UNIVERZITET U SARAJEVU

AKADEMIJA SCENSKIH UMJETNOSTI

SARAJEVO

ANALIZA I ZNAČAJ DJELAISAKA SAMOKOVLIJE

(tragične i komične drame)

Seminarski rad

Studentica: Lidija Kordić Mentori: Prof. dr. Almedina Čengić

Ass. Aida Pilav
Sarajevo, 2019.

UNIVERZITET U SARAJEVU
AKADEMIJA SCENSKIH UMJETNOSTI
SARAJEVO

SADRŽAJ
1. UVOD........................................................................................................3
2. ISAK SAMOKOVLIJA...................................................................................4
2.1. Lični život.........................................................................................4
2.2. Medicina.....................................................................................5
2.3. Književnost............................................................................6
2.4. Porodica..........................................................................7
3. ISTORIJA DRAMSKOG ŽANRA U BIH..........................................................8
4. ANALIZA I ZNAČAJ...................................................................................9
4.1. “Hanka”.............................................................................................9
4.2. “Plava Jevrejka””.......................................................................11
4.3. “Fuzija”” i “On je lud”..........................................................12
5. ZAKLJUČAK.............................................................................................14
LITERATURA................................................................................................15

Sarajevo, 2019.

1. UVOD
 U ovom seminarskom radu analizirat ću dvije tragične i dvije komične drame jednog od
najvećih bosanskohercegovačkih pisaca jevrejskog porijekla, Isaka Samokovlije. Za svoj seminarski
rad sam odabrala četiri njegove drame od mnogih koje su obilježile cjelokupni razvoj
bosanskohercegovačke drame. Samokovlija se u književnosti pojavio tridesetih godina prošlog
vijeka, obrađujući teme iz života Jevreja u okviru bosanskohercegovačkog društva, tradicije i
kulture.
Ono što je mene privuklo upravo njegovim djelima, jeste način na koji prenosi emocije o
kojima je pisao i koje je provlačio kroz svoje priče. Takođe, interesantno mi je koliki su uticaj,
zaista, prenosile rijeke, pored kojih je odrastao, na njegove misli i rečenice a to najbolje možemo
primijetiti u pripovjetki “Svjetlost nad Drinom”.
Najčešći motiv u njegovim pričama jesu tragedije koje su zadesile njegov narod. Pored
toga, bavio se jako često ništavilom, postojanjem i prolaznošću. Kroz pisanje postavlja filozofsko
pitanje suštine. “Ko je ovdje siromah?”
Samokovlijino djelo je na samom svom početku izazvalo veliki i povoljan interes kritike.
Njegovim djelom bavili su se naši najpoznatiji književni kritičari i istoričari književnosti, ali do
danas nije objavljena cjelovita studija o njegovom životu i književnom djelu.
Taj izvjesni nesklad između sivog i mračnog socijalnog izgleda Samokovlijinog svijeta i
njegovih svijetlih i humanih unutrašnjih ozračen ja najbolje je vidljiv u upornom traganju malog,
prizemnog čovjeka za sitnim, ali zato univerzalnim ljudskim radostima.

2. ISAK SAMOKOVLIJA (LIČNI ŽIVOT)

„Rođen sam u Goraždu (kaže u zapisu ‘Sunce nad Drinom 1947’), u toj maloj varošici Istočne
Bosne kroz koju teče divna i plahovita Drina. Gotovo cijelo svoje djetinjstvo proveo sam na toj
rijeci. Drina je za me jedan od najdubljih doživljaja. Zanosila me je kao neko živo, božanstveno
biće. Njena bistra čarobna zelena boja, puna sunca, koja mi se tih godina redovno slijevala u dušu
svakog ljeta, ispunila me za cijeli život vedrinom, čistotom i nekom čudesnom snagom... Zavolio
sam Drinu, onom, gotovo neshvatljivom, ljubavlju kojom ju je volio Klindžo, junak moje
pripovijetke ‘Drina’”.1

2.1. PORIJEKLO
Isak Samokovlija je bio bosanski ljekar i pisac. Rođen je 3. Septembra 1889. Godine u
Goraždu, a umro 15. Januara 1955. Godine u Sarajevu.
Samokovlija je rođen u sefardskoj porodici (porodica šnaskih jevreja) u Goraždu u Bosni i
Hercegovini u doba austro-ugarske okupacije. Otac mu se zvao Moša a majka Rifka. Isak je rastao
sa sestrom i četiri brata. Dobio je ime po djedu zvanom Isak ben Moše, koji je po zanimanju bio
trgovac. Tokom života, živio je u Goraždu, Fojnici i Sarajevu.
Njegovi daleki preci protjerani su iz Španije 1492.godine, kada su ostali tamošnji Jevreji,
ediktom španskog kralja Ferdinanda II i kraljice Izabele. Tada su članovi porodice Baruh prešli
dalek put u potrazi za novim mjestom za život. Tako su putovali kroz Maroko, Alžir, Tunis, Libiju,
Egipat, Siriju, Tursku i Grčku, sve do Bugarske. Zaustavili su se u malom bugarskom gradiću-
Samokov. Bavili su se trgovinom. Dva brata iz ove porodice, nakon vijeka od naseljenja, zbog
teških životnih uslova, odlučili su svoju sreću tražiti dalje.
Dolaze u Travnik oko 1860. godine i ostaju da grade život u Bosni i Hercegovini. Tu su
dobili prezime Samokovlija, po bugarskom gradiću iz kog su došli.

2.2. MEDICINA
1
Selimović, Meša (2002), „Sjećanja: Memoarska proza“
 Nakon završene osnovne škole, Samokovlija je otišao u Sarajevo kod majčine sestre, gdje
je pohađao srednju školu, Prvu gimnaziju, zajedno sa Ivom Andrićem. Onda se preselio u Beč, gdje
je studirao medicinu, kao stipendista Kulturnog društva “La Benevolencija”.
Radio je kao ljekar u gradovima Goražde i Fojnica od 1921. do 1925. godine, prije nego
što se 1925. zaposlio za stalno u sarajevskoj bolnici “Koševo”.
Na početku Drugog svjetskog rata bio je šef jednog odjela u bolnici “Koševo”. U aprilu
1941. Otpustili su kao i sve ostale Jevreje. Morali su nositi žutu traku sa Davidovom zvijezdom.
Nacisti su tako obilježavali Jevreje tokom rata.
Kada je proglašena Nezavisna Država Hrvatska, bio je u zatvoru po nacionalnom osnovu.
Iz zatvora su ga poslali u izbjeglički logor u Sarajevu na Alipašinom mostu.
Godine 1945. u proljeće, uspio je pobjeći iz logora. Krio se sve do završetka rata. Tada je
mobilisan kao ljekar koji se borio protiv epidemije tifusa.
Strahote koje je u logoru i tokom rata doživio, ostavile su dubok trag na njegovu ličnost,
govorili su ljudi koji su ga poznavali. Tako od veselog i pričljivog čovjeka, postao je povučen,
zamišljen i jedna je progovarao.
Dobar dio svoje karijere je proveo kao seoski ljekar. Smatran je velikim humanistom.
Prelazio je dug put po seoskim tajgama, čak i jahajući na konju.
Samokovlija spada u grupu ljekara koji su u isto vrijeme bili i pisci. Trebalo je puno
vremena i žrtve, kako bi se ove dvije karijere uskladile. Vrlo vješto je obrazložio način
sinhronizovanja ova dva prestižna zanimanja:
“Vremena nisam imao mnogo, jer sam bio zauzet kao ljekar. Radio sam u ambulanti a
poslije podne vodio privatnu ordinaciju. Zato sam uglavnom najviše pisao noću. Kada bih završio
medicinske poslove, bacio bih se na književnost. A to je za mene bilo najveće uživanje. Volio sam
da pišem i volio sam stvari koje pišem, doživljavao ih. Ali držao sam ih suviše dugo u ladici i nije
mi bilo stalo da ih štampam. Ja sam imao teme, imao sam ljude, pa sam htio da dam te ljude, da
kažem nešto o njima u pripovijetkama.”

2.3. KNJIŽEVNOST
Isak Samokovlija je prevodio djela jevrejskih autora. Jedno vrijeme, u početku književne
karijere, pisao je članke za časopis “Jevrejski život”.
Nakon završetka Drugog svjetskog rata, bio je na raznim dužnostima u bosanskim i
jugoslovenskim književnim krugovima. Od 1948. do 1951. godine, uređivao je časopis “Brazda”, a
zatim, do svoje smrti, bio je urednik izdavačke kuće “Svjetlost”.
Samokovlija je pisac književnih djela sa bosansko-jevrejskom tematikom. Za objavljene
pripovijetke je dobijao pozitivne kritike od velikih pisaca kao što je Ivo Andrić ili Meša Selimović.
Književni pravac mu je realizam. Pisao je o svom narodu i njegovim mukama.
Gledao je na pisanje kao na vrstu duga prema narodu.
Njegova prva pripovijetka “Rafina avlija” objavljena je 1927. u izdanju “Srpskog
književnogglasnika”. Junak pripovijetke je siromašni Jevrej Rafa koji živi od milostinje. Ova
pripovijetka predstavlja simbol borbe nad mržnjom. Njom pisac nastoji da razbije predrasude o
Jevrejima kao isključivo bogatom narodu.
Dvije godine kasnije, izašla je njegova prva zbirka pripovijetki “Odproljeća do proljeća”.
Kroz ovu pripovijetku opisao je život siromašnih sarajevskih Jevreja: zanatlija, nadničara, običnih
radnika. Kao pisac uspijeva da pronikne u samu srž jevrejske duše. Izdavač je bila “Grupa
sarajevskih književnika”.
Godine 1932. u Narodnom pozorištu u Sarajevu, izvodi se drama “Plava Jevrejka”, koja je
skrenula veliku pažnju javnosti. U ovoj drami, bavio se pitanjem grijeha, odnosno morala, gdje
prikazuje život jevrejske porodice i njihovo razumijevanje života, što je do tada bila potpuna
nepoznanica za ljude nejevrejske nacionalnosti. Priča je zasnovana na ljubavi između Jevrejke i
Srbina.

2.4. PORODICA
Isak Samokovlija se oženio djevojkom iz Beča, po imenu Heda (Hedda), koja je izučavala
krojački zanat. Heda i Isak su imali troje djece – Mišu, Mirjanu i Rikicu.
Volio je prirodu a tu istu ljubav je prenosio na svoju djecu. Učio ih je da vole ljude, bez
obzira na njihove razlike. Djeca u početku nisu voljela njegovo pisanje, zato što bi se zatvarao u
sobu gdje ga nisu smjeli ometati, ali kasnije su postali svjesni važnosti njegovog pisanja i svega
dobrog što proizilazi iz njega. Kao odrasli ljudi, postaju ponosni na svog oca. Svom djetetu je u
spomenar napisao poruku koja mnogo govori o njemu i o njegovom shvatanju života:
“Šta da ti napišem u tvoju knjigu uspomena? Da si moja radost, to znaš. Uči i sabiri znanje
što više možeš jer u znanju je mudrost. Čitaj dobre knjige pa ćeš upoznati život i ljude. Voli
prirodu, uživaj u zlatnoružičastim zalascima sunca, tu ćeš imati mnogo lijepih časova. I voli ljude,
ne gledajući njihov imovinski status, njihovo obrazovanje, njihovu religiju i nacionalnost. Ima
toliko dobrih ljudi. I ostani moja radost. Tata”.
Bio je saosjećajan i brižan čovjek, poznat po svojoj nesebičnosti, dobroti i pružanju
pomoći svakome kome je ona bila potrebna. Stekao je ugled, kako ljekara, tako i pisca, a i
poštovanje i ljubav svojih savremenika. Družio se sa poznatim umjetnicima toga vremena. Jedan od
njegovih prijatelja, poznati slikar Mario Mikulić, o Samokovliji je napisao:
“Bio je crnomanjast, ne mnogo visok, a iz očiju mu je zračilo povjerenje u ljude. Ponekad,
preko tih očiju koje su, rekao bih, očinski gledale na ovaj svijet, kao neki oblak prešla bi tuga. Imao
bi običaj da kaže iznenađen: “Kako?! To ne može biti” i nastavljao svoj zatreptali pogled iza koga
biste stali u poštovanju i uvjerenju da ste se obratili pravom čovjeku kome je na srcu briga za ljude i
njihov rad. Svoju ljubav za ljude nije kalkulisao ni u kakve ambicije, ona je prosto bila sastavni dio
njegovog života. Takvog sam ga i upoznao i zavolio.”
Umro je u 65. godini života. Sahranjen je na starom jevrejskom groblju u Sarajevu.
Njegova smrt iznenadila je mnoge koji su ga poznavali. Meša Selimović je tada optužio zajednicu,
koja se po njegovom mišljenju, odnosila nemarno prema liku i djelu čovjeka koji je toliko pridonio
bosanskohercegovačkoj književnosti.
U Goraždu se tradicionalno održava manifestacija “Dani Isaka Samokovlije”. Jedna
osnovna škola u Sarajevu nosi njegovo ime.
3. ISTORIJA DRAMSKOG ŽANRA U BOSNI I HERCEGOVINI2
Istorija dramskog žanra u Bosni i Hercegovini započinje u doba austrougarske vladavine,
naročito u poslednjem desetljeću 19. vijeka, kada se događa kulturni preporod kod svih
bosanskohercegovačkih naroda, a manifestuje se kroz pokretanje časopisa, otvaranje čitaonica i
amaterskih scena, na kojima se izvode i prve predstave putujućih tuatara (iz Srbije, Hrvatske,
Austrije i Mađarske), što postaje svojevrstan poticaj za pisanje domaćih dramskih tekstova.
Taj prvi preporodni val u bosanskohercegovačkom dramskom korpusu, obilježen je duhom
folklorne neoromantike, s dramaturgijom koja se zasniva na narativnim, konstruktivnim principima,
bez estetskih ciljeva, s patetičnim dramskim izrazom i suviše literatizovanim dramskim junacima
koji izgovaraju glomazne replike bez tenzije i ritma, pa je vrlo malo autora i djela koja se mogu
izdvojiti kao trajna vrijednost u vremenu. Ipak, iz tog perioda treba istaći zanimljive i dinamične
komedije Hamida Šahinovića- Ekrema (Dva načelnika), lirske drame Alekse Šantića
(Hasanaginica) i zamašni opus od oko dvadeset drama Svetozara Ćorovića s naročitim
upozorenjem na dramu Kao vihor.

2
Muzaferija, Gordana; “Bosanskohercegovačka drama ili dijalog s vremenom”
 U žanrovski i stilski pojednostavljenoj dramaturgiji s početka 20. vijeka, kad se događa
buđenje bosanskohercegovačkog literarnog i teatarskog života, dominantna je poetika
prosvjetiteljskog koncepta, a uz njega, tek u naznakama, pod uticajem evropske simboličke drame,
počinju se javljati elementi artizma.
Nakon pomenute Ćorovićeve drame, otvoren je put stilskom, tematskom i žanrovskom
pluralizmu međuratne bosanskohercegovačke dramatike, kada počinje djelovati nova generacija već
školovanih autora, a kvalitetu njihovog rada doprinosi i otvaranje Narodnog pozorišta u Sarajevu
(1920), koje insistira na domaćem repertoaru.
Između stvaralaca međuratnog perioda kakvi su Rasim Filipović, Jakša Kušan, Alija
Nametak, Jovan Palavestra i drugi, čija se dramatika kreće od intimno-psihološke, preko socijalne
do istorijske i folklorne drame u neprestanoj poetičkoj dihotomiji između pragmatičnih i artističkih
ciljeva, treba izdvojiti Isaka Samokovliju i dramu Hanka.

4. ANALIZA I ZNAČAJ
4.1. „Hanka”
Nakon što Hanka, lijepa i mlada Ciganka, saznaje da ju je muž Sejdo varao dok je radio u
Zvorniku, ona se okreće bludu i vara svog muža. Iako je bila jako razočarana u njega. On je
pokušavao da je kupi novcem. Bježala je od njega, nije željela provoditi vrijeme s njim već ga je
provodila sa Mušanom, starijim i ružnijim čovjekom. Sejdo se obraća staroj Rifi koja mu
objašnjava zašto se Hanka tako ponaša. Sejdo govori da će je ubiti. Hanka ga zavodi, provodi noć s
njim a ujutru mu govori kako treba da zaboravi sve i kako je bolja od Ajkune, Sejdove ljubavnice.
Zatim mu saopštava da je trudna i da nosi Mušanovo dijete. Nakon njegove izjave da će je ubiti,
Hanka bježi. Sejdo na kraju ipak uhvati Hanku i ubija je, a u trenutku njene smrti ona ostavlja
samo blagi smješak na svom licu3.
Samokovlijina drama Hanka (1931) nastala je preobražavanjem narativnog modela u
dramski, pošto je na osnovu istinitog događaja autor napisao najprije priču, pa tek onda dramu.
Zagonetni osmijeh mrtve Hanke, u priči više puta istaknut s autobiografskom zažarenošću
pripovjednog subjekta, postao je svojevrstan artefakt zbilje suprotstavljen naturalizmu krvavog čina
ubistva. Da li je to osmijeh trijumfa zbog izvršene osvete nad nevjernim mužem ili znak sreće u
konačnom smiraju emocija pred dokazom njegove ljubavi?
Samokovlija taj osmijeh kao poentu tragičnog čina pokušava odgonetnuti medijem drame
visokog erotskog napona, čija se struktura grad ii razgrađuje neprestanom dihotomijom čežnje i
ljubomore, ljubavi i mržnje. Iako autor ni sam nije bio zadovoljan estetičkim učinkom
transformacije narativnog modela u dramski, njegova Hanka je ipak obilježena trajnim fluidom
ljepote i kao drama individue i kao simbolična slika ciganske folkloristike, pa uprkos
pojednostavljenoj tehnici razvijanja agona, ona snažno inspiriše nova čitanja jedne klasične teme
strasti.
Sam Isak je ovoj priči dao sopstveni pečat iz ličnog iskustva koji je imao sa Cigankom.
Čitajući intervju koji je dao za sarajevsko Oslobođenje sam najbolje shvatila o čemu je zapravo
riječ.
„Da li bi nam mogli reći kada se kod Vas pojavila zamisao o pisanju “Hanke”, jer koliko
nam je poznato, Vi ste, na osnovu Vaših zabilješki, najprije napisali pripovijetku “Hanka”, zatim
istoimenu dramu i najposlije scenario?
‒ „1852. godine imao sam zamisao da napišem “Hanku”. Jedne večeri kad sam se vraćao
kući poslije seciranja tijela ubijene Ciganke. Naime, kao liječnik izvršio sam sekciju leša Ciganke
Hanke koju je njen muž Sejdo ubio. On je ubio Hanku jer mu je ona pred ostalim ciganima rekla da
ga je varala i da nosi tuđe dijete. Međutim, sekcija je pokazala da Hanka nije imala djeteta, a iz
cijele istrage, koja je provedena, bilo je očito da je Hanka sve to iznijela svome mužu želeći da mu
3
Kratak sadržaj
se tako osveti i kod njega izazove ljubomoru, jer on je stalno odlazio sa drugima kada bi se
zadržavao na radu, daleko od kuće. Postupak Hanke me je impresionirao. Vraćajući se iz Busovače
za Fojnicu razgovarao sam sa sudijom o Hankinom slučaju i još tada sam u razgovoru spomenuo da
ću, ako se ikad budem bavio pisanjem, napisati pripovijetku o Hanki. Kad sam 1926. Godine počeo
pisati, poslije objavljivanja nekoliko pripovjedaka, napisao sam i pripovijetku o Ciganki Hanki,
koja je 1928. godine prvi put objelodanjena u ‘Srpskom književnom glasniku’. Godine 1931.
tadašnji upravnik sarajevskog Narodnog pozorišta, Janjušević, počeo je da me ‘zagrijava’ da na
osnovu svoje pripovijetke napišem dramu za pozorište. Tako je, najzad, nastala drama iz ciganskog
života, kojoj sam takođe dao naziv ‘Hanka’. Desetog oktobra iste godine drama je prvi put izvedena
na sceni Sarajevskog pozorišta, gdje se nekoliko godina zadržala na repertoaru. Ona je takođe
prikazana u niškom i u skopskom pozorištu.”
„Kako posmatrate “Hanku ” iz filma, prema “Hanki” iz pripovijetke i drame, koja Vam od
njih izgleda izrazitija?”
‒ „S ovim pitanjem dovodite me zaista u nepriliku. Ja mislim da sam već u pripovijetci
ocrtao Hankin lik. Taj lik nije se u osnovi nimalo izmijenio. Kao što sam već rekao fabula je dobila
veći i širi okvir. I kad tako gledam ‘Hanku’, ona mi izlazi pred oči najcjelovitija u filmskom
scenariju. To me je i odvratilo da dam svoju dramu ‘Hanka’ na prikazivanje Zagrebačkom kazalištu
koje je bilo spremno da je ove godine uzme u svoj repertoar. Nadam se da će filmski radnici uspjeti
da ‘Hanku’ bolje ožive na filmu, nego što sam ja dao u svojoj drami.”4

4.2. „Plava Jevrejka”

„Ne ulazeći u umjetnička razmatranja “Plave Jevrejke”, najnovijeg komada g. Isaka
Samokovlije, jedan veliki dio jevrejske publike bio je vrlo neugodno dirnut kako sadržajem ovog
komada, tako i načinom na koji su Jevreji u njemu prikazani. Ne radi se tu o osjetljivosti našoj,
nego o nepravdi koja je, mislimo, nanešena našojjevrejskoj zajednici Bosne... Iako je komadiz
sefardskog života, mi nismo mogli da taj sefardski život u “Plavoj Jevrejki ” naziremo. Tipovi,
doduše, nose jevrejska imena i govore o jevrejstvu, ali jevrejskih sefardskih tipova i sefardskog
života mi u ‘Plavoj Jevrejki ’ nismo mogli vidjeti. “5
„Plava Jevrejka” (1932) je karakteristična po egzotičnosti stila, koji podsjeća na biblijski
ton. Tu nećemo pronaći samo uticaje elemenata, koji su ušli u njega i sačuvali se hereditarno kao
rasno obilježje, već i uticaje drugog elementa tj. dubokih tradicija religioznog, opšteg, moralnog i
užeg porodičnog vaspitanja. U ovoj pripovijetci, čuju se, kao programatski refreni, riječi Mojsijevog
zakona, a on je govorio Izrailu: “Ne idite za drugim bogovima između bogova drugih, koji su oko
vas. Jer je Bogrevnitelj, Bog tvoj, usred tebe 6... Ne hvataj vjere s njima... niti se prijatelji s njima;
kćeri svoje ne daj za sina njihova, niti kćeri njihove uzimaj za sina svojega.7
U ovoj priči, Jevrejka voli jednog Hrišćanina. I to je već jedan problem i fatalnost, ali ta
fatalnost je pojačana i time što joj baš usta njenog ljubavnika, u formi priče, nagovještavaju grešno
porijeklo zlatnog pramena plave kose povrh njenog čela. Ovakvu priču može napisati samo onaj
koji je to iskusio na sopstvenoj koži. Ovdje jasno na površinu izbijaju uticaji elemenata jakih
tradicija. Rasne crte specifično jevrejskog karaktera, kod Samokovlije su očigledne.
Mnogi najznačajniji jevrejski intelektualci i intelektualke su pokušali razjasniti neka bitna
jevrejska realna, a i metafizička pitanja koja je “Plava Jevrejka” postavljala. Nenaviknuta na tako
opore načine iznošenja mišljenja između jevrejstva i pravoslavlja, sarajevska sredina nije lako
razumijevala ni suštinske Samokovlijine teze o ovoj drami.

4
Zbirka Isaka Samokovlije - Muzej književnosti i pozorišne umjetnosti Sarajevo, Razgovor s
autorom „Hanke“, Oslobođenje, Sarajevo, 7. 12. 1952. god.
5
Atijas, Jakica (1932), „Gdje je g. Samokovlija našao milieu 'Plave Jevrejke'?“, u: Jevrejski glas, ,
9. XII 1932, VI, 50, 251, Sarajevo, str. 5.
6
Knj. V. Gl. 6 - 14.15
7
Knj. V. Gl. 7 - 2. i 3.
 „Svojom dramom, Isak Samokovlija nesumnjivo je dao djelo, koje će ostati u
jugoslovenskoj književnosti kao snažan izraz jevrejskog životnog principa i zato služi i služit će na
čast sredini iz koje je pisac ponikao.“8
„Autor ove drame, pronikao je duboko u problem jevrejstva, i u toj je drami jevrejski credo
našao svoj najviši izraz. Rijetko u kojem književnom djelu, kao u ‘Plavoj Jevrejki’, ta filozofska
istina u jevrejstvu dolazi do takve potpune pobjede. A ta je istina da jevrejstvo ne predstavlja jednu
slučajnost ili jednu voljnu rasu etničku zajednicu, nego da ono predstavlja jedan metafizički okvir,
van svake volje i htijenja pojedinaca ili zajednice. I takav jedan način čini da jevrejstvo ima svoj
unaprijed određeni pravac, ono što smo inače skloni da nazovemo sudbinom, i da se toj sudbini
podređuju sudbine svih pojedinaca i zajednice kao takve, da tako kažemo silom jednog neumitnog
željeznog zakona, te da su sve te pojedinačne sudbine samo instrument, šta više, žrtve jednom
višem principu, a to je vječnom jevrejstvu.“9
“U stvari, u sjenci smrti provode svoj život i Hanka, i Hajmačo, i Hanuča, i onaj padavičar
Miko iz pripovijetke “Kadiš”, i stari Rafo, i Mirjam iz “Plave Jevrejke ” Svi oni ulaze u
pripovijetku na takav način da nam se čini kao da ih je iz jednolikosti i sigurnosti svakidašnjice
sama sudbina izvela pred nas da odigraju posljednji čin života i da sami sebe suoče s onim ponorom
koji je tu negdje oko nas i koji onu stalnost i sigurnost života čini krajnje varljivom.” 10 Drame
„Hanka“ i „Plava Jevrejkd“ zanimljive su i sa aspekta poređenja dva načina kazivanja sličnih
motiva i sadržaja. Ovo poređenje može, naročito u slučaju „Plave Jevrejke“, mnogo potpunije da
predstavi pojedine osobine ovog pisca, njegove nedoumice i nastojanja, ma koliko da su te stvari
pisane više na podsticaj drugih nego po zahtjevima vlastite umjetničke potrebe.
4.3. „Fuzija” i „On je lud
„Fuzija”(1939) kao i “On je lud”(\935) su zasigurno predstavljale početak kritičarskih
rasprava o tome da li je Samokovlija imao dara za komediju ili ne. Nailazio je na jake osude i
komentare koji su, najčešće bili negativni (u odnosu na “Hanku” i “Plavu Jevrejku”), na osnovu
piščeve komediografske sposobnosti. “Komedija je težak žanr za koji se, više nego za bilo koji
drugi, treba roditi”- rekao je Jovan Kršić u “Isak Samokovlija pred problemom komedije”.11
Isak se nije obazirao na prigovore kritičara, već je nekim lakim efektima folklornog i
govornog izvorišta ugodio osjećajima ondašnje pozorišne publike. Na to je Kršićev komentar glasio
“Samokovliju je, kao dramskogpisca, stvorila sarajevskapublika”.
Način na koji on piše komedije mi je bila jako interesantna iz tog razloga što sam,
naviknuta na njegove drame, navikla na ozbiljnost situacije u koju sam, čitajući, vrlo brzo ulazila
bez ikakvih predrasuda. Možda je uloga već pročitanih komentara o “neuspjelim Isakovim
komedijama” uticala na to da i sama, podsvjesno, ne ulazim dublje u “Fuziju” i “On je luđ".
Uzimajući u obzir tadašnje stanje u svijetu, ove komedije su mi se učinile dosta površnijim od
njegovih pređašnjih djela. Naravno, s druge strane, sam uživala posmatrajući njegovu borbu za
napretkom i proširivanjem vidika kod sebe, kao i kod čitalaca. Nažalost, malo je konstruktivnih
komentara na temu Samokovlije kao komediografa, pa mogu komentarisati samo na osnovu onoga
što sam sama shvatila iz ova dva djela, a čini mi se da je zaista tražio pravi književni stil i oblik
umjetničkog kazivanja.
Karakteristično je za Isaka Samokovliju da je vrijednost njegovog književnog djela brzo
prepoznata. Ivo Andrić ga naziva jednim od najboljih pisaca koje je Bosna i Hercegovina dala, a
Meša Selimović kaže kako je Samokovlija, izuzmemo li Andrića, najbolji bosanski pripovijedač
poslije Kočića.
U Samokovlijinom stvaralaštvu imamo dvije tragične („Hanka“ i „Plava Jevrejka“) i dvije
8
Kajon, Vita (1932), „Jevrejski ideali i ljudi u Samokovlijinoj drami“, u: Jevrejski glas, VI, 51 (252),
Sarajevo, str. 5.
9
Poljokan, Braco (1932), „Isak Samokovlija kao jevrejski dramatičar“, u: Jevrejsk glas, Sarajevo, VI, 53,
(254), str. 4.
10
Lešić, Zdenko; “Svjetlo riječi”
11
Kršić, Jovan (1935), „Isak Samokovlija pred problemom komedije“, u Pregled, IX, knj. XI, 133. str. 53-54.
komične drame (,,Fuzija“ i „On je lud“). Drame „Hanka“ i „Plava Jevrejka“ održale su se na sceni
pozorišta tog perioda, dok su drame “Fuzija“ i „On je lud“ doživjele svega nekoliko predstava u
Narodnom pozorištu u Sarajevu, 1934. i 1937. godine.
5. ZAKLJUČAK
U svojim pričama Samokovlija se bavio značajnim egzistencijalnim pitanjima koja određuju i
usmjeravaju čovjeka, opravdavajući smisao i besmisao njegovog života. Moglo bi se tvrditi da je
ljubav sa svim što iz nje proizilazi osnovni egzistencijalni problem Samokovlijinog čovjeka, jer se
on bez nje ne može ostvariti i produžiti kao ljudsko biće. Ali čovjek nije određen samo ljubavlju.
Smrt je takođe vječna zagonetka koju svaki čovjek rješava na svoj način u svako vrijeme i na
svakom mjestu, ali ona ipak ostaje nerješiva tajna.
Mala, sitna, svakodnevna čovjekova radost, koju on, stalno pritiskan svojim životom opšteg
siromaštva i nedovoljnosti, samo na trenutak uspijeva da dokuči, prožima ili dotiče i ostale
Samokovlijine priče koje nisam mogla obuhvatiti, kako one sa tematikom porodično- vjerskog
života jevrejske sirotinje tako i one čija je tematska preokupacija djetinjstvo, priroda ili moralni
uznosi, podvizi i padovi čovjeka u ratu i revoluciji.
Gotovo sve Isakove pripovijetke donose jedan specifičan, malovaroški svijet zanatlija, trgovaca
i ljudi sličnih zanimanja koji su ugroženi, nemoćni, jadni i ograničeni sa svih strana, ali koji ipak
uporno i istrajno tragaju za radostima i svijetlim trenucima kojih ima svuda gdje ima života i ljudi,
nezavisno od toga kako oni žive. Iako Samokovlija na prvi pogled prati svijet životom uvrijeđenih,
društveno degradiranih, a biološki i duhovno degenerisanih ljudi, to još uvijek ne znači da čitajući
njegove priče osjećamo nemoć, bezizlaz i otuđenost od života kao jedino pribježište na koje je
čovjek upućen.
Literatura
1. Selimović, Meša (2002), „ Sjećanja: Memoarska proza“
2. Muzaferija, Gordana; “Bosanskohercegovačka drama ili dijalog s vremenom ”
3. Zbirka Isaka Samokovlije - Muzej književnosti i pozorišne umjetnosti Sarajevo, Razgovor
s autorom „Hanke“, Oslobođenje, Sarajevo, 7. 12. 1952. god.
4. Atijas, Jakica (1932), „Gdje je g. Samokovlija našao milieu 'Plave Jevrejke'?“
5. Kajon, Vita (1932), „Jevrejski ideali i ljudi u Samokovlijinoj drami“
6. Poljokan, Braco (1932), „Isak Samokovlija kao jevrejski dramatičar“,
7. Lešić, Zdenko; “Svjetlo riječi”
8. Kršić, Jovan (1935), „Isak Samokovlija pred problemom komedije“
9. Tutnjević, Staniša; „Priče O Radostima Isaka Samokovlije”
10. Andrić, Ivo; Isak Samokovlija (predgovor slovenačkom izdanju Samokovlijinih
pripovjedaka), Život
11. Topalović, Mirsad; Isak Samokovlija
12. Analiza književnog djela Isaka Samokovlije; Iz predavanja Milana G. Ćurčića, održanog u
jevreiskom Klubu dne 26. februara 1929.
file:///C:/Users/Nesa/Downloads/pdfcoffee.com_isak-samokovlija-seminarski-rad-pdf-free.pdf