ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILAP TARİHİ - I

7. HAFTA

I. DÜNYA SAVAŞI VE OSMANLI DEVLETİ’NİN SAVAŞA GİRME SEBEPLERİ

Doç. Dr. Özkan DEMİR

(ozkandemir@selcuk.edu.tr)

I. DÜNYA SAVAŞI (1914-1918)

Dünyanın büyük devletlerinin Avrupa’da, Ortadoğu’da, Afrika’da ve Uzakdoğu’da

geniş bir alanda ve açık denizlerde, o zamana kadar görülmemiş büyüklükte ve uzun süreli
savaşına I. Dünya Savaşı denilmektedir.

Savaşın Nedenleri

1. Ekonomik Rekabet ve Sömürgecilik: Sömürge edinme ve dış yatırımlarla gelişen

ekonomik rekabet, savaşın en önemli sebeplerinden biridir. Öncülüğünü İngiltere’nin yaptığı
sömürgecilikte İngiltere’yi Fransa, Belçika, Hollanda, Almanya, Rusya gibi ülkeler izlemiştir.

2. Avrupa’da Alman-Fransız; Balkanlar’da Rusya-Avusturya Rekabeti: Alman

milli birliğinin kurulması aşamasında Almanlar Fransızları yenmişler ve yer altı kaynakları
açısından zengin Alsace-Lorraine’i Fransa’dan almışlardır. Bu tarihten itibaren Fransızlar
bunu milli bir mesele haline getirmişlerdir. Diğer yandan Balkanlar’da da Rusya ile
Avusturya arasında çekişme vardır. Akdeniz’e açılmak isteyen Rusya, Panislavizm
politikasıyla Balkanları nüfuzu altına almak istemektedir. Çıkar çatışması bu iki devlet
arasında rekabete yol açmıştır.

3. Milliyetçilik: 1789 Fransız İhtilali ile ortaya çıkan milliyetçilik fikri, milli devletler
kurma düşüncesini geliştirmiş, bu anlayış daha sonra da Avrupa milletlerinin benimsediği
kendi milletini üstün görme politikasının kaynağı olmuştur. Panislavizm, Pan-Germenizm gibi
milliyetçi akımların ortaya çıkması bu anlayışın ürünüdür.

4. Osmanlı Topraklarının Paylaşılması İsteği: Osmanlı toprakları üzerindeki nüfuz

mücadelesi ve ileride “Hasta Adam”ın mirasının ne şekilde paylaşılacağı meselesi, I. Dünya
Savaşına yol açan bir diğer önemli nedendir.

5. Hızlı Silahlanma-Militarizm: Almanya’nın kısa sürede sanayileşmesi ve sanayisinin

bir kısmını savaş sanayisine yöneltmesi, diğer devletlerin de bu alanda gelişme göstermesine
neden olmuştur.
 6. Bloklaşma: 1873’te Almanya, Çarlık Rusya’sı, Avusturya-Macaristan “Üçlü İttifak”
veya “Üçlü İmparatorlar Birliği”ni kurmuşlardır. Bu ittifaka 1881’de İtalya da dahil olmuştur.
Ancak Rusya, Almanya ile arasındaki anlaşmazlık üzerine, 1894’te Fransa ile işbirliği
yaparak İtilaf grubunun temelini oluşturmuştur. İngiltere’nin 1907’de bu gruba girmesiyle
“Üçlü İtilaf” grubu tamamlanmıştır. Zamanla bloklar arasındaki rekabet ve silahlanma yarışı
gerginlik yaratmış, bu da I. Dünya Savaşının çıkmasında büyük rol oynamıştır. İtilaf – İttifak

İttifak Grubu İtilaf Grubu

Almanya İngiltere
Avusturya-Macaristan Fransa
İtalya (1915’te saf değiştirdi) Çarlık Rusya
Bulgaristan İtalya (1915)
Osmanlı Devleti Yunanistan, Sırbistan, Romanya, Japonya
ABD (1917), Avustralya, Kanada, İspanya

I. Dünya Savaşı’nın Başlaması ve Gelişmesi

Dünyada gruplaşmalar hızla sürerken, ittifak yapabileceği bir ülke bulabilme sıkıntısına
düşen Osmanlı Devleti, Üçlü İtilaf grubu görüşmüş, ancak İtilaf devletlerine ayrı ayrı yaptığı
ittifak tekliflerinin reddedilmesi, Osmanlı Devletini yalnız kalmamak için Almanya’nın dahil
olduğu Üçlü İttifak ile anlaşmaya mecbur etmiştir.

Tüm bu gelişmeler devam ederken artık Avrupa’da bu gerginliği savaşa dönüştürecek

bir kıvılcım beklenmektedir. Avusturya-Macaristan veliahdı Ferdinand’ın Saraybosna’yı
ziyareti sırasında Sırplı Gavrilo Princip tarafından öldürülmesi ile beklenen bu kıvılcım
çıkmıştır (28 Haziran 1914). Bu olayın intikamını almak için Sırbistan’a savaş açmaya karar
veren Avusturya-Macaristan, müttefiki Almanya tarafından cesaretlendirilmiştir. Böylece I.
Dünya Savaşı Avusturya-Macaristan ile Sırbistan arasında başlamıştır. Rusya’nın Sırbistan’ı
yalnız bırakmamak amacıyla savaşa katılması, Almanya’nın da Avusturya-Macaristan’ın
yanında savaşa girmesini kaçınılmaz kılmıştır. Almanya’nın savaşa girmesiyle İngiltere ve
Fransa da Almanya’ya karşı savaş ilan etmiştir.

OSMANLI DEVLETİ’NİN SAVAŞA GİRME SEBEPLERİ

Almanya savaşa katıldığını dünyaya ilan etmeden önce, 2 Ağustos 1914 gecesi
İstanbul’da üst düzey İttihat ve Terakki yöneticileriyle gizli bir ittifak görüşmesi yapmış ve bu
görüşme sonunda Osmanlı Devleti ile Almanya arasında gizli bir ittifak anlaşması yapılmıştır.
Bu ittifaka göre; Almanya’nın savaşta Avusturya-Macaristan’ın yanında yer alması halinde
Osmanlı Devleti de Almanya’nın yanında yer alacaktır. Osmanlı topraklarına yönelik bir
saldırı halinde, Almanya Osmanlı Devleti’ni koruyacaktır. Bu ittifakla bir anlamda Osmanlı
Devleti’nin kendi ihtiyaç duyduğu anda yanında yer alması imkânını elde eden Almanya’nın;
2-3 Ağustos 1914 gecesi I. Dünya Savaşı’na katılmasıyla savaşın alanı genişlemiştir.

Osmanlı Devleti’nin savaşa girme sebepleri:

- Devletin yıkılmasını önlemek,

- Pan-Türkizm (Turancılık) idealini gerçekleştirmek,

- Son dönemlerde kaybedilen toprakları geri almak.

Almanya’nın, Osmanlı Devleti’ni kendi yanında savaşa sokma sebepleri:

- Savaşı geniş alanlara yayarak yükünü hafifletmek,

- Yeni cepheler açılmasını sağlayarak İtilaf devletlerinin askeri gücünü bölmek,

- Osmanlı Devleti’nin coğrafi konumundan faydalanmak (Boğazlar ve Süveyş Kanalı)

- Osmanlı Devleti’nin asker gücünden faydalanmak,

- Halifeliğin birleştirici gücünden faydalanmak

Osmanlı Devleti’nin, Almanya yanında savaşa girme sebepleri:

- İttihat ve Terakkicilerin Almanya’ya olan hayranlığı,

- Savaşı Almanya’nın kazanacağına olan inancı,

- Almanya’nın kapitülasyonları kaldıracağını açıklaması,

- İngiltere ve Fransa’ya duyulan güvenin yitirilmesi.

Almanların Avrupa’da uyguladığı savaş planlarının başarısız olması, Almanları zinde

yeni kuvvetler bulmaya ve yeni cepheler açmaya yöneltmiştir. Almanların bu amaçlan
kullanabilecekleri hazırdaki kuvvet Türk kuvvetleri idi. Ancak Osmanlı Devletini savaşın
içine çekmek için bir sebep gerekmekteydi. Akdeniz’de İngiliz gemileri ile çarpışan ve Türk
Boğazlarına giren iki Alman savaş gemisi (Goeben-Breslau) Osmanlı’yı savaşa sokacak
bahane oldu. Osmanlı devleti önce bu gemilerin Almanya’dan satın alındığını duyurdu. Yavuz
ve Midilli adı verilen Alman mürettebatlı, Türk bayraklı bu gemiler, Enver Paşa’nın bilgisi
dahilinde Karadeniz’e çıkarılmışlardır. Amiral Souchon komutasındaki bu gemilerden Rus
kalelerine ateş açılması, Rusya’nın bu olayı Osmanlı Devleti’nin kendisine savaş ilanı olarak
değerlendirip karşılık vermesi, Osmanlı Devletinin bir anda kendisini savaşın içinde yer
almaya mecbur etmiştir (28 Ekim 1914). Rusya, İngiltere ve Fransa’nın Osmanlı Devleti’ne
savaş ilan etmesi üzerine 14 Kasım 1914’te Osmanlı halifesi cihat ilan etmiştir.
Sivastopol – Odessa limanları bombalandı