TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ

KHOA CÔNG NGHỆ

BỘ MÔN CÔNG NGHỆ HÓA

 

BÀI BÁO CÁO MÔN

CÔNG NGHỆ CÁC CHẤT HOẠT

ĐỘNG BỀ MẶT
ĐỀ TÀI
ỨNG DỤNG CHẤT HOẠT ĐỘNG BỀ MẶT
TRONG CÁC SẢN PHẨM TẨY RỬA
CÁN BỘ HƯỚNG DẪN :
Nguyễn Thị Bích Thuyền
Lương Huỳnh Vũ Thanh
SINH VIÊN THỰC HIỆN MSSV
Nguyễn Vũ Trường 2033080
Trần Công Minh 2063982
Vũ Trung Kiên 2063970
Nguyễn Thành Luân 2063978
Trần Văn Phòng 2063995

Lớp CNHH K32

Nhóm:14

Năm học 2009 - 2010

 Ứng dụng chất hoạt động bề mặt trong các sản phẩm tẩy rửa
MỤC LỤC


MỤC LỤC....................................................................................... trang 1
MỞ ĐẦU......................................................................................... trang 3
PHẦN I . CƠ SỞ LÝ THUYẾT CỦA QUÁ TRÌNH TẨY RỬA ..... trang 5
I.1 Định nghĩa và cơ chế của sự tẩy rửa ................................... trang 5
I.1.1 Định nghĩa sự tẩy rửa .................................................. trang 5
I.1.2 Cơ chế tẩy rửa............................................................. trang 5
I.2 Vai trò của các CHĐBM .................................................... trang 5
I.2.1 Giảm sức căng bề mặt của nước và lấy bẩn ra ............. trang 5
I.2.2 Chống chất bẩn tái bám............................................... trang 6
I.2.3 Là chất tạo bọt ........................................................... trang 6
I.3 Ảnh hưởng của môi trường nước đến sự tẩy rửa................ trang 6
PHẦN II. CÁC LOẠI CHẤT HOẠT ĐỘNG BỀ MẶT CÓ TÁC DỤNG TẨY
RỬA ................................................................................ trang 8
II.1 Các CHĐBM anion .......................................................... trang 8
II.1.1 Các ankyl aren sulfonat ............................................. trang 8
II.1.2 Các Akyl sulfat .......................................................... trang 8
II.1.3 Các Ankyl sulfonat .................................................... trang 9
II.1.4 Các xà phòng ............................................................. trang 9
II.2 Các CHĐBM nonion ........................................................ trang 9
II.2.1 Các rượu béo etoxy hóa ............................................. trang 9
II.2.2 Các rượu – amit ......................................................... trang 10
II.2.3 Các polyglycerol ete .................................................. trang 10
II.2.4 Các ankyl polyglucosit (APG) ................................... trang 10
II.3 Các CHĐBM cation .......................................................... trang 10
PHẦN III. TẦM QUAN TRỌNG CỦA CHĐBM TRONG CÁC SẢN PHẨM
TẨY RỬA ....................................................................... trang 11
III.1 Công thức của bột giặt .................................................... trang 11
III.1.1 Công thức tạo bột cổ điển ......................................... trang 11
III.1.1.1 Công thức giặt tay ............................................. trang 11
III.1.1.2 Công thức bột giặt dành cho giặt máy ............... trang 11
III.1.2 Công thức cổ truyền không tạo bọt ........................... trang 12
III.2 Sản phẩm tẩy rửa dạng lỏng ............................................ trang 12
III.3 Phân tích tầm quan trọng của CHĐBM trong các sản phẩm tẩy rửa
........................................................................................... trang 13

Trang 1
 Ứng dụng chất hoạt động bề mặt trong các sản phẩm tẩy rửa
PHẦN IV. SẢN XUẤT CHẤT TẨY RỬA ..................................... trang 14
IV.1 Sản xuất xà phòng ........................................................... trang 14
IV.2 Sản xuất bột giặt.............................................................. trang 16
IV.3 Sản xuất chất tẩy rửa dạng lỏng ....................................... trang 17
PHẦN V. KẾT LUẬN..................................................................... trang 19
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................... trang 20

Trang 2
 Ứng dụng chất hoạt động bề mặt trong các sản phẩm tẩy rửa
MỞ ĐẦU
☺
Đã từ lâu, trong số những nhu cầu sinh hoạt hàng ngày, xà phòng và các chất tẩy
rửa tổng hợp thuộc loại không thể thiếu. Chẳng những thế nhóm sản phẩm này còn
được sử dụng càng nhiều trong các ngành khác của nền kinh tế quốc dân. Số liệu của
World Market Analyses cho thấy nhu cầu tẩy rửa trên thế giới (đơn vị tính 1000 Tấn).

Năm 1991 1992 1993 1994 1995 1996

Xà bông 5149 5095 5035 4995 5084 5076

% 24.4 24.5 24.3 24.1 23.8 23.7

Chất tẩy rửa dạng thanh 1208 1227 1289 1278 1323 1339
% 5.7 6.1 6.2 6.2 6.2 6.2

Bột giặt 12904 12675 12664 12555 12859 13245

% 61.3 60.9 61.2 60.7 60.1 62

Bột nhãn/gen 210 213 222 312 341 359

% 1 1 1.1 1.5 1.6 1.7

Chất tẩy rửa dạng nước 1595 1536 1484 1544 1797 1357
% 7.6 7.4 7.2 7.5 8.4 6.3

Tổng 21066 20796 20694 20684 21404 21372

Khối lượng sản xuất này cho thấy mức tiêu dùng bột giặt trung bình khoảng 4.5
kg/người/năm. Tuy nhiên có sự phân bố không đồng đều trên thế giới.

ĐỒ THỊ BIỂU THỊ MỨC TIÊU DÙNG CHẤT TẨY RỬA CỦA NGƯỜI TÊU
DÙNG TRÊN THẾ GIỚI NĂM 1996

9.8 9.5
10
8
Kg/người/năm

6
4.5
3.8
4
2 2
2

0
Nhật bản Bắc Mỹ Tây Âu Châu Mỹ ĐNA - Phi Châu
La Tinh Úc Châu
Hình 1

Hiện nay trên thi trường có rất nhiều mặt hàng bột giặt(omo, fix, viso…), nước
rửa chén ( sunlight , Mỹ hảo …) và xà bông tắm ( safeguard, Lifeboy, dove, X
men…). Mỗi nhà sản sản xuất có những công thức phối chế khác nhau, nhưng đều
Trang 3
 Ứng dụng chất hoạt động bề mặt trong các sản phẩm tẩy rửa
trên nguyên tắc cơ bản về thành phần của chất tẩy rửa. Các thành phần có trong
chúng là: chất hoạt đông bề mặt (CHĐBM), các tác nhân làm mềm nước, tác nhân tạo
môi trường bazơ, chất chống bám, chất làm tăng bọt, chất làm mềm vải, chất tạo
hương, chất xúc tác sinh học. Trong đó CHĐBM là thành phần không thể thiếu.

Trang 4
 Ứng dụng chất hoạt động bề mặt trong các sản phẩm tẩy rửa
PHẦN I. CƠ SỞ LÝ THUYẾT CỦA QUÁ TRÌNH TẨY RỬA:
I.1 Định nghĩa và cơ chế của sự tẩy rửa:
I.1.1 Định nghĩa sự tẩy rửa:
Sự tẩy rửa được định nghĩa là “làm sạch mặt của một vật thể rắn, với một
tác nhân riêng biệt, chất tẩy rửa, theo một tiến trình lý hóa khác hẳn với việc hòa tan
thông thường”
1.1.2 Cơ chế tẩy rửa:
Quá trình tẩy rửa xảy ra theo các bước như sau:
 Dung dịch tẩy rửa trong nước làm giảm sức căng của nước, nước thấm
sâu vào xơ sợi.
 Quá trình lấy bẩn ra.
 Quá trình chống tái bám chất bẩn.
 CHĐBM tạo bọt, chất bẩn không tan tập trung lên bề mặt bọt và bị đẩy ra
ngoài hay phân tán vào trong dung dịch ở dạng huyền phù, treo lơ lửng.
I.2 Vai trò của các CHĐBM:
I.2.1 Giảm sức căng bề mặt của nước và lấy bẩn ra:
CHĐBM làm giảm sức căng bề mặt của nước làm cho vải được thấm ướt
hoàn toàn. Mỗi phân tử của CHĐBM có 1 đầu ái nước, đầu này bị các phân tử nước
hút và 1 đầu không ưa nước – đầu này đồng thời vừa đẩy nước vừa hút vào các chất
dầu mỡ bẩn. Các lực ngược nhau này đã kéo các chất bẩn ra và làm chúng treo lơ
lửng trong nước ở dạng hòa tan, nhũ hoặc huyền phù. Khuấy đảo của tay hay máy
giặt đã giúp kéo hẳn các chất bẩn ra khỏi bề mặt cần làm sạch.
Các vết bẩn phân cực thì dùng CHĐBM anion, các vết bẩn không phân cực
thì dùng CHĐBM không ion.
VD : cơ chế tẩy rửa vết bẩn có chất béo:

Dầu mỡ
Nước
Dung dịch chất tẩy rửa
Dầu mỡ
Sợi Sợi

Hình 2: CƠ CHẾ TẨY RỬA CÁC VẾT DẦU MỠ

Ban đầu, sợi có dính vết bẩn dạng dầu mỡ được ngâm trong môi trường
nước. Do sức căng bề mặt của nước lớn nên nước không thể tách hoặc hòa tan vết
bẩn.
Khi hòa tan chất tẩy rửa vào nước, dung dịch chất tẩy rửa này có sức căng
bề mặt nhỏ hơn nước. Dung dịch có thể thấm sâu vào sợi vải và lôi các vết dầu mỡ ra,
các vết dầu mỡ được lấy ra và treo lơ lửng ở dạng nhũ tương hoặc dung dịch đồng
nhất.

Trang 5
 Ứng dụng chất hoạt động bề mặt trong các sản phẩm tẩy rửa
I.2.2 Chống chất bẩn tái bám:
Các vết bẩn trong dung dịch tẩy có thể ưa hoặc kỵ nước. Các hạt ưa nước
sẽ phân tán vào trong nước và không bị tái bám. Ngược lại các hạt kỵ nước lại có
khuynh hướng bám trơ lại vải. Trong dung dịch tẩy rửa, phần lớn bề mặt vải và hạt
bẩn tích điện âm.
Các CHĐBM anion bị hút vào hạt bẩn và sợi làm tăng hàng rào tĩnh điện
giữa chúng và các hạt giúp sự phân tán các hạt bẩn ổn định, ngăn sự tái bám. Nhưng
đến một nồng độ nào đó của vết bẩn và CHĐBM nhất định, khi nồng độ anion càng
cao thì sự tái bám càng tăng do sự nén ép lớp điện tích kép bao bọc bề mặt sợi và hạt.

- - Bề mặt hạt bẩn (tích điện âm)

- -
- -
- -
- CHĐBM anion (mang điện âm)
-
- -
Bề mặt sợi (tích điện âm)

Hình 3: CƠ CHẾ CHỐNG TÁI BÁM

Các CHĐBM nonion có dây kỵ nước của phân tử càng dài thì tính chống
tái bám càng lớn. Các chất nonion hấp phụ vào bề mặt sợi và các hạt bẩn hướng phần
ưa nước ra ngoài. Hàng rào lập thể được tạo ra và cả lớp nước hydrat hóa sẽ ngăn
chặn các hạt tiến lại gần sợi, chống lại sự tái bám. Nhưng thực tế CHĐBM nonion có
khả năng chống tái bám thấp hơn các anion.
CHĐBM cation không có tác dụng chống tái bám, nó không thích hợp
cho việc giặt tẩy. CHĐBM cation tích điện dương, bề mặt vải tích điện âm vì vậy
chúng bám vào vải nên không có tác dụng chống tái bám.
I.2.3 Là chất tạo bọt:
CHĐBM tạo bọt làm cho chất bẩn không tan tập trung lên bề mặt bọt và bị
đẩy ra ngoài. Một CHĐBM hay hỗn hợp CHĐBM có khả năng tạo bọt tối đa quanh
cmc. Với một loại CHĐBM, cmc càng nhỏ thì khả năng tạo bọt càng lớn. Đối với
alky sulfat, chiều dài dây Cacbon tăng thì độ hòa tan cmc giảm, khả năng tạo bọt
tăng; khi di chuyển nhóm ưa nước vào trong dây hay dùng dây Cacbon mạch nhánh
thì làm tăng cmc từ đó làm giả khả năng tạo bọt. Chất HDBM không ion tạo bọt ít
hơn ion trong nước. Để tăng khả năng tạo bọt người ta thêm vào các thành phần phụ
da, đó là các chất hữu cơ có cực có thể làm giảm cmc của CHĐBM. Các chất tăng
cường bọt trong bột giặt, nước rửa chén, các dầu gội đầu là mono hay dietanol amid
tạo bọt bền, mịn và đều.
I.3 Ảnh hưởng của môi trường nước đến sự tẩy rửa:
Môi trường nước cứng có chứa nhiều ion Ca2+ và Mg2+ làm kết tủa xà
bông, giảm bọt. Do đó trong bột giặt có chứa các thành phần có tác dụng làm mềm
nước. Ta có thể sử dụng các chất tạo phức như ortho phosphat, pyro phosphat, di
Trang 6
 Ứng dụng chất hoạt động bề mặt trong các sản phẩm tẩy rửa
phosphat, tri phosphat (tên gọi không chính xác là tripolyphosphat TPP), EDTA
(etylen Diamin Tetra-acetat), NTA (Nitrilo Tri-acetic) … Nhưng do các chất tạo phức
có chưa phospho sẽ cung cấp dinh dưỡng cho các thực vật sống trong nước nhất là
tảo, làm cho chúng phát triển nhanh nên tiêu thụ nhiều O2 hòa tan trong nước vào ban
đêm làm cá chết hàng loạt nên hạn chế dùng.
Sử dụng chất tạo môi trường kiềm và có tác dụng đệm để duy trì môi
trường này. Các chất thường sử dụng như TPP, Na2CO3, NaHCO3, các silicat. Trước
đây, người ta sử dụng TPP khá phổ biến nhưng hiện nay Zeolit (các silicat) đang từ từ
thay thế các carboxylat cùng các loại polymer phân giải sinh học tăng tốc và các
silicat mới đang đi vào thị trường.

Trang 7
 Ứng dụng chất hoạt động bề mặt trong các sản phẩm tẩy rửa
PHẦN II. CÁC LOẠI CHẤT HOẠT ĐỘNG BỀ MẶT CÓ TÁC DỤNG
TẨY RỬA:
Các chất hoạt động bề mặt là thành phần chính trong các sản phẩm tẩy rửa.
Nó có tác dụng tẩy sạch các vết bẩn và ngăn cản sự tái bám của chất bẩn lên vải.
Chất hoạt động bề mặt được sử dụng trong các sản phẩm tẩy rửa là
CHĐBM anion và nonion. Tuy nhiên do tính phong phú của các vết bẩn, các môi
trường tẩy rửa, đối tượng cần tẩy rửa nên không có CHĐBM nào đáp ứng hoàn toàn
các yêu cầu trên. Việc lựa chọn các CHĐBM phụ thuộc điều kiện nghiên cứu:
 Nhiệt độ tẩy rửa.
 Các đối tượng cần tẩy rửa (loại sợi dệt).
 Trạng thái môi trường (nước cứng hay không).
 Mức nổi bọt.
 Sản phẩm có phosphat không.
 Hình thức của chất tẩy rửa (lỏng, bột thường hay bột đậm đặc).
 Phương trình bào chế (tự động hay NTR- Non Tower Route, theo thuật
ngữ Anglosaxon).
 Ngoài ra việc chọn lựa còn tùy thuộc vào số lượng và chất lượng của các
thành phần khác. Có thể sử dụng kết hợp CHĐBM ion và nonion.
Các CHĐBM thường sử dụng trong các sản phẩm tẩy rửa như:
II.1Các CHĐBM anion:
II.1.1 Các ankyl aren sulfonat:
Công thức hóa học của chúng:

R SO3Na

Các ankyl aren sulfonat là các CHĐBM anion quan trọng nhất để sản xuất
ra đa số các loại bột giặt bán trên thị trường.
Thực nghiệm cho thấy tính HĐBM của chúng phụ thuộc nhiều vào nhóm
Ankyl:
 Gốc ankyl mạch thẳng có khả năng tẩy rửa tốt hơn so với ankyl mạch
nhánh. Gốc ankyl càng phân nhánh thì thì CHĐBM tương ứng càng dễ tan trong
nước. Mặt khác ankyl mạch nhánh khó bị phân hủy sinh học.
 Gốc ankyl bậc I có tính tẩy rửa tốt hơn.
 Nhóm phenyl sulfat ở vị trí nguyên tử carbon số 1 trên gốc ankyl thì
khả năng tẩy rửa cực đại khi gốc ankyl thẳng có số nguyên tử carbon khoảng 11 đến
14. Khi nhóm phenyl càng di chuyển vào giữa mạch thì khả năng tẩy rửa càng giảm.
II.1.2 Các Akyl sulfat:
Công thức hóa học của chúng:

R – CH2OSO3Na

Trang 8
 Ứng dụng chất hoạt động bề mặt trong các sản phẩm tẩy rửa
Chúng là este của axit sulfuric và rượu béo. R là gốc hidrocarbon có từ 9
đến 17 nguyên tử carbon. Người ta còn phân biệt ankylsulfat bậc 1 và bậc 2 tùy thuộc
bậc của rượu. Ankylsulfat bậc 2 có khả năng tẩy rửa kém hơn. Nhóm sulfat càng gần
đầu mạch carbon bao nhiêu thì khả năng tẩy rửa càng tốt. Khả năng tạo bọt càng kém
khi mạch hidrocarbon càng dài.
II.1.3 Các Ankyl sulfonat:
Công thức hóa học của chúng:
RSO3Na
Trong công nghiệp sản xuất chất tẩy rửa, người ta thường dùng ankyl
sulfonat bậc hai.
R1
CH – SO3Na
R2
Tính chất tẩy rửa tốt nhất khi chiều dài mạch carbon là C14. Trong môi
trường nước cứng tác dụng của nó xấu hẳn so với ankyl aren sulfonat
II.1.4 Các xà phòng:
Xà phòng là muối của Na hoặc K với axit béo. Công thức hóa học của
chúng:
RCOONa

Nguyên liệu sử dụng để sản xuất xà phòng tốt nhất là các axit béo bão hòa
có gốc hidro carbon từ C12 đến C18. Nếu mạch carbon có nhiều hơn 18 nguyên tử
carbon, tính tẩy rửa tốt nhưng có độ tan kém ở nhiệt độ thường nên không thể hiện
tính HĐBM. Nếu mạch carbon có ít hơn 12 nguyên tử carbon thì khả năng tẩy rửa và
tạo bọt kém (có nhiều bọt nhưng bọt không bền) mặc dù chúng có độ hòa tan cao.
Người ta thấy rằng khi mạch carbon có 14 nguyên tử carbon thì tốt nhất cho tẩy rửa.
Xà phòng có nhược điểm là không hoạt động trong môi trường pH thấp, bị
thuỷ phân thành axit béo ngay cả trong môi trường trung tính (pH = 7); dễ tạo thành
muối không tan trong môi trường nước có ion Ca2+, Mg2+.
II.2 Các CHĐBM nonion:
CHĐBM không ion (nonionic) ngày càng được sử dụng rộng rãi vì chúng
có khả năng hoạt động trong môi trường nước cứng, môi trường chứa lượng lớn chất
điện ly, chứa nhiều ion kim loại nặng và môi trường pH thấp.
II.2.1 Các rượu béo etoxy hóa:
Công thức hóa học của chúng:
R – O – (CH2CH2O)nH

Trong những CHĐBM không ion thương mại, các sản phẩm làm từ các
rượu béo với oxit etylen là loại được dùng nhiều nhất ngày nay.

Trang 9