‫‪ .

I‬مقدمه‬
‫قابلیت ریخته‌گری فوالدهای با کیفیت باال به اجتناب از پارگی‪ ،‬ترک و مشکالت کیفیت سطح بستگی دارد‪.‬‬
‫کیفیت سطح محصوالت‪ .‬فوالدی عم‪.‬دتا ً توس‪.‬ط مراح‪.‬ل اولی‪.‬ه انجم‪.‬اد در ناحی‪.‬ه هاللی ق‪.‬الب تع‪.‬یین می‌ش‪.‬ود‪.‬‬
‫فوالدهایی‪ .‬که تحت استحاله پریتکتیک قرار می‌گیرند‪ ،‬سخت‌ترین وض‪..‬عیت ریخته‌گ‪..‬ری را دارا هس‪.‬تند‪ .‬این‬
‫مطلب به انقباض حجمی (انقباض) مرتبط با استحاله فاز پریتکتیک نسبت داده می‌ش‪..‬ود‪ .‬این انقب‪..‬اض منج‪..‬ر‬
‫به تشکیل یک شکاف هوایی بین پوسته فوالدی و قالب در طول فرآیند ریخته‌گری شده و ش‪..‬ار ح‪..‬رارتی‪ .‬را‬
‫کاهش می‌دهد‪ .‬این منجر به من‪.‬اطق ن‪.‬ازک‌تر و داغ‌ت‪.‬ر در پوس‪.‬ته منجم‪.‬د می‌ش‪.‬ود ک‪.‬ه ب‪.‬اعث رش‪.‬د ن‪.‬اهموار‪.‬‬
‫پوسته و ایجاد فرورفتگی‪‌.‬های سطحی‪ ،‬عالئم نوسان عمیق‪ ،‬ترک‌ها و پارگی می‌شود‪.‬‬
‫فوالدهای‪ .‬موجود در محدوده ترکیب پریتکتیک شامل فوالدهای‪ .‬کم‌آلیاژ ب‪..‬ا اس‪..‬تحکام ب‪..‬اال (‪ )HSLA‬و اخ‪..‬یراً‬
‫فوالدهای‪ .‬پیشرفته با استحکام‪ .‬ب‪..‬اال (‪ )AHSS‬هس‪..‬تند ک‪..‬ه همگی ب‪.‬ه دلی‪..‬ل خ‪..‬واص مک‪..‬انیکی ع‪..‬الی ک‪..‬ه ش‪..‬امل‬
‫استحکام و چقرمگی باال می‌شود‪ ،‬به طور گسترده در محصوالت مختلف استفاده می‌شوند ‪ .‬صنعت خ‪..‬ودرو‬
‫به طور‪ .‬فزاینده‌ای از فوالدهای با محدوده ترکیب پریتکتیک (‪ ،AHSS، HSLA‬و غیره) ب‪..‬رای ک‪..‬اهش وزن‬
‫خودرو‪ .‬استفاده می‌کند‪ .‬فوالدهای‪ .‬پریتکتیک به طور‪ .‬گسترده ای در خطوط لوله‪ ،‬کشتی‌های نیروی‪ .‬دری‪..‬ایی‬
‫و اجزای نیروگاه هسته‌ای استفاده می‌شوند ‪ .‬بن‪..‬ابراین نی‪..‬از زی‪..‬ادی‪ .‬ب‪..‬ه تولی‪..‬د ب‪..‬دون نقص این فوالده‪.‬ا‪ .‬وج‪..‬ود‬
‫دارد‪.‬‬
‫انجماد فوالد پریتکتیک در دو مرحله متمایز شامل م‪..‬ذاب (‪ ،)L‬ف‪..‬ریت دلت‪..‬ا (𝛿) و آس‪..‬تنیت (‪ )γ‬رخ می‌ده‪..‬د‪:‬‬
‫واکنش پریتکتیک (‪ )L + 𝛿 → γ‬و به دنبال آن استحاله پریتکتیک (‪ .)𝛿 → γ‬واکنش پریتکتیک درست زیر‬
‫دمای پریتکتیک‪ ،‬زمانی‪ .‬که مذاب و فریت دلت‪..‬ا در تم‪.‬اس هس‪.‬تند و واکنش نش‪.‬ان می‌دهن‪..‬د ت‪..‬ا آس‪.‬تنیت ایج‪..‬اد‬
‫‌کنند‪ ،‬رخ می‌دهد‪ .‬این مربوط‪ .‬به نقطه سه‌فازی ‪ L + 𝛿 + γ‬در دیاگرام‪ .‬فازی‪ .‬دوتایی‪ .،‬یا منطقه سه‌فازی‪ .‬بر‬
‫روی مق‪..‬اطع ی‪..‬ک دی‪..‬اگرام‪ .‬ف‪..‬از چن‪..‬دجزئی‪ ،‬مانن‪..‬د ش‪..‬کل (‪ 1)a‬اس‪..‬ت‪ .‬در طی واکنش پریکتتی‪..‬ک‪ ،‬ی‪..‬ک الی‪..‬ه‬
‫آستنیت در امتداد فصل مشترک𝛿 ‪ L +‬رشد می‌کند ‪ ،‬همانطور‪ .‬که در قاب سمت راست ب‪..‬االی ش‪..‬کل (‪1)b‬‬
‫نشان داده شده است‪ .‬پس از اتمام مذاب به صورت موضعی‪ ،‬سپس فریت دلتای باقیمان‪.‬ده ب‪..‬ا اس‪..‬تحاله ح‪.‬الت‬
‫جامد به آستنیت تبدیل می‌شود‪ .‬استحاله پریتکتیک با ضخیم‌شدن الی‪..‬ه آس‪..‬تنیت بالفاص‪..‬له در پش‪..‬ت ن‪..‬وک این‬
‫آستنیت بشقابی ‪ γ‬در حال پیشروی شروع‪ .‬می‌شود‪ ،‬همانطور‪ .‬که در شکل (‪ 1)b‬نشان داده ش‪.‬ده اس‪..‬ت‪]35[ ،‬‬
‫و در دو جبهه ادامه می‌یابد و به سمت مذاب در یک طرف بشقاب و𝛿 داخلی از سوی دیگر رش‪..‬د می‌کن‪..‬د‪.‬‬
‫بعداً‪ ،‬به سمت مرکز دندریت‪ ،‬فصل مشترک ‪ 𝛿 - γ‬از مذاب دور شده است‪ ،‬بنابراین رشد بیشتر آستنیت در‬
‫فریت 𝛿 تنها شامل یک فصل مشترک متح‪..‬رک منف‪..‬رد اس‪..‬ت‪ .‬توج‪..‬ه داش‪..‬ته باش‪..‬ید ک‪..‬ه از نظ‪..‬ر فض‪..‬ایی‪ .،‬این‬
‫مراحل مختلف انجماد پریتکتیک در مکان‌های مختلف اتفاق می‌افتد‪ ،‬و در جهات مختلف نسبت به گرادی‪..‬ان‬
‫حرارتی‪ ،‬که در شکل (‪ 1)b‬به سمت پایین جهت‌گیری شده است‪ ،‬پیش می‌روند‪.‬‬
‫در این مقال‪..‬ه‪ ،‬مکانیس‪.‬م‌های پیش‪..‬نهادی انجم‪..‬اد پریتکتی‪..‬ک ب‪..‬ه تفص‪..‬یل بررس‪.‬ی‪ .‬ش‪..‬ده و س‪..‬پس اث‪..‬رات انجم‪..‬اد‬
‫پریتکتیک بر کیفیت سطح‪ ،‬اندازه دانه‌های آستنیت‪ ،‬شکل‌پذیری گرم‪ ،‬جدایش و تش‪..‬کیل ت‪..‬رک در محص‪..‬ول‬
‫ریخته‌گری مورد بحث قرار می‌گیرد‪ .‬اما ابتدا‪ ،‬محاسبات مختل‪..‬ف م‪..‬ورد اس‪..‬تفاده ب‪..‬رای شناس‪..‬ایی‪ .‬گری‪..‬دهای‪.‬‬
‫فوالد پریتکتیک از ترکیبات آنها خالصه می‌شود ‪.‬‬

‫‪ .II‬شناسایی فوالدهای پریتکتیک‬

‫از آنجایی که ریخته‌گری فوالده‪..‬ای پریتکتی‪..‬ک دش‪..‬وار‪ .‬اس‪..‬ت‪ ،‬شناس‪..‬ایی ف‪..‬والد پریتکتی‪..‬ک از روی ت‪..‬رکیب‬
‫شیمیایی آن مهم اس‪.‬ت‪ .‬اگ‪..‬ر پیش‌بی‪..‬نی ش‪.‬ود‪ .‬ک‪.‬ه گری‪.‬د جدی‪..‬دی از ف‪..‬والد پریتکتی‪..‬ک باش‪.‬د‪ ،‬می‌ت‪.‬وان اق‪.‬دامات‬
‫مناسبی را در ماشین ریخته‌گری انجام داد‪ ،‬مانند استفاده از پودرهای قالب مناسب با دمای انجماد باال برای‬
‫کاهش سرعت سردشدن سطح‪ ]38-36[ ،‬و‪ /‬یا ریخته‌گری در سرعت کمتر‪ .‬فوالده‪..‬ای تج‪..‬اری کم‌آلی‪..‬اژ‪ .‬را‬
‫می‌توان با محتوای کربن آنها با اصالحاتی‪ .‬بر اساس سایر عناصر آلی‪..‬اژی مش‪..‬خص نم‪..‬ود‪ .‬پیش‌بی‪..‬نی‪ .‬وق‪..‬وع‬
‫تبدیل مشکل‌ساز‪ .‬پریتکتیک در فوالدهای پرآلیاژ‪ .‬دشوارتر‪ .‬است و شامل مقادیر نس‪..‬بی بیش از ی‪..‬ک عنص‪..‬ر‬
‫دیگر (مانند کربن‪ ،‬نیکل و کروم در فوالدهای زنگ‌نزن‪ ،‬یا در ‪ )AHSS‬می‌شود‪.‬‬
‫در دیاگرام‪ .‬فاز ‪ Fe-C‬برای فوالدهای کم‌آلیاژ‪ ،‬ک‪..‬ه در ش‪..‬کل ‪ 1‬نش‪..‬ان داده ش‪..‬ده اس‪..‬ت‪ ،‬چه‪..‬ار رفت‪..‬ار‪ .‬مختل‪..‬ف‬
‫انجماد را می‌توان با توجه به محتوای‪ .‬کربن موثر آنها طبقه بندی کرد‪ .‬این رفتارها‪ .‬شامل مح‪..‬دوده ‪ ،I‬ب‪..‬رای‬
‫محتوای کربن موثر‪ .‬کمتر از نقطه ‪ ،CA‬محدوده ‪ II‬برای کربن بین ‪ CA‬و ‪ ،CB‬محدوده ‪ III‬برای کربن بین ‪C‬‬
‫‪ B‬و ‪ ،CC‬و محدوده ‪ ،IV‬برای کربن باالتر از ‪ CC‬است‪ .‬فوالدهای‪ .‬محدوده ‪ II‬به عنوان فوالدهای پریتکتی‪..‬ک‬
‫شناخته می‌شوند و دشوارترین شرایط‪ .‬ریخته گری را دارا هستند زیرا استحاله 𝛿 به ‪ γ‬را تجربه می‌کنند ک‪..‬ه‬
‫همزمان با مرحله نهایی انجماد است‪ .‬درحالی‌که در محدوده ‪ ،I‬استحاله 𝛿 به ‪ γ‬ش‪..‬روع‪ .‬می‌ش‪..‬ود و در ح‪..‬الت‬
‫جامد به پایان می‌رسد ‪ .‬در محدوده ‪ ،III‬استحاله در حضور‪ .‬م‪..‬ذاب رخ می‌ده‪..‬د و در مح‪..‬دوده ‪ ،IV‬ف‪..‬والد ب‪..‬ه‬
‫صورت آستنیت جامد می‌شود‪ ،‬بنابراین استحاله 𝛿 به ‪ γ‬به هیچ وجه انجام نمی‌شود‪ .‬و انقباض وجود‪ .‬ندارد‪.‬‬
‫موقعیت نقاط ‪ CA، CB‬و ‪ CC‬در دی‪..‬اگرام‪ .‬ف‪..‬از‪ .‬ش‪..‬به‌دوتایی‪ .‬آهن و محت‪..‬وای‪ .‬ک‪..‬ربن م‪..‬وثر در تحقیق‪..‬ات قبلی ب‪..‬ه‬
‫روش‌های مختلفی تعریف شده است‪ .‬هنگامی که کربن تنها عنصر آلیاژی مهم اس‪..‬ت‪ ،‬نقط‪..‬ه ‪ CA‬بین ‪088/0‬‬
‫و ‪1/0‬درصد‪ .‬وزنی* ‪ pct C‬کربن قرار دارد‪ ،‬نقط‪.‬ه ‪ CB‬از ‪ 16/0‬ت‪.‬ا ‪18/0‬و ‪ CC‬ح‪.‬دوداً ‪ 53/0‬درص‪.‬د ک‪.‬ربن‬
‫است‪ .‬با این حال‪ ،‬موقعیت و دمای نقاط ‪ ،CA، CB‬و ‪ CC‬با توجه به محتوای عناص‪..‬ر آلی‪..‬اژی ب‪..‬ه ط‪..‬ور قاب‪..‬ل‬
‫توجهی تغییر می کند‪ .‬عناصر آلیاژی محتوای‪ .‬کربن موثر را تغییر می‌دهن‪..‬د و به‌عن‪..‬وان س‪..‬ازنده‌های‪ .‬ف‪..‬ریت‬
‫که تمایل دارند نقاط را به سمت راست (کربن باالتر) منتق‪..‬ل کنن‪..‬د ی‪..‬ا س‪..‬ازنده‌های‪ .‬آس‪..‬تنیت ک‪..‬ه اث‪..‬ر معک‪..‬وس‬
‫دارند‪ ،‬طبقه‌بندی می‌شوند‪ .‬افزایش محتوای آلیاژ همچنین منطقه فاز‪ .‬سه تایی (‪ )L + 𝛿 + γ‬را در ش‪..‬کل ‪1‬‬
‫گسترش می دهد‪ .‬آزمایشات مختلفی [‪ ]49-41،45‬برای تعیین اینکه آیا یک فوالد رفت‪..‬ار پریتک‪..‬تیکی‪ .‬نش‪..‬ان‬
‫می دهد انجام شده و معادالت تجربی مختلفی نیز [‪ ]55-50‬برای پیش‌بینی این موض‪..‬وع‪ ،‬هم‪..‬انطور‪ .‬ک‪..‬ه در‬
‫بخش‌های بعدی بحث می شود پیشنهاد‪ .‬شده‌اند‪.‬‬

‫الف‪ .‬اندازه‌گیری‌های تجربی‬

‫اندازه‌گیری‌های‪ .‬کالری‌سنج روبشی‪ .‬دیفرانسیلی (‪ )DSC‬می‌توانند‪ .‬دمای اس‪..‬تحاله‌های ف‪..‬از در فوالده‪.‬ا‪ .‬را ب‪..‬ر‬
‫اساس تشخیص تغییرات کوچک همراه در آنتالپی شناسایی‪ .‬کنند‪ .‬این شامل توانایی شناسایی‪ .‬گریدهای ف‪..‬والد‬
‫پریکتتیک از پیک دوم متمایز در مشخصات نرخ آنتالپی ‪ -‬دما در طول خنک‌سازی می‌شود‪ ]62[ .‬آزم‪..‬ون‬
‫نهایی رفتار در ریخته گری تجاری‪ .‬است‪ ،‬ج‪..‬ایی ک‪..‬ه فوالده‪..‬ای‪ .‬پریتکتتی‪..‬ک تغی‪..‬یرات و عی‪..‬وب بیش‪..‬تری را‬
‫نسبت به فوالدهای‪ .‬دیگر تجربه می کنند‪ ،‬همانطور‪ .‬که در بخش ‪ IV‬بحث شد‪.‬‬

‫* تمامی ترکیبات آلیاژی در این مقاله بر حسب درصد وزنی بیان شده است‪.‬‬