Over dit boek

Dit is een digitale kopie van een boek dat al generaties lang op bibliotheekplanken heeft gestaan, maar nu zorgvuldig is gescand door Google. Dat
doen we omdat we alle boeken ter wereld online beschikbaar willen maken.
Dit boek is zo oud dat het auteursrecht erop is verlopen, zodat het boek nu deel uitmaakt van het publieke domein. Een boek dat tot het publieke
domein behoort, is een boek dat nooit onder het auteursrecht is gevallen, of waarvan de wettelijke auteursrechttermijn is verlopen. Het kan per land
verschillen of een boek tot het publieke domein behoort. Boeken in het publieke domein zijn een stem uit het verleden. Ze vormen een bron van
geschiedenis, cultuur en kennis die anders moeilijk te verkrijgen zou zijn.
Aantekeningen, opmerkingen en andere kanttekeningen die in het origineel stonden, worden weergegeven in dit bestand, als herinnering aan de
lange reis die het boek heeft gemaakt van uitgever naar bibliotheek, en uiteindelijk naar u.

Richtlijnen voor gebruik

Google werkt samen met bibliotheken om materiaal uit het publieke domein te digitaliseren, zodat het voor iedereen beschikbaar wordt. Boeken
uit het publieke domein behoren toe aan het publiek; wij bewaren ze alleen. Dit is echter een kostbaar proces. Om deze dienst te kunnen blijven
leveren, hebben we maatregelen genomen om misbruik door commerciële partijen te voorkomen, zoals het plaatsen van technische beperkingen op
automatisch zoeken.
Verder vragen we u het volgende:

+ Gebruik de bestanden alleen voor niet-commerciële doeleinden We hebben Zoeken naar boeken met Google ontworpen voor gebruik door
individuen. We vragen u deze bestanden alleen te gebruiken voor persoonlijke en niet-commerciële doeleinden.
+ Voer geen geautomatiseerde zoekopdrachten uit Stuur geen geautomatiseerde zoekopdrachten naar het systeem van Google. Als u onderzoek
doet naar computervertalingen, optische tekenherkenning of andere wetenschapsgebieden waarbij u toegang nodig heeft tot grote hoeveelhe-
den tekst, kunt u contact met ons opnemen. We raden u aan hiervoor materiaal uit het publieke domein te gebruiken, en kunnen u misschien
hiermee van dienst zijn.
+ Laat de eigendomsverklaring staan Het “watermerk” van Google dat u onder aan elk bestand ziet, dient om mensen informatie over het
project te geven, en ze te helpen extra materiaal te vinden met Zoeken naar boeken met Google. Verwijder dit watermerk niet.
+ Houd u aan de wet Wat u ook doet, houd er rekening mee dat u er zelf verantwoordelijk voor bent dat alles wat u doet legaal is. U kunt er
niet van uitgaan dat wanneer een werk beschikbaar lijkt te zijn voor het publieke domein in de Verenigde Staten, het ook publiek domein is
voor gebruikers in andere landen. Of er nog auteursrecht op een boek rust, verschilt per land. We kunnen u niet vertellen wat u in uw geval
met een bepaald boek mag doen. Neem niet zomaar aan dat u een boek overal ter wereld op allerlei manieren kunt gebruiken, wanneer het
eenmaal in Zoeken naar boeken met Google staat. De wettelijke aansprakelijkheid voor auteursrechten is behoorlijk streng.

Informatie over Zoeken naar boeken met Google

Het doel van Google is om alle informatie wereldwijd toegankelijk en bruikbaar te maken. Zoeken naar boeken met Google helpt lezers boeken uit
allerlei landen te ontdekken, en helpt auteurs en uitgevers om een nieuw leespubliek te bereiken. U kunt de volledige tekst van dit boek doorzoeken
op het web via http://books.google.com
 / Br N)od-307

- VZ, 2, 4
-
|5
-

- / / / JC
- in
nºg rºl de -

| ||||||||||||||||||
4 O O163 1625
 -- - _B»e ek v

/ * "hal
- v /39 - 3% e

WISCHTEELT OP SAWAHS
EN

BEMESTING VAN IDEM,

DOOR

EK. HT. HOILLE.

,,Gutta cavat lapiden.”

Van den wedana van Singaparna Radhen Prawira

Nagara, kreeg ik dezer dagen een vervolg op het ver
slag opgenomen in het Tijdschrift van Nijverheid en
Landbouw dat ik belangrijk genoeg acht om het mede
te deelen.
Het betreft 1°. de voordeelen der vischteelt op sawahs,
waarvan in mijne handleiding voor de zoetwatervisch
teelt is gewaagd.
Er zijn nog personen, die de teelt van visch op sa
wahs nadeelig voor de padi-kultuur achten en kan ook
uit dit verslag blijken, dat zij den bal misslaan. Ik
zeg ,,ook,” omdat ik nog eene menigte opgaven heb uit
andere regentschappen (Bandoeng, Limbangan en Tjian
djoer) waaruit evenzoo blijkt dat de vischteelt op den
duur ook voordeelig is voor de teelt van padi.
De tegenstanders bedenken niet:

4 -

Sººsr - so *
Asº
 1°. dat de padi een moerasplant is.
2°. dat de moeras sawahs de beste sawahs zijn.
3°. dat met het water, hetwelk een maand of drie
op de sawahs stroomt, een massa minerale en vegetale
mest op de sawahs komt.
4°. dat er eene menigte waterplanten groeijen, die
even als het gras dat er welig tiert eene goede groene
bemesting opleveren.
5°. dat de grond beter doorweekt wordt en zich dus
niet alleen gemakkelijker laat bewerken, maar daarom
ook dieper wordt bewerkt dan gewoonlijk het geval
is.
6°. dat vele anorganische voedingstoffen in den bo
dem voor de plant verteerbaar worden gemaakt.
Dit zijn niet te versmaden voordeelen. Zeggen zij:
,,er komt niet genoeg lucht in den grond” dan ant
woord ik, dat ten eerste het water ook lucht bevat; ten
tweede dat met het ploegen en eggen de grond genoeg
zaam in aanraking wordt gebragt met de lucht; ten
derde, dat de padi niet altijd onder water staat, daar
o. a. na de overplanting de sawahs eenige dagen worden
droog gelaten, even zoo met het wieden, hetgeen twee
maal plaats heeft, bij welke gelegenheid de grond weêr
omgewerkt wordt, door middel van de handen en voe
ten der wieders.
Behoef ik nog meer aan te voeren, om de uitkomsten
der praktijk door de theorie te verklaren? Slechts een
feit nog: ik plantte een padiplant in een vijver, waar
de plant altijd door circa 3/4 Rl. voet onder water stond
en kreeg daarvan 5 oogsten. Als de oude halmen af.
stierven, kwamen er weêr nieuwe en welligt had ik
nog langer van denzelfden steel kunnen oogsten, als bij
het schoonmaken van den vijver, de plant bij vergissing
niet ware opgeruimd.
 De visch-kultuur breidt zich dan ook in deze resi
dentie van jaar tot jaar uit, zelfs daar waar ze geen
de minste aanmoediging ondervindt.
w- we Ik wil nu in een staatje de resultaten van het hier
onder volgende verslag zamentrekken.
'•
#.
GD GD
#
cº
e
E
S re .S O e

* = Z' -CP 5
-bd oS --> no GD S

:E: 5- TaS ST E
TaS r- SB e

ZE # -CE a-S > SS S

SD rië 3 E # CD
CD -
E SS is t>- w-l
Aero

e co Cºmp CD

E# g;
:p | I99p,IOOA
# | | | E
eNR
5 |
r-
| É
c
co

## CD CD CD
GD 's nex[ up CD CD co
# E
Z
säuoiadi
1s5uoIqdO
j | E
t>-
E
CNR
| E
E
-

SE e STD GTD CD

# #g
E g: || Iooptoo
#A | E S;
#
-
| | | #
oo
|
ce G .3 e CD CD CD

##? | #, | # # | | E !
CD CD CD C CD GT2

'qs5u9Iqdo 195ooIA | E
oQ
E
eNR -
E
Ao
:S E
*SP
#
SE –

- e e 03 pd
"H ISID00g 'A SAAn00 D] D]
5 GTD
no
ug plotſpionso5,In | |g - - " de s
r- F-A r-d CNR oQ

H
oS en e e - e e

CS
SE e e - - e e

GD
.29
GD - g e e e

5
rE - '- g3 -. e
GD ºp
•-

oS e 9E e -E GD
> E »r- &D E
#
• P-4
# 92 - .2 35

w
#
oS
Z dā# #
te #g #
oº
# .
## ºfs
# s # # E
CG p: zº E
 Zal ik nu nog over de voordeelen van bemesting
uitwijden? Dit is geloof ik overbodig, alleen teeken ik
aan, dat op Java bijna nergens gemest wordt. Hoe
komt dat? Niet omdat de inlander een vooroordeel
tegen mest heeft (menschelijke uitgesloten,) maar wel
omdat hij een slecht landbouwer is en nog niet genoeg
op het voordeel van bemesting is opmerkzaam gemaakt.
Ruim is dus het veld voor den Europeaan, zoowel amb
tenaar als partikulier, om den inlander van nut te zijn
en zonder veel vertoon ons prestige te verhoogen.
Of zal de inlander zich niet meer hechten aan een

,,meester,” die leert, die onderwijst, dan aan een ,,mees

ter,” die slechts beveelt, een gebieder?

VT JE ER SIL AL G--

Samboengan Verslag tanggal 20 Maart 1869,

pasal toedjoeh.

Koetika di taoen 1863 hamba soeda kasi mangarti

sama kapala dan orang orang ketjil dari hal tanem
ikan mas di Sawah njang hidoep aernja oetawa kerdja
gemoek sawah njang koeroes tanahnja maka dari itoe
sekarang soeda njata adanja.
Ada doewa orang 1 nama B. Sanijem tinggal di
kampoeng Tjisompok troep Mangkoe boemi 1 nama
B. Koesi tinggal di kampoeng Tjigadok troep Tjigadok.
Ja itoe B. Sanijem dia poenja Sawah lebar 1 baoe
pendapetan nja Padi 3 Tjaeng, Sasoedahnja di potong
padinja itoe Sawah lantas di tanem ikan mas.
Moelai tanem 100 bidji ikan dapet beli 25 cent aken
pake bibit, Sasoedahnja dapet banjak anaknja lantas di
tanem ikan njang 1 ba0e dan lamanja itoe ikan di piara
3 boelan, lantas di djoewal sama orang orang kam
poeng trima oewang bersi f 50 saban taoen tiada di
itpeng njang di makan sendiri. Kamoedian itoe sawah
lantas di sediaken aken tanem padi.
Soedahnja di tanem, timboelnja bagoes, sampe d'apet
4 tjaeng djadi oentoeng 1 tjaeng.
Sahdan lagi atoeran baroe boeang bibitnja dj sebar
lamanja 1 taoen moelai taoen 1868 den 69 12 gedeng
aken 1 baoe, pendapetnja padi 5 tjaeng mendjadi oen
toeng 2 tjaeng, den lamanja piara ikan mas di Sawah
7 taoen oentoengnja dapet f 300.
Satoe orang nama Ba koesi sawahnja 1 baoe doe
loe pendapetannja tjoema 2 tjaeng. Waktoe di taoen
1866 itoe sawah moelai di anem ikan mas banjak
nja 300 bidji dapet beli, njang di tanem ikan tjoema
400 toembak [T] lamanja 3 boelan, lantas di djoewal
itoe ikan samaorang kamp oeng dapet oentoeng f 21,-
bresih saban taoen dan itoe sawah lantas di tanem
padi dapet 3 tjaeng 100 gedeng oentoeng 1 tjaeng 100
gedeng dan itoe Ba koesi piara ikan mas 5 taoen lama
nja sampe ini taoen 1870 banjaknja oewang ada f 100
dan itoe oewang beliken sama koeda prampoewan boe
wat bibit tinggie 4 kaki jaitoe dari oentoengnja djoewal
ikan mas itoe sawah mendjadi gemoek sebab tempo
di ambil ikannja itoe roempoet roempoet di indjek
sama orang kadalam tanah antjoer mendjadi gemoek.
Demikian lagi hamba poenja sawah sendiri di kam
poeng Patengeng ilir lebarnja 2 baoe itoe sawah koerang
gemoek tanahnja pendapettanja padi 5 tjaeng 100 gedeng.
waktoe di boelan October taoen 1867 hamba tjoba pake
tai karbo dan koeda soepaja itoe sawah djadi tambah
gemoek banjaknja 600 pikoelan dan hamba bajar di
dalem 1 pikoelan 1 cent djadi f 6. Itoe gemoek di
bagi rata dimana petakan dan di tinggal sadja tida troes
di kerdja lamanja 2 boelan sampe di boelan December
itoe sawah banjak timboel roempoet roempoet lantas di
kerdja boewat di tanemi padi, dapet padi 7 tjaeng 100
gedeng djadi lebihnja 2 tjaeng.
Aken tetapi ada lagi akal njang lebih gampang boe
wat orang orang ketjil hamba soedah atoer kerdja .
gemoek sawah di kampoeng Paroeng namanja njang
poenja Kaidjan patinggi troep Maleer njang poenja sa
wahnja lebar 1 baoe 50 toembak itoe sawah koeroes
sekali tempatnja lebeh tinggidari laen laen sawah kira
ada 2000 kaki dari laoet pendapettannja padi dari itoe
sawah tjoemah 150 gedeng.
Koetika di taon 1867 itoe petinggi poenja karbo ada
19 bidji itoe kerbo di atoer kandangnja tinggal deket
salokan dan itoe tai kapan soeda banjak di boewang
ka sawah itoe sawah lantas di kerdja aken di tanemi
padi dapet 300 gedeng, saban taoen tambah di dalammi
ini taoen 1870 dapet padi 500 gedeng mendjadi oen
toeng 350 gedeng.
Maka dari itoe hamba poenja ingetan perloe djoega
itoe atoeran dikerdja tjonto sebab hamba timbang san
denja tiada tjari akal lama lama tentoe roegi tapi dji
kaloe di atoer baek baek tentoe tambah lebeh banjak
oentoengnja krana atas hamba poenja ingattan djoega
saban taoen brapa banjak tamba orang djika orang tani
tiada tjari lain akal piara itoe sawah tantoe blakang kali
soesah makan, betoel djoega saban taoen tamba sawah
baroe tapitiada sabrapa banjak hasilnja hamba rasa lebih
baik sawah njang lama sadja di bikin gemoek saperti
hamba Soeda tjoba jaitoe trang sekali djika pakei tai
karbo dan tai koeda tai domba tai kambing den lain
gemboek tantoe itoe sawah tamba pendapetnja adanja.
RADEN PRAWIRA NAGARA,
Wadana Singaparna.
 Vertalinger

Vervolg van het Verslag van 20 Maart 1870,

S 7.

In het jaar 1863 maakte ik de hoofden oplettend op

het planten van visch op sawahs met levend water als
mede het bemesten van magere sawahs en blijkt hier
van o. a. het volgende:
Het betreft 2 lieden : Ba. Sanijem van de kampong
Tjisampok, troep Mangkoe Boemie en Ba. Kroesi van
de kampong Tjigadok, troep Tjigadok.
Uitgestrektheid van de sawah van Ba. Sanijem 1
bouw, opbrengst 3 tjaengs.
Na het padi-snijden zette hij er dadelijk goudvisch
op. Hij kocht eerst 100 stuks voor bibit, toen die zich
goed vermenigvuldigd hadden, deed hij ze op de sawah
en liet ze er drie maanden. Daarna verkocht hij ze
aan de kampongslieden en kreeg zuiver 'sjaars f 50,-
ongerekend de visschen, welke hij zelf at.
Daarop maakte hij die sawah gereed voor het plan
ten van padi, die goed slaagde, hij kreeg 4 tjaengs dus
1 tjaeng meer (dan vroeger).
Sedert 2 jaar volgt hij de nieuwe zaaiwijze en ge
bruikt 12 gedengs (60 kati) zaaipadi. Hij krijgt nu 5
tjaengs, (1) dus 2 tjaengs meer dan vroeger en in de 7
jaar, dat hij visch op zijn sawah teelt, heeft hij f 300,-
gewonnen.
De sawah van Ba. Koesi is groot 1 bouw, vroeger
kreeg hij slechts 2 tjaengs padi.
In 1866 begon hij visch op zijn sawah te teelen. Hij
kocht 300 stuks en liet die voor 3 maanden op 400 L]
(1) 80 maal het gezaaide,
Roeden los. Hij verkocht den visch en verdiende 'sjaars
f 20, zuiver.
Nadat de visch van de sawah was, plantte hij er
padi op en kreeg 3 tjaengs, 100 gedengs, dus 1 tjaeng,
100 gedengs meer (dan vroeger)
Hij teelde 5 jaren visch en kreeg f 100, waarvoor
hij eene merrie, hoog 4 voet kocht, voor de voortteeling.
Dit had hij aan de vischteelt te danken. De sawah
werd vet, omdat bij het vangen van den visch al het
onkruid in den grond werd getrapt en verging en aldus
mest werd.
Mijn eigen sawah te Patengeng ilir, groot 2 bouw,
was mager van grond en bragt slechts 5 tjaengs, 100
gedengs, op.
In Oktober 1867 probeerde ik karbouwen- en paarden
mest, 600 pikoelans. Voor 1 pikoelan betaalde ik een
cent, dus in het geheel f 6,-.
Die mest werd gelijkelijk verdeeld en liet ik het veld
toen 2 maanden met rust. In December was de sawah

dik met gras begroeid, ik bewerkte hem toen en kreeg

7 tjaengs, 100 gedengs, dus 2 tjaengs meer.
Er is echter nog een gemakkelijker middel voor den
kleinen man.

Ik liet zekeren Kaidjan te Parneng, patinggi van de

troep Maliër, zijn sawah bemesten.
Die sawah was groot 1 bouw 50 Dj Roeden, zeer
magere grond en hooger dan de andere sawahs gelegen,
ca. 2000 voet boven zee. Opbrengst slechts 150 gedengs.
Hij maakte de kraal voor zijne 19 buffels digt bij de
waterleiding en als er veel mest bijeen was, liet hij
die naar de sawahs spoelen. Daarop bewerkte en be
plantte hij de sawah en kreeg 300 gedengs. Ieder jaar
steeg de opbrengst, in 1870 kreeg hij 500 gedengs, dus
350 gedengs meer.
 Daarom geloof ik, dat het zeer noodig is dit tot voor
beeld te nemen, want ik geloof, dat als men geene nieuwe
middelen zocht, men langzamerhand te kort zoude komen,
terwijl als men de zaak goed aanpakt, er zeker nog
veel meer voordeel zal worden verkregen.
Want elk jaar komen er toch vele menschen bij en
als de boeren geene andere behandeling van de sawahs
volgen, zal men zeker gebrek aan voedsel hebben.
Er komen wel sawahs bij, doch niet genoeg en ik
acht het veel beter de bestaande te verbeteren, zoo als
ik reeds gepraktiseerd heb en daardoor heb bewezen,
dat door het gebruik van buffel, paarden, schapen, geit
ten en andere mest de sawahs vet worden en veel meer
opbrengen.

au-A -** - ,
-º----------------
- --

-> e-, (v • inst. v/ ,* 5,, S

W e-9
EA: " ,
eensN
**.

V#
-

(ET ALE BOEKERij ** #

s - -- o5 , sº J
zº - *
 *.
-*
^ $
،
-
•
,^
•|-----
&
*
·
·
•
·
·
'.•|-
·
,， ） ----+ |* º *■■■■■ * * * * * * ·，≤）- → * * * * ·- - - •• • • •