Mở đầu bài thơ là vẻ đẹp của thiên nhiên Tây Tiến với một tiếng gọi từ hiện tại về

đến quá khứ rất thân thương: "Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi! Nhớ về rừng núi nhớ
chơi vơi Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi, Mường Lát hoa về trong đêm hơi."
Thán từ "ơi" được ngân dài tha thiết với thanh bằng gợi sự dịu êm. Nhớ chơi vơi
chính là nỗi nhớ không thể định hình mà lại bâng khuâng bao trùm cả không gian,
thời gian. Hai câu đầu của bài thơ tác giả nhớ lại về những gì thân thuộc trong trí
nhớ về Tây Tiến. Một hành trình gian khó, nhọc nhằn, khó khăn hiện ra. Vùng núi
Tây Bắc với nhiều địa danh nổi tiếng: Sông Mã, Sài Khao, Mường Lát, Mường
Hịch, Pha Luông, Mai Châu gợi lên những miền rừng núi hùng vĩ đầy hoang sơ.
Nhà thơ ngắt nhịp 3/4 tạo nên sự phân định rạch ròi hai hướng lên xuống trên con
đường hành quân Tây Tiến. Những từ ghép, từ láy giàu được sử dụng để đặc tả sự
gian nan. "Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm, Heo hút cồn mây, súng ngửi trời."
Khi chinh phục được tưởng chừng như con người đang bồng bềnh đứng giữa biển
mây. Độ cao bầu trời chỉ còn trong tầm mũi súng. Độ rộng rãi thoáng đạt của
không gian ùa tới. Ý thơ của Quang Dũng không chỉ tả cảnh mà còn tả ý chí tâm
hồn của người lính. Người lính Tây Tiến không bị chìm đi trước thiên nhiên khắc
nghiệt mà lại như trỗi dậy đầy thử thách. "Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống,
Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi." Chinh phục được đỉnh núi rồi ta lại phát hiện về
độ cao “heo hút cồn mây súng ngửi trời”. Cồn mây cho thấy mây núi chồng chất
dựng lên thành cồn thành dốc, dốc núi cao đến mức con đường lẫn vào mây khiến
con đường hành quân càng cheo leo, phức tạp. Ngửi trời là cách nói vui đùa của
người lính qua đó nhà thơ cho thấy tâm hồn trẻ trung không sợ khó khăn, vất vả
của người lính. Giữa mạch thơ với cái dữ dội của thiên nhiên là một ánh nhìn bay
bổng: "Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi", đây là một phép liên tưởng thú vị. Giữa
núi rừng trùng điệp, ngôi nhà ấm áp hiện lên làm xao xuyến lòng người xa quê.
Giữa phong cảnh thiên nhiên hùng vĩ ấy là sự hy sinh anh dũng của người lính Tây
Tiến: "Anh bạn dãi dầu không bước nữa, Gục lên súng mũ bỏ quên đời! Chiều
chiều oai linh thác gầm thét, Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người." Núi rừng Tây
Tiến đầy thử thách khiến chúng ta nghe thấy rõ ràng hơi thở nặng nhọc của người
lính trên mỗi chặng hành quân. Họ là những gương mặt dãi dầu sương gió rồi cuối
cùng “gục lên súng mà bỏ quên đời”. Từ láy “dãi dầu” diễn tả tất cả sự vất vả của
các anh lính trên chặng đường chiến đấu. Người lính không thể tiếp tục bước đi
cùng đồng đội. Bên cạnh đó Quang Dũng còn tả về sự ngang tàng, anh dũng của
những người chiến sĩ không sợ quân thù. "Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khói, Mai
Châu mùa em thơm nếp xôi." Kết thúc hành trình gian khổ là hình ảnh cuộc sống
thanh bình, êm đềm. Làn khói lam và mùi hương nếp xôi quyến rũ gợi về một cuộc
sống yên bình đáng mơ ước. Mai Châu bỗng trở nên thân thuộc biết bao nhờ câu
thơ và cách diễn đạt nỗi nhớ không thể của Quang Dũng: nhớ ôi Tây Tiến... Tây
Tiến thơ mộng, trữ tình dưới ngòi bút Quang Dũng: "Doanh trại bừng lên hội đuốc
hoa, Kìa em xiêm áo tự bao giờ. Khèn lên man điệu nàng e ấp, Nhạc về Viên Chăn
xây hồn thơ." Buổi liên hoan văn nghệ thật vui vẻ với ánh sáng rực rỡ của đêm hội
đuốc hoa và bừng lên tỏa sáng trong cái nhìn ngạc nhiên của người chiến sĩ. Man
điệu bí ẩn, say đắm, ngọt ngào làm mê hoặc lòng người. Vẻ đẹp của cô gái mềm
mại, e ấp bên cạnh tiếng khèn rộn ràng. Người lính Tây Tiến chiêm ngưỡng say
đắm vẻ đẹp của đêm văn nghệ với tâm hồn trẻ trung, vui vẻ. "Người đi Châu Mộc
chiều sương ấy, Có thấy hồn lau nẻo bến bờ? Có nhớ dáng người trên độc mộc,
Trôi dòng nước lũ hoa đong đưa?" Nhà thơ đang hướng cảm xúc của mình về miền
tây sông nước. Dòng người mềm mại, duyên dáng băng băng trên độc mộc thể hiện
sự lãng mạn trong hồn thơ Quang Dũng và vẽ được cái hư ảo của hoài niệm, sự
tinh tế của tình cảm. "Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc, Quân xanh màu lá dữ oai
hùm." Đoàn binh Tây Tiến xuất hiện với tư thế oai phong "dữ oai hùm”. Tuy nhiên
sự thật là người lính đang phải hứng chịu những trận sốt rét khủng khiếp trong
hoàn cảnh thiếu thốn thuốc men, vật chất. Đoàn quân ấy đang phải đối mặt với bao
khó khăn, gian nguy, thiếu thốn. "Mắt trừng gửi mộng qua biên giới, Đêm mơ Hà
Nội dáng kiều thơm." Giữa khung cảnh khắc nghiệt, người lính vẫn giữ tâm hồn
lãng mạn đã mơ về hình ảnh yêu kiều của người con gái Hà Nội. Giấc mơ về Hà
Nội yên bình vô cùng bay bổng lãng mạn và cũng là động lực tinh thần cho đoàn
quân Tây Tiến. Khát vọng chiến thắng, sự hy sinh anh dũng của người lính Tây
Tiến được thể hiện qua câu thơ: "Rải rác biên cương mồ viễn xứ, Chiến trường đi
chẳng tiếc đời xanh. Áo bào thay chiếu anh về đất Sông Mã gầm lên khúc độc
hành." Khát vọng của họ là được ra đi và xả thân. Đó cũng là lý tưởng cao cả nhất
trong cuộc hành trình gian khổ của người chiến sĩ. “Áo bào thay chiếu anh về đất”
chỉ sự hy sinh cao cả của người lính. Con sông Mã gắn với tiếng gầm thể hiện cái
chết oai hùng mang tầm sử thi. "Tây Tiến người đi không hẹn ước, Đường lên
thăm thẳm một chia phôi. Ai lên Tây Tiến mùa xuân ấy, Hồn về Sầm Nứa chẳng
về xuôi." Bài thơ kết thúc đầy xúc cảm. Đường lên Tây Tiến, đường đến với chiến
thắng quả thật rất gian nan, thăm thẳm, xa cách và chẳng có một lời hứa hẹn chắc
chắn nào. Nhưng với tinh thần, ý chí chiến đấu của người lính chắc chắn sẽ đập tan
quân thù.