2

Mother Tongue-Based
Multilingual Education
Kagamitan ng Mag-aaral
Waray
Yunit 4

Ang kagamitan sa pagtuturong ito ay magkatuwang na inihanda

at sinuri ng mga edukador mula sa mga publiko at pribadong
paaralan, kolehiyo, at / o unibersidad. Hinihikayat namin ang mga
guro at ibang nasa larangan ng edukasyon na mag-email ng kanilang
puna at mungkahi sa Kagawaran ng Edukasyon sa
action@deped.gov.ph.

Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi.

Kagawaran ng Edukasyon
Republika ng Pilipinas

i
Mother Tongue-Based Multilingual Education – Ikalawang Baitang
Kagamitan ng Mag-aaral sa Waray
Unang Edisyon, 2013
ISBN: 978-971-9601-41-8
 
Paunawa hinggil sa karapatang-sipi. Isinasaad ng Seksiyon 176 ng Batas
Pambansa Bilang 8293: Hindi maaaring magkaroon ng karapatang-sipi sa ano mang
akda ng Pamahalaan ng Pilipinas. Gayon pa man, kailangan muna ang pahintulot ng
pamahalaan o tanggapan kung saan ginawa ang isang akda upang magamit sa
pagkakakitaan ang nasabing akda. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing
ahensiya o tanggapan ay ang patawan ng bayad na royalty bilang kondisyon.
Ang mga akda / materyales (mga kuwento, seleksyon, tula, awit, larawan,
ngalan ng produkto o brand names, tatak o trademarks, atbp.) na ginamit sa aklat na
ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagsikapang mahanap at
mahingi ang pahintulot ng mga may karapatang-ari upang magamit ang mga akdang
ito. Hindi inaangkin ni kinakatawan ng mga tagapaglathala (publisher) at may-akda
ang karapatang-aring iyon.

Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon

Kalihim: Br. Armin A. Luistro FSC
Pangalawang Kalihim: Yolanda S. Quijano, Ph.D.

Mga Bumuo ng Kagamitan ng Mag-aaral

Consultant: Voltaire Q. Oyzon
Mga Manunulat: Ramira R. Tayoni, Alma L. Rojas, Odeza U. Ariza,
at Omar O. Ty
Patnugot: Rosemarie M. Guino
Graphic Artist: Noel E. Sagayap
Naglayout: Lester P. Bernardino at Joselito B. Asi

Inilimbag sa Pilipinas ng MGO Enterprises

Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat

(DepEd-IMCS)
Office Address: 2nd Floor Dorm G, PSC Complex, Meralco Avenue
Pasig City, Philippines 1600
Telefax: (02) 634-1054 or 634-1072
E-mail Address: imcsetd@yahoo.com

ii
 TUDLOKAN HAN PAG-ARADMAN
MOTHER TONGUE-BASED MULTI-LINGUAL
EDUCATION

Yunit IV: Paggamit han Aton Karikohan ha Komunidad

Leksyon Paypay
31 …………………………………………………… 196 – 203
32 …………………………………………………… 204 – 208
33 …………………………………………………… 209 – 213
34 …………………………………………………… 214 – 219
35 …………………………………………………… 220 – 225
36 …………………………………………………… 226 – 232
37 …………………………………………………… 233 – 237
38 …………………………………………………… 238 – 246
39 …………………………………………………… 247 – 251
40 …………………………………………………… 252 – 257

iii
 YUnit iV
Paggamit han Aton Karikohan ha
Komunidad

1
 Leksyon 31

Buruhaton 1

Basaha an susumaton ha ubos. Batona an mga pakiana katapos

mo pagbasa.

An Tinikangan Han Mayabas

(Otro Ginsumat ni Omar O. Ty)
Hadto nga panahon, may ada hadì nga
nangungulo hin bungto. Barabas an iya ngaran.
Hambog ngan hakog hiya ha mga mulupyo.
Kinahahangritan hiya han iya kamasugo. Karuyag
niya matuman an nga tanan nga iya karuyag.

2
Mahilig hiya kumaon, kumaturog ngan
magwinaldas la han iya karikohan.

Nagkamay-ada taggutom hito nga lugar. Diri

maupay an ani han mga parag-uma. Maluya an
benta han mga negosyante. An bug-os nga
ginhadian ginmandoan hin pagtipid para
makatalwas han ira gin-aabat nga kakurian.

Nga tanan nagtuman hin pagtipid labot la kan

Barabas. Waray niya labot han kakurian nga gin-
aabat han mga tawo. Padayon niya nga
ginkakaragan an iya karikohan paggastos han mga
waray pulos nga butang.

Baga na hin patron adlaw-adlaw kun

magpaluto ngan kumaon an hadì samtang panalagsa
la kumaon an mulupyo para makadaginot.
Magkaiba-iba nga putahi an iya iginpapaluto han iya
mga suruguon. Nagpapanobra an pagkaon ha iya
palasyo pero diri ini niya ginpapaangbit. Ginhahapil
na la an mga sobra nga pagkaon para diri na
pagpulsan han mga mulupyo nga mag-aaro.

Usa ka adlaw, may ada dumaop nga

parapanlimos samtang nagpapatron an hadì ha
atbang han palasyo. Sobra hin kagutom an
parapanlimos. Dumaop hiya han hadì ngan nangaro
hin pagkaon
pero waray hiya asiha. Ginpaiwas lugod han hadì an
mabaho nga parapanlimos kay nawarayan daw hiya
hin gana pagkaon.

3
 Nasina an parapanlimos. Ginyaknan niya an
hadi nga tatagan ini leksyon nga diri
mahingangalimtan. Nagyiyinakan pa an lagas ngan
tigda la nga kumidlat ngan dumalugdog. Hinay-
hinay nga nabag-o an hitsura han hadì ngan
nagginuliat hin pangaro pasaylo han parapanlimos.
Urhi na an nga tanan kay tigda la nga nawara an
lagas. Ha kataposan, nahimo nga tanom an hadì.

Nakit-an han molupyo an mga nahitabo.

Gindaop nira an tanum. Nakit-an nira usa nga bunga
nga malidong ngan may korona. Ini na an hadi nga
Barabas nga dara han iya kahakog, hiya nagin usa
nga tanom.

Tikang hadto, ginngaranan nira nga “mayabas”

an tanom tikang ha ngaran ni Barabas.

Leksyon 31

Buruhaton 2

Pagsantop han binasa.

a. Ano an nakit-an han mga molupyo dida han tanom

nga ginkadto nira?

b. Diin nga dapit pagpatron an hadì?

c. Kay ano nga nasina an parapanlimos?

d. Kay ano nga kinahanglan umaro ni Barabas nga hadì

hin pasaylo dida han lagas?

4
e. Ano an mahitatabo han tawo nga hakog ngan
maisog?

5
 Leksyon 31

Buruhaton 3

Subay han susumaton bahin han mayabas, pagsunod-sunora an

mga panhitabo ha ubos. Markahi tikang hin 1 ngadto ha 9 an
kada lista (item). Igsurat ha papel an imo baton.
_____a. Padayon niya nga ginkakaragan an iya karikohan paggastos
han mga waray pulos nga butang.
_____ b. Usa ka adlaw, may ada dumaop nga parapanlimos
samtang nagpapatron an hadi ha atbang han palasyo.
_____ c. Ginpaiwas lugod han hadi an mabaho nga parapanlimos
kay nawarayan daw hiya hin gana pagkaon.
_____ d. Tikang hadto, ginngaranan nira nga “mayabas” an
tanom tikang ha ngaran ni Barabas.
_____ e. Hadto nga panahon, may ada hadì nga nangungulo hin
bungto. Barabas an iya ngaran.
_____ f. Hinay-hinay nga nabag-o an hitsura han hadì nga
nagginuliat hin pangaro pasaylo han parapanlimos.
_____ g. Maluya an benta han mga negosyante.
_____ h. Magkaiba-iba nga putahi an iya iginpapaluto han iya
mga suruguon.
_____ i. Nakit-an nira usa nga bunga nga malidong ngan may
korona.
Leksyon 31

Buruhaton 4

Panhunahuna pa hin iba nga mga susumaton. Igdrowing ha

coupon bond an imo madumduman nga mga
paborito nga parti hini nga leyenda. Gamit hin ruler, lapis,
pankolor ngan iba pa nga kagamitan pandrowing.

6
7
 Leksyon 31

Buruhaton 5

Pag-admi adi nga kanta. Batona liwat an mga pakiana nga

aada ha ubos han kanta. Igpaangbit an imo baton ngada han imo
mga kaklase.

Kaapi Ha Komunidad
Ni Omar O. Ty
(Ha tuno han “Who Builds Community”):

Ako, ako, ako kaapi ha komunidad ( 3x )

Ako kaapi ha komunidad.
La- la- la
Langoy-langoy ha dagat ug kasapaan
Maglimpyo kita han at’ komunidad
Sudoy-sudoy ha daplin sa kadalanan
Maglimpyo kita han at’ komunidad.

Pakiana:

8
1. Hira hin-o an kaapi ha komunidad?

2. Ano nga mga lugar an nangaranan dida han

kanta?

3. Ano liwat nga mga gios an nangaranan dida han kanta?

4. Ano an imo gin-abat samtang ginkakanta mo ini?

5. Ano an imo bubuhaton para maataman an aton

mga ginkukuhaan hin karikohan han aton
komunidad? Kay ano?

9
 Leksyon 32

Buruhaton 1

Basaha an masunod nga flyer o pahinumdom. Batona an mga

pakiana kahuman mo basaha. Isurat an imo baton ha papel.

Pakiana:

a. Ano nga pagkaon o produkto an imo nakita ha flyer?

10
b. Diin mahiaagian an Bombom’s Silot Ice Cream?

c. Kun pumalit ka hin duha nga silot ice cream ha

Bombom’s, pira man an imo babayaran?

d. Pwede pa ba ako pumalit hin silot ice cream ha

Bombom’s? Kay ano?

e. Kun ubos na an silot ice cream ha Bombom’s, ano

man nga pagkaon an imo ililiwan pagpalita?

11
 Leksyon 32

Buruhaton 2

Kitaa utro an flyer hiunong han Bombom’s Silot Ice Cream,

buhata an mga masunod. Ibutang an imo mga baton ha papel.

1. Paghatag matulo (3) nga pulong nga hikakagian ha flyer

a. _______________________________________

b. ________________________________________

c. ________________________________________

2. Paghatag matulo (3) nga hugpong hin mga pulong nga

hikakagian ha flyer

a. ________________________________________

b. ________________________________________

c. ________________________________________

3. Paghatag matulo (3) nga pahayag nga hikakagian ha flyer

a. ________________________________________
b. ________________________________________

c. ________________________________________

Leksyon 32

Buruhaton 3

Paghimo hin imo kalugaringon flyer. Gamita an masunod nga

sitwasyon. Ibutang ha coupon bond an imo gindrowing nga
flyer.
12
 Hunahunaa nga an imo nanay maapi han usa nga paisan-
isan ha barangay. Mahiunong ini nga paisan-isan hin libre nga
panluto didto ha Barangay Hall. Mga nanay nga waray trabaho
an pwede umapi. Pagbubuhaton ini ha petsa 24 han Hulyo tuig
2014, alas 8 han aga. An pahibaro tikang kan Kapitan Intoy
Tipay.

Leksyon 32

Buruhaton 4

Basaha an masunod nga flyer o pahinumdom. Batona an mga

pakiana ngan himoa an ginpapabuhat ha imo han magturutdo.
Isurat an imo baton ha papel.

13
14
 Leksyon 33

Buruhaton 1

Pag-admi an masunod nga drowing. Paghatag hin duha o tulo

nga mga hugpong hin pulong mahiunong han imo nakikita nga
drowing.
Igpaangbit ini ha imo kagrupo.

Drowing 1

Duha o tulo nga hugpong o grupo hin mga pulong:

1. ______________ 2. ______________ 3. _____________

Leksyon 33

15
Buruhaton 2

Pag-admi an masunod nga drowing. Paghatag hin duha o tulo

nga mga hugpong hin pulong mahiunong han imo nakikita nga
drowing.
Igpaangbit ini ha imo kagrupo.

Drowing 2

Duha o tulo nga hugpong o grupo hin mga pulong:

1. ______________ 2. ______________ 3. _____________

Leksyon 33

Buruhaton 3

16
Pag-admi an masunod nga drowing. Paghatag hin duha o tulo
nga mga hugpong hin pulong mahiunong han imo nakikita nga
drowing.
Igpaangbit ini ha imo kagrupo.

Drowing 3

Duha o tulo nga hugpong o grupo hin mga pulong:

1. ______________ 2. ______________ 3. ____________
Leksyon 33

Buruhaton 4

17
Pag-admi an masunod nga drowing. Paghatag hin duha o tulo
nga mga hugpong hin pulong mahiunong han imo nakikita nga
drowing.
Igpaangbit ini ha imo kagrupo.

Drowing 4

Duha o tulo nga hugpong o grupo hin mga pulong:

1. ______________ 2. ______________ 3. ____________

Leksyon 33
Buruhaton 5

Aadi an mga pulong nga iyo nahibaroan dida han Blog ngan
Commentary nga “Hi Marcos Aksaya”. Nakatago ha usa nga

18
puzzle an pito (7) nga mga pulong. Bilnga ini. Panumdom,
hikakagian ini niyo nga mga pulong hin tipaatras, tipabalabag,
patindog o, uyon. Igsurat an iyo baton ha papel.

h g r p e q w a c v
a d l a w m b c l j
n h t g o d x z s k
g m w k r y u f g h
i f l a n a r m j q
n c k o w t j v g r
w e t n e y r u k v
v d u y i q g i h g
r z b p m g e a l p
h c i h l z o s r q
m b g a s p v r m s

19
 Leksyon 34

Buruhaton 1

Basaha an masunod nga sumat o, news article. Batona an mga

pakiana kahuman mo pagbasa.

Pagpanalipod Han Natural nga Karikohan

(Iginsumat utro nira Nemia S. Lagrimas
ngan Jenny A. Bere)

Gasa ha katawhan an mga tanom, hayop ug iba pa nga hinimo

dinhi ha kalibotan. Gasa ini ha katawhan para magkamay-ada
masayon ngan malaksi nga panginabuhi. Subay hini, an kada tagsa
nga tawo may ada responsibilidad nga angay tumanon ug sundon
basi mapanalipdan an natural nga karikohan.

Ano man an aton angay himuon? Gin-aaghat han DENR Secretary

nga an mga tawo magtanom hin mga kahoy. Maglimpyo han mga
sapa ngan salog. Maglain-lain hin mga basura ngan mag-ekonomiya
paggamit han enerhiya.

Ano man an rason? Kay yana nga panahon ubos na an mga

kakahoyan, kalbo na an kabukiran. Kinahanglan liwat magtanom hin
kakahoyan basi malikayan an mga kataradman sugad hin baha ug
landslide.

Gin-aaghat an nga tanan nga kabataan ngan mga mulopyo nga

makig-urusa para han kaupayan ngan kabubuwasan naton ngan han
masunod pa nga henerasyon.

Leksyon 34

Buruhaton 2

Pagsantop han binasa.

20
1. Mahiunong han ano an iyo ginbasa?

2. Ano an siring han DENR Secretary.? Kay ano?

3. Ano an aton angay buhaton para masunod naton an

sumat o, news article?

21
 Leksyon 34

Buruhaton 3

Basaha an masunod nga sumat o, news article.

Nagkamay-ada hin paisan-isan an Barangay

Bantayan. Mahiunong ini han pagtanom hin mga puno ha
magkadirudilain nga lugar ha barangay. Pinanguluhan ini han
mga opisyales. Madaog hini nga paisan-isan an purok nga may
ada pinakadamo nga nahitanom nga kahoy. Makarawat hin
premyo an makadaog. Adi an graph nga magsusumat han
resulta han paisan-isan.

Resulta Han Kadamo Han Naitanom nga Kahoy

Han Kada Purok

60

50

40

30

20

10

0
1 2 3 4 5 6 7 8 9

An numero ha ilarum an numero han purok.

An numero han tagiliran an ihap han naitanum nga kahoy.
Mga Pakiana:

1. Ano an ginhimo nga buruhaton han Barangay?

22
 2. Hira hin-o an mga kaapi?

3. Base han graph, ano nga purok an may pinakadamo

tanom?

4. Pira an nahitanom han taga-purok 2, 6, 9?

5. Hin-o an may pinakagutiay nga naitanom?

6. Kay ano nga kinahanglan naton magtanom hin puno?

Leksyon 34
Buruhaton 4

Pag-admi an mga masunod nga drowing. Butangi hin marka nga

ekis (x) dida ha ubos han drowing kun ini nagpapakita hin diri
maupay nga ginawian.

23
1. _________________ 2. _________________

3. __________________ 4. _________________

Leksyon 34

Buruhaton 5

Pagsurat hin usa nga sumat o, news article. Gamita an graph

nga ada ha Buruhaton 3 nga may titulo nga “Resulta Han
Kadamo Han Naitanom nga Kahoy Han Kada Purok”.
Dumduma ngan sunda an tama nga format hin pagsurat hin usa
nga paragraph. Igsurat an imo baton ha papel.

24
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
____________________________________________

25
 Leksyon 35

Buruhaton 1

Basaha an masunod nga istorya bahin hin hayop. Batona an mga

pakiana kahuman mo pagbasa.

An Tutulo nga Kapasian

Iginsumat utro nira
Nemia S. Lagrimas ngan Jenny A. Bere

Hi Nanay Pakal may ada tutulo nga anak, hira Kabang,

Bulaw, ngan hi Lobos. Usa ka adlaw nagsarit kan Nanay Pakal
nga magkakalakat hira nga tulo. Siring ni Nanay, “Usa la an iyo
angay dumdumon. Maghirot gud kamo ha mga ahang o, lobo.”
Samtang naglalakat, nagburublag hira nga tulo. Hi Kabang
may’da gintapo nga usa nga lagas nga may ada dara nga uhot.
Nahunahunaan niya nga pinaagi hini nga uhot, makakahimo
hiya usa nga payag. Gin-aro niya an mga uhot ngan ginbuligan
pa paghimo han payag. Di hiya maaram nga mayda ngay-an
nakakita ha iya usa nga ahang.
Han nakadto na hiya nalingkod ha sakob han balay tigda la
nga nag-abri han bintana an ahang. Sumiring ha iya, “Baboy,
baboy pasakuba ako.” “Diri, diri pwede”, baton ni Kabang.

26
 “Kun diri ka maruyag, gugub-on ko an imo payag”. Pero
nakadalagan na hiya antes hiya kaunon han ahang.
Hi Bulaw naman, nahilabog hiya hin usa nga lugar. Nakit-
an niya an usa nga tawo nga paragkuha hin kawayan. Dumuok
hiya ngan nag-aro han tawo para himuon liwat hin payag, basi
antes umabot an kagab-ihon nahuman niya an balay.
Ha takna han kagab-ihon umabot an ahang, ginsidngan hi
Bulaw, “Baboy, baboy pasakba ako”. “Diri, diri pwede”, baton
ni Bulaw. “Kun diri ka maruyag, gugub-on ko an imo payag”.
Maupay na la nga nakakalagiw hiya. Waray hiya makaon han
ahang.
Nahingadto naman hi Lobos hin usa nga maupay nga lugar
nga diin nakaaro hin mga bato para gamiton pag-ayad han iya
balay. Pira ka adlaw an nakalabay natapos an iya balay ngan
nakaabat hin kalipay kay natapos an iya puruy-anan. Dida hini
ginbisita niya an iya Nanay kay dako man an iya urukyan ngan
karuyag niya nga ha iya na umukoy. Dara han kusog han
panhamot han ahang, nahiagian niya an balay ni Lobos.
Karuyag han ahang nga sumulod han balay ni Lobos, pero
nakit-an han mag-iroy an iya pag-abot. Naghunahuna hin paagi
an ahang kay waray man niya mahimo an iya plano sugad han
ginhimo niya kan Kabang ngan Bulaw.

Ginsidngan ni ahang an baboy nga dagko na an pakwan ni

Mr. Miguel Santiago nga andam na panpud-on an bunga. Pero
panguwat la ngay-an niya agod kaunon an baboy.
Luyo hini, naunahan hiya han baboy panguha han pakwan
sayo pa sugad han ira ginsabutan nga oras. Darako an kaurit han
ahang asya nag-isip na liwat hin paagi kun tiunan-o gud
mauuwat an kapasian.
Ginsidngan hi Lobos nga may’da puno hin mangga nga
damo an hinog nga bunga. Karuyag niya nga umupod an baboy
panguha han mangga. Pero gin-unahan na liwat hiya ni Lobos.

27
Duro na gud an kasina ni ahang han ginhimo ha iya han baboy
asya sinmaka hiya han siminiya (chimney) han baboy.
Ha sakob han balay, nakasalang na an karaha nga puno hin
tubig nga nagkikinaladkad. Nahipausa an ahang ngan waray
pakaandam sanglit nahulog hiya ngada han nakasalang nga dako
nga karaha. Namatay an ahang ngan waray mag-iha inabot an
duha pa nga kapasian, hira Kabang ngan Bulaw.
Nagin malipayon na hira han pagkirita nira nga tulo.

28
 Leksyon 35

Buruhaton 2

Pagsantop han binasa.

1. Mahiunong hin ano an istorya?

2. Hin-o an mga hayop nga kaapi han istorya?

3. Ano an karuyag himuon ni Ahang ha kapasian?

4. Kay ano nga waray matuman an mga plano ni Ahang?

Ano man an ginhimo han 3 nga baboy?

5. Kun ikaw hi Ahang, hihimuon mo ba an iya ginbuhat?

Kay ano?

29
 Leksyon 35

Buruhaton 3

Subay han istorya, pagsunod-sunora an panhitabo. Markahi

tikang 1 ngadto ha 5 kada lista (item). Isurat ha papel an imo
baton.

_________ Sinmaka ha siminiya o paasohan (chimney) han

balay an Ahang.

_________ Diri hiya maaram nga may ada ngay-an nakakita

nga usa nga ahang.

_________ May ada tutulo nga kapasian – hira Kabang, Bulaw

ngan Lobos.

_________ Nahulog ngan namatay an Ahang han nakaladkad

nga tubig tikang han dako nga karaha.

_________ Nahilabog hi Bulao hin usa nga lugar nga diin nakit-
an niya usa nga tawo nga paragkuha kawayan.

Leksyon 35

Buruhaton 4

30
Pagsurat hin usa nga istorya bahin hin hayop. Pwede ka
magpakiana o magpa-istorya han imo sangkay nga bisan hin-o
nga kakilala. Igsurat ha papel an imo baton.

___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
__________________________________________________
Leksyon 36

Buruhaton 1

Basaha an masunod nga pahibaro. Batona an pakiana kahuman

mo pagbasa. Isurat ha papel an imo mga baton.

31
 Pagpadukwag Han Komunidad
ni Rumma Grace C. Bere

Pahibaro

An Mayor han Bungto han Mukidbukid nag-iisponsor hin usa

nga paisan-isan para ha pinakamalimpyo ngan pinakamahusay nga
barangay.
Kada miyembro han barangay mabulig pinaagi hin paglimpyo
han libong, pagtanom hin namumukad nga tanom pati mga kahoy.
Nga tanan nga barangay gin-aagda nga umapi hini nga paisan-
isan.
Paghihimuon ini ha tiarabot nga Hulyo 12, 2014.
Kwarta nga nagkakantidad Php 50,000.00 ngan tropiyo tikang
kan Mayor Patrick Sean B. Ayala, Municipal Mayor an ihahatag. An
tagdumara han paisan-isan naghuhulat han resulta han
pinakamalimpyo ngan pinakamahusay nga Barangay.
Ginlalauman an iyo hul-os nga kooperasyon.

32
 Leksyon 36

Buruhaton 2

Pagsantop han binasa.

1. Mahiunong hin ano an pahibaro?

2. Hin-o an tagpasamwak han pahibaro?

3. Kay ano nga ginhimo ini nga notisya han Mayor?

4. Ano an katuyoanan hin pagkamay-ada hini nga

paisan-isan?

5. Ano an mga premyo han pinakamalimpyo ngan

pinakamahusay nga barangay?

33
 Leksyon 36

Buruhaton 3

Basaha ngan buhata an masunod.

Yana nga mahusay ngan malimpyo na an Bungto
han Mukidbukid, ano an mga buruhaton han mga tawo
para magpadayon an kalimpyo ngan kahusay han bungto.

Paghimo hin lugaring nga pahibaro mahiunong hin

paglimpyo ngan pagpahusay han komunidad.

Leksyon 36

Buruhaton 4

34
Ha usa nga kartolina, pagsurat hin slogan mahiunong hin
pagpakaupay han komunidad. Obserbahi an tama nga paggamit
han mga kugit, bahol ug guti nga letra ngan format.

35
 Leksyon 36

Buruhaton 5

Idrowing ha bond paper an maanyag nga lugar nga imo

urokyan.

Leksyon 36

Buruhaton 6

36
Pag-admi an mga drowing. Pili hin duha o tulo nga imo
naruyagan. Himoi hin pasabot o, slogan. Igsurat an imo baton ha
papel.

Drowing A Drowing B

37
 Drowing C

Drowing D Drowing E

38
 Leksyon 37
Buruhaton 1

Basaha an siday/luwa hin may kaangayan nga intonasyon,

ekspresyon ngan mga kugit.

Proyekto nga Berde

ni Marilou H. Uy
Kakahoyan gutiay na la
Pagtanom hin bag-o an buhaton ta
Ha komunidad makig-usa
Pananom hin puno,
Ipakita an pagkaurusa.
Utanon masustansiya nga sura
Ha iyo libong patuboa
Bulig, mahimo berde an palibot
Pagpatubo utanon
kaangayan nga gios.
Pananom puno
ngan pagpatubo utanon
Proyekto Ha Barangay Bantayan
amon ini an punto
Tarapo sa Hulyo 9,
alas otso han aga
Urusa kita pagpahiuli
han berde nga tuna.

39
 Leksyon 37

Buruhaton 2

Pagsantop han binasa nga siday/luwa.

1. Mahiunong han ano an siday/luwa?

2. Ano an katuyoanan han siday/luwa?

3. Ha iyo pagsantop, ano an karuyag ipasabot han

tagsurat?

4. Diin mahitatabo an proyekto?

5. Ano an mga ginhinabihan nga pamaagi agud magin

berde an kalibongan?

40
 Leksyon 37

Buruhaton 3

Paghimo hin usa ka stanza nga siday/luwa nga may ada

tema han kun tiunan-o kamo makakabulig ha komunidad
pinaagi pagtanom kahoy ngan pagpatubo utanon. Igsurat ha
papel an imo baton. Basaha ini ha klase.

41
 Leksyon 37

Buruhaton 4

Tiunan-o ka makakabulig han imo komunidad? Lidongi an tama

nga ladawan.

42
43
 Leksyon 38

Buruhaton 1

Pag-admi an masunod nga kanta ngan batona an mga pakiana. Igsurat an

imo mga baton ha papel.

“Malay-Balay”
(Ha tuno nga Bahay-Kubo)
Ni Omar O. Ty
An amon balay, gutiay ngan marisyo
Daramo an tanom, nga im’ makikit-an
Singkamas ngan tarong, sigarilyas ngan mani
Sitaw, bataw, patani
Kamote, patola, upo ngan karabasa
Ngan daramo pa nga iba
Balanghoy, mustasa
Sibuyas, kamatis, lasona ngan luy-a
Ha palibot an humay nga lunga.

Pakiana:

1. Ano an nangaranan nga mga utanon dida han kanta?

44
2. Pipira kabug-os nga mga prutas an nangaranan?

3. Ano man an titulo han kanta?

4. Mga ano pa nga mga tanom an imo maaram nga

pwede liwat tumubo ha ligid han iyo balay?

5. Kun liliwaton mo an kanta, ano nga mga pananom an

imo ililiwan?

45
 Leksyon 38

Buruhaton 2

Basaha an siday/luwa ngan batona an mga pakiana.

“ An Amon Hagna”
ni Omar Ty

Ha amon hagna ako permi napakadto,

Kun adlaw nga Sabado;
Pagbulig kan Tatay Uldo,
Han mga trabaho didto.

Kamakalilipay dumdumon,
Kun an bata nga mahigugmaon;

46
Damu pag-ataman
Hin magkalainlain
nga tanom nga makikit-an.

Mga prutas, utanon ngan duma,

uraura hin kamagrasa;
Nakakabusog, nakakapahamis kutis,
ngan nakakapalinaw han mata.

Kun kamo liwat mapakadto,

Han iyo hinigugma nga hagna an pwesto;
Kamo damu an mahihimo
Pagpakaupay han hagna
nga magin produktibo.

Pakiana:

1. Hin-o an nagyayakan dida han siday/luwa?

2. Ngain ka man liwat niya pakakadtoa?

3. Mag-aanano ka man didto han lugar nga ginpapakadtoan

ha imo?

4. Ano-ano an mga pananom nga hikikit-an ta ha hagna?

5. Kay ano nga gin-papatanom ka niya hin mga duma?

Leksyon 38

Buruhaton 3

Basaha an masunod nga istorya ngan himoa an mga buruhaton.

47
 “Nangawil hi Manuel”
Ni Omar Ty

Nabubuhi an pamilya ni Manuel pinaagi han

paghulaw/pangisda. An pag-agahid, pangawil, ngan
pagpatitig an tulo nga pinakamadali nira buhaton nga
pamaagi. An pangawil an pinakamasayon himuon ni
Manuel kay nakakapangisda hiya bisan kun hiya nag-uusahan.
Danay nakirab an mga kag-anak ni Manuel kun hiya
nangangawil. Dako an piligro kun mangawil hi Manuel
kay bata pa gud man hiya.
Danay nasasamad an kamot niya kun iya
ginbubutangan hin paon an iya kawil.
Malipayon an Tatay, Nanay, ngan usa nga bugto ni
Manuel han pag-uli niya nga tulo ka-kilo nga isda an
nahulaw/nadakop niya.

Pakiana:
48
1. Ha ano nga paagi nabubuhi an pamilya nira Manuel?
2. Hin-o an nangawil?
3. Kun ikaw hi Manuel, magpapadayon ka pa ba
pangawil? Kay ano?

49
 Leksyon 38

Buruhaton 4
Ha mga nakalista nga pulong tikang han istorya nga “Nangawil
Hi Manuel”, lidongi an mga tigngaran (noun)” nga imo
hiaagian. Lima an tama nga baton nga imo mapipili.

a. pinaagi f. pamilya

b. kawil g. pag-uli

c. tatay h. isda

d. nakirab i. nasasamad

e. buhaton f. Manuel

Leksyon 38

Buruhaton 5
50
Pagsurat hin usa nga gumalaysay. An tema hiunong hin
pagtanom hin mga utanon palibot han balay. Sunda an format
han tama nga pagsurat paragraph. Igsurat an imo mga baton ha
papel.

___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
Leksyon 38

Buruhaton 6

Pagsurat hin usa nga gumalaysay nga an tema mahiunong hin

pag-ataman han kalimpiyo han aton coral reef ha kadagatan nga

51
urukyan han mga isda. Sunda an format han tama nga pagsurat
hin paragraph. Igsurat an imo mga baton ha papel.
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
Leksyon 39

Buruhaton 1

Pag-admi an masunod nga Excuse Letter.

SURAT NGA NANGANGARO HIN PASAYLO

Brgy. Bantayan,
San Roque,

52
 6415 Northern Samar
Enero 4, 2013
Dear Teacher Argie,

Higugmaon ko nga Maestro:

Nangangaro ako hin pasensya han diri ko paka- eskwela yana nga
adlaw. Tungod ini kay dumako an tubig didi may amon balay.
Nagsasad ako nga maatendir han klase kun humumbas na an tubig.
Naglalaom na la ako han imo pag-intindi han akon kamutangan.

An imo eskwela,
Susan F. Lucban

Mga Pakiana:

1. Hin-o an naghimo han surat?

2. Para kan kanay an iya surat?
3. Kay ano nga waray hiya paka-eskwela?
4. Ano nga klase ini nga surat?

Leksyon 39

Buruhaton 2

Basaha an masunod nga klase hin surat ngan pag-admi. Batona liwat an
mga pakiana. Igsurat ha papel an imo mga baton.

PAG-IMBITAR NGA SURAT

Brgy. Malobago,
San Roque,
Northern Samar
Pebrero 14, 2013

Sangkay ko nga Arnold,

53
 Usa an amon baryo nga naapektohan han linabay nga bagyo dida
han una nga semana. Duro iton problema nga gin-aatubang han mga
mulopyo tungod han kakulangan pagkaon, tubig, ngan panapton.
Matungod hini, karuyag ka unta namon hangyuon nga kumadi ha
amon baryo basi bumulig panhatag hin mga relief goods ha mga
naapektohan.
Ginlalaoman namon an imo hul-os ug positibo nga baton hini nga
imbitasyon.

An imo sangkay,
Andro Q. Acero

Leksyon 39

Buruhaton 3

Pagsantop han binasa.

1. Ano an nahitabo ha Barangay?

2. Hin-o an ginsuratan?

3. Hin-o an nag-imbitar?

4. Kay ano nga gin-imbitar hi Arnold ni Andro?

5. Ano nga klase ini nga surat?

54
 Leksyon 39

Buruhaton 4

Paghimo hin lugaring mo nga surat. Kinahanglan mahiunong

ini hin pangaro pasaylo ngada han imo sangkay kay ikaw waray
makag atendir han iya hangyo ha imo hin pagbulig paglimpiya
han ira libong. Sunda an tama nga format han paghimo hin
surat. Igsurat ha imo kalugaringon nga papel an imo baton.

___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________

55
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________

56
 Leksyon 39

Buruhaton 5

Paghimo hin lugaring mo nga surat nga kapareho an format

dida han imo ginbaton ha Buruhaton 4. Kinahanglan
mahiunong ini hin pag imbitar mo han imo sangkay ngada hin
usa nga pagbulig hin usa nga pamilya nga nag-antos hin kakuri-
an ha kakulang hin supply han tubig dara han pagbaha. Igsurat
ha imo lugaring nga papel an imo baton.

___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________

57
 Leksyon 40

Buruhaton 1

Basaha an masunod nga gumalaysay ngan batona an mga

pakiana. Igsurat an mga baton ha papel.

Naapektohan hin duro an Baryo Naputi han dako nga pagbaha.

May ada usa nga pamilya nga yano la an panginabuhi. Bisan kun igo la
an kita nira, diri hira nahingangalimot mag-andam han bisan ano pa man
nga kalamidad an umabot ha ira lugar. Andam gud hira masyado. Igin-
aandam nira an mga lampara, kandila, posporo, tubig nga maiinom, mga
madesina ngan iba pa nga butang nga ira magagamit ha oras nga
dumangat an diri ginlalaoman nga panhitabo.
An kada tagsa nga kaapi han ira pamilya may-ada gud igo nga
nababaroan bahin hin kaandam. Sanglit, bisan ano pa man nga kalamidad
an umabot, kun permi kita andam, malilikayan permi an mga kalamidad.

Mga Pakiana:

1. Ano an kaangayan nga pwede magin titulo han

gumalaysay?
2. Ano nga mga gamit ha balay an kinahanglan ig-andam kun
may ada tiarabot nga kalamidad?
3. Kay ano nga kinahanglan kita magandam para hini nga mga
kalamidad?

58
 Leksyon 40

Buruhaton 2

Igsurat ha wala nga kahon an mga kaupayan nga naidudurot han

pagigin andam ha panahon han kalamidad. Igsurat man liwat ha
tuo nga kahon an mga karaotan. Igsurat an mga baton ha papel.

Mga Kaupayan Mga Karaotan

1. 1.
2. 2.
3. 3.
4. 4.
5. 5.

59
 Leksyon 40

Buruhaton 3

Igdrowing an mga gamit nga kinahanglan maiandam ngan

madagmit madara ha oras han kalamidad. Ha usa nga coupon
bond ibutang an imo lima nga drowing.

1. 2.

3. 4.

60
 Leksyon 40

Buruhaton 4

Pag-admi an mga masunod nga drowing. Batona pinaagi hin

pagsurat ha papel han ngaran han ipinakikita nga kalamidad o
panhitabo.

61
62
 Leksyon 40

Buruhaton 5

Pagsurat hin usa nga gumalaysay (essay) bahin hin

pangandaman kon oras hin piligro nga bagyo. Sunda an tama
nga format han pagsurat hin paragraph. Igsurat an imo baton
ha papel.
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
__________________________________________________

63