Professional Documents
Culture Documents
01291 ΓΕΝΙΚΑ ΑΠΟ ΝΟΣΗΛΕΥΤΡΙΑ
01291 ΓΕΝΙΚΑ ΑΠΟ ΝΟΣΗΛΕΥΤΡΙΑ
ΑΘΗΝΑ 1990
ΕΘΝΙΚΟΝ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΝ ΑΘΗΝΩΝ
ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ
ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ
ΤΟΜΕΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ
fe
ΑΘΗΝΑ 1990
ΕΘΝΙΚΟΝ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΝ ΑΘΗΝΩΝ
ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ
ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ
ΤΟΜΕΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ
ΑΘΗΝΑ 1990
© COPYRIGHT: 1990. ΕΛΕΝΗ Θ. ΚΥΡΙΑΚΙΔΟΥ
Αφιερώνεται
σε όσους διδάσκουν,
σπουδάζουν και ασκούν
τη Νοσηλευτική επιστήμη
Η παρούσα Διδακτορική Διατριβή έγινε ομόφωνα δεκτή από το Τμήμα
Νοσηλευτικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, στη Συνεδρίαση της 30-4-90, με
το βαθμό «ΑΡΙΣΤΑ».
Εξεταστική Επιτροπή
1. Λανάρα Βασιλική, καθηγήτρια (επιβλέπουσα)
2. Ραγιά Αφροδίτη, καθηγήτρια (μέλος)
3. Ανθόπουλος Λάμπρος, αναπληρωτής καθηγητής (μέλος)
4. Παπαευαγγέλου Γεώργιος, καθηγητής
5. Μόνος Δημήτριος, αναπληρωτής καθηγητής
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Σελίδα
ΠΡΟΛΟΓΟΣ 11
ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ 13
ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 15
ΕΙΣΑΓΩΓΗ 17
1 ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΥΓΕΙΑΣ 19
2 ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ 23
3 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ 29
4 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΑΝ ΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ
ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ 31
5 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗΣ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ 37
6 ΘΕΩΡΗΤΙΚΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗΣ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ 47
7 ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗΣ
ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ 53
ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 57
ΕΙΣΑΓΩΓΗ 59
ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΣ 61
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ...;. 65
ΣΥΖΗΤΗΣΗ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 79
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ _.._ 87
ΠΕΡΙΛΗΨΗ 91
ABSTRACT 95
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 97
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 102
Α' ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Η σωστή και επαρκής στελέχωση των Κέντρων Υγείας, που αποτελούν τον
πυρήνα της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας στη χώρα μας, από κατάλληλα
προετοιμασμένο νοσηλευτικό προσωπικό, συμβάλλει αποφασιστικά στην επιτυχία
του σκοπού τον οποίον επιδιώκουν: την εξασφάλιση καλύτερης υγείας σε όλο τον
ελληνικό πληθυσμό.
Ο τ. γενικός διευθυντής του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας Dr. Mal her, 70 ν
Ιανουάριο του 1985, εξέφρασε δημόσια το θαυμασμό του για την ενθουσιώδη
συμβολή της Νοσηλευτικής στην οργάνωση και λειτουργία της Πρωτοβάθμιας
Φροντίδας Υγείας σε πολλές χώρες του κόσμου. Ανάφερε χαρακτηριστικά: αναμ
φισβήτητα, έχει αποδειχθεί ότι η Νοσηλευτική είναι έτοιμη για τη μεγάλη αλλαγή
προς την κατεύθυνση «Υγεία για όλους το 2000» .
Η παρούσα μελέτη σκοπεύει ακριβώς στο να ερευνήσει πόσο έτοιμοι είναι οι
νοσηλευτές στη χώρα μας γι ' αυτή την αλλαγή, πώς βλέπουν οι ίδιοι το ρόλο τους
στην κοινότητα και πιο συγκεκριμένα, πώς βλέπουν τη νοσηλεία στο σπίτι που
αποτελεί δραστηριότητα των Κέντρων Υγείας, σύμφωνα με το άρθρο 15 του
νόμου 1397/1983. Μελετά ακόμη τους παράγοντες που επιδρούν στη διαμόρ
φωση της θέσεως των νοσηλευτών προς τη νοσηλεία στο σπίτι.
Η Εργασία αποτελείται από το γενικό και το ειδικό μέρος.
Στο γενικό μέρος, μετά από σύντομη αναφορά στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα
Υγείας και την προσπάθεια εφαρμογής της στη χώρα μας με τη λειτουργία των
Κέντρων Υγείας, γίνεται αναφορά στην κοινότητα και συζητείται η θέση της
Νοσηλευτικής σε σχέση με την Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας. Με τη σύντομη
ιστορική αναδρομή της Νοσηλευτικής και την ανάλυση των παραγόντων που
διαμόρφωσαν τη σύγχρονη Νοσηλευτική, διαγράφονται τα πλαίσια μέσα στα οποία
κινείται σήμερα η Νοσηλευτική επιστήμη. Ακολουθεί ανάλυση της Κοινοτικής
Νοσηλευτικής και περιγράφεται το περιεχόμενο της, αναπόσπαστο τμήμα του
οποίου αποτελεί, η νοσηλεία στο σπίτι.
12 ΝΟΣΗΛΕΙΑ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ
Ι. Σπουδές
- Παγκύπριο Γυμνάσιο Λευκωσίας, Κύπρου 1964.
- Τ. Ανωτέρα Σχολή «Νοσοκόμων και Επισκεπτριών» ΕΕΣ 1967.
- Batcheiori of Science (BSc), McGill University, 1973.
- Master of Science (MSc) Boston University, 1974.
Αφορμή για την επιλογή, του θέματος αποτέλεσε η συμμετοχή της συγ
γραφέως σε Πολυεθνική Νοσηλευτική Έρευνα, που έγινε από το Περιφερικό
Γραφείο Ευρώπης του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) από το 1979
μέχρι το 1985. Στην έρευνα αυτή συμμετείχαν 11 χώρες της Ευρώπης, μεταξύ
των οποίων και η Ελλάδα. Ήδη κυκλοφόρησε το βιβλίο με τα συμπεράσματα
της έρευνας στην αγγλική γλώσσα .
Στην ερευνητική αυτή εργασία, οι διπλωματούχοι νοσηλευτές των 11
χωρών διεπίστωσαν τις ανάγκες υγείας των ατόμων, οργάνωσαν, προσέφεραν
και αξιολόγησαν την αποτελεσματικότητα της νοσηλευτικής φροντίδας, χρη
σιμοποιώντας τη «Νοσηλευτική Διεργασία»
Από την ανάλυση των ευρημάτων στην πατρίδα μας και τη σύγκριση τους
με τα ευρήματα άλλων ευρωπαϊκών χωρών, που συμμετείχαν στην έρευνα,
προέκυψε ότι:
Οι νοσηλευτικές παρεμβάσεις στον πληθυσμό, που μελετήθηκε στη χώρα
μας, περιορίστηκαν κυρίως στη διδασκαλία και διαφώτιση των ατόμων/αρρώ
στων που συμπεριελήφθησαν στη μελέτη, ενώ η παροχή νοσηλείας ήταν πολύ
περιορισμένη, παρά τή διαπίστωση από τις ίδιες τις νοσηλεύτριες ότι οι
ανάγκες υγείας του πληθυσμού των ηλικιωμένων που μελετήθηκε, ήταν κύρια
οργανικές
Το ερώτημα, που παρουσιάζεται επιτακτικό, είναι: γιατί συμβαίνει αυτό
στην Ελλάδα; Μερικές εξηγήσεις που μπορεί να δοθούν είναι:
1. Ο προσανατολισμός των νοσηλευτών, που εργάζονται στα Κέντρα Υγείας,
ήταν διδασκαλία-διαφώτιση, όχι νοσηλεία.
2. Η εκπαίδευση και προετοιμασία των νοσηλευτών Ι επισκεπτών είχε επί
σης αυτόν τον προσανατολισμό.
3. Έλλειψη κάθε υποδομής και μέσων για την οργάνωση και προσφορά της
νοσηλείας στο σπίτι.
4. Επικράτηση της σκέψης ότι: η νοσηλεία δίδεται στο νοσοκομείο και η
διδασκαλία-πρόληψη στο Κέντρο Υγείας.
18 ΝΟΣΗΛΕΙΑ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ
Το 1978 έγινε το ιστορικό Διεθνές Συνέδριο του ΠΟΥ και της UNI
CEF στην Alma-Ata του Καζακστάν, το οποίο παρακολούθησαν εκπρόσω
ποι από 134 κράτη-μέλη και 67 οργανισμούς. Το συμπέρασμα του συνε
δρίου αυτού ήταν ότι: το κλειδί για την επιτυχία του σκοπού «Υγεία για
όλους το 2000» θα αποτελέσει η Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας 9 .
Το συνέδριο αυτό συνέταξε την περίφημη διακήρυξη της Alma-Ata, η
οποία δίδει τον πιο κάτω ορισμό στην ΠΦΥ:
«Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας είναι η απαραίτητη φροντίδα
υγείας, που βασίζεται σε πρακτικές, επιστημονικά κατοχυρωμένες
και κοινωνικά αποδεκτές μεθόδους και τεχνολογίες, οι οποίες
είναι προσιτές σε όλα τα άτομα της κοινότητας, με τη δική τους
πλήρη και ενεργό συμμετοχή και σε κόστος που μπορούν να το
αντέξουν» .
εξασφάλιση καλύτερης υγείας στους πολίτες της, μέσα στα πλαίσια και
τις κατευθύνσεις του ΠΟΥ και του ΠΓΕ.
Ι
Τρόποι ζωής
της κοινότητος / ΥΓΕΙΑ > Σύστημα υγείας
Ι ΤΟΥ
? V ΑΤΟΜΟΥ J <,
Î
Περιβάλλον
της Ιατρικής και οι επιστήμονες υγείας, εκτός από τους γιατρούς, ανήκαν
, . 56
ατα «παραϊατρικά επαγγέλματα» .
Η άποψη, όμως, αυτή άρχισε σταδιακά να αλλάζει. Η σημερινή τάση
και πεποίθηση της Νοσηλευτικής, είναι η ανάγκη αναγνώρισης του επαγ
γέλματος σε ανεξάρτητο επιστημονικό, επαγγελματικό κλάδο, χωρίς, βέ
βαια, να διαταραχθεί η συνεργασία και αλληλοκατανόηση, που πρέπει να
επικρατεί ανάμεσα στους επιστήμονες όλων των επαγγελμάτων υγείας.
Ο σκοπός αυτός έχει ήδη επιτευχθεί στις περισσότερες αναπτυγμέ
νες χώρες του κόσμου, όπου ο νοσηλευτής εργάζεται σαν ξεχωριστός
επιστήμονας, τόσο στο χώρο του νοσοκομείου, όσο και στην κοινότητα.
Βασικό εμπόδιο για την εφαρμογή των διαφόρων συστημάτων και την
αλλαγή του Tpónou εργασίας στη Νοσηλευτική, απετέλεσε η έλλειψη
διαθέσιμων πηγών και συγκεκριμένα νοσηλευτικού δυναμικού. Ο περιορι
σμένος δηλαδή αριθμός κατάλληλα εκπαιδευμένων διπλωματούχων νοση
λευτών που να καλύπτουν τις ανάγκες των υπηρεσιών υγείας 6 7 . Η είσο
δος στα συστήματα υγείας και ο διορισμός ατόμων με περιορισμένη,
ελάχιστη ή καθόλου νοσηλευτική εκπαίδευση, το μόνο που πέτυχε είναι η
επιδείνωση της κατάστασης, τόσο στα νοσοκομεία, όσο και σε όλες τις
υπηρεσίες υγείας. Το γεγονός αυτό επέφερε σύγχυση τόσο μέσα στο
νοσηλευτικό επάγγελμα, όσο και στο κοινό, σχετικά με την προετοιμασία
και το ρόλο του νοσηλευτή 7 1 , 7 3 ' 7 4 .
Η πρόταση του ΠΟΥ για την αντιμετώπιση του προβλήματος είναι η
δημιουργία συστήματος νοσηλευτικής ιεραρχίας. Κάθε χώρα χρειάζεται
να αναλύσει την κατάσταση να αξιολογήσει και καθορίσει τα επίπεδα
νοσηλευτικής εκπαίδευσης και τα καθήκοντα που ανήκουν σε κάθε
επίπεδο. Κανένα άτομο χωρίς αναγνωρισμένη από το κράτος νοσηλευτική
εκπαίδευση δεν πρέπει να έχει δικαίωμα άσκησης νοσηλευτικού έργου.
Τα επίπεδα δε της νοσηλευτικής εκπαίδευσης πρέπει να ανταποκρίνονται
στα διεθνώς παραδεκτά και να βασίζονται στις κατευθυντήριες γραμμές
του ΠΟΥ67.
Γιατο σκοπό της παρούσας μελέτης χρησιμοποιείται από την ερευνήτρια ο όρος «Κοινοτικός
νοσηλευτής» για το νοσηλευτή που εργάζεται στην κοινότητα.
6. ΘΕΩΡΗΤΙΚΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ
εξηγήσουμε επιστημονικά .
Οι νοσηλευτικές θεωρίες παρουσιάστηκαν στην αρχή στην Αμερική
πριν από τρεις δεκαετίες περίπου, με σκοπό να αντιμετωπιστεί η ανάγκη
για νοσηλευτική άσκηση, που να βασίζεται σε θεωρητική επιστημονική
γνώση.
Μερικοί αντιτείνουν στα πιο πάνω λέγοντας ότι οι βάσεις για την
ανάπτυξη της Νοσηλευτικής θεωρίας τέθηκαν πολύ πιο νωρίς από τη
Florence Nightingale .
Γιατί όμως η ανάπτυξη επιστημονικού θεωρητικού πλαισίου στη Νο
σηλευτική θεωρήθηκε τόσο απαραίτητη; Η Akinsanya αναφέρει δύο λό
γους: α) Η Νοσηλευτική θεωρείται τόσο επιστήμη όσο και τέχνη. Σαν
επιστήμη η Νοσηλευτική πρέπει να εμπεριέχει τα χαρακτηριστικά όλων
των άλλων επιστημών. Ένα από τα σπουδαιότερα είναι η ανάπτυξη επι
στημονικού θεωρητικού πλαισίου μέσα στο οποίο θα ασκείται η Νοσηλευ
τική με τη δημιουργία νοσηλευτικών μοντέλων, β) Η Νοσηλευτική για
πολλά χρόνια, βασίστηκε στην ιατρική θεωρητική γνώση από την οποία
είναι ανάγκη να αποδεσμευθεί.
Η νοσηλευτική θεωρία αποτελεί τον οδηγό για την κατεύθυνση των
νοσηλευτικών παρεμβάσεων με σκοπό την εξασφάλιση αποτελεσματικής
νοσηλευτικής φροντίδας και έχει σκοπό να περιγράψει, να ρυθμίσει και
να κατευθύνει τη νοσηλευτική φροντίδα στα επιθυμητά αποτελέσματα
Η δύναμη της νοσηλευτικής θεωρίας βρίσκεται στη δυνατότητα που
έχει να διεγείρει σκέψεις και να προσφέρει πληροφορίες για την αντιμε
τώπιση προβλημάτων . Η νοσηλευτική θεωρία αποτελείται από σύνολο
αλληλοσυνδεόμενων προτάσεων και ορισμών, οι οποίες παρουσιάζουν τη
συστηματική εικόνα μιας ή περισσότερων πλευρών της Νοσηλευτικής
102
επιστήμης
Σύμφωνα με τη George τη βάση για την επιστημονική άσκηση της
Νοσηλευτικής σε όλες τις θεωρίες αποτελούν οι έννοιες: Άτομο, Περί-
103 ·
Πλήρης
Ανικανότητα
ΠΛΗΡΗΣ
ΥΓΕΙΑ
ΘΑΝΑΤΟΣ
Η υγεία είναι όρος σχετικός και όχι απόλυτος και το άτομο δε βρίσκε
ται στη μία ή την άλλη κατάσταση, «υγιές», ή «άρρωστο» με την απόλυτη
έννοια του όρου. Τόσο η υγεία, όσο και η αρρώστεια, έχουν διάφορα
επίπεδα και το άτομο, η οικογένεια και η κοινότητα, βρίσκονται και κινού
νται πάντοτε σε αυτό τον άξονα .
Η υγεία έχει υποκειμενική και αντικειμενική διάσταση. Η υποκειμε
νική διάσταση αναφέρεται στο πώς αισθάνεται το άτομο και η αντικειμε
νική διάσταση στο πώς συμπεριφέρεται, ή πώς εκδηλώνεται. Αισθάνεται
υγιές και έχει πλήρη συμμετοχή σε δραστηριότητες, που χαρακτηρίζουν
το υγιές σωματικά, ψυχικά, κοινωνικά και πνευματικά άτομο. Οι δραστη
ριότητες, οι εκδηλώσεις αυτές, αποτελούν την αντικειμενική διάσταση.
Για να εκτιμηθεί, επομένως, η θέσηΎου ατόμου στον άξονα υγείας υπολο
γίζονται και εκτιμούνται τόσο τα υποκειμενικά αισθήματα όσο και οι εξω
τερικές εκδηλώσεις και δραστηριότητες του διαπιστώνονται, δηλαδή, οι
ανάγκες υγείας του ή τα προβλήματα που προκύπτουν από την αρρώστεια
ή με οποιοδήποτε τρόπο συνδέονται με αυτή.
Επειδή το κάθε άτομο αποτελεί μεν ενιαία βιοψυχοκοινωνική οντότη
τα αλλά είναι συγχρόνως και μια ιδιαίτερη ξεχωριστή προσωπικότητα, ο
καλύτερος τρόπος προσέγγισης, διαπίστωσης και αντιμετώπισης των
αναγκών του είναι η χρησιμοποίηση της νοσηλευτικής διεργασίας, της
εξατομικευμένης δηλαδή επιστημονικής μεθόδου νοσηλευτικής εργα-
7. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ
ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ
Απομόνωση
Προσαρμογή
Υπέρβαση
ΣΧΟΛΕΙΟ «
ΣΠΙΤΙ - ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ
γανωμένη μελέτη και καταγραφή των αναγκών υγε,ίας του ατόμου δίδει
τη βάση για οργάνωση και προσφορά νοσηλευτικής φροντίδας υψηλής
ποιότητας. Κύτταρο της ΠΦΥ, αλλά και ορμητήριο και βάση των δρα
στηριοτήτων του κοινοτικού νοσηλευτή αποτελεί το καλά οργανωμένο
Κέντρο Υγείας, που βρίσκεται κοντά στο χώρο εργασίας, σπουδών ή
36,67,127
διαμονής του άτομου
Η υγεία του συνόλου του πληθυσμού της κοινότητας, που αποτε
λεί τον αντικειμενικό σκοπό της Κοινοτικής Νοσηλευτικής θα επιτευ
χθεί μόνο με την εξατομικευμένη προσέγγιση, που βασίζεται και κα-
ι . ^ . 122,128
τευθυνεται απο τη νοσηλευτική διεργασία
Η νοσηλευτική διεργασία αποτελεί το σκελετό και την ίδια την
ύπαρξη της Νοσηλευτικής. Αποτελεί μια διανοητική δραστηριότητα με
την οποία η νοσηλευτική εργασία διεκπεραιώνεται με ένα προγραμμα
τισμένο, συστηματικό και επιστημονικά κατοχυρωμένο τρόπο 2 9 ' 1 3 0 .
(Σχήμα 8)
ΣΤΑΔΙΑ
ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ
ΔΙΕΡΓΑΣΊΑΣ
Αξιολόγηση υγείας
,i
+ Διαπίστωση αναγκών
Δ 4 ...
Αντικειμ. σκοποί
1
Νοσ/κή παρέμβ.
Εφαρμογή προγρ.
Ι
Εκτίμηση αποτελ.
_î
Να διερευνηθεί:
α) Πόσο ενημερωμένοι είναι οι νοσηλευτές σχετικά με την ΠΦΥ, την Κοινο
τική Νοσηλευτική και τη «Νοσηλεία στο σπίτι».
β) Πώς βλέπουν το ρόλο τους οι νοσηλευτές στην Κοινότητα και αν οι ίδιοι
είναι διατεθειμένοι να εργαστούν στο πρόγραμμα «Νοσηλεία στο σπίτι».
γ) Πόσο έτοιμοι αισθάνονται από πλευράς γνώσεων για να εργαστούν
στην κοινότητα.
δ) Ποια είναι η σχέση της ικανοποίησης από το επάγγελμα με την τοποθέ
τηση των νοσηλευτών έναντι του θεσμού «Νοσηλεία στο σπίτι».
ε) Ποιοι είναι οι κύριοι παράγοντες, που επιδρούν στη διαμόρφωση της
θέσης των νοσηλευτών προς το θεσμό «Νοσηλεία στο σπίτι».
8. ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΣ
8.1. Μεθοδολογία
φορίες θα δίνονταν πιο εύκολα και πιο αντικειμενικά από τους νοσηλευ
τές, αφού απαντούσαν ανώνυμα και χωρίς την προσωπική παρουσία του
ερευνητή. Όπως αναφέρουν οι Selltiz Jahoda and Deutsch: «Ψυχολο
γικά οι ερωτόμενοι αισθάνονται ασφάλεια στην ανωνυμία τους και απα
ντούν πιο ελεύθερα», ιδιαίτερα όταν το θέμα αναφέρεται σε τοποθέτηση,
132
αισθήματα ή διαθέσεις, όπως η παρούσα μελέτη. Είναι απαραίτητο να
σημειωθεί ότι οι απαντήσεις από το ερωτηματολόγιο χρησιμοποιούνται με
επιφύλαξη, αφού δεν δίδει τη δυνατότητα στον ερευνητή να μετρήσει την
απόλυτη ακρίβεια των απαντήσεων αυτών.
Το ερωτηματολόγιο που χρησιμοποιήθηκε δεν αποτελεί μετάφραση ή
τροποποίηση άλλου που χρησιμοποιήθηκε σε άλλη χώρα ή άλλη μελέτη. Η
κατάρτιση του στηρίχθηκε στα πιο κάτω:
132 133 134
α) Στη διεθνή και ελληνική βιβλιογραφία
β) Την ελληνική πραγματικότητα σχετικά με τη Νοσηλευτική, όπως δια
μορφώνεται σήμερα στη χώρα μας.
γ) Στη δοκιμαστική μελέτη (Pilot study), που προηγήθηκε και έδωσε
κατευθύνσεις για διορθώσεις και προσθήκες στο ερωτηματολόγιο.
Το ερωτηματολόγιο περιέχει 14 ομάδες ερωτήσεων που σχετίζονται
με τα ατομικά και επαγγελματικά στοιχεία των ερωτόμενων, την τοποθέ
τηση τους απέναντι στο νοσηλευτικό έργο γενικότερα, τη συγκεκριμένη
τοποθέτηση απέναντι στο ρόλο του νοσηλευτή στην κοινότητα και στο
θεσμό της «Νοσηλείας στο σπίτι», καθώς και αιτιολόγηση της τοποθέτη
σης. Μελετάται ακόμη ο βαθμός ενημέρωσης των νοσηλευτών καθώς και
το πόσο έτοιμοι αισθάνονται για την ανάληψη του ρόλου τους στην κοινό
τητα. Περιλαμβάνονται ερωτήσεις σχετικά με τα κίνητρα που χρειάζονται
να δοθούν για την προσέλκυση νοσηλευτών στα Κέντρα Υγείας, καθώς
και κατά πόσο οι ίδιοι οι νοσηλευτές θα θελήσουν να εργαστούν στην
κοινότητα.
Το ερωτηματολόγιο περιέχει μία σελίδα, στην οποία δίνονται βασικές
οδηγίες για τη συμπλήρωση του και εξηγείται ο σκοπός του. Μετά το
τέλος του ερωτηματολογίου εσωκλείεται τμήμα του νόμου 1397/83 για
την οργάνωση των Κέντρων Υγείας που περιλαμβάνει το άρθρο 15, το
αναφερόμενο στις δραστηριότητες των Κέντρων Υγείας συμπεριλαμβα
νομένης και της νοσηλείας στο σπίτι.
Πριν από την επίσκεψη στο νοσοκομείο, προηγείτο τηλεφωνική συ
νεννόηση με τη Νοσηλευτική Διεύθυνση του Ιδρύματος. Η ερευνήτρια,
περνούσε απ' όλες τις νοσηλευτικές μονάδες και έδινε τα ερωτηματολό
για σε όλους τους διπλωματούχους νοσηλευτές που είχαν πρωινή υπηρε
σία, αφήνοντας και για όσους απουσίαζαν την ημέρα εκείνη. Για να δοθεί
η δυνατότητα σε όλους τους νοσηλευτές να συμμετέχουν, η ερευνήτρια
ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ 63
ΣΧΗΜΑ 9
Κυριότεροι λόγοι για τους οποίους οι νοσηλευτές δεν είναι ικανοποιημέ
νοι από το επάγγελμα σε σχέση με την ηλικία.
Κυριότερα
προβλήματα
100%
80%
60%
40%
20%
0% Ι Ι Ι ι ι
20-24 25-29 30-34 35-39 40+
HAIKIA
• α) Έλλειψη αναγνώρισης από την κοινωνία 86%
+ ζ) Μη ικανοποιητικός μισθός 79%
* γ) Έλλειψη περιγραφής καθηκόντων 77%
Χ β) Απασχόληση με εξωνοσηλευτικά καθήκοντα 58%
Ο δ) Προβλήματα συνεργασίας με άλλες ειδικότητες 40%
£3 ε) Προβλήματα συνεργασίας με νοσηλευτές 35%
Δ στ) Ανεπάρκεια γνώσεων 19%
Οι τρεις πρώτοι λόγοι για τους οποίους οι νοσηλευτές δεν είναι
ικανοποιημένοι από το επάγγελμα, για όλες τις ηλικίες των νοσηλευτών,
είναι η έλλειψη κοινωνικής αναγνώρισης, ο μη ικανοποιητικός μισθός και
η έλλειψη περιγραφής καθηκόντων.
68 ΝΟΣΗΛΕΙΑ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ
ΣΧΗΜΑ 10
Κατανομή των 503 νοσηλευτών ανάλογα με τη δυνατότητα τους να
ανταποκριθούν στο ρόλο τους στην κοινότητα από άποψη γνώσεων και
δυνατοτήτων, όπως την κρίνουν οι ίδιοι.
Δ.Α. 2% 9 άτομα
Από το σχήμα 10 είναι φανερό ότι ένα μεγάλο ποσοστό των νοσηλευ
τών 57% (286 άτομα) αισθάνονται την ανάγκη να παρακολουθήσουν κά
ποιο ενημερωτικό σεμινάριο πριν αισθανθούν ικανοί να εργαστούν στην
κοινότητα.
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 71
' Οπως προκύπτει από τον πίνακα 8 το συντριπτικό ποσοστό των ερωτη
θέντων νοσηλευτών, 82%, (410/503 άτομα) βλέπουν θετικά το ρόλο του
νοσηλευτή στην κοινότητα και μόνο 4% αρνητικά.
Τοποθέτηση Αριθμός %
προς τη νοσ ηλεία στο σπίτι νοσηλευτών)
Θετικά 437 87%
Αρνητικά 59 12%
Δ.Α. 7 1%
Σύνολο 503 100%
Από τον πίνακα 10, παρατηρείται ότι πολύ λιγότεροι νοσηλευτές θέ
λουν να εργαστούν στην κοινότητα, παρά το γεγονός ότι βλέπουν θετικά,
τόοο το ρόλο του νοσηλευτή στην κοινότητα, όσο και τη «νοσηλεία στο
σπίτι». Μόνο 56% απαντούν ότι επιθυμούν να εργαστούν στην Κοινότητα,
ενώ 42% απαντούν αρνητικά.
Από τον πίνακα 11 επισημαίνεται ότι το 59,5% των νοσηλευτών δεν είναι
ικανοποιημένοι από το επάγγελμα.
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 73
ΣΧΗΜΑ 11
Λόγοι για τους οποίους οι 503 νοσηλευτές δεν θέλουν να εργαστούν στην
κοινότητα και τη νοσηλεία στο σπίτι.
Άλλοι
i8%i
λόγοι
Προτιμώ την εργασία στην κοινότητα
Π 2% Ι χωρίς να περιλαμβάνει τη νοσηλεία στο σπίτι
10 20 30 40 50
ΣΧΗΜΑ 12
Σπουδαιότερα κίνητρα για την προσέλκυση νοσηλευτών στα Κέντρα Υγείας
κατά ηλικία.
100%.
80% -
60%-
40% -
20% -
0% _ι_ _1_
20-24 25-29 30-34 35-39 40+
ΗΛΙΚΙΑ
• α) Οικονομική ενίσχυση 93%
• β) Εξασφάλιση υλικού και μέσων . . . . Γ 69%
+ γ) Ενδοϋπηρεσιακή επιμόρφωση 68%
* δ) Εξασφάλιση μεταφορικού μέσου 65%
' Αλλες απαντήσεις 12%
Από το σχήμα 12 επισημαίνεται ως σπουδαιότερο κίνητρο για την προ
σέλκυση νοσηλευτών στα ΚΥ το οικονομικό που σημειώνεται από όλους
σχεδόν τους ερωτηθέντες (93%). Ακολουθεί η εξασφάλιση υλικού και
μέσων (υλικοτεχνικής υποδομής γενικότερα) κάτι που δείχνει πόσο οι
νοσηλευτές αντιλαμβάνονται την έλλειψη τους και πόσο απαραίτητη τη
θεωρούν για τη σωστή λειτουργία των Κέντρων Υγείας. Ακόμη ποσοστό
68% ζητούν «επιμόρφωση», διότι προφανώς συνειδητοποιούν ότι είναι
απαραίτητη για τη διεκπεραίωση του έργου στην κοινότητα.
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 75
2
χ ,=6.40 Ρ=0,0011
Οσοι παρακολούθησαν πρόγραμμα ειδικότητας τοποθετούνται με με
γαλύτερη συχνότητα θετικά προς το θεσμό «Νοσηλεία στο σπίτι». Η
διαφορά είναι στατιστικά σημαντική.
Χ 2 2 =8.58 Ρ=0,003
Από τους νοσηλευτές που ενημερώθηκαν σχετικά με την ΠΦΥ και την
Κοινοτική Νοσηλευτική το μεγαλύτερο ποσοστό τάσσεται υπέρ της νοση
λείας στο σπίτι. Ό σ ο πιο ενημερωμένοι είναι οι νοσηλευτές σχετικά με
την ΠΦΥ τόσο πιο θετικά τοποθετούνται προς τη νοσηλεία στο σπίτι. Η
διαφορά είναι στατιστικά σημαντική.
* Δ.Α. 19 νοσηλευτές
** Δ.Α. 30 νοσηλευτές.
76 ΝΟΣΗΛΕΙΑ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ
Χ23=5.11 Ρ=0,0024
Από τους νοσηλευτές που είναι ικανοποιημένοι από το επάγγελμα, το
μεγαλύτερο ποσοστό τοποθετείται θετικά προς το θεσμό «Νοσηλεία στο
σπίτι». Η διαφορά είναι στατιστικά σημαντική.
Ηλικία νοσηλευτών
Νοσηλεία στο σπίτι 20-24 25-29 30-34 35-39 40+ Σύνολο
Όπως προκύπτει από τον πίνακα 15, η θετική τοποθέτηση οτο θεσμό
«Νοσηλεία στο σπίτι», αυξάνεται, αυξανομένης της ηλικίας.
Οικογενειακή κατάσταση
Νοσηλεία στο σπίτι ' Εγγαμος Αγαμος Σύνολο
ΝΑΙ 247 ( 88,5%) 180 ( 86%) 427
ΟΧΙ 32 ( 11,5%) 30 ( 14%) 62
Σύνολο* 279 208 489
2
χ = 1.58 Ρ=0,45
Δεν υπάρχει στατιστικά σημαντική διαφορά μεταξύ των εγγάμων και
αγάμων νοσηλευτών, σε σχέση με την τοποθέτηση τους προς το θεσμό
«Νοσηλεία στο σπίτι».
Ανεξάρτητες μεταβλητές
1. Ειδικότητα στη Δημόσια Υγεινή 2.36 0.12
2. Ενημέρωση στην ΠΦΥ και ΚΝ 8.11 0.004*
3. Ικανοποίηση από το επάγγελμα 7.61 0.006*
4. Ηλικία 2.54 0.64
5. Οικογενειακή κατάσταση 1.14 0.29
Χρησιμοποιούμε τον έλεγχο λόγου πιθανοφανειών (που μας δίνει μια τιμή
χ2) για να εξετάσουμε αν μια ανεξάρτητη μεταβλητή πρέπει να είναι στο
regression ή όχι - δηλαδή, αν έχει στατιστικά σημαντική σχέση ή όχι με την
εξαρτημένη μεταβλητή σ' αυτή την πολυπαραγοντική ανάλυση.
10. ΣΥΖΗΤΗΣΗ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
«Νοσηλείας στο σπίτι». Είναι φανερό ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των νοση
λευτών, που είναι ικανοποιημένοι από την εργασία τους, τοποθετούνται θε
τικά προς το θεσμό αυτό (92,6%), ενώ μόνο ελάχιστο ποσοστό τοποθετείται
αρνητικά (7,4%). Η σχέση της ικανοποίησης με την τοποθέτηση είναι στατι
στικά σημαντική (Ρ = 0,0024) στους νοσηλευτές που είναι ικανοποιημένοι από
το επάγγελμα. Το γεγονός αυτό μπορεί να θεωρηθεί φυσικό, αφού η ικανοποί
ηση από το επάγγελμα δίνει στα άτομα που το ασκούν την άνεση και τη
διάθεση να το εξασκήσουν και σε ένα νέο περιβάλλον, όπως η κοινότητα, υπό
την προϋπόθεση, βέβαια, ότι θα υπάρχουν και οι ανάλογες συνθήκες εργα
σίας.
Υποστηρίζεται η πέμπτη υπόθεση σύμφωνα με την οποία όσο πιο ικανο
ποιημένοι είναι οι νοσηλευτές από το επάγγελμα τόσο πιο θετική είναι η θέση
τους στη νοσηλεία στο σπίτι.
Στον πίνακα 14, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ακόμα η συσχέτιση
της αρνητικής τοποθέτησης. Παρατηρείται ότι οι νοσηλευτές που δεν είναι
ικανοποιημένοι από το επάγγελμα σε στατιστικά σημαντικό ποσοστό (Ρ =
0,0024) τοποθετούνται επίσης θετικά προς το θεσμό. Σαν πιθανές εξηγήσεις
στο αποτέλεσμα αυτό, μπορούν να δοθούν οι πιο κάτω:
α) Οι νοσηλευτές που δεν είναι ικανοποιημένοι από το επάγγελμα ζητούν μια
διέξοδο, μια αλλαγή, εκτός του νοσοκομείου,
β) Οι νοσηλευτές που δεν είναι ικανοποιημένοι ίσως βλέπουν την εργασία στην
κοινότητα πιο ανεξάρτητη, με πιο ανοικτούς ορίζοντες δράσης,
γ) Μια τρίτη αιτία για τη θετική τοποθέτηση στο θεσμό ίσως είναι η διάθεση των
νοσηλευτών να απομακρυνθούν από το καταθλιπτικό περιβάλλον του νοσοκο
μείου.
Τόσο ο πίνακας 11, όσο και το σχήμα 11 επισημαίνουν τα προβλήματα που
προκαλούν δυσαρέσκεια και προβληματίζουν τους νοσηλευτές στην άσκηση
του έργου τους. Το θέμα της «έλλειψης κοινωνικής αναγνώρισης» του νοση
λευτικού επαγγέλματος αποτελεί σημαντικό ανασταλτικό παράγοντα, τόσο για
την προσέλευση, όσο και την παραμονή των νοσηλευτών στο επάγγελμα και
την ικανοποίηση τους από αυτό.
Τη σχέση της ηλικίας με την τοποθέτηση των νοσηλευτών προς το θεσμό
της «Νοσηλείας στο σπίτι», δείχνει ο πίνακας 15. Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία
νοσηλευτές τοποθετούνται πολύ πιο θετικά προς το θεσμό από τους νεώτε
ρους. Σε αυτό μπορεί να δοθούν οι πιο κάτω εξηγήσεις:
α) Οι μεγαλύτεροι έχουν περισσότερη εμπειρία στη νοσηλεία και αισθά
νονται πιο άνετα να νοσηλεύουν άρρωστο και στο σπίτι.
β) Οι μεγαλύτεροι στην ηλικία σε μεγαλύτερο ποσοστό από τους νεώτε
ρους έχουν ειδικότητα στη Δημόσια Υγιεινή, όπως δείχνει ο πίνακας 5. Η
ειδικότητα Δημόσιας Υγιεινής, σύμφωνα με τον πίνακα 13, ασκεί θετική
86 ΝΟΣΗΛΕΙΑ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ
ABSTRACT
The purpose of this study was to investigate the factors affecting nurses'
attitudes to home nursing.
Following the international efforts for the promotion of Primary Health
Care, Greek government enacted the law 1397/83, according to which Health
Centers are organized and home care is included in their activities.
Therefore, this study intended to investigate:
a) Nurses' readiness and preparation for their extended role in the com-
munity.
b) Nurses' feelings about home nursing.
c) Nurses' willingness to work for home nursing.
d) Factors contributing to the formulation of Nurses' attitudes to home
nursing.
The sample studied included 503 1st level nurses working in large hospi-
tals in Athens, Thessaloniki, Patra, loannina and Serres. The method used
for data collection was a written questionnaire. The statistical analysis was
done with x2 using Yates correction. Progressive regression was also used.
The data analysis was done using the Statistical Package for Social Sciences
(SPSS) program. The QUANTUM system was used for the figures and the
CLIM system for the progressive regression analysis.
The main findings of the study are:
1. Eighty-two per cent of nurses interviewed indicated that they accept
their expanded role in the community, 87 % accept home nursing but
only 56% are willing to work for home nursing themselves.
2. The factors or variables which affect positively nurses' attitudes to
home nursing are:
a) Nurses' specialization in Public Health (P = 0,0011).
b) Nurses' preparation in relation to Primary Health Care, Community
Nursing and Home Nursing (P = 0,003).
c) Nurses' satisfaction from the profession (P = 0,0024).
98 ΝΟΣΗΛΕΙΑ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ
9. Εάν, όπως προβλέπεται από το νόμο 1397/83, άρθρο 15, λειτουργήσει πρό
γραμμα νοσηλείας στο σπίτι, πώς αισθάνεσθε τον εαυτό σας από την άποψη
των γνώσεων και δυνατοτήτων σας να ανταποκριθείτε;
α. Νομίζω ότι με τις γνώσεις που έχω, μπορώ να ανταποκριθώ D
β. Δεν αισθάνομαι καθόλου επαρκής να το αναλάβω Π
γ. Μπορώ να το αναλάβω μετά από ένα τρίμηνο ενημερωτικό σεμιναρίου
100 ΝΟΣΗΛΕΙΑ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ
10. Εάν τελικά συμπεριληφθεί η νοσηλεία στο σπίτι στις δραστηριότητες που θα
αναληφθούν από τα Κέντρα Υγείας και οργανωθεί με ομάδα από γιατρούς,
διπλωματούχες Νοσηλεύτριες, απόφοιτες μέσων Νοσηλευτικών σχολών, βο
ηθητικό προσωπικό και κατάλληλο υλικό, νομίζετε ότι μπορούν να νοσηλευ
τούν στα σπίτια τους άτομα 65 χρόνων και πάνω με τις πιο κάτω περιπτώσεις,
μετά από σύντομη νοσοκομειακή φροντίδα, όπου αυτή είναι απαραίτητη;
α. Υπέρταση Ο
β. Διαβήτης D
γ. Εγκεφαλικά επεισόδια Π
δ. Κατάγματα G
ε. Αρθροπάθειες Π
στ. Καρκίνος - Χημειοθεραπείες D
ζ. Καρδιοπάθειες D
η. Νεφροπάθειες D
θ. Αναιμίες D
ι. Αναπνευστικά προβλήματα D
11. Θεωρείτε ότι η ομάδα των ηλικιωμένων είναι η πολυπληθέστερη και έχει
μεγαλύτερη ανάγκη από οργανωμένη Νοσηλευτική Φροντίδα και νοσηλεία
στο σπίτι από τις άλλες ομάδες πληθυσμού;
ΝΑΙ D ΟΧΙ* D
12. Είστε ικανοποιημένη από την εργασία σας;
ΝΑΙ D ΟΧΙ D
Κυριώτερα προβλήματα:
α. Έλλειψη αναγνώρισης της εργασίας μου από την κοινωνία D
β. Προβλήματα συνεργασίας με άλλες ειδικότητες
(γιατροί, κοινωνικοί λειτουργοί, κ.λπ.) D
γ. 'Ελλειψη περιγραφής Νοσηλευτικών καθηκόντων D
δ. Προβλήματα συνεργασίας με Νοσηλευτές άλλου Νοσηλευτικού
επιπέδου Π
ε. Απασχόληση με καθήκοντα εξωνοσηλευτικά D
στ. Ανεπάρκεια στις γνώσεις μου Π
ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ 101
ζ. Μη ικανοποιητικός μισθός D
η. ' Αλλοι λόγοι D
13. Σημειώστε όποια από τα πιο κάτω νομίζετε ότι πρέπει να περιλαμβάνονται στα
Νοσηλευτικά σας καθήκοντα.
. ΝΑΙ ΟΧΙ
α. Ενέσεις - φάρμακα D D
β. Καθετηριασμός ουροδόχου κύστεως, μόνιμος καθετήρας D D
γ. Πλύση κύστεως D D
δ. Φλεβοκέντηση • D
ε. Διδασκαλία - ενημέρωση αρρώστου-συνοδών D D
στ. Περιποίηση κατάκλισης D D
ζ. Υγιεινή φροντίδα κατακεκλιμένου D D
η. Λούσιμο κεφαλής D D
θ. Συμπλήρωση νοσηλευτικών δελτίων D D
ι. Χρέωση φαρμάκων D D
κ. Επίβλεψη καθαριότητας θαλάμων D D
λ. Διδασκαλία προσωπικού - επίβλεψη εργασίας D D
μ. Επικοινωνία με τον άρρωστο για αντιμετώπιση κοινωνικών και ψυχολογικών
προβλημάτων του G D
ν. Συμπληρώστε ότι άλλο νομίζετε D G
14. Ποια θεωρείτε σαν τα σπουδαιότερα κίνητρα για την προσέλκυση Νοσηλευ
τών στα Κέντρα Υγείας;
1. Παροχή οικονομικής ενίσχυσης (επίδομα) G
2. Εξασφάλιση μεταφορικού μέσου Q
3. Εξασφάλιση του απαραίτητου νοσηλευτικού υλικού G
4. Ευκαιρίες για συνεχή ενδοϋυπηρεσιακή επιμόρφωση G
5. Συμπληρώστε ό,τι άλλο νομίζετε G
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. WORLD HEALTH ORGANIZATION. Regional Office for Europe. People's needs for
nursing care - A European study. Copenhagen, 1987.
3. WHO- EURO. The work of WHO in the European region in 1983. Copenhagen,
1984 (Annual report of the Regional Director).
4. KYRIAKIDOU H. Multinational study on people's health and their need for nursing
care from Greece. Presentation in International Congress in Nursing research,
Vienna, September 1985.
5. ΚΥΡΙΑΚΙΔΟΥ Ε. Νοσηλευτικά οφέλη από την πολυεθνική μελέτη του Περιφ. Γραφ. Ευρ.
του ΠΟΥ ΙΑ' Παν. Νοσηλ. Συνέδριο. Αλεξανδρούπολη. Πρακτικά 1984: 179-184.
10. W H O - EURO. Global strategy for Health for all by the year 2000. Geneva, 1981.
34 ΝΟΣΗΛΕΙΑ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ
11. WHO- EURO. Targets for Health for all 2000. Targets in support of the European
regional strategy for health for all. Copenhagen, 1985.
12. WHO- EURO. Targets for Health for all - Implications for nursing. Copenhagen,
1986.
13. ΕΠΊΣΗΜΗ ΕΦΗΜΕΡΊΔΑ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΏΝ ΚΟΙΝΟΤΉΤΩΝ. 176/1 - 5/7/77. Οδηγία του
Συμβουλίου 77/452/Ε.Ο.Κ.
14. ΕΠΊΣΗΜΗ ΕΦΗΜΕΡΊΔΑ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΏΝ ΚΟΙΝΟΤΉΤΩΝ. 176/8 - 15/7/77. Οδηγία του
Συμβουλίου 77/453/Ε.Ο.Κ.
15. FEUERSTEIN Μ. A comprehensive community approach to rural health problems
in developing countries. Int Nurs Rev 1985, 23: 174-182.
16. HEALTH FOR ALL BY THE YEAR 2000. The Finnish National Strategy. Helsinski,
Ministry of Social Affairs and Health, 1987.
17. HEALTH FOR A L L 2000. Workshop for the Republic of Slovenia in Yugoslavia.
Reorientation to reach the European targets of Health for all. Yugoslavia, WHO-
EURO and Republic Commitee of Education Health and Social welfare, 1986.
18. MAHLER H. Nurses lead the way. WHO features 1985, 97. Geneva.
19. HAM C. Health Policy in Britain. London, Mac Miliari Co, 1982.
20. HOLLAND W. Evaluation of health care. Oxford, University Press,1983.
21. ΕΦΗΜΕΡΊΔΑ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΉΣΕΩΣ. Εθνικό Σύστημα Υγείας. Νόμος 1397/83. Τεύχος 1
Φ.Ε.Κ. 143 Αθήνα, 1983.
22. WISEMAN Μ. Setting standards for home I.V. therapy. Am J Nurs 1985, 4: 421-
423.
24. HILDERBRANDT D. Respite care in the home. Am J Nurs 1983, 10: 1428-1435.
25. HASKELL D. Home with anew heart- Home care supplement. Am J Nurs 1987, 6:
813-819.
26. ΕΦΗΜΕΡΊΔΑ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΉΣΕΩΣ. Ρυθμίσεις για την εφαρμογή και ανάπτυξη του Εθνικού
Συστήματος Υγείας και άλλες διατάξεις. Νόμος 1579/85. ΦΕΚ 217. Τεύχος 1,
Αθήνα, 1985.
27. ΕΦΗΜΕΡΊΔΑ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΉΣΕΩΣ. Ασφαλιστική κάλυψη ανασφάλιστων ομάδων και άλλες
διατάξεις. Νόμος 1759/88. ΦΕΚ 50. Τεύχος 1, Αθήνα, 1988.
28. ΕΣΔΝΕ Προτάσεις προς το Υπουργείο Υγείας Πρόνοιας σχετικά με την οργάνωση της
νοσηλευτικής υπηρεσίας στα ΚΥ. Αθήνα 1986.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 105
29. WHO. Nursing in support of the goal health for all by the year 2000. Geneva,
1982.
30. WHO- EURO. Nursing and the 38 European regional targets for health for all. A
discussion paper. Copenhagen, 1986.
31. LITTLEWOOD J. Community Nursing. Ree Adv Nurs 1987, 15: 1-26.
32. WHO Expert Committee. Community Health Nursing - Technical report Series.
Geneva, 1974.
36. SPRADLEY B. Community Health nursing - Concept and Practice. Boston, Little
Brown Co, 1985.
46. WHO. The promotion and development of traditional medicine. WHO Technical
Report Series 622. Geneva, 1978.
47. DAVIS C. Rewriting Nursing History. New Jersey, Groom Helm books, 1980.
106 ΝΟΣΗΛΕΙΑ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ
58. MCGILLOWAY A. Care of the elderly: a national and International issue. J Adv
Nurs 1979, 4: 545-554.
59. SKEET M. The age of Aging: Implications for nursing. WHO and International
Council of Nurses. Geneva, WHO and ICN, 1988.
60. HAZARD P, KEMP E. Keeping the well - Elderly well. Am J Nurs 1983, 4: 567-69.
61. TITMUS M. Essays on the welfare state. London, George Allen and Unwin, 1976.
62. DIERS D, MOLDE S. Nurses in Primary Care. The new carekeepers? Am J Nurs
1983, 5: 742-745.
64. NGUGI E. Setting the pace: new approaches in nursing practice. J Adv Nurs
1982, 7: 191-194.
65. SMITH J. Nursing and Health care in the 20th century: myth, reality and
dichotomy. J Adv Nurs 1986, 11: 127-132.
66. MAHLER H. The battle for health. World health Forum 1988, 9: 143-146.
67. WHO. The role of Nursing personnel in the strategy of Health for all. The 36th
World Health Assembly. Geneva, 1983.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 107
68. WHO. The role of Nursing and Midwifery personnel in the strategy for health for
all. Progress report by the Director General. 39th world Health Assembly.
Geneva, 1986.
69. International Council of Nursing (ICN). Code for Nurses. (1973).
70. International labour conference. Recommendation concerning employment
and conditions of work and life of Nursing personnel. Recommendation 157,
1977.
71. BAUMGART A. Nursing for a new century - a future framework. J Adv Nurs 1982,
7: 11-17.
72. WHO. Regional Office for Europe. The Nursing Process - Report on the first
meeting of the Technical Advisory group. Nottingham, 1977.
73. BEARL G. A question of status. The Can Nurse 1988, 84: 18-20.
74. CLARK M. Stress and coping constructs for nursing. J Adv Nurs 1984, 9: 3-7.
75. MORSE M, CONRAD A. Research and you. Towards a research based clinical
Practice. Alberta, University of Alberta Hosp, 1982.
76. BERGMAN R. Research in Community Nursing. Ree Adv Nurs. 1987, 15: 27-49.
77. HALL D. The nature of Nursing and the education of the nurse. J Adv Nurs 1980,
5: 149-159.
83. RATHBONE W. History and Progress of district nursing. New York, McMillan,
1980.
85. ΛΑΝΑΡΆ Β. Τα εκατό χρόνια της Σχολής Αδελφών Νοσοκόμων του Ευανγελισμού.
Αθήνα, 1978.
108 ΝΟΣΗΛΕΙΑ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ
86. AMERICAN PUBLIC HEALTH ASSOCIATION. Definition and role of Public health
Nursing in the delivery of health care. Amer. J Pubi Health 1982, 72: 210-212.
BB. BULLOUGH V, BULLOUGH B. The care of the sick - The emergence of modern
Nursing. New York, Neale Watson, 1979.
92. ΡΑΠΑ Α. Η Νοσηλευτική στην ΠΦΥ ΙΕ' Παν. Νοσηλ. Συν. Λευκωσία, Πρακτικά 1988:
21-32.
93. BOWLING Α. District Health Authority policy and the extended clinical role of the
nurse in Primary Health Care. J Adv Nurs 1985, 10: 443-454.
94. ADAM E. Frontiers of Nursing in the 21st century. Development of models and
theories on the concept of Nursing. J Adv Nurs 1983, 8: 41-45.
95. AGGLETON P, CHALMERS H. Nursing research, nursing theory and the nursing
process. J Adv Nurs 1986, 11: 197-202.
96. TOMICH H. The expanded role of the nurse - current status and future prospects.
The nursing profession views through the mist. N. York, McGraw Hill, 1978.
97. JOHNSON E. The behavioral system model for nursing. In. Conceptual Models
for Nursing Practice. New York Appleton Crofts, 1980.
98. AKINSANYA A. Theories and models of Nursing. Ree Adv Nurs 1989, 24: 1-2.
99. GRUENDING L. Nursing theory: a vehicle of Professionalization? J Adv Nurs
1985, 10: 553-558.
100. FALCO M. Major concepts in the development of nursing theory. Ree Adv Nurs
1989, 24: 2-18.
111. KRATZ R. Care of the long-term sick in the community. London, Churchill
Livingstone, 1978.
112. C O O M B S M.A conceptual framework for home nursing. J Adv Nurs 1984, 9:157-
163
114. O R E M D. The behavioral system model for Nursing in Conceptual Models for
Nursing Practice. New York, A p p l e t o n , 1980.
115. R O Y C. Adaption: a basis for nursmg practice. Nurs O u t l o o k 1971, 19: 254-257.
121. C H A L M E R S A. Theories and models of Nursing and the Nursing Process. Ree
Adv Nurs 1989, 24: 32-45.
110 ΝΟΣΗΛΕΙΑ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ
122. CHENITZ C. Surfacing Nursing Process: a method for generating Nursing theory
from practice. J A d v Nurs 1984, 9: 205-215.
127. ΚΥΡΙΑΚΙΛΟΥ Ε. Η θέση της Κοινοτικής Νοσηλευτικής στην ΠΦΥ IB' Πάνελ. Νοσηλ.
Συνέδριο Αθήνα, Πρακτικά 1985: 45-52.
133. KNAPP R. Basic statistics for nurses. New York Wiley medical, 1978.
141. W O R L D HEALTH ORGANIZATION. Regional Office for Europe. Health personnel dev
elopment in support of Health for all. Copenhagen, 1987.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 111
142. BAKER D. Ten years of TNP at home. A m J Nurs 1984, 10: 1248-1252.
146. W O R L D HEALTH ORGANIZATION. Regional office for Europe. Training for primary
health care. Copenhagen, 1984.