STPM 910/1
MORFOLOGI
MORFOLOGI
Definisi Morfologi:
Morfologi ialah bidang ilmu bahasa yang mengkaji
struktur, bentuk, dan pengolongan kata.
Struktur kata ialah susunan bentuk bunyi ujaran
atau lambang (tulisan) yang menjadi unit bahasa
yang bermakna.
Bentuk kata ialah rupa unit tatabahasa sama ada
berbentuk tunggal atau hasil daripada proses
pengimbuhan, pemajmukan, dan penggandaan.
Penggolongan kata ialah proses menjeniskan
perkataan berdasarkan keserupaan, bentuk, atau
fungsi kata berdasarkan golongan tertentu.
Morfem . Unsur yang membentuk perkataan ialah
morfem iaitu unit terkecil dalam bahasa yang
mempunyai fungsi gramatis atau menjalankan tugas
nahu. Proses pembentukan kata ialah proses
penyusunan morfem mengikut peraturan sistem
morfologi bahasa itu.
Morfem boleh bersifat bebas atau terikat.
Morfem bebas terdiri daripada kata dasar atau kata
yang tidak menerima sebarang imbuhan. Morfem
bebas ialah morfem yang dapat berdiri sendiri
sebagai satu kata atau sebagai ayat yang paling
minimal. Contoh morfem bebas : sekolah, ajar,
cantik, dan sebagainya.
Morfem terikat ialah morfem yang memerlukan
morfem lain untuk membentuk perkataan. Morfem
terikat terdiri daripada kata imbuhan iaitu awalan,
akhiran, ,sisipan, kata akar. Morfem terikat tidak
boleh wujud bersendirian.
Contoh morfem terikat : ber, pem, ke, maha,
panca, sub, anti, wan kan, i, el, in, em, er,
wati. ah, in, an,tawa, tari, tani,tapa, dan
sebagainya.
Sesuatu perkataan itu dibentuk daripada satu
morfem atau lebih. Perkataan “abai” terdiri
daripada satu morfem, manakala perkataan
“terabai” mengandungi dua morfem iaitu “ter” dan
“abai”. “keterabaian” mengandungi empat morfem
iaitu “ke”, “ter”, “abai”, dan “an”.
MNASIR75
BAHASA MELAYU I
Perkataan ialah kata bentuk bebas yang
bermakna dan dapat berdiri sendiri,contohnya :
Cawan,kereta,pembeli,perikanan,
makan,tidur.
Perbezaan antara perkataan dengan morfem
terletak pada sifat bebasnya. Semua perkataan
bersifat bebas iaitu dapat berdiri sendiri. Oleh itu,
perkataan terdiri daripada morfem tetapi
tidak semua morfem itu perkataan.(imbuhan
dan kata akar itu bukan perkataan)
Proses pembentukkan kata dalam bahasa Melayu
ialah proses penyusunan morfem menurut
peraturan sistem morfologi (tatabahasa) bahasa
itu kerana kebanyakan proses pembentukan
perkataan dalam bahasa Melayu melibatkan
pengimbuhan iaitu bahasa yang bersifat aglutinatif
atau derivatif. Jenis bahasa yang sedemikian
pembentukkan perkataannya adalah melalui
proses pengimbuhan atau pengabungan morfem
kata dasar dengan morfem terikat sama ada
imbuhan itu mendahului, menyisip atau akhiran
pada kata dasar tersebut
Bentuk perkataan yang tidak menerima sebarang
imbuhan seperti perkataan ajar, digolongkan
sebagai kata tunggal, manakala bentuk yang
menerima imbuhan seperti, belajar, ajaran,
pembelajaran disebut sebagai kata terbitan.
Selain kata terbitan, perkataan juga dibentuk dari
proses penggandaan kata dasar, sama ada
penggandaan secara menyeluruh atau hanya
sebahagian kata dasar tersebut. Penggandaan
secara menyeluruh bermakna kesemua kata dasar
itu diulang tanpa sebarang perubahan kata dasar.
Contohnya, budak-budak, mereka-mereka,
mata-mata, dan masing-masing. Pengandaan
sebahagian kata dasar bermaksud hanya
sebahagian kata dasar itu diulang, biasanya suku
kata awal ,suku kata akhir atau pengulangan
berentak. Contohnya lelangit, lelaki, sesama,
segala-gala, merata-rata. Bentuk kata ini
dikenali sebagai kata ganda.Kata ganda sisisipkan
dengan tanda sempang.
Satu lagi bentuk perkataan ialah bentuk yang
diterbitan melalui penggabungan dua kata dasar
1
STPM 910/1
MORFOLOGI
atau lebih dipanggil sebagai kata majmuk. .
Contohnya, balai raya, lampin pakai buang,
cahaya mata, buruk siku, susu pekat manis,
dan sebagainya.
PROSES PEMBENTUKAN KATA
Perkataan yang tidak menerima sebarang imbuhan
(morfem terikat) atau tidak mengalami penggandaan
dan perangkaian (majmuk) dikenali sebagai kata
tunggal. Terdapat dua jenis kata tunggal iaitu kata
tunggal yang mengandungi hanya satu suku
kata(ekasuku) sama ada mengikut struktur pola suku
kata kv, vk atau kvk, dan kata tunggal yang
mengandungi dua suku kata atau lebih.Struktur pola
suku katanya terdiri daripada v,vk,kv,dan kvk.
Terdapat kata tunggal yang tidak boleh menerima-
apa-apa imbuhan seperti ini, itu, sini, situ, dan
sana, namun kebanyakan kata tunggal mempunyai
potensi untuk diperluaskan dan menjadi bentuk kata
terbitan.
Kata tunggal satu suku kata.
Terdapat hanya kurang lebih 500 kata tunggal dalam
bahasa Melayu yang mempunyai satu suku kata. Ada
antaranya merupakan kata pinjaman daripada
bahasa Arab dan Inggeris. Pola gabungan konsonan-
vokal dalam kata tunggal bahasa Melayu adalah
seperti berikut :
KV contohnya : yu, ru, ya
VK contohnya : am
KVK contohnya : cat, bah, wang,yang, Sen,
jong, tin, lap
Pola-pola satu suku kata KKVK,KVKK.KKKV, dan
KKKVK merupakan pola penyukuan bahasa
pinjaman : Contoh perkataan trak, gred, stor.
teks, bank, golf, zink, dan teks. Skru, Skrip,
spring, straw.
Kata tunggal dua suku kata
Sebahagian daripada perkataan dalam bahasa
Melayu terdiri daripada dua suku kata: iaitu
mengikut pola :
• V + KV aku, apa ,iri, uda
• V + KVK adik,alas, ikan
• VK + KV undi,unta,ufti,inti
• VK + KVK umpan,indah
• KV + V doa, tua, bau
• KV + VK tuah, kuil,diam
• KV + KV jala, pasu, buku
• KV + KVK kapal, telur mulut
MNASIR75
BAHASA MELAYU I
• KVK + KV lampu, sunti, sendi
• KVK + KVK bangsal,jemput, sandar.
KATA TUNGGAL TIGA-EMPAT-LIMA SUKU
KATA.
Terdapat sebilangan kecil kata tunggal yang terdiri
lebih dari tiga suku kata atau lebih. Kebanyakan
perkataan tersebut ialah kata pinjaman.
Tiga suku kata :
cuaca, tuala, usia, setia, seluar, tempias, utama,
ijazah asmara, misteri, ilmiah, akuan, teratak,
martabat, cendawan, royalti, sempurna,belimbing,
pelantar.
Empat , lima, enam suku kata;
Keluarga, sementara, manjakani, seigala,
panorama, masyarakat, generator, muzakarah,
kapitalis, sentimeter, dispensari, nasional,
universiti,
Maharajalela,cenderawasih,kosmopolitan.
Kata akronim juga tergolong ke dalam kata
tunggal.
Akronim ialah kata singkatan yang terbentuk
dengan menggabungkan kombinasi huruf awal atau
huruf awal suku kata, dan suku kata daripada satu
rangkai kata, dan ditulis serta dilafaz sebagai kata
yang wajar.
Kata akronim boleh ditulis dengan tiga cara.
Akronim yang terbentuk daripada gabungan
beberapa huruf awal rangkai kata yang disingkatkan,
keseluruhanya ditulis dengan huruf besar jika kata
itu nama khas. Contoh :
LUTH – Lembaga Urusan Tabung Haji
EON - Edaran Outomobil Nasional
TEN - Tenaga Eleterik Nagara
Akronim yang terbentuk daripada gabungan huruf
awal/atau suku kata ditulis dengan huruf kecil
keseluruhannya jika bukan kata nama khas. Contoh :
Tadika - Taman didikan kanak-kanak
Pawagam - Panggung wayang gambar
Bernas - Beras Nasional
Petronas - Petroleum Nasional
Proton - Perusahan Otomobil Nasional
Akronim yang terbentuk mengikut sesedap sebutan .
Contoh:
Berdikari - Berdiri di atas kaki sendiri
Perhilitan - Perlindungan hidupan liar dan hutan
Jengkaut - jentera kaut
Jentolak – jentera tolak
2
 STPM 910/1 BAHASA MELAYU I
MORFOLOGI
Awalan kata kerja

Me- melawak, menyikat, merasa

KATA TERBITAN
Kata terbitan ialah bentuk perkataan yang dihasilkan
melalui proses pengimbuhan, iaitu proses yang
menggandingkan imbuhan pada kata dasar. Imbuhan
terdiri daripada morfem terikat sementara kata dasar
ialah bentuk morfem bebas yang dapat menerima
imbuhan. Terdapat segelintir kata dasar yang
merupakan morfem terikat yang disebut kata akar.
Kata akar ialah bentuk morfem terikat yang
bukan imbuhan. Contoh kata;
tawa, tapa tani, tari, mudi,tua, dan sebagainya.
Mem- menfitnah, membilang, membawa
Men- mentadbir, menari, mendaki
Meng- menggali, mengikut, mengajar
Menge- mengecat, mengekod
Memper-memperisteri,memperhamba,
Ber- berjalan, berlari, berserta
Be- beraja, berasa, berupa
Bel- belajar, belunjur
Ter-terbentuk,terlajak
Di- ditikam, diatur, dipujuk
Diper- dipercepat, diperoleh

Imbuhan ialah bentuk morfem terikat yang tidak Awalan kata adjektif
boleh hadir bersendirian dalam ayat, iaitu harus
diimbuhkan pada bentuk yang lain yang merupakan Ter- terbesar, terjernih,tercerah
kata dasar. Te- teruncing,terendah, teringan
Se- secantik,secerah, senipis

Kata terbitan berakhiran

Imbuhan dapat dibahagikan kepada empat jenis,
iaitu: Akhiran dalam bahasa Melayu hanya dapat wujud
dalam kata nama terbitan dan kata kerja terbitan
Awalan: yang hadir sebelum kata dasar sahaja
Akhiran: yang hadir sesudah kata dasar
Apitan ; yang hadir secara mengapit kata dasar,
iaitu dua bahagian imbuhan hadir serentak di awal Akhiran kata nama
dan di akhir kata dasar.
Sisipan; yang hadir dicelah kata dasar. an pakaian, mainan, alatan
wan usahawan,sastrawan
man budiman, seniman
Kata terbitan berawalan wati seniwati
isme nasionalisme, sosialisme
Awalan dapat wujud dalam kata nama terbitan, kata in hadirin, muslimin
kerja terbitan, dan kata adjektif terbitan at hadirat, muslimat
ah ustazah,qariah

Akhiran kata kerja

Awalan kata nama
“kan” lakukan, gerakkan, tinggikan
Pe- pelari, perakus, penyapu “i” ikuti, dekati,duduki
Pem- pembawa, pembuat, pembuka
Pen- pengebom, pengetin, pengelap
Pel-pelajar, Kata terbitan berapitan
Pen -pendatang, pendua, penderma
Peng- penggali, penggubal, pengguna Apitan wujud dalam kata nama terbitan, kata kerja
Penge - pengelola,pengetua terbitan, dan kata adjektif terbitan.
Pe- pesara, pesakit, petani
Per- perasap, perbara, pertapa
Ke- ketua, kelepek Apitan kata nama
Juru-juruwang, juruterbang
Maha-Maharaja, mahasiswa,mahaguru Pe-an perasaan, penyiaran
Tata- tatabahasa, tatacara Pem-an pembuatan, pembinaan
Pra- prakata, prasejarah Pen-an pendapatan, pencarian
Sub- subkelas, substandard Peng-an pengguguran,pengairan
Bi- bilazim.binormal Penge-an pengesyoran
Eka- ekametra, ekabahasa Pe-an pesisiran,peperangan
Dwi- dwifungsi, dwi bahasa Per-an persalinan, perkuburan
Pel-an Pelajaran
Ke-an kelainan, kelebihan

MNASIR75 3
STPM 910/1 BAHASA MELAYU I
MORFOLOGI
-er - keruping, seruling

Apitan kata kerja Sisipan kata adjektif

Me-kan memainkan, menakutkan -el – selerek,gelembung

Men-kan mendermakan, mentakrifkan -er-serabut,gerigi
Mem-kan membaikkan, membaharukan -em-gemilang,semerbak,gemerlap
Meng-kan menggunakan,menggandakan --in-sinambung
Menge-kan mengecamkan
Ber-kan beralaskan IMBUHAN YANG MEMBENTUK GOLONGAN
Ber-an berlanjutan, berjauhan KATA
di-kan dibiarkan,digunakan
me-i melalui, menyedari
men-i mencurigai
Mem-i membohongi
Meng-i menggauli, mengairi
di-i didekati, dimulai
diper-kan diperdengarkan
memper-kan memperdengarkan
memper – i memperingati
ke-an kehujanan,kepanasan
Kata terbitan bersisipan

Sisipan bahasa Melayu dapat wujud dalam kata

nama dan kata adjektif

Sisipan kata nama

-el - kelengkeng, telunjuk

MNASIR75 4
STPM 910/1 BAHASA MELAYU I
MORFOLOGI

Imbuhan/morf Kata Kata Kata KATA MAJMUK

em terikat nama kerja adjektif
Pe- Me-mem- Proses pemajmukan ialah proses merangkaikan dua kata
Pem- men- dasar atau lebih dan bentuk yang terhasil membawa
Pen- meng- makna tertentu.Kata majmuk dieja terpisah dan
Peng- menge- Ter bertindak sebagi satu unit, iaitu bentuknya tidak boleh
Awalan Penge- memper- se menerima sebarang penyisipan unsur lain.Kata majmuk
Pel- ber- dapat dikelompokkan kepada tiga jenis :
Per- Bel
Ke- Ter-
Juru- di- 1. Kata majmuk yang terdiri daripada
diper- rangkaian kata bebas: contoh,
Gambar rajah, alat tulis,bandar raya, jam tangan, nasi
Akhiran -an -kan
minyak, biru laut, luar biasa, kapal terbang
-i
Dalam kategori ini juga termasuk bentuk kata yang
digunakan sebagai gelaran, contohnya;
Pe-an Me-kan
Perdana Menteri, Ketua Menteri, Naib, Canselor, Raja
Pem-an Mem-kan
Muda, Ketua Setiausaha Negara.
Pen-an Men-kan
Apitan Peng- Meng-kan
an Menge- 2. Kata majmuk yang berbentuk istilah
Penge- kan Ke-an khusus, contoh;
an Ber-kan
Per-an di-kan Garis pusat, kertas kerja, batu kapur, lut sinar, telefon
Pel-an me-i dail terus, lampin pakai buang, urus setia.
Ke-an mem-i
men-i 3. Kata majmuk yang mendukung maksud
meng-i kiasan, iaitu simpulan bahasa, contoh;
menge-i Makan angin, bulan madu, buah hati, berat tangan, anak
di-i emas, manis mulut, duit kopi.
memper-
kan Terdapat sebilangan bentuk kata majmuk yang
di-per-i penggunaan dianggap mantap sebagai satu perkataan
ke-an yang utuh. Perkataan ini dieja sebagai satu perkataan;
contoh,

Antarabangsa,beritahu,bumiputera,jawatankuasa,
Sisipan kakitangan,kerjasama,olahraga,matahari,
-el- setiausaha,sukarela,suruhanjaya,tandatangan,
-er- tanggungjawab,warganegara, dan pesuruhjaya.
-el- -em-
-er- -in- Penggandaan kata majmuk melibat penggandaan unsur
-em- pertama kata sahaja, contoh;

Alat-alat tulis, balai-balai raya, kapal-kapal

terbang, menteri-menteri besar, gambar-gambar
rajah.

Kata majmuk boleh menerima imbuhan untuk

menghasilkan kata terbitan. Pengimbuhan kata
majmuk terdapat dalam dua bentuk iaitu;

1.apabila kata majmuk menerima imbuhan yang

merupakan awalan atau akhiran sahaja, ejaanya
tetap terpisah, contohnya;

campur aduk - bercampur aduk

ambil alih - mengambil alih
temu bual - ditemu bual

MNASIR75 5
 STPM 910/1 BAHASA MELAYU I
MORFOLOGI
2.apabila kata majmuk menerima imbuhan yang Kayu–kayan, mundar-mandir,simpang-siur
merupakan apitan, ejaannya menjadi bercantum,
contohnya
Penggandaan berentak bebas
Campur aduk - mencampuradukkan
Satu padu - menyatupadukan Iaitu penggandaan yang tidak mengandungi ciri-
Urus niaga - diurusniagakan ciri persamaan pada bunyi vokal atau konsonan..

Anak-pinak
Saudara-mara
Lintang-pukang
KATA GANDA Titik-bengik

Proses penggandaan ialah proses yang

menggandakan kata dasar. Kata dasar boleh GOLONGAN KATA NAMA
mengalami penggandaan penuh atau pengandaan
separa. Kata dasar juga boleh digandakan secara Perkataan yang boleh menjadi unsur inti pada
berentak., iaitu berdasarkan rentak bunyi tertentu. binaan frasa nama dan lazimnya kata ini
menamakan orang,tempat atau benda,Golongan
penggandaan penuh kata nama dipecahkan kepada subgolongan
penggandaan separa berdasarkan ciri-ciri semantik;
penggandaan berentak
Kata nama
Kata nama khas
Penggandaan penuh kata nama am
kata ganti nama
Ialah proses yang mengandakan keseluruhan kata
dasar sama ada kata dasar itu mengandungi imbuhan Kata Nama Khas
ataupun tidak. Contoh,
Rama-rama Ialah kata nama yang merujuk nama sesuatu
mandi-mandi benda yang khusus dan ejaanya berpangkalkan
mata-mata huruf besar. Dibagikan kepada dua iaitu kata nama
kura-kura khas hidup dan kata nama khas tak hidup.
sungguh-sungguh, Kata nama khas hidup pula dibagikan kepada dua
iaitu untuk manusia dan bukan manusia, Contoh :

Ahmad
Penggandaan separa Si Belang
Kuala Lumpur
Ialah proses menggandakan sebahagian kata dasar Puterajaya
sahaja. Kata dasar boleh merupakan kata tunggal
ataupun kata terbitan. Penggandaan separa boleh
berlaku di hadapan atau di belakang kata Kata Nama Am
dasar.contoh;
Ialah perkataan yang merujuk benda-benda atau
Lelaki perkara-perkara yang umum sifatnya. Dibahagikan
Jejari kepada dua jenis iaitu kata nama am abstrak dan
Rerambut kata nama am konkrit
Tetikus
Pepijat Contoh:
Mimpi,roh,demokrasi,kedamaian,tangan,lautan
kereta,,wang,puan,,pintu,hantu,jin,jutawan,
bidadari, pari-pari.

Penggandaan berentak
Kata Ganti Nama
penggandaan berentak pengulangan vokal
Dibagikan kepada dua subgolongan iaitu kata
sayur-mayur, Cerai-berai,Lauk–Pauk ganti nama tunjuk dan kata ganti nama diri.
Kuih-muih,Selok-Belok, gotong-royong

Kata ganti nama tunjuk

Penggandaan berentak pengulangan
konsonan Berfungsi menunjukan sesuatu perkara atau benda
contohnya;
Gunung-ganang, mandi-manda,batu-batan,

MNASIR75 6
 STPM 910/1
MORFOLOGI
Itu - menunjukkan pada yang jauh
Ini - menunjukkan pada yang dekat
Kata ganti nama diri
Kata nama yang menjadi pengganti sesuatu benda,
perkara, atau manusia. Kata ganti nama diri terbahagi
kepada dua kumpulan, iaitu:
a) kata ganti nama diri tanya
b) kata ganti nama diri orang
Kata ganti nama diri tanya ialah jenis kata nama yang
berfungsi menanyakan hal benda, perkara, atau
manusia. Terdapat tiga bentuk kata ganti nama diri
tanya, iaitu ‘siapa’ yang merujuk orang,’ apa’ yang
merujuk benda atau perkara, dan ‘mana’ yang
merujuk benda dan orang.
Kata ganti nama diri orang ialah jenis ganti nama
yang merujuk manusia dan terdiri daripada tiga
kategori, iaitu orang pertama, orang kedua, dan
orang ketiga:
Kata ganti nama diri orang pertama :
aku, saya,beta, patik, kami, dan kita.
Kata ganti nama diri orang kedua :
saudara, kamu, awak, engkau, dan anda.
Kata ganti nama diri orang ketiga :
ia, dia, beliau, mereka, dan nya.
GOLONGAN KATA KERJA
Kata kerja merangkumi sejumlah kata dasar yang
menjadi unsur inti dalam binaan frasa kerja. Golongan
kata kerja dapat dibahagikan kepada dua kumpulan,
iaitu kata kerja transitif dan kata kerja tak transitif.
Kata kerja transitif pula dapat dibahagikan kepada
kata kerja transitif aktif dan kata kerja transitif pasif.
KATA KERJA TAK TRANSITIF
Ialah kata kerja yang tidak memerlukan penyambut
atau objek sesudahnya. Namun terdapat sejumlah
kata kerja tak transitif yang mesti diikuti oleh
pelangkap,semantara yang lain tidak perlu diikuti oleh
pelengkap.
Kata kerja tak transitif tak berpelengkap
Bangun,tidur,menjerit,tersenyum,menguning,
tumbang,
Terpegung,,terpesona,menyalak,menyanyi
Kata kerja tak transitif berpelengkap
Beransur,tinggal,menjadi,berbuat,berbantal
kan
KATA KERJA TRANSITIF
MNASIR75
BAHASA MELAYU I
Kata kerja transitif ialah kata kerja yang menerima
penyambut selepasnya, yang juga disebut sebagai
objek yang terdiri daripada kata nama.Kata kerja
transitif juga dapat dibahagikan kepada dua, iaitu
kata kerja transitif aktif dan kata kerja transitif
pasif.
Kata kerja transitif aktif ialah kata kerja yang
menerima awalan “ MeN-“ dengan atau tanpa
akhiran –“kan” atau “i” atau awalan “ter”. Kata
kerja transitif pasif pula ialah kata kerja hasil
daripada proses tranformasi atau perubahan ayat
aktif menjadi ayat pasif” Contoh;
a) Abu membeli roti
(aktif)
b) Roti dibeli oleh
Abu (pasif)
Contoh-contoh lain adalah seperti berikut:
Kata kerja transitif aktif
Makan,memakan,
Mengambil
Menendang
Melihat
Memperhangat
Kata kerja transitif pasif
Dimakan,diambil, ditendang,dilihat,diperhangat,
Saya makan,saya minum
Dimasukan,anda baca,kulipat
Terkarang,terbina,termaktub
GOLONGAN KATA ADJEKTIF
Kata adjektif dikenal juga sebagi kata sifat,ialah
sejumlah perkataan yang boleh menjadi unsur inti
dalam binaan frasa adjektif. Frasa adjektif boleh
terdiri daripada hanya satu kata adjektif atau
beberapa perkataan yang mengandungi kata
adjektif dan unsur yang lain seperti kata bantu
atau kata penguat. Kata adjektif boleh dikenal
pasti berbeza daripada kata nama atau kata kerja
dengan cirinya yang boleh didahului atau diikuti
oleh kata penguat. Contoh: cantik sekali, amat
cantik, sakit sekali, sakit sungguh, banyak sekali,
terlalu banyak, sangat lain, lain sekali. Golongan
adjektif tidak mempunyai subgolongan yang
ketara. Kata adjektif dibahagikan kepada sembilan
kumpulan berdasarkan makna perkataannya.iaitu;
keadaan atau sifat;
7
 STPM 910/1 BAHASA MELAYU I
MORFOLOGI
baik, jahat, pandai, lemah, kasar, sibuk, sakit, layu
Warna; b). ter + kata adjektif
biru, ungu, perang, kelabu, puti, hitam terpandai
ukuran terbaik
panjang, pendek, tebal, nipis, cetek, tohor
Bentuk c). paling + kata adjektif
bulat, leper, bujur, lonjong paling cantik
Waktu paling cerdik
Segera, spontan’lambat, awal
Cara d). kata adjektif + sekali
Cepat, laju, deras, lambat perlahan pandai sekali
Perasaan tinggi sekali
Rindu,asyik, geram, ghairah, sayang, benci
jarak e). Ter + amat + kata adjektif sangat
nyaris, hampir, jauh, dekat teramat pandai
tersangat baik
Pancaindera teramat masyhur
rasa: sedap,manis, lazat, kelat
pandang : cantik ayu, buruk f). Amat + kata adjektif + sekali
dengar : merdu, nyaring, bising sungguh
bau; harum wangi, busuk sangat
sentuh ; halus licin, lembik amat pandai sekali
sungguh pandai sekali
sangat pandai sekali
Kata adjektif boleh terdiri daripada bentuk tunggal,
terbitan, ganda, dan kata adjektif majmuk. Kata
adjektif dapat digunakan untuk menyatakan tiga
darjah perbandingan, iaitu; KATA TUGAS

Darjah biasa Golongan kata tugas ialah golongan kata yang

Darjah bandingan bersifat pelbagai jenis (heterogen) iaitu yang
Darjah penghabisan terkandung di dalamnya golongan –golongan kecil
kata yang berbeza-beza tetapi mempunyai satu
sifat yang sama, iaitu tidak boleh menjadi unsur
Darjah Biasa inti bagi frasa-frasa endosentrik (frasa nama, frasa
kerja, dan frasa adjektif)
Kata adjektif jenis ini digunakan bagi menunjukkan
darjah biasa, contohnya; Sederhana, terang, baik, Kata tugas masuk ke dalam ayat, klausa, atau
kurus,tenang. frasa untuk mendukung sesuatu tugas sintaksis
tertentu, iaitu sama ada sebagai penghubung,
Darjah bandingan penguat, pendepan,penengas, pembantu, penafi,
pembenar, pemeri ataupun tugas-tugas yang lain
Kata adjektif jenis ini dapat digunakan bagi lagi. Berdasarkan tugas-tugas yang demikian,
menyatakan darjah bandingan dengan dua cara maka kata tugas boleh dikenal pasti sebagai yang
yang berikut: berikut.

bandingan yang sama: iaitu menggunakan kata- i. kata hubung: dan, tetapi atau,lalu,malah
kata adjektif dengan awalan “se” seperti setinggi,
secantik, sepandai,sesedap ii. kata seru: wah,amboi,cis,nah,aduh,oh,
iii. kata tanya: bila,kenapa,berapa, mengapa
bandingan yang berbeza; iaitu kata adjektif yang iv. kata perentah:
menggunakan kata penguat lebih atau kurang yang sila,tolong,harap,jangan,minta
berfungsi sebagai banding, contoh; lebih lazat,
kurang manis, lebih maju, kurang pandai.
v. kata pangkal ayat : hatta,maka, al-kisah
vi. kata bantu : akan,sudah,pernah,telah,mahu
vii. kata penguat: amat sangat,sekali
Darjah Penghabisan
viii. kata penegas: juga,lah,tah,pun
Penggunaan kata adjektif dalam ungkapan darjah ix. Kata nafi: tidak,bukan
penghabisan dapat dilakukan mengikut cara-cara x. Kata pemeri: ialah,adalah
yang berikut : xi. Kata sendi nama :
di,dari,dalam,pada,kepada
a. se-+kata adjektif+gandaan
xii. Kata pembenar: ya,benar,betul
+ kata nama
sepandai-pandai tupai xiii. Kata bilangan: satu,dua,beribu-ribu
setinggi-tinggi gunung xiv. Kata arah; atas,bawah,dalam

MNASIR75 8
 STPM 910/1 BAHASA MELAYU I
MORFOLOGI
xv. Kata pembenda : nya dan,lalu,atau,malahan,tetapi,sambil,serta,ka
mudian.
xvi. Kata penekan: nya
16 jenis kata tugas ini dibagi kepada empat Kata hubung pancangan
kelompok, berdasarkan kriteria kedudukan dan
fungsinya dalam binaan ayat, sebagai yang berikut: Ialah jenis kata hubung yang menyambung klausa-
klausa tak setara atau klausa pancangan pada
i. kata penyambung ayat klausa utama atau klausa induk. Kata hubung
ii. kata praklausa pancangan terbagi kepada tiga jenis;
iii. kata prafrasa
iv. kata pascakata 1). Kata hubung pancangan relatif
2). Kata hubung pancangan komplemen
i)kata penyambung ayat, 3). Kata hubung pancangan keterangan
terdiri daripada satu jenis kata tugas, iaitu kata
hubung. Kata hubung terdiri daripada dua jenis,
Kata hubung pancangan relatif
i. kata hubung gabungan
ii. kata hubung pancangan Kata relatif ialah kata yang berfungsi
keterangan menghubungkan klausa utama dengan satu klausa
komplemen kecil yang lain. Bentuk kata hubung relatif yang
relatif dipancangkan ialah perkataan “yang”

Kata praklausa Kata hubung pancangan komplemen

Kata komplemen berfungsi menghubungkan satu
i. kata seru klausa yang menjadi komplemen atau pelengkap
ii. kata tanya pada satu klausa utama. Dua contoh perkataan
iii. kata perintah komplemen yang sering dipancangkan ialah
iv. kata pembenar “bahawa, dan untuk”.
v. kata pangkal ayat
Kata hubung pancangan keterangan
Kata prafrasa Kata keterangan berfungsi menghubungkan klausa
yang menjadi keterangan pada satu klausa utama.
i. kata bantu Contoh kata keterangan adalah seperti berikut;
ii. kata penguat
iii. kata penegas kerana,agar,meskipun,sekiranya,semoga,
iv. kata nafi supaya,kalau,andai kata,kendatipun,hingga,
v. kata pemeri jika, jikalau, semasa,sementara,
vi. kata sendi nama setelah,sewaktu,ketika, tatkala,untuk,
vii. kata arah walaupun,sungguhpun, apabila.
viii. kata bilangan

Kata pascakata KATA PRAKLAUSA

i. kata penekan Kata praklausa ialah sejumlah perkataan yang

ii. kata pembenda
KATA PENYAMBUNG AYAT
Kata penyambung ayat ialah kata hubung, yang
bertugas menghubung dua binaan ayat atau
lebih sehingga menjadi satu bentuk ayat berlapis
yang dikenali sebagai ayat majmuk. Terdapat dua
jenis ayat majmuk yang terbentuk iaitu ayat majmuk
gabungan dan ayat majmuk pancangan.
Kata hubung gabungan
Kata hubung gabungan ialah sejenis kata yang
menghubungkan dua klausa atau lebih yang sama
tara sifatnya.Ayat yang terbentuk menggunakan kata
hubung ini disebut ayat majmuk gabungan. Contoh
kata hubung gabungan ialah;
terletak dihadapan klausa, iaitu yang terdiri
daripada kata seru, kata tanya, kata perentah,kata
pembenar, dan kata pangkal ayat. Tugas
perkataan –perkataan yang sedemikian adalah
untuk menimbulkan seruan, pertanyaan,
pengiyaan, atau sebagai penerang pangkal kepada
klausa.
Kata seru
Bentuk kata yang berfungsi melahirkan berbagai –
bagai perasaan dan digunakan dalam ayat
seruan.Contoh kata seru ialah;
Aduh,amboi,cis,
oh,celaka,eh,wah,syabas,aduhai, wahai.nah,
Kata tanya

MNASIR75 9
 STPM 910/1 BAHASA MELAYU I
MORFOLOGI
Perkataan yang digunakan untuk menanyakan
sesuatu atau menyoalkan sesuatu, contoh; kata bantu
“mengapa,berapa, bila, dan bagaimana”. Kata tanya
hadir dalam ayat sebagai sebahagian daripada Jenis perkataan yang bertugas membantu frasa
predikat . Sekiranya kata tanya dikedepankan, maka kerja, frasa adjektif, dan frasa sendi nama, iaitu
kehadiranya dalam bentuk tulisan hendaklah disertai dengan menimbulkan makna-makna tambahan
partikel –“kah”. Penggunaannya dalam ayat adalah dari segi aspek waktu atau ragam. Oleh hal yang
seperti berikut.; demikian, kata bantu boleh dibahagikan kepada
dua kumpulan, iaitu kata bantu aspek dan kata
bantu ragam.
1. harga barang itu berapa?
2. Mereka sampai bila?
3. Mengapakah dia menangis? Kata bantu aspek
4. Bilakah gerangan anakanda akan
beradu? Kata yang menimbulkan susana perbezaan masa,
5. Bagaimanakah keputusan ujian iaitu sama ada masa lampau, masa kini, atau masa
anda? hadapan. Bentuk kata bantu aspek ialah: telah,
sudah,pernah, sedang, masih, akan, dan
belum.

Kata bantu ragam

Kata Perentah Bentuk kata yang menyatakan atau ,menerangkan

Perkataan yang bertujuan menimbulkan sesuatu
tindak balas terhadap perintah, arahan,larangan,
silaan, atau permintaan. Contoh kata perintah ialah,
jangan, usah,sila, jemput, minta, harap, tolong
Penggunaannya dalam ayat;
• Jangan buang sampah.
• Usah pedulikan dia
• sila makan
• Tolong temankan adik saya ini.
ragam perasaan yang berkaitan dengan perbuatan
yang dilakukan, seperti hendak, mahu,harus,
mesti, boleh, dan dapat.
Kata Penguat
Perkataan yang mendahului atau mengikuti kata
adjektif dan berfungsi menguatkan maksud yang
terkandung dalam kata adjektif. Terdapat tiga jenis
kata penguat:

penguat hadapan
Kata pembenar penguat belakang
penguat bebas
Perkataan yang mengesahkan sesuatu penyataan.
Contoh kata pembenar ialah; ya,benar,dan betul.
Kata Penguat hadapan

Kata pangkal ayat ialah perkataan yang letaknya dihadapan kata

Perkataan yang hadir di bahagian hadapan ayat yang
menjadi penanda kesinambungan ayat dalam
wacana. Contoh kata pangkal ayat ialah:
Hatta,kalakian,maka,sebermula,syahadan,sekal
i peristiwa,adapun, arakian, alkisah.
adjektif. Contoh; terlalu, paling, dan agak.
Kata penguat belakang
ialah perkataan yang letaknya di belakang kata
adjektif. Contohnya, sekali, benar, dan nian.

Kata penguat bebas

KATA PRAFRASA ialah perkataan yang terletak atau kedudukannya

bebas, sama ada di hadapan atau di belakang kata
Kata prafrasa ialah sejumlah perkataan yang terletak adjektif. Contohnya, amat, sangat, dan
dihadapan frasa, iaitu sama ada frasa nama, frasa sungguh.
kerja,ataupun frasa adjektif.Tugas kata prafrasa
mendukung tugas seperti tugas
membantu,menguatkan,menegaskan, menafikan, Kata penegas
memerikan, menyendikan, menunjukkan arah, dan
membilang. Berdasarkan tugas-tugas ini, maka kata Kata penegas yang disebut juga partikel ialah
prafrasa mengandungi lapan jenis. sejumlah perkataan yang memberi penekanan

MNASIR75 10
 STPM 910/1 BAHASA MELAYU I
MORFOLOGI
pada bahagian-bahagian tertentu dalam ayat. dalam predikat. Pemerihalan ini dapat dilakukan
Terdapat dua jenis kata penegas, iaitu; melalui dua cara, iaitu;

i). Yang menegaskan hanya frasa predikat • secara persamaan atau ekuatif dengan
atau bahagian-bahagiannya. Contohnya” –kah-tah, penggunan kata pemeri “ialah” iaitu hadir
dan –lah.” dihadapan frasa nama.
ii) Yang menegaskan kedua-dua bahagian
ayat, iaitu frasa nama sebagai subjek atau bahagian • Secara huraian atau kualitatif dengan
nya atau frasa predikat atau penggunaan kata pemeri “adalah” hadir di
bahagiannya.Contoh“juga,jua,pun, sahaja,lagi, hadapan frasa adjektif dan frasa sendi
dan memang” nama.

Kehadiran “kah, tah,dan lah, sebagai kata penagas Pada umumnya, kata pemeri tidak boleh hadir
frasa predikat hanya berlaku apabila frasa predikat bersama-sama kata nafi, contohnya;
mengalami pendepanan, contoh ;
adalah bukan.
Siapakah majikan kamu itu?
Pernahkah dia datang? Penggunaan kata pemeri tidak boleh hadir di
Apatah daya kita hadapan frasa kerja atau kata kerja. Contoh;
Itulah rumah idamanku
adalah diberitahu
adalah dimaklumkan
Kehadiran kata penegas yang kedua bersifat bebas adalah disebabkan
dari segi kehadirannya dalam ayat. Contoh; adalah diisytiharkan

saya juga ingin ke sekolah

saya ingin juga membeli buku itu
En. Malik pun datang, tentu sekali anak-anaknya akan
datang jua.
Hanya Abu seorang yang telah sampai di sekolah
Kata sendi Nama
Kata sendi nama ialah perkataan yang letaknya di
hadapan frasa nama. Antara kata sendi nama yang
sering digunakan dalam bahasa Melayu ialah;

Kata nafi di,ke,dari,daripada,kepada,

pada,bagi,demi,tentang,seperti
Kata nafi ialah perkataan yang menjadi unsur nafi bagai,umpama,laksana,sejak,terhadap
farsa-frasa predikat, iaitu frasa nama, frasa kerja, akan,oleh,hingga,antara,untuk,dengan,
frasa adjektif, dan frasa sendi nama. Ada dua bentuk dalam,sampai
kata nafi iaitu “ bukan dan tidak”.
Kata nafi “bukan” boleh menjadi unsur frasa nama
dan frasa sendi nama, contoh;

• Hadiah itu bukan untuk Hilmi tetapi untuk Kata Arah

adiknya
• Perabot itu bukan usaha saya
• Kapal layar itu bukan dari Singapura tetapi dari
Indonesia
Kata nafi “tidak” pula ialah unsur nafi bagi frasa
kerja dan frasa adjektif, contoh;
Kata arah ialah sejumlah perkataan yang hadir
sebelum frasa nama dan lazimnya sesudah kata
sendi nama untuk menunjukkan hala atau jurusan.
Contoh; atas, antara, bawah, tepi, belakang, timur,
barat, hadapan, utara dan sebagainya.
Kata Bilangan

• Datuknya tidak pergi ke kebun hari ini Kata bilangan ialah sejumlah perkataan yang
• Dia tidak akan datang lagi menjadi penerang pada frasa nama.Kata bilangan
boleh dibahagikan kepada beberapa jenis
• Kenyataan itu tidak benar mengikut ciri maknannya.
• Rumah itu tidak besar sangat.
• Kata bilangan yang menunjukkan
jumlah yang tentu sifatnya yang
sebut kardinal, contoh;Dua,lima ,sepuluh
Kata Pemeri sejuta
Kata pemeri ialah unsur yang menjadi pemeri hal atau
perangkai antara subjek dengan frasa-frasa utama • Kata bilangan yang menunjukkan
bilangan tak tentu, contoh;

MNASIR75 11
 STPM 910/1 BAHASA MELAYU I
MORFOLOGI
Semua, segala, para, beberapa,sekelian, ialah satu bentuk yang memberi penegasan
seluruh, sedikit kepada kata yang bergabung dengannya, contoh;

• Kata bilangan yang membawa maksud Sesungguhnya, nampaknya,bahawasanya.

himpunan, contoh;
Ketiga-tiga, beribu-ribu,berabad-abad,
berguni-guni Kata pembenda

ialah bentuk yang menjadikan sesuatu perkataan

• Kata bilangan yang membawa maksud yang bukan daripada kata nama sebagai kata
pisahan, contoh; masing-masing,setiap, tiap- nama,
tiap
Contoh; Lajunya,manisnya,
• Kata bilangan yang membawa maksud kuatnya,lantangnya,sakitnya.
pecahan, contoh;
setengah, sepertiga, separuh, sepertiga

KATA PASCAKATA

Dalam bahasa Melayu terdapat satu bentuk kata yang

hadir selepas perkataan. Bentuk itu ialah –“nya” yang
berfungsi sebagai penekan dan pembenda.

Kata penekan

MNASIR75 12