---------- KAHULUGAN AT KAHALAGAHAN NG EKONOMIKS----------

Ekonomiks
-Wastong paggamit at pamamahagi ng yaman upang matugunan ang mga pangangailangan o kagustuhan.
-Mahalaga ito dahil ito ay nakakatulong sa pagpapaunlad ng buhay, pamumuhay, at kabuhayan.
-Nagmulasa griyego-Oikonomos
-hango sa salitang-Oikos (Pamamahala) at Nomos (Tahanan)
4 Elemento ng Ekonomiks
Pangangailangan at kagustuhan
-Ang lahat ng tao ay mayroong kani-kaniyang pangangailangan at kagustuhan.
-Gagawa ng iba't ibang paraan ang tao upang makamit ang mga ito.
Yaman
-Tumutukoy sa lahat ng ginagamit upang makagawa ng isang produkto.
-Ginagamit upang matugunan ang pangangailangan at kagustuhan ng mga tao.
Pagggamit at pamamahagi
-proseso ng produksyon, distribusyon, at pagkunsumo.
*Produksiyon
-Paraan ng paggawa ng mga produkto gamit ang iba't ibang salik.
*Pagkonsumo
-Lahat ng bagay na dumaan sa proseso ng produksiyon ay ginagamit at pinakikinabangan ng tao.
*Distribusiyon
-Upang makaabot o maipamahagi ang mga produkto sa mga tao.
Pagtugon sa mga pangangailangan at kagustuhan
*Opportunity cost*
-Isasakripisyo ng tao and ibang bagay upang makuha ang kaniyang mga naisin.
-Lahat ng bagay ay may kapalit.
----------LIKAS NA YAMAN (video in Seesaw)----------
Mga anyong tubig (NOTEBOOK)
Mga anong lupa (NOTEBOOK)
Mga pangunahing likas na yaman ng bansa
-mga bagay na nagmumula sa kalikasan tulad ng lupa, kabundukan, kagubatan, karagatan, mga ilog at lawa, maging ang
mga
depositong mineral.(kayamanang mana ng bansa)
Yaman lupa
-Pangunahing likas na yaman na nagtutustos ng mga kailangan ng tao upang mabuhay.
Yamang tubig
-Pangunahing yamang tubig ng bansa ay ang mga pangisdaan. (dahilan kung bakit napapalibutan tayo ng tubig).
Yamang mineral
2 uri ng mineral
-Metal
-Di-metal
Halimbawa ng metal na mineral:
-Ginto -Piliakk
-Tanso -Bakal
-Manganese -Nikel
-Mercury -Chromite
-Zinc
Halimbaw ang di-metal na mineral:
-Luwad -Buhangin
-Bato -Apog
-Silka –Marmol -Guano
----------KONSERBASYON NG YAMAN----------
Mabilis ang paglaki ng populasyon kumpara sa likass na yaman (Thomas Malthus).
Ang pamamaraan ng agrikultura ay nakabatay sa demand at laki ng populasyon (Ester Bosurep).
Konserbasyon
-Paraan upang mapanatili ang kalikasan sa natural na kalagayan nito.
Paggamit ng enerhiyang non-renewable
Enerhiya
-Mahalaga sa ekonomiya ng isang bansa dahil sa kakayahan nito na paunlarin o pabagsakin ang mga negosyo o bahay
kalakal.
Maga masamang epekto sa likas na yaman at kalikasan dulot ng mataas na pagkonsumo ng klima ng daigdig:
1. Pagtaas ng temperatura at pagbabago ng klima ng daigdig.
2. Pagkakaroon ng acid rain.
3. Pagkalat at pagiging komplikado ng mga nakakahawang sakit.
4. Pagkaputol ng suplay.
Ang FUEL ay mayroong mataas na antas ng CO2 na nag-aambag sa global warming at nagiging sanhi ng climate change.
21st conference of parties (COP21) o 2015 Paris Climate Conference
-Ksunduuan ng iba't ibang mga bansa nong 2015 upang mapigilan ang pagbabago ng klima dulot ng paggamit ng mga
enerhiyang nonrenewable.
Suliranin ng DEFORESTATION
Deforestation
-Isang sitwasyon kung saan nagkakaroon ng malawak na pagsira sa mga kagubatan upang makakuha ng mga
punongkahoy at magamit ang lupa sa ibang paraan
Epekto ng deforestation:
1. Nababawasan ang saribuhay ng daigdig.
2. Emisyon ng greenhouse gas.
3. Pagbabago ng water cycle.
4. Mabilis na pagguho ng mga lupa.
5. Pagkawala ng mga kabuhayan ng tao.
Kagubatan sa Pilipinas- 7.2M hectares(2003) bumaba nang 6.8M Hectares(2010)
National greening program
-Ipinapatupag ng DENR na naglalayong matanim muli ang mga kagubatan na nasira upang mapanumbalik ang kalagayan
ng mga kagubatan sa Pilipinas.
----------SISTEMANG PANGEKONOMIYA----------
Alokasyon
-Pagtatakda ng dami ng pinagkukuhanang yaman para matugunan ang mga pangangailangan at kagustuhan ng tao.
-Mekanismo ng pamamahagi ng pinagkukunang-yaman, produkto, at serbisyo.
Budget
-Ang halagang inilalaan upang tugunan ang isang pangangailangan o kagustuhan
Apat na katanungang pana-ekonomiya
-Ano-anong mga kalakal at serbisyo ang dapat likhain?
-Paano lilikhain ang mga kalakal at serbisyong ito?
-Para kanino ang mga lilikhaing kalakal ay serbiso?
-Gaano karami ang gagawing produkto at serbisyo?
Sistemang pang-ekonomiya
-Paraan ng pagsasaayos ng iba't ibang yunit upang...
4 na uri ng sistemang pang-ekonomiya
Traditional economy
-Nkabatay sa tradisyon, kultura, at paniniwala ng lipunan.
-Umiikot lamang sa pangunahing pangangailangan ng tao tulad ng damit, pagkain, at tirahan.
Market economy
-Produksyon ng mga kalakal at serbisyo ay nagaganap sa malayang psmilihan.
-Capital- puhunan/perang ginagamit para sa pagsisimula ng negosyo.
Command economy
-Ang ekonomiya ay nasa kontrol at regulasyon ng pamahalaan.
-Ang pamahalaan ay may ganap na kapangyarihan.
-Sosyalismo(Karl Marx).
Mixed economy
-Market economy+ Command economy(Pamilihan at Pamahalaan)
-Hinahayaan ang malayang pagkilos ng pamilihan subalit maaaring manghimasok ang pamahalaan sa presyo at
kaligtasan ng mamimili.
-Macroeconomiks(John Maynard Kaynes)
----------MGA SALIK NG PRODUKSIYON----------
Produksiyon
-Paglikha ng kalakal o serbisyo na tumutugon sa mga pangangailangan at kagustuhan ng mga tao.
-Proseso kung saan pinagsama ang mga saliik ng produksiyon (input) upang mabuo ang isang produkto (output).
Input-->Process-->Output
Salik ng produksiyon (LMKE)
L upa
M angagawa
K apital
E entreprenyur
Lupa (Likas na yaman)
-Lahat ng bagay any may pakinabang sa tao na mula sa kalikasan.
-Kasama na rito ang lahat ng likas na yaman.
Mangagawa (Lakas paggawa)
-Tumtukoy sa kakayahan ng tao sa produksyon ng kalakal o serbisyo.
Uri ng lakas paggawa
White-collar job
-Manggagawang may kakayahang mental. mas ginagamit ang mental kaysa katawan sa paggawa.
Blue-collar job
-Manggagawang may kakayahang pisikal. Mas ginagamit ang katawan kaysa isip sa paggawa.
Kapital (Yamang kapital)
-Mga bagay na gawa ng tao na ginagamit sa paglikhang mga kalakal at paglilingkod.

-Kalakal na nakalikha ng iba pang produkto.

-The contribution of Capital Economic Growth (1962)-Edward F. Denison
Uri ng Kapital
Circulating Capital
-Kapital na mabilis magpalit-anyo at mabilis maubos.
Fixed capital
-Kapital na hindi mabilis magpalit ng anyo at matagal ang gamit.
Entreprenyur
-Tumutukoy sa mga taong namamahala sa ibang salik ng produksiyon (lupa, paggawa, at kapital) upang makalikha ng
kalakal o serbisyo.
-Negosyante
-Npakahalaga ng inobasyon para saisang entrepreneur. (Joseph Schumpeter).
Inobasiyon- Patuloy na pagbabago ng entreprenyur saa kaniyang produkto at serbisyo.

Filipino
Opinyon
-Isang pananaw ng isang tao o pangkat na maaaring totoo pero pwedeng pasubalian ng iba.
-Isang paniniwala na mas malakas pa sa impresyon, mas mahina pa sa positibong kaalaman batay sa obserbasyon at
eksperimento.
-Paliwanag lamang batay sa mga makatotohanang pangyayari.
-Saloobin at damdamin ng tao.
Mga pahayag sa pagbibigay ng opinyon:
-Sa aking palagay
-Sa tingin ko
-Sa nakikita ko
-Sa pakiwari ko
-Para sa akin
-Sa ganang akin
-Masasabi kong
-Kung ako ang tatanungin
-Kung hindi ako nagkakamali
-Sa tingin ko
-Sa aking pananaw
Katotohanan
-Isang pahayag na nagsasaad ng ideya o pangayaring napatunayan at tanggap ng lahat na totoo at hindi
mapapasubalian kahit sa ibang lugar.
-Hindi ito nagbabago at maaaring i-verify ang pagkamakatotohanan nito sa ibang sanggunian tulad ng mga babasahin
at mga taong nakasaksi.
Mgapahayag sa pagbibigay ng katotohanan
-Batay sa resulta
-Piantutunayan ni
-Mula kay/sa
-Sang ayon sa
-Tinutukoy ng
-Mababasa sa
-Alinsunod
MGA PANGATNIG
Pangatnig
-Mga salita o lipon ng mga salita at kataga na ginagamit sa pag-uugnay ng isang salita sa kapwa salita, ng isang
parirala sa kapwa parirala o ng isang pangungusap sa kapwa pangungusap.
1. Paninsay
Ginagamit kapag nagsasalungatan ang una at ikalawang bahagi ng pangungusap.
Halimbawa:
-Pero
-Ngunit
-Subalit
-Datapwat
-Bagaman
-Kahit(kahit na)
Halimbawa:
Namatay si mang Isko ngunit ang kanyang prinsipyo ay nananatiling buhay.
2. Pamukod
Ginagamit ito sa paghihiwalay o pagtatangi ng isa o higit pang tao, bagay, pangyayari o kaisipan.
Halimbawa:
-Maging
-O
-Man
-Ni
Halimbawa:
Maging ang kasahmahan niya'y nagpupoyos ang kalooban.
3. Pananhi
Ginagamit sa pagbibigay katwiran sa mga kinikilos o iniisip ng tao o ng mga dahilan sa mga pangyayari.
Halimbawa:
-Dahil
-Dahil sa
-Sapagkat
-Sanhi ng
-Kaya
-Bunga ng
Halimbawa:
Namula ang kanyang balat dahil sa labis na pagbababad sa araw.
4. Panubali
Ginagamit kapag nagpapahayag ng pagaalinlangan
Halimbawa:
-Kapag
-Kung
-Sakali
Halimbawa:
Sakaling hindi ibigay, magpatuloy ang welga.
5. Panimbang
Ginagamit upang magdagdag ng impormasyon.
Halimbawa:
-At
-Pati
-Saka
Halimbawa:
Gusto kong basahin ang mga akda ni Bob Ong saka iyong kay Eros Atalia.
6. Pamanggit
Ginagamit sa pahayag na ipinasa lamang ng iba o mga pahayag na hindi tiyak ang katotohanan.
Halimbawa:
-Daw/Raw
-Umano
-Sa ganang akin
Halimbawa:
Si Aldenn daww ang nagsabing hindi karapat-dapat na lider si Kiko.
Transitional device
Ang tawag sa mga kataga na nag uugnay sa pag susunod-sunod ng mga oangyayari at paglilista ng mga ideya,
pangyayari at iba pa sa paglalahad
1. Panapos
Isinasaad nito ang pagwawakas o nalalapit na pagtatapos ng pagsasalita o pagsulat.
Halimbawa:
-Sa wakas
-Sa kabuuan
-Sa bagay na ito
-Sa lahat ng ito
Halimbawa:
Sa wakas, makakauwi na rin ako saamin.
2. Panlinaw
Ginagamit upang ipaliwanag o linawin ang pahayag.
Halimbawa:
-Kaya
-Samakatuwid
-Kung gayon
Halimbawa:
Nagtatampuhan si Bert at Susan, kung gayon hindi makakasama si Bert sa atin sa bahay ni Susan sa Tagaytay.
Maikling kwento
Anyo ng tuluyang panitikan na may banghay na kinakasangkutan ng ilang tauhan at kadalasang umiikot sa suliranin.
Kwentong plot-driven
Pokus ang pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari
Kwentong character-driven
Pokus ang mga tauhan
KWENTONG PLOT-DRIVEN
Banghay ng maikling kwento
Simula
Naglalahad ng tauhan, tagpuan, o maaaring suliranin.
Papataas na aksyon
Nagaganap ang paglalahad ng suliranin.
Kasukdulan
Kapanapanabik na bahagi ng kwento.
Suliranin
Nagsisilbing dugo ng bawat kwento.
Pababang aksyon
Nagbibigaykasagutan sa suliranin.
Wakas
Maaaring masaya, malungkot o nagbubukas ng iba pang ideya.
CHARACTER-DRIVEN
Ang pokus o tuon ay sa tauhan
Ang desisyon at aksyon ng tauhan ang humuhula sa mga pangyayari at kahahantungan sa kwento.
Mga uri ng tauhan
Protagonista o pangunahing tauhan
Pinakamahalagang tauhan sa kwento.
Sa kaniya umiikot ang kwento mula simula hanggang wakas.
Antagonista o katunggaling tauhan
Sumasalungat o kalaban ng pangunahing tauhan.
Sa tunggalian nabubuhay ang pangyayari sa akda.
Pantulong na tauhan
Karaniwang kasama ng pangunahing tauhan.
Maging kapalagayang loob o sumusuporta sa tauhan.
May akda
Sinasabing ang pangunahing tauhan at awtor ay laging magkasama sa loob ng katha o kwento.
Iba pang uri ng tauhan
Tauhang lapad
Tauhang hindi nagbabago ang kaugalian/pagkatao
Mula sinula hanggang wakksa.
Tauhang bilog- Nagbabago ang karakter mula sa simula hanggang wakas.