ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ
ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ
ΣΠΟΥΔΩΝ
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ
ΧΩΡΟΑ (ΕΛΠ42)
Τμήμα ΗΛΕ45

3η Εργασία

ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΘΕΟΔΟΣΙΑ

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΠΑΠΑΔΑΤΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ

ΑΘΗΝΑ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2022

1
Περιεχόμενα
1. Εισαγωγή........................................................................................................................................................3
2. Οικιστική οργάνωση.....................................................................................................................................3
2.1 Κρήτη.....................................................................................................................................................3
2.2 Μυκήνες........................................................................................................................................................4
2.3 Σύγκριση οικιστικής οργάνωσης μινωικής Κρήτης και Μυκηνών.........................................................5
3. Η κοινωνική οργάνωση στην μινωική Κρήτη............................................................................................6
4. Η κοινωνική οργάνωση στην μυκηναϊκή κοινωνία....................................................................................7
5. Διαφορές και ομοιότητες ανάμεσα στην μυκηναϊκή και στην μινωική κοινωνία...................................7
6. Η οικονομία στην εποχή του χαλκού............................................................................................................8
6.1 Η οικονομία στην μινωική Κρήτη......................................................................................................9
6.2 Η οικονομία στις Μυκήνες...................................................................................................................9
6.3 Τα κοινά σημεία και οι διαφορές μεταξύ των οικονομιών της μινωικής Κρήτης και των
Μυκηνών...........................................................................................................................................................10
7. Συμπεράσματα.............................................................................................................................................11
.8. Βιβλιογραφία...................................................................................................................................................12

2
1. Εισαγωγή

Κατά την διάρκεια της τρίτης χιλιετίας π.Χ. η κατεργασία του χαλκού δημιούργησε
μία νέα εποχή στην διάρκεια της οποίας σημειώθηκαν σημαντικές αλλαγές κοινωνικές,
οικονομικές και πολιτιστικές. Σπουδαίοι πολιτισμοί αναπτύχθηκαν στο Αιγαίο και την
ηπειρωτική Ελλάδα. Ανάμεσα σε αυτούς τους πολιτισμούς εξέχουσα θέση κατέχουν ο
πολιτισμός ο οποίος δημιουργήθηκε και άκμασε στην Κρήτη από πρώιμη μέχρι την ύστερη
χαλκοκρατία, αλλά και ο Μυκηναϊκός πολιτισμός ο οποίος εμφανίζεται στο προσκήνιο και
εξαπλώνεται κατά την ύστερη εποχή του χαλκού και δέχεται άμεσες επιδράσεις από τον
μινωικό πολιτισμό.1 Σκοπός του παρόντος δοκιμίου αποτελεί η διερεύνηση των ομοιοτήτων
και των διαφορών των δύο πολιτισμών στο κοινωνικό, οικιστικό και οικονομικό επίπεδο
αλλά και η ανάδειξη του βαθμού αλληλεπίδρασης τους.

2. Οικιστική οργάνωση
2.1 Κρήτη

1
Πετρίδης Π κ.α., σ. 80-81 & 103.

3
 Από τους πολυάριθμους οικισμούς οι οποίοι δεν βρίσκονταν ακόμη στο
στάδιο της πόλης στην πρωτομινωική περίοδο, 2 στην αρχή του 20ου αιώνα π.Χ. η
Κρήτη πέρασε στο στάδιο της αστικοποίησης με την δημιουργία μεγάλων ανακτορικών
συγκροτημάτων σε σημαντικές θέσεις ( Φαιστός, Κνωσσός, Μάλια, Ζάκρος, Χανιά) οι
οποίες έλεγχαν τις προσβάσεις σε θάλασσες και πεδιάδες. Γύρω από τα ανάκτορα
δημιουργήθηκαν πόλεις. Τα ανάκτορα ήταν τεράστια οικιστικά συγκροτήματα τα
οποία διακρίνονταν για την πολυτέλεια τους , με τεράστιες αποθήκες για την
αποθήκευση της αγροτικής παραγωγής και εργαστήρια στα οποία απασχολούνταν
τεχνίτες οι οποίοι κάλυπταν τις ανάγκες των ανακτόρων. Επίσης υπήρχαν και χώροι
λατρείας. Στις πόλεις γύρω από τα ανάκτορα υπήρχαν πολυώροφα κτίρια. Το ανάκτορο
της Κνωσσού το οποίο υπήρξε το μεγαλύτερο το οποίο κτίστηκε στην
παλαιοανακτορική περίοδο φαίνεται ότι καταστράφηκε δύο φορές αλλά και τις δύο
επισκευάσθηκε.3 Μετά την καταστροφή του 1700 π.Χ. τα ανάκτορα ξαναχτίζονται
λαμπρότερα από ποτέ και ο μινωικός πολιτισμός φθάνει στην μεγαλύτερη ακμή του.
Παράλληλα εμφανίζονται και κάποια κτίσματα τα οποία χαρακτηρίζονται ως
«επαύλεις» και έχουν την μορφή των ανακτόρων σε μικρότερη κλίμακα. Θεωρούνται
ότι αποτελούσαν την έδρα αξιωματούχων οι οποίοι ήταν μέρος μίας αποκεντρωμένης
διοίκησης επιφορτισμένης με τον έλεγχο της τοπικής παραγωγής. Παράλληλα
εμφανίζονται και διάφορες «αγροικίες» οι οποίες βρίσκονται στην ύπαιθρο και
θεωρείται ότι έχουν σχέση με τον έλεγχο της γεωργικής εκμετάλλευσης.4Την
υστερομινωική περίοδο το ανάκτορο της Κνωσσού διέθετε εξελιγμένες υδραυλικές
εγκαταστάσεις και η πόλη της Κνωσσού είχε συνολικά 100.000 κατοίκους. Οι
πλούσιες συνοικίες συνδέονταν με το ανάκτορο με πλακόστρωτους δρόμους.5 Τα
νεκροταφεία από τον τύπο του «μνημειακού κυκλικού θολωτού τάφου» κατά την
πρωτομινωική περίοδο εξελίσσονται σε μορφή πρόδρομη των θαλαμοειδών κατά την
μεσομινωική περίοδο και στην υστερομινωική περίοδο κατασκευάζονται περίτεχνοι
θαλαμοειδείς τάφοι οι οποίοι είναι βασισμένοι στην ανακτορική αρχιτεκτονική.
Χαρακτηριστικός είναι ο «τάφος ιερό» στην Κνωσσό.6

2.2 Μυκήνες

2
Πετρίδης Π κ.α., σ. 83.
3
Πετρίδης Π κ.α., σ. 98.
4
Πετρίδης Π κ.α., σ. 108-109.
5
Πετρίδης Π κ.α., σ. 112.
6
Πετρίδης Π κ.α., σ. 83,98,113.

4
 Κατά την πρώιμη υστεροελλαδική περίοδο εντοπίζονται στην ηπειρωτική Ελλάδα
κατάλοιπα μεμονωμένων οικιών (Τίρυνθα, Μυκήνες) και τμημάτων οικισμών (Άργος ,
Κίρρα, Ασίνη, Μάλθη). Ο οικισμός στην Μάλθη εμφανίζει κάποιο τύπο πολεοδομικού
σχεδίου και συνοδεύεται από περίβολο , στοιχείο το οποίο διαπιστώνεται και σε οικισμούς
στην Πύλο και στην Περιστερά της Μεσσηνίας. Κατά την περίοδο της ακμής του
μυκηναϊκού πολιτισμού στην ύστερη υστεροελλαδική περίοδο, είναι πολλά εκείνα τα
αρχαιολογικά δεδομένα τα οποία μας επιτρέπουν να ανασυνθέσουμε την μορφή των
διαφόρων οικοδομημάτων ιδιωτικού και δημόσιου χαρακτήρα. Στα μυκηναϊκά βασίλεια
χτίζονται ανάκτορα με μνημειακή μορφή. Σε πολλές θέσεις όπως στις Μυκήνες, στην Γλά ,
στην Τίρυνθα δημιουργούνται κυκλώπεια τείχη περιμετρικά των ακροπόλεων. Το
σπουδαιότερο και το πιο ισχυρό υπήρξε το βασίλειο των Μυκηνών , τις οποίες ο Όμηρος
χαρακτηρίζει ως πολύχρυσες. Η πόλη των Μυκηνών διέθετε εκτεταμένο δίκτυο από
φαρδιούς δρόμους. Εντός της ακρόπολης υπήρχαν διάφορες οικίες οι οποίες θεωρείται ότι
ανήκαν σε διάφορούς αξιωματούχους και συγγενικά πρόσωπα των αρχόντων και μέλη του
ιερατείου. Υπήρχαν κτίρια τα οποία θεωρείται ότι είχαν θρησκευτική χρήση και διάφορα
εργαστήρια. Το ανάκτορο στο κεντρικό σημείο της ακροπόλεως αποτελούνταν από τις
επίσημες αίθουσες, τα ιδιωτικά διαμερίσματα των μελών την βασιλικής οικογένειας και τους
βοηθητικούς χώρους. Έξω από την ακρόπολη υπήρχαν οικίες χτισμένες στον τύπο του
μεγάρου ο οποίος έφερε τα γνωρίσματα του ανακτόρου χωρίς ωστόσο να είναι τόσο
πολυτελή. Ακόμη υπήρχαν εργαστήρια τα οποία πιθανολογείται ότι είχαν άμεση σχέση με το
ανάκτορο. Έξω από την ακρόπολη βρίσκονταν το νεκροταφείο των Μυκηνών. Σε αυτό έχουν
βρεθεί δύο ταφικοί κύκλοι οι οποίοι φέρουν πολλαπλές ταφές σε λακκοειδείς και
κιβωτιόσχημους τάφους και από τα κτερίσματα φαίνονται να ανήκουν σε σημαντικά
πρόσωπα ή σε μέλη των βασιλικών οικογενειών. Όσον αφορά τους τύπους των τάφων
παρατηρείται μεγάλη ποικιλία όπως απλές ταφές στο χώμα κιβωτιόσχημους, λακκοειδείς και
από τον 15ο αιώνα π.Χ. συναντούμε τους θαλαμοειδείς και τους θολωτούς.7

2.3 Σύγκριση οικιστικής οργάνωσης μινωικής Κρήτης και Μυκηνών

Παρατηρούμε ότι και στις δύο περιπτώσεις ολόκληρη η πόλη είναι δομημένη γύρω
από το ανάκτορο το οποίο αποτελεί το κεντρικό και πιο εκτεταμένο κτίριο του οικισμού. Το
ανάκτορο αποτελεί ένα οικιστικό συγκρότημα στο οποίο εκτός από την κατοικία των

7
Πετρίδης Π κ.α., σ. 113-121.

5
αρχόντων περιλαμβάνονται εργαστήρια, αποθήκες και χώροι λατρείας. Αποτελεί το
διοικητικό, πολιτικό και οικονομικό κέντρο της πόλεως το οποίο ασκεί την εξουσία του σε
ολόκληρη την περιοχή. Χαρακτηριστική είναι και στις δύο περιπτώσεις η πολυτέλεια και
επιμελημένη κατασκευή η οποία υπήρχε στα ανάκτορα καθώς και μνημειακός χαρακτήρας
αλλά και το τεράστιο μέγεθος, παρότι υπήρχε διαφορά στην φιλοσοφία της κατασκευής τους
καθώς το μυκηναϊκό μέγαρο έχει έναν ορθολογικό τρόπο κατασκευής με πιθανή βόρεια
καταγωγή γεγονός το οποίο το διαφοροποιεί από το μινωικό ανάκτορο 8
Κοινά στοιχεία θα
μπορούσαν να θεωρηθούν, τα διάφορα επίπεδα, οι ταράτσες, τα πρόπυλα, οι κιονοστοιχίες, οι
εσωτερικές αυλές. 9Ωστόσο κάτι το οποίο αποτελεί σημαντική διαφορά είναι ότι τα ανάκτορα
της Κρήτης δεν υπήρχαν τείχη με μνημειακή είσοδο όπως είχαν στις Μυκήνες και σε άλλες
μυκηναϊκές θέσεις. Αδιευκρίνιστη παραμένει μέχρι σήμερα η ταυτότητα της εξουσίας στην
Κρήτη. Παρότι η ύπαρξη των ανακτόρων σηματοδοτεί την παρουσία μίας πολιτικής ελίτ η
οποία ασκούσε την εξουσία στις μινωικές πόλεις ωστόσο δεν έχει αποδειχθεί η ύπαρξη ενός
ισχυρού ηγεμόνα όπως συνέβαινε στις Μυκήνες. 10 Γύρω από τα ανάκτορα αναπτύχθηκαν
κραταιές και ισχυρές πόλεις οι οποίες τα πλαισίωναν. Μία ακόμη διαφορά αποτελεί το
γεγονός ότι στις Μυκήνες εντοπίζονται εργαστήρια και ίχνη πολύτιμων υλικών εκτός της
ακρόπολης ενώ αντίθετα στην μινωική Κρήτη τα εργαστήρια υπάρχουν και λειτουργούν
αποκλειστικά εντός του ανακτορικού συγκροτήματος και για λογαριασμό του.

3. Η κοινωνική οργάνωση στην μινωική Κρήτη

Η δημιουργία των ανακτόρων στην Κρήτη σηματοδότησε την ύπαρξη μίας

διαφοροποιημένης και ιεραρχημένης κοινωνίας η οποία αναπτύσσονταν με κεντρικό άξονα
το ανάκτορο. Η ανακάλυψη από τους αρχαιολόγους πολύτιμων αντικειμένων, όπως το ξίφος
με τον κρυστάλλινο μύκητα στα Μάλια και το κόσμημα με τις μέλισσες στην νεκρόπολη του
Χρυσόλακκου, αποκάλυψε την ύπαρξη μίας ανώτερης κοινωνικής τάξης η οποία
απολάμβανε προνόμια, πλούτο και εξουσία. Το ανάκτορο πλαισιώνονταν από μία ομάδα
εξειδικευμένων τεχνιτών οι οποίοι κατοικούσαν σε μικρές φροντισμένες οικίες εντός του
ανακτορικού συγκροτήματος μαζί με τις οικογένειες τους. Αυτό το γεγονός σήμαινε ότι οι
κοινωνικές διαφορές στην μινωική Κρήτη δεν ήταν τόσο μεγάλες. Ωστόσο η ύπαρξη

8
Πετρίδης Π. κ.α., σ. 144.
9
Πετρίδης Π. κ.α., σ. 144.
10
Treuil Rene κ.α, σ.227.

6
σφραγίδων διαφόρων ποιοτήτων μπορεί να καταδεικνύει την ύπαρξη κοινωνικών διαφορών
Επίσης υπήρχαν διαφορές ανάμεσα στους κτιστούς ομαδικούς τάφους στους οποίους έχουν
εντοπιστεί πλούσια κτερίσματα και στις κοινές νεκροπόλεις στις οποίες τα κτερίσματα είναι
πολύ φτωχά ή και ανύπαρκτα καθώς υπάρχουν και ταφές στις οποίες ο νεκρός
τοποθετούνταν απευθείας σε ένα λάκκο στο χώμα.11

4. Η κοινωνική οργάνωση στην μυκηναϊκή κοινωνία.

Η μυκηναϊκή κοινωνία έχει αναπτυχθεί με βάση το μοντέλο το οποίο παρατηρείται

στις ινδοευρωπαϊκές κοινωνίες. Μέσα από τις γραπτές μαρτυρίες τις οποίες βρίσκουμε στις
πινακίδες της γραμμικής Β’ καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι χωρίζονταν σε τρείς τάξεις.
Στην ανώτερη τάξη ήταν ο βασιλιάς (Wanaka) στην δεύτερη τάξη ανήκαν οι πολεμιστές, οι
οποίοι αποτελούσαν μία μορφή αριστοκρατικής τάξης και στην τρίτη τάξη ανήκε ο λαός
(damo) ο οποίος δεν βρίσκονταν σε καθεστώς δουλείας. Τα μέλη του δήμου διαχειρίζονταν
τα κοινοτικά κτήματα πιθανόν μέσω ενός συμβουλίου στο οποίο προέδρευε άτομο
διορισμένο από τα ανάκτορα. Ωστόσο το συγκεκριμένο συμβούλιο διέθετε αρκετά μεγάλη
αυτονομία και ευελιξία. Διένειμαν μέρος της γης σε άτομα τα οποία την καλλιεργούσαν
ατομική ατομικά και απέδιδαν τον σχετικό φόρο στον δήμο και την υπόλοιπη την
εκμεταλλεύονταν χρησιμοποιώντας τους δούλους και τους κοινοτικούς εργάτες. Με τους
φόρους και τα έσοδα από την καλλιέργεια και την κτηνοτροφία κάλυπτε τα έξοδα και την
διατροφή των εργατών στα κοινοτικά κτήματα και τις διάφορες υποχρεώσεις του απέναντι
στο ανάκτορο και στο ιερατείο.12

5. Διαφορές και ομοιότητες ανάμεσα στην μυκηναϊκή και στην μινωική

κοινωνία

Παρότι και οι δύο μορφές κοινωνιών έχουν στον πυρήνα τους μία συγκεντρωτική βάση , το
ανάκτορο και οι όποιες κινήσεις τους ή δραστηριότητες ελέγχονται από αυτό ωστόσο δεν θα
μπορούσε κανείς να πεις ότι τα δύο συστήματα είναι όμοια. Στην μινωική Κρήτη δεν
διαπιστώνεται η ύπαρξη βασιλιά όπως γίνεται στις Μυκήνες. Ωστόσο διαπιστώνεται και στις
δύο κοινωνίες η ύπαρξη μιας ανώτερης τάξης αρχόντων οι οποίοι νέμονται την εξουσία και
έχουν άμεση σχέση με το ανάκτορο. Η διαφορά σε αυτή την περίπτωση είναι ότι στις
11
Treuil Rene κ.α, σ. 231.
12
Treuil Rene κ.α, σ. 517-518.

7
Μυκήνες η αριστοκρατία είναι πολεμική, δηλαδή αμέσως μετά τον βασιλιά βρίσκονται οι
ισχυροί των όπλων ενώ στην Κρήτη δεν έχουμε καταλήξει σε αντίστοιχη διαπίστωση. Και
στα δύο κοινωνικά συστήματα βρίσκουμε την τάξη των τεχνιτών οι οποίοι κατοικούν στο
ανακτορικό συγκρότημα και έχουν άμεση σχέση με αυτό. Και οι δύο κοινωνίες βάσιζαν τις
προσόδους τους στην αγροτική παραγωγή (γεωργία, κτηνοτροφία, αλιεία) , όμως στην
Κρήτη δεν είναι ξεκάθαρο εάν το ανάκτορο έλεγχε όλη την αγροτική παραγωγή ή οι
παραγωγοί εισέφεραν μέρος όσων κέρδιζαν στο ανάκτορο. Από την άλλη πλευρά στις
Μυκήνες ο δήμος είχε ένα σύστημα αυτοδιοίκησης και εκμεταλλεύονταν την κοινοτική γη
ώστε να αποκομίζει έσοδα για να καλύπτει τις ανάγκες σίτισης των εργατών και να αποδίδει
τις υποχρεώσεις του προς το ανάκτορο και τα ιερά. Το γεγονός ότι στην μινωική Κρήτη δεν
έχουμε επαρκείς πληροφορίες για τον τρόπο διαβίωσης του μεγάλου μέρους του πληθυσμού
δεν μας αφήνει να αποκτήσουμε μία ξεκάθαρη εικόνα για τις διαφορές και τις ομοιότητες
στο κοινωνικό γίγνεσθαι των δύο πολιτισμών αλλά παρ’ όλα αυτά διαφαίνεται να υπάρχει
μία ξεκάθαρη διάσταση ανάμεσά τους καθώς η κοινωνική διαστρωμάτωση στις Μυκήνες
δείχνει να είναι σαφέστερη και επιπρόσθετα στις Μυκήνες ο αρχηγός του κράτους ήταν ο
βασιλιάς ο οποίος ασκούσε τον έλεγχο μαζί με την ντόπια πολεμική αριστοκρατία, κάτι το
οποίο δεν φαίνεται να υπάρχει στην μινωική Κρήτη.

6. Η οικονομία στην εποχή του χαλκού

Οι πρώιμες κοινωνίες της αρχαιότητας βάσιζαν την οικονομία τους στην

εκμετάλλευση της γης και δευτερογενώς στην εκμετάλλευση των ζωικών προϊόντων. Η
οικονομική δραστηριότητα της πλειοψηφίας των κατοίκων είχε άμεση σχέση με την γη και
παρότι μαρτυρείται η ύπαρξη βιοτεχνικών δραστηριοτήτων και τεχνιτών συνήθως αυτές οι
δραστηριότητες συνυπήρχαν με τις γεωργικές . Ακόμη και το εμπόριο αναπτύσσονταν στην
βάση της διακίνησης των αγροτικών προϊόντων. Στην εποχή του χαλκού μαρτυρείται η
καλλιέργεια, σιτηρών και οσπρίων καθώς το σιτάρι υπήρξε βασικό είδος διατροφής αλλά
αυτή η εξέλιξη η οποία υπήρξε σημαντική για τις ανακτορικές οικονομίες της Κρήτης και
των Μυκηνών ήταν η καλλιέργεια των δένδρων. Σε πινακίδες γραμμικής Β’ της Κνωσσού
διαπιστώνονται σύμβολα για τα σύκα, το ελαιόλαδο και τις ελιές ήδη από την πρώτη
ανακτορική περίοδο. Επίσης σε άλλες πινακίδες από το ανάκτορο της Πύλου και από την
Κνωσσό αναφέρονται καλλιέργειες αμπελιού, ελιάς και άλλων δένδρων, επίσης

8
καταγράφεται η διανομή αγροτικών προϊόντων στον πληθυσμό (κρασί, ελιές, σύκα,
ελαιόλαδο).13

6.1 Η οικονομία στην μινωική Κρήτη

Από τα αρχεία των μινωικών ανακτόρων μαθαίνουμε ότι είχαν δημιουργήσει μεγάλη
βιοτεχνία μαλλιού προβάτων, επίσης συγκέντρωναν πολλά γεωργικά προϊόντα από τις
καλλιέργειες, παρήγαγαν αρωματικά έλαια και υφαντουργικά προϊόντα. Με αυτά τα
προϊόντα ανάπτυξαν εμπόριο μέσω ανταλλαγών με το υπόλοιπο Αιγαίο και τις περιοχές της
εγγύς ανατολής. Το παράδειγμα των Μινωιτών ακολούθησαν και οι μυκηναίοι οι οποίοι
δόμησαν την οικονομία τους με ένα παρεμφερή τρόπο καθώς τα ανάκτορα τους ήταν
εκτεταμένες υφαντουργικές βιοτεχνίες και γίνονταν παραγωγή μεγάλων ποσοτήτων
αρωματικών ελαίων.14) Η ανάπτυξη της μεταλλουργίας αποτέλεσε μοχλό εξέλιξης για την
ανάπτυξη της οικονομικής δραστηριότητας και παράλληλα οδήγησε στην ανάπτυξη του
εμπορίου και της ναυτιλίας καθώς προσπαθούσαν να προμηθευτούν τα αναγκαία μέταλλα 15
Η δημιουργία των ανακτόρων κατά την παλαιοανακτορική περίοδο συγκέντρωσε το σύνολο
της αγροτικής και βιοτεχνικής παραγωγής και του εμπορίου στα ανάκτορα. Τα ανάκτορα
ασκούσαν έλεγχο στην οικονομική δραστηριότητα όπως μαρτυρούν τα πήλινα σφραγίσματα
τα οποία βρέθηκαν στα Μάλια. Η ανάπτυξη του εμπορίου διαπιστώνεται από την εύρεση
καμαραϊκών αγγείων από Αίγυπτο στην Κρήτη και την εξάπλωση της επίδρασης των
Μινωιτών στις Κυκλάδες και στην Μήλο. Κατά την υστερομινωική εποχή η ναυτική δύναμη
και το εμπόριο των Μινωιτών είχαν εξαπλωθεί σε ολόκληρο το Αιγαίο , είχαν ιδρύσει
αποικίες στα Κύθηρα και στην Ρόδο και είχαν αναπτύξει εμπορικές σχέσεις με την Μικρά
Ασία.16

6.2 Η οικονομία στις Μυκήνες

Οι Μυκήνες αξιοποιώντας το δίκτυο εμπορίου το οποίο είχαν εδραιώσει η Κρήτη

και οι Κυκλάδες παρουσίασαν έντονη και αξιόλογη στην ανάπτυξη των εξωτερικών
σχέσεων και του εμπορίου. Τα ελλαδικά κέντρα είχαν συνδεθεί με την Αίγυπτο και την
Φοινίκη μέσω της Κρήτης. Στους λακκοειδείς τάφους των Μυκηνών βρέθηκαν

13
Dickinson O., σ. 83-84.
14
Dickinson O., σ. 354.
15
Πετρίδης Π. κ.α., σ. 85.
16
Πετρίδης Π. κ.α., σ. 110-111.

9
 κτερίσματα αιγυπτιακής προέλευσης όπως αλαβάστρινα αγγεία. Το εμπόριο στα μυκηναϊκά
κράτη ελέγχονταν από το ανάκτορο, καθώς δεν υπάρχουν μαρτυρίες για ανεξάρτητους
εμπόρους. Νόμισμα δεν υπήρχε και φαίνεται ότι επιτρεπόταν το εμπόριο μεταξύ των
κατοίκων. Τον 14ο και 13ο αιώνα μετά την καταστροφή της Κνωσσού οι Μυκήνες
γνωρίζουν μεγάλη ακμή. Ιδρύουν εμπορικούς σταθμούς σε νησιά και αναπτύσσουν το
εμπόριο με την μέθοδο της ανταλλαγής με την Αίγυπτο, την Συρία και την Παλαιστίνη σε
ένα περιβάλλον ευνοϊκό. Εξάγουν αγροτικά προϊόντα όπως μέλι, κρασί, λάδι και
αρωματικά έλαια και εισάγουν ελεφαντόδοντο, ήλεκτρο, πορφύρα, υφαντά κ.α. Οι
Μυκήνες εξελίσσονται σε μεγάλη ναυτική δύναμη και μυκηναϊκά αγγεία βρίσκουμε σε
πολλές περιοχές όπως Την Σικελία, την Μάλτα, τον Λίβανο, την Κύπρο. Μέταλλα
προμηθεύονταν από ελληνικές πόλεις , όπως από το Λαύριο αλλά παράλληλα γίνονταν
εισαγωγές και από χώρες του εξωτερικού όπως την Αγγλία ή την Ισπανία. Στην Μάλθη και
στην Πύλο βρέθηκαν εργαστήρια μεταλλουργίας και υπήρχε μεγάλη παραγωγή μεταλλικών
αντικειμένων ώστε να δικαιολογεί την εξαγωγή τους. Το εμπόριο των μεταλλικών
αντικειμένων είχαν αναλάβει ανεξάρτητοι έμποροί με ιδιόκτητα πλοία στα διάφορα
λιμάνια στην Μεσόγειο. Η εποχή της μεγάλης ανάπτυξης των Μυκηνών από το 1400-1200
π.Χ. δημιούργησε νέα σύνορα για την μυκηναϊκή τέχνη και τον πολιτισμό.17

6.3 Τα κοινά σημεία και οι διαφορές μεταξύ των οικονομιών της μινωικής Κρήτης
και των Μυκηνών.

Ανατρέχοντας στα οικονομική συστήματα των δύο πολιτισμών διαπιστώνουμε ότι

στην βάση τους υπήρχε ένα συγκεντρωτικό σύστημα , το ανάκτορο το οποίο κινούσε τα
νήματα και ήταν ο οργανωτής και ο ελεγκτής όλου του οικονομικού συστήματος. Κατά
βάση γεωργικές οικονομίες με δευτερογενή βιοτεχνική παραγωγή , ανέπτυξαν αξιόλογο
εμπόριο με τον ελλαδικό χώρο και τις χώρες της Μικράς Ασίας και της Μέσης Ανατολής.
Στην προσπάθεια τους να προμηθευτούν μέταλλα ανέπτυξαν αξιόλογο ναυτικό δίκτυο και
τα πλοία τους ταξίδευαν σε πολλά λιμάνια της Μεσογείου. Οι Μυκήνες αξιοποίησαν τον
εμπορικό δίκτυο το οποίο είχαν εδραιώσει οι Κυκλαδίτες και οι Μινωίτες και ανέπτυξαν το
δικό τους δίκτυο προχωρώντας ακόμη παραπέρα ειδικότερα μετά την πτώση και την
παρακμή της Κρήτης. Γενικότερα και τα δύο οικονομική συστήματα είχαν παρόμοια βάση
και παρεμφερή εξέλιξη και θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι οι μυκηναίοι

17
Πετρίδης Π. κ.α., σ. 123-125.

10
ακολούθησαν τον δρόμο που είχαν χαράξει οι Μινωίτες ώστε να επιτύχουν την πρόοδο του
πολιτισμού τους και την οικονομική άνοδο.
7. Συμπεράσματα

Από την ανασκόπηση την οποία κάναμε στους δύο πολιτισμούς φάνηκε ότι
πρόκειται για δύο συστήματα τα οποία έχουν πολλά σημεία σύγκλησης αλλά και πολλές
διαφορές. Κατάφεραν να δημιουργήσουν δύο πολύ ισχυρές «αυτοκρατορίες» στην εποχή
του χαλκού και να επεκτείνουν την εμπορική και την ναυτική τους κυριαρχία στο Αιγαίο
και σε πολλά λιμάνια της Μεσογείου. Δημιούργησαν αξιόλογο δίκτυο εσωτερικής
οργάνωσης και έφτιαξαν πόλεις εξελιγμένες για την εποχή τους κυριαρχώντας και
εδραιώνοντας την παρουσία τους στον Ελληνικό χώρο.

11
.8. Βιβλιογραφία

Dickinson O., Αιγαίο την εποχή του χαλκού, εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα 2003.
Πετρίδης Π. , Πλάντζος Π., Πυργάκη Μ., Αρχαιολογία στον ελληνικό χώρο, Κύρια
αρχαιολογικά πεδία στον ελληνικό χώρο και η πολιτισμική αξία τους, ΕΑΠ Πάτρα 2002.
Treuil Rene κ.α., Ο πολιτισμός του Αιγαίου, εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα, 1996

12