BÀI 21.

CHĂM SÓC NG I B NH PARKINSON

M c tiêu
1. Trình bày đ c đ nh nghĩa, nguyên nhân và c ch b nh sinh, tri u ch ng, ch n
đoán, ti n tri n và bi n ch ng, nguyên t c đi u tr c a b nh Parkinson.
2. L p đ c k ho ch chăm sóc cho ng i b nh Parkinson.

21.1. B nh h c
21.1.1. Đ nh nghĩa
B nh Parkinson đ c James Parkinson mô t đ u tiên năm 1817 g i là “li t rung –
paralysis agitants”. Đây là m t r i lo n th n kinh ti n tri n ch m do thoái hóa t bào
th n kinh ch t đen gây thi u h t ch t d n truy n Dopamin, đ a đ n các r i lo n v n
đ ng gây tàn ph theo th i gian. B nh Parkinson là m t th c th b nh chi m t l u th
trong nhóm l n là h i ch ng Parkinson.
21.1.2. Nguyên nhân
Cho đ n nay, nguyên nhân c a b nh v n còn ch a rõ nên nhi u tác gi cho r ng
đây là b nh t phát (idiopathic) và ng i ta x p vào các b nh thoái hóa th n kinh trung
ng. Có nhi u gi thuy t đ c đ a ra:
– Y u t di truy n: ch có 10% mang tính ch t gia đình, phát hi n đ c kháng
nguyên HLA BW 18 ho c B14. M t s mang tính ch t di truy n tr i v i ch đi m gen
nhi m s c th 4q21–q23 hay trên nhi m s c th s 6 đ c mã hóa b i m t protein g i là
Parkine. Ngoài ra, khi phân tích trình t đo n cho th y có s bi n d gen mã hóa c a
alpha synuclein. Khi m khuy t men th y phân carboxy ubiquitin–LI cũng d n t i thoái
hóa th n kinh.
– Gi thuy t oxy hóa: ng i ta th y có s t o ra các g c t do và đó gây stress o xy
hóa t i th nh t – li m đen. Cũng đã ch ng minh men monoamine oxydase B phân h y
dopamin thành nh ng ch t oxy hóa gây thoái hóa t bào th n kinh. B ng ch ng
Sélégiline (Déprényl) c ch men monoamine oxydase B, nên r t có hi u qu n u đi u
tr s m. Trong li m đen còn th y nh ng thay đ i chuy n hóa s t, thay đ i ch c năng ty
l p th .
– Siêu vi ch m: phát hi n đ c trong máu c a NB có kháng th kháng h giao
c m, đi u đó nói lên có vai trò c a h t mi n.
– Y u t môi tr ng: do nhi m đ c các thu c di t c và côn trùng ch a méthyl
phényl – tétrahydropyridin (MPTP) hay ch t di t côn trùng rotenon gây t n th ng
ch n l c n ron ch v n dopamin.
249
21.1.3. C ch b nh sinh
Xu t phát đi m c a b nh Parkinson và các h i ch ng Parkinson là s thi u h t
men tyrosine–hydroxylase (giúp chuy n tyrosin thành L–dopa). Dopa đ n l t nó
chuy n hóa thành Dopamin b i men dopa–decarboxylase. Nh v y, Dopamin đ c
t ng h p t i ph n đ c li m đen, đi theo s i tr c bó li m đen – th vân và phóng thích
Dopamin th vân, gây c ch các n ron GABA–ergic.

Trong b nh Parkinson t n th ng li m đen d n đ n s thi u h t dopamine sinh

hai h qu :
+ Th nh t là làm cho th th D2 nhân v h n (c a th vân) không còn b c ch
n a nên s c ch c a GABA lên th nh t ngoài tăng, t đó gi m c ch lên nhân d i
đ i, chính nhân d i đ i kích thích m nh th nh t trong và ph n l i c a li m đen.
Th nh t trong và ph n l i c a li m đen c ch m nh lên nhân b ng bên, nhân
b ng tr c, nhân trung tâm gi a, t đó gi m kích thích lên v não vùng trán, tr cv n
đ ng và vùng v n đ ng ph .
+ Th hai là th th D1 không còn b kích thích n a. Nh v y, c ch c a h
GABA lên th nh t trong và ph n l i c a li m đen b gi m, ti p sau là hai t ch c này
gia tăng c ch lên đ i th .
T hai h qu trên làm tăng các xung đ ng d n truy n đi c a h GABA–ergic t
th vân và góp ph n làm các đ ng tác nghèo nàn và ch m ch p. Tóm l i, s suy gi m
c a ch c năng c u nh t d n đ n s vô đ ng (akinésie) hay gi m đ ng (hypokinésie) là
bi u hi n c a s thi u h t DOPA. Tăng tr ng l c c ngo i tháp có b n ch t ph n x do
s đáp ng thêm vào mang tính ch t pha đ i v i nh ng thông đi p sinh ra khi kéo dài
các c . Còn run sinh ra t nhân b ng gi a c a đ i th vì khi phá h y nhân này thì run
cũng bi n m t.
21.1.4 Tri u ch ng
Kh i đ u th ng kín đáo v i các tri u ch ng không đi n hình nh vô c m, m t
m i, ít linh ho t nên thông th ng nh m v i tr m c m. Kho ng 80% s ca d u hi u làm
cho NB ho c ng i xung quanh đ ý là run. T đó g i ý tìm các d u hi u khác.
B n tri u ch ng chính g m b t đ ng/gi m đ ng, run, đ c ng (rigidity), r i lo n
t th :
– Run (tremor) tĩnh tr ng: đây là d u hi u d nh n bi t và ít gây tàn ph nh t.
+ Run lúc nghĩ ng i, m t khi làm đ ng tác h u ý và khi ng .

250
 + Run ch y u ng n chi, chi trên là ch y u t o nên d u hi u bóp v n
ho c nh đ m ti n (v n thu c).
+ Ít th y run đ u nh ng đôi khi th y run môi, c m và l i.
+ Run v i t n s 4–6 chu kỳ giây biên đ nh .
+ Run tăng lên khi xúc c m, m t m i ho c t p trung cao đ hay g ng s c
tay bên đ i di n.
– Vô đ ng (akinésie) hay gi m đ ng (hypokinésie): là s v ng m t hay gi m s
kh i x ng khi th c hi n c đ ng t đ ng và ch ý. Đây là tri u ch ng g m nhi u khía
c nh c a r i lo n v n đ ng và gây tàn ph nh t.
+ m t: r t ít ch p m t, v m t ít linh ho t, đ đ n, l nh nh t và m t nét.
Đ u ít c đ ng ch có nhãn c u khi có kích thích.
+ Tay: gi m ho c không vùng v y khi đi, hai tay dán sát vào thân.
– Tăng tr ng l c c :
+ D u hi u bánh xe răng c a.
+ Gi t th m i lâu (ki u u n sáp, u n ng chì).
+ Tăng tr ng l c t t c các c nh ng u th c g p nên t o t th h i g p
(đ u cúi ra tr c, l ng cong, g i và khu u g p).
+ Tr ng l c c tăng h n khi làm đ ng tác h u ý nh n m ch t các ngón
tay bên đ i di n – n m đ m (d u Froment).
– S ph i h p 3 d u hi u trên d n đ n m t s r i lo n sau:
+ R i lo n đi: kh i đ ng ch m, khó khăn, đi b c nh thân cúi ra tr c, khó
v t qua b c c a và r t d ngã.
+ R i lo n l i nói và vi t: khó nói, th ng b l p các t cu i. Ch vi t
không đ u, nh , vi t ch m.
– Ngoài các d u hi u trên, NB Parkinson còn có th g p các d u hi u sau:
+ R i lo n th c v t:
Ra nhi u m hôi, tăng ti t tuy n bã th ng s m và gây khó ch u cho
ng i b nh.
Ti t nhi u n c b t.
+ R i lo n khác:
R i lo n c m giác ch quan nh ki n bò, chu t rút, b t an (akathisie).
R i lo n tâm th n: ý t ng ch m ch p, tr m c m, quên s ki n m i,
ot ng th giác.

251
21.1.5. Ch n đoán
– Ch n đoán b nh Parkinson: d a vào đ c đi m lâm sàng, di n ti n ch m, kh i
phát th ng m t bên tr c r i lan sang bên đ i di n và tri u ch ng th ng u th m t
bên, đáp ng v i L–dopa là m t y u t h tr ch n đoán. Các ph ng ti n c n lâm sàng
CT scan, MRI ch có vai trò trong ch n đoán phân bi t, không có ph ng ti n đ n đ c
nào ch n đoán xác đ nh b nh Parkinson.
– Thang đi m đánh giá h i ch ng Parkinson theo Hoehn và Yahr:
+ Giai đo n 1: Tri u ch ng m t bên.
+ Giai đo n 2: Tri u ch ng hai bên, còn ph n x t th .
+ Giai đo n 3: Tri u ch ng hai bên, r i lo n ph n x t th nh ng còn kh
năng di chuy n đ c l p.
+ Giai đo n 4: Tri u ch ng tr m tr ng đòi h i s giúp đ .
+ Giai đo n 5: Giai đo n cu i, n m t i gi ng hay di chuy n trên xe lăn.
21.1.6. Ti n tri n và bi n ch ng
Trong nh ng năm đ u c a b nh, đi u tr c i thi n rõ nét các d u hi u nên g i là
tu n “trăng m t” gi a b nh Parkinson và thu c L–dopa. Sau đó, có nh ng di n bi n th t
th ng nh r i lo n t th , h huy t áp t th , r i lo n v n đ ng do thu c hay lú l n tâm
th n liên quan đ n thu c L–dopa hay kháng cholinergic quá li u có th x y ra. Thông
th ng, b nh có xu h ng tăng d n, kéo dài kho ng ch c năm, tu i kh i đ u càng tr
thì càng kéo dài.
Th vô đ ng/gi m đ ng ti n tri n nhanh h n th run.
D n d n NB li t gi ng, bi n ch ng nhi m trùng hô h p, loét, gãy x ng đùi. Sa
sút tâm th n, tr m c m, lú l n...
21.1.7. Nguyên t c đi u tr
Đi u tr b ng thu c:
– L–dopa: thay th s thi u h t dopamin, đ tránh L–dopa chuy n thành dopamin
ngo i vi nên th ng ph i h p v i Benséraside ho c Carbidopa v i các bi t d c
t ng ng: Modopar, Sinemet. M t s l u ý khi dùng thu c:
– L–dopa tác d ng t t lên b t đ ng và tăng tr ng l c, r t y u lên tri u ch ng run.
– Không ng ng thu c đ t ng t.
– Dùng thu c sau khi lo i tr ch ng ch đ nh (lo n tâm th n, nh i máu c tim c p,
suy tim n ng, lo n nh p tim, loét d dày tá tràng, có thai tháng đ u).
– Nên tránh m t s ph i h p vì làm gi m tác d ng c a thu c nh ăn nhi u đ m,
vitamin B6 (đ ng tác d ng men dopadécarboxylase), thu c an th n kinh (vì làm ngh n
th th sau synáp), Aldomet (làm ngh n t ng h p cu i cùng c a L–dopa), IMAO,
các thu c ch ng axit đi u tr loét gây gi m h p th L–dopa, m i thu c h huy t áp (vì
b n thân nó có tác d ng h huy t áp).

252
 – Tác d ng c a L–dopa t t th ng ch 2–4 năm sau đó NB l i b các v n đ v r i
lo n v n đ ng do thu c gây nên.
– Các lo n thu c đ ng v n tác d ng ki u dopamin: Lo i thu c này tác d ng đ ng
tr c ti p vào sau synap, th i gian bán h y lo i thu c này th ng dài h n L–dopa:
+ Bromocriptine (Parlodel): Ch ng ch đ nh nh h i ch ng Raynaud vì gây
co m ch sinh ho i t . Có th ph i h p v i L–dopa nh m gi m li u L–dopa.
+ Amantadine (Mantadix viên 100mg): Tác d ng ch y u lên vô đ ng.
+ Piribédil (Trivastal): Tác đ ng ch y u lên tri u ch ng run.
+ Lisuride (Dopergine viên 0,5mg và 0,2mg ) kh i đ u v i li u n a viên 0,2
mg vào bu i t i sau đó tăng 1/2 viên m i tu n, u ng lúc ăn. Có th ph i h p v i L–
dopa.
+ Apomorphine (Apolinon – ng 30mg): làm gi m th i gian và đ n ng c a
giai đo n m t tác d ng c a L–dopa. Li u 1mg tiêm d i da.
Các thu c ch ng tác d ng ki u choline: tác d ng ch y u trên run, ch ng ch đ nh
khi b thiên đ u th ng, u x ti n li t tuy n, r i lo n trí tu .
c ch ch n l c monoaminoxydate (IMAO): Selegiline (Deprenyl) viên 5mg
đ c s d ng nh là đi u tr nguyên nhân vì nó làm gi m quá trình oxy hóa n ron tác
d ng ki u dopamine. Làm tăng tác d ng c a L–dopa. Li u 10mg ngày trong đ n tr li u,
còn k t h p v i L–dopa thì 5mg ngày.
Tóm l i khi u th gi m hay m t đ ng ch n l a Mantadix, u th run ch n
Trivastal ho c Artane. Cũng có th dùng L–dopa ngay và li u th p. N u NB đã đi u tr
thì nên chia thu c L–dopa nhi u l n h n (4–8 l n), n u th t b i thì k t h p v i
Bromocriptine thì ch n thu c phù tr thêm m t trong các lo i thu c sau Mantadix,
Trivastal, Atrium ho c Deprenyl.
– V n đ ng li u pháp: Đi u ch nh các bi n d ng t th và co rút gân. T p v n
đ ng tích c c nh t p đi, t p dáng di u, v n đ ng kh p.
– Đi u tr tr m c m: N u tr m c m thì s d ng thu c ch ng tr m c m 3 vòng
Laroxyl 25mg bu i t i 1–3 viên (li u th p tăng d n).
– Đi u tr ngo i khoa: Ch đ nh ph u thu t đ nh hình trong không gian (stereotaxic
surgical technique) b ng tia gamma là lý t ng trong b nh Parkinson n a ng i (khi t n
th ng gi i h n c u nh t ho c là nhân b ng bên c a đ i th ) s làm h t run và gi m
tr ng l c, nh ng không c i thi n b t đ ng. Nay kích thích nhân b ng gi a c a đ i th
cũng ki m soát t t tri u ch ng run.

253
21.2. L p k ho ch chăm sóc ng i b nh Paskinson
21.2.1. Nh n đ nh
21.2.1.1. H i ti n s b nh
Cá nhân:
– Th i gian m c b nh Paskinson
– Các thu c đã s d ng
– Qúa trình tuân th dùng thu c
– Các b nh lý kèm theo
– Môi tr ng ti p xúc v i hóa ch t, ch t đ c h i,…
Gia đình: Có ng i m c b nh liên quan
21.2.1.2. H i quá trình b nh lý
– NB m t m i, đau c , v ng v khi th c hi n các đ ng tác đ n gi n (đi t t, đi
gi y, tra chìa khóa,…)
– R i lo n ch vi t (ch vi t nh d n), táo bón, tr m c m, kéo lê m t chân ho c
gi m ho t đ ng m t tay khi v n đ ng, bong v y da m t, g i.
– H i v tình tr ng r i lo n gi c ng NB d a vào đánh giá r i lo n gi c ng
REM:
+ NB có tình tr ng r i lo n kh i đ u gi c ng ho c r i lo n duy trì gi c ng
+ Khi ng NB có tình tr ng kêu la, la hét ho c nh ng gi c m có c đ ng,
bao g m đ m ho c đánh.
+ Bu n ng quá m c trong ngày, và đôi khi ng đ t ng t mà không rõ lý do
+ Ph i th c d y nhi u l n đ đi v sinh
+ C m giác không tho i mái chân khi n m và gi m khi c đ ng
+ Th ng t qu ng khi ng
– H i v tình tr ng run: V trí run, c ng đ , y u t làm tăng, y u t làm gi m,
m c đ tái di n run, khi ng có h t run, s nh h ng run đ n sinh ho t, lao đ ng, s
thay đ i ch vi t, gi ng nói,…
– H i v tình tr ng ch ng đ : V trí co c ng, khó khăn đi l i, m t / khó khăn v n
đ ng tay chân.
– NB có th ng lo n c m đau, c m giác đ ng ng i không yên, nóng b c, …
– NB có ch y n c dãi, làm r t th c ăn, đ u ng t mi ng ho c đ y th c ăn
xu ng h ng tr c khi s n sàng nu t.
– Phù ho c tím tái đ u chi
– Có táo bón
– Nam có r i lo n c ng

254
 – Có h huy t áp t th
– Có bao gi lo âu, tr m c m
– Có bao gi o th , hoang t ng, trí tu còn t t.
21.2.1.2. Thăm khám
– T ng tr ng NB: M p hay g y, m t m i, đánh giá ch s BMI
– Da, niêm m c: h ng, nh t nh t, có tím hay tái đ u chi
– Phù
– Đánh giá m c đ r i lo n gi c ng
– Kh năng ti p xúc v i NB, m t các đ ng tác t nhiên c a nét m t, m t v bi u
l tình c m, nét m t nh ng i mang m t n , ít ch p m t.
– Đánh giá v run: Run th y rõ ng n chi, môi, l i; Run có th t m m t khi v n
đ ng,
– Ch c năng v n đ ng, ph i h p v n đ ng, đau vai kéo dài, chân tay c ng t tc
các nhóm c , đi l i khó, s n n các c th y ch c, c ng.
– Khám r i lo n c m giác
– Đánh giá m c đ r i lo n nu t
– Đo d u hi u sinh t n
– Đánh giá m c đ tr m c m, lo âu NB: Tâm tr ng, c m xúc, thay đ i tính cách
…
– Phát hi n các d u hi u hoang t ng, sa sút trí tu …
– Tham kh o h s b nh án và các xét nghi m c n lâm sàng.
21.2.2. Ch n đoán đi u d ng
Sau đây là các ch n đoán đi u d ng có th g p NB
– S d ng thu c không đúng li u, không đúng th i gian liên quan đ n vi c suy
gi m trí nh ho c thi u s h tr t ng i chăm sóc.
– Thi u kh năng t chăm sóc b n thân liên quan đ n r i lo n v n đ ng
– Nguy c s c do r i lo n nu t
– Suy mòn, suy ki t do ch c năng đ ng ru t kém, NB run nhi u m t năng l ng
– Tâm lý lo l ng, chán n n liên quan đ n suy nghĩ b ph thu c, không có kh
năng tham gia các ho t đ ng t chăm sóc.
– R i lo n gi c ng : khó ng , ng đêm ít, th ng xuyên th y ác m ng,… liên
quan đ n s ti n tri n b nh.
– Nguy c té ngã, ch n th ng liên quan đ n tình tr ng loãng x ng, thi u
vitamin D.

255
21.2.3. L p k ho ch chăm sóc
– Đ m b o NB s d ng thu c đúng
–H ng d n t p v n đ ng h tr chăm sóc
–H ng d n t p nu t, d phòng nguy c s c
– Chăm sóc ch đ dinh d ng
– Chăm sóc v tâm lý.
– Chăm sóc gi c ng
– Qu n lý nguy c té, ngã
21.2.4. Th c hi n k ho ch chăm sóc
21.2.4.1. Đ m b o NB s d ng thu c đi u tr đúng
– Gi i thích cho ng i nhà và NB t m quan tr ng c a vi c dùng thu c đúng li u,
đúng th i gian vì thu c có th giúp NB c i thi n các tri u ch ng gây ra các v n đ v đi
b , di chuy n và run.
– Gi i thích cho ng i nhà và NB t m quan tr ng c a vi c s đ ng thu c đúng
gi s ki m soát tri u ch ng s đ t hi u qu t i u . N u NB không s d ng thu c đúng
gi , h u qu có th nghiêm tr ng, hi u qu ki m soát tri u ch ng m t đi. Ví d : Ng i
b nh có th đ t ng t không ăn, u ng đ c, không th ng i d y hay t th c hi n đ i ti u
ti n và khi đó c n nhi u th i gian h n đ c i thi n tri u ch ng.
– Khi cho NB dùng thu c đ ng u ng ĐD c n:
+ Đánh giá tình tr ng r i lo n nu t;
+ H tr NB u ng b ng cách giã nhuy n viên thu c hòa n c, cho u ng th t
ch m đ m b o thu c vào h t mi ng NB tránh đ đ thu c ra ngoài.
21.2.4.2. H ng d n NB t p v n đ ng h tr chăm sóc
– Đi u d ng b trí phòng b nh, gi ng b nh đ c bi t đ m b o an toàn đ i v i
NB.
– Đánh giá m c đ v n đ ng, h n ch đi l i, h n ch c m n m, run tay nhi u: h
tr chăm sóc t i gi ng n u NB m t nhi u, không th di chuy n đ c nh v sinh răng
mi ng, lau da NB, ..
– Cung c p g y, xe lăn đ NB có th t di chuy n trong m t s tr ng h p, d
phòng té ngã.
– Đánh giá kh năng NB t ăn u ng hay c n có s tr giúp:
+ N u NB có kh năng t ăn u ng ĐD c n khuy n khích NB, đ ng viên NB
ăn ch m, nhai k , d n ng i nhà cung c p th c ăn d ng soup, th c ăn m m.
+ N u NB không th t ăn, u ng thì h ng d n ng i nhà đút
t ng mu ng, th c ăn m m, d ng soup giúp NB d nu t.

256
 – Đánh giá nh ng h n ch v n đ ng c a NB, cung c p cho NB m t s đ ng tác
t p luy n đ n gi n:
+ Đi b và xoay ng i: H ng d n NB đi theo đ ng th ng, b c t ng
b c dài và d ng tách hai chân đ gi thăng b ng t t h n, đong đ a hai tay đ u đ n, khi
c n xoay l i hãy đi thành đ ng cung tròn.
+ T p “đi” khi đang ng i: Cho NB ng i trên gh có l ng t a, l n l t nh c
đ u g i ph i và trái lên cao nh khi đang đi b . L p l i đ ng tác này 10 l n.
+ Ng i lên kh i gi ng khi đang n m: T p cho NB xoay ng i n m
nghiêng và co hai đ u g i l i. Tr c tiên, đ t hai chân ra kh i gi ng sau đó dù ng hai
tay đ ch ng trên m t gi ng đ ng i d y.
+ Kéo vai: Cho NB ng i ho c đ ng v i l ng th ng đ ng, hai tay đ phía
tr c, hai bàn tay và hai khu u tay áp sát nhau. Đ a hai tay ra hai bên càng xa càng t t
sao cho hai b vai sau l ng co l i g n nhau. Đ a tay v v trí cũ tr c m t. L p l i
đ ng tác này 10 l n.
+ Đ ng lên và ng i xu ng: Ch n nh ng lo i gh t a có tay v n và ch ng i
ch c ch n. Khi mu n đ ng lên ph i nghiêng ng i v phía tr c và dùng hai tay v n
vào b gh đ đ y lên. Khi mu n ng i xu ng, quay l ng v phía gh và nghiêng ng i
v phía tr c r i t t ng i xu ng, dùng hai tay v n trên tay n m c a gh .
+ Đ ng tác v n ng i: Cho NB ng i trên gh , hai tay đ trên vai và xoay
ph n trên c a c th t ph i qua trái và ng c l i. Làm càng nhanh càng t t. L p
l i đ ng tác này 10 l n.
21.2.4.3. T p luy n nu t, d phòng nguy c s c
– Đánh giá tình tr ng khó nu t, h ng d n các ph ng pháp nu t an toàn, các
bi n pháp bao g m:
+ Đ a c m ra tr c khi nu t, không u ng b ng ng hút, c n h c ăn thành
t ng mi ng nh và nhai k , ch u ng n c sau khi đã ăn xong.
+ Thay đ i ch đ ăn: Thay đ i b ng cách làm s t các dung d ch ho c n u
m m các lo i th c ăn.
+ Luy n t p nu t: Vi c luy n t p s giúp các c tham gia vào quá trình nu t
ho t đ ng t t h n.
– Ph i h p v i k thu t viên v ngôn ng và t p nu t đ đ a các bài t p t p luy n
nu t cho NB.
–H ng d n ng i nhà NB s d ng ph ng pháp v t lý tr li u nh massage,
ph i v i v i khoa y h c c truy n châm c u cho NB.

257
 – Khuy n khích NB bi u l c m xúc b ng khuôn m t, l i nói ...
– T v n NB ch n nghe nh c theo s thích giúp làm gi m tri u ch ng tr m
c m do b nh.
21.2.4.4. H tr chăm sóc ăn, u ng
– Xác đ nh ch s BMI đ đánh giá m c đ suy dinh d ng
– Xác đ nh các bi u bi n m t m i, ăn u ng kém, đ y b ng, ch ng b ng, khó
tiêu, táo bón
– Xác đ nh tình tr ng nu t khó đ t v n v ch đ dinh d ng phù h p. L i
khuyên v ch đ dinh d ng cho NB:
+ Ăn nhi u lo i th c ph m m i ngày, b sung thêm các vitamin
+ Ch đ ăn nên ch n các th c ph m m m, t, d nu t và d tiêu s giúp
vi c nu t, tiêu hóa cũng nh bài ti t thu n l i h n.
+ Ch n các th c ph m ít ch t béo bão hòa và cholesterol, tăng c ng ăn các
lo i rau xanh, trái cây nh t là nh ng lo i ch a nhi u ch t ch ng oxy hóa nh rau
qu có màu xanh đ m, đ t i.
+ H n ch vi c s d ng đ ng và mu i.
+ M i ngày u ng 2– 3 lít n c, nh ng h n ch dùng các lo i n c u ng có
ch a ch t kích thích nh : café, r u, socola vì các lo i n c u ng này có th làm
tay chân run thêm.
21.2.4.5. Chăm sóc v tâm lý:
– Gi i thích rõ tình tr ng b nh cho NB, ng i nhà, gi i thích NB, ng i nhà t m
quan tr ng tuân th đúng vi c dùng thu c s c i thi n các tri u ch ng b nh và h n ch
tái phát.
– Gi i thi u NB có th tham gia m t s câu l c b ng i b nh parkinson và các
câu l c b khác đ chia s kinh nghi m và có s đ ng c m.
– Nhân viên y t luôn có thái đ ni m n , chăm sóc t n tình đ NB yên tâm.
–H ng d n NB lên k ho ch tài chính cho s ti n tri n lâu dài c a b nh.
–H ng d n NB, ng i chăm sóc b nh th c hi n ch đ dinh d ng đúng cách
góp ph n ph i thi n các tri u ch ng: táo bón, m t ng , run tay ..
– Gia đình nên dành nhi u th i gian quan tâm, trò chuy n, đ ng viên NB.
– Khuy n khích NB tham gia các ho t đ ng t p th đ tăng s giao ti p xã h i.
Đây là “li u thu c” t nhiên giúp NB Parkinson v t qua nh ng tr ng i tâm lý, góp
ph n nâng cao hi u qu đi u tr .

258
21.2.4.6. Chăm sóc gi c ng
– Gi i thích cho NB, ng i nhà hi u tình tr ng khó ng , ng đêm ít, th ng xuyên
th y ác m ng,… NB s xu t hi n nhi u khi b nh ti n tri n n ng h n và là nguyên
nhân làm tr ng h n các b nh lý khác nh tr m c m hay suy gi m trí nh . Vì v y gia
đình và ng i thân c n luôn luôn quan tâm, đ ng viên, chia s v i NB, không đ NB b
lo l ng, s hãi, căng th ng, cô đ c, t đó giúp NB có đ c tâm lý tho i mái và ít b g p
nh ng c n ác m ng v đêm.
– Khuy n khích NB nên duy trì th i gian ng :
+ Ng i b nh nên duy trì th i gian đi ng và th c d y đ u đ n vào cùng
m t th i đi m, đ thi t l p đ c “đ ng h sinh h c” cho b n thân.
+ Không nên th c khuya, vì s khó đi vào gi c ng .
+ Không nên ng quá s m vì s d b t nh gi c s m vào sáng hôm sau, t t
nh t nên đi ng sau 20h và tr c 23h, ng đ 7 – 8 ti ng trong ngày.
– Nên ăn th c ph m ch a nhi u melatonin vào bu i t i: Vào b a t i NB nên ăn
các th c ph m nh g o, y n m ch, cà chua, g ng, chu i, ngô ng t, lúa m ch, h t đ u
nành, pho mát, bí ngô, th t gà, gà tây… đây là nh ng th c ph m có ch a nhi u
melatonin. Tr c khi đi ng , NB có th ăn m t b a nh nh b đ u ph ng hay u ng
s a… đ cung c p thêm trytophan (ho t ch t gây bu n ng ), giúp d đi vào gi c ng
h n.
– Chu n b tr c khi đi ng : Tr c khi ng 3 – 4 ti ng, NB không nên có các ho t
đ ng m nh nh ch y, ch i th thao, hay u ng nhi u n c và s d ng các ch t kích thích
nh thu c lá, cafein, coca,….
– Phòng ng nên đ c thi t k thoáng mát, nhi t đ thích h p, tránh đ c các
ti ng n xung quanh. Gi ng, g i nên h p v i s thích c a NB đ t o c m giác d ch u,
tho i mái khi ng .
– Gi tâm lý tho i mái: Tr c khi chu n b đi ng , NB không nên suy nghĩ nhi u
v m t v n đ nào đó, ngoài ra có th nghe nh c nh , t m n c nóng, t p yoga, thi n đ
giúp th giãn. Sau 20 phút n u v n ch a ng đ c thì không nên quá c g ng ng hay
xem tivi, s d ng máy tính, đi n tho i; thay vào đó có th th c d y nghe nh c th giãn
hay đ c sách đ t o c m giác bu n ng .
21.2.4.7. Qu n lý nguy c té, ngã
– Ng i b nh Parkinson di chuy n r t ch m ch p và d b té ngã. Do đó c n t
v n ng i nhà hãy nh n n i h n và đ c bi t chú ý nh ng đi u sau:

259
 + Đ NB b c t ng b c m t, không nên gi c h đi nhanh hay t ra khó
ch u n u NB đi ch m. Ng i nhà có th đ , dìu hay s d ng các d ng c h tr đ làm
đi m t a khi n NB yên tâm h n khi di chuy n.
+ Khi c n xoay ng i l i, ng i nhà nên h ng d n NB đi thành đ ng
cung tròn thay vì xoay ng i đ t ng t.
+ Tránh yêu c u NB đi lùi vì kh năng gi thăng b ng c a NB không bình
th ng.
+H ng d n NB ho c ng i nhà h tr NB đi d o vào bu i sáng, t p luy n
d i ánh n ng s m đ tăng s t ng h p vitamin D, giúp x ng ch c kh e h n.
– S p x p l i đ đ c khi trong nhà NB:
+ Các đ v t d b d ch chuy n, tr n tr t nh bàn, gh có bánh xe, th m
tr n không nên đ trong nhà đ c bi t là nh ng n i NB th ng xuyên đi qua đ đ phòng
nguy c té ngã.
+ D u dây đi n g n gàng, tránh v p ngã
+ Không đ đ đ c d i sàn nhà
+ Tránh té ngã trong bu ng t m: Làm tay v n trong bu ng t m; Tr i th m
ch ng tr t trong/ngoài bu ng t m; Nâng cao b ng i tolet.
+ Đ t công t c trong t m v i: Đ t đèn ng trên bàn đ u gi ng, kéo dài dây
đi n
+ Đ đ c ch ng té ngã: Đ ng đ đ đ c quá th p ho c quá cao; Gi các đ
đ c hay dùng trong t m v i; Không đ c đ NB t leo c u thang đ l y đ .
21.2.5. L ng giá
Ng i b nh Paskinson đ c chăm sóc t t khi:
– Ng i B nh đ c qu n lý dùng thu c đúng li u, đúng th i gian quy đ nh.
– Ng i b nh tham gia t p v n đ ng và h ng d n t chăm sóc b n thân.
– Ng i b nh tham gia t p nu t, qu n lý đ c nguy c s c cho NB.
– Ng i b nh ăn ngon, ăn h t kh u ph n ăn, đ m đ m đ năng l ng, ch đ ăn
đ c bi t cho NB.
– Ng i b nh vui v , l c quan, t tin t chăm sóc b n thân và hòa nh p c ng
đ ng.
– Ng i b nh ng ngon gi c, ng đ s gi theo khuy n cáo.
– Qu n lý t t nguy c té, ngã c a NB, ng i nhà hi u và tuân th th c hi n đ
qu n lý nguy c té ngã.

260
 CÂU H I L NG GIÁ
Câu 1. Đ c đi m run trong b nh Parkinson là:
A. Run lúc ngh ng i, m t đi khi làm đ ng tác h u ý.
B. Run c lúc ngh ng i và khi ng .
C. Run tăng khi làm đ ng tác h u ý.
D. Run gi m khi xúc c m, m t m i, t p trung cao đ .
Câu 2. Bi u hi n th ng g p c a r i lo n th n kinh th c v t trong b nh Parkinson
là:
A. Gi m ti t m hôi. B. Ti t nhi u n c b t.
C. Tuy n bã th ng gi m ti t. D. Tăng huy t áp.
Câu 3. Tri u ch ng nào sau đây có trong b nh Parkinson:
A. Bi n d ng kh p g i. B. Bàn tay gió th i.
C. Bánh xe răng c a. D. Run đ ng tr ng.
Câu 4. ng i b nh Parkinson, tri u ch ng khi n kho ng 80% ng i b nh ho c
ng i xung quanh đ ý là:
A. Run.
B. Tăng tr ng l c c .
C. Vô đ ng.
D. R i lo n l i nói.
Câu 5. Theo thang đi m Hoehn và Yahr, ng i b nh Parkinson có tri u ch ng hai
bên, còn ph n x t th thì đ c x p giai đo n nào:
A. 1.
B. 2.
C. 3.
D. 4.
Câu 6. Nh n đ nh NB Paskinson, ĐD c n l u ý d u hi u nào sau đây:
A.Tình tr ng run, r i lo n v n đ ng, c ng đ
B. R i lo n gi c ng
C. R i lo n tiêu hóa
D. Lo n d ng
Câu 7. Ch n đoán đi u d ng nào sau đây u tiên cho NB Paskinson:
A. H n ch v n đ ng do m t m i
B. S d ng thu c không đúng li u, không đúng th i gian liên quan đ n vi c suy gi m trí
nh / C. C. Suy mòn, suy ki t do r i lo n tiêu hóa
D. Tâm lý lo l ng, chán n n liên quan cu c s ng ph thu c.

261
Câu 8. L p k ho ch chăm sóc nào sau đây u tiên cho NB Paskinson:
A. H tr chăm sóc
B. Chăm sóc ch đ ăn, u ng
C. H ng d n t p nu t
D. Nguy c té, ngã
Câu 9. Gi i thích cho chăm sóc, ng i b nh t m quan tr ng c a vi c dùng thu c
đúng li u, đúng th i gian vì:
A. Tuân th dùng thu c đúng s giúp NB c i thi n các tri u ch ng gây ra các v n đ v
đi b , di chuy n và run.
B. H n ch nguy c té ngã
C. D phòng r i lo n gi c ng
D. D phòng tr m c m
Câu 10: Ng i b nh Paskinson đ c chăm sóc t t khi:
A. Ng i nhà hi u và tuân th th c hi n đ qu n lý nguy c t ngã.
B. Ng i b nh vui v , l c quan, t tin t chăm sóc b n thân và hòa nh p c ng đ ng.
C. Run nhi u h n
D. Ng i b nh có d u hi u tr m c m

262