50 SAYFADA

kpss
TÜRKÇE
CÜMLENİN ÖGELERİ

salİh çalışkaN
TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ÖĞRETMENİ
CÜMLENİN ÖGELERİ
YÜKLEM CÜMLE VURGUSU
~Cümledeki işi, hareketi, yargıyı bildiren çekimli unsura yüklem denir. 1.Fiil cümlelerinde vurgu, yüklemden önceki kelime ya da kelime grubu

~Yükleme, cümlede yargı bildiren çekimli öge de diyebiliriz. üzerindedir.

~Yüklem, cümlenin temel ögesidir. Yani yüklem olmadan cümle de
ÖRNEK:
oluşmaz. *Aksaray’dan dün annem geldi. (Özne vurgulanmış)
~Diğer ögeleri bulmak için gerekli sorular sadece yükleme sorulabilir. * Annem Aksaray’dan dün geldi. (Zaman tümleci vurgulamış)
~Adlar da eylemlerde yüklem olabilir. *Annem otobüsten hızlıca indi. (Durum tümleci vurgulamış)
~Yüklemi bulmak için ek fiil almış sözcüklere ( ise hariç ) ve çekimli
2.İsim cümlelerinde vurgu, yüklem üzerinde bulunur.
fiillere odaklanmak gerekir. ÖRNEK:
*Bu gün hava gerçekten çok güzeldi.
ÖZNE
*Bu benim çok beğendiğim bir arabaydı.
~Yüklemin bildirdiği iş, oluş ya da durumu yapan veya cümledeki olanı

3.Devrik bir fiil cümlesinde yüklem eğer cümlenin başında ise vurgu

karşılayan ögeye özne denir.

yüklem üzerinde, yüklem cümlenin ortasında ise vurgu yüklemden bir

~Özne, cümlenin temel ögesidir; ancak her cümlede bulunmak zorunda

önceki sözcük üzerindedir.

değildir.
~Özne, yükleme sorulan “kim, ne?” soruları ile bulunur. Gerçek özne ve
ÖRNEK:
sözde özne olmak üzere ikiye ayrılır. *Gitmiyor hiç gözümden onun bizi terk edişi.
*Ameliyattan sonra gözlerim görmüyor artık eskisi gibi.
NESNE 4.Devrik bir isim cümlesinde yüklem nerede olursa olsun vurgu daima

~Cümlede öznenin yaptığı işten etkilenen ögedir. İkiye ayrılır. yüklem üzerindedir.
a. Belirtli nesne:”-ı,-i,-u,-ü” ÖRNEK:
eklerinden birini alır ve “neyi, kimi” sorularına cevap verir. * Yemyeşildi uçsuz bucaksız uzanan ıssız vadi.
b. Belirtisiz nesne: hal eki almaz ve “ne” *Uzakmış yaşadığın köyler, kasabalar.
sorusuna cevap verir. 5.Soru cümlesinde soru anlamı “kim, ne, kaç” gibi soru sözcüğü ile

DOLAYLI TÜMLEÇ sağlanmışsa vurgu soru sözcüğü üzerinde, soru anlamı “mi” soru eki ile

sağlanmışsa vurgu “mi” ekinden önceki sözcüktedir.

~Cümlede yaklaşma, bulunma, uzaklaşma bildiren, yüklemi yer
ÖRNEK:
anlamıyla tamamlayan öğedir.
SALİH ÇALIŞKAN

*Bu kağıtları yere kim attı?

~ “-e,-de,-den” eklerinden birini alır ve “neye, neyde, neyden, kime,

* Yeni aldığım kazağı nereye koymuşlar?

kimde, kimden, nereye, nerede, nereden” sorularına cevap verir.

ZARF TÜMLECİ ALIŞTIRMALAR

~Yön, zaman, tarz, sebep, miktar, vasıta ve şart bildirerek yüklemi
Çok uzaklardan gelen göçmen kuşlar biraz soluklanıp yola koyuldular.
tamamlar.
~“ne zaman, nasıl, niçin, niye, neden,
Yolda yürürken arkamdan aniden yaklaşan adam bana adımı sordu.
ne kadar, ne şekilde?” sorularına cevap verir.

ARA SÖZ
Kardeşim annem mutfağa girince bilgisayarı açtı.
Herhangi bir ögenin açıklayıcısı olarak cümleye giren, iki virgül veya iki

kısa çizgi arasında yer alan, cümleden çıkarıldığında cümlenin

anlamında herhangi bir daralmaya yol açmayan, bazen bağımsız olarak

Okula giderken sana seslenen kimdi?
da cümleye girebilensözcük ya da sözcük gruplarına ara söz denir.

Ör. Seninle seve seve oraya giderim.

Dil, insanın engüçlü silahı, konuştukça etkisini gösterir. İzmir’e,

doğduğu kente, gidiyordu.

Bayramda el öpüp harçlık toplamak için epey dolaştık.
Yaşlı adam onu, kara kuru çocuğu, bağrınabastı.
Yukarıdaki cümlelerde ara söz, cümleninsırasıyla “özne, dolaylıtümleç,

nesne” gibi öğelerini oluşturmuştur. Annem sofraya peynir, zeytin ve bal koydu.
CÜMLE DIŞI UNSUR
Cümledeki bazı sözcük veya sözcük grupları herhangibir ögeyi
Sorunlarımızı konuşarak çözmeliyiz.
karşılamadığı zaman cümle dışı unsur kabul edilir. Bunlar seslenmeler

veya ara sözler olabilir.

Yeni doğan kardeşim beni meraklı gözlerle izledi.
Ör.
Hey çocuklar! hemen buraya gelin.
Gözlerini açıp onu karşısında bulunca birden sıçradı.
Bu sabah erken çıkarak-ki hep geç çıkarım- işe gittim.

Beni bir yerden tanıdığını söyleyince bir süre düşündüm.

1
CÜMLENİN ÖGELERİ
Sait Faik'in hikâyelerinde insanların ve çevrenin, herhangi bir kurala 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne yoktur?
bağlı kalmadan özgürce ele alınmasını yazarın yaşayış biçimine A) Kitaplığına, en son çıkan yayınları almıştı.
bağlayabiliriz. B) Bütün ricalarımıza karşın istediğimiz parayı veremeyeceğini söyledi.
1. Yukarıdaki altı çilli bölüm cümlenin hangi ögesidir? C) Bu büyük başarısından dolayı törene katılan herkes onu kutladı.
A) Özne D) Dünkü piknik, öğleden sonra çıkan fırtına yüzünden tatsız geçti.
B) Nesne E) Onun bu konuda ne düşündüğünü açıkça bilmiyoruz.
C) Durum bildiren zarf tümleci
D) Yer bildiren zarf tümleci 9. Aşağıdaki atasözlerinden hangisi yüklemine göre ötekilerden
E) Dolaylı tümleç farklıdır?
A) Gönül kimi severse güzel odur.
Açık balkon kapısından içeri giren ikindi serinliği onlara alt katın mutfak B) Göz görür, gönül ister.
pencerelerini saran pembe yaseminlerin kokusunu getirdi. C) Her damardan kan alınmaz.
2. Bu cümlenin ögeleri aşağıdakilerin hangisinde cümledeki sırasıyla D) Azı bilmeyen çoğu hiç bilmez.
verilmiştir? E) İşten artmaz, dişten artar.
A) Özne, dolaylı tümleç, nesne, yüklem
B) Nesne, özne, dolaylı tümleç, yüklem İçeriye ellerinde kameralarıyla genç, orta yaşlı, kadınlı erkekli bir grup
C) Özne, dolaylı tümleç, zarf tümleci, yüklem gazeteci girdi.
D) Zarf tümleci, nesne, dolaylı tümleç, yüklem 10. Bu cümleyle aşağıdaki cümlelerden hangisi arasında ögelerinin
E) Dolaylı tümleç, nesne, zarf tümleci, yüklem sıralanışı yönünden bir benzerlik vardır?
A) Konferansa katılan konuşmacı, ağır adımlarla kürsüye doğru ilerledi,
3. Aşağıdaki dizelerin hangisinde zamir ek eylem alarak yüklem tana tane anlatmaya başladı.
olmuştur? B) Konferans salonuna alınan velilere, okul müdürü az ama öz
A) Beni herkes severdi çocukluğumda konuşarak sorunları açıkladı.
B) Sendin bütün korkuların çaresi C) Deniz kıyısına toplananlar, büyük bir hayranlıkla güneşin batışını
C) Ben uzaklarda olmalıyım, çok uzaklarda izliyordu.
D) Denize bakan evler gibiydim seninle D) Derenin kuzeye bakan tarafındaki ağaçların altı serin, diplerindeki
E) Onu benden, beni ondan ayıran deniz otlar dipdiriydi.
E) Düzenlenen seminere, kullanacakları aletlerle birlikte, işe yeni
SALİH ÇALIŞKAN

Genç yaşında öykü alanında isim yapmış ve türün parlak örneklerini başlayan arkadaşlarımız katılacak.
vermiş olan yazar, kahramanlarını her gün karşılaşabileceğimiz kişiler
arasından seçmiştir. Ülkenin günlük siyasal olaylarını ve toplumsal bozukluklarını eleştirel bir
4. Bu cümlenin ögeleri aşağıdakilerin hangisinde sırasıyla verilmiştir? yaklaşımla ve etkileyici bir biçimde yansıtır.
A) Nesne, dolaylı tümleç, özne, yüklem 11. Bu cümlenin ögeleri aşağıdakilerin hangisinde sırasıyla verilmiştir?
B) Nesne, özne, dolaylı tümleç, yüklem A) Özne-nesne-yüklem
C) Özne, zarf tümleci, nesne, yüklem B) Nesne-dolaylı tümleç-yüklem
D) Özne, nesne, dolaylı tümleç, yüklem C) Özne-dolaylı tümleç-yüklem
E) Özne, nesne, zarf tümleci, yüklem D) Nesne-zarf tümleci-yüklem
E) Özne-zarf tümleci-yüklem
5. Aşağıdakilerin hangisinde, yan cümlecik, temel cümleciğin nesnesi
görevindedir? Kişiyi, içinde yaşadığı toplumun değer yargıları biçimlendirir.
A) Bu sözü söylemiş olabileceğini sanmıyorum. 12. Bu cümlenin ögeleri aşağıdakilerin hangisinde sırasıyla verilmiştir?
B) Bunun, yerinde bir karar olduğundan kuşkuluyum. A) Özne – dolaylı tümleç – yüklem
C) Onun hakkında söylenenlere inanmadım. B) Nesne – özne – yüklem
D) Bizimle geleceğine çok sevindim. C) Nesne – dolaylı tümleç – yüklem
E) Söz verdiğim için gitmeliyim. D) Dolaylı tümleç – özne – yüklem
E) Özne – zarf tümleci – yüklem
6. Aşağıdaki dizelerin hangisinde birden çok nesne vardır?
A) Sevdamın avucunu bastırıyorum geceye. 13. Aşağıdaki ikili dizelerden hangisi bitmemiş bir cümle durumundadır?
B) Ben seni unutmak için sevmedim. A) Gecenin koyu karanlığında
C) Seni ben ellerin olsun diye mi sevdim? Rüzgârda sokak kokusu
D) Gözlerinden içti gönlüm neşeyi. B) Çiçek açmayı deniyordu
E) Seni, sesini, gözlerinin rengini unutabilsem! Bahçemizde erik ağacı
C) Uğraşma boşuna şiir yazamazsın
7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne ortaktır? Bu kadar maviyken gökyüzü
A) Hava soğumuştu, kar yağmaya başlamıştı. D) Bana bu kadar açık söylemedi
B) Yol çok uzundu, yürümekle bitecek gibi değildi. Güzel olduğunu yaşamanın
C) Aradan üç yıl geçmişti, kimse arayıp sormamıştı. E) Gökyüzünün maviliğine akarak
D) Soluk benizliydi, başında eski bir kasket vardı. Savruldu sonsuza ışık hızım
E) Yaşlı biriydi, mahallede onu herkes seviyordu.