SPRAWDZIAN POLSKI – BAROK

1. Ramy czasowe baroku:

Pierwsze symptomy nowych prądów myślowych i artystycznych można zauważyć w
II połowie XVI wieku. Pojawiły się one początkowo w sztuce włoskiej, skąd
stopniowo rozpowszechniały się w Hiszpanii, krajach niemieckojęzycznych oraz
Niderlandach. W Polsce barok zapoczątkowała twórczość Mikołaja Sępa
Szarzyńskiego, choć umownie przyjmuje się rok 1548 (śmierć Jana Kochanowskiego).
Schyłek tej epoki w Europie orientacyjnie datuje się na koniec XVII wieku. Natomiast
w Polsce barok trwał jeszcze do lat 30. XVIII wieku.

2. Znaczenie nazwy epoki (barok) :

Nazwa barok pochodzi od portugalskiego słowa barocco , oznaczającego 'perłę o
nieregularnych i dziwacznych kształtach'. W odniesieniu do epoki jej nazwa
charakteryzuje ją jako pełną kontrastów, zaskakującą, wydobywającą dysonanse.

3. Najważniejsze założenia kontrreformacji:

- przywrócenie jedności chrześcijan;
- zreformowanie Kościoła;
- walka z herezją;
- poprawa szkolnictwa (powierzenie nauki na poziomie - elementarnym Towarzystwu
Jezusowemu);
- powołanie Powszechnej Inkwizycji;
- wprowadzenie Indeksu Ksiąg Zakazanych.
4. poglądy Kartezjusza:
- Kartezjusz (1596-1650) - filozofia Kartezjusza jest przede wszystkim oparta na
zwątpieniu we wszystko, co otacza człowieka. Descartes podaje w wątpliwość nawet
zmysłowe, doświadczalne poznanie, uznając je za kłamliwe. W ten sposób zrodziło się
pytanie: co stanowi o tym, że człowiek istnieje? Według filozofa istotą człowieczeństwa jest
dociekanie, wątpienie, kwestionowanie (cogito ergo sum 'myślę, więc jestem'). Człowiek -
zdaniem Kartezjusza - otrzymał rozum od Boga - doskonałej istoty.
Poglądy Blaisea Pascala:
- Blaise Pascal (11632-1662) - według Pascala człowiek jest istotą zawieszoną między
pragnieniem wieczności a pokusami doczesnego świata, jednak człowiek jako jedyny ma
świadomość swej małości i słabości. To czyni go wyjątkowym spośród wszystkich innych
stworzeń (" Człowiek jest tylko trzciną, najwątlejszą w przyrodzie, ale trzciną myślącą").
Pascal zasłynął także ze swojego słynnego zakładu. Jego zdaniem każdy człowiek musi
podjąć decyzję, czy uznaje istnienie Boga. Opowiedzenie się po jednej ze stron wiąże się z
pewnym ryzykiem, ponieważ człowiek nie może udowodnić istnienia bądź nieistnienia
Stwórcy, dlatego podjęcie decyzji należy uzasadnić logicznym rachunkiem zysku lub straty.
Według Kartezjusza bardziej opłacalne jest uznanie istnienia Boga, ponieważ człowiek, żyjąc
zgodnie z przykazaniami, może po śmierci zyskać życie wieczne (o ile Bóg istnieje, jeżeli nie
istnieje - człowiek nic nie traci).

5. cechu sztuki barokowej:

- kościoły budowane na planie krzyża z nawą główną oraz dwoma rzędami bocznych kaplic;
- bogato zdobione wnętrza kościołów (Kościół II Gesu w Rzymie);
- okazałe wille mieszkalne budowane na planie podkowy;
- ogrody, stawy, fontanny budowane w pobliżu domów mieszkalnych;
- arkadowe dziedzińce z fasadami (Pałac Barberinich w Rzymie);
- dynamizm w rzeźbie ("Dawid" Giovanni Lorenzo Bernini);
- w malarstwie bogactwo barw;
- tematyka religijna ("Ukrzyżowanie św. Piotra" Caravaggio);
- asymetria i kompozycja diagonalna;
- operowanie kontrastem i iluzją.
6. Przykłady wykorzystania toposu vanitas:
- "Marność" Daniel Naborowski,
- "Cnota grunt wszystkiemu" Daniel Naborowski,
- "Martwa natura z bukietem i czaszką" Adriaen van Utrecht.
7. Sytuacja społeczno-polityczna w Polsce w XVIIw:
Polska w XVII wieku znajdowała się w trudnej sytuacji politycznej. Do osłabienia kraju
przyczyniły się liczne konflikty z Turcją i Tatarami na wschodzie i zagrożenie z północy,
ze strony Szwedów, którzy koniec końców zaatakowali Polskę i wyrządzili ogromne
straty. Ponadto rozwój państwa i jego reformowanie zostało zatrzymane przez szlachtę,
która notorycznie zrywała sejmy, by chronić swoich interesów. Demokracja szlachecka
doprowadziła do tego, że Polską rządziła wąska grupa możnych, która poszerzała jedynie
swoje wpływy i majątki. Nierówności społeczne stały jedną z przyczyn powstania
Chmielnickiego, które w połowie XVII wieku doprowadziło do wybuchu wojny polsko-
rosyjskiej. Opór ze strony szlachty uniemożliwiał wzmocnienie władzy monarszej.
Niestabilne prawo i wielonarodowość polskiego społeczeństwa doprowadzały do licznych
wewnętrznych konfliktów.

8. Główne nurty w literaturze baroku:

literatura dworska:
- poezja metafizyczna
- dotyczyła zagadnień fizycznych, duchowych i religijnych;
- poezja ziemskich rozkoszy
- utwory wyrażające zachwyt życiem, pięknem natury, erotyzmem;

literatura ziemiańska:
- opisuje życie, obyczajowość i mentalność szlachcica;
literatura plebejska
- ukazuje ludzi niższego stanu, opisuje mądrość ludową.

9. Tematyka barokowej poezji metafizycznej:

- przemijanie;
- marność doczesnego życia;
- dualizm człowieka;
- wiara, religia;
- sens życia;
- życie pozagrobowe.

10. Znaczenie pojęć:

 marinizm - nurt w poezji, którego celem było zaskoczenie i zadziwienie odbiorcy

dzięki wykorzystywaniu zabiegów stylistyczno-kompozycyjnych; nurt ten był
 charakterystyczny głównie dla tematyki dworskiej, jednak jego cechy można odnaleźć
także w barokowej poezji religijnej;

 koncept - środek służący realizacji marinistycznego zaskoczenia odbiorcy polegający

na wykorzystaniu ciekawego pomysłu, stworzonego na podstawie odkrywczych
skojarzeń autora.

11. Środki stylistyczne stosowane w liryce barokowej:

- antyteza,
- powtórzenia (anafory),
- paralelizm składniowy,
- oksymoron,
- paradoks,
- koncept,
- hiperbola,
- inwersja,
- puenta.

12. Cechy Sarmaty:

- konserwatyzm i ksenofobia;
- głęboka wiara granicząca z dewocją;
- przywiązanie do tradycji;
- odwaga, waleczność;
- przekonanie o ważnej roli Polski na arenie międzynarodowej;
- własny styl ubierania się, odmienna sztuka, literatura i kuchnia;
- życie ponad stan, wystawne uroczystości, pijaństwo, awanturnictwo;
- uprzejme odnoszenie się do kobiet.

13. Makaronizm - wyraz zapożyczony z języków obcych , wpleciony w tok wypowiedzi

w języku rodzimym. Duże nagromadzenie zapożyczeń w jednej wypowiedzi
charakterystyczne jest dla stylu makaronicznego.
14. Podział zapożyczeń:

 ze względu na pochodzenie:
- latynizmy,

- bohemizmy,

- germanizmy,

- italianizmy,

- romanizmy,

- rusycyzmy,

- hungaryzmy,

- orientalizmy,
- anglicyzmy.

 ze względu na przedmiot zapożyczenia:

- zapożyczenia właściwe - słowa przyjęte z innego języka wraz ze znaczeniem, jakie mają
w oryginale;

- zapożyczenia znaczeniowe - polski wyraz, który zyskuje nowe znaczenie na podstawie

jego obcojęzycznego odpowiednika;

- kalki - wyrazy lub wyrażenie dosłownie przetłumaczone z innego języka;

- zapożyczenia sztuczne - wyrazy utworzone z obcych elementów.

ze względu na stopień przyswojenia:

- cytaty;

- wyrazy całkowicie przyswojone - wyrazy, które mają polską pisownię, odmianę i

wymowę;

- wyrazy częściowo przyswojone - słowa, które nie weszły do polskiego systemu

gramatycznego (są nieodmienne).