Restabat ut Caesar post haec properaret accitus et abstergendae causa

suspicionis sororem suam, eius uxorem, Constantius ad se tandem desideratam

venire multis fictisque blanditiis hortabatur. quae licet ambigeret metuens
saepe cruentum, spe tamen quod eum lenire poterit ut germanum profecta, cum
Bithyniam introisset, in statione quae Caenos Gallicanos appellatur, absumpta
est vi febrium repentina. cuius post obitum maritus contemplans cecidisse
fiduciam qua se fultum existimabat, anxia cogitatione, quid moliretur haerebat.
Novo denique perniciosoque exemplo idem Gallus ausus est inire flagitium grave,
quod Romae cum ultimo dedecore temptasse aliquando dicitur Gallienus, et
adhibitis paucis clam ferro succinctis vesperi per tabernas palabatur et conpita
quaeritando Graeco sermone, cuius erat inpendio gnarus, quid de Caesare quisque
sentiret. et haec confidenter agebat in urbe ubi pernoctantium luminum claritudo
dierum solet imitari fulgorem. postremo agnitus saepe iamque, si prodisset,
conspicuum se fore contemplans, non nisi luce palam egrediens ad agenda quae
putabat seria cernebatur. et haec quidem medullitus multis gementibus agebantur.
Ut enim quisque sibi plurimum confidit et ut quisque maxime virtute et sapientia
sic munitus est, ut nullo egeat suaque omnia in se ipso posita iudicet, ita in
amicitiis expetendis colendisque maxime excellit. Quid enim? Africanus indigens
mei? Minime hercule! ac ne ego quidem illius; sed ego admiratione quadam
virtutis eius, ille vicissim opinione fortasse non nulla, quam de meis moribus
habebat, me dilexit; auxit benevolentiam consuetudo. Sed quamquam utilitates
multae et magnae consecutae sunt, non sunt tamen ab earum spe causae diligendi
profectae.
Raptim igitur properantes ut motus sui rumores celeritate nimia praevenirent,
vigore corporum ac levitate confisi per flexuosas semitas ad summitates collium
tardius evadebant. et cum superatis difficultatibus arduis ad supercilia
venissent fluvii Melanis alti et verticosi, qui pro muro tuetur accolas
circumfusus, augente nocte adulta terrorem quievere paulisper lucem opperientes.
arbitrabantur enim nullo inpediente transgressi inopino adcursu adposita quaeque
vastare, sed in cassum labores pertulere gravissimos.
Novo denique perniciosoque exemplo idem Gallus ausus est inire flagitium grave,
quod Romae cum ultimo dedecore temptasse aliquando dicitur Gallienus, et
adhibitis paucis clam ferro succinctis vesperi per tabernas palabatur et conpita
quaeritando Graeco sermone, cuius erat inpendio gnarus, quid de Caesare quisque
sentiret. et haec confidenter agebat in urbe ubi pernoctantium luminum claritudo
dierum solet imitari fulgorem. postremo agnitus saepe iamque, si prodisset,
conspicuum se fore contemplans, non nisi luce palam egrediens ad agenda quae
putabat seria cernebatur. et haec quidem medullitus multis gementibus agebantur.
Etenim si attendere diligenter, existimare vere de omni hac causa volueritis,
sic constituetis, iudices, nec descensurum quemquam ad hanc accusationem fuisse,
cui, utrum vellet, liceret, nec, cum descendisset, quicquam habiturum spei
fuisse, nisi alicuius intolerabili libidine et nimis acerbo odio niteretur. Sed
ego Atratino, humanissimo atque optimo adulescenti meo necessario, ignosco, qui
habet excusationem vel pietatis vel necessitatis vel aetatis. Si voluit
accusare, pietati tribuo, si iussus est, necessitati, si speravit aliquid,
pueritiae. Ceteris non modo nihil ignoscendum, sed etiam acriter est
resistendum.
Thalassius vero ea tempestate praefectus praetorio praesens ipse quoque
adrogantis ingenii, considerans incitationem eius ad multorum augeri discrimina,
non maturitate vel consiliis mitigabat, ut aliquotiens celsae potestates iras
principum molliverunt, sed adversando iurgandoque cum parum congrueret, eum ad
rabiem potius evibrabat, Augustum actus eius exaggerando creberrime docens,
idque, incertum qua mente, ne lateret adfectans. quibus mox Caesar acrius
efferatus, velut contumaciae quoddam vexillum altius erigens, sine respectu
salutis alienae vel suae ad vertenda opposita instar rapidi fluminis
irrevocabili impetu ferebatur.
Restabat ut Caesar post haec properaret accitus et abstergendae causa
suspicionis sororem suam, eius uxorem, Constantius ad se tandem desideratam
venire multis fictisque blanditiis hortabatur. quae licet ambigeret metuens
saepe cruentum, spe tamen quod eum lenire poterit ut germanum profecta, cum
Bithyniam introisset, in statione quae Caenos Gallicanos appellatur, absumpta
est vi febrium repentina. cuius post obitum maritus contemplans cecidisse
fiduciam qua se fultum existimabat, anxia cogitatione, quid moliretur haerebat.
Inter has ruinarum varietates a Nisibi quam tuebatur accitus Vrsicinus, cui nos
obsecuturos iunxerat imperiale praeceptum, dispicere litis exitialis certamina
cogebatur abnuens et reclamans, adulatorum oblatrantibus turmis, bellicosus sane
milesque semper et militum ductor sed forensibus iurgiis longe discretus, qui
metu sui discriminis anxius cum accusatores quaesitoresque subditivos sibi
consociatos ex isdem foveis cerneret emergentes, quae clam palamve agitabantur,
occultis Constantium litteris edocebat inplorans subsidia, quorum metu tumor
notissimus Caesaris exhalaret.
Iamque lituis cladium concrepantibus internarum non celate ut antea turbidum
saeviebat ingenium a veri consideratione detortum et nullo inpositorum vel
conpositorum fidem sollemniter inquirente nec discernente a societate noxiorum
insontes velut exturbatum e iudiciis fas omne discessit, et causarum legitima
silente defensione carnifex rapinarum sequester et obductio capitum et bonorum
ubique multatio versabatur per orientales provincias, quas recensere puto nunc
oportunum absque Mesopotamia digesta, cum bella Parthica dicerentur, et Aegypto,
quam necessario aliud reieci ad tempus.
Quapropter a natura mihi videtur potius quam ab indigentia orta amicitia,
applicatione magis animi cum quodam sensu amandi quam cogitatione quantum illa
res utilitatis esset habitura. Quod quidem quale sit, etiam in bestiis quibusdam
animadverti potest, quae ex se natos ita amant ad quoddam tempus et ab eis ita
amantur ut facile earum sensus appareat. Quod in homine multo est evidentius,
primum ex ea caritate quae est inter natos et parentes, quae dirimi nisi
detestabili scelere non potest; deinde cum similis sensus exstitit amoris, si
aliquem nacti sumus cuius cum moribus et natura congruamus, quod in eo quasi
lumen aliquod probitatis et virtutis perspicere videamur.
Ut enim quisque sibi plurimum confidit et ut quisque maxime virtute et sapientia
sic munitus est, ut nullo egeat suaque omnia in se ipso posita iudicet, ita in
amicitiis expetendis colendisque maxime excellit. Quid enim? Africanus indigens
mei? Minime hercule! ac ne ego quidem illius; sed ego admiratione quadam
virtutis eius, ille vicissim opinione fortasse non nulla, quam de meis moribus
habebat, me dilexit; auxit benevolentiam consuetudo. Sed quamquam utilitates
multae et magnae consecutae sunt, non sunt tamen ab earum spe causae diligendi
profectae.
Novitates autem si spem adferunt, ut tamquam in herbis non fallacibus fructus
appareat, non sunt illae quidem repudiandae, vetustas tamen suo loco
conservanda; maxima est enim vis vetustatis et consuetudinis. Quin in ipso equo,
cuius modo feci mentionem, si nulla res impediat, nemo est, quin eo, quo
consuevit, libentius utatur quam intractato et novo. Nec vero in hoc quod est
animal, sed in iis etiam quae sunt inanima, consuetudo valet, cum locis ipsis
delectemur, montuosis etiam et silvestribus, in quibus diutius commorati sumus.
Quapropter a natura mihi videtur potius quam ab indigentia orta amicitia,
applicatione magis animi cum quodam sensu amandi quam cogitatione quantum illa
res utilitatis esset habitura. Quod quidem quale sit, etiam in bestiis quibusdam
animadverti potest, quae ex se natos ita amant ad quoddam tempus et ab eis ita
amantur ut facile earum sensus appareat. Quod in homine multo est evidentius,
primum ex ea caritate quae est inter natos et parentes, quae dirimi nisi
detestabili scelere non potest; deinde cum similis sensus exstitit amoris, si
aliquem nacti sumus cuius cum moribus et natura congruamus, quod in eo quasi
lumen aliquod probitatis et virtutis perspicere videamur.
Utque proeliorum periti rectores primo catervas densas opponunt et fortes,
deinde leves armaturas, post iaculatores ultimasque subsidiales acies, si fors
adegerit, iuvaturas, ita praepositis urbanae familiae suspensae digerentibus
sollicite, quos insignes faciunt virgae dexteris aptatae velut tessera data
castrensi iuxta vehiculi frontem omne textrinum incedit: huic atratum coquinae
iungitur ministerium, dein totum promiscue servitium cum otiosis plebeiis de
vicinitate coniunctis: postrema multitudo spadonum a senibus in pueros desinens,
obluridi distortaque lineamentorum conpage deformes, ut quaqua incesserit
quisquam cernens mutilorum hominum agmina detestetur memoriam Samiramidis
reginae illius veteris, quae teneros mares castravit omnium prima velut vim
iniectans naturae, eandemque ab instituto cursu retorquens, quae inter ipsa
oriundi crepundia per primigenios seminis fontes tacita quodam modo lege vias
propagandae posteritatis ostendit.
Nec sane haec sola pernicies orientem diversis cladibus adfligebat. Namque et
Isauri, quibus est usitatum saepe pacari saepeque inopinis excursibus cuncta
miscere, ex latrociniis occultis et raris, alente inpunitate adulescentem in
peius audaciam ad bella gravia proruperunt, diu quidem perduelles spiritus
inrequietis motibus erigentes, hac tamen indignitate perciti vehementer, ut
iactitabant, quod eorum capiti quidam consortes apud Iconium Pisidiae oppidum in
amphitheatrali spectaculo feris praedatricibus obiecti sunt praeter morem.
Cumque pertinacius ut legum gnarus accusatorem flagitaret atque sollemnia,
doctus id Caesar libertatemque superbiam ratus tamquam obtrectatorem audacem
excarnificari praecepit, qui ita evisceratus ut cruciatibus membra deessent,
inplorans caelo iustitiam, torvum renidens fundato pectore mansit inmobilis nec
se incusare nec quemquam alium passus et tandem nec confessus nec confutatus cum
abiecto consorte poenali est morte multatus. et ducebatur intrepidus temporum
iniquitati insultans, imitatus Zenonem illum veterem Stoicum qui ut mentiretur
quaedam laceratus diutius, avulsam sedibus linguam suam cum cruento sputamine in
oculos interrogantis Cyprii regis inpegit.
Quid? qui se etiam nunc subsidiis patrimonii aut amicorum liberalitate
sustentant, hos perire patiemur? An, si qui frui publico non potuit per hostem,
hic tegitur ipsa lege censoria; quem is frui non sinit, qui est, etiamsi non
appellatur, hostis, huic ferri auxilium non oportet? Retinete igitur in
provincia diutius eum, qui de sociis cum hostibus, de civibus cum sociis faciat
pactiones, qui hoc etiam se pluris esse quam collegam putet, quod ille vos
tristia voltuque deceperit, ipse numquam se minus quam erat, nequam esse
simularit. Piso autem alio quodam modo gloriatur se brevi tempore perfecisse, ne
Gabinius unus omnium nequissimus existimaretur.
Harum trium sententiarum nulli prorsus assentior. Nec enim illa prima vera est,
ut, quem ad modum in se quisque sit, sic in amicum sit animatus. Quam multa
enim, quae nostra causa numquam faceremus, facimus causa amicorum! precari ab
indigno, supplicare, tum acerbius in aliquem invehi insectarique vehementius,
quae in nostris rebus non satis honeste, in amicorum fiunt honestissime;
multaeque res sunt in quibus de suis commodis viri boni multa detrahunt
detrahique patiuntur, ut iis amici potius quam ipsi fruantur.
Quapropter a natura mihi videtur potius quam ab indigentia orta amicitia,
applicatione magis animi cum quodam sensu amandi quam cogitatione quantum illa
res utilitatis esset habitura. Quod quidem quale sit, etiam in bestiis quibusdam
animadverti potest, quae ex se natos ita amant ad quoddam tempus et ab eis ita
amantur ut facile earum sensus appareat. Quod in homine multo est evidentius,
primum ex ea caritate quae est inter natos et parentes, quae dirimi nisi
detestabili scelere non potest; deinde cum similis sensus exstitit amoris, si
aliquem nacti sumus cuius cum moribus et natura congruamus, quod in eo quasi
lumen aliquod probitatis et virtutis perspicere videamur.