Temat: Podział oprogramowania i typy licencji.

1. Kategorie oprogramowania komputerowego.

2. Rodzaje oprogramowania użytkowego.
3. Licencja.
4. Typy licencji.

Kategorie oprogramowania komputerowego

Oprogramowanie komputerów dzielimy na:

 oprogramowanie systemowe - niezbędne do działania komputera,

 oprogramowanie narzędziowe - do diagnozy, naprawy lub usprawnienia
systemu,
 oprogramowanie użytkowe - aplikacje pozwalające na wykorzystanie
komputera w życiu człowieka.

Oprogramowanie systemowe stanowią wszystkie programy, które służą

do wprowadzania i uruchamiania programów użytkowych. W tej grupie znajdują się
systemy operacyjne, programy testujące, programy komunikacyjne. Najczęściej
programy zapisane są w pamięci ROM.

Oprogramowanie narzędziowe to rodzaj oprogramowania, który wspomaga

zarządzanie zasobami sprzętowymi poprzez dogodne interfejsy użytkowe
oraz usprawnia, modyfikuje oprogramowanie systemowe w celu usprawnienia
wykonywania programów w bardziej wygodny i wydajny sposób, a przy tym
pozbawiony błędów. Do oprogramowania narzędziowego należą programy
zarządzające zbiorami na dysku.

Oprogramowanie użytkowe (zwane też aplikacyjnym, aplikacjami) - określają sposoby

w jaki zostają użyte zasoby systemowe do rozwiązywania problemów
obliczeniowych zadanych przez użytkownika (kompilatory, systemy baz danych, gry,
oprogramowanie biurowe). Zazwyczaj program który ma bezpośredni kontakt
z użytkownikiem i nie jest częścią większego programu. Z technicznego punktu
widzenia jest to oprogramowanie korzystające z usług oprogramowania
systemowego. Oprogramowanie użytkowe stanowią programy wspomagające
obsługę biur, sekretariatów oraz ułatwiające zarządzanie przedsiębiorstwami.
Rodzaje oprogramowania użytkowego

Ze względu na pełnioną funkcję, wyróżnia się następujące rodzaje oprogramowania:

1. Do redagowania tekstu, zwane edytorami lub procesorami tekstu, posiadają
zazwyczaj wbudowany edytor graficzny, można dzięki nim również wstawiać
grafikę zewnętrzną. Przykładami tego typu programów są:
 MS Word
 Libre Office i Open Office Writer
 edytor tekstu pakietu Works
 Word Pad
 edytor Lotus (AmiPro)
2. Programy przeznaczone do prowadzenia obliczeń i kalkulacji, zwane
arkuszami kalkulacyjnymi, umożliwiają sporządzanie automatycznych
kalkulacji, zawierają pewne elementy bazodanowe, dokonują graficznej
prezentacji danych. Wśród tych programów wyróżnić należy:
 MS Excel
 Libre Office i Open Offfice Calc
 arkusze kalkulacyjne pakietu Works
 Quattro Pro
 Lotus 1-2-3
3. Programy graficzne służą tworzeniu oraz modyfikacji grafiki; umożliwiają one
obróbkę oraz wydruk obrazów graficznych uzyskiwanych przez skaner, aparat
fotograficzny lub cyfrowy czy kamerę (często obsługują grafikę
opracowywaną również w innych edytorach graficznych). Odrębną klasą tych
programów są programy służące wykonywaniu projektów technicznych oraz
grafiki reklamowej. Wśród najpopularniejszych wymienić można:
 CorelDRAW
 Photoshop
 Adobe Ilustrator
 Micrografix Designer
 Gimp
 Inkscape
 PaintNet
 Programy do projektowania typu CAD
4. Programy przeznaczone do gromadzenia danych, nazywane bazami danych,
służą wprowadzaniu oraz gromadzeniu danych, wyszukiwaniu informacji
i generowaniu raportów. Dane te są udostępniane w formie tabel i formularzy.
 Do przykładowych baz danych zaliczyć można:
 MySQL Server
 MS Access
 Libre Office i Open Offfice Base
 Maria DB
 dBase
 Oracle
5. Języki programowania (niskiego i wysokiego poziomu) służą tworzeniu
własnych aplikacji oraz modyfikacji aplikacji już istniejących. Wśród
programów wymienić można:
 Basic
 Pascal
 Asembler
 C
 C++
 Delphi
 Visual Basic
 Python
6. Komunikatory służą wymianie informacji między użytkownikami komputerów
zarówno w obrębie sieci lokalnych jak i globalnych. Przykłady programów:
 Teams
 Zoom
 Meet
 NetMeeting
 Duo
7. Programy edukacyjne służą wspomaganiu procesu dydaktycznego, dzieli się je
na gry edukacyjne, testy i encyklopedie multimedialne.
8. Programy specjalistyczne to programy służące ściśle określonym celom;
 programy bankowe
 programy finansowo - księgowe
 programy inwentaryzacyjne
 programy przeznaczone dla administracji
9. Programy antywirusowe służą sprawdzaniu plików, folderów czy dysków
ze względu na obecność wirusów, koni trojańskich czy robaków, oraz leczeniu
plików zakażonych. Antywirusy mogą działać w sposób automatyczny
(co wymaga uprzedniego odpowiedniego skonfigurowania ich) lub mogą być
 używane w sposób inicjowany przez ich użytkownika. Do powszechnie
używanych zaliczyć można następujące programy:
 Norton AntiVirus
 Eset Nod
 Panda Antywirus
 Avast
 Bitdefender Total Security
 Kaspersky Anti-Virus
 Avira
10. Firewall (zapora ogniowa) jest programem uniemożliwiającym tzw. "intruzom
komputerowym" dostępu do komputera przez sieć lokalną lub przez Internet;
programy tego typu mogą stanowić część całych pakietów antywirusowych
lub też odrębne aplikacje. Wśród popularnych firewallów wymienia się:
 Norton Personal Firewall
 Sygate Personal Firewall Pro
 ZoneAlarm i ZoneAlarm Pro

Licencja

Licencja na oprogramowanie jest to umowa zawarta między wydawcą programu

(podmiotem, do którego należą prawa autorskie), a osobą, która ma zamiar używać
danego oprogramowania. Wydawca określa na jakich zasadach pozwala odbiorcy
utworu (użytkownikowi oprogramowania) z niego korzystać.

W przypadku programów komputerowych zawarcie umowy licencyjnej następuje

przeważnie już przez samo otwarcie i odpieczętowanie pudełka z nośnikiem.
A zatem zdarcie folii z dysków CD, które są zazwyczaj zapakowane wraz
z książeczką licencyjną i certyfikatem autentyczności, jest równoznaczne
z przyjęciem zasad licencji. W Internecie z kolei praktyką jest, że treść licencji zostaje
wyświetlona na stronę WWW, a użytkownik potwierdza zgodę na jej warunki przez
kliknięcie na odpowiedni przycisk ekranowy. W ten sposób godzimy się
na przedstawione przez autora zasady korzystania ze strony Internetowej lub np.
na warunki korzystania z zamieszczonych na niej programów do ściągnięcia
(download). Ogólną zasadą jest posiadanie oddzielnych licencji programu
komputerowego na każde stanowisko komputerowe. Nie można równocześnie
instalować danego programu komputerowego z pojedynczą licencją na wielu
komputerach.
Z umową licencyjną mamy także styczność podczas instalacji danego programu,
gdzie jesteśmy proszeni o potwierdzenie zapoznania się z warunkami danej licencji
oraz na ich akceptację. Często musimy także oświadczyć, ze warunków licencji
łamać nie będziemy.

Ze wszystkim dokładnie możemy się zapoznać w ustawie o prawie autorskim

i prawach pokrewnych. Prawo autorskie zawarte jest w ustawie z dnia 4 lutego 1994r.
o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. 1994 nr 24 poz. 83 z późn. zm.).

Licencje mogą czasem być nieodpłatne, np. na używanie darmowych programów.

Zdarza się, że program można darmowo używać samemu, ale nie wolno go dalej
przekazywać. Zawsze więc, kiedy będziemy chcieli skorzystać z tzw. darmowego
oprogramowania, należy czytać dołączoną do niego instrukcję licencyjną.

Typy licencji

Pełna wersja

Program komercyjny bez żadnych ograniczeń. Jego rozprowadzanie w innych

mediach (np. w internecie) jest niezgodne z prawem.

BOX

Najbardziej znana i najczęściej stosowana licencja. Potocznie zwana - pudełkową,

lub pełną. Oferuje produkty zapakowane wraz ze wszelkim wymaganym
doposażeniem. Najczęściej stosowana w przypadku aplikacji multimedialnych, gier
czy muzyki. Produkty oparte na licencji BOX są najdroższe ze wszystkich
prezentowanych.

OEM (Original Equipment Manufacturer)

Jest to jedna z bardziej znanych nam licencji, ponieważ mamy styczność z nią
bardzo często np. kupując system operacyjny (bądź także części komputerowe).
W odniesieniu do oprogramowania, licencję OEM najczęściej spotkamy kupując
produkty firmy Microsoft (Windows, Office). Licencja na oprogramowanie OEM jest
bardzo uściślona, generalnie rzecz biorąc, system operacyjny Windows
licencjonowany na podstawie licencji OEM możemy zakupić tylko wraz z nowym
komputerem. Licencja jest ważna tylko i wyłącznie na komputer, wraz z którym
system został zakupiony. Po wymianie jakiejkolwiek części w komputerze licencja
może ulec unieważnieniu. Nie mamy także możliwości przeniesienia licencji na inny
komputer. Gdy chcemy używać legalnie systemu np. na dwóch komputerach, musimy
posiadać dwa nośniki z systemem, a także dwie oddzielne licencje (oczywiście każda
przypisana do odpowiedniego sprzętu). Warto tutaj nadmienić, iż produkty OEM
wymagają aktywacji produktu, co powiązuje ten produkt z podzespołami komputera.
Zatem jeśli np. wymienimy płytę główną w komputerze, bezpowrotnie tracimy
licencję OEM na ten komputer. W takim przypadku pozostaje tylko zakup nowej
licencji. Istnieje jednak wyjątek od tego, licencji nie stracimy wtedy, gdy wymiana
płyty głównej jest spowodowana jej uszkodzeniem, oczywiście wymiana płyty
głównej musi być dokonana na podstawie ważnej gwarancji producenta.

MOLP (Microsoft Open License Program), OLP

Program licencyjny Microsoft, umożliwiający instytucjom komercyjnym

i organizacjom (z sektorów administracji państwowej, edukacji, służby zdrowia,
organizacji charytatywnych i organizacji międzynarodowych) nabywanie
na korzystnych warunkach grupowych licencji oprogramowania Microsoftu.

Licencja grupowa (ang. Site licence)

Określa, że zakupiony program może być użytkowany w sieci lub innym zestawie
komputerów (np. szkolna pracownia) w określonej ilości, tzn. może być instalowany
tylko na określonej maksymalnej liczbie stanowisk. Podobną zasadą określone są
programy sprzedawane z licencją sieciową (Network Licence).

Licencja jednostanowiskowa (ang. One­site licence).

To licencja uprawniająca użytkownika do zainstalowania nabytego oprogramowania

tylko na jednym stanowisku komputerowym. Użytkownikowi nie wolno udostępniać
takiego oprogramowania w sieci ani używać na więcej niż jednym komputerze w tym
samym czasie. Zezwala natomiast na sporządzanie kopii zapasowej
oprogramowania.

Liteware

Nazwa rodzaju programów komputerowych, które są rozprowadzane bezpłatnie, lecz

posiadają znacznie mniejsze, ograniczone przez producenta, możliwości niż pełna,
komercyjna wersja. Po okresie 30 dni pojawiają się reklamy, przypomnienia
najczęściej w formie banerów.
Freeware

Jest to chyba najbardziej rozpowszechniony typ licencji, wykorzystywany przez

każdego z nas praktycznie codziennie. Licencja freeware daje nam możliwość
nieodpłatnego korzystania z programu, jednak by robić to zgodnie z warunkami tej
licencji, musimy spełniać kilka warunków. Program licencjonowany jako freeware
możemy dowolnie wykorzystywać w celach domowych do użytku własnego, jednak
nie możemy korzystać z programów objętych licencją freeware żadnych korzyści
majątkowych. Wszystko co stworzymy za pomocą takich programów, np. programów
graficznych, muzycznych itp. możemy dowolnie upowszechniać nieodpłatnie.

Shareware

Licencją shareware są objęte zazwyczaj programy płatne, które jednak po instalacji

dają nam przez pewien czas korzystać z wszystkich funkcji danego programu.
Po upływie tego okresu próbnego należy wykupić pełną licencję na dany program,
przykładem może być np. program antywirusowy NOD32, którego możemy
nieodpłatnie używać przez 30 dni. Po upływie wspomnianych 30 dni należy wykupić
pełną licencję na produkt.

Adware

Programy tego typu są rozprowadzane darmowo, jednak same w sobie posiadają

różnego rodzaju reklamy, bandery reklamowe itp. Właśnie dzięki tym reklamom,
twórca programu czerpie korzyści majątkowe. Po uiszczeniu odpowiedniej opłaty
można dokonać zakupu wersji programu pozbawionej reklam. Za przykład możemy
sobie obrać bardzo znany w Polsce komunikator internetowy Gadu-Gadu. Jest on
właśnie wydawany na podstawie licencji Adware. Nie płacimy nic za korzystanie
z niego, jednak w zamian za to musimy oglądać rożnego typu banery
czy wyskakujące okienka. Istnieją programy, które usuwają wszystkie reklamy, jednak
jest to już naruszenie praw zawartych w treści licencji Adware, co więc jest
niezgodne z prawem. W programach typu Adware jest zawarty mały haczyk,
w niektórych programach zawarte jest coś w rodzaju złośliwych kodów, a mianowicie
programów szpiegowskich. Trzeba więc zwracać uwagę na to, co instalujemy
wiedząc że dany program opiera się na licencji Adware.
Trial

Programy oparte na tej licencji oferują nam swoje pełne funkcje, jednak ich okres
użytkowania jest ograniczony czasowo. Programy oparte na licencji Trial mają
zazwyczaj za zadanie pełne zaprezentowanie możliwości danego produktu.
Po upłynięciu czasu dozwolonego na korzystanie z programu zazwyczaj będziemy
zmuszeni do usunięcia go z dysku twardego komputera i zakupienie pełnej wersji.

Demo

Celowo zubożona przez autorów wersja programu, która jest udostępniana za darmo
(np. poprzez internet). Taki zabieg marketingowy ma na celu wzbudzić
zainteresowanie danym produktem - najczęściej grą komputerową. Istnieją trzy
rodzaje oprogramowania demo: prezentacja pozwalająca jedynie oglądać
przygotowane przez autorów możliwości programu lub komputera (np. w dziedzinie
jakości grafiki, jaką może wyświetlać, czy szybkości animacji - tzw. rolling demo),
wersja interaktywna pozbawiona pewnych funkcji w stosunku do pełnej wersji
oprogramowania oraz wersja pełna, ale o ograniczonym czasie działania (zwykle 7,
30 lub 60 dni). Na rozpowszechnianie programu (np. w internecie) należy uzyskać
zgodę autora.

GNU General Public License (GPL)

Licencja wolnego i otwartego oprogramowania stworzona w 1989 roku

przez Richarda Stallmana i Ebena Moglena na potrzeby Projektu GNU, zatwierdzona
przez Open Source Initiative. Pierwowzorem licencji była licencja Emacs General
Public License. Druga wersja licencji GNU GPL została wydana w roku 1991, a trzecia
– 29 czerwca 2007.

Programy objęte tą licencją umożliwiają użytkownikowi uruchamianie programu

w dowolnych celach, a na dodatek użytkownik ma prawo do udoskonalania go,
kopiowania, a także tworzenie i udostępnianie własnych poprawek, a także posiada
prawo do publikowania kodu źródłowego. Licencja ta jest często powiązana
z systemami operacyjnymi Linux, np. Red Hat Linux.
BSD

Jest to licencja oparta o zasady Wolnego Oprogramowania. Ten typ licencji jest
bardziej ułożony dla samego użytkownika. Dzięki temu, prócz modyfikacji kodu
możemy także rozpowszechniać program, który posiada nasz własny kod,
bez konieczności umieszczania w nim kodu źródłowego. Jedynym warunkiem jest
dołączenie informacji o tym, kto jest autorem oprogramowania oraz treści owej
licencji, na podstawie której program został prawnie wydany.

CPL (Common Public License)

Jest to także jedna z licencji Wolnego Oprogramowania. W 1988 roku została ona
sformułowana przez firmę IBM, po czym została zatwierdzona przez środowisko
Open Source Initiative. Jest to licencja bardzo podobna do opisanej wyżej licencji
„GNU General Public Licence „

Postcardware (cardware)

Jest to typ licencji, który jest bardzo zbliżony do Freeware. Programy oparte są
udostępnione do darmowego użytku, jednak autor programu często jako formę
„zapłaty” za program oczekuje, aby użytkownik wysłał mu kartkę pocztową.
Rozróżniamy tutaj także dwa rodzaje tej licencji, jeden rodzaj to taki, gdzie wysłanie
kartki jest wymogiem do tego, aby program używać w pełni legalnie, a drugi typ to
taki, gdzie autor pozostawia wolną rękę użytkownikowi odnośnie wysłania kartki,
zatem nie jest to konieczne.

Public domain (Domena publiczna)

Tego typu licencje posiadają typy oprogramowania bądź inne

zbiory, na które wygasły już prawa autorskie. Dzięki temu
mamy swobodny dostęp do takiego oprogramowania,
ponieważ w tym wypadku nie obowiązują już nas prawa
autorskie.

Jest to licencja dobroczynna czyniąca z oprogramowania

własność ogółu, w myśl której autor lub autorzy
oprogramowania zrzekają się praw do upowszechniania oprogramowania na rzecz
ogółu użytkowników.
Donateware

Programy objęte licencją tego typu możemy używać dopiero wtedy, gdy za produkt
zapłacimy. Jednak wysokość tej opłaty zależy tylko i wyłącznie od nas, nie mamy
nigdzie narzuconej kwoty do zapłaty. Po uiszczeniu opłaty, program możemy
dowolnie używać.

Abandonware

Są to programy, na które autor nie udziela już wsparcia, ani pomocy technicznej.
Możliwe jest też, że autor świadomie porzucił prawa autorskie, co jest w świetle
prawa dozwolone. W takim przypadku takie oprogramowanie staje się właśnie
oprogramowaniem typu abandonware.

Open Source (otwarte źródło)

To „otwarte oprogramowanie”, które jest składową wolnego i otwartego

oprogramowania (ang. Free/Libre Open Source Software, zwane w skrócie FLOSS).
Cechą wolnego oraz otwartego oprogramowania jest dostęp do kodu źródłowego dla
licencjobiorcy, forma jest w tym wypadku dowolna – udostępnienie na nośniku wraz
z oprogramowaniem lub dostęp przez Internet. Programy komputerowe są chronione
prawnie jako utwory i zgodnie z prawami autorskimi, twórca, a zatem posiadacz praw
autorskich, może zadecydować w jaki sposób program będzie udostępniany innym
podmiotom trzecim.