‘Acta Agrophysica, 2001, 53, 7-15 WODA W SRODOWISKU PRZYRODNICZYM B.Witkowska-Walezak lnstytutAgroizyki PAN, ul. Doswiadczalna 4 20-290 Lain 27 ‘email: bwitwal-@demeter pan bln pl Streszezenie. Praedsawiono role wody w Sadowsky prayrodniceym. Omévwiono je} \laSiwosei oraz wplyw na klimat Kuli zemskie. Pokazan, 2 niedosttek wody, zar6wno dla bieemeyeh powaeb czlowika jak i produkelirslinne, spowodowal, ie stala sie ona suroweein stratgicenym, Stowa kluczowe: wol, Sodowisko pryrodnize, produksj osinna ‘Woda jest dla kazdego ezymé zupetnie zwyklym i jak kazde zjawisko, z kt6- ‘ym spotykamy sig codziennie na kazdym kroku przestaje zwracaé na siebie nasza, tuwage. Preyjmujemy je! istnienie i funkcje, jakie spetnia, jako cos oczywistego, samo przez sig zrozumiatego. Jej wzér chemicany (HO) i model czasteczki (Rys. 1) poznajemy jako pierwsze naszego weajemniczenia w arkana chemi, 4 jego prostota doskonale nam pasuje do zwyktosci zjawiska [8, 12, 18, 20), Rye. 1. Model cayteski wo. Fig. 1. Model of water molecule,8 BLWITKOWSKA-WALCZAK Woda jest w rzeczywistosei niezwykiym cialem i wosciom spetnia doniosla role nie tylko w przyrodzi, ale i w 2yeiu cztowieka ‘Woda ma wielka, wynikajaca 2 budowy ezasteczki wody, zdolnosé do rozpusz- czania innych zwigzkéw. Dzigki tem jest, pray swym rozpreestrzenieniu, naj- ‘wazniejszym rozpuszezalnikiem w przyrodzie i nie wystepuje w nie} w stanie chemicznie ezystym. Nienormaina rozszerzalnosé cieplna wody powoduje, 2 ma cna najmnicjsza objetosé w temp. 4°C, a pray waroscie i spadku temperatury je] objetosé rosnie. Ze zmianami objetosci winéa sie zmiany gestosci wody. Anoma- lia ta ma daleko idgce konsekwencje. Zamarznigta woda czyli lod ma mniejseg agestosé niz. woda w stanie cicklym, a wiasciwosé ta umodliwia Zycie w zamarz- nigtych rzekach i akwenach, Réznice gestosci wody w morzach i oceanach powo- jak i zwierzgcego. Rosliny dostarczaja bezpoSrednio lub posrednio 95% 2ywnosei konsumowane} przez calowieka. Z 350 tys. gatunk6w roslinjadalne organy mo2- na pozyskaé 2 ok. 10%, a tylko 300 gatunkéw mozna traktowaé jako resliny uprawne, z kiérych 150 ma znaczenie komereyjne, a 24 odgrywa role glotalna Jedynie 9 roslin: pszerica, ry2, kukurydza, jeczmief, sorgo/proso, ziemiaki, bataty, trcina cukrowa oraz soja pokrywaja 75% zapotrzebowania energetyezne- fo ludnosi Swiata. A fszenica, ry i kukurydza dostarezaja 60% energi i 50% biatka (2,3, 19] Pordwmujac zasiegi upraw tych 9 najwa2niejszych dla ezlowieka rostin moz- na stwierdzié, zadziwia.goq zgodnosé z obsearami, kt6re podlegaja pustynnieniu na Kuli ziemskiej. Nic tez dziwnego, e i w tym przypadku woda odgrywa éonio~ sla role, gd jest podsawowym érodkiem do praeksztalcania mato urodzsinychWODA W SRODOWISKU PRZYRODNICZYM 3 ‘obszaréw w pola uprawne. Dlatego tez od lat obserwujemy wzrost powierzchni sgruntéw nawadnianych (Rys.4) (19). Pomimo tego, ze nawadnianie wymaga wysokich koszt6w infrastruktury, ‘zmniejszajq sig zasoby wodne i warasta cena energii, znaczenie nawadniania w produkeji 2ywnosi jest olbrzymie. Szacuje sig, ze w skali globu nawadniana powierzchnia produkuje 33% 2ywnosci, a np, na Bliskim Wschodzie 35% jej dostareza az 70% produktsw rolnych. T | 8 a +60 CGrunty nawadniane [min ha) 1651075 “19851905 ys 4. Powierzchia gruntw nawadnianych na Zim (19) Fig 4. Surface of irigated aes of the Earth (1. Samo nawadnianie wszakze nie podnosi plonéw, lecz stwarza warunki do Produkeji roslin, zwigkszenia nawozenia mineralnego, stosowania wysokoplen- rych odmian o krétszym okresie wegetacji, zmniejsza wahania plonéw wynikaja- ‘ce z pogody oraz umozliwia w wielu rejonach na prowadzenie dwéch upraw ‘w skali roku, Nawadnianie nie jest prostym zabiegiem agrotechnicznym i wyma- ga wielkich naklad6w na infrastrukture. Sklada sig na nig wiele ezynnikéw, ‘zkt6rych najwazniejsze to: = zasoby wodne regionu,1“ = systemy gromadzenia wody (tamy, zbiomikiretencye, itp), ~ systemy nawadniania ralewowy, bruzdowy, deszezowanie, itp.) ~ tyznosé gleby, poziom nawo2enia organicznego i mineralnez0, = preygotowanie gleby do nawadniania (drenaz), + dobér rosin. \Niezaleznie od wyboru systemu nawadniania, nalezy podkresti, 2 koscty in- frastuktury sa bardz0 wysokie (w skali globu zuzywa s¢ na nie okoto 10% ener- ii aainwestowane} bezposrednio w produkeje rolnieza), pomimo tego ciagle ob- serwujemy warost powierzchni obszaréw nawadnianych, szczeg6lnie w krajach rozvijajgeych sig w Azj. Wynika to 2 faktu, 20 jest to jedyna droga do zwik- seria produkeji olnicej natych obszarach[1, 14, 19] Reasumujge powy2s2e, moina stwierdzié, 2 slogan WODA ZRODLEM ZNCIA jest 28 wszech miar prawdziwy, a wlasciwe gospodarowanie i ochrona zascbéw wody, ktbra stala sig surowcem strategicznym, powinno staé sig nad- ragdnym celem dziatalnosci wspotezesnego cztowieka, PISMIENNICTWO 1, Bajkiewicz-Grabowska E, Mikulski Z:: Hydrologia ogsna. PWN, Warszawa, 1999, 2. Carlson P(ted.): Biologia plonowania. PWRiL, Warszawa, 1935, 3, Daitye J.(Red,):Potrzehy wodne rosa uprawnyeh. PWN, Waszaw 44. agelson PS. Hydrologa cynamicana, PWN, Warseawa, 1978 5. Gutry-Korycka M., Soczyiska U. (Red). Modelowanie obepu wody. Wyd. UW, Warszawa, 1990, 6. Kedsiora A: Podstawy apometeorologil. PWRIL, Poza, 1995 17. Kowal P. Obieg wody w ekosystemsch Idowych, Monogrte Komitety Gospodarki Wo 15) PAN, 9, 1995, 8, Kraszewsld A. Soncini-Sesea R Woda, Wyd, CLUP, Mesioln, 1986 9. Litynieci L: © preewidywania zawis prerody, Wiedea Pownzechna, Warszawa, 1989, 10. Lvovle M.L: Wadnyjbalans i poczwienny) pokzow. Poczvov. 9, 43-67, 1965 11, Miku -+ Gospodaa wodna. PWN, Warsaw, 1998 12, Overman M.: Woda, PWN, Warszaa, 1977 13, Oage-Zeldska M., Braeids J: HyGroloiaslosowana, PWN, Warszawa, 1997 14, Schonwiese C.D. Klimt i clowiek. Wyd, Prdszyski i 4a, Warszawa, 1997 15, Slayer R.O. Plant water eationsps, Academic Pres, Londor-New Yotk, 1967 16, StrebeykoP.: Woda sia w 2yiurslny. PWN, Warsaw, 1956 17 Tasako A. Spragniona ziemia. Wiedza Powstechna, Warszaws, 1985 1, Ward R.C: Principles of hydrology. Academic Press London 1967 19, Wielka Eneyklopedia GeografitSwinta. Wd, Kurpisz, Pozna, 2000. 198.|WODA W SRODOWISKU PRZYRODNICZYM 5 20. WilgatT: O waz je seograficanym Badan. Czas, Geogr, XXXII, 183-205, 1961 21.Wilgat Ts Podstawowe problemy gospodarki wodne. Coat, Geog. XLV, 197-217, 1976, WATER IN THE NATURAL ENVIRONMENT B. Witkowsta-Walezak Insitute of Agrophysics PAS, ul, Dofwiadezana 4, 20.290 Lublin 27, Poland Summary. The roe of water in the natural environment was showed. The properties of water -and i influence onthe climate of Earth were presented It was sate! that nsufceney of water as ‘well for current needs of people and plant production is the reasyn tha water becomes strategy aw materi in the world, Keywords: wate, natural environmen, plan production,