Notatki: J.Krasińska - na podst. “Histologia” M.

Zabel
10. Układ dokrewny:

1. Układ dokrewny:

● reguluje czynność większości komórek organizmu za pomocą hormonów

● komórki które podlegają regulacji nazywane są ​komórkami docelowymi - ​posiadają one
odpowiednie ​receptory​, czyli układy rozpoznające hormon/neuroprzekaźnik, a także układy, które
dają tzw. odpowiedź komórkową

● ze względu na budowę chemiczną wyróżniamy:

→ hormony białkowe (polipeptydowe)
→ hormony steroidowe
→ pochodne aminokwasów (aminy biogenne i hormony tarczycy)

● istotna jest rozpuszczalność (lub brak rozpuszczalności) hormonu w wodzie;

cecha ta wiąże się z:
- budową komórek wytwarzających hormony
- sposobem transportu hormonów we krwi
- rodzajem działania na komórki docelowe przez receptory błonowe lub wewnątrzkomórkowe

Hormon: Struktury kom.wydzielającej: Transport we krwi: Receptor w kom.docelowej

Białkowy siat.śród.szorstka; aparat Golgiego; rozpuszczalne w błonowy

(polipeptydowy) ziarna wydzielnicze osoczu

Steroidowy siat.śród.gładka; mitochondria tubularne; białka transportujące jądrowy (cytoplazmatyczny)

krople lipidowe

● kontrola stężeń hormonów we krwi regulowana jest za pomocą pętli sprzężeń zwrotnych
● centralnym ośrodkiem kontroli hormonalnej jest ​kora mózgowa,​która steruje ​podwzgórzem ​
→
podwzgórze reguluje funkcje ​płata przedniego przysadki mózgowej

● narządy dokrewne stymulowane przez płat przedni przysadki:

→ tarczyca
→ nadnercza
→ gonady

1
2. Podwzgórze:

● jest częścią międzymózgowia

● anatomicznie i funkcjonalnie podwzgórze połączone jest z ​przysadką mózgową
● podwzgórze łączy się z przysadką dwoma zespołami komórek:
→​pole hipofizjotropowe ł​ączy się z płatem ​przednim​przysadki
→​ jądra wielokomórkowe podwzgórza ​łączą się z ​tylnym ​płatem przysadki (cz.nerwowa)

2.1 Pole hipofizjotropowe:

● zbudowane z jąder drobnokomórkowych podwzgórza, które wydzielają hormony:
→ pobudzające, czyli liberyny
→ hamujące, czyli statyny
● wymienione wyżej hormony mają za zadanie regulować wydzielanie hormonów przedniego płata
przysadki
● aksony z komórek pola hipofizjotropowego dochodzą do ​krążenia wrotnego przysadki
→ na terenie podwzgórza w wyniosłości pośrodkowej zakończenia aksonów tworzą połączenie
nerwowo-naczyniowe (tzw.narząd neurohemalny)
→ dzięki temu połączeniu liberyny i statyny wydzielane są do krwi i żyłami wrotnymi dochodzą do
przedniego płata przysadki regulując wydzielanie hormonów tropowych

2.2 Jądra wielkokomórkowe (jądro nadwzrokowe i jądro przykomorowe):

● wydzielają neurosekret składający się z białka nośnikowego - ​neurofizyny​​(w Zablu jest literówka) ​oraz
neurohormonów
● neurosekret transportowany jest aksonami do części nerwowej przysadki, gdzie zostaje zmagazynowany
→ stamtąd w ramach potrzeb neurohormony uwalniane są do krwi
→ u człowieka wytwarzane są dwa neurohormony: hormon antydiuretyczny (ADH, wazopresyna) oraz
oksytocyna
● zwyczajowo opisany proces nazywany jest neurosekrecją; pojęciem neruosekrecji określa się też ogólne
wydzielanie substancji przez kom.nerwowe

3. Przysadka mózgowa:

● położona w siodle tureckim kości klinowej

● rozwija się z uchyła dna komory III (przysadka nerwowa) i uwypuklenia jamy ustnej, tzw. kieszonki
Rathkego (przysadka gruczołowa)
● na przysadkę nerwową składają się:
1. Wyniosłość pośrodkowa (należąca do podwzgórza)
2. Część nerwowa - czyli wyrostek lejkowaty
3. Szypuła lejka
● na przysadkę gruczołową składają się:
1. Część dalsza ​(płat przedni)
2. Część pośrednia
3. Część guzowa
● (!) część pośrednia i nerwowa tworzą razem ​płat tylny
● przysadka nerwowa pochodzi z ​neuroektodermy,​a przysadka gruczołowa z ​ektodermy

Krążenie wrotne przysadki:

● w wyniosłości pośrodkowej podwzgórza (okolice dna komory III) znajduje się pierwotna sieć
naczyń włosowatych utworzona z tętnic przysadkowych górnych
● z sieci tej powstają żyły wrotne przysadki biegnące od płata przedniego w którym budują sieć
wtórną
● krążenie wrotne pośredniczy w przenoszeniu z podwzgórza do płata przedniego liberyn i statyn,
regulujących czynność wydzielniczą komórek tej części przysadki mózgowej

2
 3.1 Płat przedni przysadki mózgowej:
● płat przedni zbudowany jest z grup i pasm komórek, między którymi występują naczynia włosowate
zatokowe
● wyróżnia się dwa rodzaje komórek:
→ chromofoby​(komórki niebarwlie): komórki niezróżnicowane, zdegranulowane komórki
chromofilne i komórki gwiazdkowate (pęcherzykowate)
→ komórki chromofilne: ​mają budowę typową dla komórek wydzielających hormony
polipeptydowe, tzn.: duże ilości siat.śródplazmatycznej, dobrze rozwinięty aparat Golgiego, liczne
ziarna wydzielnicze magazynujące hormony
● wszystkie hormony płatu przedniego mają budowę ​polipeptydową lub glikoproteidową
● wśród komórek chromofilnych (po barwieniu metodą Mallory’ego) wyróżnić można komórki
kwasochłonne i zasadochłonne; ​badania immunocytochemiczne pokazują dokładnie jaki hormon
jest wytwarzany przez każdy z typów komórek

kwasochłonne ● laktotrofy ​(50% komórek płata przedniego) → wydzielają prolaktynę

● somatotrofy​(15-20%) → somatotropina

zasadochłonne ● kortykotrofy​(10-15%) → kortykotropina

● gonadotrofy​(10%) → gonadotropiny (FSH, LH)
● tyreotrofy (​5%) → tyreotropina

Hormony wydzielane przez płat przedni przysadki mózgowej:

1. Prolaktyna:
● wzmaga wytwarzanie mleka w gruczole mlekowym oraz laktację
● jej wydzielanie jest regulowane głównie przez dopaminę
● w niektórych zaburzeniach hormonalnych pojawiać się może nadmiar prolaktyny (hiperprolaktynemia)
→ może ona powodować mlekotok (galactorrhea), nadmierne wytwarzanie mleka

2. Somatotropina (hormon wzrostu):

● stymuluje wytwarzanie w wątrobie somatomedyny C, która warunkuje wzrost kości na długość dzięki
pobudzaniu proliferacji komórek chrząstki wzrostowej
● wydzielana jest pulsacyjnie, głównie w nocy
● nadmiar wydzielania somatotropiny powoduje:
→ u dzieci: gigantyzm
→ u dorosłych: akromegalię (nadmierny wzrost dłoni, żuchwy, stóp)

3. Tyreotropina:
● reguluje czynność tarczycy oraz wpływa na wytwarzanie hormonów tarczycy
● stymuluje syntezę, magazynowanie i uwalnianie hormonów tarczycy
● zaburzenia wydzielania tyreotropiny są częstą przyczyną niedoczynności/nadczynności tarczycy

4. Kortykotropina (ACTH - adrenocorticotropic hormone):

● kontroluje czynności części pasmowatej kory nadnerczy, przede wszystkim wydzielania kortyzolu
● nadmiar wydzielania ACTH może wywoływać chorobę Cushinga

5. Gonadotropiny:
● regulują prawidłową aktywność gonad (jajników i jąder)
● FSH​(hormon folikulotropowy, folitropina): stymuluje wzrost pęcherzyków jajnikowych i wzmaga syntezę
estrogenów u kobiet; u mężczyzn stymuluje spermatogenezę poprzez wytwarzanie ABP (białko wiążące
androgeny) przez komórki Sertoliego
● LH ​ (hormon luteinizujący, lutropina): wywołuje owulację i stymuluje wytwarzanie progesteronu u kobiet; u
mężczyzn stymuluje wytwarzanie androgenów (testosteronu) przez komórki Leydiga

3
3.2 Płat tylny przysadki mózgowej:

● zbudowany jest z części pośredniej i części nerwowej

● część pośrednia:
→ zbudowana jest z komórek zasadochłonnych często tworzących pęcherzyki
→ komórki te wydzielają MSH (melanotropinę); ale początkowo ich rolą jest wydzielanie POMC
→ u płodów z POMC powstaje ​α-MSH (​początkowy fragment cząsteczki ACTH), które pobudza
warstwę korową nadnerczy
● część nerwowa:
→ zbudowana jest z zakończeń aksonów pochodzących z jąder wielokomórkowych podwzgórza
oraz pituicytów i tkanki łącznej z naczyniami
→ aksony transportują neurosekret i magazynują go w swoich zakończeniach; większe skupiska
neurosekretu nazywane są kulami lub ciałami Heringa
→ pituicyty mają budowę podobną do komórek glejowych i prawdopodobnie biorą udział w
uwalnianiu neurohormonów
→ magazynuje dwa hormony:
1. Hormon antydiuretyczny (ADH, wazopresyna) ​- działa na cewki zbiorcze w nerkach,
zwiększa wchłanianie zwrotne wody, podnosi ciśnienie krwi.
2. Oksytocyna ​- wywołuje skurcze porodowe macicy oraz skurcz komórek mioepitelialnych w
odcinkach wydzielniczych gruczołu mlekowego

4. Szyszynka:

● część nadwzgórza położona nieco powyżej i za komorą III

● pokryta jest oponą miękką, która wnika do gruczołu dzieląc go na nieregularne płaciki
● płaciki zbudowane są z ​pinealocytów i komórek śródmiąższowych​(uważanych za odmianę
astrocytów)
● pinealocyty posiadają dobrze rozwinięty aparat Golgiego, ziarna wydzielnicze oraz wiele wypustek
krótkich i długich; wypustki długie dochodzą do przestrzeni okołonaczyniowych
● do przestrzeni okołonaczyniowych dostają się liczne bezrdzenne włókna nerwowe adrenergiczne za
pomocą których do szyszynki docierają informacje z siatkówki oka
● z wiekiem wzrasta ilość pozakomórkowych​ciałek blaszkowatych (tzw. “piasek szyszynkowy”)​ , których
rola nie jest dotąd poznana

Funkcja:

● hormonem wydzielanym przez szyszynkę jest ​melatonina (indoloamina, pochodna

5-hydroksytryptaminy, czyli serotonicy)
● melatonina to główny czynnik regulujący rytm dobowy człowieka; jej wytwarzanie jest zależne od ilości
bodźców świetlnych docierających do siatkówki oka
(stężenie tego hormonu wzrasta wyraźnie w nocy → ułatwia zasypianie)
● uważa się, że melatonina wywołuje ​efekt antygonadotropowy ​→ hamuje wydzielanie gonadoliberyn
● szyszynka wytwarza również inne i​ndoloaminy: głównie serotoninę; ​prawdopodobnie także hormony
polipeptydowe o działaniu podobnym do liberyn i statyn

4
5. Tarczyca:
● tarczyca położona jest z boku i przed krtanią; zbudowana jest z dwóch płatów i łączącej je cieśni
● cały gruczoł otoczony jest łącznotkankową torebką, która wnikając do miąższu narządu wprowadza
naczynia oraz nerwy
● tarczyca ​składa się z dużej ilości pęcherzyków​→ każdy pęcherzyk otoczony jest błoną podstawną, na
niej natomiast leżą sześcienne komórki nabłonkowe zwane komórkami pęcherzykowymi
● wewnątrz pęcherzyka znajduje się koloid
● wielkość pęcherzyka, wysokość nabłonka, ilość koloidu zależą od stanu funkcjonalnego pęcherzyka
→​ pęcherzyki nieaktywne: ​duże, mają dużo koloidu i nabłonek płaski
→​pęcherzyki aktywne:​małe, mają mało koloidu i nabłonek walcowaty
● komórki pęcherzykowe w części podjądrowej zawierają duże ilości siateczki szorstkiej, a w części
nadjądrowej aparat Golgiego i duże ziarna wydzielnicze

Hormony tarczycy:
● tarczyca wytwarza hormony, które stanowią jodowane pochodne tyrozyny
● są to: ​trójjodotyronina (T​3​) i tyroksyna (T​4​)

1. W pierwszym etapie komórki pęcherzykowe syntetyzują i wydzielają do koloidu ​Tg - tyreoglobulinę

(glikoproteina bogata w tyrozynę)
2. Do koloidu wydzielana jest także​tyreoperoksydaza oraz jodki​(które są wychwytywane z krwi)
3. Dzięki tyreoperoksydazie jodki przechodzą w jod atomowy, który “joduje” tyrozynę w tyreoglobulinie
→ wytwarza się​jodowana tyreoglobulina (jTg) ​i w tej postaci magazynowane są hormony tarczycy
4. Pow wpływem tyreotropiny (TSH) komórki pęcherzykowe pobierają koloid wraz z zawartą w nim jodowaną
tyreoglobuliną (jTg) tworząc w cytoplazmie endosomy
5. Do endosomów dołączają lizosomy, które hydrolizują jTg
→ hormony tarczycy zostają uwolnione i wędrują do naczyń
→ ponieważ hormony tarczycy są b.słabo rozpuszczalne w wodzie, ​we krwi są przenoszone przez białko
nośnikowe

Funkcja tarczycy:
● tarczyca kontrolowana jest przez ​tyreotropinę (TSH),​która zwiększa wychwytywanie jodków oraz nasila
endocytozę jTg co prowadzi do wzmożonego uwalniania T​3​i T​4
● wydzielanie tyreoliberyny (TRH) zwiększa uwalnianie TSH
→ nadmierny wzrost stężenia hormonów tarczycy hamuje wydzielanie TRH i TSH
● w regulacji bierze udział OUN:​gdy do kory docierają informacje o obniżonej temp.ciała stymulowane
zostaje wydzielanie TRH
→ wzrost stężenia TSH → wzrost stężenia hormonów tarczycy
→ stymulacja metabolizmu tkankowego ⇒ wzrost temperatury ciała (informacja do kory)
→ zakończenie stymulacji wydzielania TRH
● T​ 3​jest hormonem aktywnym, natomiast T​4​jest prohormonem, który w tkankach docelowych
metabolizowany jest do formy aktywnej
● hormony tarczycy transportowane są we krwi przez ​TBPA, TBG oraz albuminy
● hormon działając poprzez r​eceptory wewnątrzkomórkowe ​zwiększa zużycie tlenu w większości tkanek,
przyśpiesza metabolizm, co powoduje wzrost temperatury ciała
● w okresie rozwoju organizmu hormony tarczycy są niezbędne do normalnego kształtowania się
tk.nerwowej oraz do dojrzewania szkieletu i osiągnięcia prawidłowego wzrostu
● ponadto zwiększają stężenie cukru oraz obniżają stężenie cholesterolu we krwi

Komórki parafolikularne:
● komórki parafolikularne (komórki C tarczycy) znajdują się w obrębie pęcherzyka, między błoną
podstawną, a komórkami pęcherzykowymi
● wytwarzają hormony polipeptydowe: ​kalcytoninę oraz CGRP ​(calcitonin gene related peptide)
● kalcytonina reguluje gospodarkę wapniową​→ zmniejsza stężenie wapnia we krwi poprzez
magazynowanie wapnia w kościach/wydalanie wapnia przez nerki

5
6. Przytarczyce:

● dwie pary przytarczyc; zlokalizowane na tylnej powierzchni torebki tarczycy

● przytarczyce otoczone są łącznotkankową torebką, która wnika do wnętrza dzieląc gruczoł na większe
grupy komórek; wyróżnia się dwa typy komórek:
→ komórki główne: wytwarzają parathormon (PTH)
→ komórki kwasochłonne (oksyfilne)

Regulacja gospodarki wapniowej:

1. Wapń dostaje się do organizmu wraz z pożywieniem.

2. Białko wiążące wapń (CaBP) transportuje w jelicie jony wapnia do krwi → część z nich może być
zmagazynowana w kościach, a nadmiar zostaje wydalony przez nerki.
3. Stężenie wapnia we krwi jest stałe - ok.2,5 MM i kontrolowane przez trzy hormony:
→ kalcytoninę
→ parathormon
→ kalcytriol (aktywna forma wit.D​)
3​

Parathormon:

● zwiększa stężenie wapnia we krwi

● reguluje funkcje i różnicowanie komórek w kościach:
→ działa na osteoblasty zwiększające wytwarzanie M-CSF i RANKL; czynniki te stymulują monocyty do
różnicowania się w osteoklasty, których aktywność powoduje uwalnianie wapnia do krwi

Kalcytonina:

● obniża stężenie wapnia we krwi

● hamuje czynność osteoklastów

Kalcytriol:

● zwiększa stężenie wapnia we krwi

● zwiększa zdolność enterocytów do wchłaniania wapnia z pokarmu
● niedobór kalcytriolu powoduje zmniejszanie zapasów wapnia w kościach, co objawia się krzywicą (u
dzieci) lub osteomalacją (u dorosłych)

6
 7. Nadnercza:
● położone są na górnych biegunach nerek; otoczone są torebką łącznotkankową
● zbudowane są z dwóch warstw:
→ korowej: pochodzenia mezodermalnego; wytwarza hormony steroidowe
→ rdzennej: pochodzenia neuroektodermalnego; wytwarza katecholaminy

7.1 Część korowa:

● składa się z trzech warstw (poczynając od torebki):

1. Warstwa kłębuszkowata
→ komórki tworzą układy przypominające kłębuszki i cechują się brakiem 17 ​α-​
hydroksylazy
→ ​strefa ta wytwarza mineralokortykoidy, m.in.: aldosteron

2. Warstwa pasmowata:
→ zawierają 17 ​α-​
hydroksylazę
→ wytwarza glikokortykoidy, m.in.: kortyzol

3. Warstwa siateczkowata
→ wytwarza nieznaczne ilości hormonów płciowych

● wszystkie warstwy​wytwarzają hormony steroidowe​i charakteryzują się silnie rozwiniętą siateczką

gładką, obecnością licznych wakuoli lipidowych oraz mitochondriami tabularnymi

● u płodów kora zbudowana jest głównie z tzw. warstwy płodowej (ok.80%), która współpracuje z łożyskiem
w wytwarzaniu hormonów steroidowych i tworzy czynnościowe połączenie nazywane​jednostką
płodowo-łożyskową ​→ współpraca kory płodowej i łożyska jest spowodowana faktem, żę żadne z nich
nie ma wszystkich enzymów niezbędnych do syntezy steroidów

● zasadniczy wpływ na funkcję kory nadnerczy ma ACTH

Mineralokortykoidy (aldosteron): Glikokortykoidy (kortyzol)

● regulują gospodarkę ● wpływają na większość komórek organizmu przez odpowiedni receptor

wodno-elektrolitową i
ciśnienie krwi
cytoplazmatyczny
● ich obecność ma znaczenie dla:
- hemopoezy
- ciśnienia krwi
- pracy serca
- funkcjonowania uk.nerwowego
- wydzielania HCl i pepsyny w żołądku
- resorpcji wody w jelicie grubym
● dodatkowo: podnoszą stęż.glukozy we krwi, wzmagają katabolizm
tk.tłuszczowej, kostnej, mięśniowej oraz procesy glikoneogenezy
● są niezbędne do funkcjonowania innych hormonów (m.in katecholamin,
glukagonu)
● mają wielokierunkowy wpływ na uk.immunologiczny

7
7.2 Część rdzenna:
● rdzeń nadnerczy zbudowany jest z ​komórek chromafinowych​wytwarzających katecholaminy
● komórki chromafinowe budują gniazda i pasma otoczone licznymi naczyniami zatokowymi z nabłonkiem
okienkowatym
● w rdzeniu spotyka się liczne komórki nerwowe (komórki zwojowe) i żyły, który posiadają silnie rozwiniętą,
ale nieregularnie rozmieszczoną mięśniówkę
● komórki chromafinowe:
→ unerwione są przez ​nerwy cholinergiczne,​kontrolujące wydzielanie katecholamin
→ ich budowa jest charakterystyczna dla komórek wytwarzających hormony białkowe
→ ze względu na różnice w wielkości i gęstości ziaren wyróżnia się dwa rodzaje komórek
chromafinowych:
1. Komórki A - wydzielają adrenalinę
2. Komórki NA (nieliczne u człowieka) wydzielające noradrenalinę
● (!) Oba hormony zalicza się do katecholamin.
● katecholaminy są pochodnymi tyrozyny; ciag przemian biosyntezy katecholamin wygląda tak:
tyrozyna ⇒ DOPA ⇒ dopamina ⇒ noradrenalina ⇒ adrenalina
● przemiana noradrenaliny w adrenalinę zachodzi przy udziale enzymu ​N-metylotransferazy, ​ która jest
stymulowana przez glikokortykoidy dochodzące do rdzenia z kory

Rola katecholamin:
● powodują wzrost stężenia glukozy we krwi dzięki stymulacji rozkładu glikogenu w wątrobie i mięśniach
● uwalniają wolne kwasy tłuszczowe z tkanki tłuszczowej
● podnoszą ciśnienie krwi przy jednoczesnym rozkurczu tętnic wieńcowych oraz mięśni szkieletowych
● wzmagają czynność mózgu poprzez działanie na twór siatkowaty

8. Paraganglia (​ciałka przyzwojowe) -​rozsiane są w różnych okolicach organizmu (głównie w śródpiersiu i jamie
brzusznej); ich budowa i funkcjonowanie jest identyczne jak komórek chromafinowych rdzenia nadnerczy.

9. Hormony przewodu pokarmowego:

● należą do nich hormony wydzielane przez komórki dokrewne występujące w nabłonku przewodu
pokarmowego od żołądka do jelita grubego; często w skład tych komórek zalicza się komórki dokrewne
wysp trzustki stosując skrót ​GEP - gastro-entero pancreatic endocrine
● komórki dokrewne przewodu pokarmowego wykazują budowę charakterystyczną dla komórek
wytwarzających hormony polipeptydowe
● rola kom.dokrewnych przewodu pokarmowego polega na ​wspomaganiu układu nerwowego w regulacji
procesu trawienia ​→ większość z nich to tzw. komórki otwarte, które odbierają informacje o zawartości
treści pokarmowej i wydzielają hormony regulujące proces trawienia (komórki które nie kontaktują się ze
światłem jelita nazywa się zamkniętymi)

Hormony przewody pokarmowego:

1. Gastryna​- pobudza wydzielanie HCl przez komórki okładzinowe i pepsyny przez komórki główne
żołądka; jej wytwarzanie jest stymulowane wypełnianiem żołądka
2. Cholecystokinina (CCK) ​- zwiększa wydzielanie enzymów trzustkowych i obkurcza pęcherzyk żółciowy;
jej wydzielanie jest stymulowane pojawieniem się w dwunastnicy polipeptydów i kw.tł.
3. Sekretyna -​zwiększa wydzielanie dwuwęglanów przez przewody wyprowadzające trzustki i drogi
żółciowe → dzięki czemu neutralizuje kwaśne pH w dwunastnicy; jej wydzielanie jest stymulowane przez
pojawienie się kwaśnej treści pokarmowej w dwunastnicy
4. Grelina​- stymuluje wydzielanie hormonu wzrostu; wytwarzana jest w żołądku, jej stężenie wzrasta
podczas głodzenia i wywołuje poczucie głodu (działanie na podwzgórze)
5. GIP ​- stymuluje wydzielanie insuliny; jest wytwarzana gdy glukoza znajduje się w jelicie cienkim
6. Motylina ​- reguluje perystaltykę jelit
7. Somatostatyna - hamuje wydzielanie hormonów oraz gruczołów egzokrynowych; wydzielana jest w
żołądku i jelitach
8. Histamina ​- stymuluje wydzielanie gastryny; jest aminą biogenną wytwarzaną w żołądku
9. Serotonina​- pobudza motorykę żołądka i jelit; jest aminą biogenną wytwarzaną w jelitach i żołądku

8
10. Wyspy trzustki:

● wyspy Langerhansa (trzustki) tworzą dokrewną część trzustki

● u człowieka występuje ponad milion oddzielnych wysp z których każda utworzona jest przez kilkadziesiąt
komórek i oddzielona od części egzokrynowej tkanką łączną
● w obrębie wysp spotyka się co najmniej cztery typy komórek wydzielających hormony polipeptydowe
● komórki te dzielą się na:
1. komórki alfa - ​wydzielające glukagon (podnosi stężenie glukozy i pobudza glikogenolizę w
wątrobie)
2. komórki beta - ​wydzielające insulinę (obniża poziom glukozy we krwi) i stanowią ok.80%
wszystkich komórek wysp
3. komórki delta ​- wydzielające gastryną i somatostatynę
4. komórki PP (komórki F) - ​wydzielające polipeptyd trzustkowy (hamuje działanie gastryny i
sekretyny)

Insulina:

● działa poprzez receptory błonowe, które występują w większości komórek

● w komórkach docelowych​nasila wbudowywanie białka transportującego glukozę (GLUT-4)​do błony
komórkowej, co umożliwia przyswajanie glukozy przez komórki → efektem jest obniżenie stężenia
glukozy we krwi oraz dostarczanie energii komórkom
● insulina wywołuje także wiele innych efektów, m.in.:
- zwiększa transport potasu oraz aminokwasów do komórek
- stymuluje syntezę białek i glikogenu
- hamuje neoglikogenezę

11. Układ APUD

● układ APUD to duża grupa komórek zlokalizowanych w całej organizmie

● komórki te wydzielają hormony polipeptydowe i często także aminę biogenną (głównie serotoninę)
● nazwa komórek: APUD -​amine precursor uptake and decarboxylation ​- j​est związana z ich zdolnością
do wychwytywania prekursorów amin, które następnie dekarboksylują do aktywnych amin biogennych:
serotoniny lub katecholamin
● komórki układ APUD nazywane są też komórkami pranerwowymi z powodu ich wielu cech wspólnych z
neuronami, wykazano także ich nerwowe pochodzenie
● do komórek układu APUD zalicza się m.in.:
- komórki dokrewne przewodu pokarmowego i wysp trzustki
- komórki parafolikularne tarczycy
- komórki rdzenia nadnerczy
- komórki przedniego płata przysadki mózgowej
- inne rozsiane komórki dokrewne, np. w drzewie oskrzelowym
● komórki układu APUD mogą zostać uwidocznione w mikroskopie świetlnym po wybarwieniu za pomocą
metod srebrowych, natomiast barwienie polegające na wykrywaniu wytworzone hormonu umożliwiają
metody immunocytochemiczne

12. Gonady:

● gonady wytwarzają hormony płciowe, które są steroidami powstającymi z cholesterolu

● wydzielanie hormonów płciowych jest regulowane przez gonadotropiny przysadkowe (FSH, LH)

Wyróżniamy trzy grupy hormonów płciowych:

1. Androgeny (testosteron, androstendiol, dihydrotestosteron)
2. Estrogeny (17 B-estradiol, estron, estriol)
3. Gestageny (progesteron)