchownÈ normalnoĂÊ, by krzywdziÊ
ludzi, których jedynym przewinieniem byïo pojawienie siÚ na dro-
dze przeĂladowcy.
Problem ten nie towarzyszy ĝadnemu innemu schorzeniu fizycz-
nemu czy emocjonalnemu.
Niektórych moĝe ciÈgnÈÊ do „pomagania” takim osobom czy
ich „uzdrawiania”. BÚdÚ jednak szczery: niewiele mnie to obchodzi.
SÈ psycholodzy i naukowcy, którzy ciÚĝko pracujÈ, aby zrozumieÊ
i leczyÊ tego typu zaburzenia. Ale na razie pozostajÈ nieuleczalne,
niemoĝliwe do zïagodzenia i bardzo powszechne.
Co moĝemy wiÚc robiÊ, by chroniÊ siebie, majÈc do czynienia
z tym problemem?

1
MyĂlÚ, ĝe pierwszym krokiem jest edukacja: upowszechnianie

wiedzy o zagadnieniu. Pomaganie ludziom dostrzec, ĝe wiÚkszoĂÊ
psychopatów to nie Ted Bundy. Mówimy tu o toksycznym, mani-
pulujÈcym zachowaniu, ot co. Trzeba wskazywaÊ na róĝnicÚ pomiÚ-
dzy sztucznym pochlebstwem a szczerÈ, zdrowÈ miïoĂciÈ.
NastÚpnym krokiem jest walidacja: pomaganie ofiarom w wydo-
staniu siÚ z ciemnoĂci i pokazanie im, ĝe nie sÈ same. Trzeba dzieliÊ
siÚ doĂwiadczeniami i zrozumieniem tego, jak zostaliĂmy zmanipu-
lowani. Najpierw Twoja osobista historia moĝe wydawaÊ siÚ zbyt
szalona, ĝeby ubraÊ jÈ w sïowa. Ale zawsze tak jest w przypadku
zaburzeñ z grupy B. DziÚki odpowiednim sïowom i okreĂleniom
nagle znajdziesz miliony osób, które przeĝyïy ten sam koszmar.
Potem czas na uzdrawianie: skupienie siÚ nie na przeĂladowcy,
ale na przeĂladowanym. Trzeba zrozumieÊ, co tak naprawdÚ straciïeĂ
przez to doĂwiadczenie, a co waĝniejsze, co moĝesz dziÚki niemu
zyskaÊ. Ustanawianie zdrowych granic i odnajdywanie szacunku
do samego siebie teĝ sÈ waĝne. Trzeba analizowaÊ wïasne obawy
i zmartwienia, czuïe punkty, abyĂ mógï ostatecznie szukaÊ szczÚĂliw-
szych, zdrowych relacji.
Ostatnim krokiem jest wolnoĂÊ: kiedy potrafisz juĝ identyfiko-
waÊ i rozpoznawaÊ toksyczne osoby, uĂwiadamiasz sobie, ĝe niczego
nie zyskasz z kontaktu z nimi. Zamiast próbowaÊ naprawiaÊ zepsu-
tych ludzi, poĂwiÚÊ swojÈ cennÈ energiÚ na podobnych Tobie empa-
tycznych przyjacióï i partnerów. Bez wzglÚdu na to, co obiecujÈ,
osoby cierpiÈce na zaburzenia typu B nie mogÈ zmieniÊ siÚ dla
Ciebie i tego nie zrobiÈ.
Kiedy kroki te zostanÈ wykonane, zyskujemy drobne sposoby na
radzenie sobie z duĝym problemem. Nasza wolnoĂÊ pozwala nam
prowadziÊ ĝycie wolne od zranienia przez zwiÈzki miÚdzyludzkie.
Lecz co siÚ dzieje, kiedy zrobimy krok wstecz i spojrzymy z szer-
szej perspektywy na wszystko — na nasze spoïeczeñstwo, korpo-
racje, kulturÚ? Jak wiele zniszczeñ moĝe dokonaÊ 15 procent?

1
Mamy problem, to akurat pewne. Lecz jestem optymistÈ — a my,

optymiĂci, mamy naszÈ wïasnÈ, pokrÚconÈ potrzebÚ znalezienia
rozwiÈzania.
Co dalej?
ChoÊ moĝesz na razie tak nie myĂleÊ, to obiecujÚ Ci, ĝe gdzieĂ po
drodze spotkanie psychopaty przestanie zaprzÈtaÊ Twoje myĂli.
BÚdziesz wspominaï to doĂwiadczenie jako dziwny okres, który
w retrospekcji wydaje siÚ nierealny. Zamiast przytïaczaÊ emocjo-
nalnie, znajdzie sobie bezpieczne miejsce w Twoim sercu i po cichu
stanie siÚ czymĂ dobrym. To moment, w którym czÚsto widzimy,
jak ofiary psychopaty ĝegnajÈ siÚ z naszym forum, co sprawia, ĝe
odczuwamy jednoczeĂnie smutek i szczÚĂcie. Smutno jest patrzeÊ,
jak przyjaciel odchodzi, to pewne — ale dobrze jest cieszyÊ siÚ,
widzÈc, jak dawna ofiara z werwÈ rusza odkrywaÊ nowe ĝycie.
Po uzdrowieniu ze spotkania z psychopatÈ kaĝdy czïowiek obie-
rze innÈ ĂcieĝkÚ. Niektórzy chcÈ ruszyÊ dalej i nigdy juĝ nie sïy-
szeÊ o zaburzeniach osobowoĂci. Inni decydujÈ siÚ zostaÊ i poma-
gaÊ innym ofiarom wydostaÊ siÚ z ciemnoĂci. SÈ jeszcze ci, którzy
powoli przemieniajÈ swoje osobiste doĂwiadczenie w gïÚbsze zro-
zumienie tego, jak empatia i sumienie wpïywajÈ na nasz Ăwiat.
Wszystko sprowadza siÚ ponownie do problemu 15 procent.
Kiedy juĝ na wïasnej skórze doĂwiadczyliĂmy idealizacji i dewa-
luacji, zaczynamy rozpoznawaÊ te zjawiska w innych aspektach
ĝycia. Od toksycznych partnerów, przez korporacyjnych manipula-
torów, aĝ do kïamliwych polityków rzÈdzÈcych Ăwiatem, dotarliĂmy
do momentu przeïomowego. Nie moĝna wspóïistnieÊ z luděmi, któ-
rzy Ăwiadomie dÈĝÈ do ranienia i kontrolowania innych. Zïo nie
jest juĝ wiÚcej jakÈĂ skrytÈ koncepcjÈ — zostaïo nazwane. I z tego
powodu coraz wiÚcej z nas ïÈczy siïy, by rozĂwietlaÊ to, co nie-
gdyĂ skrywaï mrok.

1
Lecz przy 15 procentach populacji statystyki wskazywaïyby, ĝe

ledwo liznÚliĂmy temat. Na Ăwiecie wciÈĝ sÈ miliony osób potrze-
bujÈcych odpowiedzi — szlachetni, dobrzy, mili ludzie, których
nauczono wÈtpiÊ w ich najwaĝniejsze cechy. Marzyciele, którym
tylko jednego sïowa brakuje do odnalezienia wolnoĂci i przemienie-
nia caïego ĝycia.
Od chwili rozpoczÚcia naszej misji naszym celem byïo dotarcie
do marzycieli. Denerwuje i smuci mnie, ĝe wszyscy ci porzÈdni
ludzie kaĝdego dnia padajÈ ofiarÈ manipulatorów. I nic nie mogÚ
na to poradziÊ. Pewnie, staramy siÚ szerzyÊ ĂwiadomoĂÊ problemu,
ale sprowadza siÚ to gïównie do ludzi, którzy juĝ sporo czasu poĂwiÚ-
cili poszukiwaniu informacji o socjopatach, narcyzach, manipulato-
rach czy czymĂ podobnym.
Takie ofiary sÈ rzadkim wyjÈtkiem.
Co jednak z wiÚkszoĂciÈ ludzi, którzy nawet nie wiedzÈ, z czym
siÚ spotkali? Co z luděmi, którzy utknÚli w toksycznym cyklu ideali-
zacji i dewaluacji? Co z luděmi, którzy przeĝywajÈ koszmar, zamiast
siÚ z niego wydostawaÊ? Co z luděmi, którzy nie wiedzÈ, ĝe byli
w toksycznym zwiÈzku? Co z luděmi, którzy desperacko próbujÈ
nawiÈzaÊ kontakt i ĝyÊ z kimĂ, kto jest psychologicznie niezdolny
do odwzajemnienia pozytywnych uczuÊ?
KsiÈĝkÈ tÈ próbujÚ coĂ zmieniÊ, choÊby maïego. Lecz problem
jest olbrzymi.
Na Ăwiecie jest siedem miliardów ludzi. Jedna osoba na siedem
ma wrodzone predyspozycje do manipulowania, wykorzystywania,
idealizowania i dewaluowania innych istot ludzkich. Nie jestem
dobry z matematyki, ale jestem pewien, ĝe mówimy tu o miliardzie
ludzi z zaburzeniem typu B.
PomyĂl teraz, ĝe ten miliard ludzi to seryjni randkowicze, chro-
niczni job hopperzy, przebywajÈcy na wolnoĂci przestÚpcy i bez-
wzglÚdni poszukiwacze wïadzy. Caïy czas poszukujÈ ofiar, w poĂpie-
chu skaczÈc od ěródïa do ěródïa. WydawaÊ by siÚ mogïo, ĝe

1
mniejszoĂÊ populacji powoduje sporÈ, nieproporcjonalnie duĝÈ iloĂÊ

problemów w Ăwiecie.
Co wiÚc reszta z nas ma robiÊ?
OsobiĂcie uwaĝam, ĝe zbliĝa siÚ bitwa. Nie taka na broñ i bom-
by — ale bitwa ludzkiego sumienia. Przez tysiÈclecia ludzie snuli
opowieĂci o nikczemnikach. Od baĂni, przez muzykÚ popularnÈ,
do rysunków naskalnych wszystkie te opowieĂci przedstawiajÈ to
samo zjawisko: bitwÚ pomiÚdzy psychopatami i marzycielami.
WidzieliĂmy bitwy o praktycznie kaĝdÈ ludzkÈ cechÚ: kolor
skóry, seksualnoĂÊ, pïeÊ, pochodzenie… Lista nie ma koñca. Po
dekadach ciÚĝkiej pracy aktywistów na rzecz praw czïowieka ludzie
w koñcu przestali byÊ idiotami i zaczÚli rozumieÊ, ĝe ĝadna z tych
kwestii nie ma wpïywu na osobowoĂÊ czïowieka. Dlaczego wiÚc
wciÈĝ marnujemy swój czas, wymyĂlajÈc bezsensowne polowania
na czarownice, kiedy istnieje miliard ludzi, którzy faktycznie raniÈ
innych?
Toczy siÚ gra o wysokÈ stawkÚ: przyszïoĂÊ empatii, wspóïczucia
i miïoĂci takich, jakimi je znamy. Czy cechy te sÈ naszymi silnymi,
czy sïabymi stronami? Czy ludzkie sumienie jest genialnym wyna-
lazkiem ewolucyjnym, czy teĝ wygodnÈ sïaboĂciÈ, którÈ moĝna
wykorzystywaÊ?
CzÚĂÊ mnie chciaïaby wynieĂÊ siÚ w dzicz i nigdy juĝ nie sïyszeÊ
sïowa „psychopata” — jestem pewien, ĝe kiedyĂ tak zrobiÚ. Ale
na razie inna czÚĂÊ mnie wie, gdzieĂ gïÚboko, ĝe to najwaĝniejsza
kwestia naszych czasów. W Ăwiecie jest tyle piÚkna i magii, o które
warto walczyÊ.
To, co stanie siÚ dalej, zaleĝy tylko od nas.

1

1
Posïowie
Staïa — nowe spojrzenie

Cóĝ to byïa za przygoda. SiedzÚ sobie z trzema kotami i gorÈcÈ
kawÈ, zastanawiajÈc siÚ, dlaczego tyle czasu zajÚïo mi wspomnienie
o moich kotach. Czasami to one sÈ mojÈ StaïÈ. Czasami jest niÈ moja
mama. Czasami sÈ nimi moje wspomnienia z plaĝy. A czasami rolÚ
Staïej przyjmujÈ uĝytkownicy forum Psychopath Free.
Zdaje siÚ, ĝe wszystko w moim ĝyciu jest juĝ mojÈ StaïÈ.
Ale wróÊmy do kotów. LubiÚ chodziÊ z nimi w zimie na spacery.
SÈ dziwne, trochÚ jak psy, podÈĝajÈ za Ăladami, które zostawiam
w lesie. DziĂ rano spÚdziliĂmy tam sporo czasu, odkrywajÈc i marzÈc
razem. OdkryliĂmy nowe i niewypowiedziane sekrety wszechĂwiata.
NauczyliĂmy siÚ o dorastaniu i ponownym ufaniu miïoĂci. Odna-
leěliĂmy nadziejÚ w dobroci ludzkoĂci. ZobaczyliĂmy ¥wiatïo i Ciem-
noĂÊ, odwiecznie ze sobÈ walczÈce.
To wtedy coĂ sobie uĂwiadomiïem: jestem mojÈ wïasnÈ StaïÈ.
Uwielbiam chwile spÚdzane w samotnoĂci. Kocham istnieÊ w tym
tajemniczym Ăwiecie. Kocham byÊ czÚĂciÈ czegoĂ wiÚkszego ode
mnie. I kocham nie mieÊ pojÚcia, co przyniesie przyszïoĂÊ.

1
254 Posïowie
Ale ponad wszystko kocham to, ĝe przeciwnoĂci pomogïy mi

poznaÊ niektóre z najwspanialszych istot ludzkich, jakie Ăwiat ten
ma do zaoferowania. To coĂ, co ïÈczy nas wszystkich, jestem tego
pewien. I z powodu tych przyjaěni za ĝadne skarby nie zmieniïbym
nic w swoim doĂwiadczeniu.
Nasza przygoda jest dopiero poczÈtkiem — a teraz, kiedy serca
sÈ juĝ uzdrowione, czas trochÚ namieszaÊ. Lub przynajmniej tak
twierdzÈ moje koty.

1
Sïowa uznania
Nie jestem pewien, kto by chciaï, ĝeby jego nazwisko wiÈzaïo siÚ
z ksiÈĝkÈ o psychopatach, ale oto lista ludzi, którzy rozĂwietlajÈ
moje serce.
Osoby na forum
Smitten Kitten, za bycie wspaniaïÈ przyjacióïkÈ i trwanie przy mnie
w tej dziwnej podróĝy od samego poczÈtku. Peru, za wyĂnienie
Psychopath Free i rozĂmieszanie. Victorii, za bycie wspóïczujÈcÈ
istotÈ w milionie miejsc naraz. HealingJourney, za piÚkne pisarstwo
i przyjaěñ oraz za sokole oczy! An Old-Fashioned Girl, za ïyĝwy
i przytulanie. Iris, za pomoc wielu rodzinom w wydostaniu siÚ
z ciemnoĂci. MorningAfter, za jej ciÚĝkÈ pracÚ na rzecz zmieniania
Ăwiata. Rydii, za kawÚ, wino, redakcjÚ i ĝarty. LuckyLaura, za bycie
niemoĝliwie cudownÈ w rozmowach caïymi dniami. Indie917, za
wspaniaïÈ intuicjÚ i poczucie humoru. Indie Mom, za nadziejÚ
i wsparcie dla rodzin w tylu róĝnych miejscach. OutOfTheAshes,
za zabawne rzeczy, których nie mogÚ tutaj powtórzyÊ. Barberable,

1
256 Sïowa uznania
za tak szybkie nabranie odwagi i magicznÈ kreatywnoĂÊ. Phoenix, za

bycie prawdziwym przyjacielem, zawsze — uwielbiam doĂwiadczaÊ
z TobÈ wyzwañ i triumfów. SearchingForSunshine, za drinki przy
zachodzie sïoñca, które kiedyĂ wypijemy.
Ludzie od ksiÈĝki
DziÚkujÚ mojej agentce, Emmanuelle Morgen, za tak silnÈ wiarÚ
w ten projekt i naszÈ misjÚ. ZnalazïaĂ tej ksiÈĝce idealny dom i nie-
cierpliwie czekam na nasze kolejne przygody! Mojej redaktorce,
Denise Silvestro, za wypeïnienie ksiÈĝki nadziejÈ i szczerÈ wiarÚ
w dobroÊ ludzi — no i za to, ĝe zostawiïa w tej ksiÈĝce kaĝde odnie-
sienie do moich kotów.
Ludzie szczÚĂliwi
Mojej mamie, za bycie najbardziej dobrodusznÈ i inspirujÈcÈ osobÈ
na Ăwiecie. Tacie, za niezachwiane wsparcie i nauczenie mnie inicja-
tywy. Dougowi i Lydii, za bycie najlepszym rodzeñstwem i najlep-
szymi przyjacióïmi. Caïej rodzinie za obiady w domku nad jeziorem
i najszczÚĂliwsze wspomnienia. Tanii, za uczynienie ĝycia znów
piÚknym. Alex, za nauczenie mnie prawdziwej miïoĂci. Brianowi, za
nauczenie mnie pisania. Ryanowi, za nasze produktywne dni prze-
peïnione pisaniem (aka Super Smash Brothers). Dougowi, Becky,
Brianowi, Joe, Erin i Amy, za bycie wspaniaïymi przyjacióïmi, kiedy
mi caïkiem odbiïo.

1
Sïowa uznania 257
Koty
Nunc i Mosie, za tyle radoĂci, którÈ wniosïy do ĝycia. Nelly, za jego
homoseksualnÈ dumÚ. Little Guy, za bycie psychopatÈ, którego
zawsze bÚdÚ kochaï.

1
258 Sïowa uznania

1
Materiaïy
W miarÚ edukowania siÚ niezbÚdny jest przepïyw informacji. To

czas, aby przeïadowaÊ siÚ wiedzÈ, ksiÈĝkami i filmami. Znajdziesz
takie materiaïy, które polubisz, i takie, których nie polubisz. Waĝne
jest to, by znaleěÊ ich duĝo. Póěniej zapewne poczujesz siÚ lepiej,
kiedy wybierzesz z nich kilka ulubionych, ale na razie dobrze jest
spróbowaÊ wszystkiego.
Naszym celem na Psychopath Free jest pomóc Ci wydobrzeÊ
w moĝliwie najlepszy sposób. Moĝna to osiÈgnÈÊ przez tÚ ksiÈĝkÚ lub
stronÚ internetowÈ albo dziÚki setkom innych materiaïów. Sekcja
ta to szybki sposób, by pomóc nowym ofiarom zobaczyÊ, jak wiele
jest dostÚpnych informacji na temat zaburzeñ osobowoĂci.
Sïowa kluczowe
Jest wiele terminów poza „psychopatÈ”, które mogÈ pomóc Ci
w znalezieniu pomocnych materiaïów. Oto kilka z najczÚĂciej spo-
tykanych sïów, które mogÈ Ci pomóc w poszukiwaniach:

1
260 Materiaïy
x psychopata,
x socjopata,
x narcyzm,
x narcystyczne zaburzenie osobowoĂci,
x antyspoïeczne zaburzenie osobowoĂci,
x zaburzenie osobowoĂci typu borderline,
x przemoc emocjonalna,
x przemoc psychiczna,
x maltretowanie psychiczne,
x gwaït emocjonalny,
x ukryta przemoc,
x manipulacja emocjonalna,
x zaburzenia osobowoĂci typu B,
x psychopatologia,
x wampir emocjonalny.
Strony internetowe
Nie promujemy tych stron czy blogów, ale wierzymy, ĝe wszystkie
ofiary przemocy powinny mieÊ dostÚp do kaĝdego ěródïa. Sam zde-
cydujesz, co Ci pomaga, a co nie w procesie uzdrawiania. SÈ to ěró-
dïa anglojÚzyczne.
x PsychopathFree.com (artykuïy i forum dyskusyjne)
x PsychopathyAwareness.wordpress.com (blog i artykuïy)

1
Materiaïy 261
x LoveFraud.com (blog, artykuïy, forum dyskusyjne)
x DiscardedIndieMom.com (blog, artykuïy)
x NarcissismFree.com (artykuïy)
x SaferelationshipsMagazine.com (artykuïy)
x AlexandraNouri.com (artykuïy)
x DaughtersOfNarcissisticMothers.com (artykuïy)
x TheAbilityToLove.wordpress.com (artykuïy)
x Psychologia.edu.pl (artykuïy)
x Psychiatria.mp.pl (artykuïy)
Grupy na Facebooku
Grupy i strony na Facebooku to wspaniaïy sposób na nawiÈzanie
kontaktu z innymi ofiarami i walidacjÚ swojego doĂwiadczenia! Oto
kilka z nich, choÊ z pewnoĂciÈ odkryjesz dziÚki nim caïe spoïecznoĂci.
x After Narcissistic Abuse — There is Light, Life, and Love
x Narcissistic Abuse Recovery Central
x Respite from Sociopathic Behavior
x Psychopath Free
x The Empathy Trap Book
x https://www.facebook.com/PsychoterapiaBezTajemnic/

1
262 Materiaïy
KsiÈĝki
Na temat psychopatii napisano wiele ksiÈĝek. Oto kilka z moich
ulubionych, a takĝe kilka popularnych. PamiÚtaj, ĝe nie kaĝda z nich
bÚdzie dla Ciebie odpowiednia.
x Dangerous Liaisons (Claudia Moscovici)
x The Seducer (Claudia Moscovici)
x Socjopaci sÈ wĂród nas (Martha Stout, wyd. Znak)
x Wilk w owczej skórze. Jak zdemaskowaÊ przeciwnika i skutecznie

broniÊ siÚ przed manipulacjÈ (George Simon, wyd. Sensus)
x Women Who Love Psychopaths (Sandra Brown)
x How to Spot a Dangerous Man (Sandra Brown)
x Psychopaci sÈ wĂród nas (Robert Hare, wyd. Znak)
x Discarded (Indie Mom)
x The Survivor’s Quest (HealingJourney)
x The Empathy Trap (Jane McGregor i Tim McGregor)
x The Sociopath at the Breakfast Table (Jane McGregor

i Tim McGregor)
x Out of the FOG (Gary Walters)
x The Smart Girl’s Guide to Self-Care (Shahida Arabi)
x Why Does He Do That? Inside the Minds of Angry

and Controlling Men (Lundy Bancroft)
x WÚĝe w garniturach. Gdy psychopaci idÈ do pracy

(Robert Hare, Paul Babiak, wyd. Jeĝeli P to Q)
x Narcissistic Lovers (Cynthia Zayn)
x The Wizard of Oz and Other Narcissists (Eleanor Payson)

1
Materiaïy 263
x Help! I’m In Love with a Narcissist (Steven Carter)
x What Makes Narcissists Tick (Kathy Krajco)
x Malignant Self-Love (Sam Vaknin)
x Love Fraud (Donna Andersen)
Artykuïy
Rozbudowana lista stron, artykuïów i materiaïów wideo znajduje
siÚ na naszej podstronie — jeĂli zechcesz, moĝesz do listy dodaÊ coĂ,
co przegapiliĂmy:
x Resources.PsychopathFree.com

1
264 Materiaïy

1
ZaïÈcznik
Test na psychopatÚ
W swoich zwiÈzkach psychopata przejawia pewien wzorzec zacho-
wañ. Ten test, skïadajÈcy siÚ z trzynastu pytañ, moĝe pomóc Ci
(lub przyjacielowi) okreĂliÊ, czy masz do czynienia z osobÈ toksycznÈ.
Dla kaĝdego z pytañ dodaj do wyniku cyfrÚ przypisanÈ do danej
odpowiedzi. Przykïadowo, jeĂli w pytaniu pierwszym Twoja odpo-
wiedě to (1), a w drugim (4), masz na razie 5 punktów. Na koñcu
testu zobaczysz, w jakim przedziale mieĂci siÚ Twój wynik.
A. Czy osoba ta dotrzymuje swoich obietnic?
1. Tak, oczywiĂcie. Zawsze, kiedy mój partner coĂ obieca, mam

pewnoĂÊ, ĝe bÚdzie siÚ tego trzymaï.
2. Pewnie, zazwyczaj dotrzymuje obietnic, a jego zachowanie

zgadza siÚ z jego sïowami.
3. Czasami. Raczej nie mogÚ na nim polegaÊ, ale czasami robi to,
co mówi.

1
266 ZaïÈcznik
4. Nie, jego czyny nigdy nie zgadzajÈ siÚ ze sïowami. Raczej nie
zwracam na to uwagi, bo inaczej oskarĝa mnie o nadwraĝli-
woĂÊ i szaleñstwo.
B. Czy Twój partner wydaje siÚ rozumieÊ Twoje uczucia?
1. Jest bardzo empatyczny i wyrozumiaïy! Zawsze mnie rozu-

mie, kiedy o czymĂ mówiÚ. JeĂli mam jakiĂ problem, to wiem,
ĝe mnie wysïucha i zrozumie.
2. Nie bardzo, ale zawsze tak byïo. Na poczÈtku zwiÈzku nigdy

za bardzo siÚ nie staraï. Potrafi byÊ trochÚ egoistyczny, ale
kiedy naprawdÚ potrzebujÚ pomocy, to mogÚ na niego liczyÊ.
3. WystarczajÈco, nie potrzebujÚ nic wiÚcej.
4. Juĝ nie. Desperacko próbujÚ tïumaczyÊ swoje odczucia, poka-

zaÊ, jak by siÚ czuï na moim miejscu, ale wydaje siÚ go to tylko
denerwowaÊ. Albo tylko milczy. Strasznie mnie to irytuje.
C. Czy osoba ta bywa hipokrytÈ?
1. Nigdy taki nie byï i nie osÈdza mnie za moje poraĝki. Nie
uwaĝa, ĝeby zasady go nie dotyczyïy.
2. JeĂli tak, to tego nie dostrzegam. Wszyscy jesteĂmy przecieĝ

luděmi.
3. Czasami, ale potrafi teĝ przyznaÊ siÚ do winy, kiedy o tym

wspomnÚ.
4. Ma wobec mnie bardzo duĝe wymagania, ale sam zachowuje

siÚ jak ktoĂ, kogo one nie dotyczÈ.
D. Czy osoba ta kïamie?
1. Nie, nigdy mnie nie okïamaïa.
2. Nie wiÚcej niĝ inni. Biaïe kïamstwa czasem siÚ zdarzajÈ.

1
ZaïÈcznik 267
3. Od czasu do czasu, ale nie wydaje siÚ mieÊ zïych czy celo-
wych intencji. JeĂli go przyïapiÚ, czuje siÚ niekomfortowo
i jest zaĝenowany.
4. Tak, i nic nigdy nie jest jego winÈ. Zawsze znajdzie na wszy-
stko wymówkÚ, nawet kiedy wymówki nie trzeba.
E. Czy osoba ta kiedyĂ siÚ wycofaïa albo przestaïa okazywaÊ

uczucia?
1. Nie, mój partner nigdy by nie uĝyï tej taktyki w zwiÈzku. JeĂli
mamy problem, po prostu o nim rozmawiamy. Nie ignoru-
jemy siebie nawzajem, czekajÈc, aĝ ktoĂ przerwie tÚ patowÈ
sytuacjÚ.
2. Nie, nie odnoszÚ takiego wraĝenia, ĝeby siÚ wycofywaï czy

mnie unikaï. Czasem moĝe siÚ nie odzywa po kïótni czy coĂ,
ale to tyle.
3. Czasami, ale byïo tak od samego poczÈtku. Miïo byïoby mieÊ

trochÚ stabilniejszy grunt z moim partnerem, ale jeĂli siÚ nie
odzywa przez jeden dzieñ, to nie mam problemu.
4. Tak, i czasami mnie to zastanawia, bo na poczÈtku zwiÈzku

ciÈgle byï przy mnie. Wydaje siÚ, jakby ciÈgle znajdowaï wy-
mówki tïumaczÈce, dlaczego ze mnÈ nie rozmawia albo nie
spÚdza czasu.
F. Co z Twoimi uczuciami w zwiÈzku?
1. Odczuwam spokój i bezpieczeñstwo. Tak byïo od samego

poczÈtku.
2. Raczej odczuwam zadowolenie odnoĂnie mojego zwiÈzku

i wiem, ĝe mogÚ z partnerem rozmawiaÊ, jeĂli coĂ mi nie
pasuje.

1
268 ZaïÈcznik
3. Raczej nie odczuwam zadowolenia, ale wciÈĝ komfortowo

wyraĝam swoje opinie i frustracje.
4. KiedyĂ byïem ïatwiejszy w poĝyciu, ale teraz czujÚ zazdroĂÊ,
desperacjÚ i ciÈgïÈ potrzebÚ kontaktu.
G. Czy boisz siÚ utraty tej osoby?

1. Dlaczego miaïbym siÚ baÊ? Wiem, ĝe siÚ kochamy, a nasz
zwiÈzek jest zdrowy. Nie sÈ to myĂli, które wpadajÈ mi do
gïowy.
2. Nie, cieszymy siÚ swoim towarzystwem i wspóïdzielimy
odczucia wobec tego zwiÈzku.
3. Nie jestem do koñca pewien odnoĂnie naszego zwiÈzku, ale
nie sÈdzÚ, byĂmy mieli siÚ rozstaÊ.
4. Tak, po tym, jak na poczÈtku zapewniaï mnie o swojej miïo-
Ăci, teraz wydaje siÚ wycofany i niezainteresowany. MartwiÚ
siÚ, ĝe dowolna kïótnia bÚdzie ostatniÈ.
H. Czy ufasz swojemu partnerowi?

1. OczywiĂcie, caïym swoim ĝyciem.
2. Pewnie, nie robi nic, czym nadwyrÚĝyïby moje zaufanie.
3. Nie bardzo, poniewaĝ w miarÚ upïywu czasu zdaje siÚ stawaÊ
innÈ osobÈ, wiÚc nigdy nie wiem, czego mogÚ siÚ spodziewaÊ.
4. Nie. Nie wiem dlaczego, ale czÚsto bawiÚ siÚ w detektywa,
próbujÈc doszukaÊ siÚ prawdy stojÈcej za jego sïowami.
I. Czy w zwiÈzku jest wiele scen i perypetii?

1. Rzadko siÚ kïócimy, poniewaĝ dobrze rozumiemy swoje wza-
jemne uczucia. Nie próbujemy sprawiÊ, ĝeby to drugie byïo
zazdrosne albo niepotrzebnie spiÚte. Oboje budujemy wza-
jemne zaufanie.

1
ZaïÈcznik 269
2. Nie wiÚcej niĝ w innych zwiÈzkach. Nic, co nie pojawiïoby

siÚ u moich innych partnerów.
3. CzÚsto siÚ kïócimy, ale te same problemy nie nawracajÈ.
Dobrze by jednak byïo, gdyby w naszym zwiÈzku byïo mniej
kïótni.
4. Mój partner mówi, ĝe nienawidzi scen, ale zawsze jest ich
duĝo. Zawsze kïócimy siÚ o te same rzeczy. Jakby specjalnie
prowadziï do scen, aby potem osÈdzaÊ moje reakcje.
J. W jaki sposób partner radzi sobie z nudÈ?

1. Nigdy siÚ nie nudzi i bez problemu potrafi spÚdzaÊ czas sam
na sam ze swoimi myĂlami.
2. Zwykïe rzeczy go nudzÈ, ale czy tak nie jest w przypadku
nas wszystkich?
3. atwo siÚ nudzi, ale potrafi spÚdzaÊ czasem chwile sam ze
sobÈ.
4. Zawsze jest znudzony i ciÈgle szuka kogoĂ, kto poĂwiÚci mu
uwagÚ.
K. Co z jego byïymi?
1. Nigdy o nich nie mówi i nigdy o tym nie rozmawialiĂmy.
2. Ma dobre relacje ze swoimi eks, ale z nimi nie rozmawia za
bardzo, wiÚc nie jest to jakiĂ problem.
3. Przyjaěni siÚ ze swoimi byïymi i sprawia to, ĝe czujÚ siÚ nie-
komfortowo. Ale zawsze byli przyjacióïmi, wiÚc nie poruszam
tego tematu.
4. Twierdzi, ĝe jego „eks” odbiïo na nasz temat, ale nie ma
powodu do zmartwieñ. Z jakiegoĂ powodu jednak podej-
rzewam, ĝe wciÈĝ ze sobÈ rozmawiajÈ. Jakbym zawsze musiaï
konkurowaÊ z innymi o uwagÚ partnera.

1
270 ZaïÈcznik
L. Jaki byï Wasz zwiÈzek na poczÈtku?
1. ByliĂmy przyjacióïmi. Nie ĂpieszyliĂmy siÚ, po prostu wza-

jemnie siÚ rozbawialiĂmy i miïo spÚdzaliĂmy czas. Wszyscy
moi przyjaciele i rodzina bardzo go lubili i od tamtej pory
jesteĂmy bardzo szczÚĂliwi.
2. ZaczynaliĂmy jak inne pary. Powoli siÚ poznawaliĂmy i mieli-

Ămy trochÚ ze sobÈ wspólnego. Od tamtej pory sprawy siÚ
uspokoiïy, ale wciÈĝ siÚ bardzo lubimy. JeĂli byï jakiĂ szaleñ-
czy okres, to raczej nie pochïonÈï on mojego ĝycia.
3. Nic specjalnego. PoszliĂmy na parÚ randek i pewne rzeczy

wydaïy mi siÚ dziwne (choÊby nieuprzejmoĂÊ wobec kelnera),
ale ogólnie byïo w porzÈdku. Im lepiej siÚ poznawaliĂmy, tym
bardziej komfortowo siÚ czuïem.
4. PochïonÈï caïe moje ĝycie! Byïo znacznie intensywniej niĝ

z wczeĂniejszymi partnerami. Wydawaïo siÚ, ĝe mamy ze sobÈ
tyle wspólnego, sugerowaï, ĝe jesteĂmy dla siebie stworzeni.
CiÈgle do mnie pisaï i byï zachwycony caïÈ mojÈ osobÈ.
M. Jak traktuje CiÚ ta osoba?
1. Robi wszystko, ĝeby mnie wysïuchaÊ i zrozumieÊ, skÈd biorÈ

siÚ moje obawy. Zawsze czujÚ siÚ szanowany w zwiÈzku. JeĂli
wspomnÚ o jakimĂ problemie, partner zawsze jest gotów
o nim porozmawiaÊ i poprawiÊ swoje zachowanie, ĝeby pomóc
naszemu zwiÈzkowi.
2. Tak jak inni. Droczymy siÚ, bawimy siÚ i cieszymy swoim

towarzystwem. Oboje traktujemy siebie jak doroĂli.
3. Zazwyczaj nie jest dla mnie uprzejmy, ale zawsze tak byïo.
Nie potrzebujÚ duĝo czuïoĂci czy bzdurnej uprzejmoĂci, wiÚc
jest w porzÈdku.

1
ZaïÈcznik 271
4. Nie jestem juĝ pewien. Mamy dobre dni, kiedy wszystko

wydaje siÚ idealne, jak na poczÈtku naszego zwiÈzku. Ale
zazwyczaj zachowuje siÚ protekcjonalnie i krytycznie albo
mnie ignoruje. CzujÚ siÚ przewraĝliwiony i szalony przez to,
ĝe rani mnie jego zachowanie.
Wyniki:
13 – 20: ZNASZ NAPRAWD} DOBRk OSOB}!

Wspaniaïa wiadomoĂÊ! Osoba ta wydaje siÚ caïkowitym przeci-
wieñstwem psychopaty. Jest empatyczna, ciepïa i troskliwa. Jej
intencje sÈ szczere, a jej zachowanie to odzwierciedla. ¿yczÚ Wam
dïugiego i szczÚĂliwego zwiÈzku!
21 – 30: NIE JEST PSYCHOPATk

Dobra wiadomoĂÊ! Osoba ta nie wydaje siÚ psychopatÈ. Ma wzloty
i upadki, jak w kaĝdym zwiÈzku. Póki jesteĂ szczÚĂliwy, to zapewne
jest to zdrowa relacja.
31 – 41: MO¿ESZ ZNAm PSYCHOPAT}

BÈdě ostroĝny! Jest tu kilka sygnaïów alarmowych. Osoba ta moĝe
jest, a moĝe nie jest psychopatÈ, ale przede wszystkim zasïugujesz
na zwiÈzek z kimĂ, kto CiÚ uszczÚĂliwia, jest empatyczny, dobry
i troskliwy. Czy czïowiek ten uosabia te cechy?
42 – 52: DEFINITYWNIE ZNASZ PSYCHOPAT}

Uwaĝaj! Osoba ta pasuje do cech psychopaty. Czy ciÈgle czujesz
siÚ przy niej spiÚty? Czy przechodzisz od ekscytacji i radoĂci do
lÚków i paniki? Czy stosuje triangulacjÚ ze swoimi byïymi czy poten-
cjalnymi partnerami? Czy przepraszasz i pïaczesz czÚĂciej niĝ kie-
dykolwiek w ĝyciu? Czy masz wraĝenie, ĝe zatracasz siebie, odkÈd
zwiÈzaïeĂ siÚ z tÈ osobÈ? Zdrowi, kochajÈcy partnerzy nie powinni

1
272 ZaïÈcznik
sprawiaÊ, ĝe bÚdziesz siÚ ěle czuï z samym sobÈ. Ale w przypadku

psychopaty przemoc zawsze zaczyna siÚ w momencie, kiedy juĝ siÚ
nadziejesz.
Odpowiedzi z ankiety dla ofiar przemocy emocjonalnej

PsychopathFree.com
Od czasu opracowania pierwszej wersji trzydziestu sygnaïów alar-

mowych zostaïy one opublikowane tysiÈce razy w caïej sieci. Kiedy
materiaï ten zyskaï na popularnoĂci, waĝne dla mnie byïo, aby
kaĝdy z sygnaïów byï dokïadny i walidowaï doĂwiadczenia wszyst-
kich ofiar — aby byï nie tylko listÈ doĂwiadczeñ Jacksona ze zmianÈ
„ja” na „ty”.
Dlatego skryty statystyk we mnie zbudowaï anonimowÈ ankietÚ
dla ofiar, aby oceniÊ kaĝdy z sygnaïów alarmowych w skali od jed-
nego do piÚciu, od „Bardzo siÚ nie zgadzam” do „Bardzo siÚ zga-
dzam”, z dodatkowÈ sekcjÈ dla otwartych odpowiedzi, na wypa-
dek gdybym coĂ przeoczyï. MyĂlaïem, ĝe kilkanaĂcie osób poĂwiÚci
chwilÚ, aby wypeïniÊ ankietÚ i naprostowaÊ mojÈ listÚ.
Wyobraě wiÚc sobie moje zaskoczenie, kiedy swoimi opiniami
podzieliïo siÚ ponad tysiÈc osób. Wszystkie sygnaïy alarmowe otrzy-
maïy w wiÚkszoĂci odpowiedě „Bardzo siÚ zgadzam”, co byïo dla
mnie wrÚcz szokujÈce. Niektóre byïy oceniane nieco niĝej, wiÚc skïo-
niïo mnie to do przeanalizowania ich i wprowadzenia poprawek
do nowej ksiÈĝki. Zaktualizowana lista sygnaïów alarmowych z tej
ksiÈĝki bazuje na najczÚĂciej przytaczanych zdaniach od tysiÚcy
osób z caïego Ăwiata. I jak wszystko inne, co spisujÚ, takĝe ta lista
podlega ciÈgïej aktualizacji. Dlatego zapraszam CiÚ do podzielenia
siÚ swoimi opiniami i sïowami konstruktywnej krytyki na stronie
Survey.PsychopathFree.com.

1
ZaïÈcznik 273
WYNIKI:
Na bazie Ăredniej waĝonej, gdzie Bardzo siÚ nie zgadzam = 5

i Bardzo siÚ zgadzam = 1
Dolna oĂ X: stosunek ObojÚtny = 3 (to znaczy ĝaden sygnaïów

nie siÚgnÈï poniĝej 3,5, czyli ObojÚtny/Zgadzam siÚ)
Wszystkie sygnaïy alarmowe miaïy w wiÚkszoĂci odpowiedě

„Bardzo siÚ zgadzam”
Ogólny rozkïad. Bardzo siÚ zgadzam: 50%, Zgadzam siÚ: 22%,

ObojÚtny: 11%, Nie zgadzam siÚ: 5%, Bardzo siÚ
nie zgadzam: 3%

1
274 ZaïÈcznik

1
ZaïÈcznik 275

1
276 ZaïÈcznik
Wybrane, czÚsto spotykane zdania

od ankietowanych:
Wyniszczyï moje granice.
Bïagaïem o przebaczenie, nawet kiedy byïa to jego wina.
Kameleon, dopasowywaï siÚ do dowolnej sytuacji.
Robi sceny.
Przemoc byïa subtelna i skryta.
Wydawaï siÚ zadowolony z moich najgorszych momentów.
Bïagaïem o niego.
Pusto siÚ gapiï, kiedy ja cierpiaïem.
Moje ĝycie zamieniïo siÚ w caïkowity chaos i nieïad.
Tajemnicze dzieciñstwo.
Ojciec go ignorowaï.
Problemy z mamusiÈ.
Alkohol i uzaleĝnienie.
Nie zamknÈïem zwiÈzku, ten nagle siÚ skoñczyï.
Plotkowaï o mnie.
Kontrolowanie hipnozÈ i technikami neurolingwistycznymi.
Flirt i triangulacja z kaĝdym.
Staï siÚ caïym moim ĝyciem, odciÈïem siÚ od innych.
Wywoïywaï litoĂÊ i sympatiÚ.
Saïatka sïowna, jego argumenty nie miaïy sensu.

1
Tytuł oryginału: Psychopath Free
Tłumaczenie: Wojciech Usarzewicz
ISBN: 978-83-283-3787-9
Copyright © 2015 by Jackson MacKenzie
All Rights Reserved
All rights reserved. No part of this book may be reproduced or transmitted
in any form or by any means, electronic or mechanical, including photocopying,
recording or by any information storage retrieval system, without permission
from the Publisher.
Polish edition copyright © 2018 by Helion S.A.
All rights reserved.
Wszelkie prawa zastrzeżone. Nieautoryzowane rozpowszechnianie całości
lub fragmentu niniejszej publikacji w jakiejkolwiek postaci jest zabronione.
Wykonywanie kopii metodą kserograficzną, fotograficzną, a także kopiowanie
książki na nośniku filmowym, magnetycznym lub innym powoduje naruszenie
praw autorskich niniejszej publikacji.
Wszystkie znaki występujące w tekście są zastrzeżonymi znakami firmowymi

bądź towarowymi ich właścicieli.
Autor oraz Wydawnictwo HELION dołożyli wszelkich starań, by zawarte

w tej książce informacje były kompletne i rzetelne. Nie biorą jednak żadnej
odpowiedzialności ani za ich wykorzystanie, ani za związane z tym ewentualne
naruszenie praw patentowych lub autorskich. Autor oraz Wydawnictwo HELION
nie ponoszą również żadnej odpowiedzialności za ewentualne szkody wynikłe
z wykorzystania informacji zawartych w książce.
Drogi Czytelniku!
Jeżeli chcesz ocenić tę książkę, zajrzyj pod adres
http://sensus.pl/user/opinie/uwopsy_ebook
Możesz tam wpisać swoje uwagi, spostrzeżenia, recenzję.
Wydawnictwo HELION
ul. Kościuszki 1c, 44-100 GLIWICE
tel. 32 231 22 19, 32 230 98 63
e-mail: sensus@sensus.pl
WWW: http://sensus.pl (księgarnia internetowa, katalog książek)
 Poleć książkę na Facebook.com  Księgarnia internetowa
 Kup w wersji papierowej  Lubię to! » Nasza społeczność
 Oceń książkę

1

Uwolnij Sie Od Psychopaty Jak Odzyskac Siebie Po Toksycznym Zwiazku Jackson Mackenzie Ebookpoint - PL

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Uwolnij Sie Od Psychopaty Jak Odzyskac Siebie Po Toksycznym Zwiazku Jackson Mackenzie Ebookpoint - PL

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ebookpoint kopia dla: Aleksandra Pastor-Statkiewicz alexandra2koszalin@gmail.

Wszystkie znaki występujące w tekście są zastrzeżonymi znakami firmowymi

Autor oraz Wydawnictwo HELION dołożyli wszelkich starań, by zawarte

 Poleć książkę na Facebook.com  Księgarnia internetowa

 Kup w wersji papierowej  Lubię to! » Nasza społeczność

ebookpoint kopia dla: Aleksandra Pastor-Statkiewicz alexandra2koszalin@gmail.com

ebookpoint kopia dla: Aleksandra Pastor-Statkiewicz alexandra2koszalin@gmail.com

ebookpoint kopia dla: Aleksandra Pastor-Statkiewicz alexandra2koszalin@gmail.com

sztuczna druga poïówka

droga do odzyskania siebie

ebookpoint kopia dla: Aleksandra Pastor-Statkiewicz alexandra2koszalin@gmail.com

TrzydzieĂci oznak siïy 209

ebookpoint kopia dla: Aleksandra Pastor-Statkiewicz alexandra2koszalin@gmail.com

ebookpoint kopia dla: Aleksandra Pastor-Statkiewicz alexandra2koszalin@gmail.com

Pomimo pewnych róĝnic pomiÚdzy wymienionymi zaburzeniami,

ebookpoint kopia dla: Aleksandra Pastor-Statkiewicz alexandra2koszalin@gmail.com

tycznych w ogóle. Wierzymy w edukacjÚ, otwarty dialog, weryfikacjÚ

ebookpoint kopia dla: Aleksandra Pastor-Statkiewicz alexandra2koszalin@gmail.com

ebookpoint kopia dla: Aleksandra Pastor-Statkiewicz alexandra2koszalin@gmail.com

TrzydzieĂci sygnaïów alarmowych

1. Kwestionowanie Twoich uwag. Psychopaci bezwstydnie

ebookpoint kopia dla: Aleksandra Pastor-Statkiewicz alexandra2koszalin@gmail.com

psychopaci sprawiajÈ, ĝe w jakiĂ sposób wszystko jest TwojÈ

2. Nie potrafiÈ spojrzeÊ na sytuacjÚ z punktu widzenia

3. Ostateczny hipokryta. „Rób, jak mówiÚ, nie jak robiÚ”.

4. Patologiczne kïamstwa i wymówki. Dla wszystkiego znaj-

5. SkupiajÈ siÚ na Twoich bïÚdach, ignorujÈc swe wïasne.

ebookpoint kopia dla: Aleksandra Pastor-Statkiewicz alexandra2koszalin@gmail.com

pomyïka moĝe zostaÊ i faktycznie zostanie wykorzystana

6. Odkrywasz, ĝe musisz tïumaczyÊ dorosïej osobie pod-

7. Egoizm i szkodliwe pragnienie uwagi. WysysajÈ z Ciebie

8. Psychopata oskarĝa CiÚ o odczuwanie emocji, które

9. Odkrywasz, ĝe bawisz siÚ w detektywa. Nie zdarzyïo siÚ

ebookpoint kopia dla: Aleksandra Pastor-Statkiewicz alexandra2koszalin@gmail.com

osoby, rok po roku, wpis po wpisie, album po albumie. I przez

10. JesteĂ jedynym, który dostrzega prawdziwÈ twarz psy-

11. Boisz siÚ, ĝe dowolna kïótnia moĝe byÊ TwojÈ ostatniÈ.

12. Powolne wyniszczanie. Osoba toksyczna krytykuje CiÚ

13. Emocjonalne wycofywanie siÚ i podkopywanie Twojego

ebookpoint kopia dla: Aleksandra Pastor-Statkiewicz alexandra2koszalin@gmail.com

chÚciÈ kontynuowania namiÚtnego zwiÈzku, który on wïaĂnie

14. Osoba toksyczna oczekuje, ĝe bÚdziesz jej czytaï w my-

15. W towarzystwie tej osoby czujesz siÚ spiÚty, ale wciÈĝ

16. Niespotykana liczba „szaleñców” w przeszïoĂci psycho-

17. Psychopata prowokuje zazdroĂÊ i rywalizacjÚ, zachowu-

ebookpoint kopia dla: Aleksandra Pastor-Statkiewicz alexandra2koszalin@gmail.com

18. Idealizacja, bombardowanie miïoĂciÈ oraz pochlebstwo.

19. Porównywanie Ciebie do innych w ĝyciu psychopaty.

20. Rzeczy, które psychopata, jak niegdyĂ twierdziï, w Tobie

21. PrzeĂwity w kamuflaĝu. ZdarzajÈ siÚ ulotne momenty, kiedy

ebookpoint kopia dla: Aleksandra Pastor-Statkiewicz alexandra2koszalin@gmail.com

22. Nuda. Psychopata jest ciÈgle otoczony przez innych ludzi,

23. Triangulacja. Psychopata otacza siÚ byïymi kochankami,

24. Ukryta przemoc. Od najmïodszych lat uczymy siÚ, jak iden-

25. Wymuszanie wspóïczucia i politowania. Zïe zachowa-

ebookpoint kopia dla: Aleksandra Pastor-Statkiewicz alexandra2koszalin@gmail.com

26. Cykl dobroci i przemocy. Czasem psychopata weěmie

27. Psychopata staje siÚ caïym Twoim ĝyciem. SpÚdzasz wiÚ-

28. Arogancja. Pomimo tego skromnego, sïodkiego obrazu, który

29. Nóĝ w plecy, zaleĝnie od okolicznoĂci. Psychopata zasiewa

ebookpoint kopia dla: Aleksandra Pastor-Statkiewicz alexandra2koszalin@gmail.com

30. Twoje uczucia. Twoja naturalna miïoĂÊ i wspóïczucie zostaïy

Odkryjesz, ĝe normalni, kochajÈcy ludzie nie sprawiajÈ, ĝe zapala