REVIEWER SA ARALING PANLIPUNAN 8

ANG PANAHONG PREHISTORIKO

Ang Prehistory ay yugto ng panahon kung saan wala pang nalilikhang
sistematikong pagsusulat at pagtatala ang mga sinaunang tao.
Ang Fossil ay ang mga buto o labi ng sinaunang tao, hayop o mga bakas ng
halaman na naiwan sa mga bato.
Una, nauukol ito sa ebolusyon o pagbabagong nagaganap sa aspektong
bayolihikal ng tao.
Ikalawa, nakapaloob dito ang pagkakaroon ng kasalukuyang uri ng tao ng
kakayahang gumawa at lumikha ng mga kasangkapan upang makapamuhay
sa araw-araw.
Sapientization ay pagbabago sa pisikal na kaayuan at katangian ng sinaunang
tao.
Ang Artifact ay ang mga bagay na nilikha at ginamit ng tao mula sa nakaraan.
Archaeological Dig ay lugar kung saan nakahahanap ang mga arkeologo ng
maraming kasangkapang nagbubuhat sa nakaraan.
Ilan sa mga instrumentong ginagamit upang matukoy ang panahonng isang bagay o
mga pangyayari sa malayong nakalipas ay ang sumusunod:

1. Dokumentong historical at mga kagamitang batid ang panahon

Kung ang isang bagay o pangyayari ay naganap mula sa kasalukuyan
hanggang 3000 BCE, maaaring sumangguni sa mga dokumento batid ang
panahon.
2. Dendrochronology o tree-ring dating
posibleng masuri ang panahon sa iba`t-ibang yugto ng kasaysayan sa
pamamagitan sa mga growth ring ng mga puno.
3. Radiocarbon Dating
kung ang kaganapan sa prehistory ay tinatayang mula 1500 CE o higit pa ay
ginagamit ang Radiocarbon dating upang tukuyin ang panahon.
Si Willard Frank Libby ang nakaimbento nito noong 1948 at nakatanggap ito ng
Nobel Prize sa Chemistry
 4. Potassium-Argon dating
Ginagamit ito ng pamamaraan ng upang malaman ng mga dalubhasa kung
kailan ginamit ang mga sandatang pandigma, nalikha palayok at nabuhay
nung sinaunang tao.

Sa tradisyunal na pag-aaral ginagamit ang tinatawag na Three-age-system

upang hatiin ang kaibang yugto ng prehistory ng tao.

Pinasimulan nito ni Christian Jürgensen Thomsen ang ganitong pagpapanahong

batay sa ginamit ng mga unang tao;
Stone Age, Bronze Age at Iron Age

Panahon ng Paleolitiko, Mesolitiko at Neolitiko

Panahon ng Paleolitiko
Ang Panahon ng Paleolitiko (Old Stone Age)- ang pinakamaagang panahon
kung saan mababanaag ang kaunlaran ng sinaunang tao.
Ang Paleolitiko ay galing sa salitang Greek na `palaios` o matanda at `lithos` o
bato.
Lower Paleolithic Period
Ang siyang pinaka maagang pananatili ito ng tao sa daigdig simula nang
maitala sa arkeolohiya ang kaniyang pag-usbong apat na milyong taon na
nakararaan.
Ang pinaka maagang Hominid na mas kilalang rin bilang mga Australopithecines
sila ang sinasabi mga ninuno ng makabagong tao.
Kabilang sa mga Australopithecines si `Lucy` na natuklasan sa Ethiopia.
Ang mga Homo Habilis tulad ng mga natagpuan sa Olduvai Gorge sa Tanzania
nina Louis at Mary Leakey na mas mukhang tao kung ihahambing sa nauna sa
kanila. Ang sumunod naman ay ang Homo Erectus .
Sa Europe at Africa ang Middle Paleolithic Period kabilang sa panahong ito ang
kulturang Mousterian na kadalasang naiuugnay sa mga taong Neanderthal.
Ang Neanderthal ay hango ang kanilang pangalan sa lambak ng Germany kung
saan sila natagpuan.
Upper Paleolithic Period
Lubos na nagpabago ang mga gawi, asal at pamumuhay ng tao sa mga
kaganapan sa Upper Paleolithic period
Una, naging mahalaga ang ang pagkakaroon ng kakayahan upang makalikha
ng mga kasangkapan.
Ikalawa, nakapagpabago ng malaki sa pamumuhay ang paggamit ng apoy.
Ikatlo, isang mahalagang salik ang pagkakaroon ng wika upang maipasa ang
kaalaman sa iba pang tao.

PANAHON NG MESOLITIKO
Tinatawag na Mesolitiko (Middle Stone Age). Ang sumusunod na panahon
matapos ang Paleolitiko.
Ito ay hango sa mga salitang Greek na `mesos ` na nangangahulugang gitna at
`lithos` o bato.
Sa panahong ito ay nagkaroon ng pagpapahusay at pagpipino sa mga
kagamitang ginamit ng mga sinaunang tao.
Higit na naging mahusay din ang pangangaso ng mga tao samantalang higit
ding lumawak ang pinapipilian nilang pagmumulan ng mga pagkain tulad ng
hayop at halaman.
PANAHON NG NEOLITIKO
Neolitiko (New Stone Age) ang huling bahagi ng panahon ng bato.
Hango ito sa mga salitang Greek na `Neos` o bago at `lithos` o bato.
Katangian ng panahong ito ang paggamit ng iba`t-ibang mga kasangkapan,
pamumuhay ng tao sa mga pamayanan, pagtatanim, pag-aalaga ng hayop at
pagkakaroon ng kaalamang tulad ng pagpapalayok at paghahabi.
Ang isa sa mga pinakamaagang pamayanang umusbong sa daigdig ay ang
pinaderang siyuda o walled city ng Jericho sa Jordan Valley.
Sumunod naman ang pagusbong sa asia minor ang Catal Huyuk nasa
kapatagan ng konya ng gitnang Anatolia.
Isang pamayanang nagsasaka ang Catal Huyuk, maliban sa pagtatanim ng
wheat at barley, nag-aalaga din sila ng mga tupa at baka.
Mahuhusay ang mga artesano sa paghahabi at paggawa ng mga alahas,
salamin, at kutsilyo yari sa Obsidian, isang batong mula sa bulkan na mistulang
kristal.

ANG KONSEPTO NG SIBILISASYON AT KABIHASNAN

Umusbong ang apat na pinakamatandang kabihasnan sa daigdig sa bawat
lambak ng mahahalagang ilog sa kanilang rehiyon.
Sa timog-kanlurang asya -Mesopotamia
Hilagang Africa -Egypt
Sa timog Asya -India sa pamamagitan ng Indus.
Sa Silangang Asya- kabihasnan ng China sa Huang he
Ang Sibilisasyon ay pagkakaroon ng mga masalimuot na kulturang nakabatay sa
mga sentro tulad ng mga lungsod -estado
Ang salitang Sibilisasyon ay hango sa latin na Civitas na nangangahulugang
`siyudad`.
Oswal Spengler- isang german na historyador, ayon sa kanya kapag ang isang
pangkat ng tao ay nasa rurok ng kanilang pananatili ito tinatawag na kultura. At
sa paglipas ng kanilang pamamayani at unti-unting pagbagsak tinatawag na
naman itong sibilisasyon.
Ginagamit na kasing kahulugan ng sibilisasyon ang terminong Kabihasnan mula
sa terminong `bihasa` nangangahulugan itong may `sapat na kasanayan` o
`mahusay sa isang bagay`.
Mga salik ng pagkakaroon ng isang kabihasnan
✓ pagkakaroon ng sentralisadong,
✓ pamamahala,
✓ organisadong relihiyon,
 ✓ kaayusan sa mg aspekto ng sining teknolohiya, pagsusulat, agham at
arkitektura.

KABIHASNAN SA MESOPOTAMIA
Hango ang terminong `Mesopotamia` sa mga salitang Greek na meso o pagitan
at potamos o ilog. Nangunguhulugan ito na lupain sa pagitan ng ilog.

Ang Fertile Cresent ay isang matabang rehiyon na pinag usbungan ng iba`t-

ibang pangkat ng tao.
Sumer
Pangunahin sa mga tagapagpaunlad ng kabihasnan sa Mesopotamia ay ang
mga Sumerian.
Nang lumaki ang populasyon ng mga Sumerian at nangangalangang
manirahan na sila sa mga syudad at nakapaglikha ng Sistema ng pagsulat.
Akkad
Itinatag ng mga Akkadian ang Imperyong Akkad na kauna-unahang imperyo sa
kasaysayan at sa ilalim ito ng kanilang unang hari na si Sargon I. Si Naram-Sin
ang apo ng Sargon ay naghari sa Persian Gulf hanggang Mediterranean Sea.
Imperyong Ur
Sa panahong ito namukadkad ang kultura ng mga Sumerian. Natapos ang
pamamayani at bumagsak dahil sa tag-gutom at mga pagsalakay
Imperyong Babylon
Isang makapangyarihan dinastiyang umusbong sa Babylon at ginapi ang mga
kalaban. At sa rurok ng kanilang panahon ni Hammurabi I na kilala sa mga akda
niyang kalipunan ng batas.
Bumagsak ang kaharian ng Babylonia dahil sa pagsalakay ng mga Hittite, Hurrian
at Kassite.
Imperyong Assyria
Matatagpuan ang Assyrian sa Bulubundukin ng rehiyong nasa hilagang
Babylonia. Napasakamay ni Shamshi-Adad I ang Ashur ang kabisera ng Assyria.
Kinikilalang pinakamahusay na hari ng Assyria si Tiglath- Pileser I dahil nasupil niya
ang mga Hittites.
 Imperyong Chaldea
Matatagpuan ang mga Chaldean sa katimugang bahagi ng Babylonia at
pampang ng Euprates. Panibagong emperyo ng mga Babylonia at itinatag ni
haring Nabopolassar, sinakop niya ang syudad ng Nineveh at pinuksa ang mga
natitirang hukbo ng mga Assyrian sa ilalim ni Nebuchadnezzar II.

KABIHASNAN SA INDIA
Nagsimula ang kabihasnan india sa lambak ng indus (Na nasa kasalukulang
Pakistan) Dalawa sa mahahalagang sentro sa panahon ito ay ang Harappa at
Mohenjo-Daro.
Harappa at Mohenjo-Daro
Matatagpuan ang Harappa sa kasalukuyang Punjab at ang Mohenjo-Daro sa
katimugang bahagi ng Indus.
Matatagpuan ang maraming pamayanan kung saan gawa sa ladrilyo ang
tahanan. Karaniwang sa mga tao dito ay pagsasaka at nag- aalaga ng mga
hayop. Sila ay nakikipagkalakan sa mga taga-Sumer .
Natapos ang ang pamamayapag ng mga Harrapa dahil sa pagsalakay ng
mga Aryan ang mga Mohenjo-Daro ay nilisan ang lugar dahil sa panganib.
ARYAN
Posibleng nagmula ang mga Aryan sa baybayin ng black sea at Caspian sea.
Nagkaroon ng tunggalian ang Aryan at ang mga Dravidian na siyang tawag sa
mga katutubong India. At Tuluyan na itong sinakop ang mga ito. Gayunpaman
dahil sa supreyor ang kultura ng mga Dravidian ay hiniram ito ng mga Aryan.

KABIHASNAN SA CHINA
Napaka lawak ng lupaing halos hiwalay sa iba pang kabihasnan, dahil sa
kabundukan, diyerto, at karagatan kaya naging katangi-tangi ang kabihasnang
China.
Nag-ugat ang mahabang kasaysayan ng China sa mga pinaghalong kwentong
alamat at katotohanan.
Tatlong mahahalagang katangian ang dinastiyang:
1. Ang pagkakaroon ng metalurhiya ng bronze
2. ang pagkakaroon ng pamamaraan ng pagsulat
3. pagkakaroon ng isang organisasyong pang-estado sa kalunsuran

Dinastiyang Shang
Naitatag ang dinastiyang Shang sa lambak ng Huang He.
Nabuhay ang mga tao sa panahon ng Shang sa pangangaso,
pangingisda at pagtatanim. Sila din ay gumagawa ng mga alak, seda o
silk sining at pagpapalayok. Nakalika din sila ng bagong paraan ng pagsulat
na matatagpuang nakaukit sa mga piraso ng bato o talukap ng pawikan.

Dinastiyang Zhou o Chou

Sila ay nagmula sa rehiyon ng ilog Wei sa kanluran. Pinaka mahaba sa
kasaysayan ng China ang dinastiyang Zhou, naging kabisera nito ay ang
Hao na kasalukuyang Xi`an.
Dinastiyang Qin
Isang Ying Zheng mula sa Qin ang nagawang pag-osahin ang mg estado
at mapasailalim ang iba`t-ibang rehiyon sa China.
Si Shih Huang Di o Shih Huang Ti ay unang Emperador ng China. Ito ang
kauna-unahang Imperyo sa china

PAMANA NG SINAUNANG KABIHASNAN

MESOPOTAMIA
Pangunahing sa mga pamana ng kabihasnan sa Mesopotamia ang mga
kagamitang naimbento ng mga Sumerian.
Kabilang sa mahahalagang bagay na kanilang nalika ay ang mga:
✓ gulong
✓ layag
✓ Araro
✓ bangka
Cuneiform
Ang kauna-unahang sistematikong paraan ng pagsusulat sa buong
daigdig.
Pinag-aralan ni Henry Rawlinson ang Behistun Rock na nagsilbing susi
upang maunawaan ng mga dalubhasa ang cuneiform.
Ziggurat
Nagsisilbing tahanan at templo ng diyos o patron ng isang siyudad.
Epic of Gilgamesh
Kauna-unahang akdang pampanitikan sa buong daigdig. Ang isa sa
mga kabanata ng epikong ito ay kahalintulad sa The Great Flood ng
Bibliya.
Babylonian
Naimbento ang pagbibilang sa pamamagitan ng 60’s (ang sexagesimal
system) at mga kaisipan ukol sa astrolohiya.
CODE OF HAMMURABI
kalipunan ng mga batas ni Hammurabi. Naglalaman ito ng 282 batas ukol
sa pagbibigay ng kaparusahan.

KABIHASNAN SA INDIA
Kinikilala ang mga pamayanan ng indus bilang mga kauna-unahang
panirahang sumailalim sa urban planning. Nakaayos na parang guhit ang
mga kalsada ng Harappa at Mohenjo-Daro.
Kahanga-hanga rin ang pagpapahalagang inilalaan sa kalinisan ng lugar.
Nag-iwan naman ang mga Aryan ng mga pamanang nananatiling buhay
hanggang sa kasalukuyang panahon.
Ang apat na sagradong aklat ng Vedas ay naglalaman ng mga
pangyayari sa panahon ng unang libo sanlibong taong pamamayagpag
ng mga Aryan sa hilaga at hilagang-kanluran ng India.
SANSKRIT
ang wikang kanilang dinala sa india na siyang wikang klasikal ng
panitikang Indian.
Ang Mahabharata (The Great Story) at Ramayana (Rama’s way) ang
dalawang epikong pamana ng India sa larangan ng panitikan. Itinuturing
naming piankadakilang tulang pilosopikal sa daigdig ang “Bhagavad
Gita” na matatagpuan sa Mahabharata.
Isinulat ni kautilya ang akdang Arthashastra noong ikatlong siglo BCE. Ito
ang kauna-unahang akda o tratado ukol sa pamahalaan at ekonomiya.
AYURVEDA
Mahalagang kaisipang panggamot o ‘agham ng buhay’ na mula rin sa
india.

CHINA
Nag-iwan ng mga dakilang pamana sa sangkatauhan ang bawat
dinastiya sa China.
Dinastiyang Shang
Nagkaroon ng isang Sistemang panulat ang china at nagsimula ang
bronze metal lurgy .
Dinastiyang Zhou
Mga iskolar ang naging pangunahing ambag sa panahong ito.
Confucuis
Dinastiyang Qin
Milyong katao ang sapilitang gumawa ng Great Wall of China at sa ilalim
ni Shih Huang Di o Shih Huang Ti ay unang Emperador ng China. Ito ang
kauna-unahang Imperyo sa china
Dinastiyang han
Nakalikha sila ng mga papel at porcelana. Sila din ay Nakagawa ng Silk
road na nagging kalakalan sa pagitan ng china at Europe.
Nagkaroon din sila ng pagsulong sa larangan ng Astronomiya. Naka
imbento sila ng kalendaryo, star maps t iba pang kagamitang astromoniya.
Naimbento din nila ang fire works at pagsusulit ukol sa serbisyong sibil ( civil
service)
Dahil sa imbensyong Block printing sa paglilimbag mas naipaabot pa sa
maraming tao ang mga bagong kaisipan.
Dinastiyang t`ang
Mas napahusay ang mga makatang sina Li Po, Po Chui, at Tu Fu
Nakapagbigay ng perspektibong pilosopikal ang I Ching ukol sa iba`t-
ibang bagat at sitwasyon ng buhay ng ato.
Itinuturing ang Bing – Fa bilang kauna-unahang aklat ukol sa estratehiyang
military na isinulat ni Sun Zi

Mag review mga anak para sa darating na exam ninyo! Goodluck! •ᴗ•