Ang Pusa Sa Aking Durungawan

Ni Buenaventura S. Medina, Jr.

Ikalawang gantimpala (1953-54)

Ang pangyayaring iyon ay kasaysayang muli't muling magaganap. Alam ko.

Alam ko, at ngayon ay nadarama kong muli iyong magaganap.
Ako ang dahilan. Ako at ang lahat ng katulad ko.
Binayaan kong dilaan ng liwanag buhat sa ilaw ng poste ang dilim na sandali
ring namayani sa aking silid. Kangina'y pinid ang bintana. Ayaw kong kahit anumang
alaala (ang kay Ida, ang kay Ida, ang kay Ida) ay makaalis sa silid na itong
ginagalawan ng aking naguguluhang isip. Ngunit naghimagsik ang aking diwa: si Ida,
ang aming pagkikita nang nakalipas na gabi, sa isang silid na maraming sandaling
nagmaramot sa liwanag -- ang mga alaalang ayaw lumayo, at ngayo'y nagpapabilis sa
tahip ng aking dibdib at sa pintig ng aking puso, ay siyang nag-udyok sa aking
takasan ang dilim. Madali akong bumalikwas; madali kong hinawi ang dalawang
dahon ng aking durungawan. Sa isang iglap ay sumilip sa aking silid ang liwanag.
Bumalik ako sa aking hihigan: tiklop pa rin ang aking kumot at kulambo, at
nakasalansan pa rin ang mga unan. Hindi ko ginulo ang lahat na iyon; sapat nang
kaguluhan ang nasa isip ko upang malimutan ko ang ginhawa ng lahat ng iyon.
Ngunit di ko matagalang tingnan ang malabong liwanag sa aking silid.
(Gayundin ang liwanag na dumaloy sa silid namin ni Ida nang nakalipas na gabi
makaraan ang maraming saglit na pagkabilanggo sa dilim.) Inisip kong takasan pati
ang kakarampot na liwanag upang kahit sumandali'y maiwaksi ko ang larawan ni Ida;
dumapa ako sa hihigan, ibinaon ko ang aking ulo sa mga unang maayos pa rin ang
pagkakasalansan. Ngunit narinig ko ang tunog ng isang bagay na nangunyapit sa
medya-agwa at lumapag sa pasamano. Nagbalikwas ako: sa bintana'y naroon ang
pusa.
Namalayan marahil ang pagkaalam ko sa kanyang di-inaasahang pagsipot sa
aking durungawan, ang pusa'y biglang lumundag at mabilis na tinungo ang ilalim ng
maliit kong aparador sa sulok. Tumindig ako. Ayaw kong kahit ano'y
makapagpahigpit sa kaguluhang nakayapos sa akin.
Matinis ang ngiyaw ng pusa nang lumapit ako sa aparador. Hindi ko nais
lapitan iyon; ibig ko lamang dukwangin ang pinto upang ito'y buksan at nang
magkaroon iyon ng malalabasan.
Itinaboy ko ang pusa. Ngumiyaw iyon. Babahagyang kaluskos lamang ang
nalikha niyon sa bilis ng pagkakaalis sa aking silid.
Tatabigin ko sana ang pinto ng aking silid nang biglang tumawag ang aking
Tiya.
Ano iyan?
Sa salas natutulog ang aking Tiya. Alam kong doon nagtuloy ang pusa. Wala
iyong malulusutan doon: pinid ang mga bintana at ang pinto. Tiyak na makikita iyon
ng aking Tiya.
Ang pusa, Tiya.
 Narinig ko ang klik ng ilaw. Nagliwanag sa salas. Tinabig ko ang aking pinto.
Ayaw kong umuho ang liwanag sa aking silid. Tiyak na maririnig ko ang
pagtutungayaw ng aking Tiya. Galit na galit ito sa pusa. Sa pusang iyon, lalo na. Iyon
ang inahing pusa. Iyon ang ina ng tatlong kuting na kinatatakutan ng aking Tiya.
Itapon mo. Iligaw mo. Ilayo mo rito. Iyan ang sabi ng aking Tiya kanginang
umaga. Hindi niya tuloy malinis ang salas sapagkat nasa isang sulok ang inahing pusa
at ang tatlong kuting. Ayokong makita 'yan utang na loob.
Sinunod ko ang ibig ng aking Tiya bilang pagbibigay. Pagtanaw ito ng utang
na loob, ang naisaloob ko; pagtanaw ng utang na loob sa isang matandang naging ina
ko sa mga araw na ito.
Ngunit maliksi at matalino ang inahing pusa. Napakiramdaman marahil ang
napipintong sakuna, madaling naialis niyon ang mga kuting sa salas. Ngunit siya'y
gumawa ng mga bakas, malalansang bakas sa tabla, na patuloy sa kusina.
Nagtutungayaw ang aking Tiya. Buwisit 'yan! Ilayo mo! Itapon mo! Walang
hiyang pusa 'yan...demonyo!
Natagpuan ko ang mga kuting sa salansan ng mga kahoy na panggatong sa
ilalim ng kalanan. Madali kong dinampot ang mga kuting nang wala ang inahing
pusa. Mahihina pa ang iyak ng mga kuting. Ang mga iyon ay tila balumbon ng bulak
sa aking mga kamay. Isinilid ko ang mga iyon sa isang supot.
Hinahanap ng pusa ang kanyang mga supling. Ito ang natitiyak ko. Hinahanap
sa lahat ng dakong pinaglagakan niya sa mga kuting. At nagpasalamat ako sa
sandaling pagkagambalang iyon, sapagkat sumandali rin akong nakalimot sa
gumugulo sa aking isip. Ngunit sa pagkatanaw ko sa bukas na durungawang
dinaluyan ng liwanag ng ilaw sa poste ay nagbalik sa akin ang kaguluhang iyon.
Gayundin ang dilim. Gayundin ang liwanag. At ang durungawan: pinamalagi kong
pinid nang maraming sandali bago ko binuksan...
Huwag sana...huwag ngayon...hindi pa panahon...utang na loob...alamin mo
ang magiging katayuan ko...sadya bang ganyan ang pag-ibig mo?...ha, ha,
ha...subalit...suba...
Ang tinig ni Ida ay marikit sa aking pandinig ngunit hindi ko maunawaan ang
kanyang mga salita: biningi ako ng aking pagnanasa, biningi ako ng dilim, biningi ako
ng katotohanang nagaganap.
Umiyak si Ida. Iniwan ko siyang saglit. Lumapit ako sa bintana at hinawi ko
ang mga dahon: dumaloy ang liwanag na nagbubuhat sa ilaw ng poste. Nang balikan
ko si Ida ay hindi na siya umiiyak. Inalo siya ng malabong liwanag na pumasok sa
silid. Noon naman sumilid sa aking puso ang pangamba. Nangunyapit, mahigpit na
mahigpit, ang pangambang iyon sa aking puso. Kasama ko iyon sa pag-alis namin ni
Ida sa silid.
Hindi ko minasdan ang ayos ni Ida sa pag-alis naming iyon. Dali-dali kaming
bumaba sa makitid na hagdan na tila ba nais naming tumakas sa isang bagay na
kinatatakutan. Doon lamang sa loob ng taksing sinakyan, sa panakaw na tingin, sa
tulong ng ilaw sa poste, tiningnan ko si Ida: nakita ko'y katiwasayan sa kanyang
mukha -- iyon ang katiwasayang nagbadya ng kaguluhang sasapit sa akin.
Sa pagdaraan namin sa baybay-dagat, binuksan ko ang bintanang malapit sa
akin. Buong layang nagtuloy sa loob ng sasakyan ang hangin. Hinigop niyon ang
kaigtingan ng sandali: kumilos si Ida, sumiksik sa isang sulok ng taksi.
Nalalamigan ka ba? Bakit di ka lumapit sa akin?
Umusad si Ida sa tabi ko. Nadama ko ang init ng kanyang katawan.
Hinawakan ko ang kanyang palad. Aywan kung ang lamig niyon ay gawa ng hanging
lumalaro sa umiilap na gabi.
Hindi ka kumikibo. Nagagalit ka ba?
Hindi rin kumibo si Ida. Ang itinugon niya sa akin ay ang baha-bahagyang
pagkislot sa upuan dahil sa bigla-biglang dapyo ng hangin. Nang bigla siyang
mapasandal sa aki'y nahuli ko ang kanyang buntonghininga.
Inihatid ko si Ida sa kanila. Sa kanila'y hindi mapag-usisa. Kilalang-kilala ako
roon. Madaling makilala ang maginoo, iho, ang wika ng kanyang ama, huwag sana
kayong lalabag sa kabutihang-asal. Opo.
Hinintay ko lamang na makapasok si Ida sa bahay, bago ko sinabi sa tsuper na
tulinan, pagkatulin-tulinan, ang takbo ng sasakyan.
Malakas ang biglang pagkalapat ng pinto ng salas. Kasunod niyon ang
mataginting na tungayaw ng aking Tiya. Niluray niyon ang namumuong katahimikan
sa aking silid. Napatindig ako.
Bakit, Tiya? Binuksan ko ang pinto ng aking silid. Nar'yan ba ang pusa?
Walanghiya! Walanghiya!
Matulog na kayo, Tiya. Matulog na tayo.
Walanghiya! Walanghiya! Walang takot sa Diyos! demonyo! demonyita!
Tiya...pusa lamang iyon. Matulog na kayo.
Hindi, iho, hindi ang pusa. Galit ako sa nangyari ngayong gabi. Diyan sa
kanto, sa basurahan. Kawawang sanggol! Itinapon matapos patayin...
Napasandig ako sa pinto, napalapat ito, at natambad na muli sa aking paningin
ang liwanag ng ilaw ng poste na naglalagos sa aking silid.
Naririnig ko pa rin ang aking Tiya: Sigurong dalagang-ina iyon, sigurong
nahihiyang malaman ng taong may anak siya. May anak ngunit walang asawa! 'Yan
ang sinasabi ko, 'yan ang sinasabi ko...ang kabataan...walang takot sa Diyos!
Huwag sana, huwag...huwag...subalit ang katayuan, subalit, subalit...

Tiya!
Malakas ang pagkakasabi ko. Matulog na kayo.
Biglang-biglang tumahimik ang aking Tiya. Biglang-biglang nagbangon sa
aking puso ang pangamba.
Sinugod ko ang durungawan. Madali kong inilapat ang mga dahon niyon. Pilit
kong lilimutin ang liwanag, ang pagdaloy niyon sa loob ng silid. Pilit kong lilimutin
ang anumang alaalang taglay ng dilim sa silid. Lahat ay lilimutin ko. (Si Ida, si Ida, si
Ida: lahat ay lilimutin. Ngunit, paano...?)
Muli akong humiga. Ipinikit ko ang aking mga mata, ngunit ayaw humiwalay
sa akin ang kaguluhan, lahat ay ulit at ulit na sumisilid sa aking isip. At ang
pangyayari ngayong gabi ay lalong nagpasidhi sa gulong umiinis sa akin.
Tiya!
 Bakit? Gulat ang aking Tiya.
Ano ang nangyari sa kanto?
Walanghiya! Batang pinatay at itinapon sa basurahan... Kawawa! Kawawa!
Kawawa nga! Kawawa nga!
Ha? Demonyo! Demonyo!
Kawawa...ngunit sino ang kawawa? Hindi na kumibo ang aking Tiya.
Natutulog na siya. Ngunit batid kong mahirap na niyang malimot ang pangyayaring
iyon. Gaya ko rin marahil. Marahil.
Narinig ko ang kaluskos sa medya-agwa. Matitinis ang ngiyaw ng pusa. Ang
pusang iyon na kinayayamutan ng aking Tiya ay muling naroon. Lumapag iyon sa
pasamano. Kumamot sa dahon ng durungawan. Lahat ng iyon ay namamalayan ko.
Ngunit hindi ako kumilos. Natatakot akong kumilos (Gumapang sa katawan ko ang
pangambang nakapangunyapit sa puso ko, sinipsip ang aking lakas.) Natatakot akong
makita ang pusang iyon. Ngunit tumigil sa pag-iingay ang pusa. Walang pagod na
ikinakahig sa dahon ng bintana ang kanyang mga kuko. Halos ay madama ko ang
kanyang kuko sa aking laman--idiniriin, idiniriin...
Nagbalikwas ako. Hinahapo ako sa pagdinig sa ingay na iyon. Hinahapo ako
sa pagpasan sa bigat ng karimlan sa aking silid. Hinahapo ako sa pag-alaala kay Ida,
kay Ida, kay Ida.
Ano 'yan?
Iyon ang aking Tiya. Ngunit pagod na ako. Ayaw ko nang sumagot. Wala na
akong tinig. Paos na ako sa pagtugon sa napakaraming katanungang kumukurot sa
aking diwa. Paano, paano ngayon, ngayon...
At sumisidhi naman ang pagnanais ng pusa na makapasok. Patuloy sa
pagkiskis ng kanyang mga kuko sa bintana. Patuloy sa pag-iingay. Ngunit ako ang
nasasaktan.
Ano 'yan?
Narinig ko ang mga yabag ng aking Tiya, papalapit na sa aking silid.
Ano 'yan?
Ang pusa. Ang pusa sa aking durungawan. Hinahanap ang kanyang mga anak.
Hinahanap. Ang mga anak. Tiya, Tiya, Tiya, hindi na niya makikita ang mga kuting.
Pinatay ko!
Narinig ko ang mga yabag na papalayo.