Szlachta i magnateria

1. Stan szlachecki.
2. Geneza stanu szlacheckiego.
3. Rozwarstwienie stanu szlacheckiego.
4. Przywileje szlacheckie.
5. Demokracja szlachecka.
6. Oligarchia magnacka.
 1. Stan szlachecki
Szlachta była grupa społeczną, której członkowie
czerpali dochody z posiadanych dóbr ziemskich, a ich
obowiązkiem była obrona kraju w formie pospolitego
ruszenia.
Szlachectwo można było nabyć poprzez:
urodzenie się w rodzinie szlacheckiej, nobilitację
(nadanie szlachectwa) lub indygenat (uznanie
szlachectwa cudzoziemca osiedlającego się w Polsce).
 2. Geneza stanu szlacheckiego
Stan szlachecki wykształcił się stopniowo na
przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych
z rycerstwa.
Na ten proces wpłynęły następujące czynniki:
1) skupienie się rycerstwa na korzystaniu
z posiadanych dóbr ziemskich, 2) zmiany w trybie
życia rycerstwa i 3) przemiany w sztuce wojennej .
 Dowodem szlachectwa był herb
Herb (z niem. Erbe – dziedzictwo) – znak rozpoznawczo
– bojowy, wywodzący się z symboliki heroicznej lub
znaków własnościowych, od XII w. ustalany według
ścisłych reguł heraldycznych, pełniący funkcję wyróżnika
osoby stanu rycerskiego, później szlacheckiego, także
rodziny, rodu, organizacji kościelnej, mieszczańskiej
bądź cechu rzemieślniczego, korporacji, miasta,
jednostki podziału terytorialnego lub państwa.
Budowa herbu
Budowa herbu
 3. Rozwarstwienie stanu szlacheckiego
Wszyscy członkowie stanu szlacheckiego byli
równi pod względem prawa. Dlatego cały stan
wspólnie bronił swoich przywilejów. Natomiast
szlachta różniła się wielkością posiadanego majątku.
Pod tym względem wyróżniamy: magnaterię,
szlachtę średnią (szaraczkową), szlachtę zagrodową
i szlachtę gołotę.
 Podział szlachty pod względem majątku
❶ Magnateria – posiadacze od kilkunastu do
kilkuset wsi.
❷ Szlachta średnia (szaraczkowa) – właściciele od
jednej do kilku wsi.
❸ Szlachta zagrodowa – posiadacze gospodarstwa
rolnego.
❹ Szlachta gołota – szlachta, która nie posiadała
majątku.
Magnat, szlachcic średni, zagrodowy i gołota
Magnateria XVI wiek
Rezydencja magnacka (Łańcut)
Szlachta średnia (szaraczkowa)
Szlachta średnia (szaraczkowa)
Dworek szlachecki
Szlachta zagrodowa
Chaty szlachty zagrodowej
Szlachta gołota
Ubiory szlacheckie
Ubiory szlacheckie
 4. Przywileje szlacheckie
Przywilej to w społeczeństwie feudalnym
specjalne uprawnienia nadawane przez władcę osobie,
rodzinie lub całemu stanowi. Mogło to być zwolnienie
z jakichś powinności czy świadczeń lub przyznanie
czegoś korzystnego.
Pierwszy przywilej dla szlachty całej prowincji
(Małopolski) nadał w 1228 r. książę Władysław
Laskonogi w Cieni, a dla szlachty całej Polski uczynił to
po raz pierwszy król Ludwik Węgierski w Koszycach
w 1374 roku.
Władysław Laskonogi i Ludwik Węgierski
 5. Demokracja szlachecka
① Demokracja szlachecka to typ ustroju

państwowego, w którym wpływ na władzę miała

tylko jedna grupa społeczna – szlachta.

② Demokracja szlachecka funkcjonowała w Polsce

od przełomu XV i XVI wieku do upadku

Rzeczypospolitej w drugiej połowie XVIII stulecia.

Alegoria demokracji szlacheckiej
 5. Demokracja szlachecka
③ Przyczyny dominacji szlachty:
* Duża liczebność szlachty – ok. 10% społeczeństwa.
* Skuteczne wymuszanie przywilejów od władców.
* Elekcyjność tronu – szlachta wybierała monarchę.
* Równość całej szlachty pod względem prawa,
mimo zróżnicowania majątkowego (wspólna obrona
uprzywilejowanej pozycji w społeczeństwie).
* Podporządkowanie chłopów i słabość mieszczan.
Wolna elekcja
 5. Demokracja szlachecka
③ Szlachcie za łamanie prawa groziły kary:
* śmierć (za morderstwo, rozbój i gwałt),
* infamia (utrata honoru, dobrego imienia i ochrony
prawa),
* banicja (wygnanie i utrata honoru),
* wykluczenie ze stanu szlacheckiego (za
zajmowanie się rzemiosłem).
Obrady sejmiku szlacheckiego
 6. Oligarchia magnacka
Magnateria nie była grupą prawnie wyodrębnioną.
Stanowiła najbogatszą część stanu szlacheckiego.
Dominująca pozycja magnaterii wynikała z:
1) posiadania latyfundiów (ogromnych majątków
ziemskich), 2) dysponowania prywatnym wojskiem,
3) dożywotniego sprawowania funkcji senatorskich
i urzędów centralnych, 4) tworzenia wpływowych grup
nacisku politycznego – koterii oraz 5) klientelizmu.
 6. Oligarchia magnacka
Klientelizm to system zależności , w którym magnaci

otaczali protekcją szlachtę w zamian za różne

przysługi, np. zrywanie sejmików lub sejmów, na

których miały zapaść decyzje niekorzystne dla

magnatów.
 6. Oligarchia magnacka
Oligarchia magnacka to system polityczny, w którym

rzeczywistą władzę sprawowały najpotężniejsze

rody magnackie przy zachowaniu pozorów

demokracji szlacheckiej.
Magnateria XVII wiek
 6. Oligarchia magnacka
Przyczyny powstania oligarchii magnackiej:

* wyniszczenie wojnami domowym i z sąsiadami,

* zubożenie szlachty średniej i klientelizm,

* korumpowanie przez magnatów szlachty

uczestniczącej w sejmikach i posłów na Sejm Walny,

* słabość władzy królewskiej,

* konszachty z władcami Rosji, Austrii i Prus.