Ls ö L ü M

Lineer Denklemler
ve Matrisler

l fi l Lineer Denklem Sistemleri

Lineer denklem sistemlerinin çözümü, sosyal bilimler, mühendisliğin
tüm dallarında , fizik, kimya, biyoloj i, ekonomi ve matematik gibi bir
çok çalışma alanlarında pratik problemler olarak karşımıza çıkmıştır.
a 1, a 2 , ••• , a,, kompleks veya reel sabitler, x , x , •• • , x 'ler bilinmeyen-
1 2 11

ler, eşitliğin sağındaki b de kompleks veya reel nicelik olmak üzere,

( ı)
ifadesine bir lineer denklem adı verilir. Bir çok uygulamada verilen b
değeri için (1) denklemini sağlayan x , x , ••• , x 'ler bulunur.
1 2 11

(1) lineer denklemini sağlayan x 1 = s 1, x2 = s 2 , ••• , x,, = s olmak

11
üzere, n terimli s 1, s2 , s 3, ••• , s11 dizisi (1) lineer denkleminin çözümüdür.
Bundan dolayı x 1 = 2, x 2 = 3 ve x 3 = -4 sayılan aşağıdaki denklemin
bir çözümüdür:
6x 1 - 3x2 + 4x3 = -13 ,
çünkü;
6(2) - 3(3) + 4(-4) = -13.
Daha genel olarak, n bilinmeyenli m lineer denklemin bir sistemi, her
biri n bilinmeyenli m tane lineer denklemin bir cümlesidir.

Not: Ek A, cümleler ve fonksiyonlar ile ilgili temel kavramları özetlemektedir. İhti­

yaç duyulduğunda , her zaman başvurulabilir.

1
 Bölüm 1 lineer Denklemler ve Matrisler
2 . . . .· · ı cın gc lcııcksel olarak ,
Bır tııı ec ı s ıs
oı ı .rı + o1 2X2 + ... + aı,, x,, = hı
0 2 1-"ı
-1 0 22.X:2
-
+ ... + ll211 Xrı = hı
(2)

0 1,,1 .\" 1 1
- a,,, 2x2 + · · · + a,,11, Xıı = h,,,
~ckliııdc yazılır. Hıı sistcınin i. denklemi
a; ı x ı + a; 2.x2 + ... + a,,,x,, = bı
dir. ( ) deki rı .. ' lcr bilinen sabitler, h 1, b2, ••• , h değerleri veriliyor. (2) d .1
111
2 1 d " .. b ck
her bir Jcnklenıi sağ layan x ı , xı, .. ., x,, eger 1erını ulmak istiyoruz
1

lineer ,sisteminin çözümü, sistemde x 1 yerine ,\' ı' xı y..erınc ..

(2)
, ... , x,, yerine s,, yazdığımızda (2) denk~em sağlanırsa s 1, ·\ , ... ,
s sayı di zisi sistemin çözümü olacaktır. Eger (2) nolu lineer sistem
82

ç1öztiıne sahip değilse siste_m tuta~sız,_ s~hipse ~utarlı_dır denir. Eğer

(2) nolu sistemin sağındakı b sabıtlerının hepsı sıfır ıse bu denklem
1

sistemine homogen denklem sistemi adı verilir. x 1 = x2 = ... = x = ()

daima homogen denklem sistemi için bir çözümdür. Bu çözüme aiikar
çözüm diyeceğiz. x , x2, ••• , x11 in hepsi birden sıfır değil ise bu çözüme
1
de aşikar olmayan çözüm adı verilir.
(2) sisteminden başka bir n-bilinmeyenli r-lineer denklem sistemi
gözönüne alalım;

Cı I Xı + C12X2 + ··· + CJ,ıX,ı = dı

C21X1 + C22X2 + · ·· + C2 X = d2 11 11
(3)

c,ıxı + c,2x2 + ·· · + c nı x n -- dr·

~ğer (2) ve (3) sistemlerinin her ikisinin de çözümleri tam olarak aynı
ıseler, (2) ve (3) sistemlerine denk sistemler adı verilir.

X1-3X2=-7
ÖRNEK 1 (4)
2xı + Xz = 7
sistemi ve

8xı - 3x2 = 7
3xı - 2x2 = O (5)
IOxı - 2x2 = 14
sisteminin çözümü x -_ 2 ve x2 = 3 olup bu iki denklem sistemi denk-
tir. 1
1

. mını çozmek ıçın yok etme metodunu kulltt-

Lineer denklem siste . . .. . . .
nacagv iZ 8
. u metot bır denk) • . . .
ekleyerek orijinal de emın belırlı bır katını diğer bir denklenıe
dönüştürm nkleme denk olan çözümü daha basit bir denklenıe
e metodudur.
 l .l Lineer Denklem Sistemleri 3

Okuyuc ular daha öııccdeıı ıııulıt eınclcn ııı = n durumundaki, yani denk -
lem sayı s ı bilinnıcycıı sayı s ına q it sistemlerle kendilerini s ınırlandır­
ını~l:ırdır. Bu kitapta, ııı = 11 , Ilı < il ve nı > rı ~ek lindek i sistem leriyl e
ilgilcııcrck bakı~ aç ıını:ı. ı gc ni ~ l eteceğ i:ı.. Ge rçekten, m :f. n şek linde
sayısı:ı. uy gulama vardır. Eğer iki , Oç veya dört hilinmcyenlc ilgilenir-
sek, onları çoğunlukla x, y, z ve w olarak yazacağız.

ÖRNEK 2 Bir kuruluş yöneticisi 100.000 $'tık kağıda sahiptir. Borsa kuralları
gereğ ince bu ki~i hem depozit (CD) ve hem de uzun vadeli bonoyu
kullanmak zo rundadır. Bu yöneticinin hedefi yılda 7800 $ kazanmaktır.
Bu kaza ncı %5 CD ve %9'cla bonodan olmak üzere, yönetici CD'deki
Karın x miktarını bonodaki karın y miktarını aşağıdaki lineer denklem
ile belirtmiştir.

X + y = )00,000
(6)
0.05x + 0.09 y = 7800.

Bu sistemde x'i yok etmek için birinci denklemi -0.06 ile çarpıp ikinci
denkleme ek lersek, x'e sahip olmayan

0.04y = 2800,

(ifadesini) elde ederiz. x bilinmeyenini yok ettik. Daha sonra

y = 70,000,

bu değeride (6)'daki birinci denklemde yerine yazarsak

X = 30,000
elde edilir. Böylece yönetici 70.000$ uzun vadeli bonodan 30.000$
CD'de yatırım yaptığı zaman kar edecektir. ■

x-3y=-7
ÖRNEK 3 (7)
2x - 6y = 7

lineer denklem sistemini gözönüne alalım. Yok etme metodu ile birinci
denklemi - 2 ile çarpıp topladığımızda

0 = 21

elde edilir. Bu, (7) sisteminin çözümünün olmadığını s~yl~r.. Biz,

(7)'de ikinci denklemin , sol tarafının, birinci denklemın ıkı katı
olduğunu ve sağ taraflarının böyle olmadığını görerek te aynı sonuc~
varabilirdik.
4 Bölüm 1 Lineer Oeııklo mlo r ve M atri slor

ÖR NE K 4 + 2y + ] z = 6
.r
2.r ] y + 2z. ::: 14
(8)
J\' + y z = -2

dc ııkkın s i s t c ıııiııi gli;ı.ö nUıı c ; ıl ı ılım .

Bir inc i denkl emi (- 2) ile çarpıp
ik l ıı c i denklem ile s oıır:ı da birinci
denkl emi ( -]) il e çarpıp Uçüncü
( IL:ııklcııı il e toplarsak ,

- 7y - 4z = 2
- Sy - IOz::: - 20
(9)

eld e ede riz. Şimdi (9) nolu sist emin

ikinci denklemini (- ½) ile çarp ar-
sak ,

- 7y - 4z ==2
y + 2z == 4,

buluruz. Burada denklemlerin yerini

değiştirerek

y + 2z = 4
-7y - 4z = 2 ( 10)

sistemini elde ederiz. (10) nolu sistem

e yine yok etm e metodunu uygu-
larsak

10z = 30 ( 11)

elde edilir. (lO)'nun birinci denklemin

de z değerini yerine yazarsak
y = -2 bulunur. Daha sonra da (8)' in
birinci denkleminde y ve z değer­
lerini yerine yazdığımızda da x = 1 bul
unmuş olur. Böylece bu değ e
r­
leri gözönüne alarak, yeni bir lineer den
klem sistemini eld e ederiz.

X + 2y + 3z = 6
y + 2z = 4 ( 12)
z =3
şeklinde (8) ve ( 12) lineer sistemleri
denktir. Ancak ( 12) lineer sistemi-
nin çözümü daha kolaydır.
1
..
OR NE K 5 X+ 2y - 3z = -4
2x + y - 3z = 4 (I 3)
 1. 1 Lineer Denklem Sistemleri 5

liıı cc r d c ııklc.:nı s i s t e nıiııi gfrı. dıı(iıı c a l ,ılıın. Bu sistemin birinci dcnk -

l L'. ıııiııiıı lı c r iki t.ır: ,rıııı ( 2) ik 1y:ırpıp t.ı rn r tarafa toplayıp , x bilinme-
yc ııiııi y ok edersek.

- ]y + ] 7. =- 12 ( 14)

hıılıını ı.. ~iıııdi ( 14)' (l 1yöı. ıııdi y iı. . Çfü(im y -= z. - 4 ' tür. z herhan g i bir
rec i s a y ı olıııak Liı.crc 1yöz(im
X =-4- 2y -1- J z.
=- 4- 2(z - 4) + Jz
= z.+ 4

( 13)' ün ilk denkleminden bulunur. ( 13) s iste minin bir çözümü,

x = z +4
y =z- 4
z = herhangi bir reel sayı

ile verilir. Böylece z' ye vereceğimiz her bir değer için sonsuz çoklukta
çözüm elde edebiliriz. Örnek olarak z = 1 alınırsa,

X = 5, y = -3, ve z= l

elde edilir. Benzer şekilde z = -2 alınırsa,

x= 2, y=-6 ve z= -2
çözümlerini bulabiliriz .. ■
Bu örneklerden de görüldüğü üzere bir lineer denklem sisteminin
bir tek çözümü, çözümünün olmayışı ve sonsuz çoklukta çözümlerinin
olabileceğini söyleyebiliriz.
x ve y iki bilinmeyenli, iki denklemden oluşan,

a 1x + a 2y = c 1
( 15)
b 1x + b2y = c 2

lineer denklem sistemini göz önüne alalım.

Bu sistemi oluşturan denklemlerin grafikleri sırasıyla .e I ve .f2 doğruları
ile gösterilir. Eğer x = s y = s 2 , (15) lineer sisteminin bir çözümü ise
1
,

(s 1, .s'z) notası f 1ve .e doğrularının üzerinde yani doğruların kesişim nok-

tası olacaktır. Diğer taraftan (s 1, s 2) noktası hem .f 1, hem de f 2 doğrusu
üzerinde ise, o zaman x = s 1, y = s 2 ( 15) lineer denklem sisteminin bir
çözümüdür. Bu durum geometrik olarak Şekil 1.1 'de gösterilmiştir.
x, y ve z üç-bilinmeyenli üç denklemden oluşan

a 1x + b 1y + c 1z = d 1

a~ + b2y + c2z = d 2 ( 16)

a 3x+b3 y+c 3z=d3

lineer denklem sistemini gözönüne alalım. Bu denklemlerin grafikleri

iki bilinmeyenli, iki denklemden oluşan lineer denklem sistemine ben-
zer olarak sırasıyla, P P 2 ve P.1 ile gösterilen düzlemlerdir. ( I 6)'daki
1
,
6 Bölüm 1 Lineer Denklemler ve Matrisler

(ıı) ll lr tl'k ı,:il ı. llııı. (h) (,'1\ı. llııı yok . (c;) Soııs ın çüı. 0 111 ,
y y y

/' ı

... x

ŞEKİL 1.1

lineer denklem sisteminde sonsuz çözüm, birtek çözüm veya çözüm-

süzlük olabilir. Bu durumlar aşağıda Şekil 1.2'de gösterilmiştir. Bu
çözümleri hayalimi zde şöyle de canlandırabiliriz ( 16) sisteminin bir tek
çözümü varsa bunu , iki duvar ve tavanın kes işimi olan bir odanın köşe­
si gibi , sonsu z çok lukta çözümü varsa bunu k i tabın bir doğru boyunca
kes i şen üç sayfas ı , hiç çözüm yoksa k apalı bir kitabın birbirine paralel
üç sayfası gibi düşünebiliriz.

(a) Bir tek çözü m. (b) Sonsuz çok lukta çözüm. (c) Çözüm yok.

p1

Pı
Pı

ŞEKİL 1.2

Eğer yok etme metodunu daha yakından tetkik edersek, aşağıdaki üç

(elementer) işlemi yazabiliriz;
1. i. denklem ile j. denklem yer değiştirebilir.
2. Bir denklemi sıfırdan farklı bir sabit ile çarpabiliriz.
3. j. denklemin c katını i. denkleme ilave edebiliriz.
Yani i :t j için
a I.1x 1+ a r 2+ ... + a 111. x = b.I
ıT"' fi

olmak üzere,
(caJ.1 + a.ı 1)x 1 + (caf2. + a ı.2)x2 + ... + (caJn. + a 111. )x = cb + b1..
ıı 1
 1 . 1 Lineer Denklem Sistemleri 7
Bu cl c ın e ııt c r i ~ lcıııleri gc n; c kl q tirın c k o kadar zor değ ildir. Gelecek
füıı c ktc ikiıı c i tip ope ra sy oıı v c ril ecı...: k , birin ci ve ü<ı:t.in c ü tip cl crnenter
npnıı s y uıılıırda ı\lı ~ tırııı ı ı 211 Vl: 25 ' 1l: s ıra s ıyl a kullaıııla c aktır.

(2) ııolıı liıı ec r d e ııkll:111 s i s t c ınirıiıı i. d e ıı klc nıini ~ ıf'ırclan f'a rklı hir c
ÖRNEK 6
sabiti ile y ıırpıılıııı.

aı ıxı -1 n, 2x2 + · · · ·1- a1 11 x ,, - hı

rı 2 1 .x ı + rı22 x2 + ··· + rı 2 ,, x,, - h2

( 17)
ccı;ı x ı + ccı; 2 X2 + · · · + ca1,, x ,, = eh;

ctııııXı + cı111 2 X2 + · · · + a,,,,, x ,, = h111 .

Eğer x 1 =sx2 = .\· 2 , ..• , x = s (2) sistemi için bir çözüm ise, bu çözüm
1
,
11 11

belki i denklemi hariç (17)'deki her bir denklem için de bir çözümdür.
i. denklem için
cailsı + ca; 2s2 + · · · + ca;,,s,, = cb;

veya
c(a; ısı + a;2s2 + · · · + a;ıısrı) = cb;
sonucuna sahip oluruz. Böylece i. denklemde sağlanır.
Tersine ( l 7)'nin her bir çözümü (2)'yi de sağlar. Böylece (2) ve
(17) eşdeğer sistemlerdir. ■
Aşağıdaki örnek, üç bilinmeyenli iki denklemli bir sisteme götüren bir
uygulama verir:

(Üretim Planlaması) bir imalatçı farklı üç türde kimyasal üretim ya-

ÖRNEK 7
pıyor: A, B ve C. Her ürün iki işlem makinesinden geçmek zorundadır:
X ve Y. Ürünler X ve Y makinelerinde aşağıdaki zamanlara ihtiyaç duy-
maktadır:

1. Bir ton A ürünü için X ve Y makinelerinde 2 saate,

2. Bir ton B ürünü için X makinesinde 3 saat, Y makinesinde 2
3. Bir ton C ürünü için X makinesinde 4 saate, Y makinesinde 3
saate ihtiyaç vardır. X makinesi haftada 80, Y makinesi 60 saat çalışa­
biliyor. Yönetici boş bekleyen pahalı X ve Y makinelerini bekletmek
istemediğinden makineler tam kapasite kullanıldığında her üründen
kaç ton üretileceğini bilmek istemektedir. İmalatçının ürettiği kadar
malı satabildiği , arsayılmaktadır.
Bu problemi çözmek için, x 1, x 2 ve x~sırası ile A, B ve C ürünlerinin
ton miktarlarını gösterelim. X makinesi için kullanım saat sayısı
2.x, ~ 3.x2 + 4.x_,
olup 80'e e~ittir. Böylece, biz
2.x 1 + 3x, + 4x = so.
1
 Bölünı 1 Linoor Donklcın lor ve M a tri sler
~c 1,ı· ı ( ı c )' ı ıı ,• ık 'ııı••...,,si iıv·i n kulluıııın saat s ayı s ı 60'tır. Yani
lkıı :t, L'I'

2.x ı 1· 2.x2 + l x :ı = 60
M :ıt c ıııııı ik sel olıırıık, probl c ıninıi:ı.
2x ı + 3x 2 + 4x:ı = 80
2x ı + 2x2 + 3x:ı = 60.
lineer denklem sistemi sağlayacak şek ilde negatif olmayan x 1, x2 ve x1
değe rl e rini bulmaktır. .. .. .
Bu lineer denklem sisteminin sonsuz çoklukta çozu~lerı vardır.
, ,- ve x 'ün negatif olmayan değerlerini
.
bulmak için Ornek 4'tcki
. ..
''1 •" 2 ,\
metodu uygulayarak aşağıdaki çöz(imlerı elde edebılırız.
-
20 - x :ı
x, - 2
X2 = 20 - X:ı
x = herhangi bir reel sayı (O~ x 3 ~ 20).
:ı

Böylece x ~ O, x2 ~ O ve x:ı ~ O olur. x:ı

1
= 1O olduğunda
x2 = 10, X
3
= 10

x:ı = 7 olduğunda
X = Jl. X =)3 ' x3 =7 ■
1 2' 2

Muhtemelen s ı z ın de gözlemlediğiniz gibi, şimdiye kadar yok etme

metodu genel olarak anlatıldı. Bu yüzden seçilen bilinmeyenleri yok
edebilmek için herhangi bir kural göstermedik. Yok etme metodunun
bir çok sistematik şeklini oluşturmadan önce, gelecek bölümde matris
kavramını tanıtacağız. Lineer denklem sistemlerinden matrisleri kul-
lanmak bir çok önemli uygulamalı problemlerin çözümlerini geliştir­
mede büyük kolaylıklar sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler
Lineer denklem Tutarlısistem Tek çözüm
Bir lineer denklemin çözümü Homogen sistem Çözüm yok
Lineer sistem Aşikar çözüm Sayılamaz çoklukta
Bilinmeyenler Aşikar olmayan çözüm Lineer sistem üzerinde clem~n-
Tuıarlı olmayan sistem Denk sistemler ter işl em
Yok etme metodu

• RM Alıştırmalar
Alıştırma /-/ 4 'teki denklem sistemlerini yok etın e 3. 3x + 2y + z = 2 4. X + )' = 5
medudu ile çöziiniiz. 4x + 2y + 2z = 8 3x + 3y = .10
x - y + z= l4

f.X + 2y = 8 2. 2x - 3 y + 4z = - 12 5. 2x + 4 y + 6z = - 12 (,. X + )' ··- 2;-: = 5

3x - 4y = 4 x - 2y + z = - 5 2r - 3y - 4z = 15 2r + 3y + 4::: = 2
3x + y + 2z = 1 3x + 4y + Sz = - 8
 1. 1 Linoor Denklem Sistemleri 9
ı +•h - 12 8 . .lı 1 •I \' H
7.
1\ + ~,· '. ,ı (ı 1 1 ~,· ,.
4'
ı ı) 11 1. 1· 1 1. : 1 1 -.. i , ı t: ıııiıı hir ı,;ö ı. ( iınii -
tl!l ı . C,,·ıı;d<IC' y ııı i ı .
lı ) ı , 7, v, 7.: , 2ı.. i-.ı c ıııiıılıır ı,:üı. ü ınii ­
ı> . \ 1 \' 1 .,: 12 IO. 1 1 \' d fl ı . Clrn;l' kit" yi ıııı. .
' ı- 1 (, , (ı ..ı ,
~1 ~
ı1 1 ,,,, \'
- ·2" ı· ) ı 11

ı
ı ı, 1, ı )1 • )'
1
1 ve
:
1
:, 1 lııırn , 1 , ı cııı ı11 hır ~ı, ı Oırıiı
ıı ıildffı '/

ll. .'ı ~ .~,. 1.\ 12, .,· .<i ı ·

= (ı d) c ~ ı kl,,. ıııd ııki ı, y. l 'ltr için 1t, -~Y ve :L>: linr -
~,· .ı .1.1 + 21' = l cr ., i , ı c ııı i ç iıı bir çll ı. fiııı ın !ldOr?
_,, ~ > - 27 S ı- + 21' = 1
20. Yo k c ıııı c ıııc ı odunıı ku ll ,ııını ak<, ızın :J)ağ ıd ak ı
lineer s i s ı c ıııi ç(iziJ ıı(iı..
tJ .\ + .ıy = 4 14. 2ı- + ]y : = (ı 2ı- +y 5
..:..ı + Sy = ~ 2ı- - y + 2: = - 8 3y + :'. 7
\ + Jy = .5 .h - ı· + := - 7 - =-
,. 4

21. Yok etme ııı e ıoclunu k ull anmak s ızın aşa ğ ı d,ı ki
15. 2.r - y = .5
lineer sistemi ç özüniiı. .
-h - '.2y = I
lineer denklemi sist emi verilmiş olsun. 4x = 8
(a) (nin han gi de ğe ri sistemi tutarl ı cc.Jer? - 2r + 3y =-1
(h )ı'nin lıan g i değe ri için sistem tutar l ı d eğ il -
3x + 5y - 2~ = 11
dir?
22. x = 1, y = 2, z = ,- a~a ğ ıdaki sistem in bir çözümü
(c) b ~ ıkkıncla ı ' nin kaç farklı değeri seçi lir?
olması için bir r de ğe ri var mıdır ? Bulunuz.

16. 3.r + 4y =s 2.x + 3y- : = 11

x - y + 2z = - 7
6x + 8y = ı lineer denklemi sistemi verilmiş
4x + y - 2~ = 12
olsun .
(a) s ve ı'nin hangi değe rleri için verilen sistem 23. x = r, y = 2, z = 1 a~ağ ıdaki lineer sistemin çözü-
tut a rlıdır?
mü olması için bir r değeri var mıdır? Bulunuz.
(b)s ve ı ' nin hangi d eğe rl e ri için verilen sistem
tutarlı değ ildir? 3x - 2z = 4
(c) Sistemin t utarlı o l mas ı nı garanti lemek için
x - 4y + z = - 5
-2.x + 3y + 2z = 9
s ve ı d eğe rleri arasında ne gibi bir bağıntı
o lması gerekir.
24. (2)'cleki iki denklemi kar~ılıklı değiştirerek
(2)'ye denk olan bir lineer sistem elde edilir.
17. x + 2y = ıo Gösteriniz.
3x+(6 +ı)y = . 30
25. (2)'cleki denklemlerden birinin belirli bir katını
lineer sistemi verilmiş olsun.
diğer denkleme ek lediğimizde (2)'yc denk olan
(a) ı ' nin hangi değeri için sistemin say ıl amaz
bir lineer sistem elde e ttiğimizi gösteriniz.
çok lukta çözümleri vardı r ?
(b)ı'rıin hangi değeri için sistem in bir tek çözü- 26. Şek i l
I .2' nin her üç şıkkında her (iç düzleme ait
mü vardır. olan ortak noktaların sayısını be li11iııi z.
(c) b ~ıkkından ı ' nin kaç Lane farkl ı değerleri
27. Seki l l.3'iin her iiç ş ı kkında her Ü\' dii z l e ıne <k
seçilebilir?
;it
olan ortak noktaların say ısını belirtiniz.
18
, llcr bir hoınogcn lineer sistem daima tutarlı 28. c ve Cı düzl e nıdcki çenıberlcr olsunlar. C 1 ve
c, ' ıı iıı rniimkiin olıın anı kesi t .noktaların ı n sayı-
1

ını<.Jır? Açıklayınız. .
s ı ~ı be lirtip bir şe ki l ile göstenııız.
IIJ. 2x+3y - z= O 29. S, ve Sı uı.ııyda iki kiir~ olsunlar. Sı ve S/ rıiıı
X- 4y + Sz = O ıı ı ümki.iıı olan anı kesıı noktalıırı11111 sayısını
lineer sistem vcri lmi~ olsun. belirtip bir şeki l ile gösteriniz.
 Lineor Denklornler ve Matri!iler
10 Bölüm l
; ,, - 1
01
-
/
/ t'ı 7 ]4. (1 . - 5), (- 1, f) ve (2. 7), p(x)
/' _ı
( lı)
(n)
(<.:)
ŞEKİL 1.3
30. Bir yağ rafinerisi y(iksek ve dÜşük sülfürlü
ya kılüretmektedir. Düşük sülfürlü yakıtın her
bir tonu için 5 dakika fabrika karışımı ve 4
dakika fabrika ayrışımı gerekmektedir. Yüksek
sülfürlü yakıl için fabrika karışımı için 4 dakika,
ayrışımı için de 2 dakika gerekmektedir. Eğer
· fabrika karı ş ımı 3 saat ve fabrika ayrış ımı 2 saat
ça lışıyorsa tam kapasite çalışıldığında her bir
yakıt türünden kaç ton üretilebilir?
31. Bir plastik Lirelieisi düzenli ve özel olmak üzere
iki tip plastik Liretnıektedir. Düzenli plastiğin
her bir tonu için 2 saat A fabrikası ve 5 saat B
fabrikası, özel plastiğin her bir tonu için de 2
saat A fabrikası ve 3 saat B fabrikasrn111 çalış­
ması gerekmektedir. Eğer A fabrikası günde 8
saal ve B fabrikası da glinde 15 saat çal ışabi li-
yorsa tanı kapasite çalışıldığ111da günltik olarak
her bir plastik çeşidinden kaç ıon (iretilebilir?
32. Bir diyetisyen A, B ve C gıdalarını içeren bir
öğün hazırlamaktadır. A gıdasının her bir onsu
2 birim protein, 3 birim yağ ve 4 birim karbon-
hidrat, B gıdasrnın her onsu, 3 birim protein, 2
birim yağ ve I birim karbonhidrat; C gıdasının
her onsu da 3 birim protein, 3 birim yağ ve 2
birim karbonhidrat içermektedir. Eğer öğün
tam olarak 25 birim protein, 24 birim yağ ve 21
birim karbonhidrat içermek zorunda ise her bir
gıda türünden kaç ons kullanılmalıdır?
33. Bir üretici 2-dakika, 6-dakika ve 9-dakikalık
film yıkayıcıları üretiyor. 2- dakikalık yıkayı­
cıların her bir tonu için 6-dakika A fabrikasına
ve 24-dakika B fabrikasına, 6-dakikalık film
yıkayıcıların her bir tonu 12-dakika A fabrika-
sına ve 12-dakika B fabrikasına, 9-dakika lık
film yıkayıcılarınırı her tonu için 12 dakika A
fabrikası ve 12-dakika B fabrikasma ihtiyaç
duyulı_nak_uıdır. Eğer A fabrikası günde 10 saat
ve B fabrıkası da günde 16 saat ça lı şıyorsa tam
k: ıpasiıc ~alışıldığında her bir yıkayıcıdan kaç
ıon
Urclilcbilir?
=
r.ıx + hx + c
2
parııbolu Uzcrir~dc üç no~tı._ı ol~un: . .
(u) o, h ve c'yı bu lmak ı_çın üç bılınmey~nlı Uç
denklemden olu9an lınecr denklem sıstemi­
ni bulunuz.
(b) Bu lineer denklem sistemini çözünüz.
35. 24.000 TL'lık bir miras üç ki~i arasın~~' ikinci
kişi, birinci kişinin aldığ~ m_ıkta~ı~ ıkı katını
alacak şekilde bölünecektır. Ü_ç kışı yıllık %9,
% 10 ve %6'l ık faiz ödeyerek ılk yılın sonunda
toplam faiz miktarı 2210 TL olacaktır. Buna
göre her birine ne kadar para düşer?
36. Kullandığınız bilgisayar programı ile lineer
denklem sistemini "otomatik" olarak çözen bir
komut bulunuz.
37. Alıştırma 36'da bulduğunuz komutu , Alıştırma
3 ve 4'ü çözmek için kullanınız ve sonuçl~rı
yok etme metoduyla bulduğunuz sonuçlar ıle
karşılaştın nız.
1 1 _
38. X + zY + JZ -
1 1 1 _ il
2X+3Y+4z-ıs
1 1 1 9
3X + 4y + Sz = 20
lineer denklem sistemini bilgisayar programını­
zı kullanarak çözünüz. Elde ettiğiniz sonuçları
x = _!_ , y = _!_, z = 1 tam sonuçları ile karşılaş-
2 3
tırınız.
39. Eğer bilgisayar programınız bir bilgisayar cebir
sistemi (BCS)'ye sahip ise aşağıdakileri elde
ediniz.
(a) Alıştırma 38'deki lineer sistem için ½kes-
rini eşdeğer olan 0,5 ile değiştiriniz. Bu
sistemi bilgisayar programına giriniz. Bu
sistemi çözmek için uygun BCS komutla-
rını kullanınız. Alıştırma 38'de bulduğunu z
sonuçlar ile kıyaslayınız.
(b) Bazı BCS donanımlarındaki hesaplamalarda
kullandığınız sayıların basamaklarını se(?>
belirsiniz (a) şıkkını 2, 4 ve 6 basamaklarını
seçerek bu seçimlerin hesaplanan soırn~·ları
üzerindeki etkisini gözlemleyiniz.
40. Eğer programınız BCS donanıın111a sahip ise ve
hesaplamalarda sayıların basamaklarını scçebi-
liyorsanız. Aşağıdakileri yapınız.
0,7 lx + 0,2 ly = 0,92
0,23.r + 0,58y = 0,81
lineer sistemini programa giriniz. Bilgisayar
çözümünü 2, 5, 7 ve 12 basamak seçimleri ik
elde ediniz. Ulaşılan sonuçlardaki farlılıkları
kısaca ı nrtış ınız .