Oeroeg

(Let op, je hebt 2 samenvattingen van Oeroeg hierin)

-1-
Auteur: Hella Haasse
Het boek is een novelle

Eerste zin

Oeroeg was mijn vriend.

Samenvatting

De ik-figuur en Oeroeg zijn beste vrienden. Oeroeg is de zoon van Sidris en Deppoh.
Zijn vader werkt bij de onderneming van de Nederlandse administrateur, de vader van
de ik-figuur. De jongens doen alles samen, van jongs af aan. Waar Oeroeg is, is de
Nederlandse jongen, en andersom. De ik-figuur heeft tijdens zijn kindertijd niet door dat
Oeroeg in rang lager staat dan hij. Dat merkt hij pas als het personeel Oeroeg een
beetje gaat plagen en als hij door krijgt dat zijn vader liever niet wil dat hij met Oeroeg
omgaat. Toch is Oeroeg de belangrijkste persoon voor hem. Het is de vader van de
ik-figuur een doorn in het oog dat hij zo slecht Nederlands spreekt. Daarom wordt
meneer Bollinger ingehuurd om hem persoonlijk les te geven. Oeroeg luister altijd mee
en pikt er veel van op.

Op een avond gaan Oeroegs ouders, Bollinger en nog wat gasten naar Telaga Hideung,
het Zwarte Meer. De ik-figuur mag mee. De groep is aangeschoten en wild. Ze varen
met een vlot het meer over, maar een stuk vlot breekt af. De ik-figuur raakt verstrikt en
Deppoh probeert hem te redden maar hierdoor verdrinkt hij zelf. De vader van Oeroeg
is dood. Hierdoor moet de familie van Oeroeg verhuizen. Maar omdat de ik-figuur zo
gehecht is aan Oeroeg, mag hij blijven. Ze reizen samen elke dag naar school, echter
wel voor elk een andere school in Soekaboemi.
De ouders van de ik-figuur scheiden en hierdoor komt hij bij Lida in Soekaboemi te
wonen. Als blijkt dat hij Oeroeg heel erg mist, mag hij er ook komen wonen. Lida raakt
heel erg op Oeroeg gesteld en geeft hem alles wat hij nodig heeft. Ze ziet namelijk dat
hij erg slim is en ze wil hem de kans geven te studeren. Oeroeg laat zo min mogelijk
merken dat hij een inlander is en schaamt zich voor zijn afkomst. De ik-figuur gaat naar
een internaat van de HBS in Batavia. Later komt Oeroeg daar ook terecht omdat hij wel
wat structuur kan gebruiken. Hij misbruikt Lida’s goedheid nogal door ’s avonds laat
weg te blijven en naar bed te gaan met andere huurders uit Lida’s pension. Op het
internaat groeien de jongens nog verder uit elkaar doordat Oeroeg toch echt een
inlander is en de andere jongens dat niet accepteren. Oeroeg gaat naar de MULO waar
voornamelijk halfbloed kinderen zitten. Hier voelt hij zich beter thuis. Na de MULO gaat
Oeroeg medicijnen studeren in Soerabaja. Lida betaalt ondertussen alle kosten van
Oeroegs opleiding. Tijdens zijn studie krijgt hij interesse in de politiek en keert Oeroeg
zich tegen de Nederlanders, en dus ook tegen de ik-figuur. Als die hem eens opzoekt
krijgen ze ruzie.
De ik-figuur gaat studeren in Delft. Sporadisch contact hebben alleen hij en Lida nog,
eerst nog weleens met een korte krabbel van Oeroeg maar steeds minder. Als de
ik-figuur klaar is met zijn opleiding, keert hij terug naar zijn geboortegrond - maar alles is
anders geworden.

Personages

Oeroeg
Oeroeg is slim, leergierig en ambitieus. Hij wil het beter krijgen dan zijn familie in de
Dessa. Oeroeg heeft goed in de gaten hoe de verhoudingen zijn, al als hij jong is. Hij
kan in feite een beetje meeliften op de vriendschap met de ik-figuur. Zo komt hij ook
terecht bij Lida waar hij een gevoelige snaar raakt. Ze zorgt voor hem en ze betaalt zijn
opleiding omdat ze potentie in hem ziet. Bij Lida krijgt hij veel vrijheid en hierdoor komt
hij met veel verschillende mensen in aanraking. Eerst verloochent hij zijn afkomst maar
komt daar later weer op terug en keert zich dan tegen de Nederlanders.

Ik-figuur
hij heeft geen naam in het boek maar vertelt wel het hele verhaal. Hij is een
middelmatige leerling, niet bijzonder slim maar ook niet dom. Toch is hij naïef en merkt
hij niet dat Oeroeg eigenlijk in rang lager is dan hem. Hij heeft ook niet door dat zijn
ouders uit elkaar groeien. Hoewel Lida Oeroeg verwent, is de ik-figuur niet jaloers.
Hieruit maak ik op dat hij ook een beetje een softie is.

Lida
Lida heeft een pension in Soekaboemi, ze verhuurt kamers aan gasten. De ik-figuur
komt bij haar in huis wonen en ze zorgt voor hem en later ook voor Oeroeg. Lida is
verpleegster en ongetrouwd. Ze kwam naar Nederlands-Indië met een vriend en
vriendin,die uiteindelijk met elkaar zijn getrouwd. In het boek wordt benadrukt dat
verpleegsters meestal eenzame vrouwen zijn. Als Lida Oeroeg leert kennen ziet ze hem
een beetje als haar eigen kind, omdat ze dat wel graag zou willen.

Quotes
"'Je komt veel te kort, op deze manier.' Ik zette me schrap bij de wastafel. 'Ik wil niet
naar Holland,' stootte ik uit. De verhalen van Gerard flitsten mij door het hoofd: regen en
kou, bedompte kamers, saaie stadsstraten. 'Ik wil hier blijven,' herhaalde ik, 'en
Oeroeg...' Mijn vader onderbrak me met een ongeduldige beweging. 'Oeroeg, Oeroeg,'
zei hij, 'altijd Oeroeg. Je zult ééns zonder Oeroeg moeten. Die vriendschap duurt me al
lang genoeg. Ga je nooit om met jongens uit je klas?'" Bladzijde 39

Thematiek

Vriendschap
Het voornaamste thema is de vriendschap tussen Oeroeg en de ik-figuur. De
vriendschap is gebaseerd op puurheid en kinderlijke eerlijkheid als ze nog klein zijn.
Beiden beseffen in eerste instantie niet wat voor soort vriendschap ze hebben, dat het
in de toekomst niet goed zou kunnen gaan. Ze horen bij elkaar, zo voelen ze dat. De
vriendschap blijkt echter niet bestand tegen de veranderingen die de jongens
doormaken tijdens hun pubertijd en studie. Daarnaast is de vriendschap tussen Oeroeg
en de ik-persoon ook van een symbolische aard. Oeroeg representeert ook Nederlands
Indië en de ik-persoon Nederland. In hun kinderlijke onschuld staan ze naast elkaar
maar naarmate de jaren vorderen gaan ze tegenover elkaar staan. Redenen zoals
macht en geld en sociale omgangsnormen maken het onmogelijk de vriendschap op
een goede manier voort te zetten.

Motieven

Eenzaamheid
De ik-figuur voelt zich vaak alleen en Oeroeg is eigenlijk de enige die echt dichtbij hem
staat. Zonder Oeroeg heeft hij niemand.

Kolonialisme: nederlands-indie
Het gaat ook over de discriminatie die speelt tussen de Nederlanders in
Nederlands-Indië en de inlanders.

Titelverklaring
Oeroeg is de naam van de beste vriend van de ik-figuur.

Structuur & perspectief

Er is een achteraf vertellende ik-verteller. Dat merk je in het begin al door:

“Oeroeg was mijn vriend. Als ik terugdenk aan mijn kindertijd en mijn jongensjaren,
verschijnt zonder uitzondering het beeld van Oeroeg in mij, als was mijn herinnering
gelijk aan een van die toverplaatjes die we vroeger plachten te kopen, drie voor een
dubbeltje: geelachtig glanzende stukjes met lijm bestreken papier, waarover men een
potlood krassen moest, totdat de verborgen voorstelling aan het daglicht kwam. Zó
komt ook Oeroeg tot me terug, wanneer ik me verdiep in het verleden.”
De verteller verteld vanuit de ik-figuur hoe het is geweest om vrienden te zijn met
Oeroeg.

Decor

Het verhaal speelt zich af in Nederlands-Indië, dat is dus nog van voor de
onafhankelijkheidsstrijd die rond 1945 begon. Het decor is de plantage van de
administrateur, de Kampong, Telaga Hideung en de plekken waar de jongens samen
naar school gaan.

Stijl

Hella Haasse gebruikt vrij korte en duidelijke zinnen. Wel staan er, als vanzelfsprekend,
veel Indische woorden in het boek die nergens worden uitgelegd of vertaald. het is dan
soms gissen wat ze nu precies betekenen, maar vaak wordt het door de context toch
wel duidelijk.

Slotzin: Ben ik voorgoed een vreemde in het land van mijn geboorte, op de grond
vanwaar ik niet verplant wil zijn? De tijd zal het leren.
 -2-

Samenvatting van het boek

Een Nederlandse man blikt terug op zijn kinderjaren in het voormalige
Nederlands-Indië. Zijn vader was daar administrateur op een grote theeplantage in
Kebon Djati. De jongen woonde met zijn ouders in het grote administrateurs huis. Zijn
grote vriend was Oeroeg, een inlandse jongen die even oud was als de administrateur
zoon. Oeroegs vader werkte ook op de plantage. De beide jongens trokken altijd samen
op. Ze waren eigenlijk onafscheidelijk, hoewel in Indië een standsverschil gold. De
administrateur vond dan ook, dat zijn zoon te veel en te vertrouwelijk met Oeroeg
omging.
Omdat zijn zoon beter Soendanees dan Nederlands begint te spreken, laat de
administrateur hem bijles Nederlands geven door meneer Bollinger, een onderwijzer die
ook op de plantage werkt. Tijdens een nachtelijk uitstapje van de ouders met enkele
gasten naar een bergmeer - het Zwarte Meer geheten - verdrinkt de vader van Oeroeg.
De administrateur voelt zich verantwoordelijk voor het ongeval en besluit Oeroeg samen
met zijn zoon naar school te sturen. Zo kunnen beide jongens iedere dag samen met de
trein naar Soekaboemi reizen, waar hun - overigens afzonderlijke - scholen zijn.

De jongens hebben het goed naar hun zin. Ze spelen buiten en ontdekken allerlei
nieuwe dingen. Hoewel de administrateur zoon geen standsverschil ten opzichte van
Oeroeg voelt, is dat er wel. Het personeel van de administrateur plaagt Oeroeg ermee.
Tussen de vrouw van de administrateur en meneer Bollinger ontwikkelt zich intussen
een relatie die er uiteindelijk voor zorgt, dat de ouders gaan scheiden. De moeder
vertrekt naar Europa en de zoon blijft met zijn vader achter in Indië. De zoon verdraagt
de scheiding goed door de aanwezigheid van Oeroeg.

Bollinger moet ook vertrekken en hij wordt vervangen door Gerard Stokman. Stokman is
een aparte figuur. Hij is een fanatiek jager en heeft veel jachttrofeeën bij zich. Dat
vinden de twee jongens heel spannend en ze trekken dan ook veel met Stokman op.
Stokman neemt de jongens mee op de jacht op wilde varkens in de buurt. Daarbij
overnachten ze regelmatig in een soort jachthut. Als de administrateur langdurig verlof
krijgt en wil gaan reizen, wil hij zijn zoon naar Nederland sturen. Dat wil de zoon echter
absoluut niet. Hij wil bij Oeroeg blijven. De administrateur vindt het eigenlijk maar niets,
maar geeft toch toe. Hij brengt zijn zoon onder in een pension in Soekaboemi bij Lida,
een voormalige verpleegster. Oeroeg blijft op de plantage wonen. Dat vindt de
administrateurszoon vreselijk en hij begint daarom van school te spijbelen. Lida besluit
daarop Oeroeg ook maar in huis te nemen, zodat beide jongens weer verenigd worden.

Na een jaar keert de administrateur weer terug. Hij blijkt inmiddels hertrouwd te zijn met
Eugenie, een energieke jonge vrouw. De administrateur zoon heeft echter een hekel
aan haar. Lida heeft intussen een pension in Batavia gekocht en vertrekt daarheen met
Oeroeg. Ze heeft Oeroeg inmiddels min of meer geadopteerd en wil hem in Soerabaja
voor arts laten leren. Oeroeg kan namelijk goed leren, maar de administrateur wil niet
meer voor hem betalen. Omdat Eugenie zwanger blijkt te zijn, krijgt de zoon het van zijn
vader gedaan om naar de HBS en het bijbehorende internaat in Batavia te mogen gaan.
Zo kan hij Oeroeg blijven zien. Beide jongens beseffen inmiddels echter, dat er iets
veranderd is. Ze zijn geen kinderen meer. Hun verhouding begint langzamerhand te
veranderen. Hun jeugdige onschuld is weg.

Oeroeg heeft meer vrijheid dan de administrateur zoon. Hij rookt, gaat met meisjes om
en bezoekt de bioscoop. Hij neemt zo veel mogelijk de Nederlandse mentaliteit over.
Voor de gemiddelde Nederlander blijft Oeroeg echter een inlander. Uit alles blijkt, dat
Oeroeg het daar moeilijk mee begint te krijgen. Omdat Oeroeg seksuele betrekkingen
begint aan te knopen met twee meisjes in het pension van Lida, besluit Lida Oeroeg
ook naar het internaat van de administrateur zoon te sturen. Zo zijn de jongens weer bij
elkaar. De andere jongens op het internaat behandelen Oeroeg echter als een inlander.
Oeroeg knoopt daarom vriendschap aan met Abdullah Haroedin die naast Indisch ook
Arabisch bloed heeft. Dat leidt weer tot jaloezie bij de administrateur zoon.
Oeroeg vertrekt na zijn examen naar Soerabaja om voor inlands arts te leren. Lida en
Oeroeg vinden onderdak bij Abdullah. Het contact met de administrateur zoon verloopt
via brieven van Lida. De administrateur zoon gaat in Delft voor ingenieur leren. Bij zijn
afscheid van Oeroeg merkt de zoon, dat Oeroeg met andere dingen bezig is. Het blijkt,
dat Oeroeg, Lida en Abdullah betrokken zijn bij het Indonesische nationalisme. Ze zijn
de Nederlanders niet meer zo goed gezind. De zoon vertrekt naar Nederland waar
vervolgens de Tweede Wereldoorlog uitbreekt. Na de capitulatie van Japan hoort de
zoon, dat zijn vader dood is. Eugenie heeft de oorlog overleefd. De zoon voltooit zijn
studie en wil vervolgens in Indië gaan werken. De toestand is daar echter vrij chaotisch.
De Nederlanders voeren daar namelijk politionele acties uit.

De zoon wil toch per se naar Indië teruggaan en doet dat ook. Hij gaat terug naar de
plaatsen waar hij opgegroeid is. Er is echter veel weg of ernstig beschadigd. Zo is het
huis van zijn vader compleet vernield. Bij het Zwarte Meer ontmoet de zoon toevallig
Oeroeg. Oeroeg blijkt diep betrokken te zijn bij de Indonesische revolutie en is op de
vlucht. Oeroeg beveelt de zoon te vertrekken. De zoon begrijpt, dat er geen verder
contact met Oeroeg meer mogelijk is en vertrekt. En zo komt er een einde aan een
lange vriendschap. Ze kenden elkaar, maar de zoon heeft de echte Oeroeg
waarschijnlijk nooit helemaal kunnen doorgronden.
Beoordeling van het boek
Haasse kwam uit een artistiek nest. Haar vader was schrijver en haar moeder
concertpianiste. Zij groeide op in Nederlands-Indië. Ze studeerde in Nederland een paar
jaar Scandinavische taal- en letterkunde, waarna ze in de toneelwereld belandde. Ze
schreef ook cabaretteksten voor o.a. Wim Sonneveld. Met het onderhavige boek brak
Haasse in 1948 door. Het boek speelt geheel in Indië, het land van Haasses jeugd. In
1983 kreeg Haasse de P.C. Hooft-prijs en in 2004 de Prijs der Nederlandse Letteren.
Haar boeken werden ook in veel buitenlandse talen vertaald. Ze was waarschijnlijk de
meest gelezen Nederlandse schrijfster in het buitenland.