CHAM CUU
LUAN TRI
HOI & CLB Y HOC DAN T!
Y TE TP. HO CHI MINH
TAI BAN LAN THU’ NHAT
1984Lai gigi thitu
Ly thuyét Cham cira hoc, Bong y hoc ndi chung, rat sdu stic,
thdm cht rét kh6 hide néu cluing ta khong géin lién voi the té
céng tic chin dodn va dite tri.
Kinh nghiém da cho théy, néu chi nghién citu y hoc tropg
pham vi lj thayét thi cé Rhi trank lugn véi nhaw mai ma khéng
tim ya dau ta chan ly.
Do 46, ching t6i nght réng ‘cia tao diéa kién cho nhitng
ngieai nuvi hoe tap tree tién di odo thie lé chin tri, d2 thay
rd két qua xdy ra, t® yeu thich cham ctrn, tir dé sé thank khan
mudn di siu vdo ly thuyét sau nay.
Trong tai li¢u ndy, 06 cde phan sau:
1, Gidé thidu qua vdi nét ly thayét co bin ctia nganh cham
edu. Dé la kim chi nam; 14 phuong phdp ludn chi dao moi
céng tac chin dodn va tri
2, Phong pidp chin dodn va tei Wéu. ni mue dich lam
cho bon doe dp dang mit phony phap chan dodn dyn gian
3nhurng khé chink xée va mét phiceng phap chém ettu ding qui
cach d? dat két qua (dt
3. Phung phap sit duny Bin cham eeu luda tri: day ta
dia ban va bin a6 dt di vae rivng y.Trong phitn nay, ban doc
sé hiku cd trtic vd cach sit dung Ban chdm citw luau tri mot
edch Linh hoat, chit dong. Trege mot bénk nhan, ching ta lim
xem cé bao nhitu triéu ching, x8p thank cdc hoi chieng cia cde
dirong kink ‘hée nhau, tit dd suy ra béuh gi va nhanh chéng
tlm ra céng ture diéu tri teeng trng.
4. Cham citu tri cdc trigu.chitng va cée hoi ching : qua ¢6
gitip ban doc biét cdch chin dodn va ditu tri nkitu ching bénk
tir don gidn dén phice tap.
Ném duge noi dung phony
Ban cham citu ludn tri. ban doc sé lam chit diege céng tae chin
dodn od tri lida, tie 46, trinee bat ci bénh nhdr ndo ching ta
ciing tinh hoat gidti quyét, khong rang budge vio cde phdc 43
diéu tri, trai lai, phong khodng, chit dong va phir hyp voi tieng
Aodn cdnh,
sip chin doan tri liga od
Tai lige Thee hank Cham citu indn tri da dage studt bin
itn thit nhét ndni 1981, nay tai ban cé sita chita vd bd the dé
fam cho dé hidu, dé thre hank hen nita.
Day la mgt tai liga sdng, xudt phat tic kink nghi¢m ‘thee
tién do kha nhié ndm lin tin trong nganh cham cteu, Tai lieu
nay chée con nhiéu thiéu sot clin duoc gitip dit bd Khuyét. Tay
nhién, bing th? aghigm cia ban than va eta cde cong tic vién,
chitng toi tin trong tai tigu ndy khéng lam phy Ung ban doc.
Xin moi ching ta hay cing nhaw kham pha sie ky Ia cha
Cham cita hoe 4 ri sau név sé trao @bi sau hon trong tai ligut
Phat tritn Ly ludn Bong y — Cham cttu hoe.HUONG I
NHONG LY THUYET Co’ BAN
cta CHAM COU HOC
Cham citu hoc hay Bong y hoc noi chung dirge xay dung
trén nhimg hoc thuyét Khi hoa, Am dirong, Ngii hanb, Tang
turgng, Kinh mach... Mudm van dung chdm ctu ludn tr} mot
céch ding dan, ching ta clin nfm vitng céc hoc thuyét trén.
1— HOC THUYET Kui HOA
RHI:
2 * 5
Moi bien trgng va sir vat du cé co sé vat chit cla chung,
Bong y hoc da khai quat cic vat chit dé thanh khai nigm KHE.
Vay, khi noi dén Khf la uéi d@n mot co'sé vat chat nao diy.
HOA
Moi bign twong va sur vat ludn luén bitn chuytn van dng
khong ngirng, Dong y hoc di khai quat moi vah dong trén
bing khai nigm HOA.
Vay, khindi dén Hoa 1a néi dén sy bin hos, van dong
nhw thé nao 46.
KH AOA 1a hoi kbai niem trigt hoe ding d& chi che chat
nao dé, van dong nhir thé nao dé d8 sink ra hién twang Va
sig vat nao dé. Can cy thé chat gi, chuy&n bién rs sao lei tly
theo kha ning phat hién cia khoa hoc ty nhién.Vidu:
— HOA RHI ; B6 1a khai nigm d2 chi nhitng chit nao day,
chuyén hoa nhir thé nao diy dé sinh ra Nniét.
— MOC KH: Bo la-k gm 42 chi nhitng chat nao day,
chuytn héa nh thé nio day dé sinh ra Bong...
Cham ctu hoc dc bigt cha y dén cée dang nang leng tic
co th? phat ra hay tir bén ngoai dua vio. Bo 1a nhitng thude
tinh, nhiing biéu hin cia Khf héa.
Phin sau, chting ta sé thy, bing ly luan va thee tién tree
quan, Bong y hoe di tin doan c6 120 nhém chit trong tng
voi 120 van dong ma dén nay y hoe hién dai di xac minh dirge
mot phan nao.
Vi vat chit 1A vé cing tin, nén Khf hoa efing vo eding tan,
Khang chi djnh mot vat th chuy2n hoa cu thé uio ea. Trai tai
moi vat thé vin dong durge phat hign déu thuge v8 Khi hoa va
tam sdfhg-té them khdi niém cia nd,
KHi hoa, nhé c6 noi dung nti trén, dB tn tai voi thei
gian, virot én sur trong di cia moi hoc thuyét khoa hoc ty
nhién vé ciu tgo vat chit, bao trim len tét cd moi vat thé va
van dong, nén la déi tirgng chung cha moi nganh y hoe ke c&
cham cira hoe.
H— HOC THUYET AM DUONG
_ Phan trén ching ta di néi co sé cia moi hign tiryng va
sir vat la Khi hoa, la Vat chat van dong, whwng khi Kht hoa, Vat
chat d& hinh thanh cae vit thé thi indi hign turyng xdy ra ludn
fugn & mot trong haé trang thai 46i nghich, vira phii dinh vira
xdc dinh Lin nhau (nhu dong — tinb, sing — t0i,ém — lanh,
néng ~- mit,..). Bo 1a do trong ban than sir vét vi hin tugngluon
luén cé hai chat va Edi chét, c6 hai vdn dong va phda dong.
mau thadn thong nhat qui dinh ting cap trang thai d6i nghich
6ma Bong y boc khai quit thaah AM DUONG, «dm Duong
tuong phn tong thanh ». Khi dm thang Duong thi sinh ra bi¢n
tugng Am, khi Duong thing Am thi sinh ra hién tueng Duong.
Nhe hoe thuyét Am Dirong, nh nhikng hidu biét su bén
trong ban chét cia ign tryng va six vitt ma ching ta biét dirge
hai nguyén nhan cia cing mot hign tirgng, do d6 co nhitng
cach gidi quyét khic nhau.
‘Noi dung hoc thuyét Am Duong ciing chinh 14 noi dung
ctia qui ludt thong nhit vé ddu trank ciia cde met di ldp trong
Duy vat bién ching.
Su théng nbét va déu tranh ciia cic mat d3i lap hay Am
Duong twong phan twong thanh 1a hat nhén cia phép bign
chirng cia Y hoc cd truy&n dan téc. Vay, khi néi d&n indt co
ning, mot trigu ching nao da, ching ta ein phii nhin sau vao
hai thé lye Am Duong qui dinh né; khi diih mot benh, chung
ta clin phat hign lt ea nhimng cp mau thudn Am Duong ; khi
phan logi cae huyét vj cham etru, ching ta cling diva trén tac
dyng Am hay Duong cia ching... Am Duong bang bac kbip
not trong ¥ hoc cb truyEn Bong phuong.
I— HOC THUYET N6O WANE
Trén co sé hoc thuyét Am Duong va .pham tra nguyen
nhan va hau qua, khi xét todn bd nban qua cia moi hign tieyng
cha su vat, ching ta thay : Mdt hién tueng xdy.re ludn luén
c6 2 nguyén nhan, mot nguyén nbdn we ché va mot nguyén
nan hung phiin nd. Khi mt hién tung xdy ra, lyon ludn cé
2 hau qua : No bung phiin mot hién tugng va irc ché mot hi¢n
tung khac. N6i theo cd ngit : « Trong van vat hé co Ta thi phai
6 cai Sinb.ta va cé cai Khdc ta; kbi cé Ta thi phii c6 cai Ta
sinh va cai Ta khic ».
Nhw vgy, toan’ bd nbn qué cia sy vat lu6n ludn bao gim
5 van dgng phd bién. Bo 1a ngi banb wa ngwoi xwa tam aut
7tén la Mgc, Hoa, Thd, Kim, Thay (cho khéng phai Ja 5 chat
co bin cia van vat theo hoc thuyét duy vat thé so).
Cée nguyén nbn va hat qué quan h¢ hing phan va te
ché Hin nhau mét cach bién cheng to thanh mot hg théng tr
ign chinb, théng nhat hai hoa. Neu van dung qui.luat mau
thudn Bong va Phan dong trong vat ly hoc hay tac dong va hoi
tac trong digu khién hoc, hay néi theo cd ngit: « Cai khée ta
thi ta phaf sinh ra cdi khdc Iai né va cdi sinh ta thi ta cling
sinh ra cdi khée lui nd», ching ta co th? ching minh méi
quan hé bién chitng gidtw 5 van dong phd bign trén nhwr ngwéi
xia d& dién té « Ngi hanh twong sinh trong khéc» theo dd
hinh sau:
H6s
MOE THO
Tuty xy
tung phin lin nhau
+. Be ché tn phan
Noi dung Ngii hanh trén méi chi 48 c4p dén mdi quan he
nhan qué gida céc higm trong. Néu phén tich stu hon, ta sé
thay trong mdi hanh cé mau thufn ngi.tai; nghfa la mdi hinh
6 hai khi Am va Duong qui dinh n6. Nhu vay, toan bd nhan
qua cia sx vat c6 10 khi héa két hop voi nau: Am Méc,
Dwong Moc, Am Héa, Dong Héa, 4m Thd, Dong thd, Am
Kim, Duong Kim, Am Thiy, Duong Thiy.
Nam van dng phd bign trong ede si vat tae dong qua lai
14n nhau mét cach bign ching, ching phdc hoa toan bd nhan
qua cia nhimg van dong co ban trong ban than sy vat, Néu
tach biét hign tng ra khdi aguyén nhan va hu qua thi ching
ta chi thy cé hai m§t mau thudn thdng uhft trong cuc bo hign
8tirgng do ma théi cho khong thay toan ho chudi mée xich nhan
qua tao thanh mot thé théng nhdt céa sir mau thudn nhién
mét trong ban than sir val. Khi xét ting hign turgng, ching
ta van dung Am Duong, tie sy thong nhat va dia tranh gida
hai mat i lap ;‘nhwng khi xét dén toan hé nhigu hign teong
trong su vat thi ching ta cn van dung Ngit hanh tire st thong
nhat va d&u tranh gitra 5 cp d0i lap.
‘Qua méi quan hé bién ching trén, chung ta hién dirge sr
MAU THUAN BEN TRONG noi than si vat-— ft nhat la trén
tam chién liryc — Qua mau thudn bén trong. nay chting ta biét
duge khau chinh cia méi quan he bign chitng gia BEN TRONG
va BEN NGOAT sy vat.
Ap dung hoe thuy#t Ngf han vao ¥ hoc, vé phirong dién
Sink 1y hoe, Bong y phat hign dirge 5 co nang phd hign va
quan trong la:
4 CO NANG PHAT NHIEY (thuge HOA KHA : Bo 1a hign
turng phat ra uhigt ning do sw chuy&n héa cia tit ed moi
tébao.
2. CO NANG PHAT BONG (thuge MOC KHI) : Bo la bign-
“tweng phat ra co dng do cée bap co, s¢i co & kh&p co thé.
3. CQ NANG TIET XUAT (thuge THO KHi) : Bo la hién
tugng dia cic khi chét ra khdi co quan bé phan cia minh.
4. CO NANG HAP THU (thuge KIM RH} : Bo la hign trong
thu hit khi chit vao“trong co quai bd phan ciia minh.
5. CO NANG TANG ‘TRO (thuge THUY Ki); Bo fa bien
tong dy trit kht chit cia moi co quan ho phin a2 dem sir
dung khi can.
MOi co ning lai co hai van dong mau thudn’thdng nhat
qui dinh nd, mot van dong bung phiin va mot van dong tre ché,
mot Dirong va mét Am tuong phin tuong thanh (go ra tinh
trang gia cu ning trén. Nhw vay ching ta cé {ited 19 vam
dong twang ttng voi nim co ning phd bigr oh sau:Van dong hung phin phat nbigt hay DUONG HO
Van dong ate ché phat nbiet hay AM HOA
Van déng hung phiin phat dong hay DUONG MOC
Van dong tre ché phat dong hay AM MOG
. Van dong hung phin tié xudt hay DUONG THO
Van dong tte ché tidt xudt hay AM THO
Van dong hung phan hép thu hay DUONG KIM
» Van dong ire ché bap thu hay AM KIM
Van dong hung phén tang tr hay DUONG THUY
10. Van dong te ché tang tra bay AM.
Nhu vay, trén co sé dm Ditong Ngai han, Y hee ed truyén
tién doan trong toan bo nhan qua cia su vat co. 10 van dong,
10 nhém chit.
Ngoai mau thudn noi tai cia tirng co nang, nm co nang
phd bién trén quan bé hung phin te ché ln nhau mot cdch bien
chirng theo qui luat Ngii hanh tong sinh twong khée uhit sai:
Phat nbiét
HOA
fe
Pema ee
Phat Jong MOC THO Tidt xudt
Tang trie THCY KIM Hap thu
Nam co ning phd bién dong mot vai tro quan trong déi
voi hau hét moi hign tong’ sinh by va benh ly eit co thé.
Ching. qui dinh moi hin tueng, moi tri¢u ching lam sang.
Ching két hop voi nhau tay theo s5 lrgng va khi thé nay, khi
thé kia ma sinh ra v6 s6 hign trong, trigu chitug khic nhau.
N6i cach khae, moi hi¢n tweng, moi trigu chitng déu co chung
ngudn géc la nim co ning phd bin. Nhw vay —trén chién
luge -- khi chan doan bit ct binh gi, bat er cv quan bo phan
nao, ebing ta cin pdm chac nim miu ehdt tren,
10IV-— HQC THUYET TANG TUQNG
Vat chit va van dong, co quan va co nding khong thé tach
roi nhau, Ching ta c6 mgt cach nhin sy vat bling bén ciugu
ba chidu khong gian va mt chigu ca thii gian, Tren co sir
Khong thdi lun bén chidu Zy, Y hoc cd truy8n Bong phuong
4% phan logi sy vat trong con ngwai thanh nhéng hé thong
co thé sinh ly. That vay, mot co quan doc lap khong th? hoan
thinh chitc nfng cila chinh minh dirge ma cin két hep vei
nhitu. co quan bo phan khac ohau tao thinh mot hé thing.
Nguoi xwa di tgo ra nhiing md hinh co thé ainb Iy hoc dua
trén co sé 5 co nding phd, bién: Néu ching ta dién ta 5 eo
ning dé bang 5 dinh cia hinh ngi gidc déu va.cdc co quan
bo phan thyc hign 5 co nang trén bang b’ mat cia no thi
céi khéi duy nhét két hop nbitng hich ngii giae déu tren chi
c6 thé 18 mot kh6i gdm 12 mat. D6 1a 12 mé hinh co thé sinh
ly hoc tire 12 tang tuyng.
Céc tang tugng trong toan bj con ngusi cling quan he
mau thudn théng nhft, do dé 12 tang twgng hgp thinh 6 cip
Tang Phi voi nhing chite nang riéng.
Pane (-) PHU (+) CHUC NANG CHINE
Ty vi Van da, tity boa
Pné Bal truéng Vn khi, bd hip
‘Thao Bing quang —-—iRu hda nGf méi, tit niga, sink dye
Can Bom Van dgng co, hanh: dgng
Tam ‘Tidy truong Sdn ahidt, tun hoan, tam thin kink
Tam bao ‘Tam tidu Phy sin nbiét, tun hoin, tam thin kish
Biba cinchii ¥ la tén cba cdc tang phii chi 1a nhimng daub
tir ma Bong y ding dé goi c&c hé thong co th? sinh I¢ hoc cho
kh6ng phdi chi cae co quan theo nghia den cia ching.
M6i hé théng tang pho bao gdm ohitng co quan bo phan
cing thie hign mot s6 chire ning nbét dinh. Nhung con ngudi
1a mgt bé thdng thong nhatt, do d6 cac tang tugng khong tach
WOi nhau ma quan hé voi nhau mot céch chat ch8. NOi dn
mot tang tweng that ra la ndi déu toan thé co the ditng tte
goc &o tang tirgng dé ma xét. Noi cach khic, tuy phan tach
ra nhung khong dgc lap, tang tigng nay quan hé voi nhidu
co quan bé phan cia cic tang teng khée, caj durge néu lén
chi cé y¥ nghia lem sang di bet ma thoi.
“v— HOC THUYET KINE HUYET
‘Trong mdi hé théng tang treng cé nbigu co quan hd phan
ma nguoi ta da bigt hay chufa biét, nhing chiic chin ching
lién hé mat thiét voi ohau. Ngoai thin kinh, huyét mgch, con
ed mot hé thdng lién lac nifa la cdc ditong Kinh vgn hanh khi
héa. D6 Ja soi chi xuyeén su6t cAc co quan by phan va lién hé
dén 5 co ning phd bién cia mot hé théng tang tgng. Nhw
vay, 12 diong kinh 2a 12 dai bidu cia 12 mé hinh co’ thé sinh
Ig hge néu trén.
‘Mat khde, trong thie tifnctia nganh cham citu, 06 12 dong
kinh ma hién nay ta chia hiéu biét day di cdu tric cha ching.
Chung chang phdi la thin kinh, ching phdi la mach man, ching
phai Ja mot tbng thé gdm thin kinh, mach mau ma la mot
bi¢n thie nao do bao trim lén tat cé-edc co quan’ bd phén-ke
3 nhitng méi quan he giita chiing tue than'kinh, buyét mach.
Trén during kinh cing ohi ngoai durdng kinh, cd nhiing
huyét lien he dén tirng co n&ing phd bign cia cic tang tiryng.
Khi cham cira véo huyét trén, ta cé thd thay. abi tinh trang
co nang twong ing voi né tai tang tirgng abt dinb.
Nhir vay, kinh mach co noi dung quan trong vira dai bigu
cho tang titgng, vita bing cde huyé¢t-vi cia ching, ta thay ddi
dirgc tinh trang cia cae co ning phd bitn.
Tom lai, nhfng hoc thuyét Kbi hoa, Am dirong, NgO hanh
Tang tong, Kink mgch... 1a kim chi nam hiéng din to&an bo
Bong y hoc néi chung va nganh cham ctu noi rigng. Céc hoc
thayét tren xuyén suét chi dao moi cong tac chin doan va
iri lieu 48 dat durge nhiing k&t qua tét dep.
12CHLONG
PHUO'NG PHAP CHAN BOAN VA CHAM CCU
Triréc mat ching’ ta, vi du cé nhi8u d khoa khac nhau,
mdi 3 khoa phi cd mot chia khoa riéng moi mé ra duge. Ay
vay ma ngwéi thy khea di mé duge tat cd cic khoa tren
chi bing mot vai que sft rat doti gidn !
Trong y hoe cing vay, co thé con ngwdi co rit nhitu co
quan bd phan voi nhitng cfu tac hinh thé, chire nang khéc nhao
va vO cing phic tgp. Vide nay déi héi sy nghien cau nfm tinh
hinh riéng cfa ting co quan bo phan, tirng chire ning bout
dong va cach gidi quyét rigng khi ete’ co quan bo phan ad bi
bgnh. Lim nbu vay thi ching khée gi doi hdi ngwai the khoa
phai cd tét cd mgi chin khda riéng cho mii Jogi b khoa..Cé thé,
ndo cé dirge mot vai chia khéa chung, don gidn, phd bigén 6%
mé ra sy bidu biét ve moi co quan trong co th? va d® gidi
quyét bénb tal bAng not phuung phip chung khong? Y hoe cb
truyén phirong Dong di céng hién cho chung ta bachia khéa dé.
1, Nhiing cai chung abt cia moi hoat dng trong co the
con ngwéi 1a 5 co ning phd bién: Phat dong, Phat nhiet,
Tiét xugt, Hip thu va Tang tri. Nam co ning phd bign pay
Jién hé hung phdn va we ché lén nhau mot cach bién chirng,
ebiing qui dinh moi hign trgng sinh ly va bénh ly cla con
ngidi. Bo la mot chia khoa chung thir nba cha viée chin benh.
2. Nhitng cai chung nhat che nhibu co quan bd phan trong
con ngwai la cic dong kinh, moi dwong kinh la mot cai gée,
1Bmot «s¢i chi dd » xayén suét mot tap thé nhituco quan bé phan
(Tang turgng). Nim duge cai g6c nay la nim duge cai chung
abit cia nhidu co quan bd phan ma nbio khi ching te khong
biét toi. Bé la chia khéa thé: hai cia vige chin bénh.
3. Cai chung cia moi co quan va co nang qui dinh bénh
tat la hog vurgng lén bode suy xudng. Nguyén thc diy tri
co ban nbat 1a tang cdi say len, gidm cdi virgng xudng. BS
Ja chia khoa thir ba cia vite tri bénh.
Tém lai, mye dich che vige chin doan trong cham ctu
hoc 1a xdc djnh bénh ching do r8i logn co ning cha dong
kinh nao, ti dé dua téi muc dich cha vige digu tri 14 chim
cttu cde huyét vj nhim dity chinh ching.
I— PHUONG PHP CHAN DOAN
Chin doin trong Cham cita hoc ¢6 ba ngi dung chi yéu
1. Chan dodn 5 co nang phd bién: qua m6i lién hé bing
phiin wre ché eda ching ma tim ra co ning nguyén han gay
rea moi sy bat throng cia tét 4 cic co-nang.
2. Chan doin Hu, Thue dé xdc dinh nguyén ahaa 1 dm
hay Duong cia co nang Wren.
3. Chin doan Kinh ingch, phat hign dugng kinh nao, teng
tiryng nde bi benh,
‘Tir ba nOi dung trén, ta di toi két ludn benh xay ra’ o
dwéng kinh nao, co nang nao 1a nguyén nhan cia moi réi
Joan va bénh thuge Hu hay Thue.
1. CHAN BOAN CO NANG
Chin doan co ning la thyc hi¢n nhitng vite sau:
— Phat hi¢n va sip xép moi tritu chtrng theo 5 co ning
pb) bigs
MWCo nang phat dong virgng hay suy
Co ning phat nhiet vitgng hay suy
Co nang tiét xudt virgng hay suy
Co ning hip thu virong hay suy
Co nding tang trit viryng hay suy.
— Qua méi quan hé bien ching gid 5 co ning phd bién
tim ra co’ n&ing nguyén nhan cia moi tri¢u ching.
Phat ahiét
HOA
Phat dong MOC THO Tist xutt
Tang tre THCY KIM Bap tha.
—-—— Hung phiin nhau (tong sinh)
Te ché nhau (1wong khac)
co nang phd bién xay ra khdp noi, khdp moi co quan
8 chite trong con ngudi, lién hé dén moi /hién tirgng sinh ly
va bénh ly. Do 46, khi chan doan bat ci bénh gi, chung ta
cing xét ¢€n tinh hinh cia 5 co ning phd bign trén.
Nhe méi quan’ hé bin chirng gida 5 co ning phd bién,
ching ta biét dige mau thudn bén trong eda ngwai bénh va
xac dinh co_ning géc gay ra réi loan.ctia cac co ning khac.
Vidut: :
Phat nhi@t HOA
fe
J
Phat gag MOC P and Tit xost
Tang ra THCY ¥o RIM Hap thoNgurén nhan gay ra r8i loan cila cfc co nang trén 1a do
co ning tang tri suy (Thiy suy khong hing phin doc Moc
vii Kim, khéng te cb€ duge Hoa va Thd).
Vi du 2:
Phat nbiét HOA
Lp
Phit déng W007 iP THO Tift xutt
Tang tet THEY y’ ~ KIM Hap thu
Nguyén nhan gay ra rdi loan eba cae co ning trén 1a do
co nang phat nbiét wong (Hoa virgng hung phi Moe va Thd,
ite ehé Thy va Kim).
Vidu 3:
Phat nhiét HOA
ZL
phat dona soc 7 2 THO THE xukt
Tang tre THCY vi Mf OX IM Hp tha
Nguyén nhan gay ra rSi loan elie ede ¢o ning trén la eo
nang hip thu sur ( Kim suy khong hing phén Thity va Th8,
khong te ché Mée va Hoa).
Mudn tim thay nguyén nha mot edch nhanh’ chéng, ta
chu ¥ dén 3 mOi ten lien tiép cing chidu, mii tén gitta chink
la nguyén nhan.
Ching ta ean tap thdi quen tinh ton sit hung phan va irc
ché gita 5 co nang dé tim ra co nang géc lam thay dBi cac
cor nang khac. Biéa chinh co nang gée ite dite chinh toan ho
Ai eo ning.
4A2. CHAN BOAN HU THUG
M8i co nding phd bign Iai c6 hai van dong, mt. Drong
hung phén va mot Am ire ch€ cing nhau qui dinh né, do dé
6 10 van dng Am Mge, Dirong Moc, Ar Hée, Duong Hae,
Am thd, Duong Thd, Am Kim, Duong Kim, Am Thy,
Duong ‘Thay.
or (~) Am te ob
Co NING of”
N (+) Duong Hung pha
— Co khi Am suy gay ra trigu cheng Duong vegng, ngayén
aban 1 Am suy thi phai bb Am 48 te ché Dirong \gi cho khong
nén ta Duong vi sé lam cho cd Am Duong déu suy.
—Cé khi Duong suy gay ra triu ching Am virgng,
nguyén nhén 18 Dirong suy thi phai b3 Duong 42 tre ch€ Am
ché khong ‘nén td Am cfing vi ly do nhur trén.
— C6 kbi Am vugng gay ra tri¢u ching Duong suy, nguyen
nhan la Am vugng thi phai ta Am 42 bot tre ché Drong cho
khong nén bd Duong vi sé lam cho cd Am Duong déu vuong
thai qué.
— C6 khi Duong vwong gay fa trigu ching Am suy,
nguyén nhan la Diong virgng thi phai t& Duong 42 bet wre
ch€ Ata eh khong nén b3 Am cling vi lf do nhw trén.
Mudn phan hiet dirge nguyen nhén la Am hay Duong thi
phaj nam tinh chat Hie Thue efi bénh.
BENH HU. thong 1a man tink (suy nhirge tr tip, mdi
thireng (do noi tang yéu) va mach yéu, vd lye (dn manh tay
xudng thiy rat yén),
BENH THU'C thong cfip tinh (dang khde bi bénh ngay),
ngoai cam (do ngoai ta) va mach hiru lye (din mach xndng sdu
thiy con manh),Méi co ning phd bién cla mdi kink du cd cep huyet
tuong tng, ben trai la hayet Dirong, bén phdi la huyet Am.
Mu6n bd ta Dirong khi thi ding huygt bén trai.
Muén bd ta Am khi thi ding huyét cing tén bén phi.
Ching ta tré Ii vi dy 1» Nguyén nhan bénh la’eo ning
‘tang tri suy ; néw bénh nhan vite bj.cdm Jgnh bat theong, mach
hifu lye, 46 14 do Khf lanh (Am) xAm nhgp cong thémn voi Am
khi trong ngwoi lam cho Am virgag Duong suy. Vay 14 phai ta
Am buyét cita co nang tang trit bén phai.
‘Név bénh nhan bj bénh tr lau, say nbwge din din, mach
yéu v6 lye, dé la do Dirong kbi suy.nén phai bb Dirong huyet
cia. co nding tang trik hén trai,
3. CHAN BOAN KINH MACH
Sau khi chin doan co ning, hur thyre, chung ta chan doan
sit r6i loan ede co quan d6 xay ra 6 cdc co quan nao (ttre tang
turgng nao). Mdi hé théng co quan d&u lidn he dén duréng kinh.
De 6, chin doin trong chim citu la xde dinh duéng kinh nao
benb. Co 4 yéu t6 gitip la xe djnh kinh benh :
1, Xét cdc trigu chitng xdy raé ede co quan thuge kinh nao.
‘Vi du: Trigu ching tiéu héa khign ta nghi dén cdc kink T$ V
trigu ching bo, hip khign nghi dén cée kinh Phé Bai trivdng.
2. Ket trign ching xay. ra theo 1g trinh ede kinh nao. Vi
du: Trigu ching & mit sau diti va cing chan khign ta nghi déa
Bang quang kinh c6 19 trinh qua vang trén,
3. dn vao cde huyét cbin dodn cia cée durong kinh, kinh
nao hénh thi huyét chan doin cia né ¢6 cam gidc bit thing
(dan, tite, cing, nang...) nbit [4 cdm gide dan mdi khi ta tin-
ng6n tay vao né. Vi du: An dau huyét Trung phi tire kink Phe
Dénh vi day la huyet chin dodn cia nd.
4, Bat mach tai 12 bo vj & hai cd tay twoag ung voi 12
duang kinh 42 xem mach trang nao bat thing.
48— O cd tay trai: BO thén pha [a mach Tidu trrong, D>
thn tram 14 mach Tam ; bd quan phii la mgch Bom, bd quan
trim la nigch Can; bd xich phi [a mach Bang quang, bd xich
tram la mach ‘Than.
— Geb tay phai: BO thdn pha la mach Bai trirdng, bo thon
tram 1a mgch Phé; bo quan pha 1a mach Vi, bs quan trim 1a
mgch Ty i bd xich phi 1d mach Tam tidy, bg xich trim la mach
Tah bao.
Wide:
Mach vo bie =: bu Mgeb sic (nhanb) : co ning
‘Mech hitw hye |: thie phat nbiét virgng (Hoa 7)
Mgch phi 2 ngoaicim Mach tri (cham) : co nang
Mach trim : nt thong tang trit sdy (Thoy 7)
XY \ /
a
TT-Tam =
Bom-Can
BQ-Than
Tom lai, phwong phap chin doan trong Cham cus noc la:
1, Xdedinh tinh trang virgng hay suy chia 5 co nang phd
digu va tim co ning gée dia {oi sie Dt thireng céa ton bo
3 eo nang.
2. Xae dinn Am kbi hay Dirong khi la nguyen chin thay
dBi co nang 46 (Hie Thre).
8. Xae dinh diong kinh litn hé voi cdc cor ning trén.
Chit ys
1, Trong bénh ¢6 cic trigu chitng cia co ning nguyen
nban va ce bign ching cia ie co ming khic, vide chika gde
191A can thiét, tay nhiéa, nbi8u khi cdc bign chirng tram trong
c&n phai gidi quyét nhanh cho bénh nhén bét khé chju, ching
ta cé thé didu tri ngon bling cich digu chinh co ning cia no.
2. Trén thie 18 khong phai kbi nao cdc tri¢u chikng cila
5 co’ ning fu hién ré, 6 bhi chi thy trigu ching cia mot
hai co nang, tire méi théy ching, chwra thy dure bénh, Thre
t€ cing cho thdy nhigu khi khong cé nhirng tri¢u chirng cia co
niing gée ma chi thy ohidu tri¢a ching cia céc co ning khéc,
do 14 tinh trang hign tergng che lip ban cbét, cin phdi tink toan
xc dinh ban chat va trj tai d6 1A chi yéu.
U— PAVONG Pip cHim clu
1, NGUYEN TAc BIBt TRI
Khi ching tacd mot chin dodn, biét dirge co ning, dwong
kinh nao bat thiang thi cham citu cde huyét lien be voi co
nang va dwong kinh do nhdm digu chinh Iai,
Ching ta co th vi ding kinh nhw mot cham day, mdi
day co huyét riéng va lién hé voi mot co ning. Cham ecu
huyet ritng d6 sé lam cho co ning cia no thay ddi. ~
Vi da: Kinh Phé va cae huyét lién he yoi 5 co ning:
‘Thiéu thong | Ngwt€ Thai uvén Kinh co Xich trach
(Phat dong) (Phat nbiéty (Tit xuSf) (Ap thu) (Tang tro)
L UL
M6i kinh c6 hai nhanh, nixinh bési phai thuge Am ¢6 nhiing
Am huyét (huyét tte chéy va nbinh bén trai thage Dirong 6
nhdng Dong hugat (huyél bug phéni, Tinh ch&t cia hai huyet
cang tén & bén tréi va bd phd ade thuin nhau, do dé tiy
tring hop ma chien huy(t niy hay cham buygt kia,
0Vi dy:
— Co ning ting trét cia Ph€ kinh suy do bj cdm Ienh thi
phai ta huy¢t Xich trach bén phai (Bénh thyc).
— Co nang tang trit cia Phé kinh suy dé ndi than suy
nbuge thi phai bd huyét Xich trach ben tréi. (Bénb bir)
Chi 9:
1. N€u mt co nding bi r6i loan tai nhigu duwéng kinh khéc
nhau thi ngoai nhirng huyét cia Neng dung kinh tng voi co
nang d6, ching ta con cé thé dang nhirng huyét tdng quat cho
moi dirdng kin.
2. Trong nbigu trang hyp, digu chink quan binh gita
Sco nang phd hign vdn chia 44 vi cé khi do chi 1a sg quan
binh diéi mite sink Iy -bink thuung, do 46, sau “shi digu chink
3 co nang, ta con cin phai nang toan hd né len bing cach
cham cttu cde huyét chung cits Sco ming d2 tao mot th® quan
Dinh sinb Ix. Mat khée, c6 abitu truéng hop bénh man, nang,
5 co nang 44 hao mit nid ning lutgng nén céc ber ching
kheng cén virgng suy tuan theo qui ludt sinh khdc trén nia.
Do dé ta cin nang toan bd ching !én bing cac huyet chung
cia 5 co ning rdi moi digu chinh ching sau.
2. PHUONG PHAP BO TA
Khi ching ta biét huyét lien hé voi co nang bénh rai thi
tay tinh trang vugng hay suy cia co nang ma cham ciru cing
mét huyét dé, nhung vei thi thudt khac nhau. Hu thi Bd,
‘Thy thi Ta.
1. Cham TA
— Hwong kim cham ngitge chitu véi'duing kinh.
— Vé nhe kim ngiryc chidu ddng hd 461 voi cdc kinh ly tam,
tire day ngén tay tré vé phia trie, keo agén edi lid dang sau.
a