ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ
ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ
ΣΠΟΥΔΩΝ
ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑ ΑΠΟ
ΤΙΣ ΑΠΑΡΧΕΣ ΕΩΣ ΤΟΝ 18ο ΑΙΩΝΑ
Τμήμα ΗΛΕ42

1η Εργασία

ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΘΕΟΔΟΣΙΑ

ΟΙ ΟΨΕΙΣ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΑΛΩΣΗ

ΑΘΗΝΑ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2021

Περιεχόμενα
1. Εισαγωγή........................................................................................................................................................3
2. Πως συνδέεται ο Διγενής Ακρίτης με το ερωτικό μυθιστόρημα και σε ποιο σε γραμματικό είδος
κατατάσσεται..........................................................................................................................................................4
3.Ρεαλιστικά και παραμυθιακά στοιχεία στα έργα της δημώδους βυζαντινής λογοτεχνίας...........................4
3.1 Διγενής Ακρίτης............................................................................................................................................5
3.2 Καλλίμαχος και Χρυσορρόη........................................................................................................................5
3.3 Λίβιστρος και Ροδάμνη................................................................................................................................6
3.4 Θησηίς.........................................................................................................................................................6
3.5 Διήγησις του Αλεξάνδρου............................................................................................................................6
4.Γλωσσικά και υφολογικά στοιχεία....................................................................................................................7
5. Συμπέρασμα........................................................................................................................................................9
6.Βιβλιογραφία.......................................................................................................................................................9
 1. Εισαγωγή

Κατά τον 12ο αιώνα η δυναστεία των Κομνηνών στο Βυζάντιο κατάφερε να
ισχυροποιήσει το κράτος και παράλληλα να δημιουργήσει αξιόλογη πνευματική κίνηση και
παραγωγή. Λογοτεχνικά είδη όπως η ρητορική , η μυθιστορία και η ιστοριογραφία άκμασαν.
Σημαντική εξέλιξη για την εποχή υπήρξε και η συγγραφή των πρώτων λογοτεχνικών
κειμένων στην λαϊκή καθομιλούμενη γλώσσα της εποχής. Αυτού του είδους η λογοτεχνική
παραγωγή ονομάστηκε δημώδης λογοτεχνία και θεωρείται ως η απαρχή της νεοελληνικής
λογοτεχνίας.1
Το πρώτο δείγμα αυτού του είδους της λογοτεχνίας αποτελεί ο Διγενής Ακρίτης η
συγγραφή του οποίου τοποθετείται τον 12ο αιώνα παρότι δεν μας σώζεται το αρχικό κείμενο
αλλά έξη διασκευές από τις οποίες παλιότερες θεωρούνται αυτές της Grottaferrata και του
Escorial. Ο 13ος αιώνας, ο οποίος συμπίπτει με την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης από
τους Φράγκους, αποδεικνύεται σχεδόν άκαρπος από πλευράς λογοτεχνικής παραγωγής,
ωστόσο τότε ενδέχεται να έχουν γραφτεί δύο από τις πρώτες μυθιστορίες στην δημώδη
γλώσσα, το Λίβιστρος και Ροδάμνη και Βέλθανδρος και Χρυσάντζα. Βέβαια για αυτά τα έργα
έχει προταθεί και μεταγενέστερη χρονολόγηση η οποία τα τοποθετεί τον 14ο αιώνα στον
οποίο υπάρχει μία αναγέννηση της λογοτεχνικής παραγωγής και έχουν γραφτεί πολλά και

1
Μαρκομιχελάκη Μ. Τασούλα, Από τον Διγενή στα Άνθη Ευλαβείας: έξι αιώνες ελληνικής δημώδους
λογοτεχνίας,σ. 3-5, Ιστοσελίδα για τη Δημώδη Λογοτεχνία: http://georgakas.lit.auth.gr/dimodis/.
αξιόλογα έργα σε δημώδη λογοτεχνία όπως και το μυθιστόρημα Καλλίμαχος και Χρυσορρόη.2
Παράλληλα η ολοένα και αυξανόμενη παρουσία της δύσης στο Βυζάντιο από τον 11 ο αιώνα
άσκησε επιρροές στην συγγραφική παραγωγή και κάποια έργα όπως η Θησηίς ή το
μυθιστόρημα Φλώριος και Πασιφλώρα αποτελούν διασκευές αντίστοιχων έργων δυτικής
προέλευσης.3

2. Πως συνδέεται ο Διγενής Ακρίτης με το ερωτικό μυθιστόρημα και σε

ποιο σε γραμματικό είδος κατατάσσεται.
Ανάλογα με την σωζόμενη διασκευή ο Διγενής Ακρίτης εμφανίζει ένα πιο επικό ή
μυθιστορηματικό χαρακτήρα. Σύμφωνα με τον Beck το έργο χωρίζεται σε δύο μέρη , ένα
επικό το οποίο πραγματεύεται το «Άσμα του αμιρά» και ένα μυθιστορηματικό το οποίο
αφορά την ιστορία του Διγενή. Την ίδια άποψη υποστηρίζει και ο Beaton o οποίος πρεσβεύει
ότι ο επικός χαρακτήρας του έργου προέρχεται από παλιότερα χρόνια ενώ τα
μυθιστορηματικά στοιχεία το φέρνουν κοντά με τις μυθιστορίες του 12 ου αιώνα. Επίσης η
τελική ευτυχής κατάληξη και η ένωση των ηρώων στο τέλος της ιστορίας παραπέμπει σε
δυτική επιρροή. Ο Κεχαγιόγλου ονομάζει το έργο ως «επική μυθιστορία» και μέσα σε αυτό
τον όρο περικλείει τη σύνθεση επικών και μυθιστορηματικών στοιχείων τα οποία
χαρακτηρίζουν τον Διγενή Ακρίτη.4
Η ιστορία του Διγενή επιβίωσε διαμέσου των αιώνων μέσα από τις διάφορες
διασκευές της και η δημοφιλία του έργου επίδρασε και σε μεταγενέστερα μυθιστορήματα
όπως το Λίβιστρος και Ροδάμνη και την Αχιλιίδα.5
Η ύπαρξη στερεοτυπικών μοτίβων , ειδικότερα στην διασκευή του Εσκοριάλ είχε
αρχικά οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι υπήρξε προφορική διάδοση μέχρι τον 15 ο αιώνα οπότε
και έγινε η καταγραφή. Ωστόσο αυτή η εκδοχή ήταν απορριπτέα γιατί δεν ήταν δυνατόν να
έχουν διατηρηθεί όλα αυτά τα ιστορικά, γλωσσικά και γεωγραφικά στοιχεία μέσω της
προφορικής απαγγελίας. Τα στερεοτυπικά μοτίβα θεωρούνται ότι αποτελούν κατάλοιπα της
προγενέστερης προφορικής παράδοσης από την οποία προήλθε το ποίημα. Τέτοιου είδους
στερεοτυπικές εκφράσεις είναι αρκετά συχνές σε κείμενα της βυζαντινής δημώδους

2
Μαρκομιχελάκη Μ., ο.π. σ. 9-12
3
Πάνου Τρ. κ.α., Γράμματα 1: Αρχαία Ελληνική και Βυζαντινή Φιλολογία, τόμος Γ, Πάτρα 2001, σ. 244.
4
Αθήνη Στ. κ.α. Νεοελληνική Φιλολογία από τις απαρχές εώς τον 18ο αιώνα, ΕΑΠ, Πάτρα 2005, σ. 49.
5
Γεωργιάδου Ζωή, Οι ακρίτες και τα ακριτικά τραγούδια,σ. 6, Ιστοσελίδα για τη Δημώδη Λογοτεχνία:
http://georgakas.lit.auth.gr/dimodis/
γραμματείας τα οποία οι συγγραφείς συνέθεταν κατά τα πρότυπα της προφορικής
παράδοσης.6

3.Ρεαλιστικά και παραμυθιακά στοιχεία στα έργα της δημώδους

βυζαντινής λογοτεχνίας.

3.1 Διγενής Ακρίτης

Στον Διγενή Ακρίτη στους στίχους 1483-1500 διαβάζουμε μία περιγραφή της
αμαζόνας Μαξιμούς. Η ύπαρξη της αμαζόνας αποτελεί παραμυθιακό στοιχείο ενώ στο πεδίο
του μύθου κινείται και η περιγραφή με το άλογο της το οποίο είχε βαμμένη χαίτη και ουρά,
ασήμι στις οπλές. (στ. 1486-1489) Αντίστοιχη είναι και παρουσία της Μαξιμούς γεμάτη
χρυσάφι και πολύτιμους λίθους.(στ. 1490-1496) Αυτό το απόσπασμα παραπέμπει στην επική
ποίηση καθώς αναφέρεται σε ένα μυθολογικό πρόσωπο και παρουσιάζει μία εικόνα
μεγαλείου.
Στο δεύτερο απόσπασμα στους στίχους 1618-1666 έχουμε μία όμορφη περιγραφή της
κατοικίας του Διγενή, της περιοχής που έφτιαξε το σπίτι του και του τάφου του. Η περιγραφή
του τοπίου είναι ειδυλλιακή (στ.1625,1626,1648) και φέρει κοινά στοιχεία με τα
μυθιστορήματα ενώ δεν λείπουν και από εδώ τα παραμυθιακά στοιχεία (στ.1652-1655) όπου
παρουσιάζει τα χρυσά και αργυρά ζώα τα οποία έχει βάλει ο Διγενής στον κήπο του
δημιουργώντας μία εικόνα παραμυθιού ενώ προχωράει ακόμη περισσότερο στους στίχους
1657-1659 όπου παρουσιάζει πουλιά να μιλούν με ανθρώπινη μορφή, στοιχείο κατ’ εξοχήν
υπερφυσικό το οποίο όμως παραπέμπει στην προφορική παράδοση και στο δημοτικό
τραγούδι όπου εμφανίζεται συχνά το μοτίβο των ζώων τα οποία μιλάνε με ανθρώπινη φωνή.

3.2 Καλλίμαχος και Χρυσορρόη

Το απόσπασμα από το μυθιστόρημα Καλλίμαχος και Χρυσορρόη βρίθει από

παραμυθιακά στοιχεία. Το πρώτο στοιχείο είναι η ύπαρξη του δράκου (στ. 415) ενώ
συνεχίζει με μία εξωπραγματική περιγραφή του χώρου ο οποίος ήταν ο οίκος των χαρίτων
(στ. 418) , το κελλί ήταν ολόχρυσο με μαργαριταρένια στέγη ( στ. 416 & 420). Στην συνέχεια

6
Πάνου Τρ. κ.α, ο.π. σ. 203-204
αναφέρονται πολλοί θεοί από το δωδεκάθεο ( στ. 427,429,432,434) δημιουργώντας μία
εικόνα παραμυθιού εντελώς εξωπραγματική. Παρότι το έργο είναι γεμάτο με παραμυθιακά
στοιχεία σύμφωνα με τον Beck ο συγγραφέας είχε την πρόθεση να φτιάξει μία μυθιστορία
βασισμένη στον κόσμο του παραμυθιού. 7 Πρόθεση του συγγραφέα σύμφωνα με τον Μέγα
ήταν δημιουργήσει ένα ποίημα από ένα ηρωικό παραμύθι το οποίο στην συνέχεια
εξελίσσεται σε ερωτικό μυθιστόρημα. Σύμφωνα με τον Κριαρά στο Καλλίμαχος και
Χρυσορρόη μπορεί κανείς να ανιχνεύσει πολλά παραμυθιακά στοιχεία.8

3.3 Λίβιστρος και Ροδάμνη

Στους στίχους 27-43 από το ποίημα δεν υπάρχουν παραμυθιακά στοιχεία. Ο

Κλιτοβός διηγείται στην Μυρτάνη σε πρώτο πρόσωπο την συνάντηση του με τον Λίβιστρο.
Έχουμε και σε αυτό το σημείο μία περίπτωση εγκιβωτισμού κατά την οποία μία άλλη
ιστορία εμπεριέχεται μέσα στην ιστορία την οποία διηγείται ο Κλιτοβός. Πρόκειται για μία
ρεαλιστική περιγραφή του Λίβιστρου ο οποίος βρίσκεται πάνω στο άλογο του και υποφέρει.
Το έργο συνδυάζει στοιχεία από το αρχαίο ελληνικό μυθιστόρημα, την λόγια βυζαντινή
παράδοση και τα μυθιστορήματα της δυτικής Ευρώπης.9 Η αισθητική και η γλωσσική αξία
του έργου είναι ιδιαίτερα υψηλή γιατί είναι ένα από τα έργα που συνδυάζει με τον πιο
αξιόλογο τρόπο αρχαιοελληνικές, βυζαντινές και δυτικές επιρροές. Χαρακτηρίζεται από την
ικανότητα του συγγραφέα να δημιουργεί πολύπλοκη και ενδιαφέρουσα πλοκή και φανερώνει
την ύπαρξη ενός πολύ ικανού και καλλιεργημένου δημιουργού.10

3.4 Θησηίς

Στην στροφή 126 από την Θησηίδα βρίσκουμε παραμυθιακά στοιχεία στην
περιγραφή της Ιππολύτης ,καθώς την παρομοιάζει με τον Αυγερινό, με αστέρι και μαγιάτικο
ρόδο. Επίσης η ίδια η ύπαρξη της Ιππολύτης στο έργο η οποία είναι μυθολογικό πρόσωπο
παραπέμπει σε παραμυθιακό στοιχείο. Η Θησηίδα αποτελεί μετάφραση δυτικού έργου και
παρότι αντλεί την θεματολογία του από την αρχαία ελληνική μυθολογία ωστόσο ακολουθεί
την δομή του πρωτότυπου κειμένου αντικαθιστώντας τον ιταλικό ενδεκασύλλαβο στίχο με
7
Αθήνη Στ. κ.α, ο.π. σ.73-74.
8
Μαργαρώνη Μ. Μουντάκη Αργυρώ, Καλλίμαχος και Χρυσορρόη: Η προβληματική σχετικά με τις
παραμυθιακές καταβολές της μυθιστορίας και οι περαιτέρω πρακτικές, Χαρτογραφώντας την Δημώδη λογοτεχνία
(12ος-17ος αι.), Εταιρεία Ιστορικών Κρητικών Μελετών, Ηράκλειο 2017, σ. 119-120.
9
Αθήνη Στ. κ.α, ο.π. σ.76-77.
10
Κιτσούλης Δ., Εισαγωγή για το έργο Αφήγησις Λιβίστρου και Ροδάμνης, σ.4-5, , Ιστοσελίδα για τη Δημώδη
Λογοτεχνία: http://georgakas.lit.auth.gr/dimodis/
δεκαπεντασύλλαβο. Επίσης υπάρχουν στο έργο στοιχεία της προφορικής βυζαντινής
παράδοσης. 11

3.5 Διήγησις του Αλεξάνδρου

Στο απόσπασμα από την Διήγηση του Αλεξάνδρου βρίσκουμε παραμυθιακά στοιχεία
σε πολλά σημεία. Ειδικότερα, στον στίχο 2591 όπου εμφανίζεται ο αριθμός επτά , ο οποίος
αποτελεί κοινό μοτίβο στα παραμύθια. Στους στίχους 2593-2596 οι οποίοι αναφέρονται στις
αμαζόνες κατ’ εξοχήν μυθολογικά πλάσματα. Στον στίχο 2610 αναφέρεται στον Ποσειδώνα
μυθολογικό θεό της αρχαίας Ελλάδας, ενώ στους στίχους 2615-2618 αναφέρεται σε μυθικά
πλάσματα όπως οι σκυλοκέφαλοι και οι τρωγλοδύτες. Ο θρύλος του μεγάλου Αλεξάνδρου
είχε τεράστια διάδοση στην αρχαιότητα αλλά και στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα. Τον 3 ο
αιώνα π.Χ. γράφτηκε ο Βίος του Αλεξάνδρου του Μακεδόνος και έκτοτε γνώρισε πάρα
πολλές παραλλαγές ενώ εσφαλμένα αποδόθηκε στον ψεύδο Καλλισθένη. Ωστόσο όλες οι
διασκευές οι οποίες έχουν σωθεί έχουν ως βάση τους τον 3ο αιώνα μ.Χ. Έχουν έμμετρες
αλλά και πεζές παραλλαγές. Οι πεζές παραλλαγές είναι ιδιαίτερα σημαντικές γιατί αποτελούν
τα πρώτα δείγματα πεζής αφήγησης σε δημώδη γλώσσα και θεωρούνται ως το θεμέλιο της
νεοελληνικής λογοτεχνίας. Στα χρόνια της τουρκοκρατίας το έργο γνώρισε τεράστια
απήχηση και κυκλοφόρησε με την μορφή φυλλάδας (μικρού φθηνού βιβλίου) ώστε να
μπορεί να διαδοθεί και στα κατώτερα λαϊκά στρώματα. Το έργο κινείται στο χώρο του
φανταστικού χωρίς να ανταποκρίνεται στην ιστορική αλήθεια.12

4.Γλωσσικά και υφολογικά στοιχεία

Υπάρχουν πολλά κοινά γνωρίσματα στα υπό εξέταση αποσπάσματα, όσον αφορά το
ύψος και την γλώσσα αυτών. Το πρώτο βασικό κοινό στοιχείο σε όλα τα αποσπάσματα είναι
ότι είναι όλα έμμετρα και σε στίχο ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο. Η γλώσσα σε όλα τα
αποσπάσματα είναι η δημώδης βυζαντινή ενώ σε κάποια από αυτά υπάρχουν και λόγια
στοιχεία. Τα αποσπάσματα χαρακτηρίζονται από έλλειψη διασκελισμού και ανιχνεύονται σε
αυτά στερεοτυπικά μοτίβα όπως και στο δημοτικό τραγούδι. 13 Χαρακτηριστική είναι η
ύπαρξη σχεδόν σε όλα τα αποσπάσματα πολλών σύνθετων επιθέτων όπως «πανθαύμαστον»,
«τετρακάμαρον», «ολοχρυσομαργάρωτον», «μεμαργαρωμένην», «ολοχρυσωμένοι».

11
Αθήνη Στ. κ.α, ο.π. σ. 92.
12
Αθήνη Στ. κ.α, ο.π. σ.95.
13
Αθήνη Στ. κ.α, ο.π. σ.43.
 Στο απόσπασμα από τον Διγενή Ακρίτη, το οποίο είναι από την παραλλαγή του
Εσκοριάλ , υπάρχουν αρκετά λόγια στοιχεία τα οποία μπορούμε να βρούμε στους στίχους
1483 «Και εστάθην…είς λιθάριν», 1486 «Φαρίν εκαβαλίκευσε», 1488 «ονύχια», 1491
«πολυτίμων», 1492 «χυμευτόν», 1498 «εκ της φορεσίας», 1618 «Πάσαν…. την
παραποταμίαν», 1620 «ηράσθη», 1622 «ανέδραμεν», 1623 «δενδριώνας», 1625 «και ύδατα
πανώραια», 1631 «ορθομαρμάρωσις», 1632 «πάντερπνος», 1649 «μεμυρισμένα δένδρη»,
1650 «Εποίησεν…δε υπερώον», 1663 «υπόθολον…μαρμάρων». Επίσης στους στίχους 1486-
1496 όπου έχουμε την περιγραφή της αμαζόνας Μαξιμούς διακρίνουμε την ύπαρξη ενός
στερεοτυπικού μοτίβου το οποίο συναντάται πολύ συχνά σε έργα της δημώδους λογοτεχνίας
αλλά και στο δημοτικό τραγούδι. Η ύπαρξη στερεοτυπικών μοτίβων στο απόσπασμα του
Διγενή Άκριτη ενισχύει το επικό ύφος του κειμένου και παραπέμπει σε αντίστοιχα λεκτικά
σχήματα στα έπη του Ομήρου.14
Τα έργα Καλλίμαχος και Χρυσορρόη, και Λίβιστρος και Ροδάμνη, ανήκουν στις
ερωτικές μυθιστορίες. Χαρακτηρίζονται από έντονα παραμυθιακά στοιχεία αλλά δεν είναι
έμμετρα παραμύθια καθώς μέσα από τον μύθο πραγματεύονται την υπόθεση του
μυθιστορήματος. Στο Καλλίμαχος και Χρυσορρόη η γλώσσα έχει αρκετά λόγια στοιχεία όπως
μπορούμε να εντοπίσουμε στους στίχους 415 «Και το…αφηγείται», 417 «λόγοις», 418 «Ην
όλον χάρις», 426 «Το στέγασμα...του κελλίου», 430 «ωσπέρ τις..επηρμένος», 432 «Αστήρ
εκείθεν. Επίσης στην μακροσκελή περιγραφή του κελλίου στους στίχους 419-429
διαπιστώνουμε την ύπαρξη ρητορικής έκφρασης 15
Στο Λίβιστρος και Ροδάμνη η αφήγηση
είναι σε πρώτο πρόσωπο και παρότι έμμετρο μιμείται το ύφος προφορικού κειμένου.
Υπάρχουν πολλοί εγκιβωτισμοί και το απόσπασμα μας ουσιαστικά αναφέρεται σε έναν
τέτοιο εγκιβωτισμό. Η γλώσσα σε γενικές γραμμές είναι απλή με πολύ λιγότερα λόγια
στοιχεία τα οποία μπορούμε να βρούμε στους στίχους 27 «εις αναπόταμον, είς αναλιβαδίαν».
Επίσης συναντάμε και στερεοτυπικό μοτίβο στους στίχους 39-41 «φαρίν…τον δρόμον».
Το κείμενο χαρακτηρίζεται από αριστοτεχνική πλοκή, ο συγγραφέας είναι άριστος
γνώστης των αφηγηματικών τεχνικών, οι οποίες είναι περίπλοκες και πρωτοπόρες για την
εποχή. Επίσης στο έργο ανιχνεύεται πληθώρα λατινικών στοιχείων. Ουσιαστικά είναι ένα
έργο το οποίο συνδυάζει στοιχεία από την ανατολική και την δυτική λογοτεχνία 16
Η Θησηίς και η Διήγησις του Αλεξάνδρου αντλούν την θεματολογία τους από την
ελληνική αρχαιότητα, τον μυθικό ήρωα Θησέα και τον μέγα Αλέξανδρο αντίστοιχα. Στην

14
Πάνου Τρ. κ.α, ο.π., σ. 197.
15
Βρακοπούλου Ο., Εισαγωγή για Το κατά Καλλίμαχον και Χρυσορρόην ερωτικόν διήγημα, σ. 3, Ιστοσελίδα
για τη Δημώδη Λογοτεχνία: http://georgakas.lit.auth.gr/dimodis/
16
Βρακοπούλου Ο., ο.π. σ. 3-5.
Θησηίδα η γλώσσα είναι απλή χωρίς λόγια στοιχεία όπως μπορούμε να δούμε από τους
τύπους «νεούτζικη», «κορασίδα», «πιδέξια». Στην Διήγηση του Αλεξάνδρου η γλώσσα είναι
απλή δημώδης με λίγα λόγια στοιχεία που μπορούμε να βρούμε στους στίχους 2605
«ηυρίσκαμεν», 2612 «εις την τιμή του», 2625 «μετά των σμαραγδίων», παράλληλα
υπάρχουν και πολλοί τύποι οι οποίοι παραπέμπουν στην καθομιλούμενη λαϊκή γλώσσα τους
οποίους βρίσκουμε στους στίχους, 2593 «ηύραμε», 2600 «ηφέρασι», 2602 «μίσευσα», 2605
«αναπαύτημαν».

5. Συμπέρασμα

Από όσα είδαμε στις παραπάνω σελίδες μπορούμε να καταλήξουμε στο συμπέρασμα
ότι η δημώδης βυζαντινή λογοτεχνία ξεκίνησε την πορεία της από το επικό περιπετειώδες
μυθιστόρημα και εξελίχθηκε στα ερωτικά μυθιστορήματα του του 14 ου αιώνα. Αυτά τα έργα
παρότι δεν ανήκουν στο ίδιο είδος φέρουν κοινά στοιχεία ώς προς το ύφος, τους
εκφραστικούς τρόπους και την γλώσσα.

6.Βιβλιογραφία
Αθήνη Στ. κ.α. Νεοελληνική Φιλολογία από τις απαρχές εώς τον 18ο αιώνα, ΕΑΠ, Πάτρα
2005.

Βρακοπούλου Ο., Εισαγωγή για Το κατά Καλλίμαχον και Χρυσορρόην ερωτικόν διήγημα,
Ιστοσελίδα για τη Δημώδη Λογοτεχνία: http://georgakas.lit.auth.gr/dimodis/

Γεωργιάδου Ζωή, Οι ακρίτες και τα ακριτικά τραγούδια, Ιστοσελίδα για τη Δημώδη

Λογοτεχνία: http://georgakas.lit.auth.gr/dimodis/

Κιτσούλης Δ., Εισαγωγή για το έργο Αφήγησις Λιβίστρου και Ροδάμνης, Ιστοσελίδα για τη
Δημώδη Λογοτεχνία: http://georgakas.lit.auth.gr/dimodis/

Μαρκομιχελάκη Μ. Τασούλα, Από τον Διγενή στα Άνθη Ευλαβείας: έξι αιώνες ελληνικής
δημώδους λογοτεχνίας, Ιστοσελίδα για τη Δημώδη Λογοτεχνία:
http://georgakas.lit.auth.gr/dimodis/

Μαργαρώνη Μ. Μουντάκη Αργυρώ, Καλλίμαχος και Χρυσορρόη: Η προβληματική σχετικά

με τις παραμυθιακές καταβολές της μυθιστορίας και οι περαιτέρω πρακτικές, Χαρτογραφώντας
την Δημώδη λογοτεχνία (12ος-17ος αι.), Εταιρεία Ιστορικών Κρητικών Μελετών, Ηράκλειο
2017.
Πάνου Τρ. κ.α., Γράμματα 1: Αρχαία Ελληνική και Βυζαντινή Φιλολογία, τόμος Γ, Πάτρα
2001.