HISTORIA

Wstęp
Historię poznajemy na podstawie źródeł historycznych, które dzielimy
na:

- źródła pisane (najważniejsze dla historyka) np.: listy, kroniki,

dokumenty

-źródła materialne (ważne dla archeologa) np.: monety, budowle,

obrazy (ikonografia)

- przekazy ustne np.: pieśni, legendy

Historia dzieli się na epoki:

Prehistoria- od pojawienia się człowieka do wynalezienia pisma ok.

3500 p.n.e.

Starożytność- od wynalezienia pisma do upadku Rzymu 476 r. (V w.)

Średniowiecze- od upadku Rzymu do odkrycia Ameryki przez

Kolumba- 1492 r. (XV w.)

Nowożytność- od odkrycia Ameryki do końca I Wojny Światowej-

1918 r. (XX w.) ( dzielimy nowożytność na okresy: XVI wiek-renesans
XVII wiek- barok XVIII wiek – oświecenie I połowa XIX wieku-
romantyzm II połowa XIX wieku- pozytywizm) czasy najnowsze od
1918 – koniec I wojny światowej

Wiek= 100 lat. Każdy wiek ma 2 połowy po 50 lat każda.

W latach przed naszą erą połowa ulega zmianie

325 r. p.n.e.- IV w., 2 poł.

325 r. – IV w., 1 poł.

990 r. p.n.e.- X w, 1 poł.

990 r. – X w., 2 poł.

1200 r.p.n.e. – XII w., 1 poł.

1200 r. – XII w., 2 poł.

Jeżeli data kończy się pełną setką, czyli dwoma zerami, to wiek
określa nam cyfra przed tymi zerami np.:

1300= XIII w.

1500= XV w.

900= IX w.

100= I w.

Najdawniejsze dzieje człowieka- Prehistoria

Człowiek pierwotny pojawił się 5-6 milionów lat temu. Zależny był od
przyrody. Występuje duża zależność między środowiskiem
geograficznym a warunkami jego życia np. żyjąc w górach, mieszkał w
jaskiniach. Wszystkiego dostarczała mu przyroda np. mieszkania-
jaskinie, ubrania- skóry zwierząt, narzędzia- kamienie, drewno, kości
zwierząt. Prowadził koczowniczy tryb życia (przenosił się z miejsca na
miejsce), aby zdobyć pożywienie (głównie polowania).

Rewolucja neolityczna- przejście człowieka z koczowniczego na

osiadły tryb życia (zamieszkał na stałe w jednym miejscu), ponieważ
zajął się uprawą roli (nauczył się produkować jedzenie). Było to
możliwe, ponieważ klimat zaczął się ocieplać. Zmiana trybu życia na
osiadły spowodowała ogromne zmiany np. człowiek zaczął budować
domy (powstawały osady), uprawiać role, wytwarzać doskonalsze
narzędzia, broń, opiekować się zwierzętami ,wytapiać metale np
.brąz , żelazo, garncarstwo, tkactwo, handel wymienny.

STAROŻYTNOŚĆ(ANTYK)
Bliski Wschód

Mezopotamia zwana Międzyrzeczem.

MEZOPOTAMIA
Powstała nad Eufratem i Tygrysem w Azji na przełomie IV tys. p.n.e.

Zaliczana do ŻYZNEGO PÓŁKSIĘŻYCA, jak Egipt, Syria, Palestyna

Sumerowie mieszkający na tym terenie ( ok. 4 tys.) stworzyli

najstarsze na świecie pismo - pismo klinowe, a pisali na glinianych
tabliczkach. Do ich osiagnięć zaliczamy również koło, handel, system
nawadniający ( irygacyjny) , system sześćdziesiętny, budowali
światynie schodkowe zwane zigguratami. Nie stworzyli jednego
zjednoczonego państwa, tworzyli tzw. miasta- państwa. Największe
miasto na terenie Mezopotamii to Babilon, utworzony przez kolejne
przybyłe tam plemiona. W XVIII w p.n.e. Król Hammurabi opracował
zbiór praw -zwanych Kodeksem Hammurabiego (prawo było surowe
– „oko za oko, ząb za ząb”)

Pismo klinowe
 Starożytny Egipt

Egipt powstał w Afryce nad Nilem z połączenia Egiptu Górnego i

Dolnego pod koniac IV– ego tysiąclecia p.n.e.

Państwem rządził faraon (król) – Państwo było jego własnością.

Monarchia despotyczna- nieograniczona włądza monarchy. W
rządzeniu pomagali mu urzędnicy (np. ściągali podatki) i kapłani
(funkcja religijna, zarządzali świątynią, ludzie bardzo uczeni)

Chłopi – Najliczniejsi. Zajmowali się uprawą roli, budowali np.

piramidy, kopali i oczyszczali kanały nawadniające.

Niewolnicy – Było ich niewielu nie posiadali praw

Osiągnięcia:
- Pismo – Hieroglify pisane na papirusie

- Piramidy – Grobowce faraonów

 - Mumie – Zabalsamowane zwłoki

- System Irygacyjny (Nawadnianie)

Religia politeistyczna – wiara w wielu bogów pod postacią pół

człowiek, pół zwierzę

Re – bóg słońce,wierzono że jego synem jest faraon

Ozyrys – Bóg świata zmarłych

Anubis – bóg zmarłych

Set – bóg wojny

Tot – bóg pisarzy

W Egipcie wierzono, że dusza żyje w zaświatach tak długo jak długo

jej ciało jest nienaruszone, (dlatego balsamowano zwłoki).

W obu państwach ( w państwach- miastach Sumerów) powstało

pismo dla celów gospodarczych np. ściąganie podatków, spisów
ludności, rozwoju handlu itp.

Prawo powstało, aby usprawnić pracę urzędników, którzy również

wymierzali sprawiedliwość, a także, aby zachować ład i porządek .

HIEROGLIFY
 Izrael (Palestyna) – Powstał w Azji nad rzeką Jordan zamieszkały
przez Żydów zwanych Hebrajczykami

Największe osiągnięcia to religia – Judaizm – Wiara w jednego Boga

(Monoteizm) Zwanego Jahwe.

Symbole Judaizmu:

Gwiazda Dawida
Menora – świecznik 7 ramienny

Dekalog – dziesięć przykazań

Tora – Pięcioksiąg ma postać zwoju (pierwsze pięć ksiąg Starego
Testamentu)

Synagoga – świątynia Żydowska

Ściana płaczu

Zasady Judaizmu

- Jeden Bóg – Stwórca świata

Żydzi to naród wybrany przez Boga.

Żydzi mają być posłuszni Bogu i żyć z godnie z dziesięcioma

przykazaniami, które Mojżesz otrzymał od Boga na górze Synaj

Szabat – Święto Żydowskie

Święta księga Biblia, ale tylko Stary Testament nie uznają Nowego
Testamentu. A najważniejsze to 5 pierwszych ksiąg –Tora.
GRECJA

1 Powstała na górzystym Półwyspie Bałkańskim

2. Środowisko geograficzne miało wpływ na gospodarkę i rozwój

polityczny Greków np.

a) górzysty teren uniemożliwiał komunikacje dlatego powstawały

miasta-państwa (polis) .

Do najważniejszych należała Sparta i Ateny.

b) Mało ziemi uprawnej i dlatego Grecy zakładali kolonie, które

utrzymywały kontakt z Metropolią( miastem-państwem, które je
założyło)

c) Urozmaicona linia brzegowa( dużo wysp ) spowodowała , że Grecy

byli dobry żeglarzami
d) Dużo gór - dlatego budowali z kamienia i mogli go eksportować do
innych państw.

3. Ateny – V w.p.n.e narodziła się demokracja (rządy ludu) duże

zasługi w jej rozwoju miał Perykles (polityk Ateński). Dorośli
mężczyźni , którzy mieli obywatelstwo ateńskie spotykali się na
zgromadzeniach ludowych i podejmowali decyzję odnośnie swojego
państwa, wybierali także urzędników, decydowali poprzez
głosowanie. Obywatelem był dorosły mężczyzna , rodowity Ateńczyk (
z matki i ojca Ateńczyków), reszta nie posiadała praw politycznych.
Ateny leżały w krainie - Attyka.

Druga duża polis grecka to Sparta ( w południowej części Grecji na

półwyspie Peloponez, na terenie krainy Lakonia) tam wykształcił się
ustrój – oligarchia – rządy niewielkiej grupy urzędników. Bardzo
surowe wychowanie spartańskie- od młodych lat chłopcy trafiali do
obozów, gdzie byli ćwiczeni na najlepszych wojowników. Spartanin
wracał z wojny „ z tarczą bądź na tarczy” czyli zwycięski albo martwy.
Nie przykładano dużej roli do rozwoju intelektualnego dzieci,
Spartanin miał się krótko i zwięźle wypowiedzieć ( Lakoniczna mowa).
O wychowaniu dzieci decydowało państwo.
Świątynia grecka

Architektura ( 3 style budowania kolumn dorycki, joński , koryncki. )

DORYCKA JOŃSKA KORYNCKA

Sztuka –w rzeźbie stworzono kanon proporcji ludzkiego ciała, idealne,
rzeczywiste, doskonałe. Najwybitniejszy rzeźbiarz to Fidiasz dzieła
jego: Zeus Olimpijski, Atena Partenos oraz Myron jego dzieło to :
Dyskobol.

Osiągnięcia starożytnych Greków

Filozofia- twórcy filozofii ( umiłowanie mądrości) Tales z Miletu,

Demokryt z Abdery ,Heraklit- teorie na temat powstania świata,
Sokrates ( Wiem, że nic nie wiem), Platon, Arystoteles – podejmowali
dyskusje na temat człowieka.

Nauka- Pitagoras-matematyk, twierdzenie Pitagorasa, Hipokrates-

podstawy medycyny, etyka lekarska, Arystoteles-twórca logiki,
Archimedes-ciężar właściwy ciał, prawo wyporu , opracowanie
pergaminu
Literatura- Homer- Iliada i Odyseja, Ezop-bajki, Ajschylos, Sofokles,
Eurypides-dramatopisarze, Arystofanes-komediopisarz, Herodot-
uważany za ojca historii, twórcy historii, Tukidydes-historyk

Teatr- Ateńczycy twórcy teatru, wywodzi się z świąt ku czci boga wina
Dionizosa, teatr starożytny na powietrzu, trzech aktorów, tylko
mężczyźni, maski, koturny, chór, komedie , tragedie ( porównanie ze
współczesnym teatrem-różnice i podobieństwa). Przedstawienia od
świtu do zmierzchu.

Igrzyska- ku czci Zeusa, pierwsze ogólnogreckie 776 p.n.e ( od tego

momentu zaczęli Grecy liczyć czas ) w Olimpii, trwały 5 dni, uczestnicy
tylko mężczyźni, rozgrywali pięciobój ( biegi, zapasy, skok w dal, rzut
dyskiem, rzut oszczepem) co 4 lata, okres pomiędzy to olimpiada,
nagrody-sława, wieniec z gałązek oliwnych. Na czas igrzysk pokój w
całej Grecji. Trwały do 393 r. kiedy to cesarz Teodozjusz Wielki
zakazał . W nowożytności ponownie organizowane od 1896 r.
(porównanie starożytnych igrzysk i współczesnych)
Religia : wiara w wielu bogów (politeizm) bogowie wygląd ludzki,
nieśmiertelni, mieszkali na górze Olimp, odpowiadali za różne
dziedziny życia, posiadali atrybuty-Zeus, Hera, Atena, Afrodyta,
Demeter, Artemida, Apollo, Hermes, Hades, Posejdon, Dionizos,
Hestia, Ares, Hefajstos. Mity greckie- w literaturze, malarstwie, na co
dzień ( zwroty np. pięta Achillesa, syzyfowa praca itp.).

Grecy to również twórcy demokracji ( porównanie demokracji

ateńskiej i współczesnej).

Architektura i sztuka- świątynie-styl dorycki, joński, koryncki

najsłynniejsza świątynia w Atenach na Akropolu-Partenon-świątynia
Ateny, Rzeźba-Fidiasz, Myron, Poliklet. Język grecki- imiona, w
kościele np. słowo biskup.

Wiele powyższych osiągnięć starożytnych Greków mamy do dziś.

 RZYM
1. Powstał na Półwyspie Apenińskim, na terenie krainy Lacjum , w
753 r .p.n.e .(Na siedmiu wzgórzach Rzym piętrzy się). Według
legendy założył go Romulus, który zabił swego brata Remusa.
2. W Rzymie mieszkali: patrycjusze (najbogatsi, którzy sprawowali
władzę), plebejusze (ludzie wolni, służyli w armii, zdobyli prawa
w okresie republiki), niewolnicy (ich liczba zwiększała się
poprzez wojny, nie mieli praw, a ich los zależał od właściciela. W
Rzymie nazywano ich „narzędzie mówiące”).
3. Początkowo do XI w. p.n.e. Rzym był monarchią. Pierwszym
królem był Romulus, a miało być ich siedmiu. Ostatni został
wygnany i Rzymianie wprowadzili republikę 509 p.n.e - (ustrój,
w którym obywatele wybierają urzędników na pewien czas,
którzy w ich imieniu rządzą). Rzymianie wybierali urzędników na
zgromadzeniu ludowym, ale w przeciwieństwu do Aten nie
wnosili na nim żadnych uchwał, nie podejmowali ważnych
decyzji a tylko je zatwierdzali. Najważniejsze urzędy to:
 Senat- zajmował się polityką zagraniczną
 Konsul – dowodził wojskiem.
 Trybun ludowy – bronił biednych ( urząd do obrony
plebejuszy ) , posiadał prawo veta.
Republika istniała do I w. p.n.e. – 30 p.n.e a następnie Rzym
stał się cesarstwem. Pierwszym cesarzem był Oktawian August
– adoptowany syn Juliusza Cezara. Od tego momentu
obywatele tracili wpływ na rządzenie państwem, bo o
wszystkim decydował cesarz.
Ustrój Rzymu:
MONARCHIA- REPUBLIKA - CESARSTWO
4. Rzym dokonał wielkich podbojów chcąc zdobyć coraz więcej
urodzajnej ziemi. Początkowo każdy obywatel, który miał ziemię
 musiał służyć w armii. Z czasem armia stała się zawodowa.
Najpierw Rzym podbił Italię (Półwysep Apeniński), a podbitą
ludność nazwał sprzymierzeńcami i traktował ją dobrze. Potem
podbił tereny wokół Morza Śródziemnego i nazwał je
prowincjami.Od Ludność prowincji np. ściągał podatki,
zamieniał w niewolników. Dzięki podbojom Rzym miał tyle
niewolników, że cała produkcja była w ich rękach. Największe
powstanie niewolników – gladiatorów- dowodzone było przez
Spartakusa i wybuchło w 73 – 71 p.n.e Gladiatorzy to
niewolnicy walczący na arenie.
Podbite prowincje szybko ulegały romanizacji czyli
przyjmowały język i kulturę Rzymu. Jednakże prowincje
wschodnie częściej wzorowały się na kulturze greckiej.

Obszary podbite przez Rzym

5. Osiągnięcia:
 Prawo XII Tablic – wprowadzone zasady obowiązują do
dziś np. prawo nie działa wstecz.
 Bite drogi.

 Cement,
 Termy, czyli łaźnie,
 Akwedukty, czyli wodociągi,

 Budowle okrągłe np. Koloseum- największy amfiteatr ,

gdzie odbywały się walki gladiatorów.
 Łuki triumfalne – budowle na rzecz zwycięskich wodzów,

 W architekturze stosowali Rzymianie łuki i kopuły

 Świątynie
Panteon – najsłynniejsza świątynia rzymska ( dziś katolicki kościół)

6. Forum Romanum (plac Rzymski, wzorowany jest na budowlach

greckich).
7. Rzym upada w 476 roku ( dokładnie cesarstwo
zachodniorzymskie) .
8. Wewnętrzne i zewnętrze przyczyny upadku Rzymu:
wewnętrzne- upadek autorytetu cesarzy, częste zmiany na
tronie, brak pieniędzy na armię, podwyższanie podatków co
powodowało ruinę materialną ludności, pogorszenie sytuacji
chłopów, psucie monety przez władców, podział państwa na
Wschodnie ( stolica Konstantynopol) i Zachodnie (stolica Rzym)
395 r. .
zewnętrzne- trudności w obronie granic, wędrówka ludów,
głównie plemiona germańskie napierały na zachodnie
cesarstwo. W 476 r. upadek cesarstwa zachodniego , wschodnie
nazywane Bizancjum przetrwa do 1453 roku kiedy to Turcy
podbili stolicę Konstantynopol.
9. Wpływ kultury greckiej na rzymską- religia ( bogowie rzymscy
inne imiona), architektura- świątynie , choć Rzymianie dodają
też własne elementy architektoniczne np. kopuła, łuk oraz
budowle łuki triumfalne, akwedukty, amfiteatry, bazyliki, cyrki,
budowali na wzór grecki teatry, literatura pod silnym wpływem
greckiej.
10. Osiągnięcia Rzymian: język –łacina, prawo- prawo 12
tablic, kodeks Justyniana VI wiek, architektura-kopuły, łuki,
wynalezienie betonu, budowa dróg, wprowadzenie przez
 Juliusza Cezara kalendarza ( juliański) stosowany w Europie do
XVI wieku
11. Wpływ osiągnięć antyku na cywilizację współczesną:
języki-greka i łacina- używane w medycynie, biologii, prawie,
języki-włoski, hiszpański, portugalski oparte na łacinie, alfabet
grecki i rzymski, architektura, demokracja, republika, teatr,
igrzyska, literatura, mity (związki frazeologiczne np. syzyfowa
praca), prawo, zasady prawne do dziś np. Prawo nie działa
wstecz, Należy wysłuchać i drugiej strony, Wątpliwości tłumaczy
się na korzyść oskarżonego. Korzystamy więc współcześnie z
powyższych osiągnięć starożytnych.

Chrześcijaństwo: powstało jako wynik działalności Jezusa, jego

nauczania, czynów, śmierci oraz zmartwychwstania. Nazwa pojawiła
się w I wieku naszej ery od tego momentu liczymy czas. Narodziło się
w Palestynie ( prowincja Rzymu w tym czasie ). Kolejna po Judaiźmie
religia monoteistyczna – wiara w jednego Boga . Pierwsza wspólnota
chrześcijańska powstała ok. 30 rok n.e i była skupiona wokół 12
apostołów z Piotrem na czele. ( cechy chrześcijaństwa ! ) Początkowo
chrześcijanie prześladowani przez władze Imperium Rzymskiego (
największe w czasach cesarza Nerona, oskarżeni o podpalenie Rzymu
i wymordowani). 313 rok edykt mediolański cesarza Konstantyna
Wielkiego wprowadza tolerancję religijną , dzięki temu szybkie
rozprzestrzenianie się chrześcijaństwa. 381 rok cesarz Teodozjusz
Wielki uznaje chrześcijaństwo religia państwową w Imperium.
Wszyscy inni to poganie- niewierzący w Chrystusa.
Symbole chrześcijaństwa: