Professional Documents
Culture Documents
مجموعة كل المتون للحفظ - خليل أبو فاتح - نور الحكمة
مجموعة كل المتون للحفظ - خليل أبو فاتح - نور الحكمة
وكفى بطلبة علم الدين شرفا أن الرسول صلى هللا عليه وسلم مساهم
ت فيه ِ ِ
ت به الرغبات وأنْف َق ْ
وصيته ،واي هلا من شرف ،فالعلم أوىل ما عل َق ْ
نفائس األوقات.
3
بسمُهللاُالرمحنُالرحي ُم ُ
احلمد ِ
هلل والصالة والسالم علَى رس ِ
ول هللا ،وبعد، َ َ
هللا صلى هللا عليه وسلمَ " :كا َن هللا َوَملْ يَك ْن َش ْىءٌ َغ ْريه" ال رسول ِ
.1قَ َ َ
( َرواه الب َخا ِري َوالبَـْيـ َه ِقي َوابْن ا ْْلَارْوِد) ،يـ ْؤ َخذ ِمْنه أن هللاَ َتع َ
اىل َم ْوج ْوٌد
َأزال َوأَبَدا بِالَ َم َكان.
ِ
صار َجاءَ ِب َمة َس ْوَداءَ
أمحَد أن َرجال ِمن األنْ َ ِ
َ اإلمام ْ ك َو َ اإلمام َمالِ ٌ َ .2رَوى َ
هللا إن علَي رقَـبة مؤِمنة ،فَإ ْن كْنت تَـرى ِ
هذ ِه م ْؤِمنَة ال" :اي رسوَل ِ
َ َ َ ََ ْ َ فَـ َق َ َ َ ْ
هللا صلى هللا عليه وسلم" :أتَ ْش َه ِديْ َن أ ْن الَ ال َهلا رسول ِ
أ َْعتَـ ْقتـ َها" ،فَـ َق َ َ َ ْ
ال" :أتَ ْشه ِدين ِأن رسول ِ
هللا؟"، ت" :نَـ َع ْم" ،قَ َ
َ ْ َ َْ إلهَ إال هللا؟" ،قَالَ ْ
ت" :نَـ َع ْم"، ِ ال" :أَتـ ْؤِمنِني ِبلبـع ِ
ث بَـ ْع َد الْ َم ْوت؟" قَالَ ْ َْ َ ْ ت" :نَـ َع ْم" ،قَ َ قَالَ ْ
ال" :أ َْعتِ ْق َها".قَ َ
قال َسيد ََن َعلِي رضي هللا عنهَ " :كا َن هللا َوالَ َم َكا َن َوه َو اآل َن َعلَى َما َ .3
ني الْ ِفَرِق ،ص ِ ِ
(رواه أبو َمنصور البَـ ْغ َدادي ِيف ال َف ْرق بَْ َ َعلَْيه َكا َن" َ
ِ
.)333
6
ش إِظْهارا لِق ْد َرتِِه ِ
ال َسيِدَن َعلي رضي هللا عنه" :إِن اَّللَ َخلَ َق الْ َع ْر َ َوقَ َ .4
ِ ِ ِ ِِ ِ
(رواه أَبو َمْنصور البَـ ْغ َدادي ِيف ال َف ْرق بَْ َ
ني َوَملْ يَـتخ ْذه َم َكاَن لذاته" َ
الفَرِق ،ص .)333 ِ
ال َسيِدَن َعلِي رضي هللا عنه" :إن ال ِذ ْي أي َن األيْ َن الَ يـ َقال لَه أَيْ َن، َوقَ َ .5
(رواه أبو الْمظَف ِر ِ
ف" َ ف الَ يـ َقال لَه َكْي َ ف الْ َكْي َ َوإن الذ ْي َكي َ
ص ِري ِيف ِ ِ
الديْ ِن ،ص .)98 األس َفَرايِْي ِين ِيف التـْب ْ
ْ
َيب طَالِب الْ َم ْعرْوف ِ ِ ِ
اإلمام السجاد َعلي بْن ا ْحل َس ْني بْ ِن َعل ِي بْ ِن أ ْ قال َ َ .6
ِ ِ
ك َم َكا ٌن"، ت هللا الذ ْي الَ َْحي ِويْ َ العابِديْ َن رضي هللا عنه :أنْ َ بَِزيْ ِن َ
ك َال ال :سْب َحانَ َ ت هللا ال ِذ ْي َال ُتَد فَـتَك ْو َن َْحمد ْودا"َ ،وقَ َ ال" :أنْ َ َوقَ َ
(رواه احلَافظ الزبِْي ِدي).
ُتَس َوالَ ُتَس َوالَ ُتَس" َ
ِ
"م ْن َز َع َم أَن اَّللَ يف َش ْيء قال ا ِإلمام َج ْع َفٌر الصادق رضي هللا عنهَ : َ .7
أ َْو َعلَى َش ْيء أ َْو ِم ْن َش ْيء فَـ َق ْد أَ ْشَرَك ،إِ ْذ لَْو كا َن ِيف َش ْيء لَكا َن
َْحمصورا َولَْو َكا َن َعلَى َش ْيء لَكا َن َْحمموال َولَ ْو َكا َن ِم ْن َش ْيء لَكا َن
(رواه الق َشريي يف ِر َسالَتِه)
َي َمَْلوقا)َ . ْحم َداث" (أ ْ
قال َال أ َْع ِرف َرِ ْيب أَِيف "م ْن َ ِ
قال اإلمام أَبو َحني َفةَ رضي هللا عنهَ : .8
ض فَـ َق ْد َك َفر" ( َرواه الْ َمات ِريْ ِدي َو َغريه) ،قال ماء ه َو أ َْم يف األ َْر ِ الس ِ
7
ان مَر ِاد
ابه ح ِل الرموِز ِيف بـي ِ ِ ِ ِ ِ
ََ ْ الشيخ اإلمام العز بْن َعْبد السالَم ِيف كتَ َ
وهم أَن لِْل َح ِق َم َكاَنَ ،وَم ْن تَـ َوه َم أَن
ِأيب حنِيـ َفةَ" :ألَن هذا الْ َقوَل ي ِ
ْ َ َْ
لِْل َح ِق َمكاَن فَـ ْه َو م َشبِهٌ".
ابه الْو ِصية" :ولَِقاء ِ
هللا ِ ِ ِ
َ اإلمام أَبو َحني َفةَ رضي هللا عنه يف كتَ َ ال َ َ .9وقَ َ
اىل ِألَه ِل ا ْْلن ِة حق بِالَ َكي ِفية والَ تَ ْشبِيه والَ ِجهة" .ومعن لَِق ِاء ِ
هللا َْ ْ َ َ ْ َ تَـ َع َ ْ َ َ
رؤية ِ
هللا. َ
استَـ َوى) َك َما َعلَى الْ َع ْر ِش ْ .10قال اإلمام مالك رضي هللا عنه(" :الر ْمحَن
(رواه البَـْيـ َه ِقي ِيف
َم ْرفـ ْوعٌ" َ ف َعْنه ف وَكْي َ
ف نَـ ْف َسهَ ،والَ يـ َقال َكْي َ ص َ َو َ
ات). األمس ِاء و ِ
الص َف ِ
َْ َ
ض لِ َم ْع ِرفَِة م َدبِ ِرِه فانْـتَـ َهى ِِ
.11قال ا ِإلمام الشافعي رضي هللا عنهَ :
"م ْن انْـتَـ َه َ
إِ َىل َم ْوجود يَـْنـتَ ِهي إِلَْي ِه فِكْره فَـ ْه َو م َشبِهٌَ ،وإِ ْن اطْ َمأَن إِىل الْ َع َدِم
ف ِب َلع ْج ِز َع ْن ف فَـه َو م َع ِط ٌلَ ،وإِ ْن اطْ َمأَن إِىل َم ْوجود َو ْاع َََت َ الصر ِ ِ
ْ
إِ ْدراكِ ِه فَـه َو م َو ِح ٌد" (رواه البَـْيـ َه ِقي َوغريه).
اىل َكا َن َوالَ َم َكا َن فَ َخلَ َق اإلمام الشافعي رضي هللا عنه " :إِنه تَـ َع َ ال َ َ .12وقَ َ
األزلِي ِة َك َما َكا َن قَـْب َل َخ ْل ِق ِه الْ َم َكا َن ،الَ ََي ْوز
الْ َم َكا َن َوه َو َعلَى ِص َف ِة َ
(رواه احلَافِظ الزبِْي ِدي). ِ ِِ ِ ِِ ِ ِ
َعلَْيه التـ ْغي ْري ِيف ذَاته َوالَ التـْبديْل ِيف ص َفاته"َ .
8
ص ِري ِ ِ ِ
اإلمام ثـَ ْوَبن بْن إبْراهْي َم ذو النون الْم ْ قال اإلمام أمحد بْن َحْنبل و َ .13
(رواه َع ِن ر ِضي هللا عنهما" :مهما تَصورت بِبالِك فَاهلل ِِِبالَ ِ ِ
ك" َ ف ذل َ َ َ َْ َ َ ْ َ َ َ َ
ص ِر ِي ِ ِ ِ ِِ اإلم ِام ْ
عن ذي النون الْم ْ ض ِل التمْيمي َورَواه ْ أمحَ َد أبْو الْ َف ْ َ
ا ْْلَ ِطْيب البَـ ْغ َد ِادي).
احلسن األ ْشعري رضي هللا عنه" :إن هللاَ الَ َم َكا َن لَه" قال اإلمام أبو َ .14
البيه ِقي يف األمساء والصفات). (رواه َ
اع ِة" :إن هللاَ الَ َحيل ِيف َش ْىء َوالَ يَـْن َحل ِمْنه ِ
ال ْأهل السنة ْوا ْْلَ َم َ قَ َ .15
س َك ِمثْلِ ِه َش ْىءٌ". ِِ
َش ْىءٌ َوالَ َحيل فْيه َش ْىءٌ لَْي َ
ِِ ِِ
ص ِره رضي هللا اإلمام الـجنَـْيد البَغدادي سيد الطائفة الصوفية ِيف َع ْ ال َ قَ َ .16
س ك ِل َم ْن يَـق ْول الَ َم ْوج ْوَد إِال ِ
عنه" :لَ ْو كْنت َحاكما لََقطَ ْعت َرأْ َ
هللا".
ان ثـ ْلمتَ ِ
ان ِبلديْ ِن ال َق ْول ِ
قال اإلمام أمحد الرفاعي رضي هللا عنه" :لَ ْفظَتَ َ .17
ِبلْ َو ْح َد ِة َوالشطْح الْم َجا ِوز َحد الت َحد ِث ِبلنِ ْع َم ِة".
صوفَِة، قال أيضا" :إاي َك والْ َقوَل ِبلْوح َد ِة ال ِِت خ ِ
اض ِبَا بَـ ْعض الْمتَ َ َ َ َ ْ َْ َو َ .18
اب ِبلْك ْف ِر ،إن إاي َك والشطْح فَإن ا ْحلِجاب بِلذنـو ِب أوَىل ِمن ا ْحلِج ِ
ْ ْ َ َ َ َ َ َ
ك لِ َم ْن يَ َشاء". ِ ِ ِ
هللاَ الَ يَـ ْغفر أ ْن ي ْشَرَك ِبه َويَـ ْغفر َما د ْو َن ذَل َ
9
ث َع َشَر ل ْل ِه ْجَرِة َوه َو الشْيخ ال أحد خلَ َفائِِه ِِمن َكا َن ِيف ال َقرِن الثالِ ِ
ْ ْ َوقَ َ َ .19
ِ ِ ِ
"و َحْيث إن العامل أبو الـه َدى الصيادي َرمحَه هللا ِيف ِر َسالَة لَه َما نَصهَ : َ
اىل، الْ َقوَل بلْوح َد ِة الْمطْلَ َق ِة وا ْحللوِل يـؤدي َإىل الك ْف ِر والعِياذ بِ ِ
هلل تَـ َع َ َ َ َ ْ َ ْ ْ َْ
ض ِة تـ َؤد ْي َإىل الْ ِفْتـنَ ِة َوتـ ْزلِق بَِق َدِم الرج ِل ِ
َوالشطَ َحات َوالد َع َاوى الْ َع ِريْ َ
ب". ِ َإىل النا ِر فَ ِ
اجتنَاِبَا َواج ٌْ
ال َأَن هللاْ ،أو الَ َم ْوج ْوَد إال هللاْ ،أو ه َو ال أيْضا :تَـْنبِيهٌ م ِهمَ :م ْن قَ َ َوقَ َ .20
الْكل؛ إ ْن َكا َن ِيف َع ْقلِ ِه ح ِك َم بِ ِردتِِه".
اع َدةٌ م ِهمةٌَ :م ْن َشغَلَه ال َف ْرض َع ِن النـ ْف ِل فَـه َو َم ْعذ ْوٌرَ ،وَم ْن َشغَلَه قَ ِ .21
ض فَـه َو َم ْغرْوٌر. النـ ْفل َع ِن اْل َفْر ِ
ال:اجه ِيف سنَنِ ِه َع ْن أَِيب َسعِيد ا ْْل ْد ِر ِي رضي هللا عنه قَ َ أخَر َج ابْن َم َ ْ .22
"م ْن َخَر َج ِم ْن بَـْيتِ ِه إِ َىل الص َال ِة ِ
ال َرسول اَّلل صلى هللا عليه وسلمَ : قَ َ
اي َه َذا ،فَِإِن ني َعلَْي َ ِ ِ ِِ ال :اللهم إِِن أَسأَل َ ِ
ك َوِبَق ِمَْ َش َ ك ِبَ ِق السائل َ ْ فَـ َق َ
ك َشرا َوَال بَطَرا َوَال ِرَايء َوَال مسْ َعةَ ،خَر ْجت اتَِقاءَ َس َخ ِط َ َخر ْج أ َ َملْ أ ْ
ك أَ ْن تـْن ِق َذِن ِم ْن النا ِر َوأَ ْن تَـ ْغ ِفَر ِيل ذن ِويب إِنه َسأَل َ ك ،فَأ ْضاتِ َ ِ
َوابْتغَاءَ َم ْر َ
ِ ِ ِ
استَـ ْغ َفَر لَه َسْبـعو َنت ،أَقْـبَ َل اَّلل َعلَْيه بَِو ْج ِهه َو ْ وب إِال أَنْ ََال يَـ ْغفر الذن َ
(رواه أمحَد يف الْم ْسنَ ِد والط َربان ِيف الد َع ِاء وابْن الس ِِين ِيف ف َملَك"َ . أَلْ َ
10
ات ال َكبِ ْري َو َغريه ْمَ ،و َحس َن عم ِل الْيـوِم والليـلَ ِة والبـيـه ِقي ِيف الدعو ِ
ََ َ َ َ ْ َ ْ َ َْ َ
إسنَ َاده احلَافِظ ابْن َح َجر َواحلَافِظ أبو ا ْحلَ َس ِن الْ َم ْق ِد ِسي َواحلَافِظ ْ
ومع َن "أَقْـبَ َل اَّلل َعلَْي ِه بَِو ْج ِه ِه" ِ ِ ِ ِِ
العَراقي َواحلَافظ الد ْميَاطي َو َغريه ْمْ ،
ِ
ضا َعْنه).س َعلَى ظاَهرِه بَ ْل ه َو م َؤوٌل ِِبَْع َن الر َ لَْي َ
قال رسول هللا صلى هللا عليه وسلم" :لَتـ ْفتحن ِ
الق ْسطَْن ِطينِية فَـلَنِ ْع َم ََ َ َ .23
ِ ِ
ك اْلَْيش" (رواه أمحد واحلاكم). األمري أمريَها َولنِ ْع َم اْلَْيش ذل َ ِ
لإلمام ابْ ِن َج ِريْر ِ ب اآل َاث ِر اب ََتْ ِذيْ ِ
اب ال َق َد ِر ل ْلبـْيـ َه ِق ِي وكِتَ ِ
َ
ِ .24يف كِتَ ِ
ول هللا صلى هللا عليه وسلم الط َِرب ِي ِرمحَه َما هللا َع ِن ابْ ِن ع َمَر أن َرس َ
الم ال َق َد ِرية اإلس ِ ِ ِ ِ َ ِ
يب يف ْ س َهل َما نَص ٌ قال" :صْنـ َفان م ْن أمِت لَْي َ
صح َحه احلافِظ الطربي َوغريه. واملرجئَة"َ .
س ِبلْك ْف ِر ِ َ .25
قال َسيد ََن عبد هللا بْن َعباس َرضي هللا َعْنـه َما" :إنه لَْي َ
ِِ ِ ِ ِ ِ
س ِبلْك ْف ِر الذ ْي يَـْنـقل َع ِن الْملةَ ( ،وَم ْن َملْ
الذ ْي يَ ْذ َهبـ ْو َن إلَْيه ،إنه لَْي َ
ِ
(صح َحه ك هم ال َكافرْو َن) ،ك ْفٌر د ْو َن ك ْفرَ ، َْحيك ْم ِِبَا أنْـَزَل هللا فأولئِ َ
ا ْحلَاكِم ِيف الْم ْستَ ْد َرِك َوَوافَـ َقه الذ َهِيب).
ُ
ُ
11
مـ ـ ـ ـ ـ ـ ـنتُعقي ـ ـ ـ ـ ـ ـدةُالع ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـوامُ
للسي ـ ـ ــدُأح ـ ــمدُاملـ ـ ـ ـ ــرزوق ُي ُ
ُ
وبِـالـ ـرِحـيـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِم دائ ـِـ ـ ِم اإلح ـ ـ ـ ــس ِ
ان ْ َ َ َ ✽ ـاس ـ ـ ـ ِم هللاِ والـ ــر ْحـ ـ ـ ـ ـ ـ َم ِن
أبـْـ ـ ـ ـ ـ َدأ بِ ْ 1
ِ
اآلخـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِر الـبَـ ـ ـ ـ ــاقـِ ْي بِال تـَ َح ـ ـ ـ ـ ــوِل ✽ ـح ـ ـ ـ ـ ـ ْمـد للـ ـ ـ ِه الـ َق ـ ـ ـ ـ ِد ِْْي األوِل
فال َ 2
ـيب َخـ ـ ِْري َم ْن قَ ْد َوحـ ـدا
ع ـ ــَلَـى الـنـ ـ ـ ِ ِ ✽ ث ـ ـ ـم الـصـ ـ ـالة َوالسـ ـ ـالم َس ْرَم ـ ـ َدا 3
ـيل ِديْـ ـ ـ ِن ا ْحلَ ِق غَ ْ َري م ْـبـتَـ ـ ِد ْع ِ
َسـبـ ـ ـ ـ ـ َ ✽ ـحبِـ ـ ـ ـ ِه َوَمـ ـ ـ ـ ْـن تَـبِـ ـ ـ ـ ْع
صْ
ِِ
وآلـ ـ ـ ـه َو َ 4
ين ِصـ ـ ـ َف ْه ِ ِ ِ ِ اعـ ـلَم بِوج ـ ِ
مـ ـ ـ ْن َواجـ ـ ــب هلل عـ ْش ـ ـ ِر َ ✽ وب الْ َم ْعـ ـ ِرفَ ْـه َوبَ ْـع ـ ـد فَ ْ ْ 5
ف لِلْـخ ـ ـ ـ ـ ـلْ ِق ِبإلطْـ ـ ـ ـ ـ ِ ـود قـ ــَ ِدْيٌ ب ــَاقِـ ـ ـي
الق َمَـ ـ ـ ـ ـالـِ ٌ َ ✽ فـَاللـ ـ ـ ـ ـه َم ـ ْـوجـ ـ ٌ 6
بكل َش ـ ـ ْي ـادٌر مـ ـ ـ ـ ـريـ ٌد ع ـ ـ ـ ــَ ِاملٌ ِ قَـ ـ ـ ـ ـ ِ ✽ اح ـ ـ ـ ـ ٌد َو َح ـ ـ ـ ـ ْي وقَـ ـ ـ ــائِم َغ ـ ــنِـي وو ِ
َ ٌ ْ ََ 7
ـات َس ْـبـ ـ ـ ـ ـ ـ َـعـةٌ تَـْنـتَـ ـ ـ ـ ـ ِظم
لَه ِص ـ ـ ـ ـ ـ ـ َف ٌ ✽ ـص ـ ـ ْـيـر َوالْمْتـ ـ ـ ـ َكلِـم س ـ ِمـ ــيع ِن الب ِ
َ ٌ َ 8
اسـتَـ ـ َم ْر ِ
ـالم ْ َحـيَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـاةٌ ن الْـعلْ ـ ـ ـ ـ ـم َك ٌ ✽ ص ـ ـ ـ ـ ـ ْر
فـَقـ ـ ـ ـ ـ ـ ْد َرةٌ إر َادةٌ سـَ ْم ـ ـ ـ ـ ٌـع بـَ َ 9
ت ـَـ ـ ـ ـ ـ ْرٌك لـ ـ ـ ــِك ِـل ِمْـ ـ ـ ـكِـن َك ِف ْعـ ـ ـ ـ ـ ـلِ ِه ✽ ـض ـ ـ ـ ـ ــلِ ِه و َع ـ ـ ـ ـ ـ ْدلِِه َو َجـ ـ ـائـ ـ ـ ــٌِز بـَِف ْ 10
ِ ِ ِ
ِبلص ـ ـ ـ ـ ْدق َوالـتَ ْـبلـيـ ـ ـ ـ ِغ و َ
األمـ ـ ـ ـ ـانَ ْه ✽ أ َْر َس ـ ـ ـ ـ ـ ـ َل أنْبيــَـ ـ ـا ذَ ِوي فـ ـ ـ ــَطَـانَ ْـه 11
ض ف الْ َمـ ـَر ِ بِغَ ْـيـ ـ ـ ـ ـ ِر نـَ ْقـ ـ ـص َك َخ ِفْيـ ـ ِ ✽ ضَو َج ـ ـ ـ ـائٌِز ِيف َح ِقـ ـ ـ ـ ِه ْم ِم ْن َعـ ـ ـ ـَر ِ 12
ـاضـ ـ ـ ـلوا ال َـمـ ـ ـ ـ ـ ــالئِ َك ْه ِ صـ ـ ـ ـ ـ َمـتـه ْم َك َس ـ ـ ـائِِر الْ َمـ ـ ـالئِ َك ْه ِ
َواجـ ـ ـ ـ ــبَـةٌ َوفَ َ ✽ عْ 13
12
ب ني ِِبكْم و ِاج ـ ِ ِ ِ
احـ َف ْظ ْلَ ْمسـ ـ ـ َ فـَ ْ 14والْـمسـتَـ ـ ـ ِحيل ِض ـد ك ِل و ِاج ـ ـ ـ ِ
ب
َ ✽
َ َ ْ
كـل م ـ ـ ـ ـ َكـلَـف فَ َح ِق ـ ـ ـ ـ ْق َوا ْغ ـ ـ ـ ــتَنِ ْم ✽ ين لَـ ـ ـ ِزْم ِ ِ
تـَْف ـ ـ ـصيل َخَْ َس ـة َوع ْش ِر َ 15
صـ ـالِ ْـح َوإِبْـ ـ ـَر ِاه ـ ـ ـ ـ ْـيـم كـل مـتـبَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْع س نـ ـ ْو ٌح هـ ـ ْود َم ْع ه ـ ـ ْم َ ِ ِ
َ ✽
آد ٌم ا ْدريْـ ـ ٌ 16
اح ـ ـتَذى ف َوأَيـ ْوب ْ يـَ ْعـقوب يوسـ ٌ ✽ اق ك ـ ـذا ط َواِ ْسـ ـ َماعِيل اِ ْس ـ ـ َح ٌل ـ ـ ْو ٌ 17
ذو الْكِـ ـ ـ ْف ِل َداود سـلَْيـ ـمان اتـبَـ ـ ْع ✽ وسى َوالْـيَ َس ْع ش َع ـ ـيب هارون وم َ 18
عِ ْـي ـ ـ ـسـى َوطَـ ـ ـ ــه خ ـ ـ ـ ِاِتٌ َد ْع غَ ـ ـ ـ ــيا ✽ س َزَك ـ ـ ـ ـ ـ ِريـا َْحي ـ ـ ـ ـ ـ َيإلْـيَـاس يونـ ـ ـ ـ ْ 19
ت األي ـ ـ ـ ـ ـ ــاموآهلِِـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــم مــا دام ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ َعلَ ْـيـ ـ ـ ـ ـ ِهـم الصـ ـ ـ ـ ـ ــالة والسـ ـ ـ ـ ــالم 20
ْ َ ََ ✽
ب َوال نـَ ـ ْوَم َهلـ ـ ْم ال أَ ْك ـ ـ َل ال ش ـ ـ ـ ْر َ ✽ َوالْ َـمـ ـ ـ ـلَك ال ـ ـ ـ ِـذي بِـ ـ ـ ـال أب َوأ ْم 21
إسـ ـ ـ ـ َـرافِيل َع ْزَرائـِي ـ ـ ـ ـ ـل ِ
م ْـيـ ـ ـ ـ ـ ـ َكـال ْ ✽ ـصـ ــيل َع ـ ْشر ِمْنـ ـ ـ ـهم ِج ـ ـ ـ ـ ِْربيل تَـ ْف ِ 22
احت ـَـ ـ ـ ـ ـ ـ َذى ضوان ْ ك َوِر ْ َعـتِـي ـ ـد َمالِ ٌ ✽ ب وك ــَـ َذا ِ ِ
مـْنـ ـ ـ َك ْر نَـكـ ـ ـ ـ ْـريٌ َوَرقيـ ـ ـ ٌ 23
تَـ ـ ـ ـ ـ ْو َارة م ْـو َس ـ ـى ِب ْهل َدى تَـْنـ ِزيل ـ ـ ـ َها أَربـعـ ـ ـ ـ ـةٌ ِمن كـ ـ ـتب تَـ ْف ِ
صيـ ـْـ ـ ـ ـل َها 24
✽ ْ َْ َ
ـسى َوف ْـرقَا ٌن َعلَى َخ ِْري الْ َم ـ ـال عيـ ـ ـ ـ َ
ِ ✽ َزب ـ ـ ـ ـ ـور َداوَد َواِنْ ِـجـيـ ـ ـ ـ ـ ٌل َعـ ـ ـ ـلَى 25
ـح ـ ـ ـ ـ ـ ـ َك ِم الْ َعلِـ ـ ـ ـ ـ ْيم ِ
فيـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َهـا َكالم الْ َ ✽ ـخـلِي ـ ـ ـ ـ ِل َوال َكلِي ـ ـ ـ ْم َوص ـ ـ ـحـف ال َ 26
ـسـ ـ ـ ـ ـ ـلِـيم َوالْ َقب ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـول
ـحـ ـ ـ ــقـه الـت ْ
فَ َ ✽ َوكـ ـ ــل َم ـ ـا أَتَـ ـ ـ ـى بِِه الـ ــرس ـ ـ ـ ـ ـ ـول 27
ِ ِِ ِ ِ ِ ِ
َوك ـ ـ ـ ِل َمـا َكـا َن بـ ـ ـ ـه م َن الْ َع ـ ـ ـ َج ْ
ب ✽ بإي َـمـ ـ ـ ـ ـ ـانـنا بـيَـ ـ ـ ـ ـ ـ ْوم آخـ ـ ـ ـر َو َج ْ 28
ِِم ـ ـ ـ ـا َعـ ـ ـلَى م َك ـ ـ ـلف ِم ْن و ِاج ـ ـ ـ ِ
ب بَخـ ـاتـِ ـ ـمةٌ ِيف ِذ ْكـ ـ ِر َبقِي الْو ِاجـ ـ ِ 29
َ ✽
َ َ
13
ضـ ـ ـ ـ ـالَ لِلْـ ـ ـ ـ ـعالَ ِم ـ ـ ـ ـيـن رح ـ ـ ـ ــمة وفـ ـ ِ 30نـَبِـي ـ ـ ـ ــنَـا م ـ ـ ـ َحمـ ـ ـ ٌد قَـ ـ ـ ْد أ ْرِسـ ـ ـ ـ ـالَ
َ َْ َ َ َ ✽
ت َر ِض ـ ـ ـ ـ ـي ـ ْهوأم كـلْ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـثـوم َزَكـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْ ✽ ـب وبَ ْـعـ ـ ـ ـ ـ ـ َدهـا رقَـيـ ـ ـ ـ ـ ـ ْه فَ َـزيْـنَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ٌ 41
ِ ِ
اخ َ ْـَت َن الن ـ ـ ـِيب الْم ْقتَـ ـ ـ َفى خـيِـ ـ ـ ْر َن فَ ْ ✽ صطََفى َع ْـن ت ْسـ ِع ن ْس َوة َوفَاة الْم ْ 42
ص ِـف ـ ـ ـ ـ ـ ــيـةٌ َم ْـيـم ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْونَةٌ َو َرْمـ ـ ـ ـ ـ ـ ـلَة
َ ✽ ص ـ ـ ـ ـ ـةٌ َو َس ـ ـ ـ ْـوَدة ـش ـ ـ ـ ـ ـ ـةٌ َو َحـ ْف َ َعـائِ َ 43
ات م ْر ِض ـ ـ ـيَ ْه ِ ِِ ب َكـ َذا ج َوي ـْ ـ ـ ِريَه ِ
ني أم ـ ـ ـ ـ ـ َـه ٌ ل ْلـم ْـؤمنـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َ ✽ هْنـ ـ ـ ـ ـ ـ ٌد َو َزيْـنَـ ـ ـ ٌ 44
احتِـ ـ ـ ـ ـ ـ َذا عمـت ـ ـ ـ ـ ـ ـه ِ
صـفيـ ـ ـ ـ ـةٌ ذَات ْ َ َ ✽ اس َكـ ـ ـ ـ َذا وعـبـ ـ ـ ـ ـ ـ ٌ
َح ْـمـ ـ ـ ـ ـ َزة َعـمـه َ 45
14
م ـِـن َمـ َكـة لَْي ـ ـ ـ ـ ـال لِقـ ـ ـ ْدس ي ْد َرى ✽ ـج َـرةِ الن ـ ـ ـ ـ ـِ ِيب ْاإل ْسـ ـ ـ ـَرا ِ
وقـَْبـ ـ ـ ـ ـ َل ه ْ 46
َحـ ـ ـ ـ ـّت َرأى الـنـبِ ـ ـ ـ ـ ـ ـي َربـا َكـلـ ـ ـ ـ َما ✽ وج لِلـسـ ـ ـ َما إس ـ ـ ـ ـ َـراء عـر ٌ وبَ ْـعـ ـ ـ ـ ـ َد ْ 47
ِ ِ ِ ِ
ضني فَـَر ْ َعـلَ ْـي ـ ـ ـه َخَْـسا بـَ ْع َد َخَْس ْ َ ✽ ضصار َوافْ َـَتَ ْ م ْن َغ ِْري َكْيف َو ْاْن َ 48
ـسـ ـ ـة بِال ْامـ ـ ـ ـ ـ ـِ ََت ِاء ض َخ ْـم َ َوف ـ ـَـ ـ ـ ـ ْر ِ ✽ َوبـَـل ـ ـ ـ ـ ـ َـغ األم ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـةَ بـِاإلسـْـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـر ِاء 49
اّف أ َْهـ ـ ـ ـلَه الصـ ـ ـ ـ ْدق َو َ وبِـالْـع ـ ـ ـرو ِج ِ
ْ َ ✽ ـص ـ ـ ِديْق لَـ ــه قَـ ـ ْد فَـ ـ ِ ِ
ـاز صـ ــديْ ٌق بِتَ ْ َ 50
َولـِلْ َـع ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َو ِام َس ْـه ـ ـ ـ ـ ـ ـلَةٌ ميَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـسَرْه ✽ صـ ـ ـ ـ ـَرْه
ـخـتَ َ
ِِ ِ
َوَهـ ـ ـ ـ ـ ـ ـذه َعـق ْـيـ ـ ـ ـ ـ ـ َدةٌ م ْ 51
مـ ـ ــن ينـتَـ ـ ـ ِمي للص ِاد ِق الْمصد ِ
وق َ ْ َ ْ َْ ✽ أح َـمد الْ َمـ ـ ـ ـ ـ ْرزوقِ ْي ـك ْ اظـ ـ ـ ـم تـِلْ َنـ ِ
َ 52
عـ ـلـى النبـِ ِي َخ ـ ـ ـ ِْري َم ْن قَ ْد َعل ـ ـ ـ َما وص ـ ـ ــلـى َسـل ـ ـ ـ ـ َما ِ
✽ ـحـ ـ ـ ـ ْـمـد هلل َ والْ َ 53
َوك ِـل َم ـ ـ ـ ـ ْـن ِِبَِْري َهـ ـ ـ ْدي يـَ ْقتَـ ـ ـ ِدي ✽ ـب َوك ِـل م ْرِش ـ ـ ِد اآلل والـص ـ ـ ـ ـ ْح ِ و ِ 54
َونـَ ْف ـ ـ ـ ـ َع ك ِـل َم ْن ِِبَا قَ ْد ا ْشتَـ ـ ـ ـ ـغَ ْل ✽ ص الْ َع َمـ ـ ْل إخـالَ َ َوأَ ْسـ ـ ـأَل الْـ َك ْـرْيَ ْ 55
يل َح ـ ـي غ ـ ـر ) جـ ـ ـ ِل ِ
ََترْيـ ـ ـ ـها ( ِ ْ ✽ أبْـيَـ ـ ـاَتَا ( َم ْـيـ ـ ـ ٌـز ) بِ َـع ـ ـ ِد ا ْْلمـ ـ ـ ـ ـ ِل 56
ِمـ ـ ـ ــن و ِاجـ ـ ـ ـب ِيف ِ
الديْ ِن ِبلتـ ـ َم ِام َس ـ ـ ــم ْـيـت ـ ـ ـ ـ َها َع ِـق ْـيـ ـ ـ ـ َدةَ الْ َـع ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َو ِام 57
َْ ✽
15
منظومةُيفُصحةُالعقيدةُاألشعريةُواملاتريديةُ ُ
للشيخُاإلمامُعبدُهللاُاهلرريُرضيُهللاُعن ُه ُ
(والبيتانُاألخرياتنُمنُزايديت) ُ
األ ْشـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َع ِري الش ـ ـ ـ ـافِعِي الْ َعْبـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َد ِر ْي ✽ يـَقـ ـ ـ ـ ْول َعْب ـ ـ ـد هللاِ ه ـ ـ ـ ـ ـو ال َـهـ ـ ـ ـَرِر ْي 1
َم ـ ـ ـ ْن ظَـ ـ ـ ـن ََتْثِْيـ ـ ـ ـ ـ ـ ـرا َوإال قـ ـ ـ ـ ْل فَـ ـ ـ ـالَ ب َع ـــ ـلَى األ َْمـ ـ ـ ـر ِبلو ِاجـ ـ ـ ـ ِ
ب َواج ـ ٌ 2
✽
َ
اع يف الْ َمـ ـ ـ ـ َق ِام
اإلج ـ ـ ـ َم َ
قَـ ـ ـ ـ ـ ـ ْد نـَ َقـ ـ ـ ـ ـ ـ َل ْ ✽ َوِمثْـ ـ ـ ـ ـله النـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْهي َعـ ـ ـ ـ ـ ِن الْـ ـ ـ ـ ـ َح ـَرِام 3
ِ
اإلس ـ ـنَـ ـ ـ ـ ـ ِوي
َومثْـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـله الـ ـ َج ـ ـ ـ َمـ ـ ـ ـ ـال ْ ✽ 4م ـ ـ ـحم ـ ـ ـد بْـن ا ْحلَ َس ـ ـن الْبِ ْ
ص ـ ـ ـ ـ ـ ِري
ح َجـ ـ ـ ـ ـجـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـه ْم قَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِويةٌ َﻭ َسـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـافَِرْة ✽ جْهوﺭ ه ـ ِذﻱ ﺍألمـ ـ ِة َ
ﺍألش ـ ـ ـ ـاعِـَرْﺓ 8
لَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـم حي ِ
ص ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِه ْم بِ َعـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َدﺩ َﺩيـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـاﺭ ِ
ْ ْ ✽ َ 9ﺃئمـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـةٌ ﺃ َكـ ـ ـ ـ ـ ـ ـابِـ ـ ـ ـ ـٌر ْ
ﺃخيَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـاﺭ
ِ ْْنلَتـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـك ْم َب ِطـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـلَةٌ َﺭِﺩي ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْة ✽ 10قولـ ـ ـ ـوﺍ لـِ ـ ـ ـ َم ْن يـَ ـ ـ ـذﻡ ﺍأل ْشـ ـ َع ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِرية
16
ﻭﺇﻧَا ﺍْلِـ ـ َالﻑ ِيف بـَ ْع ِ
ض ﺍلفص ـ ـ ـ ـ ـ ْو ْﻝ ✽ َ 11ﻭﺍملــَاتريْ ِدية َم ْع ـه ْم ِيف ْﺍألصـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْ
وﻝ
لِـ ـ ـ ـ ـر ْﺅيَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِة ﺍلـ ـنب ـ ـ ـ ـ ِي َﺭﺏ ﺍل َفـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْج ِر ✽ ف ِم ْن َعائِ َشـ ـ ـ ـ ـ ـة لِْل َحـ ـ ـ ـ ـ ِْرب
َ 12كاْلـ ـ ـ ْل ِ
بألﻭﺍم ـ ـ ـ ــِِر ص ـ ـ ـ ـ ـدِﻭ ِﻕ َ ﺍلص ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِاﺩ ِﻕ ﺍملَ ْ ✽ 13لَي ـ ـ ـلَةَ ِمع ـ ـ ـ ـ ـ ــَْر ِﺍﺝ ﺍلنب ـ ـ ـي ﺍلطاهـ ـ ـ ــِر
ال َـمـ ـ ـ ـ ـ ـ ــات ِريْ ِد ْي أ ْش َع ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِر ٌﻱ َال تبـَـ ـ ـ ْل ✽ 16فَاأل ْش ـ ـ ـ َـع ِري َمات ـ ـ ـ ِريْـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـدي َﻭق ـ ـ ـ ْل
َو َجنِْبـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـنَا النِْي ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـَرا ْن بِـح ْرَمتِـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِه ِم ✽ ب فَانْـ َفـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْعنَا بَِْربَكتِـ ـ ـ ـ ـ ِه ِم
18ي ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـا ر ِ
َ َ
17
اتُيفُالعقيدةُلإلمامُعبدُالغينُالنابـلسيُاحلنفيُ ُ
أبـي ٌ
المسماةُمبقتضىُالشهادتيُ ُ
ِ
ض
ِبنـ ـ ـ ـ ـ ـه الَ َج ـ ـ ـ ـ ـ ْوَه ـ ـ ـ ـٌر َوالَ َعـ ـ ـ ـ ـ ـ ـَر ْ ✽ ض َ 1م ـ ْـع ـ ـ ـ ـ ِرفَة هللا َعلَْي ـ ـ ـ ـ َ
ـك تـ ْفتَ ـ ـ ـ ـ َـر ْ
ِيف الْ َق ـ ـْي ِد َْْنن َوْه َو ف ــِي اإلطْـالَ ِق ✽ 5فَـ ْهـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َو الْ َق ِد ْْي َو ْح ـ َده َوالْبَ ـ ـ ـاقِي
بِغَ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِْري َما َجا ِر َح ـ ـ ـة َوفـ ـ ـ ـ ـي اْأل ََزْل وْهو السـ ـ ـ ـ ِميع والْب ِ
ص ْري َملْ يَـ ـ ـَزْل
✽ ْ ََ َ َ 6
ات وا ْحلـ ـرو ِ
ِ لَه َك ـ ـ ـ ـالَم لَيـ ـ ـ ـ ـ ـ ـس َكالْمـ ـ ـعرو ِ
ف َجـ ـ ـ ـل َع ـ ـ ِن اْأل ْ
َص ـ ـ ـ ـ َو َ ْ ✽ ف ٌ ْ َ َ ْْ 7
مبَ ِشـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِريْ َن بَـ ـ ـ ـ ـ ْل َومْن ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِذريْـ ـ ـ ـ ـ ـنَا ✽
الكـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـَر َام فِـ ـ ـ ـ ـ ـْيـنَا
أَرسل رس ـ ـ ـ ـلَه ِ
ْ ََْ 8
والـ ـ ِح ْفـ ـ ـ ـ ِظ والعِصـ ـ ـ ـ ـم ِة و ِ
الصيَـ ـ ـ ـ ـانَ ْة لص ـ ـ ـ ـ ـ ْد ِق َواأل ََم ـ ـانَ ْة
أَي ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َدهم ِب ِ
َ ْ َ َ َ ✽ ْ 9
م ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـحم ٌد وهو الن ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـيب ال َفـ ـ ـ ـ ِ
اخر أَولـ ـ ـ ـ ـ ـ ـهم ءادم ث ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـم ِ
اآلخـ ـ ـ ـ ـ ـ ـر
َ ََْ ✽ ْ ََ 10
18
ب بِـ ـ ـ ـ ـالَ ْاعـ ـ ـ ـتِ َدا ِ
تَـ ْفضْي ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـله ْم مَرت ٌ ✽
وصح ـ ـ ـ ـ ـ ـبه َِ
جْيـعه ْم َعلَى ه َدى ْ َ َ 11
َوبَـ ْع َده ع ـ ـ ـثْ َمان ذو اْ َلو ْجـ ـ ـ ـ ـ ِه األَ َغ ْر ✽
12فَـه ـ ـ ـ ْم أَبـ ْو بَكْر َوبَـ ْعـ ـ ـ ـ ـ َده ع ـ ـ ـ ـ َم ْر
20
وت ِض ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـد األوِل ِ 15وامل ْستَح ـ ـيل كل ما لـ ـم يـَ ْقـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـبَ ِل
يف ذات ـ ـ ـ ـه الثب ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َ ✽
وت جائِـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـٌز بال َخ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـفا وللثب ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ ✽ 16وكل أ َْم ـ ـ ـ ـ ـ ـر قَابِـ ـ ـ ـ ـل لالنْتِـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـفا
لي العـ ـ ـالِما الع ـ ـ ـ ـ ِ ِ ِ
أي َما سـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـوى هللا َ ْ ✽ ُث ْاعلَ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َم ْن ِبن هذا الع ـ ـ ـ ـالـ ـ َما 17
ألنـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـه قَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َام ب ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـه التَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـغري ✽ ث م ْفتَـ ـ ـ ِقر ِمـ ـ ـن غ ِري َشـ ـ ـ ـ ـك َح ِاد ٌ 18
بلق ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َد ْم وضـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـده هو الـمسـ ـ ـ ـ ـ ـمى ِ ِ العـ ـ ـ ـ ـ ـ َد ْم
َ ✽ بعد َ حـ ـ ـ ـ ـ ـ ـدوثه وج ـ ـ ـ ـوده َ 19
احـ ِد املعبـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ
ود بات الو ِ ِم ـ ـ ـ ـن و ِاج ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ فاع ـ ـ ـلَم ِبن الوص ـ ـ ـ ـف بلوجـ ـ ـ ـ ِ
ود 20
َْ ْ ✽ َ َ ْ ْ
يـَ ْه ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِدي إلـ ـ ـ ـى م ـؤثِـ ـ ـ ـ ـ ـ ـر ف ـاعتَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـِ ِرب ✽
إ ْذ ِ
ظاهـ ـ ـ ـ ـ ـ ـٌر بـ ـأن ك ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـل أَثَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِر 21
ثـ ـ ـ ـ ـم تلِيـ ـ ـ ـ ـ ـها َخَْ َس ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـةٌ َسـ ـ ـ ـلْبِـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـية ✽ وذي تس ـ ـ ـ ـ ـ ـمى ِصف ـ ـ ـ ـة نَفس ـ ـ ـ ـ ـ ـية ِ 22
ِ ِِ ِ ِ وهي ِ
ت الت ـ ـ ـ ـ َقى ق ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـيامه بِنَـ ـ ـ ـ ْفس ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـه نلْ ـ ـ ـ ـ َ ✽ فاعلَ ْم والبَـ َقا بلذات ْ الق َد ْم َْ َ 23
ات أو ِصف ـ ـ ـ ـ ـ ـاتِِه الع ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـلية يف ال ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـذ ِ ف للغَ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـري َو ْحـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـدانية ِ
✽ م ـخ ـ ـ ـ ـ ـ ـال ٌ 24
ِ ِ ِ ِ
وعـ ـ ـ ـ ـ ـ ـال للواح ـ ـ ـ ـ ـد ال َقـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـها ِر َجـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـل َ ✽ س إال والفـ ـ ـ ْعل يف التأثـ ـ ـ ـ ـ ـري لَي ـ ـ ـ ـ ـ ـ َ 25
ذاك كـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْفٌر عِنْ ـ ـ ـ ـ ـ َد أ َْهـ ِل ال ـ ِمـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـلة فَ َ ✽ وم ْن يقـ ـ ـ ـ ـ ْل بلطبـ ـ ـ ـ ِع أو بلعِـ ـ ـ ـ ـ ـلة َ 26
ِ ِ1 ِ
ذاك بِ ْدعِـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـي فـ ـ ـ ـ ـال تَـ ْلتَ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـفت فَـ ـ ـ ـ ـ ـ َ ✽ ود َعـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِة
ومـ ـ ـ ْن يـَق ْل بلق ـ ـ ـ َوة الـ ـ ـ ـم َ َ 27
عتمد عليها ،قال الشـيخ الفقيـه القـارا املقـرا إدريـس بـن عبـد هللا َمنْـ ِديلي
هذه العبارة ال ي َ
1
األندنوسي املكي األشعري الشافعي املدرس يف املسجد احلرام" :واحلق أنه كافر ،وهو املوافِـق
فم ْن قال إن اإلنسان يلق شيئا بقدرة خلَ َقها هللا فيه ليس لِ ِ ِ
قواعد أصول العقيدة اإلسالميةَ ، َ
ـول ســاق ٌ مسـلما ،وال عـربَة ِبـا خـالَف ذلـك ولـو وجـ َـد يف مصـنفات بع ِ
ـض املتـأخرين ،فهـو ق ٌ
عمل ِبه" .اهـ
مردود ال ي َ
ٌ
21
فاستَ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِق ْم
ال ْحـ ـ ـ ـ ـ ـدوثه َو ْه ـ ـ ـ ـ ـ َو م ـح ـ ـ ـ ـ ٌ ✽ 28لَو لـ ـ ـ ـم يكن مت ِ
صـ ـ ـفا بـِـ ـ ـ ـ ـ ـ َها لَ ِزْم َ ْ ْ
وه َو ال ـمستَـ ـ ـ ـحيل املْن َجـ ـ ـ ـ ـ ـ ـلِي والـد ْوِر ْ ✽ ضي إل ـى التَ َس ْل ـ ـ ـ ـ ـس ِل 29ألنـ ـ ـ ـه يـ ْف ـ ـ ـ ـ ـ ِ
العـ ـ ـ ـ ـلِي والـ ـ ـ ـ ـ ـظاهر القـ ـ ـ ـ ـدوس والرب َ ✽ 30فَـ ـ ـ ـ ـ ْهو اْلليل وال َقديـ ـ ـ ـر وال ـ ـ ـ ـ ـ ـ َويل
واالتِص ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِال واالنِْفص ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِال والس ـ ـ ـ ـ ـ َف ْه ✽ لول واْلِـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َهة
31منَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـزهٌ عن احل ـ ـ ـ ِ
أي عِلْـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـمه ال ـ ـمـ ـ ـ ـ ـحي بأل ْش ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ
ياء ✽ 32ثـ ـ ـ ـم ال ـ ـ ـ َمعان َسْب ـ ـ ـ ـ ـ ـ َعةٌ للـ ـ ـ ـ ـرائـِ ـ ـ ـي
وكـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـل شـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـيء َكـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـائِ ٌن َأر َاد ْه ✽ َ 33حي ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـات ـ ـ ـه وقـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْد َرةٌ إِر َادة
صد غ ـ ـ ـ ـ ـري األم ِر فاطَْرِح الـ ـ ـ ِمَرا فال َق ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْ ✽ بضـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِدهِ قَ ْد َأم ـ ـ ـ ـ ـرا 34وإ ْن يَك ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْن َ
فاح ـ ـ ـ ـ ـ َف ِظ الـ ـ َمـ ـ َق َاما ِ ِ ِ
يف الكـ ـ ـ ـائنـ ـ ـ ـ ـ ـات ْ ✽ مت أربَـ ـ ـ ـ ـ ـعا أَقْسـ ـ ـ ـ ـ ـاما 35ف َقـ ـ ـ ـ ـ ـد َعل َ
فهـ ـ ـ ـ ـ ـ َو اإللـ ـ ـ ـ ـه الف ـ ـ ـ ـ ـ ـاعِل ال ـ ـم ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْختار ْ ✽ صـ ـ ـ ـ ـار َ 36كالمـ ـ ـ ـ ـ ـه والس ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْمع واإلبْ َ
حْتـ ـ ـ ـ ـ ـما دوم ـ ـ ـ ـ ـ ـا ما ع ـ ـ ـ ـ ـ َدا ال ـ ـ ـح ـ ـ ـ ـ ـياةِ الص ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ
فات 37وو ِاج ـب تَـعليق ِذي ِ
َ َ َ َْ َ ✽ ٌ ْ
َتعـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـلقا بس ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـائِِر األقْس ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِام ✽ 38فالعِـ ـ ـلْم َجزما وال َكالم الس ـ ـ ـ ـ ِامي
أخ ـ ـا الت ـ ـ ـ ـ ـقى ِ ِ ِ
بل ـ ـم ْم ـ ـ ـ ـ ـ ـكنات كل ـ ـ ـ ـها َ ✽ 39وقـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـدرةٌ إرادةٌ َتعـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـلقا
تَـ َعـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـل َقا بِكـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِل َموج ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـود ي ـ ـ ـ ـ ـ ـ َرى ✽ اجـ ـ ـ ـ ـ ِزْم ِبن َسـ ـ ـ ْمـ ـ َعه والبـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َ
صرا 40و ْ
اتألن ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـها لَيسـ ـ ـ ـ ـ ـ ـت بغَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِري الـ ـ ـ ـ ـ ـذ ِ 41وكل ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـها قَدي ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـمةٌ بل ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـذ ِ
ات
َْ ْ ✽ َ
ب كال ـم ـ ـ ـ ـ ـ ِ
ألوف ولَْي ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـس بلَتتيـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ 42ث ـ ـ ـ ـم ال َك ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـالم لَيس بلـ ـ ـح ِ
روف
َ َ ✽ ْ
خات فاع ـ ـ ـلَما فات الشامــِ ِ الصـ ـ ـ ـ ـ ِ
ِمن ِ 43ويَ ْستَحـ ـ ـ ـ ـ ـ ـيل ِضـ ـ ـ ـ ـ ـد ما تَـ َق ـ ـ ـ ـ ـد َما
َ ✽
بلسـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َوى َم ْع ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـروفاب ــِها لكـ ـ ـ ـا َن ِ ✽ 44ألنـ ـ ـ ـ ـ ـ ـه لَ ْو لَـ ـ ْم يك ـ ـ ـ ْن َموص ـ ـ ـ ـ ـوفا
22
اهى فَـ ـ ـ ـ ـ ْه َو الذي يف ال َفـ ـ ْق ِر قَـ ـد تَنـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َ ✽ وكـ ـ ـ ـ ـ ـل َم ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْن قَ َام بِِه ِسـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـواها 45
لغ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِريهِ َج ـ ـ ـ ـ ـ ـل الغَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـين الـ ـم ْقـ ـ ـ ـ ـ ـ ـتَ ِدر ✽ احـ ـ ـ ـ ـ ـ ـد ال ـ َم ْعبـ ـ ـ ـود ال يـَ ْفتَـ ـ ـ ـ ـ ِقر والو ِ 46
االسـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َعاد والـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َْتك واال ْش ـ ـ ـ ـ ـ ـ َقاء و ْ ✽ وجـ ـ ـ ـ ـ ـائٌِز يف َحـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِق ِه االيـ ـ ـ َجـ ـ ـ ـ ـاد َ 47
األدب ِ
َعـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـلَى اإلل ـ ـ ـ ـ ـه قَـ ـ ـ ـ ْد أَس ـَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـاءَ َ ✽ الح َو َجبا وم ـ ـ ـ ْن يـَقـ ـ ْل فِعل الص ِ َ 48
اهي يف جن ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِة ال ـخ ـ ـ ـ ـلْ ِد ب ـ ـ ـ ـ ـ ـال تَـنـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ اجـ ـ ِزم أخـ ـ ـ ـ ـي برؤيـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِة اإللـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِه
َ ✽ وْ 49
وقَـ ـ ـ ْد أتَـ ـ ـى بِـ ـ ـ ـ ـ ـ ِه َدلي ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـل الن ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ
قل بلع ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ
قل ِ ِ
✽ اذ الوقـ ـ ـ ـ ـ ـ ـوع جائ ـ ـ ـ ـ ـ ـٌز َ 50
الص ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْد ِق والتـْب ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـلي ِغ وال َف ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـطَانَةو ِ ✽ بألمـ ـ ـ ـ ـ ـ ـانَةميع الر ْس ِل َ ف َجـ َ وص ْ ِ 51
وجائـِ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـٌز َكاألَ ْكـ ـ ـ ـ ـ ـ ِل ف ـ ـ ـي َح ِقـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِه ِم َ ✽ ويَ ْستَح ـ ـ ـ ـ ـيل ِضـ ـ ـ ـ ـ ـدها َعلي ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِه ِم 52
ني َجـ ـ ـ ـ ـ ـل مـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِوىل النِع ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـمة ِ
للع ـَـ ـ ـال ـَمـ ْ َ ✽ ورح ـ ـ ـ ـ ـمة إ ْر َسالـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـهم ت َفض ـ ـ ـ ـ ـ ـ ٌل َ
ِ 53
اباب والثـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـو ِ والـحـ ـ ْشـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِر والعِـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َق ِ ويـ ْلـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـَزم اإلي ـ ـ ـ ـمان بل ـ ـ ـ ـ ِح ِ
ساب 54
َ ✽ َ
وض والنـ ـ ـ ـ ـ ـري ِان وال ـ ـ ِج ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـنَ ِ
ان وال ـ ـ َح ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ ✽ اط والـ ِمي ـ ـ ـ ـ ـز ِان الصـ ـ ـ ـ ـ ـر ِ
والن ْشـ ـ ـ ـ ـ ـ ِر و ِ 55
لدان ث ـم األولِـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـيا والـح ـ ـ ـ ـ ـ ـوِر وال ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِو ِ ✽ األمالك ث ـ ـ ـ ـ ـم األنبِـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـيا والـ ِج ِن و ِ 56
ِم ْن ك ِل حـ ـ ـ ـكْم ص ـ ـ ـ ـ ـ َار كالضـ ـ ـ ـ ـروري ✽ وكل م ـ ـ ـ ـا َجـ ـ ـ ـ ـاءَ مـ ـِـ َن البَش ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِري 57
َح َك ِام ِ ِ اإلسـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ ِ ِ
ما قَ ْد َمض ـ ـى م ْن سائ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِر األ ْ ✽ الم ويـَْن ـ ـ ـ ـطَوي فـ ـي كلْ َمة ْ 58
الذكـ ـ ـ ـ ـ ِر أَعلى الـ ـ ـ ـ ـ ـرت ِ تَـ ـ ـ ـ ـ ـرقى بـِهذا ِ بألد ِ ِ ِ ِ
ب ✽ ب فأ ْكث ـ ـ ـ ـَر ْن من ذ ْكـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِرَها َ 59
والك ب ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـال تَن ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِاء
وس ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْر لِم ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َ
ِ ✽ ف ع ـلى الرجـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِاء ب الـ َخـ ْو َ وغَلِ ِ 60
مة الغَفا ِر ال تَـيأَسـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـن ِمـ ـ ـ ـ ـ ـن رح ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ
ْ َ ْ َْ ✽ وجـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِد ِد التـ ـ ـ ـ ـ ـ ْوبَـ ـ ـ ـ ـ ـةَ لألوزا ِر
َ 61
23
صبـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـورا ِِ وكـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْن عـ ـ ـ ـ ـلى آالئِِه َشكـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـورا
وك ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْن على بـَ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـالئه َ ✽ 62
وك ـ ـ ـل َمق ـ ـ ـ ـ ـ ـدور فَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـما َعْنه َم ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َف ْر القد ْر ِ
✽ وكـ ـ ـ ـ ـ ـل َشىء بل َقض ـ ـ ـ ـ ـاء و َ 63
كني الع ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـلَما ِ
واتْـبَ ْع َسبي ـ ـ ـ ـ ـ َل الناس ـ ـ ـ ـ ـ َ ✽ فك ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْن لَه م َسـ ـ ـلِما َكي تَ ْس ـ ـ ـلَما 64
ِ ِ ِ ب ِم ـ ـ ـ َن األ ْغـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـيا ِر وخلِـ ِ
بألس ـ ـ ـ ـ ـ ـ َحا ِر بل ـجـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـد والقي ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِام ْ ✽ ص ال َقلْ َ َ 65
م ـ ْج ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـتَن ـ ــِبا لِسـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـائِِر اآلثـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِام ✽ الذ ْك ِر على الـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـدو ِام الفـ ـ ـ ـ ـ ْك ِر و ِ وِ 66
لََِتتَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـقي مـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـعالـ ــِم ال َك ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ
مال َحـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـو ِال ِ ِ
َ َ َ ْ ✽ مراقـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـبا هلل فـ ـي األ ْ 67
اطع وال تَـ ـ ـ ـ ـ ـ ْح ِرْمين ك بِقـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ َعْنـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َ ب ال تَـ ْقـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـطَ ْعين وق ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـل بِذل ر ِ 68
✽ َ
واخـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـتِ ْم ب ـ ـ َخري اي َرح ـ ـ ـ ـ ـ َيم الر َحـ ـ ـ ـ ـ ـما ✽ األِبَى الـمز ِيل للـ ـ َع َمى ِم ْن ِس ِرَك ْ 69
ض ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـل الصـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـالةِ والسـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ
الم وأَفْ َ والـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َح ْمد هللِ ع ـ ـ ـ ـ ـلى الت ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َمام 70
َ ✽
24
منظومةُجوهرةُالتوحي ُد ُ
نُ
للشيخُإبراهيمُاللقا ُ
25
لِ َلع ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـاَِمل الع ْل ِو ِي ث ـ ـ ـ ـم الس ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْفلِي ✽ ك ث ـ ـ ـم انْـتَـ ـ ـ ـ ـ ـ ِق ِل فانْظ ْر إىل نَـ ْف ِس َ 15
العـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َدِم ِ ِ ِ بديْ َع احلِـ ـ ـ َك ِم تَـ ـ ـ ِج ْد بِِه صْن ـ ـ ـ ـ ـعا ِ
لَك ْن ب ـ ـ ـ ـه قَـ ـ ـ ـ َام َدلْي ـ ـ ـ ـ ـ ـل َ ✽ َ 16
علَ ِيه قَطْ ـ ـ ـ ـ ـعا يست ِح ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـيل ِ
الق َدم الع ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َدم ِ
ْ َ َ َْ َ ✽ وكـ ـ ـ ـ ـل ما َجـ ـ ـ ـ َاز َعلَْيه َ 17
فيه اْللف بلت ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ
حقيق والنطق ِ ✽ وف ِس ـ ـ ـ ـ ـَر اإليـ ـ ـ ـمان بلتص ـ ـ ـ ـ ـ ـد ِيق 18
ِ
بلع َم ْلاإلسالم أَ ْش ِر َحن َ َ َشطٌْر و ✽ بل
وقيل ْ كالع َم ْل ْ فَقْي َل َش ـ ـ ـر ٌط َ 19
كـ ـ ـذا الصيـ ـ ـ ـ ـ ـام فاْد ِر والـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـزكاة ✽ ِمثَـ ـ ـ ـ ـال هذا ال ـ ـ ـ ـحج والصـ ـ ـ ـ ـالة 20
ب ـ ـ ـما تزيد طاعـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـة اإلنسـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ
ان حت زي ـ ـ ـ ـ ـادة اإلي ـ ـ ـ ـ ـ ِ
مان ِ
✽ ورجـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْ َ 21
✽ َوقِْيـ ـ ـ ـ ـ ـ َل :ال خ ْلف ك َذا قَ ْد ن ِقال بنقصها َوقِْيـ ـ ـ ـ ـ ـ َل :ال ونَـ ْقص ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـه ِ 22
بلع ـ ـ َدم فَو ِاج ـ ـب له الوجـ ـ ـ ـ ـ ـود و ِ
✽ َكـ ـ ـ ـ ـ َذا بَـ َقاءٌ ال ي َشـ ـ ـ ـاب َ الق ـ ـ ـ ـ ـ َدم ٌ 23
القـ ـ ـ ـ ـ ـ َدم✽ مـ ـ ـخالف ،بره ـ ـ ـ ـان هذا ِ الع ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـدم ِ
َ ٌ وأَن ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـه ل َم ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـا يَنـ ـ ـ ـ ـ ـال َ 24
َوصـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـافه َس ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـنِي ْة
✽ منـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـزها أ َ
فس َوحـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـداني ْة قي ـ ـ ـ ـ ـامه بلنـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ 25
األصـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِدقَا
الولَ ْد و ْ
ِ
✽ َوَوالـ ـ ـ ـ ـد َك َذا َ َع ْن ِض ِد أَو َشبَه َش ِريْك مطْلَ َقا 26
تضا ك ـ ـ ـ ـ ـ ـما ثـَبَ ْ الر َ ✽ أ َْمرا َو ِع ْلـ ـ ـما و ِ ت َوق ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْد َرةٌ َإر َادةٌ َو َغـ ـ ـ ـ ـ ـ ـايَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـَر ْ 27
َ
ب احلق واطْرِح ِ ✽ فاتْـبَ ـ ْع َسبِيِل ِ ِ
الريْ ْ َ ْ ب َوع ْلمه وال يق ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـال مكْتَ ـ ـ ـ ـ ـ َس ْ 28
الس ْمع حياته َكـ ـ ـ ـ ـ ـذا الْكالم الْسـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْمع ✽ ُث البَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َ ِ
ص ْر ،بذي أََتَن َ َ 29
الوقْـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـف وعند قوم صـ ـ ـ ـ ـ ـح فيه َ َ اك ْأو ال ،خ ْلف ✽ فَه ـ ـ ـ ـ ْل له إدر ٌ 30
ادر م ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـريد ✽ َسـ ـ ـ ـ ـ ِم ْع بَصريٌ ما يَ َشـ ـ ـ ـ ـ ـ ـا ي ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـريد ليم ق ـ ـ ـ ـ ـ ـ ٌ
َح ـ ـي َعـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ٌ 31
26
ات لَيـ ـ ـ ـ ـست بغَ ِري أو بِعـ ـ ـ ـ ـني الذ ِ ات متَ َكلِم ثـ ـ ـ ـ ـم ِصـ ـ ـ ـ ـ َفات ال ـ ـ ـ ـ ـ َذ ِ 32
َ ْْ ْ َ ْ ْ ✽ ٌ
ِ ِ ِ
ت بِال تَـنَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـاه ـ ـ ـ ـ ـ ْي ما بِه تع ـ ـ ـ ـ ـل َق ْ ✽ ت فقـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـدرةٌ ب ـ ـ ـ ـم ْمكن تعل ـ ـ ـ ـ ـ ـ َق ْ 33
لك ْن َعـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـم ِذ ْي إرادةٌ والعِ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْلم ِ ذي ِ ِ
ََ ✽ ب َهلا َوْمثل ْ َوَو ْحـ ـ ـ ـ َدة أ َْوج ْ 34
ومثْـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـل َذا كالم ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـه فَـ ْلنـَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـتبِع ِ ✽ وعم أَيْض ـ ـ ـ ـا و ِاجبـ ـ ـ ـ ـا والـ ـ ـ ـم ْمتَنِ ْع َ 35
قيل بِ ْه ِ
ص ـ ـ ـ ـ ْر إ ْد َراكه إ ْن َ
َك َذا البَ َ ِ ✽ وكل موجود أنـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْ للسم ِع بِ ْه 36
ِِ ِ
ت ُث ال ـ ـ ـ ـحياة م ـ ـ ـ ـا بِ َش ْي تَـ َع ـ ـ ـ ـ ـل َق ْ ✽ تَو َغ ْري ع ْلـ ـ ـم هذه َكـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َما ثـَبَ ْ 37
مه ِ ِ ِ ِ الع ِظْيـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َم ْه ِ
َك َذا ص َفـ ـ ـ ـ ـ ـ ـات ذاتـ ـ ـ ـ ـ ـ ـه قَديـ ـ ـ ــْ ْ ✽ َوعْن َد ََن أَس ـ ـ ـ ـماؤه َ 38
الصفات فاح َف ِظ السمعي ْة ك َذا ِ ✽ اس ـ ـ ـ ـ ـ ـماه تَـ ْوقِيـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـفي ْةواْخْت َري أَن ْ
ِ 39
ض ،ورْم تَـْن ِزي ـ ـ ـ ـ ـ ـها أ َِولْ ـ ـ ـ ـه أَو فَـ ـ ـ ـ ـ ـ ِو ْ ✽ وه ـ ـ ـ ـ ـ َم الت ْشبِيـ ـ ـ ـ ـ ـها وكل نـ ـ ـ ـ ـص أ َ 40
اح َذ ِر انتِق ـ ـ ـ ـ ـ َام ْه عن ال ـ ـ ـح ِ
دوث و ْ ْ ْ ✽ أي كالَم ـ ـ ـ ـ ـ ْه ون ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِزه القـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـرآ َن ْ 41
على الل ْف ِظ الذي قد دال ا ْمح ْل َ
ِ ✽ فكـ ـ ـ ـ ـل ن ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـص للحد ْو ِث َدال 42
هاتيف حق ِه كالـ ـ ـ ـكو ِن يف الـ ِج ـ ـ ِ فات الص ـ ـ ـ ـ ـ ِ يستحيل ِضد ذي ِ و ِ 43
ْ َ ✽ َ
إي ــْجادا إعداما كرزقـ ـ ـ ـ ـ ـه الغـ ـ ـ ـ ـ ـ ـن حقـ ـ ـ ـ ـ ـ ـه ما أمكنا وجائز ف ـ ـ ـ ـ ـي ِ 44
✽ ٌ
موفِـ ـ ـ ـ ـ ـق لِمـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـن أَراد أ ْن ي ِ
صـ ـ ـ ـ ـ ْل فَ َخـ ـ ـ ـ ـالِ ٌق لِ َعْب ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِد ِه َوَما َعـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِم ْل 45
َ ٌ َ ْ ََ َ ✽
َومْن ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِجٌز لِـ ـ ـ ـ ـ َم ْن أَر َاد َو ْعـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َده ✽ َو َخـ ـ ـ ـ ـ ـ ِاذ ٌل لِـ ـ ـ ـ ـ ـ َم ْن َأر َاد بـ ْعـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َده 46
َكذا الش ـ ـ ـ ـ ِقي ث ـ ـ ـ ـم لـ ـ ـ ـ ْم يَـنَتِ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ
قل ✽ األزِلفوز السـ ـ ـ ْعيد عْنـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َده يف َ
ِ 47
َولـ ـ ـ ْم يَك ْن مؤثِـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـرا فَـْلتَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْع ِرفا ✽ ب كلِ َفا ِ ِ ِ
َوعْن َد ََن ل ْل َع ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـْبد َك ْس ٌ 48
27
يارا ِ اخ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـتِيَارا
س كال يَـ ْف َعل اخـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـت َ َولَْي ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َ ✽ س َمـ ـ ـ ـ ـ ْجبورا وال ْ فَـلَْي َ 49
العـ ـ ـ ـ ـ ـ ْد ِل ب فَبِ َم ـ ـ ـ ـ ْح ِ ِ ض ِل فإ ْن يثِْبـنَا فَبِ َمـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْح ِ
ض َ وإ ْن يعذ ْ ✽ ض ال َف ْ 50
ور َمـ ـ ـ ـ ـا َعلَْي ِه و ِاجـ ـ ـ ـ ـب علي ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـه ز ٌ ✽ الح و ِاج ـ ـ ـ ـ ـ ـب َوقَولـ ـ ـ ـه ْم إن الص َ 51
َو ِشْب ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َهها فَح ـ ـ ـ ـ ِاذ ِر الـ ـ ـ ـ ـ ِمحاال ✽ أََملْ يَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـَرْوا إيالَمـ ـ ـ ـ ـه األطْـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـفاال 52
وج ْه ِل الكف ِر ِ و ِْ وجائـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـٌز َع ْليه َخ ْلق الشـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِر
اْلري كاإلسالم َ ✽ َ 53
ض ـ ـ ـ ـ ـ ـا َك َما أَتَى يف ال ـ ـ ـ ـ َخ َِرب ب إي ـ ـ ـمانـنَا بل َق ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َد ِر ِ
َوبل َق َ ✽ َوَواج ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ٌ 54
ِ ِ ِ
صا ِر لك ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْن بِالَ َكْيف وال انْـح َ ✽ ص ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـا ِر َومْنه أ ْن يـْن ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـظََر بألبْ َ 55
ِ ِ ِ ِ
تت هذا ول ْلم ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْختَا ِر دنْـيَا ثَبـ ـ ـ ـ ـ ـ ْ ✽ ت ني إ ْذ بِـ ـ ـجائ ْز عل َق ْ ل ْل ْم ِؤمنـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َ 56
ض َل ض ال َف ْ وب بَ ْل بـَِم ْح ِ جْي ِع الر ْس ِل وِمْنه إرسـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـال َِ
فَالَ وج َ ✽ َ َْ 57
وى قَـ ْوم بِـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِه ْم ق ْد لَعِبِافَ َد ْع َه َ ✽ لَ ِك ْن بذا إيـ ـ ــْمانـنَا قَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْد َو َجبا 58
ِ ِ
ف لَه ال َفطَانَه َو ِص ْدقـه ْم َو ِض ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْ ✽ األمانَ ْةب يف َحق ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِه ْم َ َوواج ٌ 59
َويَ ْستَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِحْيل ِضدها َكما َرَوْوا ✽ َوِمثْل ذا تَـْبلِْي ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـغه ِم ل ـ ـ ـما أَتَوا 60
ماع للِنِس ـ ـ ـ ـ ـا فـ ـي ال ـ ـ ـ ِح ِل وَكالـ ـ ـ ِج ِ ✽ ِ
كاألكل َو َجائِـ ـ ـ ـ ـٌز يف َحقـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِه ْم 61
الم فاطَْرِح الـ ـ ـ ِمرا اإلس ِ َشه ـ ـ ـ ـ ـادَت ْ ✽ وج ِامـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ٌع َم ْعن ال ِذي تَـ َق ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـرَرا َ 62
َولَ ْو َرقَى يف الـ ْخ ِري أ َْعلَى َع َقـ ـ ـ ـ ـبَ ْة ✽ َ 63وَملْ تَك ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْن نـبـ ـ ـ ـ ـ ـ ـوةٌ م ْكـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـتَ َسبَ ْة
يَ َشـ ـ ـ ـ ـ ـ ـاء َجل هللا و ِاه ـ ـب ال ـ ـ ِمنَ ْن يؤتيه لِ َم ْن ✽ هللا ِ ضـ ـ ـ ـل ِ 64بَ ْل َذ َاك فَ ْ
اق نَبِيـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـنَا فَ ِم ـ ـ ـ ـ ـل عـ ـ ـ ِن الشـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َق ِ الق ✽ضل اْلَْل ِق علَى اإلطْ ِ َ 65وأَفْـ ـ ـ ـ ـ ـ َ
ْ َ َ
28
ض ِل ✽ َوبَـ ْعـ ـ ـ ـ َده ْم مالئِ َك ْة ِذي ال َفـ ـ ـ ـ ـ ْ 66واألَنِبِ ـ ـ ـيَا يَـلـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـونَه يف ال َفـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْ
ض ِل
ضه قَ ْد يَـ ْفضل ✽ َوبَـ ْعض ك ِل بَـ ْعـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َ هذا َوقَـ ـ ـ ـ ـ ْوم فَصـ ـ ـ ـ ـلوا إذ فَضلوا 67
صـ ـ ـ ـ ـ ـ َمةَ الْبَـ ـ ـ ـ ـ ـا ِر ِي لكل َحتما ِ بلـ ـ ـمع ِجز ِ
ات أيِـ ـ ـ ـ ـ ـ ـدوا تَ َكـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـرَما
✽ َوع ْ ْ َ 68
جميع رب ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـنا وع ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـمما ِِ
✽ به الـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َ وخص خري اْللق أ ْن قد ت ـم َما 69
✽ بغريه ح ـ ـ ـ ـ ـ ـّت الزم ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـان يـْن َس ـ ـ ـ ـ ـ ـخ بِعثَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـتَه فش ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـرعه ال ينس ـ ـ ـ ـ ـ ـخ 70
✽ أَذل هللا َم ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْن لَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـه َمنَ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْع َونَ ْسـ ـخه لِ َش ْرِع َغ ِْريِه َوقَ ْع َحْتما 71
ض ✽ وم ـ ـ ـ ـ ـ ـا يف ذا لـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـه من َغ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ أجز ونسخ ِ ِ ِ
بعض شرعه بلبعض ْ 72
البشر ِ
✽ منـ ـ ـ ـ ـ ـ ـها كالم هللا مع ـ ـ ـ ـجز ْ ومعجـ ـ ـ ـ ـ ـزاته كثـ ـ ـ ـ ـ ـريةٌ غ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـَرْر 73
✽ وب ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِرئَـ ـ ـ ـ ـ ْن لعائش ْة مـ ـ ـ ـما َرَمـ ـ ـ ـ ـ ـ ـوا واج ِزْم ِبعر ِاج النيب ك ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـما َرَووا 74
ابع لِ َم ْن تبـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْع ِ
✽ فَـتَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـابِع ْي فتـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ٌ مع
وص ْحبه خري القرون فاست ـ ـ ـ ـ ْ
ِ
َ 75
ضـ ـ ـ ـ ـ ـ ِل كال ـ ـ ـ ِخالفَة ✽ وأمرهم يف ال َف ْ وخـ ـ ـ ـ ـ ـ ـريهم َمن ولِـ ـ َي الـ ـ ـ ـ ـ ِخالفَة 76
الع ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َشرة ِ ِ وم كِر ٌام بَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـَرَرْة
ت تـ ـ ـ ـمام َ ✽ عدت ـ ـ ـ ـ ـهم س ٌ يَليـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـهم قَـ ـ ـ ـ ـ ـ ٌ 77
ضو ِانالر ْ ✽ فأهـ ـ ـ ـ ـ ـ ـل أحد بِبَـْيـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َع ِة ِ فأهل بَ ْدر العظ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـي ِم الشأْ ِن 78
ف ِ ِ والسابقون فَضلهم نصا ع ِر ْ
✽ هذا ويف تعيينهم قـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـد اختل ْ ف 79
ب داءَ احلَ َس ْد ضت فيه و ِ و ِأوِل الت َش ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـاجَر الذي َوَرْد
اجتَن ْ
ْ إ ْن خ ْ َ ✽ 80
القاسم هـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـداة األمة
ْ ✽ كذا أبو وسائ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـر األئِـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـمة الك َ وم ـ ـ ـ ـ ٌ 81
✽ َك َذا َح َكى ال َقـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْوم بِلَ ْفظ يـ ْف َهم ب تَقليد َح ْرب ِمنـ ـ ـهم فواج ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ٌ 82
29
َوَم ـ ـ ـ ـ ـ ْن نَـ َفاها فَانْبِـ ـ ـ ـ ـ َذ ْن كـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َ
الم ْه ✽ َت لأل َْولِيَا ال َك ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـَر َامة َوأَثْبِـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َْ 83
آن َو ْع َدا ي ْس َمع كما ِمن الق ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـر ِ َو ِعْنـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َدَن أن الدعاءَ يَـْن ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َفع 84
ْ َ ✽
وكِلوا وكاتِب ـ ـ ـو َن ِخ ْ َريةٌ لَ ْن يـ ْه ِملوا ✽ بكـ ـ ـ ـ ـ ـ ِل َعْبـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـد حاف ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـظو َن 85
ض كما ن ِق ْل املر ْ
ني فـ ـي َ
ِ
حّت األن َ ✽ ِم ْن أ َْم ِرِه َشْيـئَا فَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َع ْل ولو َذ ِه ْل 86
صال ب الن ْف ِ اس ِ فَح ِ
ألمر َو َ ✽ فرب َم ْن َج ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـد ْ األمال
س وق ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـل َ َ َ 87
✽ ويـ ْقبِض الروح رس ـ ـ ـ ـ ـ ـول الـ ـ ـ ِ
موت وو ِاجـ ـ ـ ـ ـب إميان ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـنَا بلـ ـ ـ ـ ِ
موت 88
َْ َ َ ََ ٌ
✽ وغري ه ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـذا بط ـ ٌل ال يـ ْق ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـبَل ت بِع ْمـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِرِه َمـ ْن يـ ْق ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـتَل وميِ ٌ َ 89
رف
واستظْ َهَر السبـ ـ ـكي بقاها ال ْذ ع ْ س لَ َدى النـ ْف ِخ ِ
ويف فَـنَا النـ ْف ِ
ف ✽
اختل ْ
ْ 90
✽ ال ـ ـ ـ ـ ـمَزن لِْلبِ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـلَى َوَوض ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـحا صح ـ ـ ـ ـ َحا
لكن َ
وح ْب كالر ِ
َع ْجب الذنَ ْ 91
ومه فاطلب ملا قَ ْد لـ ـ ـ ـ ـ ـ ـخصوا ✽ عم َ هالك ق ْد َخصصوا
وكل َشيء ٌ 92
✽ نَص ِم َن الش ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـا ِرِع لَ ِك ْن وِج َدا الروح إ ْذ ما َوَرَدا ض يف ِ وال ََت ْ 93
✽ فَ َح ـ ـ ـ ـ ْسبك النص بـ ـ ـ ـ ـ ـ ـهذا السنَ ِد ملالك ِهي صـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـورةٌ كال ـ ـ ـ ـ ِ
جسد َ َ 94
فيه ِخالفا فانْظ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـَر ْن ما فَسروا ✽ ِ لكن قَـ ـ ـ ـ ـرروا وح َو ْ والع ْقل كال ـ ـ ـ ـ ـ ـر ِ 95
ث ال ـ ـ ـ ـ ـحش ِر ✽ نَعِيمه و ِاجب َكبـعـ ـ ـ ـ ِ س ـ ـ ـ ـ ـ ـ َؤالنا ُث َع ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َذاب ال َقـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِرب 96
ْ َْ ْ
يل َعـ ـ ـ ـ ـ ـن تفر ِيق ِ َوقـ ـ ـ ـل يـ َعاد الـ ـ ـ ـ ِجسم بلتـ ِ
✽ َع ْن َع ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َدم َوق َ حقيق ْ 97
✽ بألنبيـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـا وم ـ ـ ـ ـن عليهم نـ ـ ـ ـ ـ ـ ـصا اْلالف خصا ِ لكن ذا ضني ْ َْحم َ 98
ت إعـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـادة األعـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ
يان ِ إعادة الع ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـرض ق ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ ويف ِ
✽ ورج َح ْ والن َ َ ْ 99
30
َح ـ ـ ـ ـ ـ ـق ،وما يف حـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـق ْارتِيَاب ✽ والن واحلِ َساب 100ويف الزمن ق ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ
َْ
ض ِلت بل َف ْ ِ 101فالسيئات ِعْنـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َده ِ
وال ـ ـ ـ ـحسنات ض ْوع َف ْ بملثل ✽
صغَ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـائٌِر َو َجا الوضو ي َكـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِفر َ ائر تـ ْغـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َفر ✽ 102و ِ ِ
بجتنَاب ل ْلكبَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْ
َ ْ
ف اسـ ـ ـ ـ ـ ـعِ ِ ِ اآلخر ُث َهول الـ ـ ـموقِ ِ 103واليوم ِ
رحيم و ْ
ف اي ٌ َحق فَ َخف ْ ف ✽ ْ
كما ِم َن الق ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـرآن نَصا ع ِرفَا اد الصـ ـ ـ ـح َفا ✽ 104وواجب أَخذ العِب ِ
ٌ ْ َ
األعـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـيانفَـتـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْوَزن الكْتب أ ِو ْ َ 105وِمثْ ـل َهذا الـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َوْزن وال ـ ـ ـ ـميزان ✽
ِ ِ
ف م ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـروره ْم ،فسالـ ـ ـ ـ ٌم َومْنـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـتَل ْ ف ✽الصراط ،فال ـ ـ ـ ـعِبَاد َمْتل ْ 106كذا ِ
والكـ ـ ـ ـ ـ ـاتبو َن اللوح كل ِح ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َكم العـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْرش والك ْرسي ُث ال َقلَم ✽ 107و َ
يك أيـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـها اإلنْ َسان جب َعلَ َ
يــــ ْ 108ال الحـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـتياج وِبا اإلميان ✽
فال تَـ ـ ـ ـ ِم ْل ل ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـجاحد ذي ِجنة ✽ ت كاْلنة والنار حق أوج ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َد ْ 109
م َعذب منَـعم َمـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْه َما بَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِق ْي ✽ يد والش ِق ْي داراْ خلود للسعـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ
َ 110
قلَح ـ ـْت ٌم َكـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َما قَ ْد َجاءَ ََن يف الن ِ ✽ ِبوض َخ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِري الر ْس ِل إميانـنَا ِ 111
هدهم َوق ْل ي َذاد َم ـ ـ ـ ـ ـ ْن طَغَوا بع ـ ـ ـ ـ ـ ِ ✽ يَـنَال ش ـ ـ ـ ـ ـ ْرب منه أقـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـو ٌام َوفَوا 112
مـ ـ ـ ـ ـ ـ ـحم ٌد مق ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـدما ال تَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْمنَ ِع اعة الـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـمشف ِع ِ
✽ ب َش َفـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ََوَواج ٌ 113
األخبا ِر
يَ ْش َف ْع كما قَ ْد جـ ـ ـاءَ يف ْ ✽ األخ ـ ـ ـ ـ ـ ـيَا ِر
ضى ْ وغيـ ـ ـ ـ ـ ـره من م ْرتَ َ ْ 114
فال ن َك ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِف ْر مؤم ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـنا بلـ ـ ـ ـ ـ ِوْزِر ✽ غري الك ْف ِر إ ْذ ج ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـاء غ ْفران ِ
َ َ 115
ض لِـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـَربِِه
فأم ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـره م َف ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـو ٌ ✽ ب ِم ْن ذَنْبِ ِه ت َولَـ ـ ـ ـ ْم يَـت ْ َوَم ْن َمي ْ 116
31
ب ِ ِ
ب ✽ كب ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـرية ُث الـ ـ ـخلود م ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْجتَـنَ ْ ب تَـ ْعذيب بَـ ْعض ْارتَ َك ْ َوَواج ٌ 117
حياة ✽ وِرْزقِـ ـ ـ ـ ـ ِه ِمن م ْشتَ ـ ـ ـ ـ ـهى الـ ـ ـ ـجن ِ
ات ف َش ِهي َد احلر ِب بل ـ ـ ـ ـ ِ ِ
ْ َ َوص ْ ْ ْ 118
ك وم ـ ـ ـ ـ ـا اتبِ ْع بل ما ملِ ْ وقيل :الْ ،َ الرْزق ِعْن َد ال َقـ ـ ـ ْوِم ما بِـ ِه انْـت ِف ْع ✽
وِ 119
فاعـ ـ ـ ـ ـلَ َما ✽ وي ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـرزق املك ـ ـ ـ ـ ـ ـرْوَه والـ ـ ـ ـ ـ ـ ـمحرما
حالل ْ
فـ ـ ـ ـ ـ ـ ـريزق هللا الـ ـ ـ َ 120
ف ✽ والراجح التفصيل َح ْسبَما ع ِر ْ كل ِ يف االكتِ ِ
ف اختل ْ ساب والتو ِ ْ 121
واثبت يف الـ ـ ـ ـ ـخارِج املوج ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـود
ٌ هو املوج ـ ـ ـ ـ ـود ✽وعندَن الشـ ـ ـ ـ ـ ـيء َ َ 122
ادث عندَن ال يـْن ـ ـ ـ ـ ـ ـ َكر ✽ الفرد حـ ـ ـ ـ ٌ وهر
وجود َشيء ع ـ ـ ـ ـ ـينه وال ـ ـ ـ ـ ـ ـ َج َ 123
ُث الذنوب عنـ ـ ـ ـ ـ ـ َد ََن قِس ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـم ِ
✽ صغ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـريةٌ كبـ ـ ـ ـ ـ ـ ـريةٌ فالث ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـان
ان 124
ْ َ
اض إ ْن يع ْد للـ ـ ـ ـ ِ
حال ✽ وال انتق ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ٌ منه املتاب واج ـ ـ ـب يف الـ ـ ـ ـ ِ
حال 125
ٌ
ف ِ اقَتف ✽ ويف ال َقب ِ لَ ِكن ي ـ ـ ـ ـ ـ ِ
اختَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـلَ ْ ول رأيه ْم قَد ْ جد ْد توبة لـ ـ ـما ْ ْ 126
ب ِ ِ
وعرض ق ْد وجـ ـ ـ ـ ْ ٌ نسب ✽ ومثل َها ٌ
عقل َوح ْفظ ديْن ُث نفس مال ْ 127
ليس ح ـ ـ ـ ْد ِ
َوَم ْن ل ـ ـ ـ ـمعلوم ضرورة َجـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َح ْد ✽ م ْن ديننا يـ ْقتَـ ـ ـ ـل ك ْفرا َ 128
اح كال ـ ـ ـ ـزَن فلتَ ْسـ ـ ـ ـ ـ َم ِع ِ
ومثل هـ ـ ـ ـ ـ ـ ـذا َم ْن نَـ َفى لم ْجم ِع ✽ أو استبـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َ 129
فاعلم ال ب ـحك ِم العـ ـ ـ ـ ِ
قل ِ ِ ِ
ص ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـب إمام عدل ✽ بلشرِع ْ اجب نَ ْ
وو ٌ 130
عن أم ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِرِه الـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـمب ِ
ني فليس رْكنا يـ ْعتَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َق ْد يف الدي ِن ✽ وال تـ ـ ـ ـ ـز ْغ ْ 131
َ
إِال بِك ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْفر فانْبِ َذن ع ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َ
هده ✽ فاهلل يَ ْك ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـفينا أذاه َو ْحـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َده 132
يل وصـ ـ ـ ـ ـ ـ ـفه ليس يـ ْع ـ ـ ـ ـ ـ ْزل إ ْن أز َ بغ ِري هذا ال يب ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـاح َ
ص ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْرفه ✽ و َ 133
32
ب نـ ـ ـميم ْة ✽ وغـ ـ ـ ـ ـ ـيبة وخ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـصلة ذميـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـم ْة َوأْم ْر بعرف واجتنـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْ 134
جدل فاعت ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ
مد وداء الـ َح َس ِد ✽ وكال ـ ـ ـ ـ ـ ـمر ِاء وال ـ ـ ـ ْ الك ِرب ِ كالعج ِ ِ
بو ْ ْ 135
ف ِحـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْلم َتبعا لل ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ
حق خلق ✽ حلي ـ ـ ـ ـ ـ َ وك ْن َك َما كا َن خيار الـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ 136
فابتداع َم ْن َخلَ ْ لف ✽ وكل َشـ ـ ـ ـ ـ ـر يف ِ اتباع من سـ ـ ـ ـ ْ فكل خري يف ِ ِ 137
فما أبي ـ ـ ـ ـ ـ َح افْـ َع ْل َوَد ْع ما مل يـبَ ْح ✽ 138وكل هدي للنـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِيب ق ْد َر َج ْح
ب الب ـ ـ ـ ـ ـدعةَ م ـ ـ ـ ـ ـ ـم ْن َخلَفا وجانِ ِ سلَفا ✽ 139فتاب ـ ـ ـ ِع الصالـ ـ ـ ــح م ـ ـ ـ ـ ـم ْن َ
من الريـ ـ ـ ـ ـ ـ ِاء ث ـ ـ ـ ـ ـم يف ال ـ ـ ـ ـ ـ ِ
خالص ِ
اإلخالص ✽ 140هذا وأرجـ ـ ـ ـ ـو هللا يف
فمن ي ـَـ ِم ْل ل ـ ـ ـ ـ ـهؤالء ق ْد غـ ـ ـ ـ ـ ـ ـوى ْ 141من الرجي ِم ث ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـم نفسي واهلوى ✽
عند السؤ ِال مطْلَ ـ ـ ـ ـ ـقا ح ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـجتَنا َ ✽ 142هذا وأرج ـ ـ ـ ـ ـ ـو هللا أن يـ ـ ـ ـ ـ ـمنَ َحنَا
ع ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـلى نيب دأبـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـه ال ـ ـ ـ ـمراحم ُ 143ث الص ـ ـ ـ ـ ـ ـالة والسـ ـ ـالم الدائ ـ ـ ـ ـ ـم ✽
وَتب ـ ـ ـع لنـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـهجه من أم ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـتِ ْه َتتِ ْه ✽ ِ
144م ـ ـ ـ ـ ـ ـحمد وآل ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـه وعـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْ َ
ُ
ُ
ُ
ُ
ُ
ُ
33
آن ُ
ُتفةُاألطفالُوالغلمانُيفَُتويدُ القر ُ
للشيخُسليمانُبنُحسيُبنُُممدُبنُشل يبُالـجمزوريُ ُ
ي
الشهريُ ِبألفـند ُ
َد ْوما سلَْي ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َمان ه َو ا ْْلَ ْمزوِري ✽ 1يَـقـول َر ِاج ـ ـ ـ ـ ـي َر ْحـ ـ ـ َم ِة الْغَـ ـ ـفوِر
م ـ ـ ـ ـ َحمد َوآلـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِه َوَم ْن تََال صليا َع ـ ـ ـ ـلَى ✽
هلل مـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ 2الْـح ـ ـ ـمـد ِ
َ َ ْ
ون والتـْن ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِوي ِن والْـمـد ِ ِ ِ ِ
ود َ ِيف الن َ َوبَـ ْعد َهـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َذا الن ـ ـ ـ ـ ـ ـظْم ل ْلم ِريد ✽ 3
َع ْن َشْي ِخنَا الْ ِـمي ِه ِى ِذي الْ َك َم ِال ال ✽ 4س ـ ـ ـم ـ ـ ـ ـ ـيـته بِتح ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َف ِة ْاألَطْ َف ِ
َ ْ ْ
ول َوالثـ َو َابَج ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـَر َوالْ َقبـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َ
َو ْاأل ْ أ َْرجو بِِه أَ ْن يَن َف ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َع الطال َب ✽ 5
ون الساكِنَ ِة َوالتـْنوي ِنأَح َكام الن ِ
ْ
ِ ِ ِ
َح ـ ـ ـ ـ ـ ـ َكام فَخ ْذ تَـْبيِـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـْي ِين 6للنون إِ ْن تَ ْسـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـك ْن َوللتـْن ِوي ِن ✽ أ َْربَع أ ْ
ف ✽ لِْلح ْل ِق ِست رتِب ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـت فَـ ْلتـع ِر ِ اإلظْـ ـ ـهار قَـبل أَحر ِ
ف َ ْ َْ َ 7فَاألَول ِْ َ ْ َ ْ
ني َخاء ان ث ـ ـ ـ ـ ـ ـم َغ ٌْ ني حاء ✽ مهم ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـلَتَ ِ
َْ َ 8ه ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْمٌز فَـ ـ ـ ـ ـ َهاءٌ ُث َع ٌْ َ
ِ ان إِ ْد َغ ِ 9والثـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ
ت ت ✽ ِيف يَـ ْرمـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـلو َن عْن َده ْم قَ ْد ثَـبَـتَ ْ ام بِستة أَتَ ْ ٌ َ
ان قِ ْس ٌم ي ْد َغ َما ✽ فِ ِيه بِغنة بِـيَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـْنمو علِ َما 10لَ ِكنـ ـ ـ ـ ـ ـها قِسم ِ
َ َْ
اَن بِ ِك ْل َمـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـة فَالَ ✽ ت ْد ِغ ْم كـ:دنْـيَا ث ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـم ِصْنـ َوان تََال 11إِال إِ َذا َك َ
ام بِغَ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِْري غن ْه ✽ ِيف الالِم َوال ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـرا ثـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـم َك ِرَرن ْه ِ
َ 12والثان إِ ْد َغـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ٌ
34
اإل ْخ َف ِاء اإلقْ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َالب ِعْن َد الْبَ ِاء ✽ ِميـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـما بِغنة َم ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َع ِْ
والثالِث ِْ
َ 13
اض ِلوف و ِاجب لِْل َف ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ
َوالرابع ْاإل ْخ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َفاء ع َند الْ َفاض ِل ✽ م َن الْـ ـ ـ ـ ـ ـحـر َ ٌ 14
ضمْنـتـ َها ت قَد َ ِيف َخَْسة ِم ْن بـَ ْع ِد َع ْشـ ـ ــر رْمزَها ✽ ِيف كِ ـ ْل ِم ه َذا البـي ِ 15
َ َْ َ َ
ض ْع ظَالِ َما ص قَ ْد ✽ د ْم طَيِبـا ِزْد ِيف تـقى َ ف ذَا ثـَنَا َك ْم َج َاد َش ْخ ٌ ِص ْ 16
ون الْـم َشد َدتَْ ِ
ني َمسَاحكْم الْ ِـمي ِم والن ِ
َ
ف غن ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـة بَـ ـ َدا َوغ ـ ـ ـ ـ ـن ِميما ثـ ـ ـ ـ ـ ـ ـم نوَن ش ـ ـ ـ ـ ِد َدا ✽ َو َس ـ ـ ـ ـ ـ ِم كـالا َح ْر َ 17
َح َكام الْ ِـمي ِم الساكِنَ ِة
أْ
َوالْ ِميم إِ ْن تَ ْسك ْن َُِتي قَـْب َل ا ْهلِ َجا ✽ الَ أَلِـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـف لَيِنَة لِ ِذي الـ ـ ـْ ـ ـ ـ ـ ِح َجا 18
ام َوإِظْ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َه ٌار فَـ َق ْ ِ
ضبَـ ـ ـ ـ ـ ـ ْ ✽ إِ ْخ َفاءٌ ْاد َغ ٌ
ن
َح َكامـ ـ ـ ـ ـ َها ثََالثَةٌ ل َم ْن َ
أْ 19
اإل ْخـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َفاء قَـْب َل الْبَ ِاء ✽ َو َس ـ ـ ـ ـ ـ ـمـِِه الش ْفـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِوي لِْلقـ ـ ـ ـ ـ ـ ـر ِاء فَ ْاألَول ِْ 20
صغِـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـريا َاي فَ َّت ان إِد َغـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِِ ِ
ام بـ ـ ـ ـ ـمثْل َها أَتَى ✽ َو َس ِم إِ ْد َغاما َ ٌ َوالث ِ ْ 21
َحرف َو َس ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِم َها َش ْف ِوي ْه ِ ِ والثالِث ِْ
اإلظْ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َهار ِيف الْبَقي ْه ✽ م ْن أ ْ َ 22
لِقربِـ ـ ـ ـ ـها و ِاالتِـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـح ِاد فَاع ِر ِ ِ
ف َ ْ اح َذ ْر لَ َدى َواو َوفَا أَ ْن ََتْتَفي ✽ ْ َ َ َو ْ 23
َح َكام الَِم (أ َْل) َوالَِم الْ ِف ْع ِل
أْ
فف ✽ أ َوالهـ ـ ـ ـ ـ ـما إِظْـ ـ ـ ـ ـ ـ ـهارها فَـ ْلي ـ ـ ـعر ِ لَِالِم أ َْل ح ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َاال ِن قَـبل ْاألَحر ِ 24
َْ َ َ َ َْ ْ َ
ف َع ِق ـ ـ ـ ـ َيمه
ك َو َخ ْقَـْب َل ْاربَع َم ْع َعـ ـ ـ ْش َـرة خ ْذ ِع ْل َمه ✽ ِم ِن ابْ ِغ َحـ ـج َ 25
35
َاثنِي ِه َما إِ ْد َغـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـام َها ِيف أ َْربَ ِع ✽ َو َع ْش ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـَرة أَيْـ ـ ـ ـ ـضا َوَرْمَزَها فَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِع 26
ف َذا نَِع ْم ✽ َد ْع سوءَ ظَن زْر َش ِريـ ـ ـ ـ ـفـا لِْل َكَرْم ب ُث ِص ْل ر ْمحا تَـفْز ِض ْ طْ
ِ
27
وىل َسـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِم َها قَ ْم ِري ْه ✽ َوالال َم االْ ْخَرى َس ـ ـ ـ ـ ِم َها ََشْ ِسي ْه َوالال َم االْ َ 28
َوأَظْ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِهَرن الَ َم فِـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْعل مطْلَ َقا ✽ ِيف َْْن ِو ق ْل نَـ َعـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْم َوقـ ْلنَا َوالْتَـ َقى 29
ني والْـمتَ َجانِس ْ ِ ِ ِ ِ
ني َ ِيف الْـمثْـلَ ْني َوالْـمتَـ َقا ِربَْ َ
ِ ِ ِِ ِ ِ ِ ِ
إ ْن يف الص َفات َوالْ َـمـ ـ ـ َخـارِِج اتـ َف ْق ✽ َح ْرفَان فَالْـم ـ ـ ـثْالَن فيـ ـ ِه َما أ َ
َحـ ـ ـ ـ ـ ـ ْـق 30
ِ ِ َوإِ ْن يَكـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َ
اختَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـلَ َفا يـلَقبَا وَن َم ـ ـ ـ ـ ْخَرجـا تَـ َق َارَب ✽ َوِيف الص َفات ْ 31
ات ح ِق َقا الصـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َف ِوَن اتـ َف َقا ✽ ِيف َمَْرج دو َن ِ
َ
مْتـ َق ـ ـ ـ ـ ـ ـا ِربَْ ِ
ني أ َْو يَكـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َ 32
ني ث ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـم إِ ْن َس َك ْن ✽ أَول ك ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـل فَالص ـ ـ ـ ـ ـغِ َري َسـ ـ ـ ـ ـ ـ ِم َ ْ
ني بـالْـمتَ َجـانِس ْ ِ
َ 33
ان ِيف كل فَـق ْل ✽ كل َكبِـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـريٌ َوافْـ َهـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َمْنه ِبلْـمث ْـل أَو ح ِرَك الْـحـرفَ ِ 34
َْ ْ
أَقْ َسام امل ِد
َ
َصلِي َوفَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْر ِعي لَه ✽ َو َس ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِم أَوال طَبِيـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـعِياا َوهـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـو َوالْ َـمـ ـ ـ ـ ـ ـ ـد أ ْ 35
ب ِ ِِ
ب ✽ َوَال بدونه الْـحـ ــروف ت ـ ـ ـ ـ ـ ْجتَـلَ ْ ف لَه َعـ ـ ـ ـ ـ ـلَى َسبَ ْ َما َال تَـ َوق ـ ـ ـ ـ ٌ 36
بَ ْل أَي َح ْرف غَ ْري َُهْز أ َْو سكو ْن ✽ َجا بـَ ْع َد َمد فَالطبِيـ ـ ـ ـ ـ ـعِي يَكو ْن 37
ب َك َـه ْمز أ َْو سكون م ْس َج َال وف َعلَى ✽ َسبَ ْ َو ْاآل َخـ ـ ـ ـ ـ ـر الْ َف ْرعِي َم ْوق ٌ 38
وح َيها ح ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـروفه ثَ َالثَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـةٌ فَ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـعِيها ✽ ِمن لَ ْف ِظ واي وه ـ ـ ـ ـي ِيف ن ِ 39
َ َْ َ ْ َ
36
ط َوفَـ ْت ٌح قَـْب ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َل أَلْف يـ ْلتَـ َزْم ض ْم ✽ َش ْر ٌ َوال َك ْسـر قَـْب َل الْيَا َوقَـْب َل الْ َوا ِو َ 40
اح قَـْبـ ـ ـ ـ ـ ـ َل كل أ ْعلِنَا ِ ِ ِ
َوالْلَـ ـ ـ ـ ـ ـني مْنـ َها الْيَا َو َو ٌاو سـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـكنَا ✽ إِن انْفـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـتَ ٌ
ِ 41
َح َكام الْ َـم ِدأْ
وم ِ ِ
ـج َـواز َوالل ـ ـز ْ وم ✽ َوْه َي الْوجـ ـ ـ ـ ـوب َوالْ َ ام ثََالثَةٌ تَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـد ْ َحـ ـ ـ ـ ـ ـ َك ٌ
ل ْل َم ـ ـ ـ ـ ـد أ ْ 42
ص ْل يـ َع ْد فَـو ِاج ـ ـ ـ ـ ـب إِ ْن َجاء َه ـ ـ ـ ْمٌز بـَ ْع َد َم ْد ✽ ِيف كِْل ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـمة وذَا بِـمت ـ ـ ـ ـ ـ ِ 43
َ َ َ ٌ َ
ص ْل صل ✽ كل بِ ِك ْلـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـمة وه َذا الْمْنـ َف ِ ِ ِ ِ
َ ََ ص ـ ـ ـ ـ ـ ٌـر إ ْن ف ْ َو َج ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـائٌز َمد َوقَ ْ 44
ض السـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـكون ✽ َوقْـفا َكـتَـ ْعـ ـ ـ ـ ـ ـ ـلَمو َن نَ ْستَ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـعِني َومثْـ ـ ـ ـ ـ ـل ذَا إِ ْن َعَر َ
ِ 45
ـآمن ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـوا َوإِي ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َماَن خ َذا ِ ِ
أ َْو ق ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـد َم الْ َـه ْمـز َعلَى الْ َـمـ ـ ـ ـ ـ ـد َوذَا ✽ بَ َد ْل َك َ 46
ِ ِ
صـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـال َوَوقْـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـفا بَـ ْع َد َمد ط ِوَال َوَال ِزٌم إِن الس ـ ـ ـ ـ ـ ـكون أص ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َال ✽ َو ْ 47
أقْ َسام امل ِد الال ِزِم
َ
ك كِْل ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِمي َو َح ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْرِيف َم َع ْه لِ
أَقْ َس ـ ـ ـ ـ ـ ـام َال ِزم لَ َديْـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِه ْم أ َْربَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َع ْه ✽ َ ْ َ
تو 48
ف مثَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـقل ✽ فَـ َه ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِذ ِه أ َْربَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َعةٌ تـ َف ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـصل كِ َالُهَـ ـ ـ ـ ـا م ـ ـ ـ ـ ـ َخف ٌ 49
ف َم ـ ـ ـ ـد فَـ ْه َو كِْل ِمي َوقَ ْع فَِإ ْن بِ ِك ْلمة سكـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـو ٌن اجت ـ ـ ـ ـ ـ ـمع ✽ مع حر ِ 50
َ ْ َْ َْ َ ْ َ
وف وِج َدا ✽ َوالْ َـمـ ـ ـ ـ ـ ـ ــد َو ْس ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـطه فَ َحـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْرِيف بَ َدا أَو ِيف ث َالثِ ِي الْـح ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــر ِ
ْ 51
ف كل إِذَا َملْ ي ْد َغـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َما كِ َاله ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َما مثَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـق ٌل إِ ْن أ ْد ِغ َما ✽ َم ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َخفـ ـ ـ ـ ـ ٌ 52
ص ْـرـح ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْـرِيف أَوَل الس ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َوْر ✽ وجـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـوده َوِيف ثـ ــَـ ـ ـ ـ ـ ـ َمان انْـ ـ َح َ َوالال ِزم الْ َ 53
37
صَخ ْ ني والطـ ـ ـ ـول أ َ و َع ْني ذو و ْج َه ْ ِ ص
ََْي َمع َها حروف َك ْم َع َس ـ ْل نَـ َق ْ 54
َ َ ✽
ِ ِ وما ِسوى احلر ِ
ففَ َمـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـده َم ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـداا طَبِي ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـعِياا أل ْ ✽ فف الث َالثِ ْي الَ أَل ْ َ َ َ َْ 55
ِ ِ ِ َو َذ َاك أَيْضـا ِيف فَـ َواتِـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِح الس َوْر
ِيف لَ ْفظ َحـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـي طَاهر قَد ْاْنَ َ
ص ْـر ✽ 56
ك َذا ا ْشتَـ َه ْر ِص ْله س َح ْريا َم ْن قَطَ ْع َ ✽ َويَـ ـ ـ ـ ْج َمع الْ َف َواتِ َح ْاأل َْربَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْع َع َش ْـر 57
اهي ع ـ ـ ـ ـ ـلَى تَـ ـ ـ ـم ِام ِه بِـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َال تَـنـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ وتَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـم َذا النظْـ ـ ـ ـم بِـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـحم ِد ِ
هللا 58
َ َ َ ✽ َْ َ
ََت ِري ـ ـ ـ ـخ َها ب ْش ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـَرى لِ َم ْن يـْت ِقنـ َها ✽ أَبْـيَـ ـ ـ ـ ـ ـاته نَد بَـ ـ ـ ـ ـ َدا لِ ِذي النـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َهى 59
ِ ِ
َح ـ ـ ـ ـ ـ ـمـََدا َعلَى ختَ ـ ـ ـ ـ ِام ْاألَنْبِـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـيَاء أ ْ ✽ 60ثـ ـ ـ ـم الص ـ ـ ـ ـ َالة َوالسـ ـ ـ ـ ـ ـ َالم أَبَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َدا
َوك ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِل قَـ ـ ـ ـ ـا ِرا َوكـ ـ ـ ـ ِل َسـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِام ِع ب َوك ِل ََتبِـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِع ✽ 61و ْاآل ِل والص ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْح ِ
َ َ
38
منظومةُاملقدمةُفيماُجيبُعلىُقارئُالقرآنُأنُيعلمهُ ُ
منُنظمُإمامُاحلفاظُوحجةُالقراء
ُممدُبنُُممدُبنُُممدُبنُعليُبنُيوسفُالشهريُِببنُاجلزريُ ُ
(املتوىفُسنةُُ833ه)ُ ُ
املقدمةُ
ـج َـزِر ِي الش ـ ـ ــافِـعِـي ـحـمـد بْـن الْ َ مـ ـ َ ـامـ ِعيـقـول ر ِاجــي عـ ْفـ ِو رب س ـ ـ ـ ِ
َ َ َ َ َ 1
ِ ِ
ـص ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـطَـ َفـاه َعـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـلَــى نـَبِـيِـ ـ ـ ـ ـ ــه َوم ْ صـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــلـى الـلــه ـحـ ـ ـ ـ ـ ْـمـد لـلـه َو َ الْـ َ 2
آن َمـ ْـع مـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـحـبِ ِـه ومـ ْقـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِر ِا الْـقـر ِ ـحـبِـ ِـه ِ ِ
ْ َ صــــــ ْ ـحـ ـ ـ ـ ـ ــمـد َوآلـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــه َو َ مَ 3
فِي َـمـا َعـ ـ ـ ـ ـ ـلَـى قَـا ِرئِ ِـه أَ ْن يـَ ْعـلَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َـم ْـه َوبَ ْـعـ ـ ـ ـ ـ ــد إِن َهـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـذهِ مـ َق ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـد َمـ ْـه 4
ِ
وع أَوال أَ ْن يـَ ْعـلَـمـوا قَ ْـب َـل الـشـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــر ِ ـحـتــم ـب َعلَ ْـيـ ِهـم م ـ ـ ـ ـ ـ ـ َ إ ْذ َواج ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ٌ 5
ـاتلِيـلْ ِـفـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــظـوا بِـأَفْـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــص ِـح الـلـغَـ ِ ـاتـصـ ـ ـ ـ ـ ـ َف ِ وف وال ِ ِ
َ َ ـخـار َِج الْـحـر َ َم َ 6
ـاح ِ ومـا ال ِـذي رِسـ ـ ــم فِـي املص ِ ـجـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِوي ِـد واملـواقِ ِ
ـف ََ َ ََ ـف َ ََ ـح ِـرِري الت ْ مَ 7
ـب بِـ َـهـا ِ ِم ْـن ك ِـل َم ْقطـوع َوَم ْوصول بِ َـهـا
َوتَـاء أنْـثَـى لَ ْـم تَك ْـن تكْـتَ ْ 8
ِببُخمارجُاحلروفُ ُ
ِ ِ
َع ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـلَـى الـذي َيْتَـاره َم ـ ِن ْ
اختَـبَ ْـر ـش ْـرـخـارِج احلـروف َسْب َـعـةَ َع َ َم ـ ـ ـ ـ َ 9
حـ ـ ـ ـ ـ ــروف َمــد للْ َـه ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َـو ِاء تَـْنـتَـ ِهـي ـاهـا َوِهــي ـج ـ ـ ْـوف وأ ْختَ َ
ِ
فَأَلـف ال َ
ِ 10
ثـ ـ ـ ـ ــم لِ َـو ْس ـ ـ ـ ِـط ِـه فَ َـعـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْـي ٌـن َح ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــاء ـصـى احلـَ ْل ِـق َه ْـم ٌـز َهـاء ثـم ألَقْ ـ ـ ـ ـ ـ َ 11
39
ـان فَ ْـوق ثــم الْـ َكـاف أَقْصـى اللِـس ِ أ َْدنـَـاه غَ ْـي ٌـن َخ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــاؤَهـا والْـ َقـاف 12
َ َ
َوالـض ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــاد ِمـ ْـن َحافَـتِ ِـه إِ ْذ َولِـ ـ ـ ـ ــيَــا الشـيـن يَـاأَس َفـل والْوسـ فَـ ِـجيـم ِ
ْ َ َْ 13
ـاهـا وال ـ ـ ـ ـ ــالم أَدنَـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ الضر ِ
ـاهــا لمْنـتَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َـه َ ْ َ َ ـاهـا
ـس َـر أ َْو يـ ـ ْـمنَ َ
اس م ْـن أَيْ َ َْ َ 14
َوال ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــرا ي َدانـِي ِـه لِظَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْـهـر أ َْد َخـل اج َعـلـوا ِ ِِ
َوالنون م ْـن طََرفـه َُْتـت ْ 15
علْيَـا الثـنَـايَـا والصـ ـ ـ ـ ِـف ْـيـر م ْستَـكِ ْـن َوالطـاء َوال ـ ـ ـ ـ ــدال َوتَـا ِمـْنـه َوِم ْـن 16
َوال ـ ـ ـ ـ ــظـاء َوالــذال َوثـَـا لِلْعـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـلْـيَـا ِمْنه َوِم ْـن فَـ ـ ـ ْـو ِق الثـنَـايَـا الس ْفـلَـى 17
اف الثـنَايَـا امل ْش ِرفَ ْـه فَالْ َفـا مـع اطْـر ِ ِم ْـن طََرفَـْي ِه َمـا َوِم ْـن بـَطْـ ِن الش َف ْه 18
ََ
ـخ ْـيـشـوم
ـخ َـرج َـهـا ال ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َ
َوغـنـ ـ ـ ـ ـةٌ َم ـ ـ ـ ْ لِلش ـ َفتَ ْـيـ ِن الْـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َـواو بـَـاءٌ ِمـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْـيــم 19
ِببُالصفاتُ
مْنـ َفـتِـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــح مصمـتَـةٌ وال ِ
ـضـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــد ق ـ ْـل ٌ َْ َ ِص َفاَتَـا َج ْـه ٌـر َوِر ْخ ـ ـ ـ ـ ٌـو م ْستَ ِـفـ ـ ـ ـ ـ ْل 20
ت ِ ِ
َشـ ـ ـ ـديْد َهـا لَ ْفـظ أَج ـ ْد قَـ ـ ـ ـ ـ بـَ َكـ ـ ـ ْ ت ـص َسـ َك ْ َم ْهموس َها فَ َحـثـه َش ْخ ٌ 21
ص ْر ِ َوبـَْي َـن ِر ْخ ـ ـ ـ ــو َوالش ِدي ِـد لِ ْـن ع َم ْـر
ضغْـ قـ ْظ َح َ َو َسْبع علْو خص َ 22
ـب احلـروف ال ـ ـ ــم ْذلََق ْـه و فَـ ـ ـ ـ ـر ِمـ ْـن ل ِ ـاد طَـاء ظَـاءٌ مطْبَـ ـ ـ ـ َق ْـه ضٌ صـاد َ َو َ 23
َ
قَـلْ َقـ ـ ـ ـ ـ ـلَـةٌ قـ ـ ـ ـ ـ ـطْـب َجـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــد َوالـلِـيـ ـ ـ ـ ـ ـ ــن اي ِس ـ ـ ـيــن ـاد َوَز ٌ صـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ٌ
ِ
صفيـرَهـا َ َ 24
ـحـا ِ ِ
قَـْبـلَه َـمـا َواالنْـح ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َـراف صـحـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َ ـحـاَو ٌاو َويـَ ـ ـ ـ ـ ــاءٌ سك ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــنَـا َوانْـ َفـتَـ ـ َ 25
استَ ِـط ْـل ض ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــادا ْ
ِ ِ
َوللتـ َفشـي الش ْـيـن َ فِـي الالِم َوالـرا َوبِتَ ْكـ ـ ـ ـ ـ ِريـر جـعِ ْـل 26
40
ِببُالتجويدُ
ـصـ ـ ـ ـ ـ ِـح ِح الْـق ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َـرا َن آثـِـم َمـ ْـن لَـ ْـم ي َ ـجـ ـ ـ ـ ِوي ِـد َحـْتـ ٌـم ال ِزم َخـ ـ ــذ ِبلت ْ َواأل ْ 27
ِ ألَنـ ـ ـ ـ ـ ــه بِـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـه ا ِإللَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــه أَنْـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َـزالَ
صـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـالََوَهـ َكـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َذا مـْنـه إِلَ ْـيـنَـا َو َ 28
وِزيــنَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــة األَد ِاء والْـ ِـق ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــراءةِ وهـو أَيـضـا ِح ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـلْيـة الـتِـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـالَوةِ 29
ََ َ َ َْ َ َ َ َ ْ
ِمـ ْـن ِصـ َف ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــة لَ َـهـا َومستَ َحـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــق َـهـا وف َح ــق َـهـا وهـو إِعـطَـاء الْـحـ ـ ـ ــر ِ 30
َْ َ ْ
َواللـ ْف ــظ فِــي نَ ِـظـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْـيـ ِرهِ َك ِم ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـثْـل ِـه َص ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــلِـ ِـه ِ
َوَرد كـ ـ ـ ـ ـ ِـل َواح ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــد أل ْ 31
ـفـف فِـي النطْ ِـق بِـالَ تَـعـس ِ ِبللطْـ ـ ِ ـف م َكـ ـ ـ ـ ـ ـ ــمـال ِمـن َغ ْـيـ ِر مــا تَ َكـل ِ 32
َ َ ْ
ـاضـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــة ْام ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِرا بِـ َفـ ـ ـ ـ ـ ــكِـ ِـه
إِال ِريَ َ ـس بَْـيـنَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــه َوبَْـي َـن تَ ْـركِـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـه
َولَـ ـ ـ ـ ْـي َ 33
ِببُالتفخيمُوالرتقيق ُ
ـاذر ْن تَـ ْف ِخـيـم لَـ ْف ـ ـ ـ ـ ِـظ األَلـِ ِ
ـف ِ فَـرقِـ ـ ـ ـ ـ َقـن مست ِـفـال ِمـن أَح ـ ـ ـ ــر ِ
َ َو َح ـ ـ ـ ـ ـ َ ف ْ ْ َ ْ َْ 34
الـلـ ِـه ثـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــم الَِم لِـل ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـه لَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــنَــا َك َه ْـمـ ِز ا ْحلَ ْـم ِـد أَع ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــوذ ْاه ِـدنَـا 35
ِ ِ ِ ِ
ض صـة َوم ْـن َم َـر ْ َوالْميـ ـ ـ ـ ـ ـ ِم م ْـن َمَْ َم َ ـض
ـف َو َعلَـى الـلـه َوالَ ال ْ َولْيَـتَـلَط ْ 36
الشـدةِ َواْلَ ْهـ ِر ال ِـذي واح ـ ِرص علَـى ِ ـاطـل بِـ ِهـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْـم بِ ِـذي ِ
ـاء بــرق ب ِ
َ ْ ْ َ َوبَ َ ْ َ 37
ـجـ ِر
ـت َو َحـ ِـج الْ َفـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْاجتـث ْ
َربْـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َـوة ْ ـب الص ْـبـ ِرفِ َيهـا وفِـي ا ْْلِيـ ِم َكحـ ـ ِ 38
َ
ـف َكــا َن أَبْـيَـنَـا وإِ ْن يكـ ـ ــن فِـي الْوقْ ِ َوبَـيِـنَ ْـن مـ َقـلْـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َقـال إِ ْن َسـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َكنَـا 39
َ َ َ ْ
َو ِسـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـي َـن م ْستَ ِقـيـ ِم يَ ْسـطـو يَ ْسـقـو َحـطـت ا ْحلَـق ِ
ـص أ َص َح َ َو َحـاء َح ْ 40
41
ِببُالراءات
ِ ِ
َكـ َذ َاك بـَ ْع َـد الْ َك ْسـ ِر َحْيـث َس َكـنَ ْ
ـت تَوَرق ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـق الــراءَ إِذَا َمـا كـس ـ ـ ـ ـ ـ َـر ْ 41
ِ ف ِ ِ ِ
َصـ ـ ـ ـالَ
ـت أ ْ ـس ْ است ـ ْـعـالَ أ َْو َكانَـت ال َك ْس َـرة لَْي َ إِ ْن َملْ تَك ْـن م ْن قَـْب ِـل َح ْـر ْ 42
وأَخ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ ِ ِ ِ
ـف تَـكْـ ِريْـ ـ ـ ـ ـ ـ ــرا إِذَا ت َ
ـشـ ـ ـ ـ ـ ــدد َ وجـد َوا ْْللْـف فـي ف ْـرق ل َك ْسـر ي َ 43
ِببُالالماتُ
ضــم َك َع ْـب ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــد الـل ِـه
َع ـ ـ ـ ـ ْـن فَـْتـح ْاو َ اسـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِم الـل ِـه ِ ِ
َوفَـ ـ ـ ــخـ ِم الــال َم م ـ ِن ْ 44
ـصـا ف ِ ِ ِ
ـال َوالْ َعـ ـ ـ َ
ـاق أَقْ َـوى َْْنـو قَ َ
االطْبَ َ ـصـا
اخص ـ َ
االست ْعـالَء فَخ ْـم َو ْ
َو َح ْـر َ ْ 45
بَ َسطـ ــت َواْلـ ْلـف بِنَ ْخل ْقـك ْـم َوقَـ ْـع َحـطـت َمـ ـ ـ ـ ْـع وبـيِـ ِن ا ِإلطْب َ ِ
ـاق م ْـن أ َ َ ََ 46
ضلَْلـنَـا ـوب َمـ ْـع َ ـت وامل ْغض ِ أَنْـعم ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـون فِـي َج َعـ ـ ـ ْلنَـا
واح ِرص علَـى السك ِ
َ ْ ْ َ 47
َْ َ َ َ
ـصـى خـ ـ ـ ــو َ ِ ِ ِ ِ وخلِ ِ ِ
ف ا ْشتبَاهـه ِبَ ْحظـورا َع َ َ ْ ـسـى ـحـذورا َع ـ َ ـاح َم ْص انْفتَ َ ََ 48
َك ِش ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْـركِـك ْـم َوتَـتَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َـوفـى فِـتْـ ـ ـ ـ ــنَـتَـا َوَر ِاع ِش ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــدة بِـ َكـ ـ ـ ـ ـ ـ ــاف َوبِـتَـا 49
أ َْدغِـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــم َكـقـل ر ِ
ب َوبـَ ْـل الَ َوأَبِـ ْـن ْ َْ َوأَولَـ ـ ْـي ِمـثْـل َوِجـنْــس إ ْن َسـ َك ْـن 50
ـوب فَـلْتَـ َق ْـم َسبِ ْ
ـح ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــه الَ ت ـ ِز ْغ قـل َ ِيف يـَ ْوِم َم ْـع قَالـوا َوه ْـم َوق ْـل نـَ َع ْـم 51
ِببُالضادُوالظاء
ـاء َوكل َـهـا تَـ ـ ـ ـ ـ ِـجـي ميِـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــز ِمـن الـظ ِ ِ
َ ْ َ ـاد بِ ْست ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـطَـالَـة َوَم ْ
ـخ َـرِج َوالـضـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َ 52
أيِْقـ ْظ َوأنْ ِظ ْـر َعظْ َـم ظَ ْـهـ ِر اللـ ـ ـ ـ ـ ـ ْف ِـظ ِيف الظ ْع ِن ِظـل الظ ْهـ ِر عظْم ا ْحلِْف ِظ 53
ـالم ظ ْفـر انْـتَ ِـظ ْـر ظَـ ـ ـ ـ ـ ـ َـمـا ظَ ِ
ا ْغلـ ْظ ظَـ ـ َ اه ْـر لَظَـى ش َـواظ َكـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـظْـم ظَلَ َمـا 54
42
ض ـي َـن ظَـل الن ْح ِـل ز ْخـرف َس َـوى عِ ِ ـف َج ـ ـ ـا َوعِـ ْظ ِس َوى أَظْ َف َـر ظَناـا َكْي َ 55
ِ
ـجـ ِر ظَـل ـ ـ ـ ـ ْ
ت ش َـع َـرا نـَظَـل َكا ْحلـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْ ـت ظَلْ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــت ْـم َوبِـ ـ ـ ـ ـ ـ ــروم ظَـ ـ ـ ـ ـ ــلـوا
َوظَـلْ َ 56
ـت فَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـظاـا َو َج ـ ـ ـ ِـم ْـي َـع الـنـ ـ ـ ـ ـظَـ ِر
َوكـْن َ يَظْلَلْ َـن َْحمـظـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــورا َم ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َع امل ْحتَ ِـظـ ِر 57
ـود قَ ِ
ـاصـ ـ ـ ـ ـ َـرْه َوالْغَْيـظ الَ الر ْعـ ـ ــد َوهـ ٌ إِال بِـويـل ه ـ ـ ـ ــل وأولَـى نَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ
ـاض ـ ـ ـ ـ ـ َـرْه 58
َْ ٌ َ ْ َ
ـامـي وفِـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــي ضنِـيـن الْ ِـخـالَف س ِ ـحـض َعـلَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــى الط َع ِـام
َ َْ َ َوا ْحلَـظ الَ الْـ َ 59
ـض ظَ ْـه َـرَك يَ َـعـض الظـالِـم أَنْـ َقـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َ َوإِ ْن تَـالَقَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــيَــا الـبَــيَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــان الَ ِزم 60
ـف َهــا ِجبَاهـهـم َعلَ ْـي ـ ـ ـ ـ ِهـم وص ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ
ََ ضـ ـ ـ ــتـم
ت َم ـ ـ ْع أَفَ ْ
اضطـر َم ْـع َو َعظْ َ
َو ْ 61
ِببُامليمُوالنونُاملشددتيُوامليمُالساكنةُ
َخـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـفـيَ ْـن ِ ِ
م ْـيـ ـ ـ ـ ـ ــم إِذَا َمــا شــد َدا َوأ ْ وأَظْـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِهـ ِر الغنـةَ ِم ْـن ن ـ ـ ــون َوِمـ ْـن 62
ِ الْ ِم ْـي ـ ـ َـم إِ ْن تَ ْسـك ْـن بِغـنـة لَـ ـ ـ ـ ـ َـدى
بَـاء َعلَـى امل ْختَـا ِر م ْـن أ َْهـ ـ ـ ـ ِـل َ
األدا 63
احـ ـ ـ ـ َذ ْر لَ َـدى َواو َوفَــا أ ْن ََتْتَ ِـفـي َو ْ فوأظْ ِهـ ــرْْنَـا عِـنْ َـد بـاقِـي االحـر ِ
ْ َ َ َ 64
ِببُحكمُالتنوينُوالنونُالساكنةُ
إخـ ـ ـ ـ ـ ـ َفــا
ـب ْ
ـام َوقَـ ـ ـ ـلْ ٌ إِظْـ ـ ـ ـ ـ َـه ٌ
ـار ْادغَـ ٌ َوحـ ْكـ ـ ــم تَـْنـ ـ ـ ـ ـ ِويْـن َونـون يـلْ ـ ـ ـ ـ ـ َفـى 65
فِـي الـالِم َوالـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــرا الَ بِغ ـ ـ ـ ـ ـ ــنـة لَـ ِزْم ف احلَلْ ِـق أَظْ ِه ْـر َوادغِ ْـم فَعِْن َـد حـر ِ
َْ 66
إِال بِكِـلْ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َـمـة َك ـ ـ ــدنْـيَـا َعـْن ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َـون ـوا ـومــنوأ َْدغِـ ـ ـ ـ ـ ــمـن بِغـنـة فِـي يـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ 67
َْ َ
وف أ ِخ ـ َذا الخ َفـا لَ َـدى بقِـي احلـر ِ َوال َقلْـب عِـْن َـد الـبَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــا بِغـنـة َكـ َذا 68
َ ْ
43
ِببُاملدُوالقصرُ
ِ ِ
ـصـ ٌـر ثَـبَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــتَـا
َو َجـ ــائ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ٌـز َو ْهـ َـو َوقَـ ـ ـ ـ ـ ْ ـب أَتَـ ـ ـ ـ ـ ــى َوال َـم ـ ـ ـ ـ ــد الَ ِزٌم َوَواج ـ ـ ـ ـ ٌ 69
ـول ي َـم ـ ـ ـ ـ ـ ْد سـاكِـن حالَـيـ ِن وِبلـط ـ ـ ـ ـ ِ ف َم ـ ْد فَـالَ ِزم إِ ْن جـاء بـع َـد حـر ِ 70
َ ْ َ َ ٌ َ َ َْ َ ْ
ـصـ ـ ـ ــال إِ ْن ج ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـم َـعـا بِـكِـلْـ ـ ـ ـ ـ ـ َـم ِـة
مـت ِ ـب إ ْن َجـاء قَ ْـبـل َه ـ ـ ـ ـ ْـم َـزةِ ِ
َ َ َوَواج ـ ـ ـ ٌ 71
ـجـالَ وجـائـِ ـ ـ ـ ـ ـ ــز إِذَا أَتَــى مـْنـ َفـ ـ ـ ـ ِ
ض السكـون َوقْـفـا م ْس َ
ْو َع ـ َـر َ ـصـالَ أَ ََ ٌ 72
ِببُمعرفةُالوقوفُ
الَ بــد ِمـ ـ ـ ـ ــن معـ ِرفَـ ـ ـ ـ ـ ِـة الْـوق ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ
ـوف وفوبـع ـ ـ ـ ـ َـد تَـجـ ـ ـ ـ ِوي ِـد َك لِلْـحـ ـ ـ ـ ـ ــر ِ 73
ْ َْ ْ ْ ََْ
ـسـ ْـن ـسـم إِذَ ْن ِ ِ
ـام َوَكـ ـ ـ ـ ــاف َو َح ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َ
ثـَالَثَـ ـ ـ ـ ــة تَـ ٌ َواالبْـتـ َـداء َو ْهـ َـي تـ ْق ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َ 74
تَـ َعـل ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ٌـق أ َْو َكــا َن َم ْعـ ـ ــنـى فَابْـتَـدي ـوج ِـد ِ
َو ْه َـي ل َمـا تَـم فَــإ ْن لَ ْـم ي ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َ 75
ـس ْـن وس اآل ِي َج ـ ـ ـ ـ ِـوْز فَالْ َ
ـح َ إال رؤ َ
ِ فَالتـام فَالْ َكـافِـي َولَ ْفـظـا فَ ْامنَـ َع ْـن 76
ضـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـطَـارا َوي ْـبـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َـدا قَـْبـلَـه
ي ْـوقَـف م ْ َوغَـ ـ ـ ْـيـر َمـا تَـ ـ ـ ـ ـ ـ ــم قَبِـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْـي ٌ
ـح َولَـ ـ ـ ــه 77
ـب ِِ َولَْي ِ
َوالَ َح ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َـر ٌام غَْي َـر َمــا لَـ ـ ـ ـ ـ ــه َسـبَ ْ ـب
س يف الْق ْرآن م ْـن َوقْـف َو َجـ ـ ـ ـ َ َ 78
ِببُاملقطوعُواملوصولُ
ـف ا ِإل َم ِـام فِيـ ـ ـ َـمـا قَـ ْد أَتَـى
صح ِ
فـي م ْ َ
ِ ف لِ َم ْقطـوع َوَم ْوصـول َوتَـا َو ْاعـ ِر ْ 79
ـج ـأَ َوالَ إِلَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــهَ إِال
َمـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْـع َمـلْ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َ فَاقْطَ ْـع بِ َـعـ ْشـ ِر َكـلِـ ـ ـ ـ ـ َـمـات أ ْن ال 80
ي ْش ِرْك َـن ت ْشـ ِرْك يَ ْدخلْ َـن تَـ ْعـ ـ ـ ــلـوا َعلَـى ـود الَ ِ ِ
َوتَـ ْعـبـدوا َايسـي َـن َاثن ـ ـ ـ ــي ه َ 81
ـوح ِص ْـل َو َعـ ـ ـ ـ ْـن َمــا ِ ِ ـول إِ ْن َم ـ ـ ـ ـ ـ ــا
بلر ْعـد َوالـ َـم ْفت َ أَ ْن ال يـَقـولـوا الَ أَق ـ َ 82
44
ـسـا ِِ ِ ِ ِ
خـلْـف الــمنَافقـي َـن أ َْم َمـ ْـن أَس ـ ـ ـ َ ـسـا
ْنوا اقْطَعـوا م ْـن َمـا بروم َوالن ـ ـ ـ َ 83
ـسـر إِن َمــا َوأَ ْن لَـ ِم الـ ـ َـم ْفـت َ
ـوح َكـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْ ـت النِ َسـا َوِذبْـ ــح َح ْـيـث َمـا
صلَ ِ
فِ 84
ـح ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــل َوقَ َـعـا ِ
َوخـلْـف االنْـ َفـال َونَ ْ ـوح يَ ْدعــو َن َم َـعـا ـام َوال ـ َـم ْفـت َ االنْـ َع َ 85
ِ
ص َـل ِص ْ
ـف ردوا َك َذا ق ْـل بِْئ َس َمـا َوالْ َو ْ ـف َوكـل َمـا َسـأَلْتـمـوه َو ْ
اخـتـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــل ْ 86
ـت يـَْبـلـوا َم ـ َـعـا
ضتـم ا ْشتَـ َه ْ وح ْـي أَفَ ْ أِ َخلَ ْفتم ِون َوا ْشتَ َـرْوا فِـي َمـا اقْطَـ ـ َـعـا 87
تَـْنـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِزيْـل ش َع َـرا َو َغ ْـي َـر ِذي ِصـ ـ ـ ـ ـ ـ ـالَ ـت روم كِـالَ ِ
ثَـانـي فَـ َعـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـلْ َـن َوقَ َـع ْ 88
ِيف الشــعرا األ ِ ِ ِ
ـسـا و ِص ْ
ـف َح َـزاب َوالنـ َ
ََ ْ ـح ِـل ِص ْـل َو َمْتَـل ْ
ـف فَأَيْـنَ َمـا َكالن ْ 89
ِ
ـحَزنـوا ََتْ َس ْـوا َعـلَـى
ـج َم َـع َكْيـالَ تَـ ـ ْ
نـَ ـ ْ ـج َـعـالَ َوص ْـل فَإِل ْـم ه َ
ـود أَلـ ْـن نَـ ـ ـ ـ ـ ـ ْ 90
َع ْن َم ْـن يَ َشـاء َم ْـن تَـ َولـى يَ ْـوَم ه ْـم ـك َح َـر ٌج َوقَطْـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــعـه ْـمَحــج َعلَ ْـي َ 91
اإلم ِـام ِص ْـل َووِه ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـالَ ِ ِ
تَــحي َـن فـي َ ـال َه ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َذا َوال ِـذيـ َـن َه ـ ـ ـ ـ ـ ــؤالَ
ومـ ِ
َ 92
َكـ َذا ِم ـ ـ ـ ــن ْال ويـا وهـا الَ تَـ ْف ِ
ـص ْـل َوَوَزنـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــوهــم َوَكـال ـ ـ ـ ـ ـ ــوه ْـم ِصـ ْـل 93
َ ََ َ َ
ِببُالتاءات
ـود َكـ ِ
ـاف الْبَـ َق َـرْه اف روم ه ِ االع ـ ـ ـ ــر ِ ف ِبلـت ـ ـ ـ ــا َزبََـرْه ورحـ ـ ــمـت الـزخـر ِ 94
ْ َ ْ ََ ْ َ
ـان َهــم ات عقـود الـثـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ ِ ِ
َمعـا أَخ ـ ـ ـ ْـي َـر ٌ ـح ـ ـ ـ ـ ــل إبْ َـرَهـ ْـم
ن ْع َمت ـ ـ ـ ـ َـهـا ثَـالث نَ ْ 95
ـت بِـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َـهـا َوالـنــوِر ِ ل ْقـم ـ ـ ـ ـ ـ ــان ثـم فَ ِ
ـاط ـ ـ ـ ـ ـ ٌـر َكـال ـ ـ ــطـوِر
ع ْـم ـ ـ ـ َـرا َن لَ ْع ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــنَ َ َ 96
ِ تَـ ــح ِريـم مع ِ وامـرأَت يوس ِ
ـت بَِقـ ْد َمس ْـع يَ ْ
ـص صيَ ْ ْ ْ َْ ـص
ص ْـف ع ْم َـرا َن الْ َق َ
َ َ َْ ٌ 97
45
ف غَـ ـ ـ ـ ـ ـ ــافِـ ِرـال َو َحـ ْـر َ ك ـ ـ ـ ـ ــال واالنْـ َف ِ
َ
ـان سـنـ ــت فَ ِ
ـاطـ ِر ْ َشـجـرت الدخ ِ
َ ََ 98
ـت ِ فِطْـر ِ قـرت عيـن جـن ِ
ـت َوَكل ـ ـ ـ ـ َـم ْ ـت َوابْـنَـ ـ ـ ٌ
ت بَقـي ْ َْ ـت ـت فـي َوقَـ ـ ـ ـ ـ َـع ْ َْ َ ٌ 99
ف ـاء ع ـ ِر ْ ج ـ ــمعـا وفَـردا فِي ِـه ِبلـتـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ ـف اف وكل مـا ِ ِ
َ ْ َْ ْ اختل ْ االع َـر َ َ ْ أ َْو َسـ َ ْ 100
ِببُمهزُالوصلُ
ِ إ ْن َكـا َن َاثلِ ٌ ِ واب َدأْ ِِبم ِز الْو ِ ِ
ـث مـ ـ ـ ـ ـ َـن الف ْـع ِـل ي َ
ـضـم صـ ـ ِـل م ْـن ف ْعـل بِ َ
ض ـ ـ ــم َ ْ َْ َ ْ 101
ـاء َغْي َـر الـالِم َك ْسـ ـ ـ ـ ــرَهـا َوفِــي االمس ِ ـال الْ َك ْسـ ِر َوالْ َفْت ـ ـ ـ ِـح َوفِـي َوا ْك ِس ْره َح َ 102
َْ
اســم َم ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َـع اثْـنَـتَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْـيـ ِن
َو ْامـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َـرأَة َو ْ ابْـن َمـ َـع ابْـنَ ِـة ْامـ ـ ـ ـ ـ ـ ِرا َواثْـنَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْـيـ ِن 103
ِببُال ُوقفُعلىُأواخرُالكلم
ـاذ ِر الْـوقْ َ ِ وح ـ ـ ـ ـ ـ ِ
إِال إِذَا رْمـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َ
ـت فَـبَ ْـع ـ ـ ـ ـ ــض َحـ ـ َـرَكـ ْـه ـح َـرَك ْـهـف بـك ِـل ال َ َ ََ 104
ِ ـصـب َوأ َِش ـ ـ ـ ـ ــم
ـارة ِبلض ِـم فـي َرفْ ـ ـ ـ ـ ـ ــع َو َ
ضـ ـ ـ ـ ـ ــم ِ
إ َش ـ َ إِال بِـ َفـتْـح أ َْو بِـنَـ ـ ـ ـ ْ 105
اخلامتة
آن تَـ ْقـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـد َم ْـه
ِمـ ـ ـ ـ ــنِـي لـِ َقـا ِر ِا الـقـ ـ ـ ــر ِ
ْ َوقَـ ـ ـ ـ ْد تـ َقـضـى نَظْ ِـم َـي الــم َق ِـد َم ْـه 106
َم ْـن ْحي ِسـ ِن الت ْج ِوي َـد يَظْ َف ْـر ِبلر َشـ ْد) اى فِـي الْ َـع َـد ْد ـاف َوَز ٌ (أَبْـيَاَتَـا قَـ ٌ 107
ثـ ـ ـ ـ ـ ــم الـصـ ـ ـ ـ ـ ـالَة بَ ْـعــد َوالـس ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـالَم ـح ـ ـ ـ ـ ـ ْـمـد هللِ لَـ ـ ـ ـ ـ ـ َـهـا ِخـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــتَــام
َوال َ 108
ـحـبِـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـه وتَـابِـ ـ ـ ـ ـ ــعِـي ِمـْن ـ ـ ـ ـ ـ ـ َـوالـِ ِـه)
صْ َو َ صطَـ َفـى َوآلِـ ـ ـ ِـه (عـلَـى النـبِ ِـي ال ــم ْ َ 109
ُ
46
منظومةُالزمزميُيفُأصولُالتفسريُ ُ
للشيخُاملفسرُعبدُالعزيزُالزمزميُ(ُ976هـ)ُ ُ
ُ
َع ـ ـ ـ ـلَى الن ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِيب َع ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِط ِر األ َْرَد ِان تَـب ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـارَك الْم ـ ـ ـ ـ ـْن ِزل لِلْف ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـرقَ ِ
ان 1
✽ ْ َ َ
َم َع َس ـ ـ ـ ـ ـ ـالَم َدائِـ ـ ـ ـ ـ ـ ـما يـَ ْغـ ـ ـ ـ ـ ـ َشاه ✽ ص ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـلى هللا ِ
م ـ ـ ـ َحم ـ ـ ـ ـد َعلَْيـ ـ ـه َ 2
ان عِـ ـ ْقد فَـه ـ ـ ـ ـ ـ ِذهِ ِمثْـ ـ ـ ـ ـل ال ـجـ ـ ـم ِ ص ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْحبِ ِه َوبـَ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْعد ِ ِ
َ َ ✽ َوآل ـ ـ ـ ـ ـ ـه َو َ 3
بِ َدايَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـة لِـ ـ ـ ـ ـ ـ َم ْن بِـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِه يَـ ـ ِح ْري ✽ ضمْنـت ـ ـ ـ َها عِ ْلما ه َو التـ ْفـ ـ ـ ـ ـ ِسري
َ 4
م َه ـ ـ ـ ـ ـ ِذب نِظَ َام ـ ـ ـ ـ ـ َها فِـ ـ ـ ْي َغـ ـ ـ ـايَ ْه ✽ أَفْـَرْدت ـ ـ ـ ـ ـ َها نَظْما ِم ـ َن النـ ـ ـ ـ ـ ـ َقايَ ْه 5
ِألَنه الــْـ ـ ـ ـ َه ِادي َوَم ـ ـ ـ ـ ـ ْن يعِـ ـ ـ ـ ـ ـ ْني ✽ َسـ ـ ـ ـ ـتَعِني ِ
َستَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْهدي َوأ ْ
َوهللاَ أ ْ 6
َحد عِلْ ِم التـ ْف ِسري
أح ـ َو ِال ✽ كِتَـ ـ ـ ـ ـابِنَا ِمـ ـ ـ ْن ِجـ ـ ـ َه ِة اإلنْـ ـ ـ ـ ـ ـ ـَز ِال ِ ِ
ع ـ ـلْ ـ ٌم بِـه يـْب ـ ـ ـ َحث َع ْن ْ 7
ت أَنْواع ـ ـ ـ ـ ـ ـه يَقـ ـ ـ ـ ـ ـيِنَا
صَر ْقَ ْد حـ ـ ـ ـ ِ ✽ س َوال ـْ َخ ْم ِس ـْيـنَا َونـَ ْح ِوهِ ِبلْـ َخ ْم ِ 8
َوبـَ ْع ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َد َها َخاتـِ ـ ـ ـ ـ َمةٌ تَـع ـ ـ ـ ـ ـ ـود ✽ َوقَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْد َح َوتْـ ـ ـ َها ِست ـ ـ ـةٌ عق ـ ـ ـ ـود 9
ص فِ ِيه م ْع ـلِ َم ْه ِ
ض َمـ ـ ـا خص َ بِبَـ ْع ِ ✽ َوقَـْبـلَـ ـ ـ ـ ـ َها َال بـ ـ ـد ِم ْن م َقـ ـ ـ ـ ـ ِد َم ْه 10
م َق ِد َمة
ص ْل ِ ِ ِ
ورة َح َ َومْنـ ـ ـه اال ْع َج ـ ـاز بس ـ ـ َ ✽ فَـ ـ َذ َاك َما َعـ ـ ـلَى م ـ ـ َحمد نـَ ـ ـَزْل 11
ثـَ ـ ـ ـ َالث آي ِألَقَـ ـ ـلِـ ـ ـ َها ِسـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َم ْه ✽ ورة الطائَِف ـ ـة الْمـ ـ َ َْت َج ـ ـ ـ َم ْه
َوالس ـ َ 12
47
ِم ـ ـ ـ ْن َكلِـ ـ ـ َمات ِمنْه َوالْ َم ْفضـ ـ ـولَ ْه َو َاآليَـ ـ ـة الطائَِفـ ـ ـ ـة ال ـ َم ْفص ـ ـ ـ ـولَ ْه
✽ 13
ت اضـ ـ ـ ـ ـل ال ْذ فِيـ ـ ـ ـ ِه ِمنْ ـ ـ ـه أَتَ ِ وال َف ِ ِمنْه علَى ال َق ـ ـ ـ ـوِل بِـ ـ ـ ِه َ ِ
كتَ ـ ـ ـ ـبت ✽ 14
َ ْ َ
قِـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـَراءَةٌ بِـ ـ ـ ـ ـ ـ ِه َوأَ ْن يـتَـ ـ ـ ـ ـ ْر َجـ ـ ـ ـ ـ ـم
حـرم ✽
ِ
بِغَـ ـ ـ ـ ـ ِْري لَ ْف ـ ـ ـ ـ ـظ الـ ـ َعَرب ـِـ ِي تَـ ـ ْ 15
َكـ ـ َذ َاك ِبلْ َم ْعـ ـ ـ ـ َن َوأَ ْن يـ َفـ ـ ـ ـسَرا ✽ ِبل ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـرأْ ِي َال ََتْ ِويـ ـ ـ ـ ـ ـ ـلَه فَ َح ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِرَرا 16
اَن َوه َواثْـنَا َع َشَر نـَ ْوعا اَن َوَم َك َ الع ْقد األَول ما يـرِجع إِ َىل النـز ِ
ول َزَم َ َ َْ َ
األَول َوالث ِان املكِي َوامل َدِن
َ َ
ن َما بـَ ْع ـ ـ َد َها َوإِ ْن تَ َس ـ ـ ْل َمكِي ـ ـ ـه َما قَـْب ـ ـ ـل ِه ْجـ ـ ـرة نـَ ـ ـ ـ ـَزْل ✽ َوالـ ـ َم َدِ 17
ْ َ َ
آن َم ـ ـ ـ ـ ـ ْع ✽ أ َِخـ ـ ـ ـ ـ ـ ـريَتَي ـ ـ ـ ِه َوَكـ ـ ـ ـ َذا الـ ـ َحج تَـبَـ ـ ْع فَال ـ ـم َدِن أَولَتَـ ـا الق ـ ـ ـر ِ
ْ َ ْ 18
ت أَنْـ َفـ ـ ـ ـال ✽ بَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـَراءَةٌ َوالر ْع ـ ـ ـ ـ ـ ـد َوالِق ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـتَال ِ
َمائـ ـ ـ ـ َدةٌ َم ْع َما تَـلَ ـ ـ ـ ْ 19
صر ✽ قِيَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َام ـ ـةٌ َزلْـ ـ ـ ـ ـ ـ ـَزلَـ ـ ـ ـ ـةٌ َوالْـ ـ َقـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْدر ِ
اها َوال ـ َحدي ـ ـ ـ ـد الن ـ ـ ـ ـ ْ
ِ
َو ََتليَـ ـ ـ َ 20
والنـ ـ ـور واألَحزاب والْم ـجادلَه ✽ و ِسر إِ َىل التح ِرِْي وهـ ـي د ِ
اخـ ـ ـلَ ْه 21
ْ َْ َ َ َ ْ َ َْ َ َ َ ْ َ
صـ ـ ـ ـح بِِه الـ ـ َم ْرِوي ِ ِ
اعـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َدا َهـ ـ ـ َذا ه ـ ـ ـ َو الَ َم ـ ـكي ✽ َع ـ ـ ـلَى الذ ْي َ َوَم َ 22
ض ِري والس َف ِري ِمن آي القر ِ
آن ِ ِ
ْ ْ النـ ْوع الثالث َوالرابع :احلَ َ َ
اع ـ ـ ـ ـلَِم
ات َجْي ـ ـ ـ ـش فَ ْ والس ـ ـ ـ ـ َف ِري َكـ ـ ـ ـآيـ ـ ِة الت ـ ـ ـ ـ ـيم ـ ـ ـ ـ ـ ِم ✽ مائـِ ـ ـ ـ َدة بِ َذ ِ 23
َ َ ْ َ َ
أ َْو ِه َي ِبلبَـْيـ ـ َد ِاء ثـ ـ ـم ال َفتْ ِح ِيف ✽ كـ ـ ـ ـَرِع الغَ ِم ـ ـ ـ ـي ِم اي َم ْن يـَ ْقـ ـ ـ ـ ـتَ ِفي 24
وِِبِ َن اتـق ـ ـ ـ ـ ـ ـوا َوبَـ ـ ـ ـ ـ ْعد يـَ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْوَما ✽ َوتـ ْر َج ـ ـ ـ ـ ـعو َن أ َْوِل َه َذا ال ـ َختْـ ـ ـ ـ َما 25
ِ ِ
ورةِ َ
ايسـ ـ ـ ـ ـ ـ ـئول َويـَ ْوَم فَـْت ـ ـ ـ ـ ـ ِح َآمـ ـ ـ ـ َن الرس ـ ـ ـ ـ ـ ـول ✽ آلخ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِر الس ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َ 26
48
ان َوَما بـَ ْعد تَـبَ ْع ويـوم ب ْدر سـ ـ ـ ـورة األَنْـ َف ِال مع ✽ ه َذ ِان خص ـ ـ ـ ـم ِ 27
َ ْ َ َ َْ َْ ََْ َ َ
يد ثـ ـ ـ ـم إِ ْن َعـ ـ ـاقَـْبـتم ✽ فَـ َع ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـاقِبوا بِـ ـ ـ ـ ِمثْ ِل َما ع ـ ـ ـ ـ ـوقِْبـتم إِ َىل الـ ـح ِم ِ
َ 28
ِِبح ـ ـ ـ ـ ـ ـد َو َعَرفَـ ـ ـ ـ ـ ـات َر َس ـ ـ ـ ـ ـموا ✽ اليَـ ـ ـ ـ ْوَم أَ ْك َملْت لَكـ ـ ـ ـ ـ ْم ِدينَـ ـ ـكم 29
ض ِر ْي وقوعـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـه َكثِـ ـ ـ ـ ـ ـ ـري ِ
َوَما ذَ َك ـ ـ ـ ـ ـ ْرََن َه ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـهنَا اليَسـ ـ ـ ـري ✽ َوالـ ـ ـ ـ ـ ـ َح َ 30
النـ ْوع اْلَ ِامس َوالس ِادس :الليلِي َوالنـ َها ِري
َي فَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َوِل ِ ِ وسورة ال َفْتـ ـ ـ ِح أَتَ ْ ِ
ت فـ ـ ـي اللْ ِيل ✽ َوآيـَ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـة ال ْقب ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـلَة أ ْ َ َ 31
ِ ِ
ك َوالـ ـ َخْتم َسـ ـ ـ ـه ْل َوقَـ ـ ـ ـ ـ ْوله َاي أَي ـ ـ ـ ـ ـ ـ َها الن ـ ـ ـ ـِيب ق ـ ـ ـ ـ ْل ✽ بـَ ْعد أل َْزَواج َ 32
ت ِِبا ْأزواج ـ ـ ـ ـ ـه فَأَثْبِ ِ ِ
ت أ َْعين ال ِِت فْيـ َها البَـنَات َال ال ِِت ✽ خص ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْ َ َ 33
َي خلِـ ـ ـ ـ ـ ـ ـفوا بِتَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْوبَة يَِق ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـْيـنَا ِ ِ
َوآيَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـة الثـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َالثَة ال ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـذينَا ✽ أ ْ 34
ض لِلَْي ـ ـ ـ ـ ـلِي َعـ ـ ـ ـلَى ✽ أَن ال َك ـ ـ ـ ـثِ َري ِبلن ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َها ِر نَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َزالَ ِِ
فَـ َهذه بـَ ْعـ ـ ـ ـ ـ ـ ٌ 35
الشتَائِي النـوع السابِع والث ِامن الص ِيفي و ِ
َ َ ْ
الشـ ـ ـ ـتَائِي َكالْع ْشـ ـ ـ ِر ِيف عـائِ َشةِ صي ِفـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـيه َكآي ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِة ال َك ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َاللَِة ✽ و ِ 36
َ َ َ َ َْ
ت ِ ِ
الفر ِاشي ِمن اآلاي ِ
َ َ التاسع َ
ت أِم َسلَ ـ ـ ـ ـ َم ْه وم ـ ـ ـ ـ ِه ِيف بـي ِ َكآيـ ـ ـ ـ ـ ِة الث ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َالثَِة الـ ـ ـم َقدمـ ـ ـ ـ ـ ْة ✽ فــِي نَ ِ 37
َْ َ َ
يـَلْ َح ـ ـ ـ ـ ـقه النا ِزل ِمثْ ـ ـ ـ ـ ـ َل ال ـ ـ ـرْؤَاي ✽ لِ َك ـ ـ ـ ـ ْو ِن رْؤَاي األَنْبِـ ـ ـ ـ ـ ـيَ ِاء َو ْح ـ ـ ـ ـ ـيَا 38
الع ِ
اشر أَسباب النـز ِ
ول َ َ
استِ ْف ـ ـ ـ ـ ـ َس َارا ِ ِ ِ ِ
َسـ ـ ـ ـ ـ ـ َف َارا ✽ فيه فَـيَم ْم نـَ ـ ـ ـ ـ ـ ْح َوَها ْ
ف األَئمـ ـ ـ ـ ـة األ ْ
صنـ ـ ـ َ
َو َ 39
49
ص َح ِايب رفِ ْع ✽ َوإِ ْن بِغَـ ـ ـ ـ ِري َسنَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـد فَمْنـ َق ـ ـ ـ ـ ـ ِط ْع ِِ
َمافيه ي ـ ـ ْرَوى َع ْن َ 40
ت ✽ أَشيَا َكـ ـ ـ َما ِإلفْكِ ِه ْم ِم ْن قِ ـ ـ ـ ـ ـص ِة أَو ََتبِـ ـ ـ ـ ـ ـ ـعِي فَمرسل وصح ِ
ٌََْ َ ْ 41
ت ✽ خلْف امل َق ِام األَمـ ـ ـ ـ ـ ِر ِبلص ـ ـ ـ ـالَةِ اب ِمن آاي ِ والس ْع ِي واحلِج ِ 42
ْ َ َ َ َ ْ َ َ َ
النـ ْوع احلَ ِادي َع َشَر أَول َما نـََزَل
َصـ ـ ـ ـ ـ ـ ِح فالـ ـ ـمدثِر ✽ أَوله َوالْ َع ْك ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـس قَـ ـ ـ ْوٌم يَ ْك ـ ـ ـ ـ ـ ـثـر
اقْـَرأْ َعلَى األ َ 43
ِ أَولـ ـ ـ ـ ـ ـ ـه التطْ ِفيف ث ـ ـ ـم البَـ ـ ـ ـ َقَرْة ✽ َوقِيل ِب َلعـ ـ ـ ـ ـك ِ
ْس بِ َدا ِر ال ـ ـ ـ ْ
هجَره َ 44
آخر َما نـََزَل النـوع الث ِان ع َشر ِ
َ َ ْ
يل َغْيـ ـ ـ َرْه ِ ِ ِ ِ ِ
َوآيـَ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـة ال َك ـ ـ ـ ـ ـ ـ َاللَة األَخـ ـ ـ ـ ـ ـريَْه ✽ قيـ ـ ـ ـ ـ ـ َل الرَب أَيْضـ ـ ـ ـ ـ ـا َوق َ 45
الع ْقد الث ِان َما يـَ ْرِجع إِ َىل السنَ ِد َوِه َي ِستة أَنْواع: َ
ِ ِ
آلحادَ ،والشاذ النـ ْوع األَول َوالث ِان َوالثالث :املتَـ َواترَ ،و َ
س يـ ْعـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َمل ِ
واَلسْبـ َعة الْقـ ـ ـ ـراء َما قَ ْد نـَ َق ـ ـ ـلوا ✽ فَمتَـ ـ ـ ـ ـ َواتـ ـ ـ ـ ـ ـٌر َولَْي ـ ـ ـ ـ ـ ـ َ 46
اسـ ـ ـ ـ ـ ـ ِْري َوإِال فَـ ـ ـ ـ ْاد ِر بِغَ ِريهِ ِيف الْـ ـح ْك ِم ما َمل يـ ـ ـ ـ ـ ـج ِر ✽ مـ ـجرى التـ َف ِ 47
َ َْ َ ْ َ ْ ْ
ضهَ الـ َم ْرفـ ـ ـ ـ ـ ـ ـوع ✽ قَ ِد ْمه ذَا الْ َق ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْول ه َو امل ْسموع ني إِ ْن َع َار َ قَـ ْولَ ْ ِ 48
َ
اآلح ـ ـ ـ ـ ـ ـاد َكالث ـ ـ ـ ـ َالثَِة ✽ تَـْتـبَـ ـ ـ ـ ـ ـع َها قِ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـَراءَة الصـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َحابَِة
َوالثـ ـ ـ ـ ـ ـ ِان َ 49
است ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِط ْر ِ ِ ِ
َوالث ـ ـ ـالث الشاذ الذي َملْ يَ ْشتَهْر ✽ مـ ـ ـ ـ ـما قَـَراه التابِعو َن َو ْ
ِ 50
ط يـَنْ َجلِي س يـ ْق ـ ـ ـ ـ ـَرأ بِغَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِْري ْاألَوِل ✽ َو ِصحة ِاإلْ ْسنَ ِاد َشـ ـ ـ ـ ْر ٌ َولَْي ـ ـ ـ ـ ـ َ 51
الرج ـ ـ ـ ـ ـ ِال الضـ ـ ـ ـب ِ ✽ ِوفَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـاق لَْف ِظ الْعـ ـِريب وال ـ ـ ـخ ِ
َ َ َ ْ لَه َكش ْهَرةِ ِ َ 52
50
الرابِع قَِراآت النِ ِيب
كو َع َق ـ ـ َد الْـحاكِم ِيف الْمستَ ْدر ِك ✽ بب ل ـ ـ ـها حيث قَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـرا بـ ـ ـ ــِملِ ِ 53
َ َ َ َ َ َ َْ ْ َ َ َ
الص ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـَراط ره ـ ـ ـ ٌن َونـنْ ِشز ✽ َك َذ َاك َال تَـ ـ ـ ـ ـ ْج ِزى بِتَا َايم ـ ـ ْح ِرز َك َذا ِ 54
ني بِـ ـ ـ ـ ـ ـَرفْ ِع األ َ
وىل أَيْضا بَِفْتـ ـ ـ ـ ـ ـ ِح َاي ِء أَ ْن يـَغـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـال ✽ والْ َع ْني ِبلْ َع ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْ ِ 55
َ
بَِفْت ِح فَا َم ْعنَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـاه ِم ْن أ َْعظَ ِمك ْم ✽ ت تَ ْستَ ِطْيع ِم ْن أَنْـ َف ِسك ْم َد َر ْس َ 56
ت بـع َد س ِفيـنَة وه ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِذي َشذ ِ صالِـ ـحـَِة أ ََم َامه ْم قَـْبـ ـ ـ ـ ـ ـ َل َملِ ْ
َْ َ ْ ََ ✽ ك َ 57
ِ
ضى قـرات أَع ـ ـني لـ ـ ـ ـ َج ْمع تـ ـ ـ ـ ـ ـ ْم َ ✽ َسكَْرى َوَماهم بِ َسكَْرى أَيْ َ
ض ـا 58
َرفَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـا ِرفا َعبَـ ـ ـ ـ ـاقِ ِري َجـ ـ ـ ـ ـ ـ ْمعه ْم َ 59واتـبَـ َعْت ـ ـ ـ ـ ـ ـه ْم بـَ ْعـ ـ ـ ـ ـد ذ ِريـت ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـه ْم
✽
َخ َذا
م َع ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـاذٌ بْن َجبَ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـل وأ َ ✽ َك َذا أَبو َزيْد أَبو الد ْرَدا َك ـ ـ ـ ـ ـ َذا 61
مع ِين ِ َعْنـ ـ ـ ـ ـ ـ ـه ْم أَبو هَريْـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـَرة َم َع ابْ ِن
َعباس ابْـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـن َسائب َوالَ ْ ✽ 62
ِم ْن ََتبِعِي فَال ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِذي ِمْنـه ْم ذكِْر ✽ بِ َذيْ ِن َعْب ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـد هللاِ ُث َم ْن ش ِه ْر 63
َو َاأل َْعَرج بْن ه ْرمـ ـ ـ ـ ـ ـ ـز قَ ْد َشاعوا ✽ يَِزيد أ ْ
َي َم ْن أَب ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـه ال َق ْع َقاع 64
َس َود الـ َح َسن ِزر َعـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـلْ َق َم ْه اه ٌد َعطَا َسعِْيـ ـ ـ ـ ـ ٌد عِ ْك ِرَم ْه مـ ـج ِ
َو ْاأل ْ ✽ َ 65
رج ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـوع َسْبـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َع ِة َهل ْم َال بد ْه ✽ وق َكـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َذا َعبِْي َد ْه َك َذ َاك َم ْسر ٌ 66
51
الع ْقد الثالِث
َ
الوقْفَ ،و ِاالبتِ َداء ِ ِ ِ ِ ِ ِ
َما يـَ ْرجع إ َىل األ ََداء َوه َي ستة أَنْـ َواع :النـ ْوع األَول َوالنـ ْوع الثانَ :
صـ ـ ـ ـ ـل قَ ْد فَ َشا ✽ َوحكْمه عِنْـ ـ ـ ـ ـ ـ َدهم َكـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َما تَ َشا ِ ِ ِ
َ 67واالبْت َدا ِبَ ْم ِز َو ْ
أ ِو ْكتِـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َفا ب ـ ـ ــِ َحس ِ
ب ال ـ ـ ـ ـ َم َق ِام ِم ْن قـْبح ْاو ِم ْن ح ْسن ْاو ُتََ ِام 68
َ ✽
ِ ِ ِ
وِزيْ َد اال ْش ـ ـ ـ َمام ل َ
ض ـ ـ ـ ـ ـ ِم الـ ـ َحَرَك ْه ✽ ف َع ـلَى املـ َحرَك ْه َوبِلسك ْو ِن ق ْ 69
َوال َفْتح ذَ ِان َعْنه َحْتـ ـ ـ ـ ـ َما ح ِظ َال ✽ الرْوم فِ ِيه ِمثْ َل َك ْسـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـر أ ِص َال 70
َوَويْ َكأَن لِلْكِـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َسائِي َوقْ ـ ـ ـ ـ ـف ✽ ِيف اهلَا ال ِِت ِبلت ِاء َر ْمسا خ ـ ـلْف 71
َكاف َهلَا َو َغ ْريهـ ـ ـ ـ ـ ـ ْم قَ ْد َحـمـََال ✽ ِمْنـ َها َعلَى اليَا َوأَبـ ْو َع ْمرو َعـلَى 72
اعـ ـ ـ ـ ـ َدا ال ـ ـ ـ َم َو ِايل ووقَـ ـ ـ ـ ـفوا بِ َالِم نَـ ـ ـ ـ ـح ِو م ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِال ✽ َه َذا الرسـ ـ ـ ِ
ول َم َ 73
ْ َ ََ
ني فَـ َعلَى َما َوقَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـفوا ✽ َو ِشْبهَ ذَا الِمـ ـ ـ ـثَ ِال نَـ ـ ـ ـ ـ ـ ْح َوه قِفوا السابَِق ـ ـ ـ ـ ِ 74
النوع الثالِث :ا ِإل َمالَة
اسـ ـ ـ ـ َما ْاو أَفْـ َع َاال ِ ِ
َصله ْ َمحَْزة َوالك ـ ـ ـ ـ ـ ـ َسائي قَ ْد أ ََم ـ ـ ـ ـ ـ َاال ✽ َما اليَاء أ ْ 75
َحّت إِ َىل لَ َدى َعـ ـ ـ ـلَى َزَكى الت ِزْم ✽ ف َما ِبليَا رِس ْم ِ
أََّن ِبَْع َن َكْي ـ ـ ـ ـ ـ ـ َ 76
إِال بِبَـ ْعض لِ َم َحـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـلِ َها ْاع ِد ِل ✽ إِ ْخَراج ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َها ِس َواهـ ـ ـ ـ ـ ـ ـمـَا َملْ ميِ ِل 77
النوع الرابِع :املد
ش أَطْ ـ ـ ـ َول رو ة
ز مح ام ِ
ه ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـيان ما يـوص ـ ـل أَو ما يـ ْفصل ✽ َوفِ ِ
ْ
َ َ َْ ٌ َ َْ نـَ ْو َع َ ْ َ ْ َ َ 78
اص ٌم فَـبَـ ْعـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َده ابْن َعـ ـ ـ ـ ـ ِام ِر ✽ َم َع الكِ َسائِي فَأَبو َع ْمرو َحـ ِري
فَـع ِ
َ 79
52
طارا ولَ ِكن خْلفهم ِيف الْمْنـ َفـ ـ ـ ِ
ص ْل ص ْلف مد مكنوا ِيف الْمت ِ
ْ َ ْ ✽ َو َح ْر َ َ َ 80
النـ ْوع اْلَ ِامسََ :تْ ِفْيف اهلَْم ِزةِ
س َما تَـلَتْه َكْيـ َف َما َوَرْد ط َوإِبْـ ـ ـ ـ َد ٌال بـ ــِـ ـ َم ْد ✽ ِم ْن ِجـ ـ ـ ـ ـنْ ِ نـَ ْق ٌل فإِ ْس َقا ٌ 81
اضع َس ـ ـ ـ َق ْ َْْنو أَئِنا فِ ِيه تَس ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِهيل فَـ َق ـ ـ ـ ْ ✽ ورب ه ـ ـمـ ـز ِيف مو ِ 82
َ ْ ََ َ ٌ ْ
ب الق ـ ـ ـ ـ ـ ـر ِاءوكل ذَا ِبلرْم ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِز و ِاإليـ ـ ـ ـ ـ ـم ِاء ✽ إِ ْذ بَسط ـ ـ ـ ـ ـ ـ َها ِيف كت ِ
ْ َ َ َ 83
النـ ْوع الس ِادس :ا ِإل ْد َغام
ف بِـ ـ ـ ـ ِمثْل ه َو ِاال ْد َغام يـ َق ْل ني إِ ْن َد َخـ ـ ْل ✽ َح ْر ٌ ِيف كِلْمة أ َْو كِلْمتَ ِ
َ َ 84
صـ ـ ـ ـ ـا علِ َما ني ن ا لَكِ ْن أَبو َع ْمرو ِِبَا َملْ ي ْدغِ ـ ـ ـ ـما ✽ إِال بـ ـ ـ ـ ــِم ْو ِض ـ ـ ـ ـ ـ َع ْ ِ
َ َ 85
اظ َوه َو َسْبـ َعة أَنْـ َواع: الع ْقد الرابِع :ما يـرِجع إِ َىل األَل َف ِ
َ َْ َ
األَول َوالث ِان :الغَ ِريْبَ ،وامل َعرب
يب يب ✽ َما َجاء َكالْ ِم ْش َكاةِ ِيف التـ ْع ِر ِ يـر َج ـ ـ ـ ـ ـع لِلنـ ْق ِل لَ َدى الغَ ـ ـ ـ ـ ِر ِ 86
َ ْ
الع ْدل الس ـ ـ ـ ـ ـ ِجل ثـ ـ ـ ـ ـ ـ ـم الكِ ْف ـ ـل ✽ َك َذلِ ِ أَواه و ِ
ك الق ْس ـ ـطَاس َوه َو َ َ َ 87
َوَه ـ ـ ـ ِذهِ َونَـ ـ ـ ـ ْح َوَها قَ ْد أَنْ َكـ ـ ـ ـ ـ ـ ـَرا ✽ ج ـ ـ ـ ـ ْمهوره ْم ِبل ِوفْ ِق قَالوا إِ ْح َذ َرا 88
النوع الثالِث :امل َجاز
َ ِ ِ ِ
آخ ِر ز ج ـ ـ ـ ـ ي ن ِ
مْنـ َها ْاخت َصار ْاحلَ ْذف تَـ ْرك الــْ َخ َرب ✽ َ ْ َ ْ َْ ٌ ْ َ ْ َ ْ َ
ن ع إ ع ج د ر ف ل او ِ 89
احـ ـ ـ ـ ـد َها ِم َن ال ـ ـم ـثَن َوال ِذي ✽ َع َق َل َع ْن ِضد لَه أ َْو َعـ ـكْس ِذي وِ
َ 90
ات الت ْكـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِرير ✽ ِزيـَ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َادةٌ تَـ ْق ِدي ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ٌم ْاو ََتْ ِخـ ـ ـ ـ ـ ـ ـري سب ـ ـ ـ ـ ِ
ب التـ ـ ـ ـ ـ ـ َف ٌََ ٌ 91
53
النـ ْوع الرابِع :الْم َ
شَتَك
ض ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـا ِرعٌ َوَرا ِ
اب ال ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـغَي م َ
100قـ ْرءٌ َوَويْـ ـ ـ ـ ـ ـ ٌل ند والْ َم ْوَىل َج ـَرى ✽ تَـ ـ ـو ٌ
النوع اْلَ ِامس :الْم َََت ِادف
آنان ✽ وب َش ـ ـ ـ ـر ِيف م ـ ـ ـح َك ِم القـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـر ِ ِ 101من َذ َاك ما قَ ْد ج ـ ـ ـاء َك ِاإلنْس ِ
ْ ْ ََ َ َ َ َ ْ
س َوِر ْجٌز َج ـ ـ ـ ـ ـ ـاءَ َاي أَواب ِ
ر ْج ـ ـ ـ ـ ـ ٌ ✽ َ 102واليَـ ـ ـ ـ ـ ـ ِم َوالبَ ْح ِر َك َذا الْـ ـ ـ ـ َع َذاب
النوع الس ِادسِ :اال ْستِ َع َارة
ت وَكالْـ ـ ـح ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـياةِ ِ ِ ِ ِ
َ 103وهـ ـ ـ ـ َي تَ ْشبِـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـْيهٌ بـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َال أ ََداة ✽ َوذَ َاك َكالْ َمـ ـ ـ ـ ـ ـ ْو َ َ َ
ِ 104يف م ْهتَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـد َو ِضـ ـ ـ ـ ـ ـ ِدهِ َك ِم ـ ـ ـ ـثْ ِل ✽ َه َذيْ ِن َمـ ـ ـا َجاءَ َك َس ـ ـ ـ ـ ـ ـلْ ِخ اللْي ِل
النوع السابِع :التشبِيه
اك أ َْم ـ ـ ـ ـ ـ ـر َدال ✽ َم ْع َغـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِْريهِ الت ْشبِيه َحْيث َحال 105وما علَى ا ْش ـ ـ ـ ـ ـَِت ِ
َ ََ َ
َ 106والش ـ ـ ْرط َههنَا اقْ ـ ـ ـ ـ ـ ـِ ََتانه َمـ ـ ـ ـ َعا ✽ أ ََداتـِ ـ ـ ـ ـ ِه َو ْهـ ـ ـ ـ ـ َو َكثِ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـريا َوقَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َعا
الع ْقد اْلَ ِامس
َ
َح َك ِام َوه َو أ َْربـَ َعةَ َع َشَر نـَ ْو َعا : ِِ ِ ِ ِ
َما يـَ ْرجع إِ َىل َمبَاحث املََع ِان الْمتَـ َعل َقة ِبأل ْ
وم ِهالنوع األَول :العام الباقِي علَى عم ِ
َ َ َ
يم ذَا ه ْو 107وع ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـز إِال قَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـولَه واَّلل ✽ بِك ِل َش ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـيء أ ِ
َي َعل ٌ ْ َ ََ
ساحـ ـ ـ ـ ـ َدة فَخـ ـ ـ ـ ـ ـ ْذه َد ْو َن لَْبـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ س ✽ وِ َ 108وقَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـولَه َخلَـ ـ ـ ـ َقك ْم ِمـ ـ ْن نـَ ْف ِ
َ
54
النوع الث ِان َوالثالِث :
يد بِِه اْلصوص العام ال ِذي أ ِر َ العام الْ َم ْخصوصَ ،و َ َ
اسا ِ ِ
اسا ✽ َوالثـ ـ ـ ـ ـان نَـ ـ ـ ْحو َْحيسدو َن الن َ اع ل َم ْن أَقَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َ
َوأَوٌل َشـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َ 109
َوأَوٌل َح ِقي ـ ـ ـ ـ ـ ـ َقةٌ َوالـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـثانـِـ ـ ـي ✽ َمـ ـ ـ ـ ـ ـ َج ٌاز الْ َف ْرق لِ َم ـ ـ ـ ـ ْن يـ َعـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِان 110
قَ ِرينَـ ـ ـة الث ِان تـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َرى َع ْق ـ ـ ـ ـ ـ ـلِي ْه ✽ َوأَوٌل قَطْـ ـ ـ ـ ـعا تـ ـ ـ ـ ـ ـ ـَرى لَْف ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِظي ْه 111
احد ✽ فِي ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِه َوأَوٌل لـِ ـ ـ ـ ـ َه ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َذا فَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـاقِد ان جاز أَ ْن يـراد الْو ِ
َوالث ـ ـ ـ ـ ـ ـ َ َ َ َ َ
ِ 112
النوع الرابِعَ :ما خص ِمْنه ِبلسن ِة
صيصه بِس ـ ـ ـ ـ ـنة قَ ْد َوقَـ ـ ـ ـ ـ َعا ✽ فَ َال تَـ ـ ـ ِم ْل لَِقـ ـ ـ ـ ـ ـ ْوِل َم ْن قَ ْد َمنَـ َعا تَـ ـخ ِ
ْ 113
فَبِالْع ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـرااي خصـ ـ ـ ِ
ت ال ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِرَبء آحـ ـ ـ ـ ـاد َها َو َغْي ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـرَها َس ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َواء 114
َ ََ ✽ َ
النوع اْلَ ِامسَ :ما خص بِِه ِم َن السن ِة
اف أ َْو َكالْـ ـ ِج ْزيَِة وعز َمل يـ ـ ـ ـ ـوج ْد ِسوى أَربـ ـ ـ ـ ـ ـع ِة ✽ َكآي ِة ْاألَصـ ـ ـ ـ ـو ِ
َ ْ َ َ َ ْ َ َ َْ َ 115
ني ضم ـ ـ ـ ـ ـ َها إِلَْيـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َها ِ ِ ِ ِ
َواَلص ـ ـ ـ ـ ـلَ َوات َحافـ ـ ـ ـ ـظوا َعلَْيـ َها ✽ والْ َعامـ ـ ـ ـ ـ ـ ـل َ 116
ِ
ني ِيف أ َوال َها ✽ خص َوأَيْضا َخص َما تَـ ـ ـ ـ ـ َال َها َحديث َمـ ـ ـ ـا أبِـ ـ ـ ـ ـ ـ َ 117
لَِقـ ـ ـولِِه أ ِم ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْرت أَ ْن أقَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـاتَِال ✽ َم ْن َملْ يَك ْن لِ َم ـ ـ ـ ـا أ ََرْدت قَابِـ ـ ـ َال 118
ت البَاقِيَة الن ـ ـ ـ ْه َي َع ِن ✽ ِح ِل الص ـ ـ ـ ـالةِ و الزَكـ ـ ـ ـ ـ ـاةِ لِْلغَِين وخصـ ـ ـ ـ ـ ِ
ََ 119
النوع الس ِادس :الْم ْج َمل
اض ـ ـ ـ ـ ِح ال ـ ـ ـ ـ ـدَاللَِة ✽ َكالْق ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْرِء إِ ْذ بـَيَ ـ ـ ـ ـ ـ ـانه ِبلسـ ـ ـ ـ ـن ِة ما َمل يكن بِو ِ
َ َْ ْ َ 120
55
النوع السابِع :الْم َؤول
اه ـ ـر َما ِبلدلِ ِيل ن ـ ـ ـ ـ ـ ِزَال ✽ َكالْيَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِد َِّللِ هـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َو الـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْذ أ ِوَال 121عن ظَ ِ
َْ
النوع الث ِامن :الْ َم ْفهوم
صِ ِ ِ ِ
ف 122م َوافـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ٌق َمنْطـ ـ ـ ـ ـ ـ ـوقَه َكـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـأف ✽ َومنْه ذو تَـ ـ ـ ـ ـ َخالف ِيف الْ َو ْ
صِ ِ ِ َ 123وِمثْل ذَا َش ـ ـ ـ ْر ٌ
ف َوَرْد ط َوغَايَةٌ َع ـ ـ ـ ـ ـ َد ْد ✽ َونـَبَـ ـ ـ ـأ الْ َفاسـ ـ ـ ـ ـ ِق للْ ـ ـ ـ ـ َو ْ
ت بِنَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْف ِي ِحـ ـ ـ ـ ِل ِ
َوالش ْرط إِ ْن ك ـ ـ ـ ـن أ َوالت َمحْ ِل ✽ َوغَايَـ ـ ـ ـةٌ َجاءَ ْ 124
َج ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِرهِ اح َغ ِريهِ ✽ وَكالثـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـمانِ ِ ِ ِ ِ
ني ل َع ـ ـ ـ ـ ـ ـد أ ْ َ َ َ لَزْوج ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َها قَـْب َل ن َك ـ ـ ـ ـ ِ ْ 125
اشر :الْمطْلَق َوالْم َقيد اسع والع ِ ِ
النوع الت َ َ
الض ـ ـ ـ ـ ـ ِد إِذَا ✽ أ َْم َكـ ـ ـ ـ َن َوال ـ ـ ـ ــْحكْم لَه قَ ْد أ ِخ َذا و َمحْل مطْلَق علَى ِ
َ َ 126
ِ ِ
ت َكالْ َقْت ِل َوالظ َها ِر َحْيث قَـي ـ ـ ـ َد ْت ✽ أ َواله ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َما م ْؤم ـ ـ ـ ـ ـ ـنَةٌ إِ ْذ َوَرَد ْ 127
ْمه َال تَـ ْقتَ ِفي ِ ِ وحيث َالميْكِن َكالْ َق ـ ـ ـ ِ
ضاء ِيف ✽ َش ْه ِر الصـ ـيَام حك َ َ ََ 128
اسخ َوالْ َمْنسوخ النوع احل ِادي ع َشر والث ِان ع َشر :الن ِ
َ َ َ َ ََ
ت ِيف الض ْخ ِم َوا ِإل ْكثَا ِر ِ
َس َفا ِر ✽ َوا ْشتَـ َهَر ْ صنـفوا ِيف َذيْ ِن م ـ ـ ـ ـ ْن أ ْ َك ْم َ 129
َو ََن ِس ٌخ ِم ْن بـَ ْع ِد َمْنس ـ ـ ـوخ أَتَى ✽ تَـ ْرتِيـ ـ ـ ـ ـ ـبه إِال ال ِذي قَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْد ثَب ــَتَا 130
صـ ـ ـح فِ ِيه النـ ـ ـ ـ ـ ْقل ِمن آي ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِة العِـ ـ ـ ـدةِ َال ي ـ ـ ـ ِحل ✽ لَ َ ِ
ك النـ ـ ـ ـ َساء َ َ ْ َ 131
اع ِة ِ ِ ِ ِ
ضـ ـ ـ ـ ـ ـ َواَلن ْسح للْـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـح ْك ِم أَ ِو الت َال َوة ✽ أ َْو لـ ـَـ ـ ـ ـه َما َكآيَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـة الر َ 132
56
ث َوالرابِ َع َع َشَر : ِ
النوع الثال َ
الْمعمول بِِه مدة معيـنَة ،وما ع ِمل بِِه و ِ
اح ٌد َ ََ َ َ َ َْ
ِ ِ ِ
ت إِال َع ـ ـ ـلي َ 133كآيَة الن ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْج َوى ال ِِت َملْ يـَ ْع َم ِل ✽ منْـ ـه ْم بــَِها م ْذ نـََزلَ ْ
ت تَـ ـ ـ َم َاما ✽ وقَيِـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َل َال بَ ْل َع ْشـ ـ ـ ـ ـ ـ ـَرة أَي ـ ـ ـ َاما ِ
اعة قَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْد بَقيَ ْ
َ 134و َس ـ ـ ـ ـ َ
الع ْقد الس ِادس
َ
ِ ِ ِ ِِ ِ
صل َما يـَ ْرجع إِ َىل الْ َم َع ِان الْمتَـ َعل َقة ِبألَل َفاظَ ،وه َي ستةٌ :األَول َوالث ِان :ال َف ْ
صل
الو ْ
َو َ
135ال َفصل والوصل وِيف الـ ـ ـ ـمع ِان ✽ بـ ـ ـ ـحث ـ ـ ـ ـ ـهما وِمـ ـ ـ ـنْه يطْلَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـب ِ
ان َ َْ َ َ ََ ْ ََْ َ
آخ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِرها وذَ َاك حيث ف ِ
صـ ـ َال ِ 136مثَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـال أَول إِذَا خـ ـ ـ ـ ـ ـلَوا إِ َىل ✽ ِ
َ َ َْ َ
ت َعْنـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َها َك َما تَـ ـ ـ ـ ـَراه إِ ْذ ف ِ
ص ـلَ ْ ✽ ك هللا َما بـَ ْع ـ ـ ـ ـ ـ ـ َد َها َعْن ـ ـ ـ ـ َها َوتِلْ َ 137
صـ ـ ـ ِل َوالفجا ِر ِيف َج ِحي ِم ِ وإِن األَبـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـر ِ ِ
ار لَـ ـ ـ ـ ـفي نَع ـ ـ ـ ـ ـ ْي ِم ✽
الو ْيف َ ْ ََ َ 138
النوع الثالِث َوالرابِع َواْلَ ِامسِ :اإلَيَاز َو ِاإلطْنَاب َوالْم َس َاواة
اص ق ْل ✽ ِمثَـ ـ ـال اإليـ ـ ـجاز َوَال ََتْ َفى املث ْل ِ
ص ِ َولَكم الـ َحيَاة ِيف الق َ 139
ِ ِ ِ ِ
ك ِيف إِ ْك ـ ـ ـ َمال َه ـ ـ ـذي أ ْ
َج ـ ـر ل َما بَقي َك َال ي ـ ــَ ِحيق الْ َم ـ ـ ـ ـكْر ✽ َولَ َ 140
ك ِاإلطْنَاب ✽ َوِه َي لَـ ـ ـ َها لَ َدى الْ َم ـ ـ ـ ـ َع ِان َبب َْْنو أََملْ أَق ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْل لَ َ 141
صر ِ
النوع السادس :ال َق ْ
ان بـَ ـ ـ ْحثه َكـ ـ ـ ـ ـ َما ✽ مـ ـ ـ ـ ـ ـ َحم ـ ـ ـ ـ ـ ٌد إال َرس ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْوٌل علِ ـ ـ ـ ـ َما وذَ َاك ِيف الْمع ِ
ََ َ 142
57
اْلَ ِاُتَة
َمسَاءَ ،والك َنَ ،واألَلْ َقابَ ،والْمْبـ َه َمات ت َعلَى أ َْربـَ َع ِة أَنْـ َواع :األ ْ
ا ْشتَ َملَ ْ
ط عِيسى ✽ ه ـ ـود و ِ
وسى
يب مـ َ
صـ ـ ـال ٌح ش َع ـ ـ ـ ٌ
ٌْ َ َ ف َولو ٌ َ 143إِ ْس َحاق يوس ٌ
ِ
س َك َذا يـَ ْعقـ ْوب ذو الك ـ ْف ِل يون ـ ٌ ✽ َ 144ه ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـارون َداود ابْـن ـ ـ ـ ـ ـه أَيـ ـ ـ ـوب
َوالْيَ َسـ ـع ابْـَر ِاه ـ ـيم أي ـ ـ ـ ـ ـ ـضا إِلْـ ـ ـ ـ ـيَا ✽ آدم ْإد ِري ـ ـ ـ ـ ـس َون ـ ـ ـ ـ ـ ٌ
وح يـَ ـ ـ ـ ْح َي َ 145
َو َج ـ ـ ـ ـ ـ ـاءَ ِيف م ـ َحم ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـد تَ ْك ـ ِميل ✽ اس ـ ـ ـ ـ َماعِي ـ ـ ـ ـل
َوَزَك ِري ـ ـ ـ ـ ـا أَيْض ـ ـ ـ ـ ـا ْ 146
الس ِجـ ـ ـ ـ ـل ِمي َكائِيـ ـ ـ ـ ـ ـ ـل قَعِي ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ٌد ِ ✽ وت َوِجْبـ ـَرائِيـ ـ ـل َهـ ـ ـاروت َمـ ـ ـار ٌ 147
إِبْلِيـ ـ ـ ـ ـس قَـ ـارو ٌن َك َذا َجـ ـ ـ ـ ـالوت ✽ ل ْق َم ـ ـ ـ ـان تـب ـ ـ ـ ـ ـ ٌع َك َذا طَـ ـ ـ ـالوت 148
وها ِ
َي أَخـ ـ ـ ـ ـ َ
أيْض ـا َك َذا َهـارون أ ْ ✽ وها
َي أَب ـ ـ ـ ـ َ َ 149وَمـ ـ ـ ْريـ ـ ـ ـ ـ ٌم ع ـ ـ ـ ـ ْمران أ ْ
ثـ ـ ـ ـ ـم الك ـ ـ َن فِـ ِيه َك َعْبـ ـ ِد الع ـ ـ ـ ـزى ✽ ِ 150م ْن َغ ِري َزيد ِم ْن ِص َح ـاب َعزا
ني َاي أَواب قَـ ـ ـ ـ ـ ـ ْد َجـاء ذوال َقرنَـ ـ ـ ِ 151كـ ـ ـ ـ ِن أَبـَ ـ ـا لَـ ـ ـ ْهب األَلْ َق ـ ـ ـ ـ ـ ـاب
َ ْ ✽
اس ـ ـ َد إِ ْن قَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َد ْرََت فَأَصلِـ ـ ـ ـ ـ ِح ال َف ِ 164إِال إِذَا بـ ـِـ ـ َخ ـ ـ ـلَ ـ ـ ـل ظَِف ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْرََت
ْ ✽
عـ ـ ـ ـ ـلَى النـ ـِيب وآلـِ ـ ـ ِه ال ـ ـهـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َداةِ صـ ـ ـ ـالَِت 165ووجب ِ ِ
َْ َ ✽ ت م ْن بـَ ْعد ذَا َ ََ ََ ْ
ِ ِ ِ
َعـ ـ ـ ـلَى اهل َدى إِ َىل قيَ ِام السـ ـ َ
اع ْه ✽ ص ْحبِـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـه م َعمـ ـ ـ ـما أَتْـبَـ ـ ـ ـ َ
اع ْه َ 166و َ
ُ
ُ
ُ
ُ
ُ
ُ
ُ
59
منتُالبيقونية ُ
ث
يفُعلمُمصطلحُاحلدي ُ
صـ ـ ـلِيَ ــا َع ـ ـ ـ ـلَى م ـ ـ ـ ـ ـ َحم ـ ـ ـ ـ ــد َخـ ـ ـ ـ ـ ِْـري نَبِـ ـ ـ ـي أ ْرِسـ ـ ـ ـ ـ ـ ــالَ ِ
أَبـ ـْ ـ ـ ـ ـ َدأ ِبحلَ ْمـ ـ ـ ـ ـ ـ ـد م َ .1
يث ِع ـ ـ ـ ــده وكـ ـ ـ ـ ــل و ِ
احـ ـ ـ ـ ـد أَتَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــى َو َحـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــدهْ وِذي من أقْسـ ـ ـ ِـام احل ِد ِ .2
َ ْ َ َ َ َ
إسنَـ ـ ـ ـ ـ ـ ــاده َولـ ـ ــَـ ـ ـ ـ ْم يَش ـ ـ ـ ـ ـذ أ َْو يـ َع ـ ـ ـ ـ ـ ْل ِ
صـ ـ ْـل ْ
أَول ـ َها الصحيـ ـ ـ ـ ـح َوْهـ َـو َما ات َ .3
ضْب ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـطــِِه َونَـ ْقـ ـ ـ ـ ـ ـ ـلِ ــه ِ ِ
ضابِـ ـ ـ ٌ َع ْن مثْ ــله م ْعتَ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َم ٌد فـِي َ
ِ
يَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْرِويه َع ـ ْد ٌل َ .4
ت ت ِر َج ـ ـ ـ ـاله الَ َكالص ِحيـ ـ ـ ـ ـ ِـح ا ْشتَـ َه ـ ـ ـ ـ َـر ْ َواحلَ َسـن الـ َم ْعروف ط ْرقــا َو َغـ ـ َـد ْ .5
َوكل َما َعـ ْـن رتْـبَ ِة احل ـ ـ ـ ـ ْس ِن قَـ ـ ـص ْر فَـ ْه َـو الضعِيف َوْهـ َـو أَقْ َس ـ ـ ـ ــاما َكـ ـ ـث ــر .6
ف لَلنبِـ ـ ــي ال ـ َم ـ ـ ـ ْرف ـ ـ ـ ـ ــوع َوَمـ ـ ـ ـ ـا لِتَابِـ ـ ـ ـ ـ ــع هـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َـو امل ْقط ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــوع َ َوَما أ ِضيـ ــْـ ـ .7
َ
ِ ِ ِِ ِ
ص ـ ـ ـ ـطََفى َولَـ ـ ـ ْم يَب ـ ـ ـ ـ ْـن اإلسـ ـ ـ ـ ـ ـ ــنَاد م ـ ـ ـ ـ ْن َرا ِويه َح ـ ـّت امل ْ َوامل ْسـ ــنَد املتصل ْ .8
صــل ص ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــل إسنَـ ـ ـ ـ ـ ــاده لِْلمصـ ـ ـ ـ ـطَـ َفى فَالْمتـ ـ ـ ـ ِ وم ــا بِسـ ـمـ ِع كـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِل راو يـت ِ .9
ْ ْ َ َ ََ َ ْ
صـ ـف أَتَى ِمثْـ ـ ـ ـ ـ ـل أ ََما َوالل ِـه أَنْـبَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـانـِـي الْـ ـ ـ ـ ـ َفتَ ــى م َس ْل َس ٌل ق ْل َما َعلَى َو ْ .10
َكـ ـ ـ ـ ـ َذ َاك قَ ْد َحدثَنِ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـي ِـه قَائمـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـاَ أ َْو بَـ ْع ـ ـ ـ ـ ـ َـد أَ ْن َح ـ ـ ـدثَنِ ـ ـ ـ ـ ــي تَـبَسـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َمــا .11
ني ْأو ثَالَثَـ ـ ـ ـ ـ ـ ْه َم ْشـ ـ ـ ـ ـ ـ ـهور َمـ ـ ـ ـ ـ ـ ْـرِوي ْفو َق َما ثَالَثَـ ـ ـ ـ ْـه َعـ ـ ـ ـ ـ ـ ِزيز َمـ ـ ـ ـ ــرِوي اثْـنَ ْ ِ .12
ْ
م َعْنـ َع ٌن َك َع ْن َســعِيـ ـ ـ ـ ـ ـ ـد َعـ ْـن َك ـ ـ ـ ـ ـَرْم َومْب ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َه ٌم َما فِيـ ِـه َراو لَـ ـ ـ ـ ـ ْـم ي َس ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْـم .13
ـت ِر َجـ ـ ـ ـ ـ ـ ـالــه َع ـ ـ ـ ـالَ َو ِضـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــده َذ َاك ال ِذي قَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْد نَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َـزالَ َوك ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــل َما قَـلـ ْ .14
60
وف زكِـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْـن قَـ ـ ـ ْول َوفِ ْعـل فَـ ْه َو َم ـ ـ ْوق ـ ـ ـ ٌ ـاب ِمـ ـ ْن َصح ـ ِ
َض ْفتَــه إِ َىل األ ْ َ َوَم ـ ــا أ َ .15
الص َح ـ ـ ـ ـ ـ ـابِــي َسـ َق ـ ْ ومـ ـرســل ِمْنه ِ
ـب َما َرَوى َراو فَـ َقـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْ َوق ـ ـ ـ ـ ـ ْل َغ ِريـ ـ ٌ َ َْ ٌ .16
صـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــال ِ صـ ـ ـ ـ ـ ـ ْـل بِـ َحـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــال وك ــل ما لـ ـ ـم يـت ِ
إسنَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــاده مْنـ َق ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـطــع األ َْو َ ْ َ َ َْ َ .17
ومـ ـ ـ ـ ـا أتـ ـ ـ ـ ـ ـ ــى م َدلـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـسا نَـوعـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ
ـان والـ ـمعض ــل الساقِـ ـ ـ ـ ـ ـ ِمــنه اثن ـ ـ ِ
ـان .18
َْ ََ َ َ ْ َ
يَـْنـق ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َـل َعم ـ ـ ـ ـ ْـن ف ــَـ ـ ـ ْوقَه بِعـ ـَـ ـ ـ ـ ْن َوأَ ْن االس َقـ ـ ـ ـ ــاط لِلشـ ـ ْـي ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِخ َوأَ ْن األَول ْ .19
ف ص ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــافـَه بـ ــَِما بِـ ـ ِه الَ يَـْنعـ ـَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِر ْ ان الَ يس ِقـط ــه لَ ِكن ي ِ والثـ ـ ـ ـ ِ
أ َْو َ ـف صــ ْ َْ ْ َ .20
مان تَـالَ فَالش ـ ـ ـ ـ ـاذ وال ـمـ ـ ـ ـ ـ ـ ْقلوب قِس ِ ف ثَِق ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـةٌ بِِه امل ــَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـالَ ِ
َوَما ي ـ َخ ــال ْ .21
ْ َ َ
إسنَ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـاد لِـ ـ ـ ـ َمـ ْـَت قِ ْس ـ ـ ـ ـ ــم
َوقَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـْلب ْ إبْـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َدال َراو َما بِـ ـ ـ ـ ـ ـَراو قِ ْس ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــم .22
صــر َع ـ ـ ـ ـلَى ِرَوايَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِة أ َْو َجـم ــْع ْأو قَ ْ َوالْ َفـ ـ ـ ـ ـ ـ ْـرد مـَا قَـيـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْدتَــه بِثِقـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـة .23
م َع ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـلـ ٌـل ِعْنـ ـ ـ ـ ـ ـ َدهــم قـَـ ـ ـ ـ ـ ـ ْد عـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِرفـا َوَم ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــا بِعِ ـ ـ ـ ــلة غم ـ ـ ــوض أ َْو َخ َف ـ ــا .24
ب ِعْن َـد أ َه ـ ـ ـ ـ ـ ـيـِْل الْف ـَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِن وذو اختِـ ـ ـ ِ
ضـ ـ ـ ـ ـطـَِر ٌ مْ ـالف َسنَ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــد أ َْو َمْتـ ـ ـ ـ ِن َ .25
ِ ِ ِ والـم ْدرجــات ِيف احل ِد ِ
ت ص ـلَ ْ م ـ ـ ـ ـ ْن بَـ ْع ـ ـ ـ ــض أَلْ َفـاظ الرَواة ات َ تيث َما أَتَ ْ َ َ ََ .26
َع ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِرفْــه َح ـ ـ ـ ـقا َوأَنْـتَـ ـ ـ ـ ِخ ْـه
مدبـ ـ ـ ـ ـ ـ ٌج فَأ ْ َوَمــا َرَوى ك ــل قَ ِري ــن َعـ ـ ـ ْن أ َِخ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْـه .27
َو ِض ـ ـ ـ ـ ـ ــده فِي ـ ـ ـ ـ َمـ ــا ذَ َك ـ ـ ـ ـ ـ ْرنَــا الـ ـم ْف ََِت ْق مت ِفـ ـ ـ ـ ـ ٌـق لَ ْف ـ ـ ـ ـ ـظــا َو َخـ ـ ـ ـ ـ ـطا مت ِف ـ ـ ـ ـ ـ ْـق .28
ـش الْغَ ـ ـ ـ ـلَ ْ ِ ِ ف مت ِق ـ ـ ـ ـ ــق اْلـَ ـ ـ ـ ـ ـ ِ فَـ َق ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْ ِ
اخـ ـ ـ ـ ـ َ
َوضـ ـ ـ ـ ـ ــده َمْتَــلف فَ ْ م ْؤتَلـ ـ ٌ .29
تَـ ْعـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِديله الَ يـَ ْح ِم ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــل التـ َف ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــرَدا َوال ـمْنـ ـ ـ ـ ـ ـ َك ــر الْ َف ـ ـ ـ ـ ـ ْرد بِِه َراو َغ ـ ـ ـ ـ َـدا .30
61
ض ْع ِفـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـه فَـ ـ ـ ـ ـ ْه َو َك ـ ـ ـ ـ ـ ـَرْد ِ
َوأَج ـ ــْمــَعـ ـوا ل َ احـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ٌد بِِه انْـ َف ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـَرْد
م َْتوك ـ ـ ــه مـ ــا و ِ
َ َ َ .31
ِ ِ
ـك الـ َم ْوض ـ ـ ــوع َع ـ ـ ـ ـ ـلَى النبِـ ـ ـ ــي فَـ ـ ـ ـذلـ َ صنـ ــوع َوال َك ـ ـ ـ ـ ـ ـذب الـ ـم ْختَـلَـ ـ ـ ــق املَ ْ .32
وم ـةَ الْبَـْيـق ـ ـ ـ ـ ـونـِي ـت َكالـ ـج ـ ـوه ـ ـ ـ ِر املكْنـ ِ َوقَـ ـ ـ ـ ْد أَتَـ ْ
َس ـ ـم ـ ـْيـت ـ ـ ـ ـ َه ــا َمْنظ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َ ـون
َ َْ َ
.33
ِ ِ
ت ت بـ ـِ َخْيــر خت ـ ـ َم ْ أَقْ َس ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـام َهـ ــا تَـم ـ ْ ـتـني ِِب َْربَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـع أَتَـ ْ فَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْو َق الثـ ـ ـ ـ ـالَثـ َ .34
62
منظومةُالتربكُِبآلاثرُالنبويةُالشريفة ُ
للشيخُاألديبُغامنُجلو ُل ُ
تَـنَ ـ ـ ـ ـ ـزَه ﺍلرحـْـ ـ ـ ـ ـمن َعـ ـ ْن أ ْش ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـبَ ِاه َﺃب ـ ـ ـ ـ ـ ـ َدﺅها بَِقـ ـ ـ ـو ِﻝ بِسـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِم ِ
ﺍَّلل 1
ْ َ ْ ْ
ضـ ـ ـ ـ ـ ـ ـلِ ِه ِبهلَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْد ِﻱ َﻭﺍلنـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َو ِﺍﻝ
لَِف ْ ﺃمحَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـد ﺍإللَهَ َﺫﺍ ﺍ ْْلـَ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َال ِﻝ
َﻭ ْ 2
ع ـَـ ـ ـ ـ ـلَى نب ـ ـ ـي لل َفـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َال ِﺡ َس ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـنا ث ـ ـ ـم ﺍلص ـ ـ ـ ـ ـ َالﺓ َﻭﺍلسـ ـ ـ ـ ـ ـ َالﻡ ِمـ ـ ـ ـنا 3
ِيف َﺫ َﺍﻙ ْﺃهـ ـ ـ ـل ﺍلعِـ ـ ـ ـ ـ ْل ِم يَـْتـبَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـع ْونَ ْه طَ ِريْـ َق ـ ـ ـةَ ﺍلتبـ ـ ـ ـ ـر ِﻙ ﺍملْي ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـمونَ ْة 4
َ
غري ﺍهلـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َدﻯ لَـ ـ ـ ـ ـ ـ ْم يَـْتبـَـ ـ ـ ـ ـ ـ ِع ِ
فَِإ ْﻥ ََﺭﺃيْـت ـ ـ ـ ـ ـ ْم َم ْن َﺃَتك ْم يـَـ ـ ـ ـدعي
ِبنـ ـ ـه َ 5
ِم ـ ـ ْن َج ْهـ ـ ـ ـ ـلِ ِه ْﺃﻭ َحرَم ﺍلْ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َح َالالَ ض ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َالالَ
َﻭقَ ْدَﺃ َحـ ـ ـ ـل ح ْرَم ـ ـ ـ ـ ـة َ 6
نيب َﺯ َﺍﺩ ش ـَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـر َﻙ آبثـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــا ِر ﺍل ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ قول ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـوﺍ لَه ْﺇﺫ حرَﻡ ﺍلتب ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـر َﻙ 7
َﺭَﻭﺍه م ْس ـ ـ ـ ـ ـ ـلِ ٌم ك َذﺍ ﺍلبـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َخ ِاﺭﻱ ﺇﻥ اقْتِ َسـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َاﻡ ﺍلش ْع ِر َاي ِمَ ِاﺭ ْﻱ 8
ص ِحي ـْ ـ ـ َحة َك َما َﺭَﻭ َﺍه ـ ـ ـا أ ْحـ ـ ـ ـ ـ ـ َـمد َ ظفاﺭ ﺃيضا تسنَ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـد َﻭقِ ْسمة ﺍأل ِ 9
ﺍلشـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َف َاﺀﺕ ِيف مائِها ِ
َﺃم ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـا ََﺭﺃ ْ َ َ ﺃس ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َم َاﺀ
َﻭجب ـ ـة ﺍلن ِيب َسـ ـ ـ ـ ـ ْل ْ 10
َميـَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـس بْلَ ِد ثَـَرﻯ ْﺍمل ْحبـ ْو ِﺏ َه ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َاﻙ َﺩليال ِم ْنَﺃيبَﺃي ـ ـ ـ ـ ـ ْو ِﺏ 11
َ
س ﺍحلَ َجَر ِجْئت َﺭس ـ ـ ـ ـ َ ِ َﺃنْـ ـ ـ ـعِم ِبه َﺭﺩﺍ َعلَى َمـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْن ﺃنْـ َكَر
وﻝ ﺍهلل لَْي َ 12
ص ِحْيـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َحةَ ﺍإل ِ
سناﺩ َع ْن َم ْوَال َها َ فَم ْس ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـلِ ٌم ْﺃﻭَالهـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َما َﺭَﻭ َﺍها 13
63
َﺭﺩ ﺍلص ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َح ِايب َعلَى َمـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْرَﻭ ِﺍﻥ ﺍلثانث ِ ِ
أمحَ ٌد َﺭَﻭﻯ ﺍ ْحلَـ ـ ـديْ َ َﻭ ْ 14
قاﻝ اطْلب ـ ـ ـ ـ ـوﺍ َسبَب َﺫ َﺍﻙ َما ه َو ْه َ ش ِيف قَـلَْنسـ ـ ـ ـ َوْﺓ لجْيـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ ِ ِ
َﻭ َخال ٌد ل َ 15
وإ ْذ أتَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـواْ بـ ـ ـ ـها َر ْأوهـَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـا َخلِ َق ْة وما الذي حـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـرَك ِ
فيه قَـلَ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َق ْة َ ََ 16
ﺍلريموﻙ يـَ ْرﻭﻱ ﺍلبْيـ َه ـ ـ ـ ـ ِقي
ِ ﺫﺍﻙ ِيف
َﻭ َ ﺍﺕ ﺍلنيب اﺕ َش ْعَر ِ ألﻥ ِيف ﺍلطي ِ 17
ﺍعيا بل ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َخ ِْري لَ ْه بِ َك ِفـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِه َﻭَﺩ ِ ﺃﺱ َحْنـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـظَلَ ْة ﺃمحَد لَِر ِ َﻭ َم ْسح ْ 18
ِِبَ ْس ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َحة يَـعـ ـ ـ ـ ـ ـ ـوﺩ َﻭ ْه َو َسـ ـ ـ ـ ـ ِامل ﻭﺍلو ْجـ ـ ـ ـ ـ ـ ـه ِمنه َﻭ ِﺍﺭﻡ َم ْن َج َاﺀه َ 19
ف َك ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــفه ِ ِ
َم ْوضـ ـ ـع َكفه فَكيـ ـْ ـ ـ ـ ـ َ اﺏ َعـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْرفه
بَـَرَكة ﺍلن ِيب طَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َ 20
ﺍلثقاﺕ ي ْس ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـنِد
ِ مطَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـوال َع ِن ﺃح ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـمد ﺍلط ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ََرب ِﺍن َﺭَﻭﻯ َﻭ ْ 21
وﻝ
ﺃﺕ ﺍلرسـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َ
يدﺍ َﻭ َع ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـْيـنا َﺭ ِ َﻭ َاثبِ ٌ
ت قَ ْد َك ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـرَﺭ ﺍلتـ ْقـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْبي َل 22
لى ﺍألثـَ ْر ُﻣَوزﺍ َﺭﻭﻯ ﺃبو يَـ ْع ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َ
ِ ﺃنس َع ـ ـ ـ ـ ْن ِمثْ ِل َﺫ َﺍﻙ َما َﺯ َج ْر َﻭ ٌ 23
ُتََسكوﺍ ِبـَ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْد ِيه َال تَـْت ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـرك ْوﺍ ﺇخ ِوت ِم ْن فَض ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِله تََربكوﺍ َاي ْ 24
فَـ َفتـِـ ـ ـ ـ ـ ـ ـشوﺍ َع ْن َﺫيْـ ـ ـ ـ ـ ِل َم ْن حيَ ِرﻡ ﺃج ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َاﺯه نَبيـنَا ﺍمل َعـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـظم
َ 25
ِ
َﻭمثلَه َﻳْبَـ ـ ـ ـ ـ ـ ـى ﺍلْكرْي يص ـ ـْ ـ ـ ـ ـ َح َ
ب وﻝ يف ﺍلغـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـبَا فَإنه أخو ﺍْلَهـ ـ ِ 26
أك ِرْﻡ ِِبَا ِيف ﺍْلري ِم ْن ﺃْﺭج ْوَﺯْﺓ نَظَ ْمتـ َها م ْرِشـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َدﺓ َع ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِزيْـَزْﺓ 27
64
Nazham Sifat Dua Puluh Dengan Maknanya
Disusun Oleh Ust. H Kholil Abu Fateh
2 Tuhan kita Allah Yang tidak Dia tidak punah dan tidak
bermula berubah
4 Juga keluarga
sahabat
dan para Kelompok yang benar
padanya merapat
5 Kepada Allah
mengenal
wajib tuk Sifat dua puluh kita harus
hafal
7 Sifat Baqa'
artinya
Allah adalah Dia tidak punah kekal
selamanya
65
12 Makna Wahdaniyyah Allah tidak ada kesamaan pada
maha Esa Dzat-Nya
15 Wajib 'Aqli, Jai’z dan Mustahil Tiga hukum akal harus kau
‘Aqli pahami
22 Sifat Sama'
mendengar
Allah artinya
segala suara dari ciptaan-Nya
66
24 Sifat Kalam Allah bukanlah bukan huruf-huruf dan bukan
bahasa suara
26 Al-Kalamudzatiy
pertama
bagian Allafzhul Munazal bagian
kedua
28 Semua
pahamilah
sifat Dzat ini
hafalkanlah ia dan ajarkanlah
67
تُ
فهرسُاملوضوعا ُ
مقدمة3__،
احملدود5__،
اليواقيت واْلواهر6__،
منظومة عقيدة العوام للسيد أمحد املرزوقي12__،
منظومة صحة العقيدة األشعرية واملاتريدية لإلمام عبد هللا اهلرري16__،
منظومة مقتضى الشهادتني لإلمام عبد الغين النابلسي18__،
منظومة اْلريدة البهية للشيخ أمحد الدردير20__،
منظومة جوهرة التوحيد للشيخ إبراهيم اللقان25__،
منظومة ُتفة األطفال للشيخ اْلمزوري34__،
منظومة املقدمة فيما َيب على قارا القرآن لإلمام ابن اْلزري39__،
منظومة الزمزمي يف أصول التفسري47__،
منظومة البيقونية يف علم مصطلح احلديث للشيخ عمر البيقون60__،
منظومة التربك بآلاثر النبوية الشريفة للشيخ غامن جلول63__،
منظومة صفة دوا فولوه65__،
فهرس املوضوعات68__،
68