Seminarium 1

 Choroby zakaźne –
wprowadzenie do zajęć

 Profilaktyka chorób zakaźnych

 Bioterroryzm
 Definicja

 Choroba zakaźna – jednostka chorobowa

spowodowana (bezpośrednio lub pośrednio)
kontaktem organizmu człowieka
z drobnoustrojami.
Choroba zakaźna
(wywołana przez drobnoustroje)

≠
choroba zaraźliwa
(łatwo przenosząca się pomiędzy ludźmi)
Drobnoustroje Układ odpornościowy

Mikrobiologia Immunologia,
Choroby zakaźne fizjopatologia
Infekcjologia

Środowisko
Epidemiologia,
socjologia
Drobnoustroje – czynniki wirulencji

 Toksyny
 Adhezyny
 Enzymy
 Otoczki
 Rzęski, fimbrie
 Swoiste receptory
 Wysokie tempo replikacji
 Zmienność fenotypowa
 Elementy odporności
 Integralność skóry i błon śluzowych

 pH skóry, soku żołądkowego, moczu

 Czynniki nieswoiste
(Lizozym, interferony, dopełniacz,
siRNA, APOBEC, etc.)

 Odporność swoista
– Humoralna
– Komórkowa
 Symptomatologia
Objawy zakażenia = objawy reakcji zapalnej:
 Częste, nieswoiste:
– Gorączka
– Wysypki
– Tachykardia
– Powiększenie węzłów
– Wybroczyny
– Objawy oponowe
– Powiększenie wątroby
– Naciek zapalny/ropa
– Ból
Interakcje pomiędzy mikroorganizmem
a organizmem człowieka
 Niekorzystne:
– Pasożytnictwo, patogenność
– Wymagają leczenia

 Obojętne:
– Kolonizacja, komensalizm (np. nosicielstwo MRSA)
– Rzadko wymagają leczenia, głównie z przyczyn
epidemiologicznych lub profilaktycznych

 Wzajemnie korzystne:
– Symbioza (np. flora skóry, pochwy, jelita)
– Antybiotyki mają tu efekt niekorzystny…
Profilaktyka chorób zakaźnych
Formy szerzenia się
chorób zakaźnych

 Zachorowania sporadyczne

 Epidemia

 Endemia

 Pandemia
 Epidemia

 Wzrost liczby zachorowań

na daną jednostkę chorobową
ograniczony w czasie i przestrzeni.

 Ma swój początek, koniec

i jest ograniczona do konkretnego
terytorium.
 Endemia

 Wzrost liczby zachorowań

na daną jednostkę chorobową
na danym terytorium,
nieograniczony w czasie.
 Pandemia

 Epidemia obejmująca swym zasięgiem

kontynenty lub całą Ziemię.

 Jest nieograniczona terytorialnie,

może trwać wiele lat…

 Powstaje nowy patogen!

 Łańcuch epidemiczny
 Jest schematycznym przedstawieniem
kolejnych etapów szerzenia się
drobnoustrojów i chorób zakaźnych

 Ułatwia zrozumienie mechanizmów

rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych

 Stanowi podstawę działań profilaktycznych

 Łańcuch epidemiczny

Drogi zakażenia

Źródło Osobnik
zakażenia wrażliwy
 Definicje

 Źródło zakażenia to
konkretny osobnik
– Człowiek lub zwierzę
– Żywy lub martwy

 Rezerwuar zakażenia:
– Gatunek (zwierzę, człowiek)
– Ekosystem, biocenoza
Źródło
zakażenia
 Profilaktyka

Drogi zakażenia

Źródło Osobnik
zakażenia wrażliwy
 Profilaktyka

 Leczenie

 Izolacja

 Kwarantanna

 Kordon sanitarny
Źródło
zakażenia
 Izolacja
 Przymusowa hospitalizacja i leczenie
osoby chorej na chorobę zakaźną

 Umieszczenie w izolatce
na oddziale szpitalnym

 Udzielenie zwolnienia z pracy/szkoły

jest również łagodną formą izolacji
 Kwarantanna

 Przymusowa hospitalizacja i obserwacja

osoby zdrowej, podejrzanej o to, że jest
w okresie wylęgania choroby zakaźnej.

 Długość kwarantanny wynosi tyle, ile

najdłuższy okres wylęgania danej choroby.
 Kordon sanitarny
 Całokształt działań administracyjno-
prawnych zmierzających do całkowitego
odgrodzenia danego terenu i zamknięcia
wszelkich form komunikacji z nim.

 Obecnie bardzo rzadko stosowany…

 Izolacja, kwarantanna i kordon sanitarny

napotkają zdecydowany opór ze strony
społeczeństw i pojedynczych pacjentów…
 Drogi zakażenia
 Pośrednie:
– Powietrzno-kropelkowa
– Pokarmowa/wodna
– Owady
– Przedmioty, gleba etc.

 Bezpośrednie:
– Łożyskowa
– Krew
– Seksualna
 Wrota zakażenia

 Miejsce poprzez które

drobnoustroje przedostają
się z otaczającego
środowiska do organizmu
człowieka.

Osobnik
wrażliwy
 Profilaktyka

 Ochrona wrót zakażenia

 Izolacja

 Szczepienia

 Immunoglobuliny

 Chemioprofilaktyka Osobnik
wrażliwy
 Profilaktyka
Nieswoista: Swoista:
 Izolacja, kwarantanna  Szczepienia
 Ochrona wrót  Immunoglobuliny
zakażenia
 Sprzęt jednorazowy
 Sterylizacja i
dezynfekcja
 Szczepionka
• Preparat biologiczny
(drobnoustrój żywy atenuowany, antygen lub produkt
metabolizmu),

• …który po wprowadzeniu do organizmu

człowieka powoduje…

• …powstawanie odporności swoistej.

 Rodzaje szczepionek

 Z drobnoustrojów żywych, atenuowanych

 Z drobnoustrojów inaktywowanych (zabitych)
– Inaktywacja cieplna,
– Za pomocą promieniowania,
– Inaktywacja chemiczna - formaldehyd, fenol, alkohol
 Zawierające rekombinowane/syntetyczne
antygeny drobnoustrojów
 Zawierające anatoksyny (toksoidy):
– błonicza,
– tężcowa,
– botulinowa

 RNA; DNA – w przyszłości?...

 Szczepionki
 Żywe atenuowane  Pozostałe
– Zazwyczaj – Zazwyczaj niezbędna
wystarcza jedna jest seria szczepień
dawka
– Rzadziej występują
– Mogą spowodować objawy uboczne
poronne infekcje
– Mogą być stosowane
– Nie mogą być łącznie z
stosowane łącznie z immunoglobulinami
immunoglobulinami
Rodzaje szczepionek:

 Monowalentne:
– TB, IPV, HBV, HAV

 Poliwalentne:
– Błonica + Krztusiec + Tężec
– HAV + HBV
– MMR
 Zakres uodpornienia
 Liczba chorób przeciwko którym prowadzi
się uodpornienie:
– rekomendacje WHO – 6
(BCG, DTP, IPV, HBV)
– Polska – 11
(BCG, DTP, IPV, HBV, MMR, Hib, Pneumokoki)
– USA – 17
(BCG, DTaP, IPV, HBV, MMR, Hib,
Meningokoki, Pneumokoki, grypa, HAV, HPV,
rotawirusy, ospa wietrzna)
Polski PSO – rodzaje szczepień
 Szczepienia obowiązkowe dzieci i młodzieży
tzw. kalendarz szczepień (bezpłatne)
 Szczepienia obowiązkowe osób narażonych
w szczególny sposób na zakażenia
(w grupach ryzyka)
(bezpłatne dla osób z tych grup)
 Szczepienia poekspozycyjne
(błonica, tężec, wścieklizna) (bezpłatne)
 Szczepienia zalecane - warto je wykonać
(ale... trzeba zapłacić)
 SZCZEPIENIA OBOWIĄZKOWE DZIECI I MŁODZIEŻY

wiek < 24 2 m.ż. 4 m. ż.* 5–6 7 m. ż.* 13 – 15 16 m. ż. 6 10 14 19

g. ż. ( 6- 8 tyg. ) m. ż.* m. ż. lat lat lat lat
szczepionka

Gruźlica BCG

WZW typu B WZW B WZW B WZW B

błonica,
tężec, DTP DTP DTP DTP DTaP TdaP Td
krztusiec

Poliomyelitis IPV IPV IPV IPV

Haemophilus
influenzae Hib Hib Hib
typu b

Odra,
różyczka, MMR MMR MMR
świnka

Pneumokoki Pneumo Pneumo Pneumo

* 6 – 8 tyg. od poprzedniego szczepienia

 Szczepienia zalecane
 Wirusowe zapalenie wątroby typu B  Ospa wietrzna
 Wirusowe zapalenie wątroby typu A  Żółta gorączka
 Odra, świnka, różyczka  Cholera
 Grypa  Dur brzuszny
 Kleszczowe zapalenie mózgu  Wścieklizna
 Przeciwko HiB  Polio
 Błonica, tężec, krztusiec  Rotawirusy
 Przeciwko pneumokokom  HPV
 Przeciwko meningokokom  TBC do 15 r.ż.
Przeciwwskazania do szczepień
 Ciężka reakcja anafilaktyczna
na składniki szczepionki.
 W odniesieniu do szczepionek żywych
– ciężkie i długotrwałe niedobory odporności,
– ciąża (I trymestr).
Nie są przeciwwskazaniem…
 Uczulenia na alergeny inne niż składniki
szczepionki.
(jednak nie zaleca się przeprowadzania szczepienia
w okresie zaostrzenia alergii ani w sezonie pylenia)

 Nieanafilaktyczne reakcje alergiczne

na szczepienie.
 Schorzenia autoimmunologiczne, SM.
 Łagodne infekcje
np. górnych dróg oddechowych.
 Antybiotykoterapia.
 Niepożądany odczyn
poszczepienny (NOP)
 Ciężki:
– Zgon
– Hospitalizacja z powodu NOP lub jej przedłużenie*
– Znaczny lub trwały uszczerbek na zdrowiu
– Stan zagrożenia życia

 Poważny:
– Każdy odczyn o poważnym nasileniu, jednak
niespełniający kryteriów ciężkiego NOP

 Inny
Szczepienia Ochronne w Polsce w 2017 roku; PZH, 2018
Szczepienia Ochronne w Polsce w 2017 roku; PZH, 2018
Czy szczepienia są bezpieczne?

 Rok 2017:
– Zaszczepiono: 3714 915 dzieci rocznika 2017.

– Zgłoszono NOP (ogółem): 3 535 (0,94%).

– Zgłoszono ciężki NOP: 11 (0,0029%).

– Zgłoszono zgonów: 0

Szczepienia Ochronne w Polsce w 2017 roku; PZH, 2018

Czy szczepienia są bezpieczne?

 Rok 2017 - BCG:

– Zaszczepiono: 368 952 dzieci do 12 m.ż.

– Zgłoszono NOP: 492 (0,13%).

– Zgłoszono ciężki NOP: 5 (0,001%).

– Zgłoszono zgonów: 0

Szczepienia Ochronne w Polsce w 2017 roku; PZH, 2018

 Problem
 Ruchy anty-szczepionkowe

 Co jest większym zagrożeniem:

– Choroba zakaźna?
– Szczepienie?

 Zasada odpowiedzialności za własne

zdrowie – z wyjątkiem szczepień
obowiązkowych
 Immunizacja bierna

 Dostarczenie gotowych przeciwciał w celu:

– ochrony przed chorobą zakaźną lub
– złagodzenia jej przebiegu

 Kosztowna
 Obecnie rzadko stosowana (metoda Besredki)
 Mogą wystąpić powikłania:
– Wstrząs anafilaktyczny
– Choroba posurowicza
 Immunizacja bierna – kiedy?

 U osób wrażliwych, eksponowanych na dane zakażenie, w sytuacji

wysokiego ryzyka choroby, gdy nie ma czasu na uodpornienie
czynne – np.:
– Dzieci z białaczką po kontakcie z chorym na ospę wietrzną, odrę…
– Wścieklizna
– WZW B

 Leczniczo - u osób, u których są już obecne objawy choroby -

„gotowe” p-ciała ograniczą postęp choroby i siłę działania toksyn,
np. w zatruciu jadem kiełbasianym, błonicy, tężcu…

 U osób z niedoborem przeciwciał z powodu wrodzonego lub

nabytego defektu limfocytów B.
Profilaktyka poekspozycyjna HIV

 Nie tamować krwawienia.

 Wydezynfekować miejsce skaleczenia.
 Zbadać źródło (i siebie) na HIV.
 Zgłosić się do lekarza chorób zakaźnych:
– Leki antyretrowirusowe?
– Zdążyć w 24 godziny (maksymalnie 48 godz.)
 Profilaktyka poekspozycyjna
HBV i HCV

 HBV:
– Wszyscy byliście szczepieni…?
– W szczególnych przypadkach (nieszczepieni):
 Szczepionka
 Immunoglobuliny

 HCV:
– Brak swoistej profilaktyki…
Broń biologiczna
i bioterroryzm
 Terroryzm:

„Działalność małych, ekstremistycznych

ugrupowań, które za pomocą zabójstw, porwań
zakładników, uprowadzeń samolotów itd.
usiłują zwrócić uwagę opinii publicznej na
wysuwane przez siebie hasła, bądź też wymusić
określone ustępstwa na swoją korzyść...”

(wg Wielkiej Encyklopedii Powszechnej PWN)

Źródła terroryzmu:

 strach

 poniżenie

 nienawiść
 Ofiary terroryzmu:

 bezpośrednie – np. zakładnicy

 pośrednie – wszyscy, którzy się boją

Elementy wzmacniające
strach:

 media

 eksperci

 wtórny terroryzm – fałszywe alarmy

 globalizacja strachu
 Potencjalne środki rażenia w
ataku bioterrorystycznym:
Patogen Jednostka chorobowa Przenoszenie z Dawka aerozolowa Uwagi
człowieka na
człowieka
Bacillus anthracis Wąglik Nie 8 000 – 50 000
przetr.
Yersinia pestis Dżuma Tak! 100 – 500 bakterii
Variola vera Ospa prawdziwa Tak! 10 – 100 wirusów
Brucella spp. Bruceloza Nie 10 – 100 bakterii
melitensis, suis,
bovis, canis
Franciscella tularensis Tularemia Nie 10 – 50 bakterii
Coxiella burnetti Gorączka Q Rzadko 1 – 10 riketsji
VEE Wenezuelskie końskie Sporadycznie 10 – 100 wirusów choruje 100%
zapalenie mózgu zakażonych
Arenaviridae Lassa, Junin, Machupo,
Guanarito, Sabia
Filoviridae Marburg, Ebola Występuje 1 – 10 wirusów
Bunyaviridae Gorączka Doliny Riftu, Hanta
Flawiviridae Żółta gorączka, Dengue
Jad kiełbasiany Nie 0,001 g/kg mikrokapsułkowani
e
Enterotoksyna gronkowcowa B Nie
Salmonella Celowe zatrucie 751 osób sałatką jarzynową w Oregonie w 1984 r. koszt: < 100 USD
typhimurium
Obiekty szczególnie narażone
na atak bioterrorystyczny:
 metro
 lotniska
 instytucje użyteczności publicznej klimatyzowane i
ogrzewane ciepłym powietrzem
 ujęcia wody
 zakłady produkcji, magazynowania, przetwórstwa i
dystrybucji żywności i leków
 poczta
 budowle symboliczne
 W instalacji do produkcji piwa
można uzyskać 1 kg przetrwalników wąglika
w ciągu 96 godzin

(trudno odróżnić browar

od fabryki broni biologicznej)
 Rozpylenie 100 kg przetrwalników wąglika
nad Waszyngtonem
spowodowałoby śmierć 130 000 – 3 000 000 osób
(efekt porównywalny z wybuchem bomby wodorowej).

US Congressional Office of Technology Assessment

Koszt wywołania porównywalnych strat
cywilnych w przeliczeniu na 1 km2 terenu:

 Broń konwencjonalna - 2 000 $

 Broń jądrowa - 800 $
 Broń biologiczna - 1$
 Przykłady zastosowania
broni biologicznej:

 W Swierdłowsku w 1979 r. w wyniku

„awarii instalacji” 79 osób zachorowało
na wąglik (postać płucna), 68 osób
zmarło, zaszczepiono 47 000 osób.
 Przykłady zastosowania
broni biologicznej:

W 1995 r. japońska sekta „Najwyższa

prawda” 8-krotnie próbowała rozpylić
jad kiełbasiany i przetrwalniki wąglika
w tokijskim metrze.
 Wąglik – epidemia w USA

 od 03 października 2001 do 02 listopada 2001

rozpoznano 22 przypadki zachorowania na wąglik:
- 11 zachorowań na postać płucną
- 11 zachorowań na postać skórną
 wśród przypadków postaci płucnej 4 osoby zmarły
 użyto bakterii wrażliwych ma większość antybiotyków
stosowanych przeciwko Bacillus anthracis
 użyto bakterii o stosunkowo małych przetrwalnikach
(2 m)
 Przebieg ataku bioterrorystycznego z
zastosowaniem aerozolu z laseczkami wąglika:

 pierwsze zachorowania po 48 – 72 godzinach

– pierwsze podejrzenia co do faktu przeprowadzenia ataku
bioterrorystycznego
 w ciągu następnych 24 – 96 godzin większość ofiar będzie
w stanie krytycznym, a 80% z nich umrze
 informacje na temat ataku, zachorowań i zgonów
spowodują trudną do opanowania panikę wśród ludności
i personelu służb ratowniczych, powodując masowe ofiary
wtórne spowodowane przyczynami innymi niż wąglik
 zachorowania na wąglik będą występowały na skażonym
terenie przez wiele tygodni i miesięcy po ataku
 Ospa prawdziwa jako BB
 Pierwsza BB zastosowana w praktyce
w XVIII w.

 Łatwo przenosi się z człowieka na człowieka

drogą kropelkową i przez kontakt bezpośredni

 Śmiertelność >30%
u osób nieszczepionych

 Brak skutecznego leczenia

 Ospa prawdziwa -
profilaktyka nieswoista

 Izolacja chorych

 Kwarantanna osób z kontaktu z chorymi

 Kordon sanitarny
Profilaktyka czynna - szczepienia

 Szczepionka zawierająca żywy szczep wirusa

Vaccinia (nie Variola vera!)
 Jednorazowe szczepienie przeprowadzane jest
metodą skaryfikacji

 Replikacja wirusa w miejscu szczepienia trwa od

2 do 21 dnia po szczepieniu
(ryzyko przeniesienia zakażenia krowianką)
 Szczepienia i odporność
 Szczepienie chroni przed zakażeniem przez okres
3-5 lat

 Podanie szczepionki do 3 dnia po ekspozycji

- również chroni przed zakażeniem

 Podanie szczepionki 4-7 dnia po ekspozycji

- łagodzi przebieg zakażenia ospą prawdziwą

 Umiera średnio 1/milion szczepionych

 Strategia szczepień „pierścieniowych” i

dobrowolnych
Dziękuję za uwagę!
Seminarium 1