ΝΕΑ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Η ΓΛ Ω Σ Σ Α

Κείμενο

[Αντιλήψεις για τους συνανθρώπους]

Πολλές φορές οι αντιλήψεις που έχουμε για κάποιες ομάδες ατόμων, οι οποίες
διαφέρουν από τη δική μας στο χρώμα, στη γλώσσα, στην καταγωγή, στη θρησκεία,
στο φύλο κ.λπ., μπορεί να παίρνουν τη μορφή στερεοτύπων. Με τον όρο στερεότυπα
εννοούμε βαθιά ριζωμένες και παγιωμένες πεποιθήσεις που λειτουργούν ως ετικέτες
(άλλοτε θετικές και άλλοτε αρνητικές), σύμφωνα με τις οποίες κατηγοριοποιούμε
άκριτα και αβασάνιστα τις διάφορες ομάδες ατόμων γύρω μας. Τέτοιες ετικέτες είναι οι
αντιλήψεις όπως: «οι Άγγλοι είναι ψυχροί», «οι γυναίκες είναι φοβητσιάρες», «οι
άντρες είναι θαρραλέοι», «οι Γάλλοι είναι πολιτισμένοι», «οι γυναίκες μπορούν να
φροντίζουν τα παιδιά καλύτερα από τους άντρες», «τα άτομα με αναπηρίες
δυσκολεύονται να εκπαιδευτούν και να εργαστούν» κ.ά. Όταν ένα στερεότυπο, που
αφορά μια συγκεκριμένη ομάδα ατόμων, καταλήγει σε αρνητική συναισθηματική
φόρτιση, τότε οδηγεί στην προκατάληψη.
Οι προκαταλήψεις είναι λογικά και επιστημονικά αστήρικτες. Ωστόσο, γίνονται
κατά κανόνα αποδεκτές χωρίς την παραμικρή αμφισβήτηση, επειδή υπάρχουν συχνά
αντιθέσεις μεταξύ διαφόρων ομάδων και λαών. Οι προκαταλήψεις μπορούν να οδηγούν
σε εχθρική συμπεριφορά της μιας ομάδας έναντι της άλλης. Έτσι, εξαιτίας τους
αποφεύγουμε ένα άτομο ή μια ομάδα ή μιλάμε αρνητικά για μια συγκεκριμένη ομάδα
ατόμων.
Ακόμη, από την προκατάληψη απορρέουν συμπεριφορές διάκρισης, που
εκδηλώνονται με υποτίμηση, με κακομεταχείριση, με χαμηλότερη αμοιβή, με
αποκλεισμό από ευκαιρίες, ενώ σε πολλές περιπτώσεις εκδηλώνονται με σαρκασμό, με
ενόχληση, με απειλές. Τέλος, οι προκαταλήψεις εκδηλώνονται με εχθρική
συμπεριφορά, όπως απομονώνοντας, διώχνοντας, προπηλακίζοντας, σκοτώνοντας,
προβαίνοντας σε γενοκτονία ή σε εθνοκάθαρση.
Το θέμα των αρνητικών αντιλήψεων για εθνότητες ή μειονότητες έχει
δημιουργήσει πολλά δεινά στην ιστορία της ανθρωπότητας (π.χ. εξόντωση
εκατομμυρίων Εβραίων από το χιτλερικό καθεστώς, σφαγή των Αρμενίων από τους
Τούρκους, διωγμοί Παλαιστινίων κτλ.).
Οι στερεοτυπικές αντιλήψεις συνεπάγονται δυσάρεστες συνέπειες για
ολόκληρους λαούς σε κοινωνικό επίπεδο. Αλλά και σε προσωπικό επίπεδο καθορίζουν
πολλές φορές τη ζωή και τις επιλογές μας. Φτάνει να σκεφτούμε κατά πόσο τα
στερεότυπα που αφορούν στους ρόλους των δύο φύλων (π.χ. αντρικές - γυναικείες
δουλειές, ρόλοι στην οικογένεια κτλ.) επηρεάζουν τις προτιμήσεις μας για σπουδές και
επαγγέλματα ή αποκλείουν τις γυναίκες (ή κάποτε και τους άντρες, αλλά σε μικρότερο
βαθμό) από κάποιες θέσεις εργασίας ή αξιώματα.
Επίσης, η στερεοτυπική αντίληψη «αναπηρία σημαίνει ανικανότητα», καθώς και
κοντόφθαλμες κοινωνικές πολιτικές, εξαιρούν, στιγματίζουν και περιθωριοποιούν
άτομα με αναπηρίες και άτομα με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, χωρίς να τους
προσφέρουν τις ευκαιρίες για μόρφωση και κοινωνική ένταξη που δικαιούνται και
αξίζουν. Σε πείσμα αυτών των στερεοτύπων, άνθρωποι που είχαν διάφορες σωματικές ή
άλλες ανεπάρκειες ξεχωρίζουν με τα επιτεύγματά τους κερδίζοντας τον σεβασμό και
τον θαυμασμό μας για τα έργα τους. Από τα βάθη των αιώνων ενδυναμώνουν με το
παράδειγμά τους την πίστη μας στην ανθρώπινη βούληση και αξία. Ως παραδείγματα
μπορούν να αναφερθούν: ο Όμηρος που, ενώ είναι τυφλός, γίνεται διάσημος για τα
επικά ποιήματά του, την Ιλιάδα και την Οδύσσεια, και ο σύγχρονός μας διάσημος
επιστήμονας Στίβεν Χόκινγκ που κινείται με αναπηρικό καρότσι και μιλάει με τη
βοήθεια υπολογιστή. Φωτεινά παραδείγματα αποτελούν ακόμα και πολλοί άλλοι απλοί
άνθρωποι γύρω μας που ξεπέρασαν τις όποιες δυσκολίες τους και τις κοινωνικές
διακρίσεις σε βάρος τους.
Πώς δημιουργούνται, όμως, τα στερεότυπα; Τα στερεότυπα δημιουργούνται και
μεταδίδονται με πολλούς τρόπους (φανερούς και μη φανερούς) από την οικογένεια, το
σχολείο, τον στρατό, την εκκλησία, τους συνομηλίκους, τα Μέσα Μαζικής
Επικοινωνίας κ.λπ. Μία ομάδα στερεοτύπων σχετίζεται με τους ρόλους των δύο φύλων.
Όσον αφορά στους μηχανισμούς με τους οποίους αναπαράγονται τα στερεότυπα για
τους ρόλους των δύο φύλων, αρχικά μπορεί να είναι η ενίσχυση της συμπεριφοράς
εκείνης που θεωρείται ότι αρμόζει σε κάθε φύλο. Για παράδειγμα, επιβραβεύουμε τα
κορίτσια, όταν συγυρίζουν το δωμάτιό τους ή μαλώνουμε τα αγόρια, όταν κλαίνε.
Όμως, μηχανισμό παραγωγής στερεοτύπων μπορεί να αποτελέσει και η μίμηση της
συμπεριφοράς άλλων, οι οποίοι λειτουργούν ως πρότυπα (π.χ. πατέρας), αλλά και η
κοινωνική ενθάρρυνση ή επιβράβευση, τα αρνητικά σχόλια ή η αρνητική κριτική και
απόρριψη της συμπεριφοράς από τα μέλη της ευρύτερης κοινότητας.

Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο.

Σχολικός Επαγγελματικός Προσανατολισμός Γ ' Γυμνασίου. Σχεδιάζοντας το
Επαγγελματικό μου Μέλλον. Αθήνα: ΟΕΔΒ, 71-74 (διασκευή).
ΘΕΜΑΤΑ

Α. Να αποδώσετε περιληπτικά το κείμενο (80-100 λέξεις).

Β1. Σύμφωνα με το κείμενο, με ποιον τρόπο οι αντιλήψεις παίρνουν τη μορφή

στερεοτύπων, ενώ τα στερεότυπα τη μορφή προκαταλήψεων; (60 - 80 λέξεις).

Β2.α. Να επισημάνετε τις δύο διαρθρωτικές λέξεις με τις οποίες επιτυγχάνεται η συνοχή
στη δεύτερη παράγραφο (Οι προκαταλήψεις... ατόμων) του κειμένου.

Β2.β. Ποια σχέση συνοχής δηλώνει η κάθε διαρθρωτική λέξη;

Γ1.α. Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις λέξεις του κειμένου με την έντονη
γραφή: πολιτισμένοι, καλύτερα, αστήρικτες, κερδίζοντας, ενθάρρυνση.

Γ1.β. Να γράψετε μία πρόταση με καθεμιά από τις αντώνυμες λέξεις που επιλέξατε,
έτσι ώστε να γίνεται φανερή η σημασία τους.

Γ2. «Τα στερεότυπα μεταδίδονται από την οικογένεια».

Να αιτιολογήσετε την επιλογή της παθητικής σύνταξης από τους συντάκτες του
κειμένου.
Θ Ε Μ Α Τ ΙΚ Η Ε Ν Ο Τ Η Τ Α : Σ Τ Ε Ρ Ε Ο Τ Υ Π Α / Π Ρ Ο Κ Α Τ Α Λ Η Ψ Ε ΙΣ

Θ ΕΜ Α :

Σ τ ο μάθημα τη ς Έ κ θ εσ η ς σα ς ε χ ε ι α ν α τ ε θ ε ί να γ ρ ά ψ ε τ ε εν α κ είμ εν ο
που θα δ ια β α σ τ ε ί στην ταξη με σ κ ο π ό ν α α κ ο λ ο υ θ ή σ ει σχετική
συζητηση , ο π ο υ και θα π α ρ ο υ σ ια ζ ε τ ε τ ις α π ο ψ ε ις σας σ χ ετ ικ α με
τη ν π α ρ ο υ σ ια π ρ ο κ α τ α λ η ψ εω ν στη σ υγχρονη επ οχη , τ ις ε π ιπ τ ώ σ ε ις
τ ο υ ς στη ν α νθ ρ ώ π ιν η ζωη και τ ο ν ρολο π ο υ μ π ο ρ ει ν α δ ια δ ρ α μ α τ ισ ει
τ ο σ χ ο λ είο σ το ν α γ ώ ν α γ ια τη ν κ α τα π ολέμ η σ ή τ ο υ ς . ( 3 5 0 - 4 0 0
λ έξ εις ]

Σ Χ ΕΔ ΙΟ Α Ν Α Π ΤΥ ΞΗ Σ

❖ Τ ί τ λ ο ς ( π.χ. « Η δ ια β ρ ω τ κ ή π α ρ ο υ σ ία τ ω ν π ρ ο κ α τ α λ ή ψ ε ω ν κ α ι ο
ρ ό λ ο ς τ ο υ σ χ ο λ ε ίο υ σ τ η ν κ α τ α π ο λ έ μ η σ ή τ ο υ ς » )

❖ Π ρ ό λ ο γ ο ς ( Σ κ ο π ο ς μας ειν α ι ν α εισ α γ α γ ο υ μ ε τ ο υ ς α ν α γ ν ώ σ τ ες

μας σ το θ εμ α τ ο υ κ ειμ εν ο υ . Θα μ π ο ρ ο υ σ α μ ε λ ο ιπ ο ν ν α επ ισ η μ α ν ο υ μ ε
οτι, π α ρ α τη ν π ρ ο ο δ ο π ο υ ε χ ε ι σ η μ ε ιω θ ει και τη ν α νο δ ο τ ο υ β ιο τικ ο υ
επ ιπ ε δ ο υ τω ν συγχρονω ν κ ο ιν ω ν ιώ ν , οι π ρ ο κ α τ α λ η ψ εις
εξ α κ ο λ ο υ θ ο υ ν να εχ ο υ ν ισχυρη π α ρ ο υ σ ια και να επ η ρ εα ζ ο υ ν
σ η μ α ντικ α - με α ρ νη τικ ο τ ρ ο π ο - τη ζωη τ ω ν α ν θ ρ ω π ω ν .)

❖ Κ ύ ρ ιο μ έ ρ ο ς

^ Α ' ΖΗ ΤΟ Υ Μ ΕΝ Ο :

Π Α Ρ Α Δ Ε ΙΓΜ Α Τ Α Π ΡΟ Κ Α ΤΑ Λ Η Ψ ΕΩ Ν Π Ο Υ Σ Υ Ν Α Ν Τ Α Μ Ε Σ Τ Η Ν ΕΠ Ο Χ Η
Μ ΑΣ

► Π ρ ο κ α τ α λ η ψ εις π ο υ β ιά ν ο υ ν ο ι γ υ ν α ικ ες σ ε α ρ κ ετ ε ς π ε ρ ιπ τ ω σ ε ις ,
λ.χ. σ το ν ερ γ α σ ια κ ο τ ο μ εα

► Η π ρ ο κ α τα λ η ψ η π ο υ θ ε λ ε ι τ α α τομ α με ειδ ικ ες α να γκ ες α νη μ π ορα

κα ι α νικα να

► Η π ρ ο κ α τα λ η ψ η σε βαρος τω ν ο ικ ο ν ο μ ικ ό ν μ ετα ν α σ τ ω ν , π ο υ
π ο λ λ ο ι θ ε ω ρ ο υ ν π ω ς πα 'ιρνουν τ ις δ ο υ λ ειε ς τ ω ν ν τ ο π ιω ν

► Η π ρ ο κ α τα λ η ψ η α π ε ν α ν τ ι σ ε ο ρ ισ μ εν α επ α γ γ ελ μ α τ α κ λ π ...

-----------------ί 1 )-----------------
Θ Ε Μ Α Τ ΙΚ Η Ε Ν Ο Τ Η Τ Α : Σ Τ Ε Ρ Ε Ο Τ Υ Π Α / Π Ρ Ο Κ Α Τ Α Λ Η Ψ Ε ΙΣ

^ Β'ΖΗΤΟΥΜΕΝΟ:

ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΕΩΝ ΣΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΖΩΗ

Για το άτομο:

• Περιορισμός της σκέψης, πνευμάτικη στάσιμοτητά

• Το άτομο γίνετάι ευάλωτο στη χειράγωγηση κάι τη μάζοποιηση
• Στερεοτυπά κάι προκάτάληψεις^ φάνάτισμος η κάι άισθημάτά
εμπάθειάς κάι μισους άπενάντι σε άλλά άτομά η ομάδες άτομων
• Διάσάλευετάι η ψυχικη ηρεμιά του άτομου ( άισθημάτά άνάσφάλειάς,
κάχυποψιάς κάι φοβου πχ. σε σχεση με άλλοδάπους μετάνάστες,
νάρκομάνεις κ.ά.)
• Δηλητηριάζοντάι οι σχεσεις του άτομου με άλλους άνθρωπους,
δυσχεράινετάι η επικοινωνιά κάι η συνεργάσιά με άλλά άτομά

Γιά την κοινωνιά:

• Σε συνθηκες πνευμάτικής στάσιμοτητάς δε μπορει νά άνθησει

οποιάδηποτε μορφη πνευμάτικης δημιουργιάς κάι νά άνάπτυχθει η
επιστημονικη άνάπτυξη
• Επικράτουν οι διάκρισεις, οι άδικιες, οι κοινωνικες άνισοτητες, οι
πάράβιάσεις των άνθρωπινων δικάιωμάτων
• Ράτσισμος, μισάλλοδοξιά, εθνικισμος
• Διάτάράσσετάι η ομάλη κοινωνικη συμβιωση, δημιουργουντάι
κοινωνικες εντάσεις κάι φάινομενά βιάς
• Δηλητηριάζοντάι οι σχεσεις του άτομου με άλλους άνθρωπους,
δυσχεράινετάι η επικοινωνιά κάι η συνεργάσιά με άλλά άτομά
• Υπονομευετάι η δημοκράτιά ( Φ διάκρισεις, πάράβιάση της άρχης της
ισοτιμιάς των πολιτων)
• Διάτάράσσοντάι οι σχεσεις μετάξυ των κράτων ( ^ άπειλειτάι η ειρηνικη
συνυπάρξη των λάω>ν)

^ Γ' ΖΗΤΟΥΜΕΝΟ:

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΕΩΝ

Γενικ ά : Ο ρολος του σχολείου στον άγω>νά γιά την εξάλειψη των
προκάτάληψεων εινάι ιδιάιτερά σημάντικος, ειδικά άν άνάλογιστουμε οτι το
σχολειο εινάι μιά μικρογράφιά της κοινωνιάς κάι προετοιμάζει τους νεους γιά
την εντάξη τους σε άυτην

2
Θ Ε Μ Α Τ ΙΚ Η Ε Ν Ο Τ Η Τ Α : Σ Τ Ε Ρ Ε Ο Τ Υ Π Α / Π Ρ Ο Κ Α Τ Α Λ Η Ψ Ε ΙΣ

Ειδικ ότερα :

• Ευρεία μόρφωση, πρόσβαση στον πλούτο των γνωσεων και στην ευρεία
πληροφόρηση, καθως και καλλίεργεία της κριτικής σκεψης
• Καλλιεργεια ανθρωπιστικων αξιων
• Καλλιεργωντας μεταξυ των μαθητων αλλα και μεταξυ μαθητων και
δίδασκοντων τη συλλογίκοτητα, πνευμα αλληλοσεβασμου, συνεργασιας
και αλληλεγγυης ( μεσα απο ομαδοσυνεργατική δίδασκαλία, θεατρίκες
παραστάσεις, εθελοντίκες δρασείς κλπ.)
• Δημοκρατικη λειτουργία: ίσοτίμη μεταχείριση ολων των μαθητων,
διαλογος για διαφορα θεματα της σχολικης ζωης, ενεργος συμμετοχη των
μαθητων μεσω των μαθητικόν συμβουλίων στη σχολικη ζωη

❖ Ε π ίλ ο γ ο ς : Δίατυπωση του συμπερασματος που προκυπτεί απο την

παραπανω αναπτυξη

( πχ. επίσημαίνοντας τη δυναμη των προκαταληψεων καί την εντονα

δίαβρωτίκη τους επίδραση στα ατομα καί στην κοίνωνία, τονίζουμε τη σημασία
του αγωνα γία την εξαλείψη τους, που συνδεεταί με το ζητημα της πνευματίκης
ελευθερίας του ανθράτπου)