LALKA - ZAGADNIENIA DO MATURY USTNEJ

1. Kreacje kobiece w literaturze. Omów zagadnienie na podstawie „Lalki”

Bolesława Prusa. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany
kontekst.

Bolesław Prus w swojej powieści Lalka ukazał kobiety z różnych stron i

perspektyw. Są one przedstawione realnie i bardzo prawdopodobnie. Czytamy o
kobietach w różnym wieku, o różnym majątku i statusie społecznym, co sprawia,
że każda z nich jest na swój sposób wyjątkowa.
Jedną z nich jest Izabela Łęcka, arystokratka, niezbyt interesująca i oderwana od
szarej rzeczywistości finansowej swojej rodziny. Sposób w jaki zachowuje się
wobec mężczyzn dowodzi, że jest niezdolna do miłości, ponieważ zamiast docenić
wartościowe cechy, skupia się na wielkości majątku. Wokulskiego traktuje jako
prześladowcę, kogoś z niższych sfer, nie wartego jej towarzystwa. Warto jednak
zauważyć, że przyczyną takiego sposobu myślenia, może być wychowanie
dziewczyny i otoczenie w jakim się wychowała. Po jej zachowaniach i cechach
charakteru, domyślamy się, że może ona być tytułową lalką, czyli pustą salonową
damą zainteresowaną jedynie stanem majątkowym.
Inną zupełnie odmienną od Izabeli postacią kobiecą jest 19-letnia Marianna,
przedstawicielka niższej warstwy. Sprowadzona przez Starskiego na z łą drogę,
młoda dziewczyna skończyła jako prostytutka, nie szanowana, pogardzana i
wytykana palcami. Jej wygląd jest wulgarny, podobnie jak jej język, przez co
budziła odrazę na ulicy. Mimo jej zajęcia, była bardzo religijna, a prostytucja by ła
dla niej jedyną deską ratunku by przeżyć. Maria, dzięki Wokulskiemu, została
zresocjalizowana u Magdalenek, weszła na dobrą drogę oraz była chętna do nauki.
Wyszła także za Węgiełka i okazała się być świetną żoną. Jej przemiana pokazuje
jak człowiek może się zmienić, jeśli tylko dostanie szansę.
Opisując obie te postacie nasuwa się nam pytanie, dlaczego Prus ukaza ł tak
kontrastowe w swoim sposobie życia kobiety. Jeśli bliżej się im przyjrzymy to tak
naprawdę za dużo się od siebie nie różnią. Zarówno Izabela jak i Marianna są w
swoim życiu uzależnione od mężczyzn. Maria sprzedaje swoje ciało aby przeżyć,
zato Izabela też w pewnym sensie się sprzedaje. Poszukuje zalotników, z którymi
flirtuje, aby znaleźć tego jedynego, który da jej godne życie. Obie tak naprawdę
nie przeżyłyby bez mężczyzn w swoim życiu, co pokazuje jak bardzo s ą do siebie
podobne, mimo różnych sfer i zajęć.
Jeśli spojrzymy na tą kwestię trochę szerzej, dostrzegamy wątek emancypacji
kobiet w powieści Prusa. Po klęsce powstania stycziowego ciężar utrzymania
rodziny spadał na kobiety. Niestety praktyczne umiejętności były czymś rzadkim
wśród płci pięknej. Izabela sama nie potrafiła wykonywać żadnej pracy, nie tyle z
niechęci, ale przede wszystkim z racji tego, iż po prostu nie widzia ła konieczności
jakiegokolwiek działania. Prezentuje ona całkowicie inną postawę, niż pozytywnie
przedstawione przez pisarza kobiety. Kompletnie inne zachowanie widzimy u
Marianny. Gdy tylko dostała szansę, zaczęła utrzymywać się samodzielnie,
pracując jako szwaczka (na własny rachunek). Mimo że później wyszła za mąż, to
była w stanie utrzymywać się sama. Widzimy w niej kobietę ambitną, chętną do
edukacji, taką jaką propagowała emancypacja kobiet.

2. Literacki obraz polskiej arystokracji. Omów zagadnienie na podstawie

„Lalki” Bolesława Prusa. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany
kontekst.

W Polsce przez bardzo długi czas istniał podział na klasy społeczne. Autorzy
różnych dzieł tamtych czasów chcieli oddać charakter poszczególnych warstw.
Najbardziej uprzywilejowaną, jak i najbogatszą była arystokracja. Nie była to
grupa jednolita, ludzi kompletnie różnych łączyło jednak to, że wszyscy zostali
wychowani według takich samych zasad i w poczuciu własnej wyższości. Taką
arystokrację widzimy w ,,Lalce” Bolesława Prusa, ale także w ,,Nie Boskiej
Komedii” Zygmunta Krasińskiego.
W powieści ,,Lalka” arystokracja jest ukazana w czasach pozytywizmu, kiedy
powoli zaczynała odchodzić w niepamięć. Należały do niej między innymi: Izabela
Łęcka i jej rodzina, Kazimierz Starski oraz Krzeszowscy. Autor książki bez
skrupułów opisuje ich wady i problemy. Najwięcej wad dostrzegamy w Izabeli -
rozpieszczonej, egoistycznej i próżnej kobiecie, która wychowała się w
przekonaniu, że wszystko jej się należy. Nie dostrzega ogromnych problemów
finansowych jej rodziny, a gdy ojciec traci cały majątek, dalej uwa ża si ę za lepsz ą
od innych. Inną postacią jest Starski, który poszukuje bogatej żony z ogromnym
posagiem, natomiast Krzeszowscy nie potrafią ze sobą rozmawiać i rozwiązywać
własnych problemów, przez co stają się utrapieniem dla otoczenia. Arystokraci
zatem są opisywani są jako ludzie oderwani od rzeczywistości, którzy nie zapra-
cowali na swoją pozycję i potrafią tylko trwonić zgromadzone dobra tak jak
Tomasz Łęcki. Ewidentnie widać, że czasy ich świetności dawno przeminęły, lecz
oni nie potrafią tego pojąć.
W dramacie ,,Nie-Boska Komedia” arystokracja jest przedstawiona w nieco inny
sposób. Sam autor był przedstawicielem tej grupy, dlatego w jej istnieniu i działal-
ności. Nie oznaczało to jednak, że nie widział jej błędów oraz wad, a także tego, że
swoimi działaniami przyczyniła się do cierpienia ludzi ubogich. Arystokracja w tej
lekturze, została pokazana na tle reszty społeczeństwa, czyli bezmyślnej, okrutnej
masy, która pragnie krwawej zemsty. W ten sposób najwyższa grupa społeczna,
wydaje się rozsądna i cnotliwa. Sam Krasiński uważa, że pozycja arystokracji zo-
stała jej dana przez samego Boga i tak wygląda naturalny porządek świata, w któ-
rym ludzie wywodzący się z tej grupy społecznej są w jakiś sposób lepsi od in-
nych. Postać Pankracego pomaga nam jednak zrozumieć, że gnębią oni swoich
poddanych, przepędzają młodość na kartach, nie interesują się losem ojczyzny
Arystokracja jest zepsuta i odchodzi już w przeszłość, ale na koniec musi za swe
zbrodnie krwawo zapłacić.
Obraz arystokracji w obu utworach jest pokazany zdecydowanie negatywnie. S ą
na skraju upadku, ale nie chcą przyjąć tego do siebie. Zamiast walczyć o swoją
klasę, żyją dalej w przekonaniu, że zawsze będą lepsi od innych, co w końcu
prowadzi do kompletnego rozpadu klas społecznych.

3. Cena bycia idealistą. Omów zagadnienie na podstawie Lalki Bolesława

Prusa. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Idealista to osoba z celami i marzeniami, które chce za wszelką cenę wcielić w

życie. Są to zazwyczaj wielkie, utopijne, ciężkie do zrealizowania plany, do
których spełnienia potrzebne jest duże poświęcenie. Niestety często pragnienia
takich osób, są niezwykle nierealne, a idealiści ponoszą konsekwencje bycia
wiernym swoim celom. Dotyka ich zazwyczaj poczucie samotności, izolacja,
postawa buntownicza, a nawet rezygnacja z własnego szczęścia w imię wyższych
ideałów.

Idealistą politycznym w Lalce jest Ignacy Rzecki. Stary subiekt, który m łodość
poświęcił walce podczas Wiosny Ludów, służąc hasłu “za waszą i naszą wolność”.
Wraz z Augustem Katzem walczy na węgrzech, później bierze udział w powstaniu
styczniowym. Przez całe życie jest napoleonidą, wierzy w Napoleona oraz
wolność i demokrację Polski. Jednak Prus nazywa Rzeckiego idealistą, nie tylko
dlatego bo jest marzycielem politycznym, ale bo to człowiek wyobcowany i
nieprzystosowany do rzeczywistości w której przyszło mu żyć.

Innym przykładem idealisty jest Stanisław Wokulski. Gdy jest starszy, jako
bohater romantyczny przeżywa nieszczęśliwą miłość, uniesienia i zwątpienia.
Jednak jako młody człowiek jest pasjonatem nauki, uczestnikiem powstania
styczniowego, filantropem oraz bardzo pomocną osobą. Marzy np o
przekształceniu brudnego Powiśla w nowoczesne bulwary, lecz gdy bardziej
zbliża się do Izabeli oraz jej środowiska, tym bardziej w niepamięć zaczynają
odchodzić jego idealistyczne poglądy.

Idealistą naukowym był za to Julian Ochocki. Ubogi arystokrata, wyobcowany

oraz bez szacunku traktowany przez otoczenie. Uczony wizj ą Geista wci ąż marzy
o zbudowaniu machiny latającej. Chciałby zapoczątkować nową erę, cywilizacje,
stworzyć świat bez granic, podziałów i uprzedzeń. Jednak jego wizja nigdy się nie
spełni, ponieważ kraj, w którym żył nie da mu szans na prowadzenie badań i
realizację marzeń.

KONTEKST KULTUROWY
Z końcem XIX wieku upadła nie tylko ideologia romantyczna ale i
pozytywistyczna. Głoszony program pracy organicznej i pracy u podstaw nie
przyniosło oczekiwanych rezultatów. Kupiec, inżynier, lekarz, nauczyciel nie s ą
wzorem dla współczesnych. Praca nadal jest w pogardzie co widać po losach
Rzeckiego i Wokulskiego. Karierę robią bezwzględni ludzie interesu o biednych
nich naprawdę nie pamięta. Wielkie damy organizują jedynie dla spokoju sumienia
akcji filantropijne. Społeczeństwo nie jest skonsolidowane nie podejmuje
wspólnych działań bo jego warstwy dzieli zbyt wielka różnica interesów.
Niezrealizowane została również idea emancypacji kobie. Pozbawione męskiego
oparcia bohaterki lalki nie są w stanie samodzielnie się utrzymać, ich marzeniem
jest małżeństwo niekoniecznie z kochanym mężczyzną. Nie osiągnięto również
niczego w kwestii asymilacji Żydów. Ludzie żywią do nich niechęć co doprowadza
do coraz większych antagonizmów między obiema społecznościami. Lalka jest
więc powieścią o klęsce ideologii pozytywistycznej.