TRIADA HARMONICZNA – trzy trójdźwięki podstawowe, którymi UKŁAD CZTEROGŁOSOWY; SKALA GŁOSÓW

posługujemy się przy harmonizowaniu melodii. Do nich należą:

Układ czterogłosowy jest podstawą wszelkiej wielogłosowej
T – Tonika – pierwszy stopień gamy .
konstrukcji harmonicznej. Składniki akordu przyjmują nazwę od
S – Subdominanta – czwarty stopień gamy.
czterech głosów ludzkich. Sopran, Alt, Tenor, Bas.
D- Dominanta – piąty stopień gamy.
W kluczu wiolinowym: Sopran, Alt.
T – akord ten ma szczególne znaczenie w konstrukcji harmonicznej. Od W kluczu basowym: Tenor, Bas.
niego uzależnione są akordy zbudowane na innych stopniach gamy.
Odległości między głosami:
Sopran – do oktawy
Alt – Tenor – mniej niż oktawa
TONACJA. POJĘCIE FUNKCJI HARMONICZNEJ
Tenor – Bas – od decymy do dwóch oktaw
Tonacja – to wzajemne zależności między stopniami gamy oraz 10
akordami zbudowanymi na poszczególnych stopniach gamy. Niedozwolone jest krzyżowanie głosów.
Ośrodkiem każdej tonacji jest tonika, natomiast funkcja harmoniczna Układ akordu może być skupiony lub rozległy.
to określenie znaczenia akordu, ze względu na jego zależność od tego Między trzy górne głosy nie można włożyć żadnego dźwięku –
na czym jest zbudowany. układ skupiony.
Jeżeli między trzy górne głosy można włożyć przynajmniej
jeden dźwięk – układ rozległy.
FUNKCJE AKORDU
Oznaczenie funkcyjne określa się nie tylko dźwięk, ale i funkcje, Pozycja akordu – dźwięk w sopranie
jaką ten akord pełni. Stosunki zachodzące między Dominantą, a Postać akordu – dźwięk w basie
Subdominantą z jednej strony, a Toniką z drugiej strony określają
całkowicie tonację. Jeżeli w basie występuje pryma akordu, to jest akord w postaci
Funkcja akordu jest ściśle związana z pojęciem tonacji: Np.: zasadniczej, albo bez przewrotu.
Akord C E G – pełni inną funkcje w tonacji C-dur, a inną w Sopran może być umieszczony między C- raz kreślne, a A
tonacji F-dur. dwukreślne.
Alt między a- małe, a A- dwukreślne.
Bas między F- wielkie, a B- razkreślne.
 STOSUNKI POKREWIEŃSTWA TRÓJDŹWIĘKAMI TRIADY

1. Stosunek pokrewieństwa- Kwintowe.

Rodzaj połączenia Przykład
Prymy akordów są oddalone o kwintę czystą w górę lub w dół :
T – S – T – D.
1. Ruch prosty – Dwa głosy w tym samym
kierunku w górę lub w dół.
2. Stosunek niepokrewieństwa – akordy nie mają dźwięku
wspólnego. Oddalone o sekundę S – D.

Tonika jest …. Wyjścia i przyciąga do siebie pozostałe akordy. Między 2. Ruch prosty równoległy . Dwa dźwięki
Dominantą, a Toniką istnieje ścisły związek. Dominanta – dźwięk poruszają się o tę samą odległość
prowadzący, przez co cały akord dąży do połączeniu się z Toniką.
Natomiast pomiędzy Subdominantą, a Toniką nie ma tak ścisłego 3. Ruch przeciwny – dwa głosy poruszają się
związania, dlatego Subdominanta może łączyć się z Toniką lub oddalić w dwóch różnych kierunkach.
się od niej i połączyć się z Dominantą.

4. Ruch przeciwrównoległy dwa głosy

ŁĄCZENIE AKORDÓW. RUCHY GŁOSÓW. ŁĄCZENIE W STOSUNKU
KWINTY.
Dźwięki jednego akordu przechodzą na dźwięki drugiego
akordu. Przejawia się łamanie ruchu głosów. Połączenie dwóch
akordów jest możliwe wtedy, gdy porusza się jeden ( odległość )
składnik akordu. Dźwięki mogą poruszać się o interwał lub sekundę.
posuwają się w przeciwnych kierunkach,
lecz w interwałach dających w sumie oktawę
czystą
5. Ruch uboczny – jeden głos pozostaje bez
zmian, a drugi porusza się w dowolnym
kierunku.
Każdy z tych ruchów ma zastosowanie włączeniu, lecz osobnym
restrykcjom: ruch równoległy i przeciwrównoległy. Tu niedozwolone
są: pryma, kwinta, oktawa.

Dźwięki mogą poruszać się w ruchu: ŁĄCZENIE AKORDÓW W STOSUNKU KWINTY

 Oba akordy mają jeden wspólny dźwięk. Przy połączeniu takich
akordów należy:
1. Zachować wspólny dźwięk.
2. Poprowadzić bas skokiem o kwintę w górę lub w dół.
3. Pozostałe głosy poprowadzić najbliższą drogą.
W połączeniu Dominanty z Toniką / gdzie tercja dominanty dźwiękiem
prowadzącym / tercja Dominanty o pół sekundy do góry na prymę
toniki, bez względu w którym głosie jest.
ŁĄCZENIE AKORDÓW
We wzajemnym stosunku sekundy powstają Subdominanta i
Dominanta. Akordy te nie mają dźwięku wspólnego. Wydawałoby się,
że najdroższym sposobem akordów byłoby przesuwanie składnika 1 i
2. Jednak „takie łączenie” powoduje przesuwanie się głosów w ruchu
równoległym, co powoduje równości niedozwolone, Kwinta, Oktawa,
Pryma.
Dlatego, by poprawnie połączyć Subdominantę i Dominantę,
należy w basie o sekundę prymę do 2. Pozostałe głosy ruchem
przeciwnym na najbliższe składniki.
POWTARZANIE AKORDU
Następstwo dwóch jednakowych akordów jest powtórzeniem tego
samego akordu oznaczony dwoma kropkami / T../
Akord może być powtórzony ze zmianą lub bez zmiany w
układzie 4-głosowym.
bez zmiany głosy się nie ruszają, może jedynie bas skoczyć o
oktawę w górę lub w dół, pamiętać jednak trzeba, by nie było
krzyżowania głosów.
Przy powtórzeniu akordu ze zmianą w układzie głosów należy
rozróżnić:
1) Powtarzanie z tej samej pozycji, ze zmianą układu.
2) Sopran pozostaje bez zmian, bas może pozostać lub skoczyć o
oktawę, głosy środkowe zmieniają swoje położenie.
3) Ze zmianą pozycji, bez zmiany układu.
4) Trzy górne głosy przesuwają się w tym samym kierunku na
najbliższe dźwięki akordowe.
5) Ze zmianą układu i pozycji.
Ze skupionego na rozległy, sopran skacze do góry na najbliższy lub
następny dźwięk akordowy.
Z rozległego na skupiony sopran skacze w dół, jeżeli skacze na
najbliższy dźwięk akordowy to alt pozostaje bez zmian, a tenor w
ruchu przeciwnym do sopranu.
Jeżeli sopran skacze nie na najbliższy, to tenor pozostaje bez
zmian, a alt skacze w ruchu prostym do sopranu.
Postać akordu
 Postać akordu określa jego przewrót. W zależności od tego,
który składnik akordu znajduje się najniżej.
Akord może być:
1. W postaci zasadniczej – najniższym dźwiękiem jest pryma
akordu.
2. W 1 przewrocie – tercja akordu
3. W 2 przewrocie – kwinta akordu
4. W 3 przewrocie – septyma akordu
5. W 4 przewrocie – nona akordu
6. W 5 przewrocie – undecyma akordu
7. W 6 przewrocie – tercdecyma akordu
Pozycja akordu
Pozycja akordu określa składnik, który jest najwyższym
dźwiękiem w akordzie C-dur przykładowo trójdźwięk C-dur w pozycji
tercji najwyżej umieszczoną tercje, - czyli dźwięk E.
Harmonizowanie melodii za pomocą triady muzycznej
Melodia to następstwo dźwięków w różnej wysokości.
Wykorzystuje ona dźwięki określonej gamy. W melodii jednak nie
występuje jedna po drugiej lecz w dowolnej kolejności i w dowolnym
kierunku. Ośrodkiem każdej melodii jest pierwszy stopień gamy.
Melodia, która wykorzystuje wyłączenie dźwięki gamy, nazywa się
Dominanta. Trójdźwięki triady zawierają w sobie wszystkie stopnie
gamy. Każdy dźwięk melodii może być składnikiem któregoś akordu
triady muzycznej.
Harmonizowanie melodii polega więc na nadaniu każdemu
dźwiękowi znaczenia składnika akordu i włączenie melodii do
czterogłosowej konstrukcji harmonicznej.
Zasady określania treści harmonicznej
I. Pierwszym i ostatnim akordem jest Tonika
II. Po Dominancie występuje Tonika, a nie Subdominanta.
III. Jeżeli melodia skacze z jednego dźwięku akordowego na drugi,
należy akord powtórzyć.
IV. Jeżeli w melodii dźwięk się powtarza, należy go przydzielić do
dwóch różnych akordów, o ile to możliwe.
V. Po kresce taktowej nie powtarzać akordu ostatniego.
VI. Wybrać odpowiedni układ w zależności od wysokości dźwięku.
 Do f1 – skupiony
 Od g1 do d2 – obojętny
 Od e2 – rozległy
Stopień I i II należy do dwóch cnych akordów: wybór akordu musi być
zgodny z zasadą najbliższej drogi:
 1. Pierwszy stopień gamy należy do Toniki gdy:
a) poprzedza go lub następuje po nim dźwięk pochodzący (IV
stopień) lub inny dźwięk akordu toniki.
b) jest dźwiękiem wspólnym z następującą bądź poprzedzającą
subdominantą.
2. Pierwszy stopień gamy należy do Subdominanty, gdy:
a) Poprzedza go inny dźwięk subdominanty
b) Jest dźwiękiem wspólnym z poprzedzającą lub następującą
toniką.
c) Występuje po nich dźwięk prowadzący lub inny dźwięk
subdominanty.
3. Piąty stopień gamy należy do toniki, gdy:
a) Następuje po nim lub poprzedza go IV stopień gamy lub inny
dźwięk toniki.
b) Jest dźwiękiem wspólnym z poprzedzającą lub następującą
Dominantą.
4. Piąty stopień gamy należy do dominanty, gdy:
a) Jest dźwiękiem wspólnym z poprzedzającą lub następującą
toniką
b) Poprzedza go VI stopień gamy
c) Poprzedza go lub następuje po nim inny dźwięk tego samego
akordu.
Jeżeli połączenie najbliższą drogą jest niemożliwe oznacza to że żle
dobrano akordy i należy je zmienić.
Konstrukcja harmoniczna
Jest to szereg połączeń akordowych. Dźwięki składowe
akordów po sobie tworzą linie melodyczną.
Z poprzedzającego materiału wynika:
1. Żaden głos nie może skoczyć o septymę, ani o odległość
większą o oktawę.
2. Niedozwolone są dwa skoki dające septymę lub odległość
większą od oktawy.
Środkiem pomocniczym dającym funkcje harmoniczną w
postaci oznaczenia funkcyjnego.
Kreska pionowa między funkcjami oznacza kreskę taktową. Wartość
oznacza ilość akordów w takcie. Cyfra nad funkcją odnosi się do
sopranu tzn. pozycji akordu, brak cyfry oznacza dowolną pozycje
akordu, ale tylko w pierwszym akordzie.
Ruchy głosów
1. Prosty równoległy – dwa głosy w jednym kierunku – góra lub dół.
2. Ruch równoległy – dwa głosy w jednym kierunku – jednakowo od
siebie odległe.
3. Ruch przeciwny – dwa głosy posuwają się w dwóch różnych
kierunkach.
4. Ruch przeciwrównoległy – dwa głosy posuwają się w dwóch
różnych kierunkach – tworzą oktawę.
5. Ruch uboczny – jeden głos w miejscu, a drugi w dowolnym
kierunku.
Swobodne łączenie akordów w stosunku kwinty
Łączenie według zasady najbliższej drogi powoduje ściśle określone
ruchy melodyczne głosów, przez co ogranicza inne ruchy. Aby
umożliwić sposobniejsze poruszanie ( szczególnie sopranowi ) trzeba
niekiedy odstąpić od tej zasady i zastosować sposobniejsze łączenie
akordów.
Przy połączeniu swobodnym trzeba przestrzegać następującej zasady.
Jak wiadomo w głosie niedopuszczalne jest ruch o odległość
zwiększoną oraz dwa kolejne skoki, które w sumie dają odległość
zwiększoną.
Swobodne łączenie triady w stosunku kwinty
1. Zachowanie dźwięku wspólnego
bas z prymy na prymę
wspólny dźwięk zostaje
Jeden głos o sekundę w górę lub w dół
Drugi dźwięk o kwintę w górę lub w dół.
2. Bez zachowania dźwięku wspólnego.
Bas o kwartę na prymę następnego akordu
pozostałe głosy w ruchu przeciwnym do basu na najbliższe
składniki
układ akordu bez zmian
pozycja się zmienia
3. Przy połączeniu Dominanty z Toniką, tercja Dominanty musi iść
o sekundę do góry. Jeżeli nie znajdujemy dźwięku wspólnego w
tym połączeniu; w Tonice opuścić kwintę akordu, a podwoić
prymę. Pozostaje tzw. Akord niepełny. Można go stosować na
dokończenie konstrukcji harmonicznej przy połączeniu
Dominanty w pozycji kwinty z Tercją.
4.
Swobodne łączenie akordów w stosunku kwinty w tej zmianie pozycji i
układzie jest niemożliwe, gdyż powoduje równoległe i
przeciwrównoległy kwinty i oktawy.
W stosunku sekundy
Bas posuwa się o prymę Dominanty, głosy tworzące z basem
kwintę i oktawę przechodzą w ruchu przeciwnym do basu, jeden na
najbliższy drugi na dalszy składnik, natomiast głos tworzący z basem
tercje posuwa się ruchem równoległym do basu lub skacze w ruchu
przeciwnym na dalszy składnik akordu.
Swobodne powtarzanie akordu w stosunku sekundy
1. Bas pozostaje bez zmian, sopran o oktawę w górę lub w dół,
głosy środkowe w ruchu równoległym do sopranu.
2. Trzy górne głosy skaczą o oktawę w gó® lub w dół, bas bez
zmian.
Bas cyfrowy
Jest to harmonizowanie melodii basowego. Treść harmoniczna tego
głosu oznaczają cyfry nad lub pod nutą basową / partie instrumentu
towarzyszące klarnet, organy w formie basu cyfrowego wykonawcy
realizowali na poczekaniu /
Cyfra:
1. Brak cyfry lub cyfra 5 lub 5/3 oznacza, że dźwięk w basie jest
prymą akordu, tryp trójdźwięku oznaczają znaki przykluczowe,
a układ jest dowolny, jeżeli nie jest napisany.
2. Znak chromatyczny, jeżeli nie ma przy nim cyfry oznacza
zamianę tercji licząc od nuty basowej.
3. Cyfra 6 oznacza, że dźwięk w basie jest tercją akordu, czyli
oznacza w pierwszym przewrocie
4. Cyfra w nawiasie oznacza pozycję akordu
Pierwszy i drugi przewrót trójdźwięku
Podstawą akordu jest pryma. Jeżeli w najniższym głosie jest
pryma to akord jest w postaci zasadniczej – bez przewrotu.
Jeżeli w basie występuje tercja, a nie pryma mówimy, że akord
jest w I przewrocie.
Natomiast, jeżeli w basie występuje kwinta mówimy, że akord
jest w II przewrocie.
I Przewrót – łączenie trójdźwięków triady w stosunku kwinty
 Zachować dźwięk wspólny
 Głosy prowadzić najbliższą drogą
 Dwoić prymę lub kwintę i I przewrocie
 NIE WOLNO DWOIĆ TERCJI
 Kwinta może być zdwojona w ruchu ubocznym lub
przeciwnym, w basie z prymy pierwszego akordu przechodzimy
na tercję drugiego akordu.
Łączenie akordu w I przewrocie z łączeniem akordu w II przewrocie
Trójdźwięk w I przewrocie z trójdźwiękiem bez przewrotu
 W basie tercja I akordu ma przejść na prymę II akordu
Łączenie akordu w stosunku sekundy z użyciem I przewrotu
 Z zasadą ruchu przeciwnego głosów tworzących z basem
oktawę i kwintę
 Bez zasady ruchu przeciwnego
głosy poruszają się w ruchu prostym, lecz nie w równoległym
Powtarzanie akordu ze zmianą postaci
a) Bez przewrotu na akord w I przewrocie
* Bas skacze z tercji do góry na tercje
* Przynajmniej jeden głos musi się zmienić
* dwoi się prymę lub kwintę
b) Ze zmianą postaci w I przewrocie na bez przewrotu
 Bas skacze o tercje w dół
Kadencja

Jest to takie połączenie najmniej dwóch różnych akordów, które

tworzy zakończenie konstrukcji harmonicznej lub jej części.
Kadencja może składać się z dwóch lub trzech akordów. Zależnie od
tego dzieli się na :
1. Małe – złożone z dwóch akordów.
2. Wielkie – złożone z trzech akordów.

Małe kadencje

1. Kadencja doskonała ( autentyczna ) – powstaje z połączenia

dominanty z toniką. Połączenie to zawierające rozwiązanie dźwięku
prowadzącego (tercja dominanty) na prymę toniki, tworzy
najsilniejsze i najdoskonalsze zakończenie harmoniczne.