Gadaad MGL

Õ¯Í ÀÌ, ÎÐÎÍ ÑÓÓÖÍÛ
2010 ÎÍÛ ÓËÑÛÍ ÒÎÎËËÎÃÎ
ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ

ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÈÐÃÝÄ
1 2
27.6 ÁÎËÎÂÑÐÎË, ØÈËÆÈÕ
33.2
ÁÈ×ÈÃ ¯ÑÃÈÉÍ ÕªÄªËÃªªÍ,
ÌÝÄËÝÃ ÑÓÓÐÜØÈË
3 4
4.7 15.9
5.0 ªÐÕ, ÃÝÐ
6.8 6.8 ªÍÄªÐ Á¯ËÈÉÍ ÁÀÉÄÀË,
ÍÀÑÒÀÍ ÃÝÐËÝËÒ
•
•
ÁÍÑÓ
ÀÍÓ
5 6
• ÁÍ×Ó
• ÁÍÕÀÓ ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ
• ßïîí ÑÓÓÃÀÀ ÌÓ-ÛÍ ÈÐÃÝÄ,
• ÎÕÓ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÇÀÐÈÌ
• Áóñàä ÓËÑÀÀÐ, ÕÓÂÈÀÐ, ÕªÃÆËÈÉÍ
2010 ÎÍ ÁÝÐÕØÝÝËÒÝÉ ÆÅÍÄÅÐÈÉÍ
ÈÐÃÝÄ ÒÝÃØ ÁÀÉÄÀË
7 8 9 10 11
ÈÍÒÅÐÍÅÒ, Õ¯Í ÀÌÛÍ
ÎÐÎÍ ÑÓÓÖÍÛ ÃÀÐ ÓÒÀÑÍÛ Õ¯¯ÕÝÄ, ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ÕÝÒÈÉÍ ÒÎÎÖÎÎ
ÀÕÓÉÍ ÍªÕÖªË ÕÝÐÝÃËÝÝ ÇÀËÓÓ×ÓÓÄ ÈÄÝÂÕ 2010-2040
Ñýäýâ÷èëñýí ñóäàëãàà 13
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ
¯ÍÄÝÑÍÈÉ ÑÒÀÒÈÑÒÈÊÈÉÍ ÕÎÐÎÎ
Õ¯Í ÀÌ, ÎÐÎÍ ÑÓÓÖÍÛ 2010 ÎÍÛ ÓËÑÛÍ ÒÎÎËËÎÃÎ
ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ

ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÈÐÃÝÄ
Óëààíáààòàð õîò
2011 îí
DDC
323.6’021’517
Ã-132
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ¯ÍÄÝÑÍÈÉ ÑÒÀÒÈÑÒÈÊÈÉÍ ÕÎÐÎÎ
Ìîíãîë óëñ, Óëààíáààòàð õîò

Ñ¿õáààòàð ä¿¿ðýã, Áàãà òîéðóó,
Çàñãèéí ãàçðûí III áàéð
http://www.nso.mn
È-ìýéë: nso@magicnet.mn
Ñýäýâ÷èëñýí ñóäàëãààíä òóñãàñàí ä¿ãíýëò, çºâëºìæ íü óã ñóäàëãààã áè÷èæ

áîëîâñðóóëñàí ñóäëàà÷äûí ä¿ãíýëò, ñàíàë áîëíî.
Ýíýõ¿¿ ñóäàëãàà íü àíãëè õýë äýýð õýâëýãäýæ, õýðýãëýã÷äèéí õ¿ðòýýë áîëíî.
ISBN 978-99929-64-75-8
ÀÃÓÓËÃÀ
Ñýäýâ÷èëñýí ñóäàëãàà áè÷èõýä îðîëöîã÷èä .............................................................................................. 4

Òîâ÷èëñîí ¿ãèéí òàéëáàð .......................................................................................................................... 8
ªìíºõ ¿ã.................................................................................................................................................... 9
ÍÝÃÄ¯ÃÝÝÐ Á¯ËÝÃ. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÈÐÃÝÄÈÉÃ ÒÎÎËÎÕ ¯ÉË ÀÆÈËËÀÃÀÀ .......11
Õ¿í àì, îðîí ñóóöíû 2010 îíû óëñûí òîîëëîãûí îíöëîã ................................................................... 13
Óäèðäëàãà, çîõèîí áàéãóóëàëò ............................................................................................................. 13
Óõóóëãà, ñóðòàë÷èëãàà, ñóðãàëò ............................................................................................................ 14
Òîîëëîãûí àñóóëãà áîëîâñðóóëàëò, òîîëîõ ¿å...................................................................................... 15
Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà Ìîíãîë Óëñûí èðãýäèéã òîîëîõîä õýðýãëýñýí çàðèì îéëãîëò, òîäîðõîéëîëò . 15
ÕÎ¨ÐÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÒÎÎ,

ÍÀÑ, Õ¯ÉÑÈÉÍ Á¯ÒÝÖ ............................................................................................................................. 21
Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà Ìîíãîë Óëñûí èðãýäèéí òîî, íàñ õ¿éñèéí á¿òýö ........................................... 23
Ìîíãîë Óëñûí èðãýäèéí àìüäàð÷ áóé ãàäààä óëñ, îðîí .................................................................... 29
ÃÓÐÀÂÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÈÐÃÝÄÈÉÍ Õ¯Í ÀÌ Ç¯ÉÍ ¯Ç¯¯ËÝËÒ .... 31
¯íäýñ, óãñàà .......................................................................................................................................... 33
Áîëîâñðîëûí áàéäàë ........................................................................................................................... 33
Ãýð á¿ëèéí áàéäàë................................................................................................................................ 35
ÄªÐªÂ¯ÃÝÝÐ Á¯ËÝÃ. ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÃÀÄÀÀÄÀÄ ßÂÑÀÍ ÇÎÐÈËÃÎ, ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ
ÕÓÃÀÖÀÀ, ÀÆÈË ÝÐÕËÝËÒ ....................................................................................................................... 37
Ìîíãîë Óëñûí èðãýäèéí ãàäààä ÿâñàí çîðèëãî ................................................................................... 39
Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà õóãàöàà ........................................................................................................... 42
Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà Ìîíãîë Óëñûí èðãýäèéí àæèë ýðõëýëò .......................................................... 43
ÒÀÂÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÌÎÍÃÎË ÄÀÕÜ ÃÝÐ Á¯ËÈÉÍ
ÃÈØ¯¯ÄÈÉÍ ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ÈÄÝÂÕ, ÎÐÎÍ ÑÓÓÖÍÛ ÍªÕÖªË ........................................................ 49
Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà àì á¿ëèéí ãèø¿¿íòýé ºðõèéí òºëºâ áàéäàë .................................................. 51
Ãàäààäàä àìüäàð÷ áàéãàà õ¿íòýé ºðõèéí ãèø¿¿äèéí ýäèéí çàñãèéí èäýâõ ......................................... 55
Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà ãèø¿¿íòýé ºðõèéí îðîí ñóóöíû õàíãàìæ ...................................................... 59
ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÀÌÜÄÀÐ× ÁÀÉÃÀÀ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÍÈÉÃÝÌ ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ÒÀËÀÀÐÕ ÕÓÐÀÀÍÃÓÉ,

ÑÀÍÀË, ÇªÂËªÌÆ ................................................................................................................................... 63
Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà èðãýäèéí íèéãýì ýäèéí çàñãèéí òàëààðõ õóðààíãóé ..................................... 64
Ãàäààä îðîíä àìüäðàí ñóóãàà Ìîíãîë Óëñûí èðãýäýä ó÷èðäàã õ¿íäðýë, áýðõøýýë,
øèéäâýðëýõ àðãà çàì, ñàíàë, çºâëºìæ. ............................................................................................... 66
ÕÀÂÑÐÀËÒ ................................................................................................................................................ 69
ÒÎÎËËÎÃÛÍ ÀÑÓÓËÃÛÍ ÕÓÓÄÀÑ ............................................................................................................ 77
Õ¯Í ÀÌ, ÎÐÎÍ ÑÓÓÖÍÛ 2010 ÎÍÛ ÓËÑÛÍ ÒÎÎËËÎÃÎ:

3
ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÈÐÃÝÄ
Õ¿ì¿¿íä òºð ýðõýì, Òºðä õ¿ì¿¿í ýðäýíý
ÑÝÄÝÂ×ÈËÑÝÍ ÑÓÄÀËÃÀÀ ÁÈ×ÈÕÝÄ ÎÐÎËÖÎÃ×ÈÄ
ÍÝÃ. ÑÓÄÀËÃÀÀÃ ÁÈ×ÈÆ ÁÎËÎÂÑÐÓÓËÑÀÍ

Íàöàãäîðæèéí Òóíãàëàã
ÌÓÈÑ-èéí Ýäèéí çàñãèéí ñóðãóóëèéí òýíõèìèéí ýðõëýã÷,
Ýäèéí çàñãèéí óõààíû äîêòîð, ïðîôåññîð
Äàãâàäîðæèéí Ñàéíáàÿð
Õ¿íèé íººö, íèéãìèéí õàìãààëëûí ñàí ÒÁÁ-ûí ñóäëàà÷
Õóóëü÷
Áÿìáààãèéí Áÿìáàñ¿ðýí
Õ¿íèé íººö, íèéãìèéí õàìãààëëûí ñàí ÒÁÁ-ûí ñóäëàà÷
ÕÎ¨Ð. ÕßÍÀÍ ÒÎÕÈÎËÄÓÓËÑÀÍ

Öýíäæàâûí Áàäðàõ
Ýäèéí çàñàã÷
¯ÑÕ-íû MNG4P103 òºñëèéí çºâëºõ
Ñàìäàíãèéí Öýäýíäàìáàà
Ýðõ ç¿é÷, Õóóëü÷
Õóóëü ç¿éí óõààíû äîêòîð, ïðîôåññîð
Æèãæèäñ¿ðýíãèéí ßäàìñ¿ðýí
Ñàíõ¿¿-Ýäèéí çàñàã÷
Ýäèéí çàñãèéí óõààíû äîêòîð, ïðîôåññîð
ÃÓÐÀÂ.ÒªÑËÈÉÍ ÇÎÕÈÖÓÓËÀÃ×
×èìýääàìáûí Ëõàãâàäóëàì
Ýäèéí çàñàã÷-Ýêîíîìåòðèê÷, Áèçíåñèéí óäèðäëàãûí ìàãèñòð
¯ÑÕ-íû Õ¿í àì, îðîí ñóóöíû òîîëëîãûí òîâ÷îîíû øèíæýý÷

4
Õ¯ÑÍÝÃÒÈÉÍ ÆÀÃÑÀÀËÒ
Õ¿ñíýãò 2.1. Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà èðãýäèéí òîî, õ¿éñèéí õàðüöàà, íàñíû á¿ëýã, õ¿éñýýð, õóâèàð, 2010 .....24
Õ¿ñíýãò 2.2. Ãàäààäàä ñóóãàà èðãýä, áàéíãà îðøèí ñóóæ áàéñàí àéìàã, íèéñëýëýýð, 2010 ..............................26
Õ¿ñíýãò 2.3. Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà èðãýä, áàéíãà îðøèí ñóóæ áàéñàí àéìàã, íèéñëýë,
îðøèí ñóóãàà óëñ, õóâèàð, 2010 îí ...............................................................................................27
Õ¿ñíýãò 2.4. Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà èðãýä, áàéíãà îðøèí ñóóæ áàéñàí á¿ñ, îðøèí ñóóãàà á¿ñ íóòàã, õóâèàð,
2010 îí..........................................................................................................................................29
Õ¿ñíýãò 2.5. Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà èðãýäèéí òîî, îðøèí ñóóãàà óëñ, õ¿éñ, õóâèàð, 2010 îí .........................30
Õ¿ñíýãò 3.1. Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà èðãýäèéí áîëîâñðîëûí òºâøèí, íàñíû á¿ëýã, õóâèàð, 2010 ...................35
Õ¿ñíýãò 3.2. 15, Ò¿¿íýýñ äýýø íàñíû ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà èðãýäèéí ãýð á¿ëèéí áàéäàë,
íàñíû á¿ëýã, õóâèàð, 2010 .............................................................................................................36
Õ¿ñíýãò 4.1. Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà èðãýäèéí ÿâñàí çîðèëãî, íàñíû á¿ëýã, õóâèàð, 2010 îí .........................40
Õ¿ñíýãò 4.2. Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà èðãýäèéí ÿâñàí çîðèëãî, îðøèí ñóóãàà óëñ, õóâèàð, 2010 ......................41
Õ¿ñíýãò 4.3. Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà èðãýäèéí òîî, îðøèí ñóóãàà õóãàöàà, óëñààð, 2010 îí ...........................43
Õ¿ñíýãò 4.4. Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà èðãýäèéí àæèë ýðõëýëòèéí áàéäàë, ÿâñàí çîðèëãî, õóâèàð, 2010 îí .....44
Õ¿ñíýãò 4.5. Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà èðãýäèéí ýäèéí çàñãèéí ¿éë àæèëëàãààíû ñàëáàð,
õ¿éñ, õóâèàð, 2010 îí ....................................................................................................................46
Õ¿ñíýãò 5.1. Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà èðãýäèéí òîî, ºðõèéí àì á¿ëèéí òîîãîîð, 2010 ..................................51
Õ¿ñíýãò 5.2. ªðõèéí òîî, ºðõèéí àì á¿ëèéí òîîãîîð, 2010 ...........................................................................52
Õ¿ñíýãò 5.3. Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà ºðõèéí ãèø¿¿äèéí á¿òýö, ìîíãîë äàõü ºðõèéí
òýðã¿¿ëýã÷èéí õàìààðàë, õóâèàð, 2010.........................................................................................53
Õ¿ñíýãò 5.4. Ãàäààäàä ñóóãàà ºðõèéí ãèø¿¿äèéí òîî, ãàäààä ÿâñàí çîðèëãî,
àì á¿ëèéí òîîãîîð, õóâèàð, 2010 ................................................................................................54
Õ¿ñíýãò 5.5. 15, Ò¿¿íýýñ äýýø íàñíû õ¿í àìûí ýäèéí çàñãèéí èäýâõ, 2010 ......................................................56
Õ¿ñíýãò 5.6. Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà ãèø¿¿íòýé ºðõèéí òîî, ñóóöíû òºðºë, õîò, õºäºº, õóâèàð, 2010 ............59
Õ¿ñíýãò 6.1. Òýòãýâðèéí äààòãàëä äààòãóóëñàí äààòãóóëàã÷äûí òîî .................................................................66

5
ÇÓÐÃÈÉÍ ÆÀÃÑÀÀËÒ
Çóðàã 2.1. Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà èðãýäèéí òîî, 2010 îí ............................................................................23
Çóðàã 2.2. Õ¿í àìûí íàñíû á¿òýö, õóâèàð, 2010 îí .....................................................................................23
Çóðàã 2.3. Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà èðãýäèéí òîî, íàñíû á¿ëýã, õ¿éñýýð, 2010 îí .........................................25
Çóðàã 2.4. Ãàäààäàä îðøèí ñóóãààèðãýäèéí õ¿éñèéí õàðüöàà, çàðèì óëñààð, 2010 îí .................................25
Çóðàã 2.5. Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà èðãýä, îðøèí ñóóãàà çàðèì óëñ, õóâèàð, 2010 îí ...................................29
Çóðàã 2.6. Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà èðãýäèéí òîî, îðøèí ñóóãàà çàðèì óëñ, íàñíû á¿ëýã,
õ¿éñ, õóâèàð, 2010 îí ....................................................................................................................30
Çóðàã 3.1. Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà èðãýäèéí ¿íäýñ, óãñàà, 2010 îí ...............................................................33
Çóðàã 3.2. Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà 10, ò¿¿íýýñ äýýø íàñíû èðãýäèéí áîëîâñðîëûí áàéäàë, 2010 îí ..........33
Çóðàã 3.3. Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà 10, ò¿¿íýýñ äýýø íàñíû èðãýäèéí áîëîâñðîëûí áàéäàë,
õ¿éñ, õóâèàð, 2010 îí ....................................................................................................................34
Çóðàã 3.4. 15, Ò¿¿íýýñ äýýø íàñíû ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà èðãýäèéí ãýð á¿ëèéí áàéäàë, 2010 îí ..............35
Çóðàã 3.5. 15, Ò¿¿íýýñ äýýø íàñíû ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà èðãýäèéí ãýð á¿ëèéí áàéäàë,
õ¿éñýýð, õóâèàð, 2010 îí ..............................................................................................................36
Çóðàã 4.1. Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà èðãýäèéí ÿâñàí çîðèëãî, 2010 îí ...........................................................39
Çóðàã 4.2. Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà èðãýä, îðøèí ñóóãàà õóãàöààãààð, õóâèàð, 2010 îí ................................42
Çóðàã 4.3. Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà èðãýäèéí àæèë ýðõëýëòèéí áàéäàë, õ¿éñ, õóâèàð, 2010 îí .....................44
Çóðàã 4.4. 15, Ò¿¿íýýñ äýýø íàñíû õºäºëìºð ýðõýëäýãã¿é èðãýäèéí ãàäààä ÿâñàí çîðèëãî, 2010 îí...........45
Çóðàã 4.5. Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà èðãýäèéí ýäèéí çàñãèéí ¿éë àæèëëàãàà, çàðèì óëñ, õóâèàð, 2010 îí ....47
Çóðàã 5.1. Ãàäààäàä ñóóãàà õ¿íòýé ºðõèéí á¿òýö, ãàäààäàä áóé õ¿íèé òîîãîîð, õóâèàð, 2010 .....................52
Çóðàã 5.2. Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà ãèø¿¿íòýé ºðõèéí àì á¿ëèéí á¿òýö, õóâèàð, 2010 .................................53
Çóðàã 5.3. Ãàäààäàä ñóóãàà õ¿íèé ìîíãîë äàõü ºðõèéí àì á¿ëèéí á¿òýö, õóâèàð, 2010 ...............................54
Çóðàã 5.4. Õ¿í àìûí íàñíû á¿òýö, õóâèàð, 2010 ...........................................................................................55
Çóðàã 5.5. 15, Ò¿¿íýýñ äýýø íàñíû ýäèéí çàñãèéí èäýâõòýé õ¿í àì, ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà
ãèø¿¿íòýé ýñýõ, õóâèàð, 2010 îí ..................................................................................................56
Çóðàã 5.6. 15, Ò¿¿íýýñ äýýø íàñíû ýäèéí çàñãèéí èäýâõã¿é õ¿í àì, øàëòãààí, õóâèàð, 2010 îí ..................57
Çóðàã 5.7. Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà ãèø¿¿íòýé ºðõèéí 15, ò¿¿íýýñ äýýø íàñíû àæèë ýðõëýõã¿é
áàéãàà õ¿ì¿¿ñ, øàëòãààí, õîò, õºäºº, õóâèàð, 2010 îí .................................................................58
Çóðàã 5.8. Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà ãèø¿¿íòýé áîëîí ãèø¿¿íã¿é ºðõ, ºðõèéí ñóóöíû òºðºë,
õóâèàð, 2010 îí .............................................................................................................................59
Çóðàã 5.9. Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà ãèø¿¿íòýé áîëîí ãèø¿¿íã¿é ºðõ, áàéøèíãèéí òºðºë, õóâèàð, 2010 ......60

6
ÕÀÂÑÐÀËÒ Õ¯ÑÍÝÃÒÈÉÍ ÆÀÃÑÀÀËÒ
Õ¿ñíýãò 1. Õ¿í àìûí òîî, íàñíû á¿ëýã, õ¿éñýýð, 2010 îí ..............................................................................70
Õ¿ñíýãò 2. Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà èðãýäèéí òîî, îðøèí ñóóãàà óëñ, õ¿éñýýð, 2010 îí .................................70
Õ¿ñíýãò 3. Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà èðãýäèéí òîî, íàñíû á¿ëýã, îðøèí ñóóãàà óëñààð, 2010 îí ....................71
Õ¿ñíýãò 4. Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà èðãýäèéí òîî, îðøèí ñóóæ áàéñàí àéìàã, íèéñëýë,
îðøèí ñóóóãàà óëñààð, 2010 îí.....................................................................................................72
Õ¿ñíýãò 5. Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà èðãýäèéí òîî, íàñíû á¿ëýã, ÿâñàí çîðèëãîîð, 2010 îí ...........................73
Õ¿ñíýãò 6. Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà èðãýäèéí òîî, îðøèí ñóóãàà óëñ, ÿâñàí çîðèëãîîð, 2010 îí ..................74
Õ¿ñíýãò 7. Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà 15, ò¿¿íýýñ äýýø íàñíû èðãýäèéí òîî, íàñíû á¿ëýã,
ãýðëýëòèéí áàéäàë, õóâèàð, 2010 îí.............................................................................................75

7
ÒÎÂ×ÈËÑÎÍ ¯ÃÈÉÍ ÒÀÉËÁÀÐ

ÃÕß Ãàäààä õàðèëöààíû ÿàì
ÄÒÃ Äèïëîìàò òºëººëºã÷èéí ãàçàð
ÌÓ Ìîíãîë Óëñ
Í¯Á Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãà
ÓÈÕ Óëñûí Èõ Õóðàë
¯ÑÕ ¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí õîðîî
ÕÀÎÑÒ Õ¿í àì, îðîí ñóóöíû òîîëëîãî
ÝÑß Ýë÷èí ñàéäûí ÿàì
Àâñòðè Á¿ãä Íàéðàìäàõ Àâñòðè Óëñ

Àíãëè Èõ Áðèòàíè, Óìàðä Èðëàíäûí Íýãäñýí Âàíò Óëñ
ÀÍÓ Àìåðèêèéí Íýãäñýí Óëñ
Áîëãàð Á¿ãä Íàéðàìäàõ Áîëãàð Óëñ
ÁÍÑÓ Á¿ãä Íàéðàìäàõ Ñîëîíãîñ Óëñ
ÁÍ×Ó Á¿ãä Íàéðàìäàõ ×åõ Óëñ
ÁÍÕÀÓ Á¿ãä Íàéðàìäàõ Õÿòàä Àðä Óëñ
Ãåðìàí Õîëáîîíû Á¿ãä Íàéðàìäàõ Ãåðìàí Óëñ
Èðëàíä Á¿ãä Íàéðàìäàõ Èðëàíä Óëñ
Èòàëè Á¿ãä Íàéðàìäàõ Èòàëè Óëñ
Êàçàõñòàí Á¿ãä Íàéðàìäàõ Êàçàõñòàí Óëñ
ÎÕÓ Îðîñûí Õîëáîîíû Óëñ
Ïîëüø Á¿ãä Íàéðàìäàõ Ïîëüø Óëñ
Òóðê Á¿ãä Íàéðàìäàõ Òóðê Óëñ
Óíãàð Á¿ãä Íàéðàìäàõ Óíãàð Óëñ
Ôðàíö Á¿ãä Íàéðàìäàõ Ôðàíö Óëñ
Øâåéöàð Øâåéöàðûí Õîëáîîíû Óëñ
Ýíýòõýã Á¿ãä Íàéðàìäàõ Ýíýòõýã Óëñ

8
ªÌÍªÕ ¯Ã
Ìîíãîë Óëñ 2010 îíä õ¿í àìàà 10 äàõü óäààãàà àìæèëòòàé

òîîëæ, ¿ð ä¿íã òàðõààõ, îëîí íèéòýä õ¿ðãýõ àæèë õèéæ áàéíà.
Òîîëëîãûí íýãäñýí ä¿íãèéí íîìûã õýâëýí ãàðãàæ íèéòèéí
õ¿ðòýýë áîëãîñîí áà 13 òºðëèéí ñýäýâ÷èëñýí ñóäàëãààã
ýðäýìòýí, ñóäëàà÷èä, ñòàòèñòèê÷äèéí ìýäëýã ÷àäâàðûã
äàé÷ëàí õèéæ áàéíà. ¯¿íèé íýã íü “Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà
Ìîíãîë Óëñûí èðãýä” ñýäýâò ñóäàëãàà þì. Ýíýõ¿¿ ñýäýâ÷èëñýí
ñóäàëãààã 2010 îíû Õ¿í àì, îðîí ñóóöíû òîîëëîãîîð
ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà èðãýäýý àíõ óäàà èíòåðíåò, îð÷èí
¿åèéí òåõíîëîãèéí äýâøèëòýä øèéäýë àøèãëàí òîîëñîíòîé
óÿëäàæ àíõ óäàà õèéæ áàéíà.
Õ¿í àì îðîí ñóóöíû òîîëëîãî ÿâóóëàõ òîâûí äàãóó
èíòåðíåò àøèãëàí ãàäààäàä àæèëëàæ, àìüäàð÷ áàéãàà
Ìîíãîë Óëñûí èðãýäèéí òîî, íàñ, õ¿éñèéí á¿òýö, íèéãýì,
ýäèéí çàñãèéí áàéäëûí òàëààð ìýäýýëýë àâ÷ íýãòãýí ä¿ãíýñýí
íü öààøèä òºð çàñãààñ ãàäààä øèëæèõ õºäºëãººíèé òàëààð
áàðèìòëàõ áîäëîãî, õºòºëáºð, òºñºë áîëîâñðóóëàõ ¿íäýñëýë áîëîõ ÷óõàë ìýäýýëëèéã
á¿ðä¿¿ëæ ºãºâ.
“Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà Ìîíãîë Óëñûí èðãýä” ñýäýâ÷èëñýí ñóäàëãàà íü 6 á¿ëãýýñ
á¿ðäæýý. Ýõíèé á¿ëýãò 6 ñàðààñ äýýø õóãàöààãààð ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà èðãýäèéã òîîëîõ
¿éë àæèëëàãààíû çîõèîí áàéãóóëàëò, îíöëîãèéã òóñãàñàí áîë õî¸ðäóãààð á¿ëýãò ãàäààäàä
îðøèí ñóóãàà èðãýäèéí òîî, íàñ, õ¿éñèéí á¿òöèéí õîëáîãäîëòîé ìýäýýëëèéã îðóóëñíààñ
ãàäíà îðøèí ñóóæ áàéñàí áîëîí îäîî àìüäàð÷ áàéãàà óëñ, îðíû õàìààðëûã õàðóóëñàí
ìýäýýëýë áàãòæýý. Ãóðàâäóãààð á¿ëýãò ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà èðãýäèéí áîëîâñðîëûí
òºâøèí, ãýð á¿ëèéí áàéäàë, ¿íäýñ óãñàà çýðýã õ¿í àì ç¿éí åðºíõèé ¿ç¿¿ëýëòèéã îðóóëæ
äàðààãèéí á¿ëýãò èðãýäèéí ãàäààäàä çîð÷ñîí øàëòãààí, àìüäàð÷ áóé õóãàöàà, õºäºëìºð
ýðõëýëò, àæèëëàæ áàéãàà ýäèéí çàñãèéí ñàëáàðûí á¿òýö, á¿ðýëäýõ¿¿íèéã õàðóóëñàí íü
ãàäààäàä àæèëëàõ õ¿÷ ãàðãàõ, òýäíèé íèéãìèéí õàìãààëëûí òàëààð áîäëîãî, õºòºëáºð
áîëîâñðóóëàõàä ¿íäýñëýõ ¿íý öýíýòýé ìýäýýëýë áîëñîí ãýæ ¿çýæ áàéíà. Ãàäààäàä îðøèí
ñóóãàà èðãýäèéí Ìîíãîë äàõü àð ãýðèéí ãèø¿¿äèéí ýäèéí çàñãèéí èäýâõ, îðîí ñóóöíû
íºõöºë áàéäëûã äàðààãèéí á¿ëýãò òóñãàñàí íü ãàäààäàä àæèëëàæ, àìüäàð÷ áàéãàà èðãýäèéí
ÿâñàí çîðèëãî, çîðèëòûí ¿ð ä¿íã òîäîðõîéëîõ áîëîìæèéã îëãîæ áàéíà. Ñóäàëãààíû
òºãñãºëä ãàäààäàä ñóóãàà èðãýäèéí íèéãýì ýäèéí çàñãèéí áàéäëûí òàëààð õóðààíãóéëàí
îðóóëñíû ãàäíà òýäýíä ó÷èð÷ áàéãàà õ¿íäðýë, áýðõøýýëèéã òîäîðõîéëæ, øèéäâýðëýõ àðãà
çàìûí òàëààð ñàíàë, õ¿ñýëò, çºâëºìæ òóñãàæýý.
¯ÍÄÝÑÍÈÉ ÑÒÀÒÈÑÒÈÊÈÉÍ ÕÎÐÎÎÍÛ ÄÀÐÃÀ

Õ¯Í ÀÌ, ÎÐÎÍ ÑÓÓÖÍÛ 2010 ÎÍÛ ÒÎÎËËÎÃÛÍ
ÓËÑÛÍ ÊÎÌÈÑÑÛÍ ÎÐËÎÃ× ÄÀÐÃÀ,
Ñ. ÌÝÍÄÑÀÉÕÀÍ

9
ÍÝÃÄ¯ÃÝÝÐ Á¯ËÝÃ. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ
ÈÐÃÝÄÈÉÃ ÒÎÎËÎÕ ¯ÉË ÀÆÈËËÀÃÀÀ
ÍÝÃÄ¯ÃÝÝÐ Á¯ËÝÃ
ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÈÐÃÝÄÈÉÃ
ÒÎÎËÎÕ ¯ÉË ÀÆÈËËÀÃÀÀ

11
Õ¯Í ÀÌ, ÎÐÎÍ ÑÓÓÖÍÛ 2010 ÎÍÛ ÓËÑÛÍ ÒÎÎËËÎÃÛÍ ÎÍÖËÎÃ

Ìîíãîë Óëñûí ýäèéí çàñàã ºñºí òýëæ, íýð õ¿íä îëîí óëñûí òàâöàíä äýýøèëæ, ãàäààä
õàðèëöàà ñàéæèð÷, àðä÷èëàë áàòàëãààæèõûí õýðýýð ìîíãîë÷óóä áóñàä îðîíä çîð÷èõ,
ãàäààäàä àæèëëàõ, ñóð÷ áîëîâñðîõ áîëîìæ íýìýãäýæ îëîí ìÿíãàí îõèä, õºâã¿¿ä ãàäààäàä
ò¿ð áîëîí óäààí õóãàöààãààð àìüäðàõ áîëîî. Ò¿¿í÷ëýí ¿íäñýí õóóëèàð îëãîãäñîí “Ìîíãîë
Óëñûí èðãýí ãàäààäàä ÿâàõ, îðøèí ñóóõ, ýõ îðîíäîî áóöàæ èðýõ ýðõ”1- èéí äàãóó
ãàäààäàä çîð÷èõ, àìüäðàí ñóóõ èðãýäèéí òîî æèëýýñ æèëä íýìýãäýæ áàéãàà íü ò¿¿íèéã
çîõèöóóëàõ àðãà ìåõàíèçìûã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ, øèíýëýã àðãà áàðèëààð õàíäàõ
øààðäëàãà òàâèãäàæ áàéãààã õàðóóëæ áàéíà. Ýíý õýðýãöýý øààðäëàãûí ¿¿äíýýñ ãàäààäàä
îðøèí ñóóãàà èðãýäýý òîîëæ, ñýäýâ÷èëñýí ñóäàëãàà õèéæ áàéãàà íü ýíý óäààãèéí òîîëëîãûí
îíöëîã þì.
Ìàíàé îðíû èðãýä ñóð÷ áîëîâñðîõ, õºäºëìºð ýðõýëæ, àìüæèðãààãàà äýýøë¿¿ëýõ, áèçíåñ
ýðõëýõ, ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿éë÷èëãýý àâàõ, ãýð á¿ë áîëîõ çýðýã øàëòãààíû óëìààñ ãàäààäûí îëîí
óëñ îðîíä çîð÷èõ íü óëàì íýìýãäýæ áàéíà. Èéìýýñ õóóëèéí äàãóó õ¿í àì, îðîí ñóóöíû 2010
îíû óëñûí òîîëëîãîîð ãàäààäàä 6, ò¿¿íýýñ äýýø ñàðûí õóãàöààãààð îðøèí ñóóæ, àæèëëàæ
àìüäàð÷, ñóð÷ áàéãàà èðãýäèéõýý òàëààð áîäèòîé òîî ìýäýýëëèéã áýëòãýõ àæëûã çîõèîí
áàéãóóëàâ. Ýíý íü òºð çàñãààñ ãàäààäàä àæèëëàæ, ñóð÷ áàéãàà èðãýíèéõýý òàëààð áàðèìòëàõ
áîäëîãî, õºòºëáºð áîëîâñðóóëàõàä ¿íäñýí ìýäýýëýë áîëîõ ó÷èðòàé.
Ìîíãîë Óëñ Õ¿í àì, îðîí ñóóöíû 10 äàõü óäààãèéí òîîëëîãûã 2010 îíû 11 ä¿ãýýð ñàðûí
11-17-íû õîîðîíä àìæèëòòàé çîõèîí áàéãóóëàí ÿâóóëæ, ¿ð ä¿íã áîëîâñðóóëàí òàðõààõ àæèë
õèéæ áàéíà.
Ýíý òîîëëîãî õýä õýäýí îíöëîãòîé. Ýäãýýðèéí íýã íü ãàäààäàä àæèëëàæ, ñóðàëöàæ
áàéãàà áîëîí õóâèéí õýðãýýð îðøèí ñóóãàà Ìîíãîë Óëñûí èðãýíèéã õ¿í àì, îðîí ñóóöíû
òîîëëîãîä õàìðóóëíà2 ãýñýí õóóëèéí çààëòûã õýðýãæ¿¿ëæ, ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà èðãýäýý àíõ
óäàà èíòåðíýòýýð òîîëñîí ÿâäàë þì. Ò¿¿í÷ëýí òîîëëîãûí ¿ð ä¿íã áîäëîãî áîëîâñðóóëàã÷,
øèéäâýð ãàðãàã÷, ñóäàëãààíû áàéãóóëëàãà, ñóäëàà÷èä áîëîí îëîí íèéòýä îð÷èí ¿åèéí
ãàçàð ç¿éí ìýäýýëëèéí ñèñòåìèéã àøèãëàí õàìãèéí ýíãèéí, îéëãîìæòîé õýëáýðýýð òàðõààõ
áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëñýí àíõíû òîîëëîãî áîëëîî.
ÓÄÈÐÄËÀÃÀ, ÇÎÕÈÎÍ ÁÀÉÃÓÓËÀËÒ

“Õ¿í àì, îðîí ñóóöíû óëñûí òîîëëîãûí òóõàé” õóóëèéí äàãóó “Ãàäààä õàðèëöààíû
àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà íü ãàäààäàä ò¿ð áîëîí áàéíãà îðøèí
ñóóãàà Ìîíãîë Óëñûí èðãýäèéí òîîëëîãûã çîõèîí áàéãóóëæ ÿâóóëàõ”3 ¿¿ðýãòýé. Òîîëëîãî
ÿâóóëàõàä ¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí õîðîî íýãäñýí àðãà÷ëàë, óäèðäëàãà, çîõèîí áàéãóóëàëòààð
õàíãàõ ¿¿ðýãòýéí äàãóó ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà èðãýäèéã òîîëîõ óäèðäàìæ, çààâàð, ïðîãðàì
õàíãàìæ áîëîâñðóóëàí àæèëëàñàí.
Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà Ìîíãîë Óëñûí èðãýäèéí òàëààð ìýäýýëýë öóãëóóëàõ àæëûã
ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà èðãýíèé Ìîíãîë äàõü àð ãýðèéíõíýýñ àñóóõ /Ìàÿãò ÕÀÎÑÒ-1/, èðãýí
ººðºº èíòåðíåòýýð ýñâýë ãàäààäàä ñóóãàà Ìîíãîë Óëñûí äèïëîìàò òºëººëºã÷èéí ãàçàðò
î÷èæ òîîëóóëàõ /Ìàÿãò ÕÀÎÑÒ-1.2/ çàìààð çîõèîí áàéãóóëñàí.
“Òàíàé ºðõèéí àì á¿ëèéí ãèø¿¿äýýñ ãàäààäàä 6 ñàðààñ äýýø õóãàöààãààð îðøèí ñóóãàà
õ¿í áèé þó?” ãýõ àñóóëòûã Ìîíãîë Óëñûí íóòàã äýâñãýðò òîîëóóëñàí ºðõ á¿ðýýñ àñóóñíû
ä¿íä ãàäààäàä áàéãàà èðãýäèéíõýý òàëààð òîâ÷ ìýäýýëëèéã á¿ðä¿¿ëýõ, òýäíèé Ìîíãîë äàõü
àð ãýðèéí òºëºâ áàéäëûã áóñàä ºðõòýé õàðüöóóëàí ñóäëàõ áîëîìæ íýýãäñýí þì.
1 Ìîíãîë Óëñûí ¿íäñýí õóóëü. Ìîíãîë Óëñûí õóóëèéí ýìõòãýë. I áîòü, Óëààíáààòàð õîò, 2008 îí, õóóäàñ 5
2 Õ¿í àì, îðîí ñóóöíû óëñûí òîîëëîãûí òóõàé Ìîíãîë Óëñûí õóóëü, Óëààíáààòàð õîò, 2008 îí, õóóäàñ 32
3 Õ¿í àì, îðîí ñóóöíû óëñûí òîîëëîãûí òóõàé Ìîíãîë Óëñûí õóóëü, Óëààíáààòàð õîò, 2008 îí, õóóäàñ 37

13
Õàðèí èðãýä ººðñäºº èíòåðíýòýä õîëáîãäîæ òîîëóóëàõ áîëîìæèéã íýýõ ¿¿äíýýñ

òîîëëîãûí öàõèì õóóäñàíä èíòåðíýò òîîëëîãûí õîëáîîñ íýýæ àæèëëóóëñàí. Âýáýä ñóóðèëñàí
ïðîãðàì õàíãàìæ áîëîâñðóóëàõ, âýá ¿éë÷èëãýý á¿ðä¿¿ëýõ, ìýäýýëëèéã íóóöëàõòàé
õîëáîîòîéãîîð Óëñûí á¿ðòãýëèéí åðºíõèé ãàçàð, ¯íäýñíèé äàòà òºâ, Òàãíóóëûí åðºíõèé
ãàçàð çýðýã áàéãóóëëàãûí ÷èã ¿¿ðãèéí ýðõ ç¿éí çîõèöóóëàëòàä íèéöñýí çîõèîí áàéãóóëàëòûí
àæëóóä õèéñýí þì. Èíòåðíýòýýð ìýäýýëýë öóãëóóëñàí àíõíû òîîëëîãî òóë ìýðãýæëèéí
áîëîí çîõèîí áàéãóóëàëòûí òóðøëàãà õîìñ áàéñàí, ò¿¿í÷ëýí, òºðèéí áàéãóóëëàãûí
õîîðîíä ìýäýýëýë ñîëèëöîõ, ìýäýýëëèéã íóóöëàõ, àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõàä ýðõ ç¿éí
îð÷íû çàðèì õ¿íäðýë ãàð÷ áàéâ.
Èðãýäèéã èíòåðíýòýýð á¿ðòãýõ, çºâøººðºë îëãîõ, òîîëëîãûí àñóóëãûã èíòåðíýòýýð
íºõ¿¿ëýõ, õàðèó ìýäýýëýë ºãºõ ïðîãðàì õàíãàìæèéã ¯ÑÕ áîëîâñðóóëæ, ¯íäýñíèé äàòà òºâ
âýá ¿éë÷èëãýýãýýð õàíãàõ àæëûã õýðýãæ¿¿ëñýí.
Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà èðãýäèéí àæèëëàæ, àìüäàð÷ áóé îð÷íû òåõíîëîãèéí íºõöºë
àäèëã¿é, çàðèì õ¿íä çîõèõ òºâøíèé òåõíîëîãèéí ìýäëýã äóòàãäàæ áàéñàí òóë òîîëëîãûí
àñóóëãûã õýâëýæ íºõ¿¿ëýýä ¯ÑÕ-íä èð¿¿ëýõ àðãà õýìæýýã Ìîíãîë Óëñààñ òóõàéí óëñàä ñóóãàà
äèïëîìàò òºëººëºã÷èéí ãàçðóóä çîõèîí áàéãóóëñàí þì.
ÓÕÓÓËÃÀ, ÑÓÐÒÀË×ÈËÃÀÀ, ÑÓÐÃÀËÒ

Õ¿í àì, îðîí ñóóöíû óëñûí òîîëëîãûí òóõàé õóóëèéí äàãóó ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà
Ìîíãîë Óëñûí èðãýäèéã òîîëîõ áýëòãýë àæëûã õàíãàæ, ÷àíàðòàé çîõèîí áàéãóóëàõ çîðèëãîîð
“Ìîíãîë Óëñààñ ãàäààäàä ñóóãàà äèïëîìàò òºëººëºã÷èéí ãàçàðò Õ¿í àì, îðîí ñóóöíû
2010 îíû óëñûí òîîëëîãûí ñóðãàëò, ñóðòàë÷èëãààíû àæèë çîõèîí áàéãóóëàõ óäèðäàìæ”-
èéã ¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí õîðîîíû äàðãà, Ãàäààä õàðèëöààíû ñàéäûí õàìòàðñàí
òóøààëààð áàòàëæ, ìºðäºæ àæèëëàñàí. Ýíýõ¿¿ óäèðäàìæèéí ¿íäñýí çîðèëãî íü Ìîíãîë
Óëñààñ ãàäààäàä ñóóãàà äèïëîìàò òºëººëºã÷èéí ãàçðûí òîîëëîãûí êîìèññ, ò¿ð òîâ÷îîíû
àæèëòíóóäàä ñóðãàëò çîõèîí áàéãóóëæ, ìýäëýã îëãîõ, ÷àäâàð ýçýìø¿¿ëýõ, Õ¿í àì, îðîí
ñóóöíû 2010 îíû óëñûí òîîëëîãûí òàëààð ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà Ìîíãîë Óëñûí èðãýäýä
óõóóëàí ñóðòàë÷ëàõ, òýäýíòýé óóëçàõ, õàìòàð÷ àæèëëàõ, òýäíèéã òîîëîõîä òóëãàìäàæ áóé
àñóóäëûã òîäîðõîéëæ, õàìòàð÷ øèéäâýðëýõýä îðøèæ áàéâ.
Ìîíãîë Óëñààñ ãàäààäàä ñóóãàà äèïëîìàò òºëººëºã÷èéí ãàçðûí òîîëëîãûí àæèëòíû
ñóðãàëò, ñóðòàë÷èëãààíû àæëûã Ãàäààä õàðèëöààíû ÿàìíû òîîëëîãûí êîìèññ, ò¿ð òîâ÷îîòîé
õàìòðàí Àçè òèâ, ç¿¿í Åâðîï, áàðóóí Åâðîï, Àìåðèêèéí Íýãäñýí Óëñ (ÀÍÓ) ãýñýí ÷èãëýëä
çîõèîí áàéãóóëæ ÿâóóëñàí. Äýýðõ ÷èãëýëèéí õ¿ðýýíä Ñº¿ë, Òîêèî, Áýýæèí, Áàíãêîê, Ìîñêâà,
Ýðõ¿¿, Âàðøàâ, Ïðàãà, Ñîôè, Áóäàïåøò, Áåðëèí, Ëîíäîí, Ïàðèñ, Íüþ-Éîðê, ×èêàãî, Äåíâåð,
Ñàí-Ôðàíöèñêî çýðýã íèéò 17 õîòîä çîõèîí áàéãóóëñàí ñóðãàëòàä äèïëîìàò òºëººëºã÷èéí
ãàçðûí òîîëëîãûí ò¿ð òîâ÷îîíû àæèëòíóóäààñ ãàäíà ìîíãîë èðãýäèéí ýðõ àøãèéã õàìãààëàõ
÷èãëýëýýð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã àøãèéí áóñ áàéãóóëëàãà, õîëáîîä, áàíê, ñàíõ¿¿, íèéãìèéí
äààòãàë, àæèëëàõ õ¿÷ çóó÷ëàõ áàéãóóëëàãà, ìîíãîë÷óóäàä ìýäýýëýë õ¿ðãýäýã öàõèì õóóäàñ,
ðàäèî, ñîíèí çýðýã õýâëýë ìýäýýëëèéí áàéãóóëëàãà, õóâü õ¿ì¿¿ñ ºðãºíººð îðîëöñîí.
Òîîëëîãûí öàõèì õóóäàñ “www.toollogo2010.mn”-ûã 2010 îíû 4 ä¿ãýýð ñàðûí 6-íû
ºäðººñ àæèëëóóëæ ýõýëñýí íü òîîëëîãîòîé õîëáîîòîé á¿õèé ë ìýäýý, ìýäýýëëèéã îëîí
íèéòýä õ¿ðãýõ ñóðòàë÷èëãààíû àæëûí ãîë õýëáýð áàéâ. ÃÕß õèëèéí ÷àíàäàä àìüäðàí ñóóãàà
èðãýäýä ìýäýýëýë õ¿ðãýõýä ãîëëîõ ¿¿ðýãòýé àæèëëàñíûã îíöëîí òýìäýãëýõ íü ç¿éòýé.

14
ÒÎÎËËÎÃÛÍ ÀÑÓÓËÃÀ ÁÎËÎÂÑÐÓÓËÀËÒ, ÒÎÎËÎÕ ¯Å

Õ¿í àì, îðîí ñóóöíû 2010 îíû óëñûí òîîëëîãûí çîðèëãî, õàìðàõ õ¿ðýýã õàðãàëçàæ,
òîîëëîãûí àñóóëãûã áîëîâñðóóëàõäàà Í¯Á-ààñ áýëòãýæ, ãèø¿¿í îðíóóääàà çºâëºìæ
áîëãîñîí “Õ¿í àì, îðîí ñóóöíû òîîëëîãûí çàð÷èì, çºâëºìæ”-èéí äàãóó õ¿í àì, îðîí
ñóóöíû òîîëëîãûí ¿íäñýí ¿ç¿¿ëýëòèéã òîîëëîãûí àñóóëãàä òóñãàñíû çýðýãöýý èíòåðíýòýýð
òîîëîõ àñóóëãûã òóñàä íü áîëîâñðóóëæ, ¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí õîðîîíû äàðãûí “Ìàÿãò,
çààâàð áàòëàõ òóõàé” 2010 îíû 10 äóãààð ñàðûí 04-íèé ºäðèéí 01/127 äóãààð òóøààëààð
“Ãàäààäàä 6, ò¿¿íýýñ äýýø ñàðûí õóãàöààãààð îðøèí ñóóãàà Ìîíãîë Óëñûí èðãýäèéã òîîëîõ
èíòåðíýò òîîëëîãûí àñóóëãà (Ìàÿãò ÕÀÎÑÒ-1.2), çààâðûã áàòàëæ àæèëëàñàí.
Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà Ìîíãîë Óëñûí èðãýäèéã èíòåðíåòýýð òîîëîõ àñóóëãà (Ìàÿãò
ÕÀÎÑÒ-1.2) íü òîîëëîãûí çîðèëãîä íèéö¿¿ëñýí õàÿãèéí õýñãýýñ ãàäíà òóõàéí õ¿íèé ºðõèéí
òýðã¿¿ëýã÷èéí õàìààðàë, õ¿éñ, íàñ, ¿íäýñ, óãñàà, ãýð á¿ëèéí áàéäàë, ýçýìøñýí áîëîâñðîë,
àæèë ìýðãýæèë, ãàäààä ÿâñàí çîðèëãî, ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà õóãàöàà, òºðñºí ãàçàð, ãàäààä
ÿâàõààñàà ºìíº àìüäàð÷ áàéñàí àéìàã, íèéñëýë çýðýã íèéò 12 àñóóëòààñ á¿ðäñýí. Õàðèí
ýíä òýäíèé Ìîíãîë äàõü ãýð á¿ë, òýäãýýðèéí îðîí ñóóöòàé õîëáîîòîé ÿìàð íýã ìýäýýëýë
òóñãàãäààã¿é þì.
Èíòåðíåòýýð òîîëîõ àæèëëàãààã 2010 îíû 11 ä¿ãýýð ñàðûí 1-íýýñ ýõýëæ, 11 ä¿ãýýð ñàðûí
21-íèéã äóóñòàë ÿâóóëñàí. Õ¿í àì, îðîí ñóóöíû òîîëëîãîä õ¿í íýã á¿ð îðîëöîõûí ÷óõëûí
òàëààð óõóóëãà ñóðòàë÷èëãààã ýð÷èìòýé ÿâóóëàõûí çýðýãöýý òºð çàñãààñ ÿâóóëæ áàéãàà
àðãà õýìæýý ÿëàíãóÿà, ýõ îðíû õèøèã, õóâü õ¿ðòýýõýä òîîëëîãî, á¿ðòãýëä õàìðàãäàæ, èðãýí
õ¿íèé ¿¿ðãýý áèåë¿¿ëñýí áàéõ òóõàé èðãýäýä òàíèóëæ áàéñàí íü íºëººëæ, ãàäààäàä áàéãàà
ºðõèéí ãèø¿¿äýý òîîëëîãîä õàìðóóëàõ òàëààð ýõ îðîíäîî áóé ºðõèéí ãèø¿¿äèéí èäýâõ
ºíäºð áàéñàí íü òîîëëîãî ÿâóóëàõ õóãàöààíä èë¿¿òýé ìýäðýãäýæ áàéâ.
Òîîëëîãûí ìýäýýëýë áîëîâñðóóëàëòûí ¿åä äèïëîìàò òºëººëºã÷èéí ãàçðóóäààñ èð¿¿ëñýí
ÕÀÎÑÒ-1.2 àñóóëãûã øèâæ, ÕÀÎÑÒ-1 ìàÿãòààð Ìîíãîëä áàéãàà àð ãýðèéõíýýñ íü àñóóæ
òîîëñîí áîëîí èíòåðíýòýýð òîîëóóëñàí õ¿ì¿¿ñèéí äàâõàðäëûã àðèëãàæ, òîîëëîãûí ä¿íã
áàòàëãààæóóëñàí þì.
ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÈÐÃÝÄÈÉÃ

ÒÎÎËÎÕÎÄ ÕÝÐÝÃËÝÑÝÍ ÇÀÐÈÌ ÎÉËÃÎËÒ, ÒÎÄÎÐÕÎÉËÎËÒ
Õ¿í àìàà òîîëîõ íýã îíöëîã áîë òîîëëîãûí òîâûí òàëààðõ àñóóäàë áàéäàã. Ýíý íü
õ¿í òºðºõ, íàñ áàðàõ, çàñàã çàõèðãààíû íýã íýãæýýñ íºãººä ýñâýë ãàäààäàä øèëæèí ÿâàõ,
èðýõ çýðãýýð áàéíãûí õºäºëãººíä îðæ áàéäàãòàé õîëáîîòîéãîîð óëñ îðíû õ¿í àìûí òîîã
òîäîðõîé õóãàöààãààð òàñàëáàð áîëãîäîã îëîí óëñûí æèøèã îéëãîëò þì. Òîîëëîãûí òîâûã
2010 îíû 11 ä¿ãýýð ñàðûí 10-íààñ 11-íä øèëæèõ øºíèéí 00 öàãààð òîãòîîñîí.
ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÈÐÃÝÄÈÉÃ ÒÎÎËÎÕÎÄ

ÕÝÐÝÃËÝÑÝÍ ÇÀÐÈÌ ÎÉËÃÎËÒ, ÒÎÄÎÐÕÎÉËÎËÒ
№ Îéëãîëò Òîäîðõîéëîëò
Õ¯Í ÀÌÛÍ ÁÀÉÐØÈË, ÍÓÒÀÃ
1. Òºðñºí ãàçàð Òîîëóóëàã÷ Ìîíãîë Óëñàä òºðñºí áîë àéìàã, íèéñëýëèéí
íýðèéã, õýðâýý ãàäààä óëñàä òºðñºí áîë òóõàéí óëñûí íýðèéã,
æàãñààëòàä áàéõã¿é áîë áóñàä ãýäãèéã ñîíãîíî.

15
2. Ìîíãîëä áàéíãà Ãàäààä ÿâàõààñàà ºìíº Ìîíãîë Óëñàä áàéíãà îðøèí ñóóäàã
ñóóæ áàéñàí (ñóóæ áàéñàí) àéìàã, íèéñëýë, ñóì, ä¿¿ðãèéí íýð, õàðãàëçàõ êîä
àéìàã, íèéñëýë,
ñóì, ä¿¿ðãèéí íýð,
êîä
3. Ãàäààäàä îðøèí Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà õóãàöààã á¿òýí æèëýýð íºõíº.
ñóóãàà õóãàöàà
ÁÎËÎÂÑÐÎË
4. Áîëîâñðîëã¿é ÅÁÑ-èéí 3 äóãààð àíãèéã (1975-1996 îí õ¿ðòýë), 4 ä¿ãýýð
àíãèéã (1975 îí õ¿ðòýë, 1997-2004 îí äóóñòàë), 5 äóãààð àíãèéã
(2005 îíîîñ õîéø) òºãñººã¿é áîë Áîëîâñðîëã¿é õ¿í ãýíý. Ìºí
2010 îíä ÅÁÑ-ûí 1-5 äóãààð àíãèä ñóð÷ áàéãàà, ñóð÷ áàéãààä
ñóðãóóëèà îðõèñîí õ¿ì¿¿ñèéã Áîëîâñðîëã¿é ãýæ ¿çíý.
5. Áàãà áîëîâñðîë ÅÁÑ-èéí 3 äóãààð àíãèéã (1975-1996 îí õ¿ðòýë), 4 ä¿ãýýð àíãèéã
(1975 îí õ¿ðòýë, 1997-2004 îí äóóñòàë), 5 äóãààð àíãèéã (2005
îíîîñ õîéø) òºãññºí, ìºí àëáàí áóñ áîëîâñðîëûí ä¿éöñýí
õºòºëáºðèéí ñóðãàëòàä õàìðàãäàæ òºãññºí õ¿í
6. Á¿ðýí áóñ äóíä ÅÁÑ-èéí 7 äóãààð àíãèéã (1975 îí õ¿ðòýë) 8 äóãààð àíãèéã (1975-
(ñóóðü) áîëîâñðîë 2004 îíûã äóóñòàë) 9 ä¿ãýýð àíãèéã (2005 îí áà ò¿¿íýýñ õîéø)
ºäºð, îðîé ý÷íýýãýýð òºãññºí, ñóóðü áîëîâñðîëûí ä¿éöñýí
õºòºëáºðèéí ñóðãàëòàä õàìðàãäàæ òºãññºí, ñóóðü áîëîâñðîëûí
ãýð÷èëãýýòýé õ¿í
7. Á¿ðýí äóíä ÅÁÑ-èéí 10-ð àíãèéã (2006 îí äóóñòàë), 11 ä¿ãýýð àíãèéã (2006
áîëîâñðîë îí áà ò¿¿íýýñ õîéø) ºäºð, îðîé ý÷íýýãýýð òºãññºí, ìºí àëáàí
áóñ áîëîâñðîëûí ä¿éöñýí õºòºëáºðèéí ñóðãàëòàä õàìðàãäàæ
òºãññºí, á¿ðýí äóíä áîëîâñðîëûí àòòåñòàò áà ¿íýìëýõòýé õ¿í
8 Òåõíèêèéí áîëîí ÌÑ¯Ò (õóó÷íààð ÒÌÑ) òºãññºí, ìýðãýæëèéí ¿íýìëýõòýé õ¿í
ìýðãýæëèéí
áîëîâñðîë
9. Òóñãàé Ãàäààä, äîòîîäûí òóñãàé ìýðãýæëèéí äóíä ñóðãóóëü (õóó÷íààð
ìýðãýæëèéí äóíä òåõíèêóì), ò¿¿íòýé àäèëòãàõ ñóðãóóëü òºãññºí, ¿íýìëýõ,
áîëîâñðîë äèïëîìòîé õ¿í
10. Äýýä áîëîâñðîë Ãàäààä, äîòîîäûí èõ, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèéã ºäºð, îðîé,
ý÷íýýãýýð òºãññºí, äèïëîìûí äýýä, áàêàëàâð, ìàãèñòð,
äîêòîðûí çýðãèéí äèïëîì áîëîí ò¿¿íòýé àäèëòãàõ áîëîâñðîëûí
áàðèìò áè÷èã á¿õèé õ¿ì¿¿ñèéã Äýýä áîëîâñðîëòîé ãýæ ¿çíý.
ÃÝÐ Á¯ËÈÉÍ ÁÀÉÄÀË
11. Îãò ãýð á¿ë Àðâàí òàâ áà ò¿¿íýýñ äýýø íàñòàé, îãò ãýðëýæ áàéãààã¿é õ¿í
áîëîîã¿é
12. Áàòëóóëñàí Ãýðëýëòýý èðãýíèé ãýð á¿ëèéí áàéãóóëëàãàä á¿ðòã¿¿ëñýí,
ãýðëýëòèéí áàòàëãààòàé õ¿í
13. Áàòëóóëààã¿é Õýäèéãýýð ãýð á¿ë áîëæ õàìòðàí àìüäàð÷ áàéãàà áîëîâ÷
(õóãàöàà õàðãàëçàõã¿éãýýð) èðãýíèé ãýð á¿ëèéí áàéãóóëëàãàä
á¿ðòã¿¿ëæ, ãýð á¿ëýý àëáàí ¸ñîîð áàòëóóëààã¿é õ¿í

16
14. Öóöàëñàí Ãýð á¿ëýý õóóëèéí äàãóó öóöàëñíààñ õîéø äàõèí ãýðëýæ, õàìò
àìüäðààã¿é õ¿íèéã õóãàöààã õàðãàëçàõã¿éãýýð Öóöàëñàí ãýæ
¿çíý.
15. Òóñãààðëàñàí Ãýð á¿ëýý àëáàí ¸ñîîð öóöëóóëààã¿é áîëîâ÷ òóñäàà àìüäàð÷
áàéãàà, äàõèí ãýðëýæ, õàìò àìüäðààã¿é õ¿íèéã õóãàöàà
õàðãàëçàõã¿éãýýð Òóñãààðëàñàí ãýæ ¿çíý.
16. Áýëáýñýí Ýõíýð, íºõðèéí àëü íýã íü íàñ áàðñíààñ õîéøèõ õóãàöààã
õàðãàëçàõã¿éãýýð äàõèí ãýðëýæ, õàìò àìüäðààã¿é õ¿íèéã
Áýëáýñýí ãýæ ¿çíý .
ÀÆÈË ÝÐÕËÝËÒ
17. Àæèë ýðõýëäýã õ¿í Òîîëëîãûí òîâûí ¿åä òîãòìîë àæèë ýðõýëæ áàéãàà, ýñâýë
òîãòìîë àæèë ýðõýëäýãã¿é áîëîâ÷ òîâûí ºìíºõ 7 õîíîãò ÿäàæ
íýã ºäºð öàëèí, îðëîãîòîé àæèë ýðõýëñýí õ¿í
18. Àæèëã¿é õ¿í Õºäºëìºð õàëàìæ, ¿éë÷èëãýýíèé õýëòýñò á¿ðòã¿¿ëñýí ýñâýë
á¿ðòã¿¿ëýýã¿é, òîâûí ºìíºõ 7 õîíîãò àæèë ýðõëýýã¿é, àæèë
èäýâõòýé õàéæ áàéãàà õ¿í
ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ Á¯Õ ÒªÐËÈÉÍ ¯ÉË ÀÆÈËËÀÃÀÀÍÛ ÑÀËÁÀÐÛÍ ÀÍÃÈËËÛÍ
ÒÎÄÎÐÕÎÉËÎËÒ
19. Õºäºº àæ àõóé, Ìàë, àìüòíû áîëîí òàðèìàë, áàéãàëèéí óðãàìëûí íººöèéã
îéí àæ àõóé, çàãàñ àøèãëàõòàé õîëáîîòîé ¿éë àæèëëàãàà îðíî. ¯¿íä: ãàçàð
áàðèëò, àí àãíóóð òàðèàëàí ýðõëýõ, ìàë, àìüòíûã ºñãºõ, ¿ðæ¿¿ëýõ, ò¿¿íèé àøèã
øèìèéã àâàõ; çàãàñ áàðèõ; àí àãíóóð; îéæóóëàëò, ìîä áýëòãýë;
ôåðìåðèéí àæ àõóéí ¿éë àæèëëàãàà çýðýã õàìààðíà.
20. Óóë óóðõàé, Áàéãàëèéí õàòóó (í¿¿ðñ, õ¿äýð), øèíãýí (íåôòü) ýñâýë õèé
îëáîðëîëò (áàéãàëèéí õèé) çýðýã ýðäýñ áàÿëãèéã îëáîðëîõ óóë óóðõàéí
¿éë àæèëëàãàà áàãòàíà. Îëáîðëîõ ¿éë àæèëëàãàà íü äàëä ýñâýë
èë óóðõàé, äàëàéí ¸ðîîëûí óóðõàé ãýõ ìýò óóðõàéãààñ òºðºë
á¿ðèéí àðãààð ãàðãàæ àâàõ ¿éë àæèëëàãàà áàéæ áîëíî.
21. Áîëîâñðóóëàõ Áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðëýë íü ò¿¿õèé ýäèéã ôèçèê áîëîí õèìèéí
¿éëäâýðëýë àðãààð õóâèðãàæ øèíý á¿òýýãäýõ¿¿í ¿¿ñãýõ ¿éë àæèëëàãàà þì.
Áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðëýëèéí çàâñðûí á¿òýýãäýõ¿¿íä íü õºäºº
àæ àõóé, îéí àæ àõóé, çàãàñ àãíóóð, óóë óóðõàé, îëáîðëîëòûí
á¿òýýãäýõ¿¿í¿¿ä îðíî. Ìºí áóñàä áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðëýëèéí
á¿òýýãäýõ¿¿í áîëîõ ò¿¿õèé ýä, áîäèñ ýñâýë á¿òýýãäýõ¿¿íèéã
õóâèðãàõàä îðîõ ò¿¿õèé ýä áàéíà. Áàðààã øèíý÷ëýõ, ñýðãýýí
áîñãîõ, ººð÷ëºõ ¿éë àæèëëàãàà íü èõýâ÷ëýí áîëîâñðóóëàõ
¿éëäâýðëýëèéí ¿éë àæèëëàãàà áàéíà.
22. Öàõèëãààí, õèé, Ýíý ñàëáàðò äýä á¿òöèéí /ñ¿ëæýý/ øóãàì õîîëîéãîîð äàìæóóëàí
óóð, àãààðæóóëàëò öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷, õèé, óóð, õàëóóí, õ¿éòýí óñààð õàíãàõ ¿éë
àæèëëàãàà îðíî. Ò¿¿í÷ëýí íýãäñýí ñ¿ëæýýã¿é îðîí íóòãèéí
÷àíàðòàé áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí áèå äààñàí ýõ ¿¿ñâýð
á¿õèé öàõèëãààí, õèé, óóð, õàëóóí, õ¿éòýí óñààð õàíãàõ, ò¿ãýýõ
àæèëëàãàà áàãòàíà.

17
23. Óñ õàíãàìæ, Ýíý ñàëáàðò ºðõèéí áîëîí ¿éëäâýðèéí õàòóó ýñâýë õàòóó áóñ,
áîõèð óñ, áîõèðäñîí òàëáàé çýðãèéí õîã, õàÿãäëûã öóãëóóëàõ, àðèóòãàõ,
õîã, õàÿãäëûí áîëîâñðóóëàõ ÿâöòàé õîëáîîòîé ¿éë àæèëëàãàà áàãòàíà. Õîã
ìåíåæìåíò áîëîí õàÿãäàë, áîõèð óñ áîëîâñðóóëàõ ¿éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿íä
öýâýðëýõ ¿éë àðèóòãàñàí ýñâýë øèíý á¿òýýãäýõ¿¿í áèé áîëãîõ ¿éë àæèëëàãàà
àæèëëàãàà áàéæ áîëíî. Óñàí õàíãàìæèéí ¿éë àæèëëàãàà íýãòãýãäýí ýíý
ñàëáàðò îðíî. Óñ õàíãàìæèéí ¿éë àæèëëàãàà èõýíõäýý áîõèð
óñûã öýâýðëýõ, áîëîâñðóóëàõ ¿éë àæèëëàãààòàé õîëáîîòîé
áàéäàã áà àæ àõóéí íýãæ¿¿ä ýäãýýð ¿éë àæèëëàãààã õàìòðóóëàí
õèéäýã áàéæ áîëíî.
24. Áàðèëãà Áàðèëãà óãñðàëò áîëîí èíæåíåðèéí áàéãóóëàìæ, áàéøèí,
áàðèëãûã óãñðàõ áîëîí ìýðãýæñýí áàðèëãûí ¿éë àæèëëàãàà ýíý
ñàëáàðò áàãòàíà. Ýíä øèíý àæèë, áàðèëãà çàñâàð, íýìýëò áîëîí
æèæèã çàñâàð, óãñàðìàë áàðèëãà, áàðèëãûí òàëáàé, ò¿ð çóóðûí
÷àíàðòàé áàðèëãà óãñðàõ ¿éë àæèëëàãàà îðíî.
25. Áººíèé áîëîí Á¿õ òºðëèéí áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèé áººíèé áîëîí æèæèãëýí
æèæèãëýí õóäàëäàà, õóâèðãàí ººð÷ëºõã¿é õóäàëäààëàõ, áàðààã õóäàëäàí
õóäàëäàà; ìàøèí, àâàõ ÿâöàä ãàðàõ ¿éë÷èëãýý ìàøèí, ìîòîöèêëèéí çàñâàð,
ìîòîöèêëèéí ¿éë÷èëãýý õàìààðíà.
çàñâàð ¿éë÷èëãýý
26. Òýýâýð áà Õèé äàìæóóëàõ õîîëîé, òºìºð çàì, àâòî çàì, óñàí áà àãààðûí
àãóóëàõûí ¿éë òýýâðèéí òîãòñîí õóâààðüòàé, õóâààðüã¿é à÷àà áà çîð÷èã÷
àæèëëàãàà òýýâýðëýëò, àãóóëàõ, à÷àà, òýýøèéí ¿éë÷èëãýý, àâòîìàøèíû
çîãñîîë, ãàðààø çýðýã ¿éë àæèëëàãàà îðíî. Ò¿¿í÷ëýí òýýâðèéí
õýðýãñëèéã àæèëëóóëàã÷ õ¿íòýé íü ò¿ðýýñëýõ ¿éë àæèëëàãàà ýíý
ñàëáàðò áàãòàíà. Ìºí øóóäàí, õîëáîîíû ¿éë àæèëëàãàà îðíî.
27. Áàéð ñóóö áîëîí Ò¿ð çóóðûí çî÷èí, áóñàä àÿëàã÷äûã áîãèíî õóãàöààãààð
õîîë õ¿íñýýð áàéð ñóóöààð õàíãàõ, øóóä õýðýãëýõ çîðèóëàëòòàé õîîë õ¿íñ,
¿éë÷ëýõ ¿éë óíäààãààð ¿éë÷ëýõ ¿éë àæèëëàãàà îðíî. Ýíý ñàëáàðò òóñãàãäàæ
àæèëëàãàà áàéãàà íýìýãäýë ¿éë÷èëãýýíèé õýìæýý, òºðºë íü íèëýýä èõ
áàéíà.
28. Ìýäýýëýë, õîëáîî Ýíý ñàëáàðò ìýäýýëýë, ñî¸ëûí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýë,

õóâààðèëàëò, ýíý òºðëèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã äàìæóóëàõ,
õóâààðèëàõ ¿éë àæèëëàãàà, òóõàéëáàë, õîëáîî, ìýäýýëëèéí
òåõíîëîãèéí ¿éë àæèëëàãàà, ìýäýýëýë áîëîâñðóóëàõ áîëîí
ìýäýýëëèéí ¿éë÷èëãýýòýé õîëáîîòîé áóñàä ¿éë àæèëëàãàà îðíî.
29. Ñàíõ¿¿ãèéí áîëîí Äààòãàëûí ¿éë àæèëëàãàà, äàâõàð äààòãàë áîëîí òýòãýâðèéí
äààòãàëûí ¿éë ñàíãèéí ¿éë àæèëëàãàà, ìºí ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë÷èëãýýã äýìæèõ ¿éë
àæèëëàãàà àæèëëàãààã îðóóëàí ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë÷èëãýýíèé ¿éë àæèëëàãààã
ýíý ñàëáàðò îðíî. Õîëäèíã êîìïàíè, òðàñò, ñàí áîëîí
ñàíõ¿¿ãèéí áóñàä ¿éë àæèëëàãàà çýðýã õîëäèíã õºðºíãèéí ¿éë
àæèëëàãàà ýíý ñàëáàðò áàãòàíà.

18
30. ¯ë õºäëºõ Ýíä ëèçèíãèéí ¿éë÷èëãýý îëãîã÷èä, àãåíòóóä, áðîêåðóóäûí

õºðºíãèéí ¿éë ¿ë õºäëºõ õºðºíãº àðèëæààëàõ, ¿ë õºäëºõ õºðºíãº ò¿ðýýñëýõ,
àæèëëàãàà ¿íýëãýý õèéõ çýðýã ¿ë õºäëºõ õºðºíãèéí áóñàä ¿éë÷èëãýý îðíî.
Ýíý ñàëáàðûí ¿éë àæèëëàãàà íü òºëáºð, ãýðýýíèé ¿íäñýí
äýýð õèéãäýæ ýçýìøèã÷èéí ýñâýë ëèçèíãýýð àâñàí ºì÷èéã
àøèãëàõ ¿éë àæèëëàãàà áàéæ áîëíî. Ìºí ýíä ýçýìøèã÷èéí
ýñâýë ëèçèíãèéí áàðèãäàæ áàéãàà áàðèëãà áîëîí áàðèëãà,
áàéãóóëàìæèéã îðóóëíà. Ýíý ñàëáàðò ¿ë õºäëºõ õºðºíãèéí
ìåíåæåðèéí ¿éë àæèëëàãàà áàãòàíà.
31. Ìýðãýæëèéí, Ìýðãýøñýí ìýðãýæèë, øèíæëýõ óõààí áîëîí òåõíèêèéí ¿éë
øèíæëýõ óõààí àæèëëàãàà ýíý ñàëáàðò îðíî. Ýäãýýð ¿éë àæèëëàãàà íü ºíäºð
áîëîí òåõíèêèéí ò¿âøíèé ñóðãàëò, ìýðãýøñýí ìýäëýã îëãîõ, õýðýãëýã÷äýä óð
¿éë àæèëëàãàà ÷àäâàð îëãîõ çýðýã áàéíà.
32. Çàõèðãààíû áîëîí Åðºíõèé áèçíåñèéí ¿éë àæèëëàãààã äýìæèõ òºðºë á¿ðèéí ¿éë
äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ àæèëëàãààã ýíä õàìðóóëíà.
¿éë àæèëëàãàà
33. Òºðèéí óäèðäëàãà Òºðèéí óäèðäëàãààð õýðýãæäýã ¿éë àæèëëàãàà îðíî. Y¿íä
áà áàòëàí õóóëèéí òàéëáàð, òîãòîîë áà òýäãýýðèéí çîõèöóóëàëò, òýäãýýð
õàìãààëàõ ¿éë äýýð ñóóðèëñàí ¿éë àæèëëàãààíóóäûí óäèðäëàãà, õóóëü òîãòîîõ
àæèëëàãàà, ¿éë àæèëëàãàà, òàòâàð, óëñûí áàòëàí õàìãààëàõ, íèéãìèéí
àëáàí æóðìûí õýâ æóðàì, àþóëã¿é áàéäëûí ¿éë àæèëëàãàà, öàãàà÷ëàëûí
íèéãìèéí ¿éë÷èëãýý, ãàäààä õàðèëöààíû ¿éë àæèëëàãàà áà çàñãèéí ãàçðûí
õàìãààëàë õºòºëáºð¿¿äèéí óäèðäëàãûí ¿éë àæèëëàãàà çýðýã îðíî. Ìºí ýíý
ñàëáàðò àëáàí æóðìûí íèéãìèéí õàìãààëëûí ¿éë àæèëëàãàà
áàãòàíà.
34. Áîëîâñðîë Ýíý ñàëáàðò á¿õ øàòíû, á¿õ ìýðãýæëèéí áîëîâñðîëûã ºäºð,
îðîé, ýãíýý õýëáýðýýð àíãè, òàíõèì, ðàäèî, òåëåâèç áîëîí
áóñàä ìýäýýëëèéí õýðýãñýë, çàéí ñóðãàëòààð äàìæóóëàí îëãîñîí
áîëîâñðîëûí ¿éë àæèëëàãàà îðíî. Òºðºë á¿ðèéí ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãûí àëáàí áîëîí àëáàí áóñ ñóðãàëò áàãòàíà. Ò¿¿í÷ëýí
íàñàíä õ¿ðýã÷äèéí áîëîâñðîë, áè÷èã ¿ñýã òàéëàãäàëòûí
õºòºëáºð çýðýã îðíî. Ìºí á¿õ íàñíû öýðãèéí ñóðãóóëü,
àêàäåìè, õîðèõûí ñóðãóóëü õàìðàãäàíà.
35. Õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä Ýíý ñàëáàðò ýð¿¿ë ìýíä áà íèéãìèéí ¿éë àæèëëàãàà îðíî. ¯éë
áà íèéãìèéí ¿éë àæèëëàãààíä íü ýìíýëãèéí àíàãààõûí ìýðãýæèëòí¿¿äýä ýìíýëýã
àæèëëàãàà áîëîí áóñàä ñóðãàëòûí ñóðãàãäñàí ýìíýëãèéí àæèëòíóóäûí
ýð¿¿ë ìýíäèéã õàìãààëàõ ¿éë àæèëëàãààíààñ ýõëýí õ¿í àìûã
àñðàõ ¿éë àæèëëàãàà, ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿éë÷èëãýý áîëîí çààâàë
ìýðãýæëèéí ýìíýëãèéí àæèëòàí áóñ íèéãìèéí àæèëòíû ¿éë
àæèëëàãàà áàãòàíà.
36. Óðëàã, ¿çâýð, Ýíý äýä ñàëáàðò ºðãºí öàð õ¿ðýýã õàìàðñàí òºðºë á¿ðèéí
òîãëîîì íààäàì ñî¸ëûí óóëçàëò, ¿çâýð áîëîí îëîí íèéòèéã õàìàðñàí
ñîíèðõîëòîé òîãëîîì íààäàì áàãòàõûí çýðýãöýý àìüä ¿ç¿¿ëáýð,
ìóçåéí ¿éë÷èëãýý, ìºðèéòýé ñïîðò, àìðàëò çóãààëëûã ¿éë
àæèëëàãàà õàìðàãäàíà.

19
37. ¯éë÷èëãýýíèé Ýíý ñàëáàðò áàéãóóëëàãóóäûí ãèø¿¿í÷ëýëòýé õîëáîîòîé ¿éë

áóñàä ¿éë àæèëëàãàà, êîìïüþòåðûí áîëîí õóâü õ¿í, ºðõèéí õýðýãëýýíèé
àæèëëàãàà áàðààíû çàñâàð ¿éë÷èëãýý îðîõ áºãººä ºìíºõ, á¿ëýã,
àíãèä îðîîã¿é õóâü õ¿íòýé õîëáîîòîé òºðºë á¿ðèéí áóñàä
¿éë÷èëãýýíèé ¿éë àæèëëàãàà îðíî.
38. Õ¿í õºëñëºí Ãýðèéí ¿éë÷ëýã÷, òîãîî÷, çººã÷, öýâýðëýã÷, áàðëàã, øèâýã÷èí,
àæèëëóóëäàã óãààã÷, öýöýðëýã÷, ìàíàà÷, ìàë÷èí, íîãîî÷èí, áàéíãûí
ºðõèéí ¿éë õàðãàëçàã÷, æîëîî÷, õààëãà÷, ãýðèéí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýã÷, õ¿¿õýä
àæèëëàãàà; àñðàã÷, ãýðèéí áàãø, íàðèéí áè÷èã çýðýã àæèë, ¿éë÷èëãýýã àéë,
ªðõèéí ººðèéí ºðõºä öàëèí õºëñòýéãýýð õèéõ ¿éë àæèëëàãàà îðíî.
õýðýãëýýíä Ýíä çºâõºí ººðèéí õýðýãëýý, àìü çóóëãàíäàà çîðèóëàí, íýð
çîðèóëàí òºðëººð íü ñàëãàæ òîäîðõîéëîõ áîëîìæã¿é õýä õýäýí òºðëèéí
¿éëäâýðëýñýí áàðàà áîëîí ¿éë÷èëãýý ÿâóóëäàã ºðõ õàìðàãäàíà.
õýìæýýã íü
òîäîðõîéëîõ
áîëîìæã¿é
á¿òýýãäýõ¿¿í,
¿éë÷èëãýý
39. Îëîí óëñûí Ýíý àíãèä Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãà, ò¿¿íèé ñèñòåìèéí
áàéãóóëëàãà, òºðºëæñºí áàéãóóëëàãóóä, á¿ñ íóòãèéí òºëººëºã÷èä, Îëîí óëñûí
ñóóðèí âàëþòûí ñàí, Äýëõèéí áàíê, Äýëõèéí ãààëèéí áàéãóóëëàãà,
òºëººëºã÷èéí ¿éë Ýäèéí çàñàã, õàìòûí àæèëëàãàà, õºãæëèéí áàéãóóëëàãà, Íåôòü
àæèëëàãàà ýêñïîðòëîã÷ îðíóóäûí áàéãóóëëàãà, Åâðîïûí õîëáîî, Åâðîïûí
õóäàëäààíû íèéãýìëýã çýðýã îëîí óëñûí áàéãóóëëàãûí ¿éë
àæèëëàãàà îðíî. Òóõàéí óëñ îðîíä áàéðëàæ áóé äèïëîìàò
áîëîí êîíñóëûí òºëººëºã÷èéí ãàçðûí ¿éë àæèëëàãàà íü àëü
óëñûã òºëººëæ áàéãààãààñ ¿ë õàìààðàí ýíý àíãèä ìºí áàãòàíà.

20
ÕÎ¨ÐÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ
ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÒÎÎ, ÍÀÑ, Õ¯ÉÑÈÉÍ Á¯ÒÝÖ
ÕÎ¨ÐÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ
ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÈÐÃÝÄÈÉÍ
ÒÎÎ, ÍÀÑ, Õ¯ÉÑÈÉÍ Á¯ÒÝÖ

21
ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÒÎÎ,

ÍÀÑ Õ¯ÉÑÈÉÍ Á¯ÒÝÖ
Ìîíãîë Óëñûí Õ¿í àì, îðîí ñóóöíû 2010 îíû òîîëëîãîîð 2,754,685 õ¿í òîîëîãäñíû
2,647,545 íü Ìîíãîë Óëñûí íóòàã äýâñãýðò, 107,140 íü ãàäààäàä òîîëîãäîâ. Ìîíãîë Óëñûí
íèéò õ¿í àìûí 4 õóâü ãàäààäàä îðøèí ñóóæ áàéíà.
Ãàäààäàä 6, ò¿¿íýýñ äýýø ñàðûí õóãàöààãààð îðøèí ñóóãàà 63,870 èðãýíèéã Ìîíãîëä
áàéãàà ãýð á¿ëèéí ãèø¿¿ä íü òîîëóóëñàí (Õ¿í àì, îðîí ñóóöíû 2010 îíû óëñûí òîîëëîãûí
àñóóëãà, Ìàÿãò ÕÀÎÑÒ-1) áîë 44,270 èðãýí ººðºº èíòåðíýòýä õàíäàæ, ýñâýë ãàäààäàä ñóóãàà
Ìîíãîë Óëñûí äèïëîìàò òºëººëºã÷èéí ãàçàðò î÷èæ òîîëóóëæýý (Õ¿í àì, îðîí ñóóöíû 2010
îíû óëñûí èíòåðíýò òîîëëîãûí àñóóëãà, Ìàÿãò ÕÀÎÑÒ-1.2).
ÇÓÐÀÃ 2.1. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÒÎÎ, 2010 ÎÍ
Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà Ìîíãîë

Óëñûí èðãýí
107 140
Ìîíãîëä áàéãàà ãýð á¿ëèéí ãèø¿¿ä

Èðãýí ººðºº òîîëóóëñàí
íü òîîëóóëñàí
44 270
62 870
Íàñíû á¿ëãýýð àâ÷ ¿çâýë ãàäàààäàä îðøèí ñóóãàà èðãýäèéí 82.5 õóâèéã èä àæèëëàõ,
ñóð÷ áîëîâñðîõ 15-44 íàñíûõàí ýçýëæ áàéãàà íü óëñûí õýìæýýíèé ìºí íàñíû õ¿í àìûí
ýçëýõ õóâèàñ 28.4 ïóíêòýýð ºíäºð áàéíà. Õàðèí 0-14 íàñíû õ¿¿õýä áàãà÷óóä 10.6, 45-ñ äýýø
íàñíûõàí 6.9 õóâèéã ýçýëæ áàéíà (Çóðàã 2.1).
ÇÓÐÀÃ 2.2. Õ¯Í ÀÌÛÍ ÍÀÑÍÛ Á¯ÒÝÖ, ÕÓÂÈÀÐ, 2010 ÎÍ
Ìîíãîë Óëñûí
íèéò õ¿í àì
Ãàäààäàä îðøèí
ñóóãàà èðãýä
Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà õ¿í àìûí 8.6 õóâü áóþó 9.2 ìÿíãà íü 15-19 íàñòàé, 15.8 õóâü
áóþó 16.9 ìÿíãà íü 30-34 íàñòàé, 12.4 õóâü áóþó 13.3 ìÿíãà íü 35-39 íàñòàé, 7.4 õóâü áóþó
7.9 ìÿíãà íü 40-44 íàñòàé õ¿í áàéíà. Ìîíãîë Óëñààñ ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà 10 õ¿íèé 4 íü
20-29 íàñíû çàëóó÷óóä áàéíà.

23
Õ¯ÑÍÝÃÒ 2.1. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÒÎÎ, Õ¯ÉÑÈÉÍ ÕÀÐÜÖÀÀ,

ÍÀÑÍÛ Á¯ËÝÃ, Õ¯ÉÑÝÝÐ, ÕÓÂÈÀÐ, 2010
Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà èðãýä ÌÓ-ûí íèéò õ¿í
Íàñíû á¿ëýã Õ¿éñèéí àìûí õ¿éñèéí
Á¿ãä Ýðýãòýé Ýìýãòýé
õàðüöàà õàðüöàà
Á¯ÃÄ 107 140 46.6 53.4 87.4 98.1
0-4 4 598 2.2 2.1 100.9 103.2
5-9 3 171 1.5 1.5 101.2 103.8
10-14 3 535 1.7 1.6 100.4 102.8
15-19 9 176 4.1 4.4 92.9 102.4
20-24 20 400 9.5 9.6 99.3 101.7
25-29 20 739 9.5 9.9 96.1 100.4
30-34 16 855 7.0 8.7 80.2 99.6
35-39 13 343 5.4 7.0 76.8 97.7
40-44 7 930 3.2 4.2 74.3 95.9
45-49 4 168 1.5 2.4 64.1 94.4
50-54 1 883 0.7 1.1 65.0 90.1
55-59 709 0.3 0.4 61.1 86.2
60-64 304 0.1 0.2 62.6 80.7
65-69 162 0.1 0.1 50.0 82.2
70+ 167 0.0 0.1 40.3 66.8
Ìîíãîë Óëñûí íèéò õ¿í àìûí 50.5 õóâèéã ýìýãòýé÷¿¿ä ýçýëæ áàéãàà áîë ãàäààäàä
îðøèí ñóóãàà èðãýäèéí 53.4 õóâèéã ýìýãòýé÷¿¿ä ýçýëæ áàéãàà íü 2.9 ïóíêòýýð èë¿¿ þì.
Ãàäààäàä òîîëîãäñîí èðãýäèéí 50.0 ìÿíãà íü ýðýãòýé, 57.2 ìÿíãà íü ýìýãòýé÷¿¿ä áàéñàí íü
õ¿éñèéí õàðüöàà 87.4 áóþó 100 ýìýãòýéä 87.4 ýðýãòýé íîãäîæ áàéãààã òîäîðõîéëæ ºãëºº.
Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà 0-14 íàñíûõíû õ¿éñèéí õàðüöàà áàðàã òýíö¿¿, ýðýãòýé÷¿¿ä àðàé îëîí
áàéãàà íü òºðºõ ¿åèéí õ¿éñèéí õàðüöààíààñ øàëòãààëæ áàéíà. Ãàäààäàä îðøèí ñóóã÷äûí
20-èîä õóâèéã ýçýëäýã 20-24 íàñíûõíû õ¿éñèéí õàðüöàà 99.3 áàéãàà íü ñàéí ¿ç¿¿ëýëò,
25-29 íàñíûõíû õóâüä ÷ õ¿éñèéí õàðüöàà 96.1 õóâü áàéãàà íü óëñûí äóíäàæòàé îéðîëöîî,
õàðüöàíãóé áîëîìæèéí ¿ç¿¿ëýëò ãýæ ¿çýæ áîëíî.
Õ¿éñèéí õàðüöàà íàñ àõèõ òóñàì áóóðàõ íü æàì ¸ñíû õýðýã áîëîâ÷, ãàäààäàä îðøèí
ñóóãàà 30-54 íàñíû èðãýäèéí äèéëýíõ íü ýìýãòýé÷¿¿ä áàéãààã Çóðàã 2.3-ñ òîäîðõîé õàðæ
áîëíî.

24
ÇÓÐÀÃ 2.3. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÒÎÎ, ÍÀÑÍÛ Á¯ËÝÃ, Õ¯ÉÑÝÝÐ, 2010
ÎÍ
Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà èðãýäèéí õ¿éñèéí õàðüöàà óëñ á¿ðò õàðèëöàí àäèëã¿é áàéíà.
Òóõàéëáàë ÁÍÑÓ, ÎÕÓ-ä àæèëëàæ, ñóð÷, àìüäàð÷ áàéãàà èðãýäèéí äèéëýíõ íü ýðýãòýé÷¿¿ä
áàéãàà áîë ßïîí, ÀÍÓ, ÁÍ×Ó, ÁÍÕÀÓ-ä àæèëëàæ, ñóð÷, àìüäàð÷ áàéãàà èðãýäèéí äèéëýíõ
íü ýìýãòýé÷¿¿ä áàéíà.
ÇÓÐÀÃ 2.4. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀÈÐÃÝÄÈÉÍ Õ¯ÉÑÈÉÍ ÕÀÐÜÖÀÀ, ÇÀÐÈÌ

ÓËÑÀÀÐ, 2010 ÎÍ
140.0
120.0 ? ?????? ??? ????
140.0
100.0 ? ?? ? ?? 8 7 .4
120.0
80.0
Äóíäàæ 87.4
100.0
60.0
80.0
40.0
20.0
60.0
0.040.0
20.0 ? ? ?? ? ? ??? ? ?? ? ? ? ?? ?? ? ?? ? ????
? ? ? ? ??? ?
0.0
ÁÍÑÓ ÎÕÓ ßïîí ÀÍÓ ÁÍ×Ó ÁÍÕÀÓ

25
ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÁÀÉÍÃÀ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÆ

ÁÀÉÑÀÍ ÀÉÌÀÃ, ÍÈÉÑËÝË
Õ¿í àì, îðîí ñóóöíû 2010 îíû óëñûí òîîëëîãîîð ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà èðãýäèéí
Ìîíãîëä áàéíãà àìüäàð÷ áàéñàí àéìàã, íèéñëýëèéã òîäðóóëæ àñóóñàí. Ãàäààäàä îðøèí
ñóóãàà èðãýäèéí 80 õóâü íü Óëààíáààòàðààñ, 7 õóâü íü Äàðõàí-Óóë, Îðõîí àéìãààñ, 2.6 õóâü
íü Áàÿí-ªëãèé àéìãààñ ãàäààä ðóó ÿâñàí ä¿í ãàð÷ áàéíà.
Õ¯ÑÍÝÃÒ 2.2. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÑÓÓÃÀÀ ÈÐÃÝÄ, ÁÀÉÍÃÀ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÆ ÁÀÉÑÀÍ ÀÉÌÀÃ,
ÍÈÉÑËÝËÝÝÐ, 2010
Ä¿íä ýçëýõ Ä¿íä ýçëýõ
Àéìàã, íèéñëýë Òîî Àéìàã, íèéñëýë Òîî
õóâü õóâü
Á¯ÃÄ 107 140 100.0
Àðõàíãàé 505 0.5 Ñ¿õáààòàð 243 0.2
Áàÿí-ªëãèé 2 824 2.6 Ñýëýíãý 1 780 1.7
Áàÿíõîíãîð 395 0.4 Òºâ 1 330 1.2
Áóëãàí 588 0.6 Óâñ 422 0.4
Ãîâü-Àëòàé 368 0.3 Õîâä 617 0.6
Äîðíîãîâü 682 0.6 Õºâñãºë 593 0.6
Äîðíîä 679 0.6 Õýíòèé 476 0.5
Äóíäãîâü 277 0.3 Äàðõàí-Óóë 3 978 3.7
Çàâõàí 557 0.5 Óëààíáààòàð 85 758 80.0
ªâºðõàíãàé 870 0.8 Îðõîí 3 581 3.3
ªìíºãîâü 459 0.4 Ãîâüñ¿ìáýð 158 0.2
Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà èðãýäèéí äèéëýíõ íü Óëààíáààòàð õîò, Äàðõàí-Óóë, Îðõîí, Òºâ,
Ñýëýíãý àéìàã çýðýã ìýäýýëýë, õîëáîî, çàì õàðèëöàà ñàéòàé, õ¿í àì èõòýé ñóóðèí ãàçðààñ
ÿâæýý. Ýíäýýñ ä¿ãíýõýä ãàäààä îðíóóäàä àæèëëàõ, ñóðàëöàõ òàëààð ¿íýí çºâ ìýäýýëýë àâàõ
áîëîìæèéã íýìýãä¿¿ëýõ áîëîí ãàäààä îðîíä àìüäðàõ, àæèëëàõ, ñóð÷ áîëîâñðîõ òàëààð
ìàíàé óëñòàé õèéñýí ãýðýý õýëöýë, òýíä àìüäðàõ íºõöºë íü èðãýäèéí ãàäààä øèëæèõ
õºäºëãººíèéã çîõèöóóëàõ íýã ¿íäýñ áîëæ áàéíà. Ìºí èðãýäèéíõýý ýõ îðîíäîî àìüäàð÷
áàéñàí àéìàã, á¿ñ íóòãèéã îäîî àìüäàð÷ áàéãàà óëñ, îðîíòîé íü õàðüöóóëñíààð ãàäààä
øèëæèõ õºäºëãººíèé ÷èãëýë, çîðèëãî, õàíäëàãûã òîäîðõîéëîõ áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëæ
áàéíà.
Êàçàõñòàíä àìüäàð÷ áàéãàà 2,523 õ¿íèé 80 ãàðóé õóâü íü Áàÿí-ªëãèé àéìãààñ ÿâæýý.
Õàðèí ªâºðõàíãàé àéìãààñ ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà 870 èðãýíèé áàðàã 60 õóâü íü ÁÍÑÓ-ä
àæèëëàæ, àìüäàð÷ áàéíà. Óëààíáààòàð õîòîîñ ãàäààäàä ñóóãàà íèéò èðãýäèéí 27.5 õóâü
íü ÁÍÑÓ-ä, 18.0 õóâü íü ÀÍÓ-ä, 6.7 õóâü íü ÁÍÕÀÓ-ä, 6.6 õóâü íü ÁÍ×Ó-ä, 5.5 õóâü íü ßïîí
óëñàä àìüäàð÷ áàéíà.

26
Õ¯ÑÍÝÃÒ 2.3. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÈÐÃÝÄ, ÁÀÉÍÃÀ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÆ ÁÀÉÑÀÍ
ÀÉÌÀÃ, ÍÈÉÑËÝË, ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÓËÑ, ÕÓÂÈÀÐ, 2010 ÎÍ
Ãåðìàí
ÁÍÕÀÓ
Ôðàíö
Àíãëè
ÁÍ×Ó
ÁÍÑÓ
ßïîí
Òóðê
ÀÍÓ
ÎÕÓ
Á¿ãä
Àéìàã,
íèéñëýë
Á¯ÃÄ 100.0 27.6 15.9 6.8 6.8 5.0 4.7 3.6 3.5 2.7 2.5
Àðõàíãàé 100.0 34.5 7.5 5.5 8.1 6.7 8.1 4.2 1.6 2.8 2.0
Áàÿí-ªëãèé 100.0 0.3 1.5 0.0 0.8 0.2 3.9 0.0 0.1 0.1 15.6
Áàÿíõîíãîð 100.0 34.7 4.3 7.3 10.4 1.8 14.2 1.8 1.8 1.5 2.3
Áóëãàí 100.0 35.5 6.5 6.3 6.3 3.4 4.6 5.8 0.9 3.7 7.5
Ãîâü-Àëòàé 100.0 53.3 8.2 6.0 5.7 3.0 5.2 1.9 1.1 1.9 0.8
Äîðíîãîâü 100.0 26.0 4.0 5.1 24.8 2.5 6.9 1.3 2.3 6.0 4.3
Äîðíîä 100.0 24.6 7.2 10.3 16.9 5.0 12.2 2.7 1.2 1.3 1.9
Äóíäãîâü 100.0 27.4 7.9 17.3 7.9 2.2 4.0 2.2 1.4 3.2 2.2
Çàâõàí 100.0 50.1 7.5 3.9 5.6 3.4 7.5 1.3 1.6 0.4 2.2
ªâºðõàíãàé 100.0 59.2 4.8 5.5 6.9 3.8 3.2 1.3 0.8 0.7 1.3
ªìíºãîâü 100.0 34.0 5.4 7.6 15.9 5.9 5.0 3.9 2.6 1.7 1.7
Ñ¿õáààòàð 100.0 26.3 6.6 9.1 23.9 2.1 5.3 3.7 2.5 2.9 2.5
Ñýëýíãý 100.0 29.3 8.5 7.6 7.2 2.5 13.3 4.3 2.3 5.4 4.2
Òºâ 100.0 34.4 8.5 8.6 7.1 5.1 3.9 1.7 3.3 2.4 3.1
Óâñ 100.0 20.4 5.9 5.2 8.5 5.9 16.1 1.9 1.2 3.3 11.6
Õîâä 100.0 32.9 4.5 1.1 11.5 5.8 5.3 1.1 2.3 0.3 5.2
Õºâñãºë 100.0 28.2 4.9 12.0 13.0 3.9 11.6 2.0 1.3 1.7 3.0
Õýíòèé 100.0 30.9 3.8 13.9 8.8 3.4 8.4 1.9 1.9 1.5 2.3
Äàðõàí-Óóë 100.0 27.7 9.0 10.6 5.5 3.4 6.1 3.0 2.8 4.9 5.6
Óëààíáààòàð 100.0 27.5 18.0 6.6 6.6 5.5 3.9 3.9 3.8 2.7 1.6
Îðõîí 100.0 28.5 12.7 9.3 7.5 2.9 11.6 2.0 2.0 1.8 5.7
Ãîâü-ñ¿ìáýð 100.0 32.9 5.7 10.1 5.7 4.4 7.6 1.3 4.4 5.7 6.3

27
Õ¯ÑÍÝÃÒ 2.3-ÈÉÍ ¯ÐÃÝËÆËÝË
Øâåéöàðè
Êàçàõñòàí
Àâñòðàëè
Èðëàíä
Ýíýòõýã
Àâñòðè
Ïîëüø
Êàíàä
Èòàëè
Óíãàð
Áóñàä
Àéìàã,
íèéñëýë
Á¯ÃÄ 2.4 1.5 1.4 1.3 1.2 1.0 1.0 0.9 0.9 0.3 9.2
Àðõàíãàé 0.0 2.8 0.4 1.4 0.4 1.4 4.2 0.2 1.0 0.0 7.3
Áàÿí-ªëãèé 72.1 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 5.1
Áàÿíõîíãîð 0.5 1.5 0.0 0.5 0.5 0.5 5.6 0.5 0.0 0.0 10.4
Áóëãàí 0.7 1.0 1.9 0.2 0.3 2.2 2.4 0.3 0.2 0.2 10.2
Ãîâü-Àëòàé 0.3 0.5 1.1 0.5 0.5 0.0 1.1 0.0 0.3 0.3 8.4
Äîðíîãîâü 0.4 0.0 3.1 1.3 0.0 0.1 3.2 0.7 0.3 0.1 7.5
Äîðíîä 0.0 0.7 0.1 0.3 0.3 1.0 2.2 0.0 0.3 0.6 11.0
Äóíäãîâü 0.0 5.8 0.4 2.5 0.0 0.7 5.4 0.0 0.0 0.0 9.4
Çàâõàí 0.0 1.8 0.5 1.1 0.2 0.9 3.9 0.0 0.2 0.0 7.9
ªâºðõàíãàé 0.0 0.9 0.9 0.3 0.1 0.0 3.6 0.3 0.2 0.2 5.9
ªìíºãîâü 0.2 0.9 1.5 1.3 0.0 0.9 1.7 0.0 0.7 0.0 8.9
Ñ¿õáààòàð 0.0 1.2 1.6 0.8 0.0 0.8 2.5 0.0 0.0 0.0 8.2
Ñýëýíãý 1.5 0.4 1.2 1.0 0.8 0.2 0.7 0.8 0.3 0.0 8.5
Òºâ 0.8 1.6 1.5 1.4 0.7 0.5 2.2 1.1 0.4 0.2 11.8
Óâñ 0.2 1.4 0.7 0.0 0.0 3.1 5.7 0.0 0.2 0.0 8.5
Õîâä 17.5 0.0 1.1 0.5 0.8 0.5 0.8 0.6 0.3 0.0 7.6
Õºâñãºë 0.2 1.9 1.9 0.8 1.0 0.7 2.9 2.5 0.5 0.0 6.1
Õýíòèé 1.3 0.0 2.7 0.6 0.2 0.8 0.6 0.4 1.5 0.0 15.1
Äàðõàí-Óóë 1.1 2.6 1.5 2.0 0.2 1.1 0.9 0.9 0.4 0.2 10.8
Óëààíáààòàð 0.3 1.6 1.5 1.3 1.4 1.1 0.9 1.0 1.0 0.3 9.3
Îðõîí 0.3 0.4 1.2 1.1 0.5 0.9 1.7 0.5 1.1 0.4 8.0
Ãîâü-ñ¿ìáýð 1.3 1.9 1.9 0.0 0.6 0.0 0.6 0.6 0.0 0.0 8.9
Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà èðãýäèéí Ìîíãîëä àìüäàð÷ áàéñàí á¿ñ íóòàã îäîî àìüäàð÷
áàéãàà á¿ñ íóòãèéí õàìààðëûã õàðâàë Áàðóóí á¿ñýýñ ÿâàã÷äûí 80 õóâü íü ÁÍÑÓ, Êàçàêñòàíä
àìüäàð÷ áàéõàä Óëààíáààòàð õîòîîñ ÿâñàí èðãýäèéí 18 õóâü íü ÀÍÓ-ä àìüäàð÷ áàéíà.
Ò¿¿í÷ëýí Óëààíáààòàð õîòîîñ ãàäààä ÿâñàí èðãýäèéí 45.0 õóâü íü ç¿¿í Àçè, Íîìõîí
äàëàéí á¿ñ íóòàãò, 31.6 õóâü íü Åâðîïä çîð÷ñîí áîë ç¿¿í á¿ñýýñ õàìãèéí èõ íü ºìíºä
Àçè, Åâðîï ðóó, áàðóóí á¿ñýýñ ç¿¿í Àçè, Íîìõîí äàëàéí á¿ñ íóòàãò ÿâñàí õ¿ì¿¿ñ ò¿ãýýìýë
áàéíà4.
4
Óëñûí Èõ õóðëààñ áàòàëñàí “Ýäèéí çàñãèéí á¿ñ÷èëñýí õºãæëèéí ¿çýë áàðèìòëàë” 2003 îí. Á¿ñ¿¿ä
õàìààðàõ àéìàã, íèéñëýëèéí íýð:
• Áàðóóí á¿ñýä: Áàÿí-ªëãèé, Ãîâü-Àëòàé, Çàâõàí, Óâñ, Õîâä àéìàã;
• Õàíãàéí á¿ñýä: Àðõàíãàé, Áàÿíõîíãîð, Áóëãàí, Îðõîí, ªâºðõàíãàé, Õºâñãºë àéìàã;
• Òºâèéí á¿ñýä: Ãîâüñ¿ìáýð, Äàðõàí-Óóë, Äîðíîãîâü, Äóíäãîâü, ªìíºãîâü, Ñýëýíãý, Òºâ àéìàã;
• Ç¿¿í á¿ñýä: Äîðíîä, Ñ¿õáààòàð, Õýíòèé àéìàã;
• Óëààíáààòàðûí á¿ñýä: Íèéñëýë õîò, ò¿¿íèé ä¿¿ðã¿¿äèéí íóòàã äýâñãýð, õîò îð÷ìûí á¿ñèéí
äàãóóë õîòóóäûã õàìðóóëäàã.

28
Õ¯ÑÍÝÃÒ 2.4. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÈÐÃÝÄ, ÁÀÉÍÃÀ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÆ ÁÀÉÑÀÍ Á¯Ñ,
ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ Á¯Ñ ÍÓÒÀÃ, ÕÓÂÈÀÐ, 2010 ÎÍ
Ç¿¿í Àçè,
ªìíºä
Á¿ñ Á¿ãä Íîìõîí äàëàéí Åâðîï Àìåðèê Àôðèê
Àçè
á¿ñ íóòàã
Á¯ÃÄ 100.0 47.5 31.3 18.4 1.5 1.3
Óëààíáààòàð 100.0 45.0 31.6 20.8 1.3 1.3
Ç¿¿í 100.0 52.5 35.6 7.9 2.3 1.7
Òºâ 100.0 49.5 37.1 10.0 1.9 1.5
Õàíãàé 100.0 53.0 31.9 11.1 2.9 1.1
Áàðóóí 100.0 79.8 13.2 4.6 1.5 0.9
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÀÌÜÄÀÐ× ÁÓÉ ÃÀÄÀÀÄ ÓËÑ, ÎÐÎÍ

Ãàäààäàä 6, ò¿¿íýýñ äýýø ñàðûí õóãàöààãààð îðøèí ñóóãàà Ìîíãîë Óëñûí 107,140 èðãýí
áàéãààãèéí õàìãèéí îëîí áóþó 27.6 õóâü ÁÍÑÓ, 15.9 õóâü ÀÍÓ-ä àìüäàð÷ áàéãàà áîë
ýäãýýðèéí äàðààãààð ÁÍ×Ó, ÁÍÕÀÓ, ßïîí, ÎÕÓ îðæ áàéíà. Ýäãýýð óëñàä ãàäààäàä îðøèí
ñóóãàà íèéò èðãýäèéí 66.8 õóâü íü àæèëëàæ, ñóð÷, àìüäàð÷ áàéíà.
ÇÓÐÀÃ 2.5. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÈÐÃÝÄ, ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÇÀÐÈÌ ÓËÑ, ÕÓÂÈÀÐ,
2010 ÎÍ

29
Õ¯ÑÍÝÃÒ 2.5. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÒÎÎ, ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÓËÑ,
Õ¯ÉÑ, ÕÓÂÈÀÐ, 2010 ÎÍ
Ä¿íä ýçëýõ õóâü
Îðøèí ñóóãàà óëñ Òîî
Ýðýãòýé Ýìýãòýé
Á¯ÃÄ 107 140 46.6 53.4
ÁÍÑÓ 29 534 56.1 43.9
ÀÍÓ 17 036 44.0 56.0
ÁÍ×Ó 7 274 41.5 58.5
ÁÍÕÀÓ 7 273 41.3 58.7
ßïîí 5 401 44.4 55.6
ÎÕÓ 5 008 49.0 51.0
Ãåðìàí 3 852 30.7 69.3
Àíãëè 3 701 39.5 60.5
Ôðàíö 2 859 46.6 53.4
Òóðê 2 645 46.9 53.1
Êàçàõñòàí 2 523 51.7 48.3
Óíãàð 1 615 34.8 65.2
Øâåéöàðè 1 509 30.2 69.8
Àâñòðè 1 346 35.1 64.9
Êàíàä 1 259 46.3 53.7
Èðëàíä 1 124 43.2 56.8
Ýíýòõýã 1 116 68.4 31.6
Ïîëüø 999 43.8 56.2
Àâñòðàëè 962 44.5 55.5
Èòàëè 282 32.3 67.7
Áóñàä 9 822 42.9 57.1
Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà Ìîíãîë Óëñûí èðãýäèéí íàñíû á¿òýö îðøèí ñóóãàà óëñ, îðîí
á¿ðýýð õàðèëöàí àäèëã¿é áîëîõûã Çóðàã 2.5-ààñ õàðæ áîëíî. Òóõàéëáàë ÁÍÕÀÓ-ä îðøèí
ñóóãàà èðãýäèéí äèéëýíõ íü 15-24 íàñíûõàí áîë ÁÍÑÓ-ä îðøèí ñóóãàà èðãýäèéí äèéëýíõ
íü 25-34 íàñíû çàëóó÷óóä áàéíà. Õàðèí ÀÍÓ-ä îðøèí ñóóãàà èðãýä õàðüöàíãóé îëîí íàñíû
á¿ëãèéã òºëººëæ áàéíà.
ÇÓÐÀÃ 2.6. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÒÎÎ, ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÇÀÐÈÌ ÓËÑ,
ÍÀÑÍÛ Á¯ËÝÃ, Õ¯ÉÑ, ÕÓÂÈÀÐ, 2010 ÎÍ
ÁÍÕÀÓ
ÁÍÑÓ
ÀÍÓ

30
ÃÓÐÀÂÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ
ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÈÐÃÝÄÈÉÍ
Õ¯Í ÀÌ Ç¯ÉÍ ¯Ç¯¯ËÝËÒ

31
ÃÓÐÀÂÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ
ÈÐÃÝÄÈÉÍ Õ¯Í ÀÌ Ç¯ÉÍ ¯Ç¯¯ËÝËÒ
¯ÍÄÝÑ, ÓÃÑÀÀ
Ìîíãîë Óëñûí íèéò õ¿í àìä Õàëõ÷óóä 82.4 õóâü, Êàçàõóóä 3.9 õóâü, Áóðèàäóóä 1.7 õóâèéã
òóñ òóñ ýçýëæ áàéãàà áîë ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà èðãýäèéí 87.7 õóâèéã Õàëõ÷óóä, 1.5 õóâèéã
Êàçàõóóä, 1.9 õóâèéã Áóðèàäóóä òóñ òóñ ýçýëæ áàéíà. Ìîíãîë Óëñûí á¿õ óãñààòíû òºëººëºë
ãàäààäàä àæèëëàæ, àìüäàð÷ áàéíà.
ÇÓÐÀÃ 3.1. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ¯ÍÄÝÑ, ÓÃÑÀÀ, 2010 ÎÍ
ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÁÀÉÄÀË
Ãàäààäàä 6, ò¿¿íýýñ äýýø ñàðûí õóãàöààãààð îðøèí ñóóãàà 10, ò¿¿íýýñ äýýø íàñòàé
èðãýäèéí 38.4 õóâü íü á¿ðýí äóíä áîëîâñðîëòîé, 34.6 õóâü íü áàêàëàâðûí áîëîâñðîëòîé
áàéíà. Áàãà áîëîâñðîëòîé, ñóóðü áîëîâñðîëòîé õ¿ì¿¿ñ òóñ á¿ðäýý 2.8-3.6 õóâèéã ýçýëæ
áàéãàà áîë äîêòîð, ìàãèñòðûí çýðýãòýé õ¿ì¿¿ñ òóñ á¿ð 1.3, 10.4 õóâèéã ýçýëæ áàéíà.
ÇÓÐÀÃ 3.2. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ 10, Ò¯¯ÍÝÝÑ ÄÝÝØ ÍÀÑÍÛ ÈÐÃÝÄÈÉÍ
ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÁÀÉÄÀË, 2010 ÎÍ

33
Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà èðãýäèéí áîëîâñðîëûí òºâøèí äýõ õ¿éñèéí ÿëãààòàé áàéäëûã
Çóðàã 3.3-ààñ õàðæ áîëíî. Òóõàéëáàë òóñãàé ìýðãýæëèéí äóíäààñ äýýø áîëîâñðîëòîé
èðãýäèéí äèéëýíõ íü ýìýãòýé÷¿¿ä áàéíà.
ÇÓÐÀÃ 3.3. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ 10, Ò¯¯ÍÝÝÑ ÄÝÝØ ÍÀÑÍÛ ÈÐÃÝÄÈÉÍ
ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÁÀÉÄÀË, Õ¯ÉÑ, ÕÓÂÈÀÐ, 2010 ÎÍ
Ãàäààäàä àæèëëàæ, àìüäàð÷ áàéãàà 10, ò¿¿íýýñ äýýø íàñòàé èðãýäèéí 1.3 õóâü íü
äîêòîðûí çýðýãòýé, 10.4 õóâü íü ìàãèñòðèéí çýðýãòýé õ¿ì¿¿ñ áàéãàà òàëààð ºìíº äóðäñàí.
Óëñûí õýìæýýíä 10, ò¿¿íýýñ äýýø íàñòàé õ¿í àìûí 0.2 õóâü íü äîêòîð, 1.5 õóâü íü ìàãèñòðûí
çýðýãòýé áàéãààòàé äýýðõ ¿ç¿¿ëýëòèéã çýðýãö¿¿ëýõýä ìàíàé óëñûí îþóíëàã, ñýõýýòýí çàëóóñûí
íýëýýä õýñýã íü ãàäààäàä àæèëëàæ, àìüäàð÷ áàéíà ãýæ ¿çýæ áîëîõîîð áàéíà. Ýõ îðîíäîî
äîêòîð, ìàãèñòðûí áîëîâñðîë ýçýìøñýí ÷àäâàðëàã çàëóóñ õèëèéí ÷àíàäûã çîðüæ, ãàäààäàä
àæèëëàæ, àìüäàð÷ áàéãàà òîõèîëäîë íýëýýä áàéäàã. ¯¿íèé çýðýãöýý ãàäààäàä äýýä áîëîâñðîë
ýçýìøèæ, òýíäýý àæèëëàæ, àìüäàð÷ áàéãàà õ¿ì¿¿ñ ÷ îëîí áèé. Ýíý áàéäàëä ä¿ãíýëò õèéæ,
÷àäâàðëàã áîëîâñîí õ¿÷íýý ýõ îðîíäîî òàòàí àâ÷ðàõ òàëààð áîäëîãî õýðýãæ¿¿ëýõ öàã
áîëñîí áàéíà.

34
Õ¯ÑÍÝÃÒ 3.1. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÒªÂØÈÍ, ÍÀÑÍÛ

Á¯ËÝÃ, ÕÓÂÈÀÐ, 2010
Äèïëîìûí Òóñãàé
Íàñíû Òåõíèêèéí Á¿ðýí Áîëîâñ-
Á¿ãä Äîêòîð Ìàãèñòð áîëîí ìýðãýæëèéí Ñóóðü Áàãà
á¿ëýã ìýðãýæëèéí äóíä ðîëã¿é
áàêàëàâðûí äóíä
Á¯ÃÄ 100.0 1.3 10.4 34.6 5.1 3.1 38.4 3.6 2.8 0.7
10-14 100.0 - - - - - - 21.5 60.5 18.0
15-19 100.0 - - 3.3 1.4 1.0 76.1 13.8 3.9 0.4
20-24 100.0 - 3.5 34.2 3.0 1.8 53.6 3.4 0.4 0.1
25-29 100.0 0.9 12.3 52.5 2.5 2.0 28.2 1.1 0.5 0.2
30-34 100.0 1.7 14.8 45.4 3.2 2.7 30.0 1.7 0.4 0.2
35-39 100.0 2.6 17.3 31.4 8.8 5.9 32.7 1.0 0.2 0.1
40-44 100.0 1.8 16.2 26.0 14.0 7.5 33.4 1.0 0.1 0.0
45-49 100.0 3.0 15.4 31.4 14.6 6.1 28.3 1.2 0.0 0.1
50-54 100.0 3.7 15.6 35.6 16.4 6.2 22.1 0.2 0.1 0.0
55-59 100.0 9.5 18.7 36.2 13.9 3.0 18.7 0.0 0.0 0.0
60-64 100.0 5.5 20.7 33.8 7.6 4.1 26.2 2.1 0.0 0.0
65-69 100.0 4.2 4.2 45.1 16.9 2.8 25.4 1.4 0.0 0.0
70+ 100.0 7.6 4.5 34.8 10.6 6.1 21.2 7.6 6.1 1.5
ÃÝÐ Á¯ËÈÉÍ ÁÀÉÄÀË

Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà 15, ò¿¿íýýñ äýýø íàñíû èðãýäèéí 47.7 õóâü íü ãýð á¿ëòýé
(áàòëóóëñàí ýñâýë áàòëóóëààã¿é), 46.6 õóâü íü îãò ãýð á¿ë áîëîîã¿é õ¿ì¿¿ñ áàéíà.
ÇÓÐÀÃ 3.4. 15, Ò¯¯ÍÝÝÑ ÄÝÝØ ÍÀÑÍÛ ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÃÝÐ
Á¯ËÈÉÍ ÁÀÉÄÀË, 2010 ÎÍ

35
Óëñûí õýìæýýíä 25-34 íàñíû ýðýãòýé÷¿¿äèéí 25.7, ýìýãòýé÷¿¿äèéí 18.1 õóâü îãò ãýð
á¿ë áîëîîã¿é áàéíà. Ãýòýë ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà ìºí íàñíû íèéò èðãýäèéí 37.9 õóâü îãò
ãýð á¿ë áîëîîã¿é áàéãàà íü õàðüöàíãóé ºíäºð ¿ç¿¿ëýëò þì.
Ò¿¿í÷ëýí óëñûí õýìæýýíèé 35-54 íàñíû ýðýãòýé÷¿¿äèéí 10.2, ýìýãòýé÷¿¿äèéí 12.7 õóâü
ãýð á¿ëýý öóöàëñàí ýñâýë òóñãààðëàñàí áàéõàä ìºí íàñíû ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà èðãýäèéí
23.6 õóâü íü ãýð á¿ëýý öóöàëñàí ýñâýë òóñãààðëàñàí áàéãàà íü ãýð á¿ëèéí íýã ãèø¿¿í óäààí
õóãàöààãààð ãàäààäàä àìüäðàõàä ãýð á¿ë òîãòâîðã¿é áàéäàëä îðäîã ãýñýí ä¿ãíýëò õèéõýä
õ¿ðãýæ áàéíà.
Õ¯ÑÍÝÃÒ 3.2. 15, Ò¯¯ÍÝÝÑ ÄÝÝØ ÍÀÑÍÛ ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÃÝÐ
Á¯ËÈÉÍ ÁÀÉÄÀË, ÍÀÑÍÛ Á¯ËÝÃ, ÕÓÂÈÀÐ, 2010
Îãò ãýð
Íàñíû Áàòëóóëñàí Áàòëóóëààã¿é
Á¿ãä á¿ë Òóñãààðëàñàí Öóöàëñàí Áýëáýñýí
á¿ëýã ãýð á¿ëòýé ãýð á¿ëòýé
áîëîîã¿é
Á¯ÃÄ 100.0 46.6 37.9 9.8 1.2 3.4 1.1
15-24 100.0 89.6 7.4 2.5 0.2 0.3 0.1
25-34 100.0 37.9 44.3 13.9 1.0 2.5 0.3
35-44 100.0 12.6 61.3 14.3 2.7 7.4 1.7
45-54 100.0 5.5 67.9 8.5 2.7 10.8 4.6
55-64 100.0 2.8 70.9 4.9 1.6 6.9 13.0
65+ 100.0 2.2 59.4 0.0 1.4 0.7 36.2
Ãàäààäàä óäààí õóãàöààãààð îðøèí ñóóãàà ãýð á¿ëã¿é (òóñãààðëàñàí, öóöàëñàí,

áýëáýñýí) õ¿ì¿¿ñèéí äèéëýíõ íü ýìýãòýé÷¿¿ä áàéãàà íü àíõààðàë òàòàæ áàéíà. Ãýð á¿ëã¿é
ýìýãòýé÷¿¿äèéí äîòîð 45-ààñ äýýø íàñíûõàí õàðüöàíãóé ºíäºð õóâèéí æèí ýçýëæ áàéãàà
íü òýä ñóð÷, àæèëëàõààð ãýõýýñýý èë¿¿ ¿ð õ¿¿õäýý áàðààäàí ãàäààäàä àìüäðàõ òîõèîëäîë
öººíã¿é áàéãààã õàðóóëæ áàéíà.
ÇÓÐÀÃ 3.5. 15, Ò¯¯ÍÝÝÑ ÄÝÝØ ÍÀÑÍÛ ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÃÝÐ
Á¯ËÈÉÍ ÁÀÉÄÀË, Õ¯ÉÑÝÝÐ, ÕÓÂÈÀÐ, 2010 ÎÍ

36
ÄªÐªÂÄ¯ÃÝÝÐ Á¯ËÝÃ
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÃÀÄÀÀÄ ßÂÑÀÍ ÇÎÐÈËÃÎ,
ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÕÓÃÀÖÀÀ, ÀÆÈË ÝÐÕËÝËÒ

37
ÄªÐªÂÄ¯ÃÝÝÐ Á¯ËÝÃ. ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÃÀÄÀÀÄÀÄ
ßÂÑÀÍ ÇÎÐÈËÃÎ, ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÕÓÃÀÖÀÀ, ÀÆÈË ÝÐÕËÝËÒ
Ìîíãîë Óëñûí èðãýä ãàäààä ÿâñàí çîðèëãûã íàñíû á¿ëýã áîëîí îðøèí ñóóãàà óëñààð
íàðèéâ÷ëàí ñóäàëæ, ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà õóãàöààòàé óÿëäóóëàí àâ÷ ¿çýâ.
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÃÀÄÀÀÄ ßÂÑÀÍ ÇÎÐÈËÃÎ

Ãàäààäàä 6, ò¿¿íýýñ äýýø ñàðûí õóãàöààãààð îðøèí ñóóãàà èðãýäèéí 37 õóâü ñóðàëöàõ,
41.3 õóâü àæèëëàõ (¿¿íýýñ 19.1 õóâü õºäºëìºðèéí ãýðýýãýýð àæèëëàõ, 19.6 õóâü íü õóâèàðàà
àæèëëàõ, 2.6 õóâü àëáàí òîìèëîëòîîð àæèëëàõ), 0.7 õóâü ýì÷ë¿¿ëýõ, 21.0 õóâü áóñàä
çîðèëãîîð õèëèéí ÷àíàäûã çîðüæýý.
ÇÓÐÀÃ 4.1. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ßÂÑÀÍ ÇÎÐÈËÃÎ, 2010 ÎÍ
Ãàäààä ÿâñàí çîðèëãûã õ¿í àìûí íàñíû á¿ëãýýð àâ÷ ¿çâýë 15-24 íàñíûõíû 72.5 õóâü,
25-34 íàñíûõíû 35.3 õóâü ñóðàëöàõ çîðèëãîîð ÿâñàí íü ñóðàëöàõààð ÿâñàí íèéò õ¿íèé
87.5 õóâèéã òºëººëæ áàéíà. Õºäºëìºðèéí ãýðýýãýýð àæèëëàõààð ÿâñàí õ¿íèé òàëààñ èë¿¿
õóâèéã 25-34 íàñíûõàí òºëººëæ áàéãàà áîë õóâèàðàà áîëîí àëáàí òîìèëîëòîîð àæèëëàæ
áàéãàà õ¿ì¿¿ñèéí äèéëýíõèéã 35-54 íàñíûõàí á¿ðä¿¿ëæ áàéíà (Õ¿ñíýãò 4.1). Õºäºëìºðëºõ
èä 25-44 íàñíûõíû 60 õóâèàñ èë¿¿ íü àæèëëàõ çîðèëãîîð ãàäààä îðíûã çîðüæ áàéãààã
öààøèä àíõààð÷, òýäíèéã ýõ îðîíäîî àæèëëàõ íºõöºë, áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëýõ, öàëèí,
îðëîãûã íýìýãä¿¿ëýõ òàëààð òºð çàñãààñ óðò, áîãèíî õóãàöààíû õºòºëáºð áîëîâñðóóëàí
õýðýãæ¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé áàéíà. Áàãà íàñíû õ¿¿õýä, àõìàä íàñòíû èõýíõ íü ýì÷ë¿¿ëýõ
çîðèëãîîð ãàäààä îðíûã çîðüæ, òýíä 6 ñàðààñ äýýø õóãàöààãààð àìüäàð÷ áàéãàà íü ýõ
îðîíäîî îíîøëîõ, ýì÷ëýõ áîëîìæ õîìñ áàéãààòàé õîëáîîòîé òóë òýäýíä òîõèîëäîæ áóé
ºâ÷íèéã îíîøëîõ, ýì÷ëýõ òàëààð äîðâèòîé àðãà õýìæýý àâàõ øààðäëàãàòàé áîëæýý.

39
Õ¯ÑÍÝÃÒ 4.1. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ßÂÑÀÍ ÇÎÐÈËÃÎ, ÍÀÑÍÛ Á¯ËÝÃ,
ÕÓÂÈÀÐ, 2010 ÎÍ
Õºäºëìºðèéí Àëáàí
Íàñíû Õóâèàðàà
Á¿ãä Ñóðàëöàõ ãýðýýãýýð òîìèëîëòîîð Ýì÷ë¿¿ëýõ Áóñàä
á¿ëýã àæèëëàõ
àæèëëàõ àæèëëàõ
Á¯ÃÄ 100.0 37.0 19.1 19.6 2.5 0.7 21.0

0-14 100.0 6.9 0.0 0.0 0.0 0.7 92.4
15-24 100.0 72.5 10.5 7.5 0.5 0.3 8.8
25-34 100.0 35.3 29.0 22.2 2.5 0.5 10.5
35-44 100.0 17.8 25.5 34.9 4.5 0.9 16.4
45-54 100.0 6.4 16.3 42.5 8.9 2.3 23.5
55+ 100.0 1.6 5.5 33.5 8.3 8.3 42.8
Ä¿í 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0
0-14 10.6 2.0 0.0 0.0 0.0 10.6 46.5
15-24 27.6 54.0 15.1 10.6 5.8 9.7 11.5
25-34 35.1 33.4 53.2 39.8 35.1 22.7 17.6
35-44 19.9 9.5 26.5 35.3 35.0 25.0 15.5
45-54 5.6 1.0 4.8 12.2 19.9 17.8 6.3
55+ 1.3 0.1 0.4 2.1 4.1 14.2 2.6
Ãàäààä ÿâñàí çîðèëãûã îðøèí ñóóãàà óëñààð íü àâ÷ ¿çâýë ÀÍÓ, ÁÍÑÓ, ÁÍÕÀÓ-ä ñóðàëöàõààð
õàìãèéí îëîí õ¿í (47.8 õóâü), ÁÍÑÓ, ÁÍ×Ó-ä õºäºëìºðèéí ãýðýýãýýð àæèëëàõààð õàìãèéí
îëîí õ¿í (76.4 õóâü), ÁÍÑÓ, ÀÍÓ-ä õóâèàðàà àæèëëàõààð õàìãèéí îëîí õ¿í (47.3 õóâü) ÿâæýý.
Ýíäýýñ õàðàõàä ÀÍÓ, ÁÍÑÓ, ÁÍ×Ó ìîíãîë÷óóä õàìãèéí îëíîîðîî àæèëëàæ, àìüäàð÷, ñóð÷
áàéãàà óëñ áîëæýý. Õàðèí Ýíýòõýã áîëîí ÁÍÕÀÓ-ä àìüäàð÷ áàéãàà èðãýäèéí èõýíõ íü
ñóðàëöàõ çîðèëãîîð ÿâñàí áàéíà.

40
Õ¯ÑÍÝÃÒ 4.2. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ßÂÑÀÍ ÇÎÐÈËÃÎ, ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ
ÓËÑ, ÕÓÂÈÀÐ, 2010
Õóâèàðàà
Ãàäààä óëñ Á¿ãä Ñóðàëöàõ ãýðýýãýýð òîìèëîëòîîð Ýì÷ë¿¿ëýõ Áóñàä
àæèëëàõ
Á¯ÃÄ 100.0 37.0 19.1 19.6 2.5 0.7 21.0
ÁÍÑÓ 100.0 21.6 40.3 22.3 1.8 0.8 13.3
ÀÍÓ 100.0 43.6 4.1 19.7 2.2 0.6 29.8
ÁÍ×Ó 100.0 9.0 51.6 18.6 1.3 0.2 19.3
ÁÍÕÀÓ 100.0 70.9 3.9 8.1 2.8 0.5 13.9
ßïîí 100.0 48.3 11.0 13.5 2.4 0.4 24.4
ÎÕÓ 100.0 67.4 3.0 10.4 3.4 0.5 15.2
Ãåðìàí 100.0 47.8 4.2 12.9 2.4 0.7 31.9
Àíãëè 100.0 55.1 4.0 17.1 1.9 0.2 21.6
Ôðàíö 100.0 17.5 8.9 30.3 1.9 4.7 36.7
Òóðê 100.0 53.6 8.0 30.0 1.1 0.3 7.1
Êàçàõñòàí 100.0 56.5 5.5 20.2 0.8 1.1 15.9
Óíãàð 100.0 15.3 38.8 20.2 3.3 0.5 21.9
Øâåéöàðè 100.0 22.2 11.2 32.5 5.4 0.7 27.9
Àâñòðè 100.0 35.8 6.1 22.5 2.7 0.8 32.0
Êàíàä 100.0 27.5 3.8 19.0 4.4 0.7 44.6
Èðëàíä 100.0 55.9 3.6 15.4 1.7 0.3 23.2
Ýíýòõýã 100.0 91.8 0.9 1.3 0.9 0.2 4.9
Áóñàä 100.0 31.3 10.2 25.2 5.7 0.8 26.8
Ä¿í 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0
ÁÍÑÓ 27.6 16.1 58.1 31.3 19.2 29.6 17.5
ÀÍÓ 15.9 18.7 3.4 16.0 13.9 13.7 22.6
ÁÍ×Ó 6.8 1.6 18.3 6.4 3.4 2.0 6.2
ÁÍÕÀÓ 6.8 13.0 1.4 2.8 7.6 4.3 4.5
ßïîí 5.0 6.6 2.9 3.5 4.8 2.6 5.9
ÎÕÓ 4.7 8.5 0.7 2.5 6.4 3.3 3.4
Ãåðìàí 3.6 4.6 0.8 2.4 3.4 3.6 5.5
Àíãëè 3.5 5.1 0.7 3.0 2.7 0.9 3.6
Ôðàíö 2.7 1.3 1.2 4.1 2.0 17.1 4.7
Òóðê 2.5 3.6 1.0 3.8 1.0 0.9 0.8
Êàçàõñòàí 2.4 3.6 0.7 2.4 0.7 3.7 1.8
Óíãàð 1.5 0.6 3.1 1.6 2.0 1.0 1.6
Øâåéöàðè 1.4 0.8 0.8 2.3 3.0 1.4 1.9
Àâñòðè 1.3 1.2 0.4 1.4 1.4 1.4 1.9
Êàíàä 1.2 0.9 0.2 1.1 2.1 1.1 2.5
Èðëàíä 1.0 1.6 0.2 0.8 0.7 0.4 1.2
Ýíýòõýã 1.0 2.6 0.0 0.1 0.4 0.3 0.2
Áóñàä 11.3 9.5 6.0 14.5 25.4 12.6 14.4

41
ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÕÓÃÀÖÀÀ

ªäãºº ìîíãîë÷óóäàä ãàäààä îðîíä çîð÷èõ, àìüäðàõ, àæèë õºäºëìºð ýðõëýõ, ñóð÷
áîëîâñðîõ ºðãºí áîëîìæ íýýãäýæ, îëîí ìÿíãàí õ¿í ãàäààäàä ò¿ð áîëîí óäààí õóãàöààãààð
àæ òºðæ áàéíà. Òýäíèé ãàäààä îðîíä îðøèí ñóóãàà õóãàöàà àíõ ÿâñàí çîðèëãî, øàëòãààíààñ
õàìààð÷ õàðèëöàí àäèëã¿é þì. Õ¿í àì, îðîí ñóóöíû 2010 îíû óëñûí òîîëëîãîîð ãàäààäàä
òîîëîãäñîí õ¿í àìûí 21.5 õóâü ãàäààäàä î÷îîä 1 æèë õ¿ðòýë õóãàöààíä îðøèí ñóóæ áàéãàà
áîë 53.3 õóâü íü 2-5 æèë îðøèí ñóóæ áàéíà. Õàðèí 11-ýýñ äýýø æèë ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà
èðãýä 5.1 õóâèéã, 6-10 æèë îðøèí ñóóãàà èðãýä 19.9 õóâèéã ýçýëæ áàéíà.
ÇÓÐÀÃ 4.2. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÈÐÃÝÄ, ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÕÓÃÀÖÀÀÃÀÀÐ, ÕÓÂÈÀÐ,
2010 ÎÍ
Ìîíãîë÷óóä õàìãèéí óäààí õóãàöààãààð àìüäàð÷ áàéãàà óëñ îðíû òîîíä Óíãàð, Ïîëüø,
Ãåðìàí îðæ áàéíà. Õàðèí Êàçàõñòàí, ÁÍÕÀÓ-ä àìüäàð÷ áàéãàà èðãýä õàìãèéí öººí æèë
ñóóãàà àæýý. ÁÍÑÓ, ÁÍ×Ó, Àâñòðàëè, Ýíýòõýã çýðýã óëñàä àìüäðàã÷èä äóíäæààð 2-5 æèë,
Èðëàíä, ÀÍÓ-ûí õóâüä 6-10 æèë ñóóãàà èðãýä áàãàã¿é õóâèéã ýçýëæ áàéíà.

42
Õ¯ÑÍÝÃÒ 4.3. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÒÎÎ, ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÕÓÃÀÖÀÀ,
ÓËÑÀÀÐ, 2010 ÎÍ
Îðøèí ñóóãàà õóãàöàà
Îðøèí ñóóãàà óëñ Òîî Á¿ãä õóâü 11-ýýñ äýýø
0-1 æèë 2-5 æèë 6-10 æèë
æèë
Á¯ÃÄ 107 140 100.0 21.5 53.2 19.9 5.4
ÁÍÑÓ 29 534 100.0 19.6 65.0 12.9 2.4
ÀÍÓ 17 036 100.0 14.5 42.3 35.8 7.3
ÁÍ×Ó 7 274 100.0 9.7 64.5 18.0 7.8
ÁÍÕÀÓ 7 273 100.0 40.1 51.7 7.4 0.8
ßïîí 5 401 100.0 22.4 52.6 21.5 3.6
ÎÕÓ 5 008 100.0 34.3 47.6 12.8 5.3
Ãåðìàí 3 852 100.0 12.1 29.4 39.3 19.3
Àíãëè 3 701 100.0 12.9 51.9 30.1 5.1
Ôðàíö 2 859 100.0 21.2 47.0 25.7 6.1
Òóðê 2 645 100.0 33.8 54.7 10.4 1.2
Êàçàõñòàí 2 523 100.0 42.4 50.3 6.5 0.8
Óíãàð 1 615 100.0 8.2 35.4 20.9 35.5
Øâåéöàðè 1 509 100.0 22.7 50.4 22.1 4.8
Àâñòðè 1 346 100.0 16.9 51.0 25.6 6.5
Êàíàä 1 259 100.0 33.3 44.3 17.8 4.6
Èðëàíä 1 124 100.0 9.4 48.9 40.7 0.9
Ýíýòõýã 1 116 100.0 33.9 57.6 7.5 1.0
Ïîëüø 999 100.0 15.8 33.6 21.4 29.1
Àñâòðàëè 962 100.0 24.4 58.7 14.7 2.2
Èòàëè 282 100.0 24.5 52.5 15.6 7.4
Áóñàä 9 822 100.0 26.5 51.2 17.8 4.4
ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÀÆÈË

ÝÐÕËÝËÒ
Ìîíãîë Óëñûí èðãýä ãàäààäàä àæèëëàæ áàéãàà ãîëëîõ øàëòãààí íü ºíäºð öàëèí
õºëñòýé àæèë ýðõýëæ, õàðüöàíãóé áîãèíî õóãàöààíä õóðèìòëàë ¿¿ñãýæ, àìüäðàë àõóéãàà
äýýøë¿¿ëýõ çîðèëãîòîé íü îéëãîìæòîé. Ãýõäýý ñóðàëöàõ õóãàöààíäàà àæèë ýðõýëæ áàéãàà
õ¿ì¿¿ñ íýëýýä áèé. Õ¿í àì, îðîí ñóóöíû 2010 îíû óëñûí òîîëëîãîîð òîîëëîãûí òîâûí
ºìíºõ 7 õîíîãò ÿäàæ íýã ºäºð öàëèí îðëîãîòîé àæèë ýðõýëñýí áîë àæèë ýðõýëäýã ãýæ
¿çñýí. Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà 15, ò¿¿íýýñ äýýø íàñòàé Ìîíãîë Óëñûí íèéò èðãýäèéí 58.6
õóâü àæèë ýðõýëäýã áàéíà.

43
Õ¯ÑÍÝÃÒ 4.4. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÀÆÈË ÝÐÕËÝËÒÈÉÍ ÁÀÉÄÀË,

ßÂÑÀÍ ÇÎÐÈËÃÎ, ÕÓÂÈÀÐ, 2010 ÎÍ
Õóâèàðàà
àæèëëàõ
Á¯ÃÄ 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0
Àæèë
58.6 33.5 93.5 82.8 100.0 40.3 56.1
ýðõýëäýã
Àæèë
41.4 66.5 6.5 17.2 0.0 59.7 43.9
ýðõýëäýãã¿é
Ýðýãòýé
Á¯ÃÄ 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0
Àæèë
64.6 34.8 95.3 86.7 100.0 45.0 62.2
ýðõýëäýã
Àæèë
35.4 65.2 4.7 13.3 0.0 55.0 37.8
Ýìýãòýé
Á¯ÃÄ 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0
Àæèë
53.5 32.6 90.4 79.4 100.0 37.6 52.6
ýðõýëäýã
Àæèë
46.5 67.4 9.6 20.6 0.0 62.4 47.4
Àæèë ýðõýëæ áóé èðãýäèéí õ¿éñèéí õàðüöàà òýíö¿¿ áàéãàà áîë àæèë ýðõýëäýãã¿é
èðãýäèéí äèéëýíõ íü ýìýãòýé÷¿¿ä áàéíà
ÇÓÐÀÃ 4.3. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÀÆÈË ÝÐÕËÝËÒÈÉÍ ÁÀÉÄÀË, Õ¯ÉÑ,
ÕÓÂÈÀÐ, 2010 ÎÍ

44
Õýäèéãýýð íýëýýä òîîíû õ¿ì¿¿ñ ãàäààäàä àæèëëàõààð ÿâæ áàéãàà áîëîâ÷ òóõàéí óëñäàà
î÷îîä àæèë îëäîõã¿é, ýñâýë õºäºëìºðèéí ãýðýýãýýð î÷ñîí áîëîâ÷ õºäºëìºðèéí õ¿íä
íºõöºë, õóâèéí ñîíèðõëîîñ øàëòãààëæ àæëààñ ãàðàõ òîõèîëîë öººíã¿é áàéäàã áîëîëòîé
(Çóðàã 4.4). Ãýõäýý àæèë ýðõýëäýãã¿é õ¿ì¿¿ñèéí 68.2 õóâü íü ñóðàëöàæ áàéãàà íü ç¿é ¸ñíû
àñóóäàë þì.
ÇÓÐÀÃ 4.4. 15, Ò¯¯ÍÝÝÑ ÄÝÝØ ÍÀÑÍÛ ÕªÄªËÌªÐ ÝÐÕÝËÄÝÃÃ¯É ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÃÀÄÀÀÄ
ßÂÑÀÍ ÇÎÐÈËÃÎ, 2010 ÎÍ

45
Õ¯ÑÍÝÃÒ 4.5. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ¯ÉË

ÀÆÈËËÀÃÀÀÍÛ ÑÀËÁÀÐ, Õ¯ÉÑ, ÕÓÂÈÀÐ, 2010 ÎÍ
Ýäèéí çàñãèéí ¿éë

Á¿ãä Ýðýãòýé Ýìýãòýé Á¿ãä Ýðýãòýé Ýìýãòýé
àæèëëàãààíû ñàëáàð
Á¯ÃÄ 100.0 100.0 100.0 100.0 50.0 50.0
¯éë÷èëãýýíèé áóñàä ¿éë
26.5 21.5 31.6 100.0 40.5 59.5
àæèëëàãàà
Áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðëýë 12.1 13.6 10.5 100.0 56.3 43.7
Áîëîâñðîë 7.2 5.5 8.9 100.0 38.3 61.7
Áàðèëãà 6.0 10.5 1.4 100.0 87.9 12.1
Õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä áà íèéãìèéí
3.8 2.0 5.7 100.0 26.1 73.9
Áàéð ñóóö áîëîí õîîë õ¿íñýýð
3.8 3.2 4.4 100.0 41.8 58.2
¿éë÷ëýõ ¿éë àæèëëàãàà
Áººíèé áîëîí æèæèãëýí
õóäàëäàà, ìàøèí ìîòîöèêëèéí 2.9 3.1 2.7 100.0 53.8 46.2
çàñâàð ¿éë÷èëãýý
Òýýâýð áà àãóóëàõûí ¿éë
2.5 3.8 1.3 100.0 74.8 25.2
àæèëëàãàà
Òºðèéí óäèðäëàãà áà áàòëàí
2.5 3.0 1.9 100.0 62.0 38.0
õàìãààëàõ ¿éë àæèëëàãàà
ÕÀÀ, àí àãíóóð, îéí àæ àõóé 2.4 3.3 1.6 100.0 68.2 31.8
Ìýðãýæëèéí øèíæëýõ óõààí
áîëîí òåíõíèêèéí ¿éë 2.4 2.6 2.1 100.0 54.6 45.4
àæèëëàãàà
Óðëàã, ¿çâýð, òîãëîîì íààäàì 1.8 1.7 1.9 100.0 47.4 52.6
ìýäýýëýë, õîëáîî 1.8 2.2 1.4 100.0 61.7 38.3
Ñàíõ¿¿ãèéí áîëîí äààòãàëûí
1.5 1.0 2.0 100.0 33.2 66.8
Öàõèëãààí, õèé, óóð,
1.3 1.9 0.6 100.0 75.8 24.2
àãààðæóóëàëòûí õàíãàìæ
Õ¿í õºëñºëæ àæèëëóóëäàã
0.7 0.5 0.9 100.0 35.5 64.5
ºðõèéí ¿éë àæèëëàãàà
Îëîí óëñûí áàéãóóëëàãà,
ñóóðèí òºëººëºã÷èéí ¿éë 0.7 0.6 0.7 100.0 45.3 54.7
àæèëëàãàà
Óóë óóðõàéí îëáîðëîëò 0.6 0.9 0.2 100.0 79.3 20.7
Çàõèðãààíû áîëîí äýìæëýã
0.5 0.3 0.6 100.0 34.0 66.0
¿ç¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãàà
Óñàí õàíãàìæ, áîõèð óñ, õîã,
õàÿãäëûí ìåíåæìåíò áîëîí 0.3 0.4 0.2 100.0 61.8 38.2
öýâ
¯ë õºäëºõ õºðºíãèéí ¿éë
0.3 0.3 0.3 100.0 47.1 52.9
àæèëëàãàà
Ñàëáàð çààãäààã¿é 18.5 18.0 19.0 100.0 48.8 51.2
Ìîíãîë÷óóä õàìãèéí îëíîîð ñóóðüøñàí ÁÍÑÓ, ÁÍ×Ó, ÀÍÓ-ä àæèëëàæ áàéãàà èðãýä
èõýâ÷ëýí ¿éë÷èëãýýíèé áîëîí áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðëýëèéí ñàëáàðò àæèëëàæ áàéíà. Ìºí
áîëîâñðîë, ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðò àæèëëàæ áàéãàà ìàíàé óëñûí èðãýä ÀÍÓ-ä öººíã¿é
áàéíà.

46
ÇÓÐÀÃ 4.5. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ¯ÉË ÀÆÈËËÀÃÀÀ,
ÇÀÐÈÌ ÓËÑ, ÕÓÂÈÀÐ, 2010 ÎÍ
Ãàäààäàä àæèëëàæ, ñóðàëöàæ áàéãààä ýõ îðîíäîî áóöàæ èðñýí èðãýä àæèë ìýðãýæëýý
÷ºëººòýé ñîíãîõ áîëîìæã¿éãýýñ áóöààä ãàäààäàä ãàðàõ òîõèîëäîë öººíã¿é áàéäàã òàëààð
õýâëýë, ìýäýýëëèéí õýðýãñëýýð íýëýýä áè÷èõ áîëñîí. ÁÍ×Ó-ààñ èðñýí íýãýí áè÷èõäýý: “Áè
ýðxç¿é÷ ìýðãýæèëòýé, íºõºð çóðàà÷. Áèä õî¸ð ÁÍ×Ó óëñàä 3 æèë áîëîîä îäîî Ìîíãîëäîî
èðýýä 3 ñàð áîëæ áàéíà. Õ¿¿ãýý íýã íàñòàé áàéxàä îðxèîä ÿâñàí, èðýýä öýöýðëýãò îðóóë÷èõààä
ë... Àìüõàíäàà íóòàãòàà ñóóðüøèõààð øèéäýí àæëûí ýðýëä ãàð÷, 30 ãàðóé áàéãóóëëàãàä
àæèëä îðîõ ºðãºäëèéí ìàÿãò áºãëºñºí áîëîâ÷, àæèëä àâàõ ãàçàð îëääîãã¿é ýý. Íºõºð
ìààíü àðãàà áàðààä áóöààä ÿâñàí. Áè ÷ áàñ áóöàõ òèéøýýãýý õàíäàõ áîëæ áàéíà. Òºð çàñàã
ãàäààäàä îëîí æèë áîëñîí áèäíèéãýý èéìýðõ¿¿ ë õ¿ëýýæ àâ÷ áàéíà ø¿¿ äýý. Áèäíèé àäèë
Ìîíãîëäîî àæèëëàæ, àìüäðàõ îðîí çàéãàà îëîõã¿é, ýðãýýä ãàäàãøàà ãàð÷ áàéãàà ãýð á¿ë
îëîí áèé ãýæ áîäîæ áàéíà. Ãàíö õ¿¿ãýý äàõèàä ë õ¿ëýýõèéí, ãàíöààðäàõûí “ºí÷ðºëä”
¿ëäýýãýýä ÿâëàà äàà. Áèä á¿ãä ýx îðîí, ýýæ ààâ, ¿ð õ¿¿õäýý ÿìàð èx ñàíàæ èðëýý. Íèéãìèéí
áóðóó òîãòîëöîîíîîñ áîëîîä ñàéõàí ñýòãýë, èòãýë ºâºðëºæ èðñýí á¿õýí áàðàã áóöàæ áàéíà
äàà…”5 õýìýýí áè÷ñýí íü ¿¿íèéã ãýð÷ëýõ íýãýí áàðèìò ãýëòýé. Çàñãèéí ãàçðààñ “Çºãèéí
¿¿ð” õºòºëáºð áîëîâñðóóëæ, íýëýýä àæëûã õèéæ ýõýëæ áàéíà. Íàðèéí ìýðãýøñýí, äàäëàãà,
òóðøëàãàòàé àæèëëàã÷äàà àâ÷ èðýõ, àæèëëàõ áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëýõ òàëààð ýíý õºòºëáºðèéí
õ¿ðýýíä íýëýýä àæèë õèéæ ýõýëæ áàéãàà íü ñàéøààëòàé. Öààøäàà õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä õèéõ
àæëûí áàãöàä ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà ìîíãîë ãýð á¿ëèéí áàéäàë, òýäíèé í¿¿äýë, ñóóäëûí
ýðãýëòýíä îðîõ ìàãàäëàë, Ìîíãîë Óëñûíõàà õºãæèëä îðóóëàõ áîäèò õóâü íýìýð çýðãèéã
íàðèéâ÷ëàí ñóäàëæ, íýãäñýí ìýäýýëëèéí ñàí á¿ðä¿¿ëýõ, òºðººñ áàðèìòëàõ íèéãìèéí
áîäëîãîä òóñãàõ øààðäëàãà òóëãàð÷ áàéíà.
5
www.MGLCZ.com, 2010.05.15

47
ÒÀÂÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÌÎÍÃÎË ÄÀÕÜ ÃÝÐ
Á¯ËÈÉÍ ÃÈØ¯¯ÄÈÉÍ ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ÈÄÝÂÕ, ÎÐÎÍ ÑÓÓÖÍÛ ÍªÕÖªË
ÒÀÂÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ
ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÌÎÍÃÎË ÄÀÕÜ ÃÝÐ Á¯ËÈÉÍ
ÃÈØ¯¯ÄÈÉÍ ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ÈÄÝÂÕ, ÎÐÎÍ ÑÓÓÖÍÛ ÍªÕÖªË

49
Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà Ìîíãîë Óëñûí èðãýäèéã èíòåðíåòýýð òîîëîõ àñóóëãà (Ìàÿãò
ÕÀÎÑÒ-1.2) –ä òýäíèé Ìîíãîë äàõü ãýð á¿ë, òýäãýýðèéí îðîí ñóóöòàé õîëáîîòîé ÿìàð íýã
ìýäýýëýë òóñãàãäààã¿é òàëààð ºìíº äóðäñàí. Òèéìýýñ ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà èðãýäèéí
Ìîíãîë äàõü àð ãýðèéíõíýýñ (Õ¿í àì, îðîí ñóóöíû 2010 îíû óëñûí òîîëëîãûí àñóóëãûí
ìàÿãò ÕÀÎÑÒ-1 –ýýð) íü àñóóæ öóãëóóëñàí ìýäýýëëèéã ¿íäýñëýí ºðõèéí ãèø¿¿äèéí ýäèéí
çàñãèéí èäýâõ, îðîí ñóóöíû íºõöºë áàéäëûã ãàäààäàä ãýð á¿ëèéí ãèø¿¿í àìüäàðäàãã¿é
ºðõèéíõòýé õàðüöóóëàí ¿íýëýëò ä¿ãíýëò ºãºõèéã çîðüñîí áîëíî.
ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÀÌ Á¯ËÈÉÍ ÃÈØ¯¯ÍÒÝÉ ªÐÕÈÉÍ

ÒªËªÂ ÁÀÉÄÀË
Õ¿í àì, îðîí ñóóöíû 2010 îíû óëñûí òîîëëîãûí àñóóëãà, Ìàÿãò ÕÀÎÑÒ-1-èéí ìýäýýëëýýð
40.4 ìÿíãàí ºðõèéí 62.9 ìÿíãàí èðãýí ãàäààäàä 6 ñàð, ò¿¿íýýñ äýýø õóãàöààãààð ñóóæ
áàéãàà ä¿í ãàð÷ýý (Õ¿ñíýãò 5.1).
Õ¯ÑÍÝÃÒ 5.1. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÒÎÎ, ªÐÕÈÉÍ ÀÌ Á¯ËÈÉÍ

ÒÎÎÃÎÎÐ, 2010
ªðõèéí Ãàäààäàä Ãàäààäàä ñóóãàà ºðõèéí ãèø¿¿äèéí òîî ªðõèéí
àì ñóóãàà íèéò
á¿ëèéí õ¿íòýé ãèø¿¿äýýñ
òîî ºðõèéí 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10+ ãàäààäàä
òîî áàéãàà
õ¿íèé òîî
Á¯ÃÄ 40 388 27941 7038 2 833 1 474 605 280 88 60 25 37 62 870
1 3 290 2 028 641 326 178 65 30 13 5 3 1 5 673
2 8 548 5 885 1 501 603 302 141 69 15 13 7 12 13 431
3 10 067 7 325 1 600 616 305 125 52 19 19 2 4 14 877
4 7 858 5 590 1 323 470 278 113 52 14 7 3 8 11 907
5 4 948 3 410 853 367 180 72 33 14 4 7 8 7 779
6 2 998 1 979 586 234 116 44 22 8 7 1 1 4 803
7 1 398 935 268 94 63 22 7 2 4 1 2 2 232
8+ 1281 793 268 124 52 23 15 3 1 1 1 2168
Ãàäààäàä 6 ñàð, ò¿¿íýýñ äýýø õóãàöààãààð îðøèí ñóóæ áóé õ¿íòýé ºðõèéí 76.1 õóâü áóþó
30.7 ìÿíãà íü Óëààíáààòàð õîòûíõ áàéíà.
Ãàäààäàä îðøèí ñóóæ áóé ºðõèéí ãèø¿¿íèé òîîãîîð íü àâ÷ ¿çâýë íèéò ºðõèéí 69.2 õóâü
áóþó 27.9 ìÿíãàí ºðõººñ íýã õ¿í, 17.4 õóâü áóþó 7.0 ìÿíãàí ºðõººñ õî¸ð õ¿í, 7.0 õóâü áóþó
2.8 ìÿíãàí ºðõººñ ãóðâàí õ¿í, 3.6 õóâü áóþó 1.5 ìÿíãàí ºðõººñ äºðâºí õ¿í, 2.8 õóâü áóþó
0.6 ìÿíãàí ºðõººñ òàâààñ äýýø õ¿í íü ãàäààäàä ñóóæ áàéíà (Çóðàã 5.1).

51
ÇÓÐÀÃ 5.1. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÑÓÓÃÀÀ Õ¯ÍÒÝÉ ªÐÕÈÉÍ Á¯ÒÝÖ, ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÁÓÉ Õ¯ÍÈÉ
ÒÎÎÃÎÎÐ, ÕÓÂÈÀÐ, 2010
Ãàäààäàä 6 ñàð, ò¿¿íýýñ äýýø õóãàöààãààð ñóóäàã õ¿íòýé äºðâºí ºðõèéí íýã íü ãóðâàí àì
á¿ëòýé, òàâàí ºðõèéí íýã íü äºðâºí àì á¿ëòýé, àðâàí ºðõèéí íýã íü íýã àì á¿ëòýé áàéíà.
Ìîíãîë Óëñûí íèéò ºðõèéí 6 îð÷èì õóâü íü ãàäààäàä 6 ñàð, ò¿¿íýýñ äýýø õóãàöààãààð
àæèëëàæ, àìüäàð÷ áóé ãèø¿¿íòýé áºãººä àì á¿ëèéí òîîãîîð íü àâ÷ ¿çâýë íýã, äºðºâ, òàâàí
àì á¿ëòýé ºðõ óëñûí äóíäæààñ áàãà áóþó 4.3-4.8 õóâèéã, ãóðàâ, çóðãààí àì á¿ëòýé ºðõ óëñûí
äóíäæèä, õî¸ð áîëîí äîëîîí àì á¿ëòýé ºðõ 7.5 õóâèéã ýçýëæ áàéíà. Õàðèí íàéìààñ äýýø àì
á¿ëòýé àðâàí ºðõèéí íýã íü ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà ãèø¿¿íòýé ä¿í ãàð÷ýý (Õ¿ñíýãò 5.2).
Õ¯ÑÍÝÃÒ 5.2. ªÐÕÈÉÍ ÒÎÎ, ªÐÕÈÉÍ ÀÌ Á¯ËÈÉÍ ÒÎÎÃÎÎÐ, 2010
Ãàäààäàä ñóóãàà Ä¿íä ýçëýõ õóâü

ªðõèéí àì Íèéò ºðõèéí õ¿íòýé ºðõèéí Ãàäààäàä îðøèí
á¿ëèéí òîî òîî íèéò ºðõºä ýçëýõ Íèéò ºðõ ñóóãàà ãèø¿¿íòýé
õóâü ºðõ
Á¯ÃÄ 713 780 5.6 100.0 100.0
1 75 917 4. 3 10.6 8. 1
2 114 642 7. 5 16.1 21. 2
3 165 873 6. 1 23.2 24. 9
4 171 733 4. 6 24.1 19. 5
5 103 933 4. 8 14.6 12. 3
6 50 085 6.0 7.0 7. 4
7 18 601 7. 5 2.6 3. 5
8+ 12 996 9. 9 1.8 3. 1
Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà ãèø¿¿íòýé äºðâºí ºðõèéí íýã íü ãóðâàí àì á¿ëòýé, òàâàí ºðõèéí
õî¸ð íü õî¸ð áîëîí äºðâºí àì á¿ëòýé áàéíà. Õàðèí ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà ãèø¿¿íòýé
íèéò ºðõèéí 8.1 õóâèéã íýã àì á¿ëòýé, 12.3 õóâèéã òàâàí àì á¿ëòýé, 7.4 õóâèéã çóðãààí àì
á¿ëòýé, 3.5 õóâèéã äîëîîí àì á¿ëòýé, 3.1 õóâèéã íàéì áà ò¿¿íýýñ äýýø àì á¿ëòýé ºðõ ýçýëæ
áàéíà (Çóðàã 9). Ìîíãîë Óëñûí íèéò ºðõèéí 21.5 õóâü íü ýìýãòýé òýðã¿¿ëýã÷òýé ºðõ áàéäàã.
Ãýòýë ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà ãèø¿¿íòýé ºðõèéí 33.3 õóâü íü ýìýãòýé òýðã¿¿ëýã÷òýé ºðõ
áàéãàà íü óëñûí äóíäæààñ 11.8 ïóíêòýýð èë¿¿ þì.

52
ÇÓÐÀÃ 5.2. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÃÈØ¯¯ÍÒÝÉ ªÐÕÈÉÍ ÀÌ Á¯ËÈÉÍ Á¯ÒÝÖ,

ÕÓÂÈÀÐ, 2010
Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà ãèø¿¿íòýé ºðõèéí 92.9 õóâü áóþó 37.5 ìÿíãà íü õîòîä, 7.1 õóâü
áóþó 2.9 ìÿíãà íü õºäºº àìüäàð÷ áàéíà.
Õ¯ÑÍÝÃÒ 5.3. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ªÐÕÈÉÍ ÃÈØ¯¯ÄÈÉÍ Á¯ÒÝÖ, ÌÎÍÃÎË ÄÀÕÜ
ªÐÕÈÉÍ ÒÝÐÃ¯¯ËÝÃ×ÈÉÍ ÕÀÌÀÀÐÀË, ÕÓÂÈÀÐ, 2010
ªðõèéí Ãàäààäàä ªðõèéí òýðã¿¿ëýã÷èéí õàìààðëààð
àì ñóóãàà Ýõíýð, Õ¿¿, Ýöýã, Àõ, Õàäàì Õ¿ðãýí, ªâºã À÷, Áóñàä
á¿ëèéí ãèø¿¿ä- íºõºð îõèí ýõ ýã÷, ýöýã, áýð ýöýã, Çýý
òîî èéí ä¿í ä¿¿ ýõ ýìýã
Á¯ÃÄ 100.0 6.7 53.0 2.1 10.2 0.4 6.5 0.1 11.3 9.8
1 100.0 8.2 48.7 5.6 12.0 0.1 4.8 0.1 13.4 7.0
2 100.0 8.9 55.9 2.2 7.9 0.2 5.4 0.0 14.0 5.5
3 100.0 9.6 55.9 1.9 8.5 0.5 5.5 0.0 10.1 7.9
4 100.0 5.6 52.5 1.9 10.9 0.5 6.6 0.1 9.9 11.9
5 100.0 3.3 50.1 1.2 12.5 0.5 7.8 0.0 9.7 14.9
6 100.0 2.7 49.6 1.2 13.2 0.7 8.7 0.0 10.8 13.1
7 100.0 2.3 52.3 0.8 11.4 0.4 9.7 0.0 10.5 12.5
8+ 100.0 1.4 47.0 0.5 11.8 0.4 11.4 0.0 12.1 15.4
Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà ºðõèéí ãèø¿¿äèéã Ìîíãîëä áàéãàà ºðõèéí òýðã¿¿ëýã÷èéí

õàìààðëààð íü àâ÷ ¿çâýë ãàäààäàä àìüäðàã÷ íèéò õ¿íèé 53.0 õóâü áóþó 33.3 ìÿíãà íü õ¿¿,
îõèí, 11.3 õóâü áóþó 7.1 ìÿíãà íü à÷, çýý, 10.2 õóâü áóþó 6.4 ìÿíãà íü àõ, ýã÷, ä¿¿, 6.7 õóâü
áóþó 4.2 ìÿíãà íü ýõíýð, íºõºð, 6.5 õóâü áóþó 4.1 ìÿíãà íü õ¿ðãýí, áýð áàéíà.
Õîò, õºäººãººð áîë õîòûí ºðõººñ ãàäààäàä àìüäàð÷ ãèø¿¿äèéí ºðõèéí òýðã¿¿ëýã÷èéí
õàìààðàë íü óëñûí äóíäàæòàé îéðîëöîî áàéõàä õàðèí õºäººíèé ºðõººñ ãàäààäàä àìüäàð÷
áóé àðâàí õ¿í òóòìûí íýã íü õ¿¿, îõèí íü áàéíà.
Ãàäààäàä 6, ò¿¿íýýñ äýýø ñàðûí õóãàöààãààð ñóóãàà ãèø¿¿äèéí 23.7 õóâü íü ãóðâàí àì

53
á¿ëòýé, 21.4 õóâü íü õî¸ð àì á¿ëòýé, 18.9 õóâü íü äºðâºí àì á¿ëòýé, 12.4 õóâü íü òàâàí àì
á¿ëòýé ºðõºä òóñ òóñ àìüäàð÷ áàéñàí áàéíà (Çóðàã 5.3).
ÇÓÐÀÃ 5.3. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÑÓÓÃÀÀ Õ¯ÍÈÉ ÌÎÍÃÎË ÄÀÕÜ ªÐÕÈÉÍ ÀÌ Á¯ËÈÉÍ Á¯ÒÝÖ,
ÕÓÂÈÀÐ, 2010
1-3 àì á¿ëòýé ºðõººñ ñóðàëöàõààð ãàäààä ÿâñàí õóâü îëîí àì á¿ëòýé ºðõèéíõººñ èë¿¿
áàéõàä, îëîí àì á¿ëòýé ºðõèéí õºäºëìºðèéí ãýðýýãýýð áîëîí õóâèàðàà àæèëëàõ çîðèëãîîð
ÿâñàí õ¿íèé ýçëýõ õóâü õàðüöàíãóé ºíäºð áàéíà. Õàðèí àëáàí òîìèëîëò áîëîí ýì÷ë¿¿ëýõýýð
ÿâñàí õ¿íèé ýçëýõ õóâü á¿õ ºðõºä îéðîëöîî áàéíà /Õ¿ñíýãò 5.5/.
Õ¯ÑÍÝÃÒ 5.4. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÑÓÓÃÀÀ ªÐÕÈÉÍ ÃÈØ¯¯ÄÈÉÍ ÒÎÎ, ÃÀÄÀÀÄ ßÂÑÀÍ ÇÎÐÈËÃÎ,
ÀÌ Á¯ËÈÉÍ ÒÎÎÃÎÎÐ, ÕÓÂÈÀÐ, 2010
Ãàäààäàä Ãàäààä ÿâñàí çîðèëãî
ªðõèéí
ñóóãàà
àì Õºäºëìºðèéí Àëáàí
ºðõèéí Õóâèàðàà
á¿ëèéí Ñóðàëöàõ ãýðýýãýýð òîìèëîëòîîð Ýì÷ë¿¿ëýõ Áóñàä
ãèø¿¿äèéí àæèëëàõ
òîî àæèëëàõ àæèëëàõ
ä¿í
Á¯ÃÄ 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0
1 9.0 8.9 6.8 9.0 13.1 15.0 11.8
2 21.4 22.9 19.2 20.2 24.6 19.7 22.5
3 23.7 26.1 24.0 21.9 21.5 20.4 20.9
4 18.9 18.7 19.4 19.1 17.8 17.3 18.8
5 12.4 11.9 13.1 12.9 10.6 10.0 12.0
6 7.6 6.2 8.8 8.7 5.8 9.7 7.6
7 3.6 3.0 4.1 4.2 3.0 4.4 3.0
8+ 3.4 2.3 4.8 4.0 3.5 3.5 3.4
Ýðýãòýé òýðã¿¿íòýé ºðõººñ ñóðàëöàõààð ÿâñàí õ¿íèé íèéò ä¿íä ýçëýõ õóâü 38.7 áàéãàà
íü ýìýãòýé òýðã¿¿íòýé ºðõòýé õàðüöóóëàõàä 9.3 ïóíêòýýð èë¿¿ áàéíà. Õàðèí ýìýãòýé
òýðã¿¿íòýé ºðõººñ õºäºëìºðèéí ãýðýýãýýð áîëîí õóâèàðàà àæèëëàõààð ÿâñàí õ¿íèé íèéò

54
ä¿íä ýçëýõ õóâü íü ýðýãòýé òýðã¿¿íòýé ºðõèéíõººñ õàðüöàíãóé ºíäºð áóþó 24.8-28.9 (ýðýãòýé
òýðã¿¿íòýé ºðõèéíõ 18.4-25.2) õóâüòàé áàéíà.
Ãàäààäàä 6 ñàð, ò¿¿íýýñ äýýø õóãàöààãààð îðøèí ñóóãàà ãèø¿¿íòýé ºðõèéí íèéò õ¿í
àìûí 21.5 õóâü áóþó 31.4 ìÿíãà íü 0-14 íàñíû õ¿¿õýä, 67.0 õóâü áóþó 97.8 ìÿíãà íü 15-59
íàñíû õ¿í àì, 11.5 õóâü áóþó 16.8 ìÿíãà íü 60 áà ò¿¿íýýñ äýýø íàñíû õ¿ì¿¿ñ áàéíà.
Õ¿í àì, îðîí ñóóöíû 2010 îíû óëñûí òîîëëîãûí ä¿íãýýð ãàðñàí Ìîíãîë Óëñûí íèéò õ¿í
àì áîëîí ãàäààäàä 6 ñàðààñ äýýø õóãàöààãààð îðøèí ñóóãàà ãèø¿¿íòýé ºðõèéí õ¿í àìûí
íàñíû á¿òöèéã Çóðàã 5.4-ä õàðóóëàâ.
ÇÓÐÀÃ 5.4. Õ¯Í ÀÌÛÍ ÍÀÑÍÛ Á¯ÒÝÖ, ÕÓÂÈÀÐ, 2010
Ýíý çóðãààñ õàðàõàä ãàäààäàä ºðõèéí õýí íýã íü ñóóäàã ºðõºä õºäºëìºðèéí íàñíû áóþó
15-59 íàñíû õ¿í àìûí ýçëýõ õóâü óëñûí äóíäàæòýé èæèë áàéõàä, 0-14 íàñíû õ¿¿õäèéíõ 21.5
õóâü áàéæ, óëñûí äóíäæààñ 5.8 ïóíêòýýð áàãà, õàðèí òýòãýâðèéí íàñíû áóþó 60, ò¿¿íýýñ
äýýø íàñíû õ¿íèé ýçëýõ õóâü óëñûí äóíäæààñ 6 ïóíêòýýð èë¿¿ áàéíà.
ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÀÌÜÄÀÐ× ÁÀÉÃÀÀ Õ¯ÍÒÝÉ ªÐÕÈÉÍ ÃÈØ¯¯ÄÈÉÍ

ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ÈÄÝÂÕ
¯íäýñíèé òîîöîîíû ñèñòåìèéí õ¿ðýýíä òóõàéí öàã õóãàöààíä á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýæ,
¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëæ áàéãàà àæèëëàã÷, àæèëëàõàä áýëýí áàéãàà àæèëã¿é èðãýíèéã ýäèéí
çàñãèéí èäýâõòýé õ¿í àìä õàìðóóëäàã6. Ýäèéí çàñãèéí èäýâõòýé õ¿í àìûã áàéíãûí áîëîí
òóõàéí ¿åèéí èäýâõòýé õ¿í àì ãýæ õî¸ð àíãèëäàã. Òîîëëîãîîð òóõàéí ¿åèéí ýäèéí çàñãèéí
èäýâõýýð òîäîðõîéëæ ãàðãàñàí áàéíà.
6 “Õºäºëìºð ýðõëýëò, àæèëëàõ õ¿÷íèé ñòàòèñòèêèéí ¿ç¿¿ëýëòèéã òîîöîõ àðãà÷ëàë”, ¯ÑÕ-íû

äàðãà, ÍÕÕ-èéí ñàéäûí õàìòàðñàí òóøààë, 2009 îí

55
Õ¯ÑÍÝÃÒ 5.5. 15, Ò¯¯ÍÝÝÑ ÄÝÝØ ÍÀÑÍÛ Õ¯Í ÀÌÛÍ ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ÈÄÝÂÕ, 2010
Ãàäààäàä ñóóãàà õ¿íòýé
Íèéò õ¿í àì
ºðõèéí õ¿í àì
15, ò¿¿íýýñ äýýø íàñíû õ¿í àì 100.0 100.0
¯¿íýýñ:
Ýäèéí çàñãèéí èäýâõòýé õ¿í àì - Á¿ãä 56.4 47.9
Àæèë ýðõýëäýã 47.8 41.5
Àæèë õàéæ áàéãàà 8.6 6.4
Ýäèéí çàñãèéí èäýâõã¿é õ¿í àì - Á¿ãä 43.6 52.1
Ñóðãóóëüä ñóðäàã 15.8 17.0
Òýòãýâýðò 10.1 18.9
Õºäºëìºð ýðõëýõ ÷àäâàðã¿é 2.9 2.9
Ãýðèéí àæèëòàé 5.6 5.0
Òîõèðîõ àæèë îëäîõã¿é áàéãàà 6.4 5.3
Àæèëëàõ ñîíèðõîëã¿é 0.2 0.2
Áóñàä 2.6 2.8
Ýäèéí çàñãèéí èäýâõòýé õ¿í àìä ñ¿¿ëèéí 7 õîíîãò àæèë ýðõýëæ áàéñàí áîëîí ýñâýë
òîãòìîë àæèë ýðõýëäýãã¿é áîëîâ÷ òîîëëîãûí òîâûí ºìíºõ 7 õîíîãò ÿäàæ íýã ºäºð öàëèí,
îðëîãîòîé àæèë ýðõýëñýí áîëîí àæèë ýðõëýýã¿é, àæèë èäýâõòýé õàéæ áàéãàà õ¿ì¿¿ñèéã
õàìðóóëñàí. Õàðèí ñ¿¿ëèéí 7 õîíîãò ñóðãóóëüä ñóðàëöàæ áàéãàà, ãýðèéí àæèëòàé, òýòãýâýð
òîãòîîëãîñîí áîëîí ºíäºð íàñòàé, õºãæëèéí áýðõøýýëòýé çýðýã øàëòãààíààð òóõàéí
õóãàöààíä àæèëëàã÷ áîëîí àæèëã¿é èðãýäèéí àëèíä ÷ õàìààðàõã¿é õ¿íèéã ýäèéí çàñãèéí
èäýâõã¿é õ¿í àì7 ãýæ ¿çíý.
Ãàäààäàä 6 ñàð, ò¿¿íýýñ äýýø õóãàöààãààð ñóóæ áóé ãèø¿¿íòýé ºðõèéí íèéò õ¿í àìûí
78.5 õóâü íü 15, ò¿¿íýýñ äýýø íàñíû õ¿ì¿¿ñ áàéíà. Ýäãýýð õ¿ì¿¿ñèéí 47.9 õóâü íü ýäèéí
çàñãèéí èäýâõòýé, 52.1 õóâü íü ýäèéí çàñãèéí èäýâõã¿é õ¿í áàéíà.
ÇÓÐÀÃ 5.5. 15, Ò¯¯ÍÝÝÑ ÄÝÝØ ÍÀÑÍÛ ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ÈÄÝÂÕÒÝÉ Õ¯Í ÀÌ,
ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÃÈØ¯¯ÍÒÝÉ ÝÑÝÕ, ÕÓÂÈÀÐ, 2010 ÎÍ
7 “Õºäºëìºð ýðõëýëò, àæèëëàõ õ¿÷íèé ñòàòèñòèêèéí ¿ç¿¿ëýëòèéã òîîöîõ àðãà÷ëàë”, ¯ÑÕ-íû äàðãà, ÍÕÕ-èéí
ñàéäûí õàìòàðñàí òóøààë, 2009 îí

56
Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà ãèø¿¿íòýé ºðõèéí 15, ò¿¿íýýñ äýýø íàñíû ýäèéí çàñãèéí
èäýâõòýé õ¿í àìûí 86.7 õóâü íü àæèë ýðõýëæ, 13.3 õóâü íü àæèë õàéæ áàéíà. 15, ò¿¿íýýñ
äýýø íàñíû íèéò õ¿í àì áîëîí ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà õ¿íã¿é ºðõººñ àæèë ýðõýëæ áóé õ¿í
íü 2 ïóíêòýýð èë¿¿, õàðèí àæèë õàéæ áàéãàà íü 2 ïóíêòýýð áàãà áàéíà. Åð íü íèéò õ¿í àì
áîëîí ãàäààäàä ºðõèéí ãèø¿¿í íü àìüäàðäàãã¿é ºðõèéí á¿òöèéí ¿ç¿¿ëýëò îéðîëöîî ãàð÷
áàéãàà òóë öààøèä çºâõºí ãàäààäàä õýí íýã íü àìüäàðäàãã¿é ºðõèéí ãèø¿¿äòýé õàðüöóóëæ
õàðóóëàõ áîëíî.
Ãàäààäàä ñóóãàà õ¿íòýé ºðõèéí 15, ò¿¿íýýñ äýýø íàñíû ýäèéí çàñãèéí èäýâõã¿é íèéò õ¿í
àìûí 32.7 õóâü íü ñóðàëöàæ, 36.3 õóâü íü òýòãýâýðò, 9.7 õóâü íü ãýðèéí àæèëòàé, 5.6 õóâü
õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õºäºëìºð ýðõëýõ ÷àäâàðã¿é, 10.1 õóâü íü òîõèðîõ àæèë îëäîõã¿é,
0.3 õóâü íü àæèëëàõ ñîíèðõîëã¿éãýýñ àæèë ýðõëýýã¿é õ¿ì¿¿ñ áàéíà.
Ãàäààäàä ñóóãàà õ¿íòýé ºðõèéí 15, ò¿¿íýýñ äýýø íàñíû íèéò õ¿í àìä ýçëýõ ýäèéí çàñãèéí
èäýâõã¿é õ¿í àìûí õóâü íü óëñûí äóíäæààñ (óëñûí äóíäàæ 43.6 õóâü) õàðüöàíãóé ºíäºð
áàéãààä òóõàéí ºðõèéí íèéò õ¿í àìä 60 áà ò¿¿íýýñ äýýø íàñíû õ¿í àì áóþó òýòãýâýðò
áàéãàà õ¿íèé ýçëýõ õóâü ºíäºð áàéãààòàé õîëáîîòîé.
ÇÓÐÀÃ 5.6. 15, Ò¯¯ÍÝÝÑ ÄÝÝØ ÍÀÑÍÛ ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ÈÄÝÂÕÃ¯É Õ¯Í ÀÌ,
ØÀËÒÃÀÀÍ, ÕÓÂÈÀÐ, 2010 ÎÍ
Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà ãèø¿¿íòýé ºðõèéí àì á¿ëýýñ àæèë ýðõëýõã¿é áàéãàà øàëòãààíûã
ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà ãèø¿¿íã¿é ºðõèéí àì á¿ëèéíõòýé õàðüöóóëæ ¿çýõýä (Çóðàã 5.6)
ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà ãèø¿¿íòýé ºðõºä òýòãýâýðò áàéãàà õ¿ì¿¿ñèéí ýçëýõ õóâü õàðüöàíãóé
ºíäºð (36.3 õóâü áàéãàà áóþó 14.2 ïóíêòýýð èë¿¿), õàðèí áóñàä øàëòãààíû ýçëýõ õóâü
ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà ãèø¿¿íã¿é ºðõººñ 0.1-4.9 ïóíêòýýð áàãà áàéíà.
Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà ãèø¿¿íòýé ºðõèéí 15, ò¿¿íýýñ äýýø íàñíû õ¿ì¿¿ñèéí àæèë
ýðõëýõã¿é áàéãàà øàëòãààíûã õîò, õºäººãººð (Çóðàã 5.7) àâ÷ ¿çâýë õîòûí ºðõèéí ñóðãóóëüä
ñóðàëöàæ áàéãàà, ãýðèéí àæèëòàé áîëîí áóñàä øàëòãààíòàé õ¿íèé íèéò õ¿íä ýçëýõ õóâü
õºäººãèéíõººñ 0.6-9.1 ïóíêòýýð èë¿¿ áàéõàä òýòãýâýðò, õºäºëìºð ýðõëýõ ÷àäâàðã¿é, ýñâýë

57
àæèëëàõ ñîíèðõîëã¿é øàëòãààíòàé õ¿íèé ýçëýõ õóâü õîòîä õºäººíèéõººñ 0.1-4.5 ïóíêòýýð
áàãà áàéíà. Õºäººä òîõèðîõ àæèë îëäîõã¿é øàëòãààíààð àæèë ýðõëýýã¿é õ¿ì¿¿ñ 13.8 õóâèéã
ýçýëæ áàéãàà íü õîòûíõîîñ 3.9 ïóíêòýýð èë¿¿ áàéíà.
ÇÓÐÀÃ 5.7. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÃÈØ¯¯ÍÒÝÉ ªÐÕÈÉÍ 15, Ò¯¯ÍÝÝÑ ÄÝÝØ ÍÀÑÍÛ
ÀÆÈË ÝÐÕËÝÕÃ¯É ÁÀÉÃÀÀ Õ¯Ì¯¯Ñ, ØÀËÒÃÀÀÍ, ÕÎÒ, ÕªÄªª, ÕÓÂÈÀÐ, 2010 ÎÍ
Ãàäààäàä àìüäàð÷ áóé àì á¿ëèéí ãèø¿¿íòýé ýðýãòýé òýðã¿¿íòýé ºðõèéí 15, ò¿¿íýýñ äýýø
íàñíû õ¿í àìûí 49.6 õóâü íü ýäèéí çàñãèéí èäýâõòýé, 50.4 õóâü íü ýäèéí çàñãèéí èäýâõã¿é
áàéõàä ýìýãòýé òýðã¿¿íòýé ºðõèéí 43.7 õóâü íü ýäèéí çàñãèéí èäýâõòýé, 56.3 õóâü íü ýäèéí
çàñãèéí èäýâõã¿é õ¿í àì áàéíà.

58
ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÃÈØ¯¯ÍÒÝÉ ªÐÕÈÉÍ ÎÐÎÍ

ÑÓÓÖÍÛ ÕÀÍÃÀÌÆ
Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà ãèø¿¿íòýé íèéò ºðõèéí 12.0 õóâü ãýðò, 87.5 õóâü áàéøèíä, 0.5
õóâü çîðèóëàëòûí áóñ ñóóöàíä àìüäàð÷ áàéíà (Õ¿ñíýãò 5.7).
Ìîíãîë Óëñûí íèéò ºðõèéí 45.2 õóâü íü ãýðò, 53.6 õóâü íü áàéøèíä àìüäàð÷ áóé ä¿íòýé
õàðüöóóëàõàä ¿çýõýä ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà ãèø¿¿íòýé ºðõèéí ãýðò àìüäàðäàã ºðõèéí íèéò
ä¿íä ýçëýõ õóâü íü óëñûí ä¿íãýýñ õàðüöàíãóé áàãà, õàðèí áàéøèíä àìüäàðäàã ºðõèéí ýçëýõ
õóâü óëñûí ä¿íãýýñ õàðüöàíãóé ºíäºð áóþó 33.9 ïóíêòýýð èë¿¿ áàéíà. ªºðººð õýëáýë,
ãàäààäàä õýí íýã ãèø¿¿í íü àìüäàðäàã ºðõèéí äèéëýíõ íü áàéøèíä àìüäàð÷ áàéíà.
Õ¯ÑÍÝÃÒ 5.6. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÃÈØ¯¯ÍÒÝÉ ªÐÕÈÉÍ ÒÎÎ, ÑÓÓÖÍÛ ÒªÐªË,
ÕÎÒ, ÕªÄªª, ÕÓÂÈÀÐ, 2010
Á¿ãä Õîò Õºäºº
Ñóóöíû òºðºë Ä¿íä

ªðõèéí Ä¿íä ýçëýõ ªðõèéí Ä¿íä ýçëýõ ªðõèéí
ýçëýõ
òîî õóâü òîî õóâü òîî
õóâü
Á¯ÃÄ 40 388 100.0 37 491 100.0 2 897 100.0
Ãýð 4 843 12.0 3 863 10.3 980 33.8
Áàéøèí 35 323 87.5 33 431 89.2 1 892 65.3
Çîðèóëàëòûí áóñ ñóóö 222 0.5 197 0.5 25 0.9
Ãàäààäàä ñóóãàà õ¿íòýé õîòûí àðâàí ºðõèéí íýã íü ãýðò, åñ íü áàéøèíä àìüäàð÷ áàéõàä
õºäººãèéí àðâàí ºðõèéí ãóðàâ íü ãýðò, çóðãàà íü áàéøèíä, íýã íü çîðèóëàëòûí áóñ ñóóöàíä
àìüäàð÷ áàéíà.
ÇÓÐÀÃ 5.8. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÃÈØ¯¯ÍÒÝÉ ÁÎËÎÍ ÃÈØ¯¯ÍÃ¯É ªÐÕ, ªÐÕÈÉÍ
ÑÓÓÖÍÛ ÒªÐªË, ÕÓÂÈÀÐ, 2010 ÎÍ
87.5
51.6
47.2
12.0
1.2
0.5

59
Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà ãèø¿¿íòýé ºðõèéí ñóóöíû òºðëèéã ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà
ãèø¿¿íã¿é ºðõòýé õàðüöóóëàõàä áàéøèíä àìüäàðäàã ºðõèéí ýçëýõ õóâü õàðüöàíãóé ºíäºð
õàðàãäàæ áàéíà. Åð íü ãàäààäàä àìüäàð÷ áàéãàà ºðõèéí ãèø¿¿äèéí áàðàã õî¸ð õ¿íèé íýã íü
õºäºëìºðèéí ãýðýýãýýð áîëîí õóâèàðàà àæèëëàõ çîðèëãîîð ãàäààä ÿâñàí áîëîõîîð ýäãýýð
õ¿ì¿¿ñ ºðõèéí îðîí ñóóöíû íºõöºë áàéäëàà äýýøë¿¿ëñýí áàéõ ìàãàäëàëòàé ãýæ ¿çýõýýð
áàéíà.
ªðõèéí àìüäàð÷ áóé áàéøèíãèéí ñóóöíû çîðèóëàëòààð íü àâ÷ ¿çýõýä ãàäààäàä îðøèí
ñóóãàà ãèø¿¿íòýé àðâàí ºðõèéí çóðãàà íü îðîí ñóóöíû áàéøèíä, äºðºâ íü ñóóöíû òóñäàà
áàéøèíä àìüäàð÷ áàéíà. Õàðèí áóñàä ñóóöíû çîðèóëàëòûí áàéðàíä íèéò ºðõèéí äºíãºæ
3.6 õóâü íü àìüäàð÷ áàéíà (Çóðàã 5.9).
ÇÓÐÀÃ 5.9. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÃÈØ¯¯ÍÒÝÉ ÁÎËÎÍ ÃÈØ¯¯ÍÃ¯É ªÐÕ,

ÁÀÉØÈÍÃÈÉÍ ÒªÐªË, ÕÓÂÈÀÐ, 2010
Ãàäààäàä 6 ñàð, ò¿¿íýýñ äýýø õóãàöààãààð îðøèí ñóóãàà ãèø¿¿íòýé áîëîí ãèø¿¿íã¿é
ºðõèéí àìüäàð÷ áóé áàéøèíãèéí çîðèóëàëòûã íèéò ä¿íä ýçëýõ õóâèàð íü õàðüöóóëàõàä îðîí
ñóóöíû áàéøèí áîëîí áèå äààñàí òîõèëîã ñóóöàíä ãàäààäàä àæèëëàæ, ñóð÷, àìüäàð÷ áóé
àì á¿ëòýé ºðõèéí ýçëýõ õóâü ãàäààäàä õýí íýã õ¿í íü àìüäàðäàãã¿é ºðõèéíõººñ õàðüöàíãóé
ºíäºð áàéíà. Òóõàéëáàë, áèå äààñàí òîõèëîã ñóóöàíä àìüäàðäàã ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà
àì á¿ëòýé ºðõèéí ýçëýõ õóâü ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà õ¿íã¿é ºðõººñ 2 äàõèí èõ, õàðèí îðîí
ñóóöíû áàéøèíä àìüäàðäàã ºðõèéí ýçëýõ õóâü 22.8 ïóíêòýýð èë¿¿ áàéíà. Èéíõ¿¿ àìüäàð÷
áóé áàéøèíãèéí çîðèóëàëòààñ ¿çýõýä ãàäààäàä 6 ñàð, ò¿¿íýýñ äýýø õóãàöààãààð àìüäàð÷
áàéãàà àì á¿ëòýé ºðõèéí îðîí ñóóöíû íºõöºë íü ãàäààäàä ñóóãàà õ¿íã¿é ºðõººñ ñàéí
áàéíà ãýæ õýëæ áîëîõîîð áàéíà. ªºðººð õýëáýë, ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà àì á¿ëèéí èõýíõ
íü àæèëëàõààð ÿâñàí íü ºðõèéíõºº îðîí ñóóöíû íºõöºëèéã ñàéæðóóëàõ çîðèëãîòîé áàéñàí
áàéíà ãýæ ä¿ãíýæ áîëîõîîð áàéíà.

60

61
ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÀÌÜÄÀÐ× ÁÀÉÃÀÀ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÍÈÉÃÝÌ ÝÄÈÉÍ
ÇÀÑÃÈÉÍ ÒÀËÀÀÐÕ ÕÓÐÀÀÍÃÓÉ, ÑÀÍÀË, ÇªÂËªÌÆ


63
ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÍÈÉÃÝÌ ÝÄÈÉÍ

ÇÀÑÃÈÉÍ ÒÀËÀÀÐÕ ÕÓÐÀÀÍÃÓÉ
Ìîíãîë Óëñûí íýð õ¿íä îëîí óëñûí õýìæýýíä ºñ÷, ãàäààä õàðèëöààíä òààòàé, íàéðñàã
îð÷èí á¿ðäýõèéí õýðýýð ìîíãîë÷óóä ãàäààä îðîíä çîð÷èõ, îðøèí ñóóõ, àæèë õºäºëìºð
ýðõëýõ, ñóð÷ áîëîâñðîõ ºðãºí áîëîìæèéã îëæ, îëîí ìÿíãàí õ¿í ãàäààä îðîíä ò¿ð áîëîí
óäààí õóãàöààãààð àæ òºðæ áàéíà. Ìàíàé óëñ àíõ óäààãàà ãàäààäàä ñóóãàà èðãýäýý èíòåðíýòýýð
áîëîí àð ãýðèéíõíýýñ íü àñóóæ ëàâëàõ, ãàäààäàä ñóóãàà äèïëîìàò òºëººëºã÷èéí ãàçàðò
èð¿¿ëæ, ìàÿãò íºõ¿¿ëýõ çàìààð òîîëëîî. Òîîëëîãûí ä¿íãýýñ ¿çâýë Ìîíãîë Óëñûí 107140
èðãýí 6 ñàðààñ äýýø õóãàöààãààð ãàäààä îðîíä àæèëëàæ, ñóð÷, àìüäàð÷ áàéíà. Ýíý íü
Ìîíãîëûí íèéò õ¿í àìûí 4 õóâü áîëíî. Ãàäààäàä òîîëîãäñîí èðãýäèéí 50.0 ìÿíãà íü
ýðýãòýé÷¿¿ä, 57.2 ìÿíãà íü ýìýãòýé÷¿¿ä áà òýäíèé 53.4 õóâèéã ýìýãòýé÷¿¿ä ýçýëæ áàéíà.
Õ¿éñèéí õàðüöààãààð àâ÷ ¿çâýë ãàäààäàä àìüäðàã÷äûí íàñ àõèõ òóòàì ýðýãòýé÷¿¿äèéí òîî
áàãàñ÷ áàéíà. Ãàäàààäàä ñóóãàà èðãýäèéí 82.5 õóâèéã èä àæèëëàõ, ñóð÷ áîëîâñðîõ 15-44
íàñíûõàí ýçýëæ áàéíà. Õàðèí 45-64 íàñíûõàí 6.6 õóâü, 0-14 íàñíû õ¿¿õýä áàãà÷óóä 10.6
õóâèéã ýçýëæ áàéíà.
Ãàäààäàä î÷ñîí çîðèëãîîð íü ¿çâýë 37.0 õóâü íü ñóðàëöàõ, 41.3 õóâü íü õºäºëìºð ýðõëýõ,
0.7 õóâü íü ýì÷ë¿¿ëýõ, 21.0 õóâü íü áóñàä çîðèëãîîð ÿâæýý. Òýãýõäýý ÀÍÓ, ÁÍÑÓ, ÁÍÕÀÓ-ä
ñóðàëöàõààð, ÁÍÑÓ, ÁÍ×Ó-ä õºäºëìºðèéí ãýðýýãýýð àæèëëàõààð, ÁÍÑÓ, ÀÍÓ-ä õóâèàðàà
àæèëëàõààð ÿâæ óäààí õóãàöààãààð ñóóðüøèí àæèëëàæ àìüäàð÷ áàéíà. Ýíý íü Ìîíãîë Óëñ,
ãàäààäûí óëñ îðíû õîîðîíä áàéãóóëñàí ãýðýý õýëöýë, ãàäààä îðíóóäûí ñóðàõ, àæèëëàõ
íºõöºë áîëîìæîîñ øàëòãààëæ áàéíà. Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà èðãýäèéí èõýíõ íü íèéñëýë
Óëààíáààòàð õîò áîëîí ìýäýýëýë, õàðèëöàà ñàéí õºãæñºí àéìàã, îðîí íóòãààñ ÿâñàí áàéíà.
Òóõàéëáàë: 80 õóâü íü Óëààíáààòàðààñ, 7 õóâü íü Äàðõàí-Óóë, Îðõîí, 2.6 õóâü íü Áàÿí-
ªëãèé àéìãààñ ÿâñíû ãàäíà Ñýëýíãý, Òºâ àéìãààñ ÿâñàí õ¿íèé òîî õàðüöàíãóé ºíäºð õóâü
ýçýëæ áàéíà. ÁÍÑÓ, ÀÍÓ, ÁÍ×Ó, ÁÍÕÀÓ, ßïîí, ÎÕÓ-ä ìîíãîë÷óóä îëíîîð àæèëëàæ àìüäàð÷
áàéíà. Ýäãýýð óëñàä ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà Ìîíãîë Óëñûí èðãýäèéí 66.8 õóâü íü àæèëëàæ,
ñóð÷, àìüäàð÷ áàéíà. Ãàäààäàä áóé èðãýäèéã îðøèí ñóóãàà òèâýýð íü àâ÷ ¿çâýë 20 îð÷èì
õóâü íü ÀÍÓ òèâä, 47.5 õóâü íü ç¿¿í Àçè, Íîìõîí äàëàéí á¿ñ íóòàãò, 31.3 õóâü íü Åâðîïä
çîð÷ñîí áîë ç¿¿í á¿ñýýñ ºìíºä Àçè, Åâðîïä, áàðóóí á¿ñýýñ ç¿¿í Àçè, Íîìõîí äàëàéí á¿ñ
íóòàãò ÿâñàí õ¿ì¿¿ñ õàðüöàíãóé îëîí áàéíà.
Ãàäààäàä ñóóãàà èðãýäèéí 87.7 õóâü íü Õàëõ÷óóä, 1.5 õóâü íü Êàçàõóóä, 1.9 õóâü íü
Áóðèàäóóä áàéíà. Ãàäààäàä ìîíãîëûí á¿õ óãñààòíû òºëººëºë àìüäàð÷ áàéíà
Áîëîâñðîëûí áàéäëûã àâ÷ ¿çâýë ãàäààäàä ñóóãàà 10 áà ò¿¿íýýñ äýýø íàñòàé èðãýäèéí
38.4 õóâü íü á¿ðýí äóíä áîëîâñðîëòîé, 34.6 õóâü íü áàêàëàâðûí áîëîâñðîëòîé, 11.7 õóâü
íü ìàãèñòð, äîêòîðûí çýðýã õàìãààëñàí õ¿í áàéíà. Ãàäààäàä îðøèí ñóóã÷äûí 70 ãàðóé
õóâèéã á¿ðýí äóíäààñ äýýø áîëîâñðîëòîé õ¿ì¿¿ñ ýçýëæ áàéãàà íü Ìîíãîëûí îþóíëàã,
áîëîâñðîëòîé èðãýäèéí íèëýýä õóâü íü ãàäààäàä àæèëëàæ, àìüäàð÷ áàéíà ãýñýí ¿ã þì.
Ãàäààäàä ñóóãàà èðãýäèéí 37.9 õóâü íü ãýð á¿ë áîëæ áàòàëãààæóóëñàí áàéíà. Õàðèí 46.6
õóâü íü îãò ãýð á¿ë áîëîîã¿é áàéãàà íü àíõààðàë òàòñàí àñóóäàë þì. Èä àìüäðàë çîõèîæ,
ãýð á¿ë òºëºâëºõ 25-34 íàñíûõíû 37.9 õóâü íü îãò ãýð á¿ë áîëîîã¿é áàéãàà íü õàðüöàíãóé
ºíäºð ¿ç¿¿ëýëò þì. Ãýõäýý ýíý íü çàëóó÷óóäûí ãýð á¿ë áîëîõ íàñ õîéøèëæ áàéãàà íèéòëýã
æèøèãòýé õîëáîîòîé áàéæ áîëîõ þì. Õàðèí. 35-54 íàñíûõàíä ãýð á¿ëýý òóñãààðëàñàí,
öóöàëñàí õ¿íèé õóâèéí æèí õàðüöàíãóé ºíäºð áàéãàà íü ãýð á¿ëèéí íýã õ¿í ãàäààä ÿâàõàä
ãýð á¿ë òîãòâîðã¿é áàéäàëä îðæ áàéíà ãýñýí ä¿ãíýëò õèéõýä õ¿ðãýæ áàéíà.
Ãàäààäàä ñóóãàà Ìîíãîë Óëñûí èðãýäèéí 58.6 õóâü íü ÿìàð íýãýí áàéäëààð õºäºëìºð
ýðõýëæ áàéãàà ä¿í òîîëëîãîîð ãàðëàà. ÁÍÑÓ, ÁÍ×Ó, ÀÍÓ-ä èðãýä èõýâ÷ëýí áîëîâñðóóëàõ
¿éëäâýðëýëèéí ñàëáàðò àæèëëàæ áàéíà. Ýäãýýð óëñàä áàéãóóëëàãûí ãèø¿¿í÷ëýëòýé

64
õîëáîîòîé áîëîí êîìïüþòåðèéí, õóâü õ¿í, ºðõèéí õýðýãëýýíèé áàðààíû çàñâàð ¿éë÷èëãýýã
õàìàðñàí “¿éë÷èëãýýíèé áóñàä ñàëáàð”-ò àæèëëàã÷èä íýëýýä îëîí áàéíà. Áàðèëãà,
áîëîâñðîë, ýð¿¿ë ìýíä, íèéãìèéí õàìãààëàë, áàéð îðîí ñóóö, õîîë, õ¿íñ, àãóóëàõûí ¿éë
àæèëëàãàà ýðõýëäýã ñàëáàðò Ìîíãîë÷óóä àæèëëàæ áàéíà. ÕÀÀ, àí àãíóóð, îéí àæ àõóéä ÷
öººíã¿é õ¿ì¿¿ñ àæèëëàæ áàéíà.
Ãàäààä îðîíä ãýð á¿ëèéí õ¿í íü àìüäàðäàã íèéò ºðõèéí 69.2 õóâèàñ íü ºðõèéí íýã õ¿í,
17.4 õóâèàñ íü ºðõèéí õî¸ð õ¿í, 7.0 õóâèàñ íü ºðõèéí ãóðâàí õ¿í, 3.6 õóâèàñ íü ºðõèéí
äºðâºí õ¿í, 2.8 õóâèàñ íü ºðõèéí 5, ò¿¿íýýñ äýýø õ¿í àìüäàð÷ áàéíà. Ãàäààäàä ñóóæ áàéãàà
àì á¿ëòýé àðâàí ºðõèéí íàéì íü Óëààíáààòàð õîòûí ºðõ, ãóðâàí ºðõèéí íýã íü ýìýãòýé
òýðã¿¿íòýé ºðõ áàéíà. Ìîíãîëä ñóóãàà ºðõèéí òýðã¿¿íèé õàìààðëààð àâ÷ ¿çýõýä ãàäààäàä
6 ñàð, ò¿¿íýýñ äýýø õóãàöààãààð ñóóæ áàéãàà õî¸ð õ¿íèé íýã íü òóõàéí ºðõèéí òýðã¿¿íèé
õ¿¿õýä íü áàéíà.
Ãàäààä îðîíä ñóóãàà àì á¿ëòýé ºðõèéí íèéò õ¿í àìûí 21.5 õóâü íü 0-14 íàñíû õ¿¿õýä,
67.0 õóâü íü 15-59 íàñíû õ¿í, 11.5 õóâü íü 60, ò¿¿íýýñ äýýø íàñíû õ¿ì¿¿ñ áàéíà. Ìîíãîë
Óëñûí íèéò õ¿í àì áîëîí ãàäààäàä õýí íýã õ¿í íü àìüäàðäàãã¿é ºðõèéí õ¿í àìûí íàñíû
á¿òýöòýé õàðüöóóëàí àâ÷ ¿çýõýä ãàäààäàä ñóóãàà àì á¿ëòýé ºðõºä àìüäàð÷ áóé 0-14 íàñíû
õ¿¿õäèéí ýçëýõ õóâü áàãà, 60, ò¿¿íýýñ äýýø íàñíû õ¿í àìûí ýçëýõ õóâü õàðüöàíãóé ºíäºð
áàéíà. Ãàäààäàä òóõàéí ºðõèéí õºäºëìºðèéí íàñíû çàëóó÷óóä ñóðàëöàæ, àæèëëàæ àìüäàð÷
áàéãààòàé õîëáîîòîé áàéíà.
Ãàäààäàä îðîíä ñóóãàà àì á¿ëòýé íèéò ºðõèéí 12.0 õóâü íü ãýðò, 87.5 õóâü íü áàéøèíä,
0.5 õóâü íü çîðèóëàëòûí áóñ ñóóöàíä àìüäàð÷ áàéíà. ªðõèéí ñóóöíû òºðëèéã ãàäààäàä
ñóóãàà õ¿íã¿é ºðõòýé õàðüöóóëàí ¿çýõýä áàéøèíä àìüäàð÷ áóé ãàäààäàä ñóóæ áàéãàà õ¿íòýé
ºðõèéí ýçëýõ õóâü õàðüöàíãóé ºíäºð áàéíà. ªðõèéí àìüäàð÷ áóé áàéøèíãèéí ñóóöíû
çîðèóëàëòààð íü àâ÷ ¿çâýë ãàäààäàä ñóóãàà ºðõèéí àì á¿ëòýé àðâàí ºðõèéí çóðãàà íü îðîí
ñóóöíû áàéøèíä, äºðºâ íü ñóóöíû òóñäàà áàéðàíä àìüäàð÷ áàéíà. Áèå äààñàí òîõèëîã
îðîí ñóóöàíä ñóóæ áóé ºðõèéí íèéò ä¿íä ýçëýõ õóâü áàãà ÷ ãýñýí ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà
õ¿íã¿é ºðõèéíõººñ 2 äàõèí ºíäºð áàéíà.
Ãàäààäàä 6 ñàð, ò¿¿íýýñ äýýø õóãàöààãààð àìüäðàí ñóóæ áàéãàà õ¿íòýé ºðõèéí îðîí
ñóóöíû íºõöºë áàéäàë ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà õ¿íã¿é ºðõººñ ñàéí áàéãàà íü òýäãýýð ºðõèéí
äèéëýíõ íü áàéøèíä òýð òóñìàà îðîí ñóóöíû áàéøèíä àìüäàð÷ áàéãààãààð èëýð÷ áàéíà.
Ãàäààäàä ñóóæ áàéãàà õî¸ð õ¿íèé íýã íü õºäºëìºðèéí ãýðýý áîëîí õóâèàðàà àæèëëàõààð
ãàäàãøàà ÿâñàí íü ºðõèéíõºº îðîí ñóóöíû íºõöºëèéã ñàéæðóóëàõ áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëæ
áàéíà.

65
ÃÀÄÀÀÄ ÎÐÎÍÄ ÀÌÜÄÐÀÍ ÑÓÓÃÀÀ ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÈÐÃÝÄÝÄ

Ó×ÈÐÄÀÃ Õ¯ÍÄÐÝË, ÁÝÐÕØÝÝË, ØÈÉÄÂÝÐËÝÕ ÀÐÃÀ ÇÀÌ,
ÑÀÍÀË, ÇªÂËªÌÆ
Îëîí íèéòèéí ìýäýýëëèéí õýðýãñýë, òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà, èðãýäèéí âýá ñàéò, îíëàéí
õóóäàñ, áëîã, ñóâàã çýðãèéã àøèãëàæ ººðñäèéí áîëîìæ, ÷àäëûí õýìæýýíä ãàäààä îðîíä
ñóóãàà èðãýäýä ó÷èðäàã õ¿íäðýë, áýðõøýýëòýé àñóóäàë, òýäãýýðèéã øèéäâýðëýõ àðãà çàìûã
ñóäëàâ. Ãàäààäàä 6 ñàðààñ äýýø õóãàöààãààð ñóóãàà èðãýäýä õ¿íäðýëòýé, øèéäâýðëýâýë çîõèõ
àñóóäàë öººíã¿é áàéäãèéí íýã íü ãàäààä óëñ îðîíä àæèëëàæ, àìüäàð÷, ñóðàëöàæ áóé èðãýäèéí
òàëààðõ á¿ðòãýë, ìýäýýëëèéí òîãòîëöîî á¿ðäýýã¿éí óëìààñ ýíý ÷èãëýëèéí àëáàí ¸ñíû òîî
ìýäýýëýë ºíºº õýð íü á¿ðýí ãàðãàõã¿é áàéãàà ÿâäàë þì. Ãàäààä õàðèëöààíû ÿàì ÝÑß, ÄÒÃ-
ààð äàìæóóëàí òóõàéí îðîíä Ìîíãîë Óëñûí èðãýäèéí ýðõ àøãèéã õàìãààëàõ, áèçíåñ ýðõëýõ
çýðýã ÷èãëýëýýð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã àæ àõóéí íýãæ, õîëáîî, òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãûí
øóãàìààð ãàäààäàä àæèëëàæ, àìüäàðäàã èðãýíèé òîîã íýãòãýí ãàðãóóëæ áàéíà. Òîîëëîãûí
¿åýð ÃÕß-íààñ àâñàí ìýäýýãýýð ãàäààäàä 134.8 ìÿíãàí èðãýí ãàäààäàä ñóóãàà ñóäàëãàà ãàð÷ýý.
Ýäãýýðýýñ ãàäíà òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà áîëîí áóñàä âýá ñàéòààð “õóóëü áóñààð 33 ìÿíãà
ãàðóé èðãýí ãàäààä óëñàä îðîãíîäîã” ãýñýí áàðèìæàà òîîã ìýäýýëæ áàéíà. Òýä ãàäààäàä
çîð÷èõ, öàãàà÷ëàõ òóõàé õóóëèéí 9.5-ä “Ãàäààäàä óäààí õóãàöààãààð áîëîí öàãàà÷ëàí
ñóóãàà Ìîíãîë Óëñûí èðãýí ººðºº õvñâýë äèïëîìàò òºëººëºã÷èéí áîëîí êîíñóëûí ãàçàðò
ávðòãýë õèéëãýæ áîëíî” ãýæ çààñàí áàéäàã íü òîîã áîäèòîé ãàðãàõàä áýðõøýýë ó÷ðóóëäàã
õýìýýí ävãíýæ áàéíà. Ãàäààäàä ãàðñàí èðãýíèé òîîã áîäèòîîð íàðèéâ÷ëàí ãàðãàæ ÷àäàõãvé
áàéãàà íü ìàíàé óëñûí èðãýíèéã õvíèé íàéìàà, õóóëü áóñ õºäºëìºð ýðõëýõ, ãýìò õàëäëàãûí
çîëèîñ áîëîõîä õvðãýäýã àæ. Ìºí ãàäààäàä àæèëëàæ, àìüäàð÷ áàéãàà èðãýíä òîõèîëääîã
õ¿íäðýë áýðõøýýëòýé ÷óõàë àñóóäàë áîë èðýýä¿éí àìüäðàëûí áàòàëãàà, íèéãìèéí õàìãààëàë
þì. Ýíý òàëààð áàãàã¿é ìºíãº îëæ àìüäðàëäàà òóñ äýì áîëæ áàéãàà õ¿ì¿¿ñ òºäèéëýí
ÿðèõã¿é “áîëæ, á¿òýæ” áàéãàà ìýò ñàíàæ áàéíà. ªíäºð íàñëàõ, õºäºëìºðèéí ÷àäâàð
àëäàõ òîõèîëäîëä õààíààñ ÿìàð òýòãýâýð, òýòãýìæ àâàõ âý? Îäîîãèéí îþóí óõàààí õ¿÷,
àâúÿàñ ÷àäâàðàà äàé÷ëàí àæèëëàæ áàéãàà îðíû íèéãìèéí äààòãàëûí ñèñòåì õàìãààëàõ óó?
Àæèëëàæ áàéãàà áàéãóóëëàãà, êîìïàíè òýòãýâýð òýòãýìæ îëãîõ óó ? ãýäýã íü òîäîðõîéã¿é
áàéíà. Íàñààðàà ãàäààäàä àæèëëààä èðýõýä ýõ îðíûõîî íèéãìèéí õàìãààëëûí ãàäíà ¿ëäñýí,
òýòãýâýð, òýòãýìæ àâàõ ýðõã¿é áîëñîí áàéõ íü òîäîðõîé. Ìàíàé óëñ çºâõºí ÁÍÑÓ óëñòàé
Õî¸ð óëñûí èðãýä ººð ººðèéí íèéãìèéí äààòãàëä õàìðóóëàõ ãýðýýã áàéãóóëñàí. Èíãýñíýýð
ÁÍÑÓò àæèëëàæ áàéãàà õ¿ì¿¿ñ èðýýä¿éí àìüäðàëàà áàòàëãààòàé áîëãîõ ýðõ ç¿éí îð÷èí áèé
áîëñîí þì. Òóõàéëáàë: ÁÍÑÓ-ä àæèëëàã÷äààñ 2007 îíîîñ 2011 îíû 09 ä¿ãýýð ñàðûí 16-íû
õîîðîíä íèéò 13636 õ¿í íèéãìèéí äààòãàëä äààòãóóëæýý.
Íèéãìèéí äààòãàëûí øèìòãýë òºëºã÷äûí òîî æèë á¿ð íýìýãäýæ áàéñàí íü Õ¿ñíýãò
6.1-ààñ õàðàãäàæ áàéíà. Ýíý íü òîäîðõîé òîîíû õ¿ì¿¿ñèéí íèéãìèéí áàòàëãàà õàíãàãäàæ
áàéíà ãýñýí ¿ã þì.
Õ¯ÑÍÝÃÒ 6.1. ÒÝÒÃÝÂÐÈÉÍ ÄÀÀÒÃÀËÄ ÄÀÀÒÃÓÓËÑÀÍ ÄÀÀÒÃÓÓËÀÃ×ÄÛÍ ÒÎÎ

2011oíû 09 ä¿ãýýð
¯ç¿¿ëýëò 2007 2008 2009 2010
ñàðûí 16
Òóõàéí îíä äààòãàëä 5490 3742 1636 1584 1184
õàìðóóëñàí èðãýä
¯¿íýýñ òóõàéí îíä 1882 4646 3623 3389 3227
øèìòãýë òºëñºí
Ýõ ñóðâàëæ: Óëñûí íèéãìèéí äààòãàëûí åðºíõèé ãàçàð

66
Ìºí Á¿ãä Íàéðàìäàõ Óíãàð Óëñòàé íèéãìèéí äààòãàëûí ãýðýý áàéãóóëñàí. Áóñàä
îðîíòîé ãýðýýã¿é ó÷èð ºòºë íàñàíäàà Ìîíãîëäîî àìüäðàõààð èðýõýä òýòãýâýð, òýòãýìæ àâàõ
ýðõ ¿¿ñýõã¿é. Ãåðìàí çýðýã ºíäºð õºãæèëòýé çàðèì îðîí ýõ îðîíäîî á¿ð ìºñºí áóöàõàä
íü íèéãìèéí äààòãàëûí øèìòãýëèéã íü áóöààæ ºãäºã áîëîâ÷ äààòãàëä õàìðàãäñàíûã
ãýð÷ëýõã¿é, äààòãàëä õàìðàãäñàíä òîîöîõã¿é ó÷ðààñ òýòãýâýð, òýòãýìæ àâàõ ýðõ ¿¿ñýõã¿é,
òýä õîõèðîõ áîëãîíî.
Ãàäààäàä àæèëëàæ, àìüäàð÷ áàéãàà áîëîâñðîë, ìýðãýæèë ýçýìøñýí Ìîíãîë èðãýäèéã ýõ
îðîíäîî ýðãýí èðæ àæèëëàõ òààòàé îð÷èíã á¿ðä¿¿ëýõ, òýäíèéã óëñ îðíû á¿òýýí áàéãóóëàëòàä
îðîëöîõîä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ “Çºãèéí ¿¿ð” õºòºëáºðèéã Çàñãèéí ãàçðûí 2010 îíû 250 äóãààð
òîãòîîëîîð áàòàëñàí íü ìîíãîë÷óóäûíõàà ýðõ àøãèéã õàìãààëàõ, óëñ îðíûõîî õºãæèëä
ãàäààäàä áàéãàà ýëýã íýãòíèéõýý ìýäëýã, áîëîâñðîëûã äàé÷ëàõ 2 òàëûí ¿¿ðýã á¿õèé ÷óõàë
àæëûí ýõëýë áîëîí òàâèãäàâ. “Çºãèéí ¿¿ð”õºòºëáºðèéã Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèé ñàéäûí
äýðãýäýõ Õèëèéí ÷àíàäàä àìüäàð÷ áóé Ìîíãîë Óëñûí èðãýäòýé õàìòðàí àæèëëàõ Çºâëºë,
ò¿¿íèé àæëûí àëáà õàðèóöàí õýðýãæ¿¿ëýýä æèë áîëæ áàéíà. Õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ
àæèëëàãààã òºðèéí áîëîí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà, õóâèéí õýâøèëòýé õàìòðàí äàðààõ 3
÷èãëýëýýð çîõèîí áàéãóóëæ áàéíà. ¯¿íä:
1. Õèëèéí ÷àíàäàä áàéãàà Ìîíãîë Óëñûí èðãýäèéã ýõ îðîíäîî èðæ àæèëëàõ, àìüäðàõàä
øààðäëàãàòàé áîäèò ìýäýýëëýýð õàíãàõ, òààòàé íºõöºë á¿ðä¿¿ëýõ;
2. Ìîíãîë Óëñûí èðãýäèéí áîëîâñðîë, ìýðãýæëèéí òóðøëàãà, óð ÷àäâàðûí òàëààð
òºðºëæñºí ìýäýýëëèéí ñàí ¿¿ñãýõ, ñóäàëãàà õèéõ, òîãòìîë áàÿæóóëàõ;
3. Ìîíãîë Óëñûí ýäèéí çàñàã, íèéãýì, øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèéí òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýëèéí
õ¿ðýýíä òºñºë, õºòºëáºð õýðýãæ¿¿ëýõ ñóäàëãàà õèéõýä ñàíõ¿¿ãèéí äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ,
äîòîîäûí õºäºëìºðèéí çàõ çýýëýýñ íºõºãäºõ áîëîìæã¿é, îíö øààðäëàãàòàé àæëûí
áàéð, òºñºëä èðæ àæèëëàõ òîõèîëäîëä óðàìøóóëàë îëãîõ çýðýã àæèë ýõýëæ áàéãààã
òýìäýãë¿¿øòýé.
Ò¿¿í÷ëýí ãàäààä îðîíä àìüäàð÷ áàéãàà ãýð á¿ë, èðãýíèé õºäºëìºðëºõ íºõöºë,
¿éëäâýðëýëèéí àþóëã¿é àæèëëàãàà, ñîíãîõ, ñîíãîãäîõ ýðõ ãýýä îëîí àñóóäàë áàéãàà íü
òîäîðõîé. Ýäãýýðèéã øèéäâýðëýõ àðãà çàìûí òàëààð çàðèì çºâëºìæ ãàðãàâ. ¯¿íä:
Íýã. Ìîíãîë Óëñûí èðãýíèé ãàäààäàä øèëæèõ õºäºëãººíèé ñòàòèñòèêèéã õºãæ¿¿ëýõ,
ãàäààä îðîíä ñóóã÷äûí á¿ðòãýë, ìýäýýëëèéí òîãòîëöîîã áèé áîëãîõ øààðäëàãà íýí
ò¿ðã¿¿íä ãàð÷ áàéíà. ¯¿íèé òóëä ýõíèé ýýëæèíä õóóëü ýðõ ç¿éí îð÷èíã á¿ðä¿¿ëæ, ÝÑß,
ÄÒÃ-óóä Ìîíãîë Óëñûí èðãýíèéã çààâàë á¿ðòãýæ, ìýäýýã æèë á¿ð èð¿¿ëäýã áîëãîõ, ãàäààäàä
ÿâàà èðãýí ººðèéí îðíû ÝÑß, ÄÒÃ-ò çààâàë á¿ðòã¿¿ëäýã áàéõààð õóóëü÷ëàõ. Ìºí ãàäààäàä
çîð÷èã÷äûí á¿ðòãýëèéí òîãòîëöîîã ñàéæðóóëæ, õààíà õýäèéä, ÿìàð çîðèëãîîð ÿâààä, õýçýý
èðñíèéã á¿ðòãýí ìýäýýëýõ ñàí áàéãóóëàõ íü ç¿éòýé.
Õî¸ð. Ãàäààäàä ñóóãàà èðãýíèéã Ìîíãîë Óëñûí íèéãìèéí õàìãààëàëä õàìðóóëàõ àðãà
õýìæýýã àâàõ. Ìîíãîë Óëñûí èðãýä îëíîîð àæèëëàäàã îðîíòîé ãýðýý, õýëöýë áàéãóóëàõ,
äàâõàð äààòãàëûí øèìòãýë òºëºõ àñóóäëûã øèéäâýðëýæ, ººðèéí îðíû íèéãìèéí äààòãàëä
õàìðóóëàõ àæëûã íýìýãä¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé áàéíà. Õýäèéãýýð ãýðýý, õýëöýë áàéõã¿é ÷
ãàäààäàä àæèëëàã÷äûã ººðèéí îðíû íèéãìèéí äààòãàëä ñàéí äóðûí ¿íäñýí äýýð äààòãàõ
ýðõ ç¿éí ¿íäýñ, áîëîìæ á¿ðýí áàéíà. Ýíý òàëààð èðãýíèé ìýäëýã ìýäýýëýë õîìñ, íàñ çàëóó,
õºäºëìºðèéí ÷àäâàðòàé ¿åäýý íèéãìèéí äààòãàëä õàìðàãäàæ øèìòãýë òºëºõ ñîíèðõîë áàãà
áàéäãààñ óã àæèë õàíãàëòã¿é áàéãààã ýð÷èìòýé áîëãîõ, ¿ð á¿òýýëòýé àæèë õèéõ øààðäëàãà
áàéãààã òýìäýãëýæ áàéíà.
Ãóðàâ. Ãàäààäàä àìüäàð÷ áàéãààä èðñýí ãýð á¿ëèéã ñóóðüøóóëàõ, òîãòâîðòîé àæèëëàõ
ýðõ ç¿é, ýäèéí çàñàã, ñýòãýë ñàíààíû îð÷èíã áèé áîëãîõ òàëààð òºðººñ àíõààð÷ ººäðºã
ñàéõàí àæèëëàõ, ýõ îðíûõîî õºãæèëä õóâü íýìðýý îðóóëàõ áîëîëöîîã á¿ðä¿¿ëæ ºãºõ òàëààð
áîäëîãî, òºëºâëºãºº, çºâëºìæ, ¿éë÷èëãýý õýðýãòýé áàéíà.

67
Äºðºâ. Èðãýäýý ãàäààäàä õºäºëìºðèéí ãýðýýãýýð àæèëëóóëàõäàà àëü áîëîõ ãýð á¿ëýýð
íü ÿâóóëàõ áîäëîãî áàðüæ ãýðýý, õýëöýë õèéõ, çàðèì îðíû âèç îëãîõ íºõöºëèéã ººð÷ë¿¿ëýõ,
ãàäààäàä èðãýí ãýð á¿ëòýéãýý àæèëëàæ, ñóðàëöàõ áîëîìæ îëãîõ òàëààð ñàíàà÷ëàãà ãàðãàõ,
õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëàõ.
Òàâ. Ãàäààäàä àæèëëàæ áàéãàà çàðèì Ìîíãîë èðãýä õ¿íä õîðòîé, òóõàéí óëñûíõ íü èðãýí
òºäèéëýí àæèëëàäàãã¿é àæëûí áàéðàíä àæèëëàæ áóé íü íóóö áèø. Õºäºëìºð õàìãààëëûí
àñóóäàë á¿ðýí øèéäâýðëýãäýýã¿é íºõöºëä àæèëëàõ, ¿éëäâýðëýëèéí îñîëä ºðòºõ òîõèîëäîë
ÿëàíãóÿà ÁÍÑÓ-ä óëñàä èõýýõýí òîõèîëäîæ áàéíà. ¯éëäâýðëýëèéí îñîëä ºðòñºí òîõèîëäîëä
ýì÷èëãýýíèé çàðäëààñ ýõëýýä òýòãýâýð, òýòãýìæ îëäîõã¿é áàéõ íü öººíã¿é áàéíà. Èéìä
àæèëëàõ õ¿÷ ãàðãàõäàà ýíý àñóóäëûã ãýðýý õýëöýëäýý òîäîðõîé îðóóëæ, òóõàéí îðíû áîëîí
ººðèéí îðíû õóóëü ýðõ ç¿éí õ¿ðýýíä øèéäâýðëýæ áàéõ.

68
ÕÀÂÑÐÀËÒ
ÕÀÂÑÐÀËÒ

69
Õ¯ÑÍÝÃÒ 1. Õ¯Í ÀÌÛÍ ÒÎÎ, ÍÀÑÍÛ Á¯ËÝÃ, Õ¯ÉÑÝÝÐ, 2010 ÎÍ

Òîîëîãäñîí íèéò õ¿í àì Ãàäààäàä òîîëîãäñîí õ¿í àì
Íàñíû
á¿ëýã Á¿ãä Ýðýãòýé Ýìýãòýé Á¿ãä Ýðýãòýé Ýìýãòýé
Á¯ÃÄ 2 754 685 1 363 923 1 390 762 107 140 49 955 57 185
0-4 293 095 148 825 144 270 4 598 2 309 2 289
5-9 219 385 111 712 107 673 3 171 1 595 1 576
10-14 240 400 121 835 118 565 3 535 1 771 1 764
15-19 266 821 134 980 131 841 9 176 4 420 4 756
20-24 312 583 157 636 154 947 20 400 10 164 10 236
25-29 268 722 134 651 134 071 20 739 10 161 10 578
30-34 239 377 119 476 119 901 16 855 7 500 9 355
35-39 215 726 106 616 109 110 13 343 5 797 7 546
40-44 187 197 91 653 95 544 7 930 3 380 4 550
45-49 162 924 79 103 83 821 4 168 1 628 2 540
50-54 123 965 58 751 65 214 1 883 742 1 141
55-59 72 698 33 653 39 045 709 269 440
60-64 49 757 22 223 27 534 304 117 187
65-69 38 394 17 316 21 078 162 54 108
70+ 63 641 25 493 38 148 167 48 119
Õ¯ÑÍÝÃÒ 2. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÒÎÎ, ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÓËÑ,

Õ¯ÉÑÝÝÐ, 2010 ÎÍ
Îðøèí ñóóãàà óëñ Á¿ãä Ýðýãòýé Ýìýãòýé
Á¯ÃÄ 107 140 49 955 57 185
ÁÍÑÓ 29 534 16 560 12 974
ÀÍÓ 17 036 7 499 9 537
ÁÍ×Ó 7 274 3 019 4 255
ÁÍÕÀÓ 7 273 3 004 4 269
ßïîí 5 401 2 399 3 002
ÎÕÓ 5 008 2 456 2 552
Ãåðìàí 3 852 1 184 2 668
Àíãëè 3 701 1 463 2 238
Ôðàíö 2 859 1 332 1 527
Òóðê 2 645 1 241 1 404
Êàçàõñòàí 2 523 1 305 1 218
Óíãàð 1 615 562 1 053
Øâåéöàðè 1 509 455 1 054
Àâñòðè 1 346 472 874
Êàíàä 1 259 583 676
Èðëàíä 1 124 486 638
Ýíýòõýã 1 116 763 353
Ïîëüø 999 438 561
Àâñòðàëè 962 428 534
Èòàëè 282 91 191
Áóñàä 9 822 4 215 5 607

70
ÕÀÂÑÐÀËÒ
Õ¯ÑÍÝÃÒ 3. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÒÎÎ, ÍÀÑÍÛ Á¯ËÝÃ, ÎÐØÈÍ

ÑÓÓÃÀÀ ÓËÑÀÀÐ, 2010 ÎÍ
Ãåðìàí
ÁÍÕÀÓ
Ôðàíö
Àíãëè
ÁÍ×Ó
ÁÍÑÓ
ßïîí
Òóðê
ÀÍÓ
ÎÕÓ
Íàñíû
Á¿ãä
á¿ëýã
Á¯ÃÄ 107140 29534 17036 7274 7273 5401 5008 3852 3701 2859 2645
0-4 4598 822 856 367 207 347 123 269 206 198 34
5-9 3171 337 679 319 168 233 100 192 146 168 15
10-14 3535 316 779 346 465 161 137 149 112 146 16
15-19 9176 999 1419 402 1586 321 1209 261 258 190 366
20-24 20400 4889 2498 772 2582 1167 1776 397 566 295 1123
25-29 20739 7762 2279 1423 1124 1351 462 718 698 422 479
30-34 16855 6140 2326 1315 488 937 249 703 668 520 271
35-39 13343 4349 2524 1057 257 558 233 549 540 416 181
40-44 7930 2327 1669 743 149 161 263 353 301 256 92
45-49 4168 1012 1031 351 106 94 196 156 157 134 47
50-54 1883 420 560 125 66 40 139 61 26 58 12
55-59 709 102 201 38 40 16 75 26 16 22 6
60-64 304 32 92 9 23 6 24 11 5 19 2
65-69 162 17 59 5 5 4 10 4 1 13 0
70+ 167 10 64 2 7 5 12 3 1 2 1
Õ¯ÑÍÝÃÒ 3-Í ¯ÐÃÝËÆËÝË

Øâåéöàðè
Êàçàõñòàí
Àâñòðàëè
Èðëàíä
Ýíýòõýã
Àâñòðè
Ïîëüø
Êàíàä
Èòàëè
Óíãàð
Áóñàä
Íàñíû
á¿ëýã
Á¯ÃÄ 2523 1615 1509 1346 1259 1124 1116 999 962 282 9822
0-4 96 67 69 84 95 126 4 59 55 7 507
5-9 71 57 43 54 97 48 12 33 48 7 344
10-14 76 67 75 59 84 27 56 37 51 9 367
15-19 415 122 85 82 129 29 318 98 73 31 783
20-24 1075 156 195 192 124 58 473 174 118 81 1689
25-29 422 189 285 328 108 230 159 116 197 35 1952
30-34 141 212 294 172 179 285 50 62 182 37 1624
35-39 73 240 234 177 184 218 16 107 128 39 1263
40-44 43 246 135 108 140 71 10 83 73 22 685
45-49 35 130 70 59 84 28 10 95 27 9 337
50-54 19 64 16 15 22 3 4 69 5 3 156
55-59 12 36 5 6 6 0 3 37 1 0 61
60-64 11 17 0 7 5 0 0 13 3 0 25
65-69 9 4 1 2 1 1 0 8 1 2 15
70+ 25 8 2 1 1 0 1 8 0 0 14

71
Õ¯ÑÍÝÃÒ 4. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÒÎÎ, ÎÐØÈÍ ÑÓÓÆ ÁÀÉÑÀÍ

ÀÉÌÀÃ, ÍÈÉÑËÝË, ÎÐØÈÍ ÑÓÓÓÃÀÀ ÓËÑÀÀÐ, 2010 ÎÍ
Ãåðìàí
ÁÍÕÀÓ
Ôðàíö
Àíãëè
ÁÍ×Ó
ÁÍÑÓ
ßïîí
Òóðê
ÀÍÓ
ÎÕÓ
Á¿ãä
Àéìàã,
íèéñëýë
Á¯ÃÄ 107 140 29 534 17 036 7 274 7 273 5 401 5 008 3 852 3 701 2 859 2 645
Àðõàíãàé 505 174 38 28 41 34 41 21 8 14 10
Áàÿí-ªëãèé 2 824 9 43 1 23 7 110 0 3 3 440
Áàÿíõîíãîð 395 137 17 29 41 7 56 7 7 6 9
Áóëãàí 588 209 38 37 37 20 27 34 5 22 44
Ãîâü-Àëòàé 368 196 30 22 21 11 19 7 4 7 3
Äîðíîãîâü 682 177 27 35 169 17 47 9 16 41 29
Äîðíîä 679 167 49 70 115 34 83 18 8 9 13
Äóíäãîâü 277 76 22 48 22 6 11 6 4 9 6
Çàâõàí 557 279 42 22 31 19 42 7 9 2 12
ªâºðõàíãàé 870 515 42 48 60 33 28 11 7 6 11
ªìíºãîâü 459 156 25 35 73 27 23 18 12 8 8
Ñ¿õáààòàð 243 64 16 22 58 5 13 9 6 7 6
Ñýëýíãý 1 780 521 151 136 129 44 236 76 41 97 75
Òºâ 1 330 457 113 114 95 68 52 22 44 32 41
Óâñ 422 86 25 22 36 25 68 8 5 14 49
Õîâä 617 203 28 7 71 36 33 7 14 2 32
Õºâñãºë 593 167 29 71 77 23 69 12 8 10 18
Õýíòèé 476 147 18 66 42 16 40 9 9 7 11
Äàðõàí-Óóë 3 978 1 101 358 421 217 134 244 118 110 195 222
Óëààíáààòàð 85 758 23 622 15 460 5 692 5 637 4 725 3 340 3 381 3 301 2 296 1 392
Îðõîí 3 581 1 019 456 332 269 103 414 70 73 63 204
Ãîâü-ñ¿ìáýð 158 52 9 16 9 7 12 2 7 9 10

72
ÕÀÂÑÐÀËÒ
Õ¯ÑÍÝÃÒ 4.-Í ¯ÐÃÝËÆËÝË
Øâåé-öàðè
Êàçàõñ-òàí
Àâñò-ðàëè
Èðëàíä
Ýíýòõýã
Àâñòðè
Ïîëüø
Êàíàä
Èòàëè
Óíãàð
Áóñàä
Àéìàã,
íèéñëýë
Á¯ÃÄ 2 523 1 615 1 509 1 346 1 259 1 124 1 116 999 962 282 9 822
Àðõàíãàé 0 14 2 7 2 7 21 1 5 0 37
Áàÿí-ªëãèé 2 036 1 1 0 0 0 1 0 1 0 145
Áàÿíõîíãîð 2 6 0 2 2 2 22 2 0 0 41
Áóëãàí 4 6 11 1 2 13 14 2 1 1 60
Ãîâü-Àëòàé 1 2 4 2 2 0 4 0 1 1 31
Äîðíîãîâü 3 0 21 9 0 1 22 5 2 1 51
Äîðíîä 0 5 1 2 2 7 15 0 2 4 75
Äóíäãîâü 0 16 1 7 0 2 15 0 0 0 26
Çàâõàí 0 10 3 6 1 5 22 0 1 0 44
ªâºðõàíãàé 0 8 8 3 1 0 31 3 2 2 51
ªìíºãîâü 1 4 7 6 0 4 8 0 3 0 41
Ñ¿õáààòàð 0 3 4 2 0 2 6 0 0 0 20
Ñýëýíãý 26 8 21 17 15 3 12 14 6 0 152
Òºâ 10 21 20 19 9 6 29 14 5 2 157
Óâñ 1 6 3 0 0 13 24 0 1 0 36
Õîâä 108 0 7 3 5 3 5 4 2 0 47
Õºâñãºë 1 11 11 5 6 4 17 15 3 0 36
Õýíòèé 6 0 13 3 1 4 3 2 7 0 72
Äàðõàí-Óóë 44 103 58 79 7 42 37 35 14 8 431
Óëààíáààòàð 269 1 372 1 266 1 132 1 184 973 747 884 866 250 7 969
Îðõîí 9 16 44 41 19 33 60 17 40 13 286
Ãîâü-ñ¿ìáýð 2 3 3 0 1 0 1 1 0 0 14
Õ¯ÑÍÝÃÒ 5. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÒÎÎ, ÍÀÑÍÛ Á¯ËÝÃ, ßÂÑÀÍ

ÇÎÐÈËÃÎÎÐ, 2010 ÎÍ
Õóâèàðàà
àæèëëàõ
Á¯ÃÄ 107 140 39 655 20 491 21 017 2 708 783 22 486
0-10 7 769 0 0 0 0 67 8 208
10-14 3 535 776 0 0 0 23 2 736
15-19 9 176 7 284 104 227 0 32 1 529
20-24 20 400 14 146 2 993 1 996 156 44 1 065
25-29 20 739 8 609 5 878 3 949 435 85 1 783
30-34 16 855 4 648 5 020 4 406 516 93 2 172
35-39 13 343 2 753 3 550 4 318 522 113 2 087
40-44 7 930 1 030 1 883 3 099 427 83 1 408
45-49 4 168 323 717 1 806 330 84 908
50-54 1 883 65 272 767 210 55 514
55-59 709 21 74 239 112 33 230
60-64 304 0 0 133 0 26 145
65-69 162 0 0 44 0 24 94
70+ 167 0 0 33 0 28 106

73
Õ¯ÑÍÝÃÒ 6. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÒÎÎ, ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÓËÑ, ßÂÑÀÍ
ÇÎÐÈËÃÎÎÐ, 2010 ÎÍ
Õóâèàðàà
Ãàäààä óëñ Á¿ãä Ñóðàëöàõ ãýðýýãýýð òîìèëîëòîîð Ýì÷ë¿¿ëýõ Áóñàä
àæèëëàõ
Á¯ÃÄ 107 140 39 655 20 491 21 017 2 708 783 22 486
ÁÍÑÓ 29 534 6 373 11 899 6 576 520 232 3 934
ÀÍÓ 17 036 7 420 694 3 358 377 107 5 080
ÁÍ×Ó 7 274 652 3 757 1 352 92 16 1 405
ÁÍÕÀÓ 7 273 5 153 282 591 205 34 1 008
ßïîí 5 401 2 610 594 730 131 20 1 316
ÎÕÓ 5 008 3 377 151 519 172 26 763
Ãåðìàí 3 852 1 843 160 498 93 28 1 230
Àíãëè 3 701 2 041 148 633 72 7 800
Ôðàíö 2 859 501 254 867 54 134 1 049
Òóðê 2 645 1 417 212 794 28 7 187
Êàçàõñòàí 2 523 1 426 140 509 19 29 400
Óíãàð 1 615 247 626 327 54 8 353
Øâåéöàðè 1 509 335 169 491 82 11 421
Àâñòðè 1 346 482 82 303 37 11 431
Êàíàä 1 259 346 48 239 56 9 561
Èðëàíä 1 124 628 40 173 19 3 261
Ýíýòõýã 1 116 1 024 10 15 10 2 55
Ïîëüø 999 305 71 239 96 5 283
Àâñòðàëè 962 517 41 130 26 3 245
Èòàëè 282 158 11 38 8 5 62
Âüåòíàì 95 62 1 11 9 0 12
Áîëãàð 91 44 9 8 8 0 22
Ñëîâàê 55 22 7 5 5 0 16
Ôèíëÿíä 55 19 7 10 3 1 15
Ôèëëèïïèí 51 13 4 8 2 0 24
Õîéä
44 9 0 3 23 0 9
Ñîëîíãîñ
Ïàêèñòàí 11 2 0 3 2 0 4
Áóñàä 9 420 2 629 1 074 2 587 505 85 2 540

74
ÕÀÂÑÐÀËÒ
Õ¯ÑÍÝÃÒ 7. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ 15, Ò¯¯ÍÝÝÑ ÄÝÝØ ÍÀÑÍÛ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÒÎÎ,
ÍÀÑÍÛ Á¯ËÝÃ, ÃÝÐËÝËÒÈÉÍ ÁÀÉÄÀË, ÕÓÂÈÀÐ, 2010 ÎÍ
Îãò ãýð
Íàñíû Áàòëóóëñàí Áàòëóóëààã¿é
Á¿ãä á¿ë Òóñãààðëàñàí Öóöàëñàí Áýëáýñýí
á¿ëýã ãýð á¿ëòýé ãýð á¿ëòýé
áîëîîã¿é
Ä¯Í 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0
15-19 10.3 21.9 0.2 0.2 0.2 0.1 0.0
20-24 22.0 40.1 6.1 8.2 4.4 2.5 1.6
25-29 21.5 21.9 21.3 27.5 10.0 10.8 4.3
30-34 17.1 9.5 23.9 27.3 22.0 17.7 7.5
35-39 12.9 4.0 20.5 20.1 27.4 24.4 14.5
40-44 7.9 1.6 13.2 10.3 18.7 20.7 18.2
45-49 4.6 0.6 7.8 4.5 10.8 15.9 15.9
50-54 2.2 0.2 4.2 1.3 4.4 5.3 12.0
55-59 0.9 0.1 1.7 0.6 1.5 1.6 6.6
60-64 0.4 0.0 0.6 0.0 0.2 0.9 8.0
65+ 0.3 0.0 0.5 0.0 0.4 0.1 11.4
Á¿ãä 100.0 46.6 37.9 9.8 1.2 3.4 1.1
15-19 100.0 99.2 0.6 0.1 0.0 0.0 0.0
20-24 100.0 85.1 10.5 3.7 0.2 0.4 0.1
25-29 100.0 47.5 37.5 12.5 0.6 1.7 0.2
30-34 100.0 25.9 53.0 15.6 1.5 3.5 0.5
35-39 100.0 14.5 60.1 15.2 2.6 6.4 1.2
40-44 100.0 9.6 63.3 12.8 2.9 9.0 2.5
45-49 100.0 6.5 65.2 9.7 2.9 11.9 3.8
50-54 100.0 3.5 73.5 6.0 2.4 8.4 6.1
55-59 100.0 3.2 73.4 6.6 2.0 6.4 8.4
60-64 100.0 2.0 64.9 0.7 0.7 8.1 23.6
65+ 100.0 2.2 59.4 0.0 1.4 0.7 36.2

75

76
ÕÀÂÑÐÀËÒ
Ìîíãîë Óëñûí ¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí õîðîîíû äàðãûí 2009 îíû 01/135 òîîò òóøààëààð áàòëàâ. Ìàÿãò ÕÀÎÑÒ-1
Õ¯Í ÀÌ, ÎÐÎÍ ÑÓÓÖÍÛ 2010 ÎÍÛ

ÓËÑÛÍ ÒÎÎËËÎÃÛÍ ÀÑÓÓËÃÀ
Î
Õ¯ Í À
ËÎÃ
ÎË
Ì,
ÎÐ
ÎÍ ÒÎ
ÑÓÓÖÍÛ
I. ÕÀßÃÈÉÍ ÕÝÑÝÃ Òîîëëîãûíàñóóëãûíõàðèóëòûí íóóöûã “Õóâüõ¿íèéíóóöûí

òóõàé” Ìîíãîë Óëñûí õóóëèéí 5 äóãààð ç¿éëèéí 4 äýõ õýñýã,
ã
Ãóäàìæíû íýð: “Õ¿í àì, îðîí ñóóöíû óëñûí òîîëëîãûí òóõàé” Ìîíãîë
Ó
Óëñûí õóóëèéí 18.3 äàõü çààëòûí äàãóó ÷àíäëàí õàäãàëíà.
Áàéøèíãèéí äóãààð:
Õàøàà/ õààëãàíû äóãààð: À9. ¯íäñýí ºðõ 1
À1. Òîîëëîãûí êîìèññûí äóãààð Õàìò ñóóäàã ºðõ 2
ªðõ ¿¿ñãýýã¿é õ¿ì¿¿ñ 3
À2. Àéìàã, íèéñëýëèéí íýð, êîä
À10. Òîîëîãäñîí õ¿íèé òîî
À3. Ñóì, ä¿¿ðãèéí íýð, êîä
À11. Àñóóëãûí íýìýëò õóóäàñíû òîî
À4. Áàã, õîðîîíû íýð, êîä
À12. Òàíàé ºðõèéí àì á¿ëèéí ãèø¿¿äýýñ
À5. Òîîëîã÷èéí íýð, äóãààð ãàäààäàä 6 ñàðààñ äýýø õóãàöààãààð îðøèí
À6. Òîîëëîãûí àñóóëãûí äóãààð ñóóãàà õ¿í áèé þó? Òèéì áîë õ¿íèé òîîã õýëíý
¿¿?
À7. Òîñãîíû íýð, êîä Òèéì (II á¿ëýã àñóóëãûã àñóóíà)
ó ............1
À8. Áàéðøèë Õ¿íèé
¿ òîî
Íèéñëýë - 1, Àéìãèéí òºâ - 2, Òîñãîí - 3, Ñóìûí òºâ - 4, Õºäºº - 5 ¯ã¿é (Õ¿
( ¿í àìûí àñóóëãûã àñóóíà).........2
ó
II. ÃÀÄÀÀÄÀÄ 6 ÑÀÐÀÀÑ ÄÝÝØ ÕÓÃÀÖÀÀÃÀÀÐ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÌÝÄÝÝËÝË
ªðõèéí Ãàäààäàä
òýðã¿¿ëýã÷òýé Õ¿éñ îðøèí
Ýöýã/ ýõèéí íýð, ßâñàí
ÿìàð Ýðýãòýé - 1 Íàñ Îäîî àìüäàð÷ áàéãàà óëñ ñóóãàà
ººðèéí íýð çîðèëãî
õàìààðàëòàé Ýìýãòýé - 2 õóãàöàà
áîëîõ (Æèëýýð)
À Á 1 2 3 4 5 6
1 1 2
2 1 2
3 1 2
4 1 2
5 1 2
6 1 2
ßâñàí çîðèëãî: Ñóðàëöàõ -1, Õºäºëìºðèéí ãýðýýãýýð àæèëëàõ -2, Õóâèàðàà àæèëëàõ -3, Àëáàí òîìèëîëòîîð àæèëëàõ -4, Ýì÷ë¿¿ëýõ -5, Áóñàä -6
II á¿ëýã àñóóëò ¿ðãýëæëýëòýé ýñýõ. Òèéì - 1 ÕÀÎÑÒ-1â àñóóëãûã àñóóíà.
Õ ó ¯ã¿é - 2
III. ÒÎÎËÎÃÄÑÎÍ Õ¯Í ÀÌÛÍ ÍÝÃÒÃÝË

Ýðýãòýé Ýìýãòýé
Òîîëîãäñîí õ¿í àìûí ñóóðüøëûí Á¿ãä
(Íàñíû á¿ëãýýð)
ð (Íàñíû á¿ëãýýð)
ð
áàéäàë
Ä¿í Ýðýãòýé Ýìýãòýé 0-14 15-59 60+ 0-14 15-59 60+
À Á 1 2 3 4 5 6 7 8 9
1 Íèéò òîîëîãäñîí õ¿íèé òîî
2 Áàéíãà îðøèí ñóóãàà
¯¿íýýñ:
3 Ò¿ð ýçã¿é
4 Ò¿ð ñóóãàà
5 Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà õ¿íèé òîî

77
Õ¿í ¹ 0 1 Õ¯Í ÀÌÛÍ ÀÑÓÓËÃÀ

Óðãèéí îâîã: 10. ÒÀ ÕÀÌÃÈÉÍ Ñ¯¯ËÄ ÕÀÀÍÀÀÑ 15 ÁÀ Ò¯¯ÍÝÝÑ ÄÝÝØ ÍÀÑÍÛ Õ¯ÍÝÝÑ
ØÈËÆÈÍ ÈÐÑÝÍ ÁÝ? ÀÑÓÓÍÀ.
Àéìàã/ íèéñëýë (ãàäààä óëñ)-èéí íýð, áàéðøèë: 19. ÒÀ ÃÝÐËÝËÒÈÉÍ ÁÀÉÄËÀÀ
Ýöýã/ ýõèéí íýð: ÕÝËÍÝ ¯¯?
___________________
Îãò ãýðëýýã¿é........................... 1
Îí: .............................. Ãýðëýñýí:
ªºðèéí íýð: 11. ÒÀ 2005 ÎÍÛ 1 Ä¯ÃÝÝÐ ÑÀÐÄ ÕÀÀÍÀ Áàòëóóëñàí .........................2
ÁÀÉÍÃÀ ÀÌÜÄÀÐ× ÁÀÉÑÀÍ ÁÝ? Áàòëóóëààã¿é ..................... 3
(5 áà ò¿¿íýýñ äýýø íàñíû á¿õ õ¿íýýñ àñóóíà) Òóñãààðëàñàí ............................ 4
Á¯Õ ÍÀÑÍÛ Õ¯ÍÝÝÑ ÀÑÓÓÍÀ. Àéìàã/ íèéñëýë (ãàäààä óëñ)-èéí íýð, áàéðøèë: Öóöàëñàí ...................................5
1. ÒÀ ªÐÕÈÉÍ ÒÝÐÃ¯¯ËÝÃ× ¯¯? Áýëáýñýí ....................................6
___________________
Òèéì ............................................... 01 20. ÒÀ ØÀØÈÍ Ø¯ÒÄÝÃ ¯¯?
12. ÒÀ ßÌÀÐ ÍÝÃÝÍ ÕªÃÆËÈÉÍ Ø¿òäýãã¿é ................................ 1
Õàìààðàëã¿é ..................................11
ÁÝÐÕØÝÝËÒÝÉ ÞÓ? ÒÈÉÌ ÁÎË Ø¿òäýã:
2. Õ¯ÉÑ.
ÒªÐËÈÉÃ ÕÝËÍÝ ¯¯? Áóääà ................................... 2
Ýðýãòýé............................................
¯ã¿é ........................................... 1 Õðèñò .................................. 3
Ýìýãòýé .......................................... 2
Àñóóëò 14 Èñëàì .................................. 4
3. ÒÀ ÒªÐÑªÍ ÎÍ, ÑÀÐ, ªÄÐªª ÕÝËÍÝ ¯¯? Òèéì: Òºðºëõèéí ..................... 2 Áºº ....................................... 5
Îí: .............................. Îëäìîë .......................... 3 Áóñàä ................................... 6
13.ÒÀ ÕªÃÆËÈÉÍ ÁÝÐÕØÝÝËÒÝÉ ÁÎË
Ñàð: ......................................... 21. ÒÀ Ñ¯¯ËÈÉÍ 7 ÕÎÍÎÃÒ ÀÆÈË
ÕÝËÁÝÐÈÉÃ ÍÜ ÒÎÄÎÐÕÎÉËÍÎ ÓÓ?
ÝÐÕÝËÑÝÍ ¯¯?
ªäºð: ...................................... Õàðààíû ................................... 1
Òèéì ...........................................1
4. ÒÀ ÕÝÄÝÍ ÍÀÑÒÀÉ ÂÝ? ßðèàíû .. ................................... 2
¯ã¿é ........................................... 2
(á¿òýí
¿ íàñààð) Ñîíñãîëûí ............................... 3 Àñóóëò 25
5. ÒÀ ÀËÜ ÓËÑÛÍ ÕÀÐÜßÀÒ ÂÝ? Õºäºëãººíèé ............................ 4 22. ÒÀ ßÌÀÐ ÀÆÈË ÝÐÕÝËÄÝÃ ÂÝ?
îë Óëñûí ................................01
Ìîíãîë Ñýòãýöèéí ............................... 5
(áè÷èõ)_______________________
_
Õ ¿ ................................ 02
Õàðüÿàëàëã¿é Áóñàä ............................................... 6
__________________
Ã äààäûí (óë
Ãà ó ñûí íýð áè÷èõ) 14. ÒÀ ÎÄÎÎ ÑÓÐÃÓÓËÜÄ ÑÓÐÄÀÃ
(ÖÝÖÝÐËÝÃÒ Õ¯Ì¯¯ÆÄÝÃ ¯¯) ÓÓ? __________________
_______________________ (2-39 íàñíû õ¿íýýñ àñóóíà) 23. ÒÀÍÛ ÝÐÕÝËÄÝÃ ÀÆÈË
Àñóóëò 7 Òèéì .......................................... 1 (ÁÀÉÃÓÓËËÀÃÀ)-ÛÍ ¯ÍÄÑÝÍ ¯ÉË
6. ÒÀ ßÑ ¯ÍÄÑÝÝ ÕÝËÍÝ ¯¯? ¯ã¿é ........................................... 2 ÀÆÈËËÀÃÀÀÍÛ ×ÈÃËÝË
Õ ëõ ................................................ 01
Õàë 6 ÁÀ Ò¯¯ÍÝÝÑ ÄÝÝØ ÍÀÑÍÛ Õ¯ÍÝÝÑ ÞÓ ÂÝ? (áè÷èõ)________________
Áóñàä (áè÷èõ) ÀÑÓÓÍÀ.
______________________________
15. ÒÀ ÝÇÝÌØÑÝÍ ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍÕÎÎ
_______________________ __________________
ÄÝÝÄ Ò¯ÂØÈÍÃ ÕÝËÍÝ ¯¯?
7. ÒÀ ÑÓÓÐÜØËÛÍ ÁÀÉÄËÀÀ ÕÝËÍÝ ¯¯? __________________
Áîëîâñðîëã¿é .......................... 01
Áàéíãà îðøèí ñóóãàà ................... 1 Áàãà ......................................... 02 24. ÒÀ ÕªÄªËÌªÐ ÝÐÕËÝËÒÈÉÍ
Àñóóëò 8 Ñóóðü ....................................... 03 ÁÀÉÄÀË (ÑÒÀÒÓÑ)-ÀÀ ÕÝËÍÝ ¯¯?
Ò¿ð ýçã¿¿é ......................................... 2
Ò¿ Á¿ðýí äóíä .............................. 04 Öàëèí õºëñòýé àæèëëàã÷ ........ 1
Ò¿¿ð ñóóãàà ....................................... 3
Ò Òåõíèêèéí áîëîí Àæèë îëãîã÷ ..............................2
(Ò¿
Ò¿ð ýçã¿¿é õ¿íèé îäîî ñóóæ áàéãàà ã , ò¿ð ¿ ñóóããàà ìýðãýæëèéí ............................. 05 Õóâèàðàà õºäºëìºð ýðõëýã÷ .... 3
õõ¿¿íèé áàéíãà
ãà ñóóääàã õõà
àÿãèéã áè÷íý)
Òóñãàé ìýðãýæëèéí äóíä ........ 06 Íºõºðëºë, õîðøîîíû ãèø¿¿í .. 4
Àéìàã/ íèéñë ñ ýë
ýë (ãàäààä óóëñ)-èéí íýð:
Äèïëîìûí áîëîí ªðõèéí ¿éëäâýðëýë,
____________________
_ ____ áàêàëàâðûí äýýä .....................07 ¿éë÷èëãýýíä öàëèí õºëñã¿é
Ñóì/ ä¿¿ðýã
¿ (õîò)-èéí íýð: Ìàãèñòð ..................................08 îðîëöîã÷ ãèø¿¿í ...................... 5
Äîêòîð .................................... 09 Áóñàä ......................................... 6
____________________
_ ____ Àñóóëò 17 Õ¿í àìûí àñóóëãûã ä äóóñãàõ
8. ÒÀ ÕÀÀÍÀ ÒªÐÑªÍ ÁÝ? 16. ÒÀ ÁÈ×ÈÃ ¯ÑÝÃ ÌÝÄÄÝÃ ¯¯? 25. ÒÀÍÛ ÕªÄªËÌªÐ ÝÐÕËÝÕÃ¯É
Àéìà
ì ã/ íèéñë
ñëýë (ããàäàà
ä ä óóëñ)-èéí íýð, á
áàéðøèë
è : Òèéì .......................................... 1 ÁÀÉÃÀÀ ¯ÍÄÑÝÍ ØÀËÒÃÀÀÍ ÞÓ ÂÝ?
¯ã¿é ........................................... 2 Ñóðãóóëüä ñóðäàã ..................... 1
____________________
17. ÒÀ ÃÀÐ ÓÒÀÑÒÀÉ ÞÓ? Òýòãýâýðò ................................ 2
9. ÒÀ ÁÀÉÍÃÀ ÑÓÓÄÀÃ ÀÉÌÀÃ/ ÍÈÉÑËÝËÄÝÝ Õºäºëìºð ýðõëýõ ÷àäâàðã¿é .... 3
Òèéì .......................................... 1
ÒªÐÑÍªªÑªª ÕÎÉØ ÀÌÜÄÀÐ× ÁÀÉÍÀ Ãýðèéí àæèëòàé ....................... 4
¯ã¿é ........................................... 2
ÓÓ, ØÈËÆÈÆ ÈÐÑÝÍ ¯¯? Òîõèðîõ àæèë îëäîõã¿é
Òºðñíººñºº õîéø ........................... 1 18. ÒÀ ÈÍÒÅÐÍÝÒ ÕÝÐÝÃËÝÄÝÃ ¯¯?
áàéãàà ....................................... 5
Àñóóëò 12 Òèéì, áàéíãà - Ãýðòýý ............. 1
Àæèë õàéæ áàéãàà .................... 6
ªºð ãàçàð áà
á éíãà àìüäàð÷ á áàéãààä Òèéì, áàéíãà - Áóñàä ãàçàð ..... 2
Àæèëëàõ ñîíèðõîëã¿é .............. 7
à èðñýí ..................................... 2
áóöàæ Òèéì, øààðäëàãàòàé ¿åä ........ 3
Áóñàä ......................................... 8
èëæèæ èðñýí ........... 3
ªºð ãàçðààñ øèë ¯ã¿é ........................................... 4 Õ¿í àìûí àñóóëãûã ä äóóñãàõ
2

78
ÕÀÂÑÐÀËÒ

Ó ãèéí îâîã:
Óð 10. ÒÀ ÕÀÌÃÈÉÍ Ñ¯¯ËÄ ÕÀÀÍÀÀÑ 15 ÁÀ Ò¯¯ÍÝÝÑ ÄÝÝØ ÍÀÑÍÛ Õ¯ÍÝÝÑ
Ýöýã/ ýýõèéí íýð: ØÈËÆÈÍ ÈÐÑÝÍ ÁÝ? ÀÑÓÓÍÀ.
ªºð
º èéí íýð: Àéìàã/ íèéñëýë (ãàäààä óëñ)-èéí íýð, áàéðøèë: 19. ÒÀ ÃÝÐËÝËÒÈÉÍ ÁÀÉÄËÀÀ
ÕÝËÍÝ ¯¯?
Á¯Õ ÍÀÑÍÛ Õ¯ÍÝÝÑ ÀÑÓÓÍÀ. ___________________
Îãò ãýðëýýã¿é........................... 1
1. ÒÀ ªÐÕÈÉÍ ÒÝÐÃ¯¯ËÝÃ×ÒÝÉ ßÌÀÐ
Îí: .............................. Ãýðëýñýí:
ÕÀÌÀÀÐÀËÒÀÉ ÂÝ?
11. ÒÀ 2005 ÎÍÛ 1 Ä¯ÃÝÝÐ ÑÀÐÄ ÕÀÀÍÀ Áàòëóóëñàí .........................2
Ýõíýð/ íºõºð º ................................... 02
Õ¿¿/ îõèí ......................................... 03
(5 áà ò¿¿íýýñ äýýø íàñíû á¿õ õ¿íýýñ àñóóíà) Ò ãààðëàñàí ............................ 4
Òóñ
ã ýõ ............................................04
Ýöýã/ Àéìàã/ íèéñëýë (ãàäààä óëñ)-èéí íýð, áàéðøèë: Ö öàëñ
Öó à àí ...................................5
õ ýã÷/ ä¿¿ ......................................05
Àõ/
Áýëáýñýí ....................................6
Õ ì ýöýã/
Õàäàì ã ýõ ................................ 06 ___________________
20. ÒÀ ØÀØÈÍ Ø¯ÒÄÝÃ ¯¯?
í áýð ......................................07
Õ¿ðãýí/
ªâºã ýöýã/ ã ýìýã ýýõõ ..........................08
À÷/ çýý ..............................................09
Áó
Á àää òºð
Áóñ º º ºë òºð º ºãñºää ..................10
¯ã¿é ........................................... 1 Õðèñò .................................. 3
Õ
Õàìàà à ã¿é ...................................11
ðàë
Àñóóëò 14 Èñëàì .................................. 4
2. Õ¯ÉÑ. Òèéì: Òºðºëõèéí ..................... 2 Áºº ....................................... 5
Ý ãòýé ............................................ 1
Ýðý Îëäìîë .......................... 3 Á àä ......................................... 6
Áóñ
Ýìýãòýé ............................................2
13.ÒÀ ÕªÃÆËÈÉÍ ÁÝÐÕØÝÝËÒÝÉ ÁÎË 21. ÒÀ Ñ¯¯ËÈÉÍ 7 ÕÎÍÎÃÒ ÀÆÈË
3. ÒÀ ÒªÐÑªÍ ÎÍ, ÑÀÐ, ªÄÐªª ÕÝËÍÝ ¯¯? ÕÝËÁÝÐÈÉÃ ÍÜ ÒÎÄÎÐÕÎÉËÍÎ ÓÓ? ÝÐÕÝËÑÝÍ ¯¯?
Îí: .............................. Õàðààíû ................................... 1 Òèéì ...........................................1
ßðèàíû .. ................................... 2 ¯ã¿é ........................................... 2
Ñàð: .........................................
Ñîíñãîëûí ............................... 3 Àñóóëò 25
ªäºð
º : ....................................... Õºäºëãººíèé ............................ 4 22. ÒÀ ßÌÀÐ ÀÆÈË ÝÐÕÝËÄÝÃ ÂÝ?
4. ÒÀ ÕÝÄÝÍ ÍÀÑÒÀÉ ÂÝ? Ñýòãýöèéí ............................... 5
( è÷èõ)_______________________
(á _
((á¿òýí íàñààð)
ð Áóñàä ............................................... 6
5. ÒÀ ÀËÜ ÓËÑÛÍ ÕÀÐÜßÀÒ ÂÝ? 14. ÒÀ ÎÄÎÎ ÑÓÐÃÓÓËÜÄ ÑÓÐÄÀÃ __________________
Ìîíãîë
îë Óëñûí ................................ 01 (ÖÝÖÝÐËÝÃÒ Õ¯Ì¯¯ÆÄÝÃ ¯¯) ÓÓ? __________________
Õ ðüÿàë
Õà à àë
à ã¿é
¿ ................................ 02 (2-39 íàñíû õ¿íýýñ àñóóíà) 23. ÒÀÍÛ ÝÐÕÝËÄÝÃ ÀÆÈË
ÃÃàäààäûí (óëñûí íýð áè÷èõ) Òèéì .......................................... 1 (ÁÀÉÃÓÓËËÀÃÀ)-ÛÍ ¯ÍÄÑÝÍ ¯ÉË
_______________________ ¯ã¿é ........................................... 2 ÀÆÈËËÀÃÀÀÍÛ ×ÈÃËÝË
Àñóóëò 7 6 ÁÀ Ò¯¯ÍÝÝÑ ÄÝÝØ ÍÀÑÍÛ Õ¯ÍÝÝÑ ÞÓ ÂÝ? (á
( è÷èõ)________________
6. ÒÀ ßÑ ¯ÍÄÑÝÝ ÕÝËÍÝ ¯¯? ÀÑÓÓÍÀ. ______________________________
Õàëõ ................................................. 01
Õà 15. ÒÀ ÝÇÝÌØÑÝÍ ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍÕÎÎ __________________
Á àä ((áè÷èõ)
Áóñ ÄÝÝÄ Ò¯ÂØÈÍÃ ÕÝËÍÝ ¯¯?
__________________
________________________ Áîëîâñðîëã¿é .......................... 01
24. ÒÀ ÕªÄªËÌªÐ ÝÐÕËÝËÒÈÉÍ
7. ÒÀ ÑÓÓÐÜØËÛÍ ÁÀÉÄËÀÀ ÕÝËÍÝ ¯¯? Áàãà ......................................... 02
ÁÀÉÄÀË (ÑÒÀÒÓÑ)-ÀÀ ÕÝËÍÝ ¯¯?
Áàéíãà îð
î øèí ñóóãàà.......................
ó 1 Ñóóðü ....................................... 03
Öàë
à èí õºëñòý
º é àæèëë è àã÷ ÷ ........ 1
Àñóóëò 8 Á¿ðýí äóíä .............................. 04
Ò ýçã¿é............................................
Ò¿ð ¿ 2 Àæèë
èë îëãîã÷ ÷ ..............................2
Òåõíèêèéí áîëîí
Ò ñóóãàà..........................................
Ò¿ð ó 3 Õóâèà
ó ðàà õºäºë º ìºð ýðõ ðõëýã÷ ÷ .... 3
ìýðãýæëèéí ............................. 05
(Ò¿ð
Ò ýçã¿é¿ õ¿¿íèé îäîî ñóóæ áàéãàà,á ò¿ð Íºõºðëºë
º , õîðøîîíû ãèø¿¿í ¿ .. 4
Òóñãàé ìýðãýæëèéí äóíä ........ 06
ñóóãàà
ó õ¿íèé
¿ áàéíãà ñóóäàã
ó õàÿãèéã áè÷íý) ý ªðõèéí ¿éë
ªð é äâýðëýë,
Äèïëîìûí áîëîí
Àéìàã/ íèéñëýë ë (ãàäààä óëñ)-èéí ñ íýð: ¿éë÷
é èë
è ãýýíä öàë à èí õºëñ º ã¿é
áàêàëàâðûí äýýä .....................07
îðîë
î öîã÷÷ ãèø¿¿í ¿ ...................... 5
_______________________ Ìàãèñòð ..................................08
Á àä ......................................... 6
Áóñ
Ñóóì/ ä¿¿ðýã (õîò)-èéí
Ñ ò íýð: Äîêòîð .................................... 09 Õ¿í àìûí àñóóëãûã äóóñãàõ
Àñóóëò 17
_______________________ 25. ÒÀÍÛ ÕªÄªËÌªÐ ÝÐÕËÝÕÃ¯É
16. ÒÀ ÁÈ×ÈÃ ¯ÑÝÃ ÌÝÄÄÝÃ ¯¯?
8. ÒÀ ÕÀÀÍÀ ÒªÐÑªÍ ÁÝ? ÁÀÉÃÀÀ ¯ÍÄÑÝÍ ØÀËÒÃÀÀÍ ÞÓ ÂÝ?
Òèéì .......................................... 1
Àéìàã/ íèéñëýë
ë (ãàäààä óëñ)-èéí
ñ íýð, áàé
á éðøèë
è : Ñ ãóóëüä ñóðäàã ..................... 1
Ñóð
¯ã¿é ........................................... 2
Ò ãýâýðò ................................ 2
Òýò
____________________
_ 17. ÒÀ ÃÀÐ ÓÒÀÑÒÀÉ ÞÓ?
Õ ºëìºð ýðõ
Õºäº ðõëýýõ ÷àäâàðã¿é .... 3
9. ÒÀ ÁÀÉÍÃÀ ÑÓÓÄÀÃ ÀÉÌÀÃ/ ÍÈÉÑËÝËÄÝÝ Òèéì .......................................... 1
è àé ....................... 4
Ãýðèéí àæèëò
ÒªÐÑÍªªÑªª ÕÎÉØ ÀÌÜÄÀÐ× ÁÀÉÍÀ ¯ã¿é ........................................... 2
ÓÓ, ØÈËÆÈÆ ÈÐÑÝÍ ¯¯? Òîõèð
è îõ àæèë èë îëäîõã¿é
18. ÒÀ ÈÍÒÅÐÍÝÒ ÕÝÐÝÃËÝÄÝÃ ¯¯? áàéãàà ....................................... 5
Òºðñ
º íººñºº õîéø.............................. 1
Òèéì, áàéíãà - Ãýðòýý ............. 1 Àæèë éæ áàéãàà .................... 6
èë õàé
Àñóóëò 12
Òèéì, áàéíãà - Áóñàä ãàçàð ..... 2 Àæèëë
è àõ ñîíèð èðõî îëã¿é .............. 7
ªºð
º ãàçàð áàéíãà àìüäàð÷ áàéãààä
áóöà
ó àæ èðñýí....................................... 2 Òèéì, øààðäëàãàòàé ¿åä ........ 3 Á àä ......................................... 8
Áóñ
ªºð
º ãàçð
ç ààññ øèèëæ æèæ èðñýí............. 3 ¯ã¿é ........................................... 4 Õ¿í àìûí àñóóëãûã ä äóóñãàõ
3

79

ªºð
ÕÝËÍÝ ¯¯?
Îãò ãýðëýýã¿é........................... 1
Îí: .............................. Ãýðëýñýí:
Ýõíýð/ íºõºð ................................... 02
Õ¿¿/ îõèí ......................................... 03
Òóñ
ã ýõ ............................................04
Öó à àí ...................................5
õ ýã÷/ ä¿¿ ...................................... 05
Àõ/
Áýëáýñýí ....................................6
Õ ì ýöýã/
Õàäàì ã ýõ ................................ 06 ___________________
í áýð ......................................07
Õ¿ðãýí/
À÷/ çýý ..............................................09
Áó
Á àää òºð
¯ã¿é ........................................... 1 Õðèñò .................................. 3
Õ
Õàìàà à ã¿é ...................................11
ðàë
Àñóóëò 14 Èñëàì .................................. 4
Ý ãòýé ............................................ 1
Ýðý Îëäìîë .......................... 3 Á àä ......................................... 6
Áóñ
Ýìýãòýé ............................................2
Îí: .............................. Õàðààíû ................................... 1 Òèéì ...........................................1
ßðèàíû .. ................................... 2 ¯ã¿é ........................................... 2
Ñàð: .........................................
ªäºð
( è÷èõ)_______________________
(á _
ð Áóñàä ............................................... 6
Ìîíãîë
Õ ðüÿàë
Õà à àë
à ã¿é
( è÷èõ)________________
Õàëõ ................................................. 01
__________________
________________________ Áîëîâñðîëã¿é .......................... 01
Áàéíãà îð
î øèí ñóóãàà.......................
ó 1 Ñóóðü ....................................... 03
Öàë
º é àæèëë è àã÷ ÷ ........ 1
Àñóóëò 8 Á¿ðýí äóíä .............................. 04
Ò ýçã¿é............................................
èë îëãîã÷ ÷ ..............................2
Ò ñóóãàà..........................................
ìýðãýæëèéí ............................. 05
(Ò¿ð
ñóóãàà
ó õ¿íèé
é èë
áàêàëàâðûí äýýä .....................07
îðîë
î öîã÷÷ ãèø¿¿í ¿ ...................... 5
_______________________ Ìàãèñòð ..................................08
Á àä ......................................... 6
Áóñ
Ñ ò íýð: Äîêòîð .................................... 09 Õ¿í àìûí àñóóëãûã äóóñãàõ
Àñóóëò 17
Òèéì .......................................... 1
ñ íýð, áàé
á éðøèë
è : Ñ ãóóëüä ñóðäàã ..................... 1
Ñóð
¯ã¿é ........................................... 2
Ò ãýâýðò ................................ 2
Òýò
____________________
è àé ....................... 4
Òºðñ
º íººñºº õîéø.............................. 1
èë õàé
Àñóóëò 12
ªºð
º ãàçàð áàéíãà àìüäàð÷ áàéãààä
áóöà
Áóñ
ªºð
º ãàçð
4

80
ÕÀÂÑÐÀËÒ

ªºð
ÕÝËÍÝ ¯¯?
Îãò ãýðëýýã¿é........................... 1
Îí: .............................. Ãýðëýñýí:
Ýõíýð/ íºõºð ................................... 02
Õ¿¿/ îõèí ......................................... 03
Òóñ
ã ýõ ............................................04
Öó à àí ...................................5
õ ýã÷/ ä¿¿ ......................................05
Àõ/
Áýëáýñýí ....................................6
Õ ì ýöýã/
Õàäàì ã ýõ ................................ 06 ___________________
í áýð ......................................07
Õ¿ðãýí/
À÷/ çýý ..............................................09
Áó
Á àää òºð
¯ã¿é ........................................... 1 Õðèñò .................................. 3
Õ
Õàìàà à ã¿é ...................................11
ðàë
Àñóóëò 14 Èñëàì .................................. 4
Ý ãòýé ............................................ 1
Ýðý Îëäìîë .......................... 3 Á àä ......................................... 6
Áóñ
ì ãòýé ............................................2
Ýìý
Îí: .............................. Õàðààíû ................................... 1 Òèéì ...........................................1
ßðèàíû ..................................... 2 ¯ã¿é ........................................... 2
Ñàð: .........................................
ªäºð
( è÷èõ)_______________________
(á _
ð Áóñàä ............................................... 6
Ìîíãîë
Õ ðüÿàë
Õà à àë
à ã¿é
( è÷èõ)________________
Õàëõ ................................................. 01
__________________
________________________ Áîëîâñðîëã¿é .......................... 01
Áàéíãà îðøèí ñóóãàà.......................
ó 1 Ñóóðü ....................................... 03
Öàë
º é àæèëë è àã÷ ÷ ........ 1
Àñóóëò 8 Á¿ðýí äóíä .............................. 04
Ò ýçã¿é............................................
èë îëãîã÷ ÷ ..............................2
Ò ñóóãàà..........................................
ìýðãýæëèéí ............................. 05
(Ò¿ð
ñóóãàà
ó õ¿íèé
é èë
áàêàëàâðûí äýýä .....................07
îðîë
î öîã÷÷ ãèø¿¿í ¿ ...................... 5
_______________________ Ìàãèñòð ..................................08
Á àä ......................................... 6
Áóñ
Ñ ò íýð: Äîêòîð .................................... 09 Õ¿í àìûí àñóóëãûã ä äóóñãàõ
Àñóóëò 17
Òèéì .......................................... 1
ñ íýð, áàé
á éðøèë
è : Ñ ãóóëüä ñóðäàã ..................... 1
Ñóð
¯ã¿é ........................................... 2
Ò ãýâýðò ................................ 2
Òýò
____________________
è àé ....................... 4
Òºðñ
º íººñºº õîéø.............................. 1
èë õàé
Àñóóëò 12
ªºð
º ãàçàð ááàéíãà àìüäàð÷ áàéãààä á
áóöà
Áóñ
ªºð
º ãàçð
5

81

ªºð
ÕÝËÍÝ ¯¯?
Îãò ãýðëýýã¿é........................... 1
Îí: .............................. Ãýðëýñýí:
Ýõíýð/ íºõºð º ................................... 02
Õ¿¿/ îõèí ......................................... 03
(5 áà ò¿¿íýýñ äýýø íàñíû á¿õ õ¿íýýñ àñóóíà) Òóñãààðëàñàí ............................ 4
ã ýõ ............................................04
Ýöýã/ Àéìàã/ íèéñëýë (ãàäààä óëñ)-èéí íýð, áàéðøèë: Öóöàëñàí ...................................5
õ ýã÷/ ä¿¿ ......................................05
Àõ/
Áýëáýñýí ....................................6
Õ ì ýöýã/
Õàäàì ã ýõ ................................ 06 ___________________
í áýð ......................................07
Õ¿ðãýí/
À÷/ çýý ..............................................09
Á àää òºð
¯ã¿é ........................................... 1 Õðèñò .................................. 3
Õ
Õàìàà à ã¿é ...................................11
ðàë
Àñóóëò 14 Èñëàì .................................. 4
Ý ãòýé ............................................ 1
Ýðý Îëäìîë .......................... 3 Áóñàä ........................................ 6
Ýìýãòýé ............................................2
Îí: .............................. Õàðààíû ................................... 1 Òèéì ...........................................1
ßðèàíû .. ................................... 2 ¯ã¿é ........................................... 2
Ñàð: .........................................
ªäºð
(áè÷èõ)_______________________
_
ð Áóñàä ............................................... 6
Ìîíãîë
Õ ðüÿàë
Õà à àë
à ã¿é
Àñóóëò 7 6 ÁÀ Ò¯¯ÍÝÝÑ ÄÝÝØ ÍÀÑÍÛ Õ¯ÍÝÝÑ ÞÓ ÂÝ? (áè÷èõ)________________
Õàëõ ................................................. 01
__________________
________________________ Áîëîâñðîëã¿é .......................... 01
Áàéíãà îðøèí ñóóãàà.......................
ó 1 Ñóóðü ....................................... 03
Öàëèí õºëñòýé àæèëëàã÷ ........ 1
Àñóóëò 8 Á¿ðýí äóíä .............................. 04
Ò ýçã¿é............................................
Ò¿ð ¿ 2 Àæèë îëãîã÷ ..............................2
Ò ñóóãàà..........................................
Ò¿ð ó 3 Õóâèàðàà õºäºëìºð ýðõëýã÷ .... 3
ìýðãýæëèéí ............................. 05
(Ò¿ð
Ò ýçã¿é¿ õ¿¿íèé îäîî ñóóæ áàéãàà, ò¿ð Íºõºðëºë, õîðøîîíû ãèø¿¿í .. 4
ñóóãàà
ó õ¿íèé
ó õàÿãèéã áè÷íý) ý ªðõèéí ¿éëäâýðëýë,
Àéìàã/ íèéñëýë ë (ãàäààä óëñ)-èéí ñ íýð: ¿éë÷èëãýýíä öàëèí õºëñã¿é
áàêàëàâðûí äýýä .....................07
îðîëöîã÷ ãèø¿¿í ...................... 5
_______________________ Ìàãèñòð ..................................08
Áóñàä ......................................... 6
Ñ ò íýð: Äîêòîð .................................... 09 Õ¿í àìûí àñóóëãûã ä äóóñãàõ
Àñóóëò 17
Òèéì .......................................... 1
ñ íýð, áàé
á éðøèë
è : Ñóðãóóëüä ñóðäàã ..................... 1
¯ã¿é ........................................... 2
Òýòãýâýðò ................................ 2
____________________
Õºäºëìºð ýðõëýõ ÷àäâàðã¿é .... 3
Ãýðèéí àæèëòàé ....................... 4
ÓÓ, ØÈËÆÈÆ ÈÐÑÝÍ ¯¯? Òîõèðîõ àæèë îëäîõã¿é
º íººñºº õîéø.............................. 1
Òºðñ
Òèéì, áàéíãà - Ãýðòýý ............. 1 Àæèë õàéæ áàéãàà .................... 6
Àñóóëò 12
Òèéì, áàéíãà - Áóñàä ãàçàð ..... 2 Àæèëëàõ ñîíèðõîëã¿é .............. 7
ªºð
º ãàçàð áàéíãà àìüäàð÷ áàéãààä á
ó àæ èðñýí....................................... 2
áóöà Òèéì, øààðäëàãàòàé ¿åä ........ 3 Áóñàä ......................................... 8
ªºð
º ãàçð
6

82
ÕÀÂÑÐÀËÒ

Óðãèéí îâîã: 10. ÒÀ ÕÀÌÃÈÉÍ Ñ¯¯ËÄ ÕÀÀÍÀÀÑ 15 ÁÀ Ò¯¯ÍÝÝÑ ÄÝÝØ ÍÀÑÍÛ Õ¯ÍÝÝÑ
Ýöýã/ ýõèéí íýð: ØÈËÆÈÍ ÈÐÑÝÍ ÁÝ? ÀÑÓÓÍÀ.
ªºðèéí íýð: Àéìàã/ íèéñëýë (ãàäààä óëñ)-èéí íýð, áàéðøèë: 19. ÒÀ ÃÝÐËÝËÒÈÉÍ ÁÀÉÄËÀÀ
ÕÝËÍÝ ¯¯?
Îãò ãýðëýýã¿é........................... 1
Îí: .............................. Ãýðëýñýí:
ð íºõºð ................................... 02
Ýõíýð/
Õ¿¿/ îõèí ......................................... 03
Òóñ
ã ýõõ ............................................04
Öó à àí ...................................5
õ ýã÷/ ä¿¿ ...................................... 05
Àõ/
Áýëáýñýí ....................................6
Õàäàì ýöýã/ ã ýõõ ................................ 06 ___________________
¿ í/ áýð ......................................07
Õ¿ðãýí
ªâºã ýöýã/ ã ýìýã ýõõ ..........................08
À÷/ çýý ..............................................09
Áó
Áóñàä òºðºë º òºðºãñºä ..................10
¯ã¿é ........................................... 1 Õðèñò .................................. 3
Õàìààðàëã¿é ...................................11
Àñóóëò 14 Èñëàì .................................. 4
Ýðýãòýé ............................................ 1 Îëäìîë .......................... 3 Á àä ................................... 6
Áóñ
Ýìýãòýé ............................................2
Îí: .............................. Õàðààíû ................................... 1 Òèéì ...........................................1
ßðèàíû .. ................................... 2 ¯ã¿é ........................................... 2
Ñàð: .........................................
ªäºð: ....................................... Õºäºëãººíèé ............................ 4 22. ÒÀ ßÌÀÐ ÀÆÈË ÝÐÕÝËÄÝÃ ÂÝ?
( è÷èõ)_______________________
(á _
((á¿òýí íàñààð) Áóñàä ............................................... 6
Ìîíãîë
Õàðüÿàëàëã¿é
ÃÃàäààäûí ((óëñûí íýð áè÷èõ) Òèéì .......................................... 1 (ÁÀÉÃÓÓËËÀÃÀ)-ÛÍ ¯ÍÄÑÝÍ ¯ÉË
( è÷èõ)________________
Õ ëõ ................................................. 01
Õàë 15. ÒÀ ÝÇÝÌØÑÝÍ ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍÕÎÎ __________________
Áóñàää (áè÷èõ) ÄÝÝÄ Ò¯ÂØÈÍÃ ÕÝËÍÝ ¯¯?
__________________
________________________ Áîëîâñðîëã¿é .......................... 01
Áàéíãà îðøèí ñóóã ó àà.......................1 Ñóóðü ....................................... 03
Öàë
º é àæèëë è àã÷ ÷ ........ 1
Àñóóëò 8 Á¿ðýí äóíä .............................. 04
Ò¿ð ýçã¿é............................................
Ò¿ ¿ 2 Àæèë
èë îëãîã÷ ÷ ..............................2
Ò¿ð ñóóã
Ò¿ ó àà.......................................... 3 Õóâèà
ìýðãýæëèéí ............................. 05
(Ò¿
Ò¿ð ýçã¿é
¿ õ¿¿íèé îäîî ñóóæ ó áàéãàà, ò¿ð ¿ Íºõºðëºë
ñóóã
ó àà õ¿íèé
¿ áàéíãà ñóóäàã õõàÿãèéã áè÷íý) ªðõèéí ¿éë
Àéìàã/ íèéñëýë ýë (ãàäààä óëñ)-èéí ñ íýð: ¿éë÷
é èë
áàêàëàâðûí äýýä .....................07
îðîë
î öîã÷÷ ãèø¿¿í ¿ ...................... 5
_______________________ Ìàãèñòð ..................................08
Á àä ......................................... 6
Áóñ
Ñóì
Ñ ì/ ä¿¿ðýã
¿ (õîò
ò)-èéí íýð: Äîêòîð .................................... 09
Õ¿í àìûí àñóóëãûã ä äóóñãàõ
Àñóóëò 17
Òèéì .......................................... 1
Àéìàã/ íèéñëý
ëýë (ãàäààä óëñ)-èéí
ñ íýð, áàéðøèë
è : Ñ ãóóëüä ñóðäàã ..................... 1
Ñóð
¯ã¿é ........................................... 2
Ò ãýâýðò ................................ 2
Òýò
____________________
_ 17. ÒÀ ÃÀÐ ÓÒÀÑÒÀÉ ÞÓ? Õ ºëìºð ýðõ
9. ÒÀ ÁÀÉÍÃÀ ÑÓÓÄÀÃ ÀÉÌÀÃ/ ÍÈÉÑËÝËÄÝÝ Òèéì .......................................... 1 è àé ....................... 4
ÒªÐÑÍªªÑªª ÕÎÉØ ÀÌÜÄÀÐ× ÁÀÉÍÀ ¯ã¿é ........................................... 2 Òîõèð
ÓÓ, ØÈËÆÈÆ ÈÐÑÝÍ ¯¯?
Òºðñíººñºº õîéø.............................. 1
èë õàé
Àñóóëò 12
ªºð ãàçàð áàéíãà àìüäàð÷ áàéãààä
áóö
ó ààæ èðñýí....................................... 2 Òèéì, øààðäëàãàòàé ¿åä ........ 3 Á àä ......................................... 8
Áóñ
ªºð ãàçð
ç ààññ øèèëæèæ èðñýí............. 3 ¯ã¿é ........................................... 4 Õ¿í àìûí àñóóëãûã ä äóóñãàõ
7

83
ÎÐÎÍ ÑÓÓÖÍÛ ÀÑÓÓËÃÀ

1. ÒÀÍÀÉÕ ßÌÀÐ ÒªÐËÈÉÍ ÑÓÓÖÀÍÄ ÑÓÓÄÀÃ ÂÝ? 12. ÒÀÍÀÉÕ ÓÍÄÍÛ ÓÑÀÀ ÕÝÐ ÕÎËÎÎÑ ÀÂÄÀÃ ÂÝ?
Ãýð ...................................................................... 1 Àñóóëò 9 ë .............................................. 1
200 ìåòð õ¿ðòýë
Áàéøèí .............................................................. 2 200-1000 ìåòð .................................................. 2
Çîð
î èóë
è àëòà ûí áóñ ó ñóóö ó .................................... 3
1000 ìåòðýýññ äýýø .......................................... 3
Á àä ñóóö
Áóñ ó ......................................................... 4 À
Àñóóëò 11
13. ÒÀÍÀÉ ÑÓÓÖÍÛ ÖÀÕÈËÃÀÀÍÛ ÝÕ ¯¯ÑÂÝÐ ÞÓ ÂÝ?
ÁÀÉØÈÍÄ ÀÌÜÄÀÐÄÀÃ ªÐÕ ÕÀÐÈÓËÍÀ.
Òºâë
â ºðñ
º ºíí ñèñòåìì ........................................... 1
2. ÒÀÍÀÉ ÁÀÉØÈÍÃÈÉÍ ÒªÐªË ÞÓ ÂÝ?
Äèçåëü
å ñòàíö ................................................... 2
Î îí ñóóöíû
Îð ó áàéøèí ....................................... 1
Áèå äààñàí òîõèë
è îã ñóóö
ó ............................... 2 Ñýðãýýãäýõ
ý ýð÷èì õ¿÷íèé òºõººð
º ºìæ
ìæ ........... 3
Ñ óöíû òóñäàà á
Ñóó áàéøèí .................................. 3 Áàãà îâð
â ûí öàõèë
è ãààí ¿¿ñã¿¿ð ....................... 4
Îþóòàí, ñóðàã÷äûíí íèéòèéíí áàéð é ............... 4 Öàõèë
è ãààíû ýõ
ý ¿¿ñâýðã¿é
¿ ................................ 5
Àæè
æèëëàã÷äûíí íèéòèéíí áàéð é .......................... 5 14. ÒÀÍÀÉ ÑÓÓÖÍÛ ÕÀËÀÀËÒÛÍ ÝÕ ¯¯ÑÂÝÐ ÞÓ ÂÝ?
Íèéòèéí çîð
î èóë
è àëò
à ûí áóñàä áàéð é ............... 6 À
Àñóóëò 11 Òºâë
â ºðñ
º ºíí ñèñòåì
ì ............................................1
3. ÒÀÍÀÉ ÑÓÓÖ ÕÝÄÝÍ ªÐªªÒÝÉ ÂÝ? Íàì äàðàëò
à ûí ççóóóõ .......................................... 2
ª ººíèé òîî ..........................................
ªð Öàõèë
è ãààí õàë
à ààãóóð ....................................... 3
4. ÒÀÍÀÉ ÑÓÓÖÍÛ ÒÀËÁÀÉÍ ÕÝÌÆÝÝ ÕÝÄ ÂÝ? Å äèéí ãàëë
Åð à àãàà ...............................................4
Àì.ìåòð ........................................... 15. ÒÀÍÀÉÕ ÕÎÎË ÓÍÄÀÀ ÈÕÝÂ×ËÝÍ ÞÓÃÀÀÐ ÁÎËÃÎÄÎÃ ÂÝ?
5. ÒÀÍÀÉ ÑÓÓÖ ÃÀË ÒÎÃÎÎÍÛ ªÐªªÒÝÉ ÞÓ? è ãààí ......................................................... 1

Öàõèë
Ò äàà ºðººòýé:
Òóñ â àñàí õèé .................................................... 2
Ñàâë
Äàíãààðàà ýçýìøäýã ............................ 1 Ìîä .....................................................................3
Íèéòýýðýý àøèãë ã àäàã.......................... 2 à ò¿ëø ....................................... 4
Í¿¿ðñ, øàõìàë
Ò äàà ºðººã¿é ................................................. 3
Òóñ Àðãàë º çºí .................................................... 5
à , õºð
6. ÒÀÍÀÉÕ ÑÓÓÖÀÍÄÀÀ ÓÑÀÍÄ ÎÐÎÕ ÎÍÃÎÖ, Ø¯ÐØ¯¯ÐÒÝÉ ÞÓ? Á àä .................................................................. 6
Áóñ
Ò äàà ýçýìøäýã:
Òóñ 16. ÒÀÍÀÉÕ ÁÈÅ ÇÀÑÀÕ ÃÀÇÀÐÒÀÉ ÞÓ?
Áàéíãûí ñóóðèëóóëñ è àí ......................... 1 Òèéì:
Ó ñàðäàã/ çººâð
Óã â èéí .............................. 2
î ....................................... 1
Ñóóóöíû äîòîð
Ñ
Íèéòýýðýý àøèãë ã àäàã..................................... 3
Ñ óöíû ãàäíà ........................................ 2
Ñóó
Áàéõã¿é
¿ ............................................................. 4
Òîãòñîí ãàçàð áàéõã¿é
¿ .................................... 3 Àñóóëò18
7. ÒÀÍÀÉ ÑÓÓÖÍÛ ÓÑÀÍ ÕÀÍÃÀÌÆÈÉÍ ÒªÐªË ÞÓ ÂÝ?
17. ÒÀÍÀÉÕ ÁÈÅ ÇÀÑÀÕ ÃÀÇÐÀÀ ÁÓÑÀÄÒÀÉ ÕÀÌÒÐÀÍ ÀØÈÃËÀÄÀÃ ÓÓ?
Òºâë
â ºðñ
º ºí óñàí õàíãàìæ ìæ ................................. 1
Òèéì ................................................................... 1
Òºâë
â ºðñ
º ºí áóñ óñàí õàíãàìæ ì
Áèå äààñàí ñèñòåì .............................. 2 ¿ .................................................................... 2
¯ã¿é
â èéí ............................................... 3
Çººâð Àñóóëò 11 18. ÒÀÍÀÉÕ ÁÎÕÈÐ ÓÑÀÀ ßÀÆ ÇÀÉËÓÓËÄÀÃ ÂÝ?
8. ÒÀÍÀÉÕ ÕÀËÓÓÍ, Õ¯ÉÒÝÍ ÓÑÒÀÉ ÞÓ? Òºâë
â ºðñ
º ºí ñèñòåìýýð çàéëóóë
é äàã ................. 1
Õàëóóóí, õ¿é
Õà ¿ òýíí óñòàé ..................................... Áèå äààñàí ñèñòåìýýð çàéëóóë
é äàã ................ 2
Çºâõºí õ¿é
¿ òýíí óñòàéé ...................................... 2 Àñóóëò
À ó 11 Öîîíîãò àñãàäàã ............................................. 3
ÃÝÐÒ ÀÌÜÄÀÐÄÀÃ ªÐÕ ÕÀÐÈÓËÍÀ. Çàäãàé àñãàäàã ................................................. 4
9. ÒÀÍÀÉÕ ÕÝÄÝÍ ÃÝÐÒÝÉ ÂÝ? 19. ÒÀÍÀÉÕ ÕÀÒÓÓ ÕÎÃ ÕÀßÃÄËÀÀ ßÀÆ ÇÀÉËÓÓËÄÀÃ ÂÝ?
Ãýðèéí òîî .................................................... ¯éë÷
é èë á óóëëàãààð........................... 1
è ãýýíèé áàéã
ªºðñ
º äºº:
10. ÒÀÍÀÉ ¯ÍÄÑÝÍ ÃÝÐ ÕÝÄÝÍ ÕÀÍÀÒÀÉ ÂÝ?
º ºãäñºí öýãò ............................ 2
Çºâøººð
Õàíûí òîî ...............................................
¿ .........................3
Òîãòñîí ãàçàð áàéõã¿é
Á¯Õ ªÐÕ ÕÀÐÈÓËÍÀ.
20. ÒÀ ÑÓÓÖÍÛÕÀÀ ªÌ×ÈÉÍ ÕÝËÁÝÐÈÉÃ ÕÝËÍÝ ¯¯?
11. ÒÀÍÀÉ ÓÍÄÍÛ ÓÑÍÛ ÝÕ ¯¯ÑÂÝÐ ÞÓ ÂÝ? º èéí ºì÷èéí .................................................. 1
Òºð
Òºâë
â ºðñ
º ºí ñèñòåì ì ........................................... 1 Àñóóëò 13
À
Õóâèéí
ó ºì÷èéí:
Òºâë
â ºðñ
º ºí ñèñòåìä õîëá î îãäñîí
óñ ò¿ã
¿ ýýõ
ý áàéðé .................................................. 2 Àæ
æ àõõóéí íýãæ
ãæ, áàéãóóëëàãûí ............. 2
Õ
Õàìãàà àëàãäñàí õó õóäàã .......................................3 È ãýíèé .................................................. 3
Èð
Õ
Õàìãàà àëàãäñàí áóëàã, øàíä ........................... 4 21. ÒÀ ÑÓÓÖÍÛÕÀÀ ÝÇÝÌØËÈÉÍ ÕÝËÁÝÐÈÉÃ ÕÝËÍÝ ¯¯?
Ö âýðø¿¿ëýí ñàâë
Öý â àñàí óññ ............................... 5 ªºð
º èéí ýçýìøë
ø èéí ........................................... 1
Òºâë
â ºðñ
º ºí ñèñòåìä õîëá î îãäîîã¿é ¿
Á äûí ñóóöàíä:
Áóñ ó
óñ ò¿ã
¿ ýýõ
ý áàéðé ................................................. 6
Ò
Ò¿ðýýñòýé ñóóäàã
ó ................................. 2
Çººâð
â èéí óññ ...................................................... 7
Ãîë, ìºð
Ãî º ºí, íóóð
í , õàìãààë à àãäààã¿é ¿ õóäàã, Ò¿ðýýñã¿é
¿é ñóóóäàã .................................. 3
áóëàã, øàíä ....................................................... 8 Á àä ................................................................. 4
Áóñ
Ìýäýýëýë öóãëóóëñàí Îãíîî Ìýäýýëýë îðóóëñàí Îãíîî
Òîîëîã÷èéí íýð: Êîäëîã÷èéí íýð:
ãàðûí ¿ñýã: ãàðûí ¿ñýã:
Øàëãàã÷èéí íýð: Øèâýã÷èéí íýð:

84
Ìîíãîë Óëñûí ¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí õîðîîíû äàðãûí 2010 îíû 01/127 òîîò òóøààëààð áàòëàâ. Ìàÿãò ÕÀÎÑÒ-1.2
Õ¯Í ÀÌ, ÎÐÎÍ ÑÓÓÖÍÛ 2010 ÎÍÛ ÓËÑÛÍ
Î
ËÎÃ
Õ¯ Í À
Ì,
ÎË
ÎÐ
ÎÍ ÒÎ
ÑÓÓÖÍÛ ÈÍÒÅÐÍÝÒ ÒÎÎËËÎÃÛÍÀÑÓÓËÃÀ
Òîîëëîãûí àñóóëãûí õàðèóëòûí íóóöûã “Õóâü õ¿íèé íóóöûí òóõàé” Ìîíãîë Óëñûí õóóëèéí 5 äóãààð ç¿éëèéí 4 äýõ õýñýã, “Õ¿í àì, îðîí ñóóöíû óëñûí òîîëëîãûí òóõàé”
ÕÀÂÑÐÀËÒ
Ìîíãîë Óëñûí õóóëèéí 18.3 äàõü çààëòûí äàãóó ÷àíäëàí õàäãàëíà.

Òîîëëîãûí çîðèëãî Òîîëëîãûí à÷ õîëáîãäîë Òîîëëîãûí àñóóëãûã íºõºõ çàð÷èì
Ñ¿¿ëèéí 10 æèëèéí õóãàöààíä õ¿í àì ç¿é, ýäèéí Òºëºâëºëò õèéõ, áîäëîãî áîëîâñðóóëàõ íýí 1. ¯ã áè÷èõäýý òîâ÷ëîõã¿é, äàðìàë ¿ñãýýð áè÷èõ
çàñàã, íèéãìèéí áàéäàëä ãàðñàí ººð÷ëºëò, øàëòãààí, õýðýãöýýòýé ìýäýýëëèéí ýõ ¿¿ñâýð á¿ðäýíý. 2. Õàðèóëòûí õîëáîãäîõ êîäûã äóãóéëàõ
íºõöºëèéã ñóäëàõ, èðýýä¿éí õºãæëèéã òºëºâëºõ, Áîäëîãî, õºòºëáºðèéí õýðýãæèëòèéã ¿íýëíý. 3. Ⱦºðâºëæèí í¿äýíä òîî íºõºõ
áîäëîãî õºòºëáºðèéã áîëîâñðóóëàõ, ýðäýì Õ¿í àì ç¿éí ºíººãèéí áàéäàë, öààøäûí ÷èã 4. ¯ðãýëæèëñýí øóãàìûí äýýä òàëä õîëáîãäîõ
øèíæèëãýýíèé àæèë, ñóäàëãààíä øààðäëàãàòàé õàíäëàãûã òîäîðõîéëíî. õàðèóëòûã áè÷èõ
ñòàòèñòèêèéí òóëãóóð ìýäýýëýë á¿ðä¿¿ëýõýä îðøèíî. Õóâü õ¿íèé ò¿¿õèéí ¿íýò ëàâëàãààã áèé áîëãîíî. 5. Íàñíû õÿçãààðûí äàãóó õàðèóëàõ
I. ÕÀßÃÈÉÍ ÕÝÑÝÃ II. ÇÀÐÈÌ ÕÀÐÈÓËÒÛÍ ɄÎÄÛÍ ÄÝËÃÝÐÝÍÃ¯É ÒÀÉËÁÀÐ

ÕÀßÃ: ÀÑÓÓËÒ 8: ÝÇÝÌØÑÝÍ ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÄÝÝÄ Ò¯ÂØÈÍ.
ȿðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí 1-5-ð àíãèä îäîî ñóð÷ áàéãàà õ¿¿õýä ýñâýë ñóð÷ áàéãààä ñóðãóóëèà îðõèñîí áîë áîëîâñðîëã¿é ãýæ
¿çíý. Á¿ðýí äóíä õ¿ðòýëõ áîëîâñðîëûí ò¿âøèíã äàðààõ áàéäëààð òîäîðõîéëíî. ¯¿íä:
Áîëîâñðîëûí
À1. Òîîëëîãûí êîìèññûí äóãààð ò¿âøèí Ñóóðü
Áîëîâñðîëã¿é Áàãà Á¿ðýí äóíä
(Á¿ðýí áóñ äóíä)
À2. Ãàäààä óëñûí íýð, êîä Îí
1975 õ¿ðòýëõ îíóóäàä 4-ð àíãèéã òºãñººã¿é. 4-ð àíãè òºãññºí. 7-ð àíãè òºãññºí. 10-ð àíãè òºãññºí.
À3. Õîòûí íýð, êîä 1975-1996 îíóóäàä 3-ð àíãèéã òºãñººã¿é. 3-ð àíãè òºãññºí. 8-ð àíãè òºãññºí. 10-ð àíãè òºãññºí.
À4. ÄÒÃ-ûí ÒÒ-íû äóãààð 1997-2004 îíóóäàä 4-ð àíãèéã òºãñººã¿é. 4-ð àíãè òºãññºí. 8-ð àíãè òºãññºí. 10-ð àíãè òºãññºí.
2005 îíä 5-ð àíãèéã òºãñººã¿é. 5-ð àíãè òºãññºí. 9-ð àíãè òºãññºí. 10-ð àíãè òºãññºí.
À5. Òîîëîã÷èéí íýð, äóãààð
2006 áà ò¿¿íýýñ õîéøèõ îíóóäàä 5-ð àíãèéã òºãñººã¿é. 5-ð àíãè òºãññºí. 9-ð àíãè òºãññºí. 11-ð àíãè òºãññºí.
À6. Òîîëëîãûí àñóóëãûí äóãààð Òеõíикийí боëоí ìэрãэжëийí боëовñроë. Ìýðãýæëèéí ñóðãàëò, ¿éëäâýðëýëèéí òºâ õóó÷íààð òɟõíèê, ìýðãýæëèéí ñóðãóóëü -
À9. ¯íäñýí ºðõ 1 ÒÌÑ òºãññºí, ìýðãýæëèéí ¿íýìëýõòýé õ¿ì¿¿ñèéã òɟõíèêèéí áîëîí ìýðãýæëèéí áîëîâñðîëòîé ãýæ îéëãîíî.
Òóñãàй ìэрãэжëийí äóíä боëовñроë. Ãàäààä, äîòîîäûí òóñãàé ìýðãýæëèéí äóíä ñóðãóóëü õóó÷íààð òɟõíèêóì, ò¿¿íòýé àäèëòãàõ
ªðõ ¿¿ñãýýã¿é õ¿ì¿¿ñ 2 ñóðãóóëü òºãññºí, ¿íýìëýõ, äèɩëîìòîé õ¿ì¿¿ñèéã òóñãàé ìýðãýæëèéí äóíä áîëîâñðîëòîé ãýæ ¿çíý.
À10. Òîîëîãäñîí õ¿íèé òîî Äээä боëовñроë /äипëоì, бàкàëàвр, ìàãиñòр, äокòор бà ò¿¿íээñ äээш/. Ãàäààä, äîòîîäûí èõ, äýýä ñóðãóóëü, êîëëɟæèéã
ºäºð, îðîé, ý÷íýýãýýð òºãññºí, äèɩëîìûí äýýä, áàêàëàâð, ìàãèñòð, äîêòîðûí çýðãèéí äèɩëîì áîëîí ò¿¿íòýé àäèëòãàõ áîëîâñðîëûí
áàðèìò áè÷èã á¿õèé õ¿ì¿¿ñèéã äýýä áîëîâñðîëòîé ãýæ ¿çíý.
Ìýäýýëñýí Îãíîî Ìýäýýëýë îðóóëñàí Îãíîî
Õ¿íèé íýð: Êîäëîã÷èéí íýð:
Øàëãàã÷èéí íýð: Øèâýã÷èéí íýð:

1
85
86
II. ÇÀÐÈÌ ÕÀÐÈÓËÒÛÍ ɄÎÄÛÍ ÄÝËÃÝÐÝÍÃ¯É ÒÀÉËÁÀÐ
ÀÑÓÓËÒ 10: Ñ¯¯ËÈÉÍ 7 ÕÎÍÎÃÈÉÍ ÀÆÈË ÝÐÕËÝËÒ. 5. Óñàí õàíãàìæ, áîõèð óñ, õîã, õàÿãäëûí ìɟíɟæìɟíò áîëîí öýâýðëýõ ¿éë àæèëëàãàà.
Ñ¿¿ëèéí 7 õîíîãò àæèë ýðõýëñýí áóɸó “Òèéì-1” ãýñýí êîäûã äàðààõ íºõöºëä ñîíãîíî. ¯¿íä: Ԧðõèéí áîëîí àæ ¿éëäâýðèéí äýä ñàëáàð, áîõèðäñîí òàëáàéí á¿õ òºðëèéí õîã
Àìàí áîëîí áè÷ãèéí ãýðýýíèé ¿íäñýí äýýð áàéíãûí àæèë ýðõýëäýã õ¿í õàÿãäëûã öóãëóóëàõ, àðèóòãàõ, áîëîâñðóóëàõ
Òîîëóóëæ áàéãàà õóãàöààíààñ ºìíºõ 7 õîíîãò àæèëëààã¿é áîëîâ÷ ¿íäñýí Õîã õàÿãäàë, áîõèð óñ áîëîâñðóóëàõ ¿éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿íä àðèóòãàñàí ýñâýë
áàéãóóëëàãàòàéãàà õºäºëìºðèéí ãýðýýãýý öóöëààã¿é, òîäîðõîé õóãàöààíû äàðàà øèíý á¿òýýãäýõ¿¿í áèé áîëãîõ
àæèëäàà ýðãýí îðîõ äàðààõ õ¿í. ¯¿íä: Óñàí õàíãàìæèéí ¿éë àæèëëàãàà ýíý ñàëáàðò îðäîã. Óñàí õàíãàìæèéí ¿éë
ɀèðýìñíèé, õ¿¿õýä òºð¿¿ëñíèé àìðàëò áîëîí áàãà íàñíû õ¿¿õäýý àñðàõààð àæèëëàãàà èõýíõäýý áîõèð óñûã öýâýðëýõ, áîëîâñðóóëàõòàé õîëáîîòîé áàéäàã.
àæëààñ ÷ºëºº àâñàí 6. Áàðèëãà. ɂõ áàðèëãà óãñðàëò áîëîí èðãýíèé èíæɟíɟðèéí áàéãóóëàìæ, áàéøèí, áàðèëãûã
Ԧâ÷íèé áîëîí ãýìòñýíèé óëìààñ óðò, áîãèíî õóãàöààíû ò¿ð ÷ºëºº àâñàí óãñðàõ áîëîí ìýðãýæñýí áàðèëãûí ¿éë àæèëëàãàà áàãòàíà. ¯¿íä:
Ɂàõèðãààíû ò¿ð ÷ºëººòýé õ¿í öàëèíòàé, öàëèíã¿é õàðãàëçàõã¿é Øèíý àæèë, áàðèëãà çàñâàð, íýìýëò áîëîí æèæèã çàñâàð, óãñàðìàë áàðèëãà,
Ýýëæèéí àìðàëòàà àâñàí áàðèëãûí òàëáàé, ò¿ð çóóðûí ÷àíàðòàé áàðèëãà óãñðàõ
Àæèë õàÿëò çàðëàñàí ɂõ áàðèëãàä îðîí ñóóö, êîíòîð, àãóóëàõ, áóñàä íèéòèéí áîëîí íèéòèéí
Áàðèëãà, ãɟîëîãè õàéãóóë çýðýã óëèðëûí ÷àíàðòàé àæèë, ¿éëäâýðëýë ýðõýëäýã ¿éë÷èëãýýíèé áàðèëãà, ɮɟðìɟðèéí áàðèëãà çýðýã ýñâýë àâòî çàì, ãóäàìæ, ã¿¿ð,
ó÷ðààñ ºâëèéí óëèðàëä ò¿ð àæèëëàõã¿é áàéãàà òóííɟë, òºìºð çàì, íèñýõ òàëáàé, áîîìò, çîãñîîë áîëîí öàõèëãààíû ñ¿ëæýý,
Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà íü ÿìàð íýã øàëòãààíààð àæèë÷èä íü àæèë õàÿñàí, ¿éëäâýðèéí òîíîã òºõººðºìæ, äàìæóóëàõ õîîëîé, óñíû øóãàì ñ¿ëæýýíèé ñèñòɟì,
¿éëäâýðëýëèéí îñîë ãàðñàí, áàéãàëèéí õ¿íä íºõöºë, öàõèëãààí ò¿¿õèé ýä, óñëàëòûí ñèñòɟì, ñɩîðòûí áàéãóóëàìæ çýðýã èðãýíèé èíæɟíɟðèéí áàðèëãà,
ò¿ëø òàñàðñàí ãýõ ìýò àæëàà çîãñîîñîí, ñóðãàëòàä õàìðàãäñàí áîëîí áóñàä áàéãóóëàìæ áàðèõ
øàëòãààíû óëìààñ ò¿ð õóãàöààãààð àæèë õèéãýýã¿é õ¿í 7. Áººíèé áîëîí æèæèãëýí õóäàëäàà ìàøèí, ìîòîöèêëèéí çàñâàð ¿éë÷èëãýý. Á¿õ
Áàéíãûí àæèë ýðõýëäýãã¿é áîëîâ÷ òîîëóóëæ áàéãàà õóãàöààíààñ ºìíºõ 7 õîíîãèéí òºðëèéí áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèé áººíèé áîëîí æèæèãëýí õóäàëäàà, òóõàéëáàë, õóâèðãàí
òóðø ýñâýë àëü íýã ºäºð öàëèí, îðëîãîòîé àæèë ýðõýëñýí õ¿í ººð÷ëºõã¿éãýýð õóäàëäààëàõ áàðààã õóäàëäàí àâàõ ÿâöàä ãàðàõ ¿éë÷èëãýý îðíî.
Àæèëëàæ áàéãàà àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí òºðºë, ºì÷èéí õýëáýð, òóõàéí õ¿íèé 8. Òýýâýð áà àãóóëàõûí ¿éë àæèëëàãàà.
ýðõýëæ áàéãàà àæëûí çýðýã äýâèéã õàðãàëçàõã¿éãýýð àæèë ýðõýëæ áàéãàà õ¿í, ìºí Õèéí õîîëîéí, òºìºð çàìûí, àâòî çàìûí, óñàí áà àãààðûí òýýâðèéí òîãòñîí
çàõ, ãóäàìæ òàëáàéä íàéìàà, õóäàëäàà õèéã÷, ãóòàë òîñëîã÷, ñîíèí áîðëóóëàã÷, õóâààðüòàé áîëîí õóâààðüã¿é à÷àà áà çîð÷èã÷ òýýâýðëýëò, àãóóëàõ
ìàøèí óãààã÷, ñèéëáýð÷èí, ò¿¿õèé ýä öóãëóóëàã÷ çýðýã àëáàí áóñààð àæèëëàäàã õ¿í À÷àà, òýýøèéí ¿éë÷èëãýý ýðõëýõ,
ÀÑÓÓËÒ 11: ÝÐÕÝËÄÝÃ ÀÆÈË (ÁÀÉÃÓÓËËÀÃÀ)-ÛÍ ¯ÍÄÑÝÍ ¯ÉË ÀÆÈËËÀÃÀÀÍÛ Àâòîìàøèíû çîãñîîë, ãàðààø

×ÈÃËÝË. Õàðèóëàã÷ ººðèéí ýðõýëäýã àæèë áàéãóóëëàãà-ûí ¿íäñýí ¿éë àæèëëãààíû Òýýâðèéí òîíîã òºõººðºìæèéã æîëîî÷òîé íü ýñâýë óäèðäàõ õ¿íòýé íü ò¿ðýýñëýõ
÷èãëýëèéã äàðààõ êîäíû àëü íýãýýð òîäîðõîéëæ, àñóóëãûí õóóäñàíä íºõíº. Øóóäàí, õîëáîî

1. Õºäºº àæ àõóé, îéí àæ àõóé, çàãàñ áàðèëò, àí àãíóóð. ¯¿íä äàðààõ ¿éë àæèëëàãàà 9. Áàéð, ñóóö áîëîí õîîë óíäààð ¿éë÷ëýõ ¿éë àæèëëàãàà. ¯¿íä äàðààõ ¿éë àæèëëàãàà
áàãòàíà. áàãòàíà.
Ò¿ð çóóðûí çî÷èí, áóñàä àÿëàã÷äûã áîãèíî õóãàöààãààð áàéð ñóóöààð õàíãàõ
Ãàçàð òàðèàëàí
Ìàë àìüòàí ºñãºõ, ¿ðæ¿¿ëýõ Øóóä õýðýãëýõ çîðèóëàëòòàé õîîë õ¿íñ, óíäààãààð ¿éë÷ëýõ
Îé ¿ðæ¿¿ëýã áîëîí ãóàëèí, áóñàä ìîä áýëòãýë 10. Ìýäýýëýë, õîëáîî. ¯¿íä äàðààõ ¿éë àæèëëàãàà áàãòàíà.
Ɏɟðìɟð, ìàë ¿ðæ¿¿ëãèéí ãàçðûí ìàëûí áîëîí ìàëûí ãàðàëòàé àøèã øèì àâàõ Ýõ áýëòãýõ, íèéòëýõ
2. Óóë óóðõàé, îëáîðëîëò. ¯¿íä äàðààõ ¿éë àæèëëàãàà áàãòàíà. ɉðîãðàì õàíãàìæ, äóó, ä¿ðñ áè÷ëýã õèéõ
Áàéãàëèéí õàòóó áèɟò í¿¿ðñ, õ¿äýð Ɋàäèî, òɟëɟâèçèéí íýâòð¿¿ëýã, õºòºëáºð áýëòãýõ ¿éë àæèëëàãàà, öàõèëãààí õîëáîî
Øèíãýí íɟɮòü Ìýäýýëëèéí òɟõíîëîãèéí ¿éë àæèëëàãàà áîëîí áóñàä ìýäýýëëèéí ¿éë÷èëãýý
Áàéãàëèéí õèé çýðýã ýðäýñ áîäèñûã ãàðãàí àâàõ óóë óóðõàéí îëáîðëîõ 11. Ñàíõ¿¿ãèéí áîëîí äààòãàëûí ¿éë àæèëëàãàà
Áîëîâñðóóëààã¿é ò¿¿õèé ýä ìàòɟðèàëûã áýëòãýõ 12. ¯ë õºäëºõ õºðºíãèéí ¿éë àæèëëàãàà
3. Áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðëýë. Ò¿¿õèé ýä ìàòɟðèàëûã áîëîâñðóóëàí øèíý á¿òýýãäýõ¿¿í 13. Ìýðãýæëèéí, øèíæëýõ óõààí áîëîí òɟõíèêèéí ¿éë àæèëëàãàà
¿éëäâýðëýõ ¿éë àæèëëàãàà ɸì. Áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðëýë ýðõýëæ áàéãàà íýãæ¿¿ä íü 14. Ɂàõèðãààíû áîëîí äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãàà
¿éëäâýð õýëáýðòýé áàéäàã. Ìàòɟðèàë ýñâýë áîäèñèéã øèíý á¿òýýãäýõ¿¿íä õóâèðãàõäàà 15. Òºðèéí óäèðäëàãà áà áàòëàí õàìãààëàõ ¿éë àæèëëàãàà
õóäàëäàõ çîðèëãîîð ãàð àðãààð ýñâýë ãýðòýý ¿éëäâýðëýñýí á¿òýýãäýõ¿¿í ¿¿íä áàãòàíà. 16. Áîëîâñðîë
4. ɐàõèëãààí, õèé, óóð, àãààðæóóëàëòûí õàíãàìæ. ¯¿íä äàðààõ ¿éë àæèëëàãàà áàãòàíà. 17. Õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä áà íèéãìèéí ¿éë àæèëëàãàà
Ⱦýä á¿òöèéí øóãàì ñ¿ëæýý õîîëîéãîîð äàìæóóëàí öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷, õèé, óóð, 18. Óðëàã, ¿çâýð, òîãëîîì íààäàì
õàëóóí óñààð õàíãàõ 19. ¯éë÷èëãýýíèé áóñàä ¿éë àæèëëàãàà
Íýãäñýí ñ¿ëæýýíä îðîîã¿é áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí áèɟ äààñàí ýõ ¿¿ñâýð á¿õèé 20. Õ¿í õºëñëºí àæèëëóóëäàã ºðõèéí ¿éë àæèëëàãàà áîëîí ºðõèéí ººðèéí õýðýãëýýíä
öàõèëãààí, õèé, óóð, õàëóóí óñààð õàíãàõ, ò¿ãýýõ çîðèóëàí ¿éëäâýðëýñýí õýìæýýã íü òîäîðõîéëîõ áîëîìæã¿é á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿éë÷èëãýý.
2 21. Îëîí óëñûí áàéãóóëëàãà, ñóóðèí òºëººëºã÷èéí ¿éë àæèëëàãàà
Õ¿í àìûí àñóóëãà
ÆÈØÝÝ ÀÑÓÓËÒ Õ¯Í 01 Õ¯Í 02 Õ¯Í 03 Õ¯Í 04
ÁÀЛÄÀÍ Ýöýã/ ýõèéí íýð,
ººðèéí íýð
ÁÎЛÄ
ÕÀÂÑÐÀËÒ
1 ªðõèéí òýðã¿¿ëýã÷ 1. Ԧðõèéí òýðã¿¿ëýã÷èéí õàìààðàë 1 Ԧðõèéí òýðã¿¿ëýã÷ 2 Ýõíýð/ íºõºð 2 Ýõíýð/ íºõºð 2 Ýõíýð/ íºõºð
2 Ýõíýð/ íºõºð 11 Õàìààðàëã¿é 3 Õ¿¿/ îõèí 3 Õ¿¿/ îõèí 3 Õ¿¿/ îõèí
3 Õ¿¿/ îõèí Ԧðõ, ãýð á¿ëýýðýý òîîëóóëæ áàéãàà áîë 4 Ýöýã/ ýõ 4 Ýöýã/ ýõ 4 Ýöýã/ ýõ
4 Ýöýã/ ýõ íýãä¿ãýýð õ¿í ºðõèéí òýðã¿¿ëýã÷ áàéíà. 5 Àõ/ ýã÷/ ä¿¿ 5 Àõ/ ýã÷/ ä¿¿ 5 Àõ/ ýã÷/ ä¿¿
5 Àõ/ ýã÷/ ä¿¿ Ԧðõèéí áóñàä ãèø¿¿äèéí õóâüä ºðõèéí 6 Õàäàì ýöýã/ ýõ 6 Õàäàì ýöýã/ ýõ 6 Õàäàì ýöýã/ ýõ
6 Õàäàì ýöýã/ ýõ òýðã¿¿ëýã÷òýé ÿìàð õàìààðàëòàé áîëîõûã 7 Õ¿ðãýí/ áýð 7 Õ¿ðãýí/ áýð 7 Õ¿ðãýí/ áýð
7 Õ¿ðãýí/ áýð íºõíº. 8 Ԧâºã ýöýã/ ýìýã ýõ 8 Ԧâºã ýöýã/ ýìýã ýõ 8 Ԧâºã ýöýã/ ýìýã ýõ
8 ªâºã ýöýã/ ýìýã ýõ Ԧðõ ¿¿ñãýýã¿é õ¿ì¿¿ñýýð òîîëîãäîæ áóé 9 À÷/ çýý 9 À÷/ çýý 9 À÷/ çýý
9 À÷/ çýý á¿õ õ¿í “11“ ãýñýí êîäûã íºõíº. 10 Áóñàä òºðºë òºðºãñºä 10 Áóñàä òºðºë òºðºãñºä 10 Áóñàä òºðºë òºðºãñºä
10 Áóñàä òºðºë òºðºãñºä 11 Õàìààðàëã¿é 11 Õàìààðàëã¿é 11 Õàìààðàëã¿é
11 Õàìààðàëã¿é
1 Ýðýãòýé 2. Õ¿éñ 1 Ýðýãòýé 1 Ýðýãòýé 1 Ýðýãòýé 1 Ýðýãòýé

2 Ýìýãòýé 2 Ýìýãòýé 2 Ýìýãòýé 2 Ýìýãòýé 2 Ýìýãòýé
3. Íàñ
Íàñàà áè÷èõäýý òîîëóóëæ áàéãàà ºäðºº
0 3 9 òºðñºí îí, ñàð, ºäºðòýéãýý õàðüöóóëæ, á¿òýí
íàñààð òîîöíî. Á¿òýí íàñ ã¿éöýõýä 1 õîíîã
äóòóó áàéëàà ÷ íàñûã äýâø¿¿ëýõã¿é. Íýã íàñ
õ¿ðýýã¿é õ¿¿õäèéí íàñûã “00” ãýæ ¿çíý
1 Ñóðàëöàõ 4. əâñàí çîðèëãî 1 Ñóðàëöàõ 1 Ñóðàëöàõ 1 Ñóðàëöàõ 1 Ñóðàëöàõ
2 Õºäºëìºðèéí 2 Õºäºëìºðèéí ãýðýýãýýð 2 Õºäºëìºðèéí ãýðýýãýýð 2 Õºäºëìºðèéí ãýðýýãýýð 2 Õºäºëìºðèéí ãýðýýãýýð
Ãàäààä óëñ ðóó ÿâñàí àíõíû çîðèëãîî
ãýðýýãýýð àæèëëàõ àæèëëàõ àæèëëàõ àæèëëàõ àæèëëàõ
òîäîðõîéëæ, òîõèðîõ õàðèóëòûí êîäûã íºõíº.
3 Õóâèàðàà àæèëëàõ 3 Õóâèàðàà àæèëëàõ 3 Õóâèàðàà àæèëëàõ 3 Õóâèàðàà àæèëëàõ 3 Õóâèàðàà àæèëëàõ
4 Àëáàí òîìèëîëòîîð 4 Àëáàí òîìèëîëòîîð 4 Àëáàí òîìèëîëòîîð 4 Àëáàí òîìèëîëòîîð 4 Àëáàí òîìèëîëòîîð
àæèëëàõ àæèëëàõ àæèëëàõ àæèëëàõ àæèëëàõ
5 Ýì÷ë¿¿ëýõ 5 Ýì÷ë¿¿ëýõ 5 Ýì÷ë¿¿ëýõ 5 Ýì÷ë¿¿ëýõ 5 Ýì÷ë¿¿ëýõ
6 Áóñàä 6 Áóñàä 6 Áóñàä 6 Áóñàä 6 Áóñàä
5. Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà õóãàöàà

Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà õóãàöààã á¿òýí æèëýýð
0 2 íºõíº. ɀèøýý íü: Ãàäààäàä ÿâààä 8 ñàð áîëæ
áàéâàë “1” ãýæ ¿çíý. Õàðèí 2 æèë 5 ñàð áîëæ
áàéâàë “2” ãýæ íºõíº.
6. əñ ¿íäýñ
1 Õàëõ 1 Õàëõ 1 Õàëõ 1 Õàëõ 1 Õàëõ
Áóñàä (áè÷èõ) Ԧºðèéí ÿñ ¿íäñèéã áè÷íý. Áóñàä (áè÷èõ) Áóñàä (áè÷èõ) Áóñàä (áè÷èõ) Áóñàä (áè÷èõ)
Õ¿¿õäèéíõýý ÿñ ¿íäñèéã òîäîðõîéëæ
ȾÀɊÕÀȾ ÷àäàõã¿é òîõèîëäîëä ýõèéíõòàé àäèëààð

àâ÷ ¿çíý.
3
87
88
ÆÈØÝÝ ÀÑÓÓËÒ Õ¯Í 01 Õ¯Í 02 Õ¯Í 03 Õ¯Í 04
7. Òºðñºí ãàçàð
Òîîëóóëàã÷ Ìîíãîë Óëñàä òºðñºí áîë àéìàã,
ÎɊÕÎÍ íèéñëýëèéí íýðèéã, õýðâýý ãàäààä óëñàä
òºðñºí áîë òóõàéí óëñûí íýðèéã, æàãñààëòàä
áàéõã¿é áîë áóñàä ãýäãèéã ñîíãîíî.
1 Áîëîâñðîëã¿é 8. Ýçýìøñýí áîëîâñðîëûí äýýä ò¿âøèí 1 Áîëîâñðîëã¿é 1 Áîëîâñðîëã¿é 1 Áîëîâñðîëã¿é 1 Áîëîâñðîëã¿é
2 Áàãà 2 Áàãà 2 Áàãà 2 Áàãà 2 Áàãà
3 Ñóóðü 6 áà ò¿¿íýýñ äýýø íàñíû á¿õ õ¿í íºõíº. 3 Ñóóðü 3 Ñóóðü 3 Ñóóðü 3 Ñóóðü
4 Á¿ðýí äóíä Áîëîâñðîëûí äýýä ò¿âøèí ãýäýãò ýçýìøñýí 4 Á¿ðýí äóíä 4 Á¿ðýí äóíä 4 Á¿ðýí äóíä 4 Á¿ðýí äóíä
5 Òåõíèêèéí áîëîâñðîëûí õàìãèéí äýýä ò¿âøèíã îéëãîíî. 5 Òɟõíèêèéí 5 Òɟõíèêèéí 5 Òɟõíèêèéí 5 Òɟõíèêèéí
áîëîí Òîîëóóëàã÷ ãàäààä óëñàä áîëîâñðîë áîëîí áîëîí áîëîí áîëîí
ìýðãýæëèéí ýçýìøñýí/ ýçýìøèæ áàéãàà áîë òóõàéí óëñûí ìýðãýæëèéí ìýðãýæëèéí ìýðãýæëèéí ìýðãýæëèéí
6 Òóñãàé áîëîâñðîëûí òîãòîëöîîíä çààñíû äàãóó 6 Òóñãàé 6 Òóñãàé 6 Òóñãàé 6 Òóñãàé
ìýðãýæëèéí äóíä áîëîâñðîëûí ò¿âøèíã õàðèóëòûí êîäóóäòàé ìýðãýæëèéí äóíä ìýðãýæëèéí äóíä ìýðãýæëèéí äóíä ìýðãýæëèéí äóíä
7 Äèïëîìûí áîëîí íèéö¿¿ëæ íºõíº. 7 Ⱦèɩëîìûí áîëîí 7 Ⱦèɩëîìûí áîëîí 7 Ⱦèɩëîìûí áîëîí 7 Ⱦèɩëîìûí áîëîí
áàêàëàâðûí äýýä Áîëîâñðîëûí ò¿âøèíãèéí òîäîðõîéëîëòûã 1 áàêàëàâðûí äýýä áàêàëàâðûí äýýä áàêàëàâðûí äýýä áàêàëàâðûí äýýä
8 Ìàãèñòð ä¿ãýýð õóóäàñíààñ õàðíà óó. 8 Ìàãèñòð 8 Ìàãèñòð 8 Ìàãèñòð 8 Ìàãèñòð
9 Äîêòîð 9 Ⱦîêòîð 9 Ⱦîêòîð 9 Ⱦîêòîð 9 Ⱦîêòîð
1 Îãò ãýðëýýã¿é 9. Ãýðëýëòèéí áàéäàë 1 Îãò ãýðëýýã¿é 1 Îãò ãýðëýýã¿é 1 Îãò ãýðëýýã¿é 1 Îãò ãýðëýýã¿é
2 Ãýðëýñýí-Áàòëóóëñàí 2 Ãýðëýñýí - Áàòëóóëñàí 2 Ãýðëýñýí - Áàòëóóëñàí 2 Ãýðëýñýí - Áàòëóóëñàí 2 Ãýðëýñýí - Áàòëóóëñàí
3 Ãýðëýñýí-Áàòëóóëààã¿é 15 áà ò¿¿íýýñ äýýø íàñíû á¿õ õ¿í íºõíº. 3 Ãýðëýñýí - Áàòëóóëààã¿é 3 Ãýðëýñýí - Áàòëóóëààã¿é 3 Ãýðëýñýí - Áàòëóóëààã¿é 3 Ãýðëýñýí - Áàòëóóëààã¿é
4 Òóñãààðëàñàí Ãýðëýëòèéí áàéäëàà òîîëîãäîæ áàéãàà 4 Òóñãààðëàñàí 4 Òóñãààðëàñàí 4 Òóñãààðëàñàí 4 Òóñãààðëàñàí
5 Öóöàëñàí ¿ɟèéíõýý áàéäëààð òîäîðõîéëíî. 5 ɐóöàëñàí 5 ɐóöàëñàí 5 ɐóöàëñàí 5 ɐóöàëñàí
6 Áýëáýñýí 6 Áýëáýñýí 6 Áýëáýñýí 6 Áýëáýñýí 6 Áýëáýñýí

10. Ñ¿¿ëèéí 7 õîíîãò àæèë ýðõýëñýí ýñýõ
15 áà ò¿¿íýýñ äýýø íàñíû á¿õ õ¿í íºõíº.
1 Òèéì 1 Òèéì 1 Òèéì 1 Òèéì 1 Òèéì

Òîîëóóëæ áàéãàà õóãàöààíààñ ºìíºõ 7 õîíîãò
2 ¯ã¿é Àñóóëò 12 öàëèí õºëñ, îðëîãî îëîõ çîðèëãîîð ýäèéí 2 ¯ã¿é Àñóóëò 12 2 ¯ã¿é Àñóóëò 12 2 ¯ã¿é Àñóóëò 12 2 ¯ã¿é Àñóóëò 12
çàñãèéí ¿éë àæèëëàãààíä íýãýýñ äýýø öàãààð

îðîëöñîí ýñýõýýð òîäîðõîéëíî. Õàðèóëòûí
êîäûã 2 äóãààð õóóäàñíààñ õàðíà óó.
11. Ýðõýëäýã àæèë áàéãóóëëàãà-ûí
¿íäñýí ¿éë àæèëëàãààíû ÷èãëýë
15 áà ò¿¿íýýñ äýýø íàñíû á¿õ õ¿í íºõíº.
0 3 Òîîëóóëàã÷ ýðõýëäýã àæèë áàéãóóëëàãà-ûí
¿íäñýí ¿éë àæèëëàãààíû ÷èãëýëèéã õàðèóëòûí
êîäîîñ ñîíãîíî. Õàðèóëòûí êîäûã 2 äóãààð
õóóäàñíààñ õàðíà óó.
12. Ìîíãîëä áàéíãà ñóóæ áàéñàí àéìàã,
ÎɊÕÎÍ íèéñëýë, ñóì, ä¿¿ðãèéí íýð, êîä
Ãàäààäàä ÿâàõààñàà ºìíº Ìîíãîë Óëñàä
ɀÀɊÃÀɅÀÍÒ áàéíãà îðøèí ñóóäàã ñóóæ áàéñàí àéìàã,
íèéñëýë, ñóì, ä¿¿ðãèéí íýðèéã íºõíº.
¯ðãýëæëýëòýé ýñýõ. Òèéì - 1 ¯ã¿é - 2
4

Gadaad MGL

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Gadaad MGL

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Õ¯Í ÀÌ, ÎÐÎÍ ÑÓÓÖÍÛ

2010 ÎÍÛ ÓËÑÛÍ ÒÎÎËËÎÃÎ

ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ

Õ¯Í ÀÌ, ÎÐÎÍ ÑÓÓÖÍÛ 2010 ÎÍÛ ÓËÑÛÍ ÒÎÎËËÎÃÎ

ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ

ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ¯ÍÄÝÑÍÈÉ ÑÒÀÒÈÑÒÈÊÈÉÍ ÕÎÐÎÎ

Ìîíãîë óëñ, Óëààíáààòàð õîò

Ñýäýâ÷èëñýí ñóäàëãààíä òóñãàñàí ä¿ãíýëò, çºâëºìæ íü óã ñóäàëãààã áè÷èæ

Ýíýõ¿¿ ñóäàëãàà íü àíãëè õýë äýýð õýâëýãäýæ, õýðýãëýã÷äèéí õ¿ðòýýë áîëíî.

Ñýäýâ÷èëñýí ñóäàëãàà áè÷èõýä îðîëöîã÷èä .............................................................................................. 4

ÕÎ¨ÐÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÒÎÎ,

ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÀÌÜÄÀÐ× ÁÀÉÃÀÀ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÍÈÉÃÝÌ ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ÒÀËÀÀÐÕ ÕÓÐÀÀÍÃÓÉ,

Õ¯Í ÀÌ, ÎÐÎÍ ÑÓÓÖÍÛ 2010 ÎÍÛ ÓËÑÛÍ ÒÎÎËËÎÃÎ:

ÑÝÄÝÂ×ÈËÑÝÍ ÑÓÄÀËÃÀÀ ÁÈ×ÈÕÝÄ ÎÐÎËÖÎÃ×ÈÄ

ÍÝÃ. ÑÓÄÀËÃÀÀÃ ÁÈ×ÈÆ ÁÎËÎÂÑÐÓÓËÑÀÍ

ÕÎ¨Ð. ÕßÍÀÍ ÒÎÕÈÎËÄÓÓËÑÀÍ

Õ¯Í ÀÌ, ÎÐÎÍ ÑÓÓÖÍÛ 2010 ÎÍÛ ÓËÑÛÍ ÒÎÎËËÎÃÎ:

Õ¯Í ÀÌ, ÎÐÎÍ ÑÓÓÖÍÛ 2010 ÎÍÛ ÓËÑÛÍ ÒÎÎËËÎÃÎ:

Õ¯Í ÀÌ, ÎÐÎÍ ÑÓÓÖÍÛ 2010 ÎÍÛ ÓËÑÛÍ ÒÎÎËËÎÃÎ:

Õ¯Í ÀÌ, ÎÐÎÍ ÑÓÓÖÍÛ 2010 ÎÍÛ ÓËÑÛÍ ÒÎÎËËÎÃÎ:

ÒÎÂ×ÈËÑÎÍ ¯ÃÈÉÍ ÒÀÉËÁÀÐ

Àâñòðè Á¿ãä Íàéðàìäàõ Àâñòðè Óëñ

Õ¯Í ÀÌ, ÎÐÎÍ ÑÓÓÖÍÛ 2010 ÎÍÛ ÓËÑÛÍ ÒÎÎËËÎÃÎ:

Ìîíãîë Óëñ 2010 îíä õ¿í àìàà 10 äàõü óäààãàà àìæèëòòàé

¯ÍÄÝÑÍÈÉ ÑÒÀÒÈÑÒÈÊÈÉÍ ÕÎÐÎÎÍÛ ÄÀÐÃÀ

Õ¯Í ÀÌ, ÎÐÎÍ ÑÓÓÖÍÛ 2010 ÎÍÛ ÓËÑÛÍ ÒÎÎËËÎÃÎ:

Õ¯Í ÀÌ, ÎÐÎÍ ÑÓÓÖÍÛ 2010 ÎÍÛ ÓËÑÛÍ ÒÎÎËËÎÃÎ:

Õ¯Í ÀÌ, ÎÐÎÍ ÑÓÓÖÍÛ 2010 ÎÍÛ ÓËÑÛÍ ÒÎÎËËÎÃÛÍ ÎÍÖËÎÃ

ÓÄÈÐÄËÀÃÀ, ÇÎÕÈÎÍ ÁÀÉÃÓÓËÀËÒ

Õ¯Í ÀÌ, ÎÐÎÍ ÑÓÓÖÍÛ 2010 ÎÍÛ ÓËÑÛÍ ÒÎÎËËÎÃÎ:

Õàðèí èðãýä ººðñäºº èíòåðíýòýä õîëáîãäîæ òîîëóóëàõ áîëîìæèéã íýýõ ¿¿äíýýñ

ÓÕÓÓËÃÀ, ÑÓÐÒÀË×ÈËÃÀÀ, ÑÓÐÃÀËÒ

Õ¯Í ÀÌ, ÎÐÎÍ ÑÓÓÖÍÛ 2010 ÎÍÛ ÓËÑÛÍ ÒÎÎËËÎÃÎ:

ÒÎÎËËÎÃÛÍ ÀÑÓÓËÃÀ ÁÎËÎÂÑÐÓÓËÀËÒ, ÒÎÎËÎÕ ¯Å

ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÈÐÃÝÄÈÉÃ

ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÈÐÃÝÄÈÉÃ ÒÎÎËÎÕÎÄ

Õ¯Í ÀÌ, ÎÐÎÍ ÑÓÓÖÍÛ 2010 ÎÍÛ ÓËÑÛÍ ÒÎÎËËÎÃÎ:

Õ¯Í ÀÌ, ÎÐÎÍ ÑÓÓÖÍÛ 2010 ÎÍÛ ÓËÑÛÍ ÒÎÎËËÎÃÎ:

Õ¯Í ÀÌ, ÎÐÎÍ ÑÓÓÖÍÛ 2010 ÎÍÛ ÓËÑÛÍ ÒÎÎËËÎÃÎ:

28. Ìýäýýëýë, õîëáîî Ýíý ñàëáàðò ìýäýýëýë, ñî¸ëûí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýë,

Õ¯Í ÀÌ, ÎÐÎÍ ÑÓÓÖÍÛ 2010 ÎÍÛ ÓËÑÛÍ ÒÎÎËËÎÃÎ:

30. ¯ë õºäëºõ Ýíä ëèçèíãèéí ¿éë÷èëãýý îëãîã÷èä, àãåíòóóä, áðîêåðóóäûí

Õ¯Í ÀÌ, ÎÐÎÍ ÑÓÓÖÍÛ 2010 ÎÍÛ ÓËÑÛÍ ÒÎÎËËÎÃÎ:

37. ¯éë÷èëãýýíèé Ýíý ñàëáàðò áàéãóóëëàãóóäûí ãèø¿¿í÷ëýëòýé õîëáîîòîé ¿éë

Õ¯Í ÀÌ, ÎÐÎÍ ÑÓÓÖÍÛ 2010 ÎÍÛ ÓËÑÛÍ ÒÎÎËËÎÃÎ:

Õ¯Í ÀÌ, ÎÐÎÍ ÑÓÓÖÍÛ 2010 ÎÍÛ ÓËÑÛÍ ÒÎÎËËÎÃÎ:

ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÒÎÎ,

ÇÓÐÀÃ 2.1. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÒÎÎ, 2010 ÎÍ

Ãàäààäàä îðøèí ñóóãàà Ìîíãîë

Ìîíãîëä áàéãàà ãýð á¿ëèéí ãèø¿¿ä

ÇÓÐÀÃ 2.2. Õ¯Í ÀÌÛÍ ÍÀÑÍÛ Á¯ÒÝÖ, ÕÓÂÈÀÐ, 2010 ÎÍ

Õ¯Í ÀÌ, ÎÐÎÍ ÑÓÓÖÍÛ 2010 ÎÍÛ ÓËÑÛÍ ÒÎÎËËÎÃÎ:

Õ¯ÑÍÝÃÒ 2.1. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÒÎÎ, Õ¯ÉÑÈÉÍ ÕÀÐÜÖÀÀ,

Õ¯Í ÀÌ, ÎÐÎÍ ÑÓÓÖÍÛ 2010 ÎÍÛ ÓËÑÛÍ ÒÎÎËËÎÃÎ:

ÇÓÐÀÃ 2.4. ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀÈÐÃÝÄÈÉÍ Õ¯ÉÑÈÉÍ ÕÀÐÜÖÀÀ, ÇÀÐÈÌ

120.0 ? ?????? ??? ????

Õ¯Í ÀÌ, ÎÐÎÍ ÑÓÓÖÍÛ 2010 ÎÍÛ ÓËÑÛÍ ÒÎÎËËÎÃÎ:

ÃÀÄÀÀÄÀÄ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÃÀÀ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÁÀÉÍÃÀ ÎÐØÈÍ ÑÓÓÆ

Õ¯Í ÀÌ, ÎÐÎÍ ÑÓÓÖÍÛ 2010 ÎÍÛ ÓËÑÛÍ ÒÎÎËËÎÃÎ:

Õ¯Í ÀÌ, ÎÐÎÍ ÑÓÓÖÍÛ 2010 ÎÍÛ ÓËÑÛÍ ÒÎÎËËÎÃÎ:

Õ¯ÑÍÝÃÒ 2.3-ÈÉÍ ¯ÐÃÝËÆËÝË

Õ¯Í ÀÌ, ÎÐÎÍ ÑÓÓÖÍÛ 2010 ÎÍÛ ÓËÑÛÍ ÒÎÎËËÎÃÎ:

ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÀÌÜÄÀÐ× ÁÓÉ ÃÀÄÀÀÄ ÓËÑ, ÎÐÎÍ